MË THUAJ, NDOSHTA DO HARROJ MË TREGO, ME SIGURI DO MBAJ MEND MË KYÇ DHE DO KUPTOJ

Transcription

1

2

3 MË THUAJ, NDOSHTA DO HARROJ MË TREGO, ME SIGURI DO MBAJ MEND MË KYÇ DHE DO KUPTOJ Seti arsimor Ne jemi vizuelë! ka për qëllim mesazhin e kësaj fjale të urtë të vë në praktikën e arsimit formal dhe joformal të të drejtave të njeriut në vendin tonë. Ne jemi vizuelë! është nxitje e vogël në orvatjen e shfrytëzimit të fuqisë së mediumit audio-vizuel si mjet arsimor ndihmës në fitimin, kanalizimin dhe bartjen e informatave, diturive, qëndrimeve dhe vlerave relevante e të shëndosha që do të shpiejnë kah të kuptuarit nga përvoja, e sistemit kompleks të të drejtave të njeriut. Dymbëdhjetë filmat dokumentarë kreativ të përzgjedhur me vëmendje janë fragmente nga realiteti për të cilin dëshmojnë. Shikimi i tyre pa dyshim krijon lidhje emotive njohëse me raitetin e treguar duke i thirrur shikuesit e tyre të dalin nga pozita e spektatorëve të distancuar. Filmi dokumentar kreativ thjeshtë nxit të menduarit dhe diskutim, komente dhe kundërvim të mendimeve, ndërsa autenticeti i tij josh fuqishëm të imagjinohet, të sqarohet dhe si i tillë të renditet në sirtaret përkatëse të njohurive personale. Gjithsesi, konzumimi kritik dhe evaluimi modern janë përbërës të rekomanduar të këtij procesi. Në qasjen kah filmi dokumentar, këto janë madje edhe pjesë të domosdoshme të materies shpesh të shumështresuar dhe të shprehur në mënyrë jo standarde që të shpërbëhet dhe të spjegohet, dhe ashtu e shpërbërë dhe nga përvoja të mbahet mend. Mu për atë, për çdo film ofrojmë edhe propozim aktivitete interaktive që do ta katalizojnë këtë proces të përjetimit dhe të njohjes. Falendërim të madh për përkrahjen inspiruese dhe të pakufishme deri: Kumjana Novakova, Andrijana Papiq dhe Neda Milevska QHBR Studiorum, Shkup; Kris Bauman dhe Karen O Hara - Dokument - Skoci; Andrea Kun dhe Zhanin Binoder - Festivali i Filmit për të drejtat e njeriut Nyrëmberg, Gjermani; Margrit Kornelius dhe Mirjam Van Kampen - Muvis det meter, Holandë

4 NE JEMI VIZUELË! arsimi dhe audiovizuelizimi i të drejtave të njeriut Издавачи: Botues: MAKEDOKS Shoqatë për promovim të dokumentaristikës Bul. Partizanski Odredi 143/13 Shkup Qendra për hulumtime dhe bashkëpunim regjional STUDIORUM Rr. Nikola Parapunov nr. 41, Shkup Për botuesit: Autorë: Redaktor: Përkthim dhe lekturë në gjuhën shqipe: Lekturë në gjuhën maqedonase: Përzgjedhës të filmave: Përkthim dhe titrim të filmave: DVD autorizim: Dizajni grafik: Shtyp: Tirazh: Në bashkëpunim me: Kirijana A. Nikollovska, MakeDoks Prof. D-r Tome Gruevski, kryetar, QHBR Studiorum Sasho N, Alushevski dhe Alina Trkulja Sasho N. Alushevski Visar Zejnullahu Suzana B. Spasovska Petra Selishkar, Kumjana Novakova, Kirijana A. Nikollovska Petrulla Veljanovska, Besmire Adili, Katerina Tocinovski Dorijan Millovanoviq Jana Acevska Propoint 200 CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека Св. Климент Охридски, Скопје :373./ (035) АЛУШЕВСКИ, Сашо Н. Ние сме визуелни : образование и аудиовизелизација на човекови права / [автори Сашо Н. Алушевски и Алина Тркуља ; превод на албански Висар Зејнулаху]. - Скопје : Македокс : Студиорум, папка (296 стр.) : илустр.; 30 см Содржи и: Ne jemi vizuel!: arsimi dhe audiovizuelizimi i të drejtave të njeriut ISBN (македокс) ISBN (студиорум) 1. Тркуља, Алина [автор] а) Документарен филм - Основно образование - Наставни методи - Прирачници б) Документарен филм - Средно образование - Наставни методи - Прирачници COBISS.MK-ID Ky projekt është i mbështetur financiarisht me mjete nga programi Evropa për qytetarët nga Bashkimi Evropian. Doracaku i reflekton vetëm mendimet e autorëve. Bashkimi Evropian nuk mban përgjegjësi për përdorimin e të dhënave që përmbahen në të.

5 BIKO SHENJA E VERDHË Finlandë / 2004 / 5 Suedi / 2004 / 5 Regjia: Aki Kaurismaki Regjia: Jan Troell //Aki Kaurismaki// //Jan Troell//

6 PËR FILMAT: > BIKO Biko është film i shkurtër dokumentar i regjisorit të njohur finlandez Aki Kaurismaki për jetën e njeriut në një fshat të izoluar në veri të Portugalisë. > SHENJA E VERDHE Paraqitja e jetës së përbashkët ndërmjet njeriut dhe kafshëve në idilin fshataresk është çrregulluar me intervenimin e ashpër përmes shenjës së verdhë në veshin e çdo kafshe shtëpiake. Burokratizimi i gjithë jetës në Bashkimin Evropian për kinse kontrollimin e kualitetit, kullotat i shndërron në kasaphane, kafshët në krerë bagëtie, ndërkohë që inventari po nuk qe i regjistruar duhet të shkatërrohet. Edhe kjo është Evropë. NOCIONE KYÇ: Globalizim, evropeizim, identitet evropian, kualitet i jetës, mjedis njerëzor, mendim kritik, euroskepticizëm FILMAT MUND TË SHFRYTËZOHEN NË: Arsim qytetar: Bashkimi Evropian, identiteti evropian, zgjerimi i Bashkimit Evropian, Sociologji: Integrimi ekonomik ndërkombëtar Gjeografi: Evropa, ekonomia e Evropës, tregtia ndërkombëtare 2/3

7 INFORMACIONE BAZË Bashkimi Evropian paraqet partneritet ekonomik, por jo dhe politik (në vitin 2013) ndërmjet 28 shteteve evropiane. Fillimet e tij Bashkimi Evropian i ka pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, pikë së pari për shkak të bashkëpunimit ekonomik dhe forcimit të vendeve nga blloku politik perëndimor për shkak të frikës nga socializmi dhe blloku evropian lindor. Unioni ekonomik ka filluar për shkak se është konsideruar se shtetet që janë të varura ekonomikisht ndërmjet vete e kanë vështirë që përsëri të hyjnë në konflikt. Bashkësia Ekonomike Evropiane është formuar në vitin 1958 dhe është bazë e Bashkimit Evropian të ardhshëm. Anëtarët e tij të parë janë: Belgjika, Franca, Gjermania, Italia, Luksemburgu dhe Holonda. Në vitin 1993 emri ndryshon në Bashkim Evropian dhe kjo paraqet kalimin nga faza e bashkësisë së pastër ekonomike në bashkësi politike të shteteve evropiane, mbështetur mbi demokracinë dhe të drejtat e njeriut si parime bazë. Sot (viti 2013) përbëhet nga 28 vende-anëtare, me kufij të hapur ndërmjet vete dhe me treg të përbashkët. Banorët e BE, rreth 507 milion 1, kryesisht mund të udhëtojnë dhe të punojnë lirisht në kufijtë e tij. 1. Më shumë për Bashkimin Evropian Institucionet kryesore të BE janë Këshilli i Bashkimit Evropian, Komisioni Evropian dhe Parlamenti Evropian. Këto institucione bashkëpunojnë ngushtë në mes vete dhe e bëjnë të ashtuquajturin trekëndësh institucional, që është bazë e veprimit të Bashkimit Evropian. BE mbështetet në një varg marrëveshjesh dhe secila prej tyre bart ndryshime të cilat gjithnjë e më shumë i lidhin vendetanëtare në kuptimin politik dhe e thellojnë demokracinë në to. Më e reja, e shtuquajtura Marrëveshja e Lisbonës e vitit 2009, në mënyrë plotësuese i sqaron ingjerencat e vendeve-anëtare që janë në kompetencë të Bashkimit Evropian dhe që janë kompetenca të përbashkëta. Kjo marrëveshje i jep më tepër fuqi Parlametit Evropian, e ndryshoi mënyrën e votimit në Këshillin e Evropës dhe, çka është shumë e rëndësishme, futi iniciativa civile si mënyrë legjitime që qytetarët të ndikojnë në Komisionin Evropian dhe propozime të reja ligjore në procedurë parlamentare, e cila gjë në mënyrë nominale e forcon demokracinë e drejtpërdrejtë brenda në BE, për të cilën shumë kritikë pohojnë se vendos larg prej jetës së njerëzve të rëndomtë, se i tërë sistemi është i burokratizuar, se institucionet e BE-së nuk janë mjaftueshëm demokratike dhe të hapura për ndikimin e qytetarëve. Iniciativa civile evropiane është ftesë për Komisionin Evropian që të dorëzojë propozim legjislativ të cilin duhet ta mbështesin më së paku një milion qytetarë nga BE prej minimum 7 nga 28 shteteve-anëtare. Iniciativa civile evropiane është e mundur që të propozohet në të gjitha sferat ku Komisioni është i autorizuar që të dorëzojë propozim legjislativ, për mjedisin, bujqësinë, transportin ose shëndetin publik e të ngjashme. 2 1 Sipas vlerësimeve të Eurostatit nga viti 2012, në BE ka banorë. 2 Iniciativa civile evropiane:

8 Njëra prej iniciativave më të rëndësishme civile në vitin 2013 është iniciativa e njohjes së të drejtës për ujë dhe sistemeve ujore si e drejtë njerëzore dhe e mirë e përbashkët, në të cilën shtetet anëtare patjetër të sigurojnë qasje. Për këtë qëllim janë mbledhur mbi një milion e tetëqind mijë nënshkrime, pothuaj se dyfish më tepër nga ajo që nevojitet që Komisioni Evropian të fillojë procedurën e nxjerrjes së dispozitës me të cilën uji do të bëhej e drejtë njerëzore në BE. 3 Aquis communautaire/akui komuniter/ është një varg ligjesh dhe drejtimesh të BE me të cilat ligjet e vendeve anëtare të reja ose vendeve kandidate patjetër të harmonizohen para se të hyjnë në BE. Secili vend që dorëzon kërkesën për t u anëtarësuar në BE patjetër të jetë i gatshëm që ta pranojë akuisin në tërësi dhe, çka po ashtu është e rëndësishme, patjetër të jetë i aftë që ta realizojë. Kushtet dhe mënyra e pranimit dhe realizimit të akuisit është lëndë bisedimesh për anëtarësim në BE, të cilat vendi kandidat i zhvillon me shtetetanëtare dhe për këtë qëllim ndahen në kaptina të bisedimeve. Sot shumica rregullat dhe direktivat e rrepta të BE-së i shikojnë në dritë negative, duke i përjetuar si burokratizim. Burokracia është termin me të cilin shënohet sundimi i administratës, përkatësisht i personelit administrativ, nëpunësve që punojnë në zyra (byro) të administratës shtetërore, por dhe çdo organizatë më të madhe. Burokratizimi nënkupton rritjen ose koncentrimin e fuqisë së drejtuesit dhe të zyrës së administratës të ndonjë organizate, e cila kryesisht paraqitet si përzierje në disa sfera të jetës shoqërore dhe të kontrollimit të tyre të rreptë. 4 Sot fjalët burokraci dhe burokrat gjithnjë e më shpesh përdoren në kuptim negativ, madje dhe përbuzës, për shkak se burokratizimi i tepruar i shoqërisë i vë rregullat dhe procedurat mbi njeriun dhe e shpërfytyron, e shnjerëzon (dehumanizon), thjesht duke u sjellë ndaj tij si ndaj objektit dhe/ose numër. Siç tregon dhe filmi Shenja e verdhë, burokratizimi sot i përfshin të gjitha sferat e jetës në BE, si të njerëzve ashtu dhe të kafshëve. 2. Vizionet e Evropës Filmat Shenja e verdhë dhe Biko janë dy nga 25 të xhiruar për projektin Vizione evropiane : 25 filma, 25 regjisorë, në vitin Është ky viti i zgjerimit të katërt dhe më të madh të BE-së, kur janë pranuar madje 10 vende të reja anëtare: Qipro, Çekia, Estonia, Lituania, Latvia, Hungaria, Malta, Polonia, Sllovakia dhe Sllovenia. Me këtë BE u bë bashkësi prej 25 shtetesh. Atë vit 25 regjisorë të njohur evropianë, nga një në çdo shtet, xhiruan filma prej pesë minutash me temë të zgjedhur që lidhet me BE-në, duke dhënë mendimin e tyre për të kaluarën dhe të ardhmen e kësaj bashkësie. 5 Qëllimi i dëshiruar ishte të fitojë manifestimi i fortë i diversitetit kulturor të Evropës kundrejt idesë së globalizimit dhe njëjtësimit. Kjo antologji gjithashtu dëshmoi potencialin e fuqishëm të filmave dokumentarë me shkallë të lartë estetike për rivlerësimin kritik të momentit të tanishëm, por dhe lidhjen e temave të vogla dhe të mëdha nga e kaluara me vizionet për të ardhmen. Kjo antologji është me rëndësi të veçantë edhe për atë se së shpejti bëhen dhjetë vjet nga zgjerimi i madh i BE-së, që sipas marrëveshjes së Mastrihtit nuk do të duhej të kishte më tepër se 27 anëtarë dhe në këtë kuptim evokon dhe provokon rivlerësimin e vizioneve për Evropën e para dhjetë viteve në raport me kohën e sotme, kur ajo ka 28 vende anëtare dhe tetë vende që kanë statusin e kandidatit ose të kandidatit potencial. Portugalia, vendi në veri të të cilit gjendet 3 Iniciativa e Drejta për Ujë: Faith Akin, Barbara Albert, Sharunas Bartas, Andy Bausch, Christoffer Boe, Francesca Comencini, Stijn Coninx, Tony Gatlif, Sasa Gedeon, Christos Georgiou, Constantine Giannaris, Peter Greenaway, Miguel Hermosa, Arvo Iho, Aki Kaurismaki, Damjan Kozole, Laila Pakalnina, Kenneth Scicluna, Martin Sulik, Malgosia Szumowska, Béla Tarr, Jan Troell, Theo Van Gogh, Teresa Villaverde, Aisling Walsh 4/5

9 Biko, u bë anëtare e BE në vitin 1984, bashkë me Spanjën, saktësisht 20 vjet para zgjerimit të madh, ndërsa Suedia është anëtare prej vitit Vendi ynë prej vitit 2005 e ka statusin e vendit kandidat për anëtarësim dhe bashkë me Turqinë e ka stazhin më të gjatë të pritjes së vendimit burokratiko-politik për fillimnin e bisedimeve me BE-në. 3. Ne dhe BE Vendi ynë prej vitit 2005 ka statusin e kandidatit për anëtarësim në BE dhe në raport me shtetet tjera me këtë status (por, dhe me disa vende anëtare të BE-së, për shembull Bullgarinë) është shumë më e përgatitur për fillimin e bisedimeve. Megjithatë, edhe pse qysh në vitin 2009 Komisioni Evropian rekomandon fillimin e bisedimeve të aderimit për anëtarësim, Greqia dhe Bullgaria si anëtare të BE e bllokojnë këtë proces tashmë disa vite. Shtetet tjera, si për shembull Serbia, së cilës i është ndarë fillimi i bisedimeve të aderimit për fillimin e vitit 2014, po fitojnë përparësi. E gjithë kjo në vendin tonë është trajtuar si mungesë parimesh nga ana e BE-së dhe thyerje e parimeve të tij bazë të demokracisë dhe të drejtave të njeriut, ndërsa euroskepticizmi, i cili në njëfarë mënyre ende është i rudimentuar, po shënon rritje. 6 Kontesti midis me Greqinë rreth emrit të vendit është njëri prej shkaqeve kryesore të kësaj ngecjeje. Në vitin ,1% e maqedonasve etnikë deklarojnë se ruajtja e emrit kushtetues për ta është më e rëndësishme sesa anëtarësimi në NATO dhe BE. Procesi i ngadalshëm dhe kontrovers i qasjes së anëtarëve të rinj, kriza ekonomike që e trand BE-në, bashkë me rritjen e nacionalizmit, sidomos në vendet periferike të BE-së, përkatësishtë ato që janë në krizë më të madhe, lë shumë hapësirë për euroskepticizëm: kundërshtohet kyçja ose integrimi më i madh i vendeve anëtare të BE-së. Nga ana tjetër, euroskepticizmi, nga ana e elitave politike, në BE dhe jashtë tij shihet si diçka skajshmërisht negative, edhe pse fjala është për një formë legjitime të bindjes politike. 6 Ademi, Edmond. Opposing Europe: Euroscepticism in Macedonia, a real threat or a bluff? Alberta Institut Str.7.

10 AKTIVITET: VENDI YNË NË BOTË (45 ) >> OBJEKTIVA: Të arrihet të shihet koncepti i Bashkimit Evropian Të zhvillohet raporti kritik ndaj të ashtuquajturave vlera evropiane Të zhvillohet vetëdija dhe raporti kritik ndaj marrëdhënieve shoqërore Të zhvillohet vetëdija për konceptin e identitetit (të njerëzve, të kafshëve...) >> MATERIALE: KOLAZH LETRE, të verdhë, të kuqe, të kaltër, të zezë... prej më parë të prerë në formë katrori me madhësi 2х2 centimetra, aq sa ka nxënës >> AKTIVITET HYRËS (15-20 ): Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe. Secili grup qëndron në këndin e veçantë të lokalit. Secili grup merr nga një ngjyrë prej kolazhit të përgatitur prej më parë dhe secili pjesëmarrës/pjesëmarrëse duhet ta ngjes nga një kuadrant në ballë. Më pas, u jepet instruksioni se nuk duhet të flasin derisa nuk fillon aktiviteti, ndërsa pasi të ketë filluar, mund të flasin vetëm me atë person me të cilin kanë vënë kontakt me sy dhe këtë mund ta shfrytëzojnë vetëm me këto fraza: Tungjatjeta. Si je? Mirë, e ti si je?; A don të bëjmë një grup më të madh?; PO/JO. Rekomandohet që fazat të shkruhen në dërrasë të zezë, që të gjithë të mund të përkujtohen nëse kanë nevojë. Duhet t u theksohet se mund të flasin vetëm nëse shihen në sy. Pastaj, të gjitha grupeve, përveç të verdhës, iu jepet instruksioni që t i shmangen komunikimit dhe kontaktit me sy me pjesëtarët e grupit të verdhë. Grupit të verdhë i jepet instruksioni që me çdo çmim të përpiqen (pa dhunë) të komunikojnë me të tjerët, sipas rregullave të lojës. Instruksionet të gjitha grupeve u jepen ashtu që të tjerët të mos mund t i dëgjojnë. Në fund të gjithëve ju thuhet se këndet ku ata qëndrojnë janë territoret e tyre, por lirisht mund të shëtiten nëpër hapësirën e lokalit dhe të komunikojnë me të tjerët dhe kohë pas kohe përkohësisht mund të kthehen në territoret e tyre. Gjithashtu mund të merren vesh që të bashkohen dy ose më tepër grupe - territore dhe kjo do të vlerësohet më shumë në fund. Jepet shenja për fillimin e aktivitetit. Aktiviteti zgjat diku 5-7 minuta. Pritet të formohet një grup që përbëhet prej të gjithë pjesëmarësve, përveç të verdhëve. 6/7

11 AKTIVITET: VENDI YNË NË BOTË (45 ) >> Diskutim: Si ishit gjatë këtij aktiviteti? A e kishit problem atë që kishit vetëm disa fraza? Si u shkonte komunikimi? Kush e kishte lehtë e kush rëndë? Si ndiheni gjatë aktivitetit? Si janë ndier të verdhët? Përse? Si janë ndier të tjerët? Përse? (po qe se nuk bëhet e qartë nga përgjigjet e mëparshme, ju tregohet se si kanë qenë kërkesat nga të gjitha grupet) Si është të jesh i përjashtuar nga ndonjë grup më i madh? Çfarë përvoje të jep kjo? Si është të jesh me shenjë në ballë? A do të kishit dashur që një pjesë e identitetit tuaj të jetë ajo që e bartni në ballë përgjithnjë? Përse? Si do të ishit ndier nëse ju them se tani do t ju vë disa shenja të cilat duhet t i bartni me vete gjithnjë (në hundë, në buzë, në vesh, në ballë...) >> PROJEKSIONI I FILMIT: SHENJA E VERDHË (5 ) >> BISEDË PËR FILMIN (5-7 ) Si e përjetuat filmin? Si ndiheshit derisa e shikonit filmin? Çka mendoni, përse është xhiruar ky film? Si sillen njerëzit ndaj kafshëve? Pëse është e nevojshme që të shënohen/evidentohen të gjitha kafshët? A i ka pyetur kush për këtë pronarët e kafshëve? E, vetë kafshët? A konsideroni se kjo është në rregull? Cilat argumente mund t i kujtoni e që janë kontribut i asaj se këto, megjithatë, janë në rregull?

12 AKTIVITET: VENDI YNË NË BOTË (45 ) Cilat janë argumentet se kjo nuk është në rregull? Çka do të kishit vendosur ju po qe se e keni fuqinë për të vendosur për këtë? U tregohet se tani do të shikojnë edhe një film dhe pastaj do të diskutojmë për të dy filmat bashkë. >> PROJEKSION I FILMIT: BIKO (5 ) >> BISEDË PËR FILMIN (10 ): Si e përjetuat filmin? Si ndiheshit derisa e shikonit filmin? Çka mendoni, përse është xhiruar ky film? Si është jeta e njerëzve në atë fshat? A janë ata fatlum? Si e dini këtë? Me çfarë sfidash ballafaqohen ata? A ka ndryshim në jetën në fshat në kohë të fundit? Si dallon jeta e njerëzve nga qyteti dhe njerëzit nga filmi? Cilat janë përparësitë e të jetuarit në qytet të madh dhe në fshat si në film? Cilat janë dobësitë? Cilat janë ngjashmëritë dhe cilat janë dallimet në të dy filmat? Cilat ndikime i ka shoqëria në jetën e njerëzve në filma? Përse bëhet kjo? Çka është Bashkimi Evropian? Cilat karakteristika i ka kjo aleancë shtetesh? Cilat do të kishin qenë sipas jush vlerat evropiane? A keni dëgjuar për një shprehje të tillë? Cilat pyetje i keni në lidhje me Bashkimin Evropian? (mund të shkruhen dhe të ofrohen përgjigje në orën/takimin e ardhshëm) Çka do t i kishit rekomanduar ju Këshillit të Evropës? (është ky një institucion demokratik që ka ndikim ndaj politikës dhe vendimeve të Bashkimit Evropian). A janë të ndryshëm këta filma prej asaj që deri tani jeni mësuar që të shikoni? Përse? Ku është dallimi? 8/9

13 AKTIVITET: VENDI YNË NË BOTË (90 ) >> OBJEKTIVA: Të arrihet të shihet koncepti i Bashkimit Evropian Të zhvillohet raporti kritik ndaj të ashtuquajturave vlera evropiane Të zhvillohet vetëdija dhe raporti kritik ndaj marrëdhënieve shoqërore Të zhvillohet vetëdija për konceptin e dinjitetit (të njerëzve, kafshëve...) >> МАТERIALE: KOLAZH LETRE, të verdhë, të kuqe, të kaltër, të zezë prej më parë të prera në katrorë me madhësi 2х2 centimetra, për dy më pak nga numri i pjesëmarrësve Vegla për të shkruar >> AKTIVITET HYRËS(20-30 ): Pjesëmarësit ndahen në katër grupe. Secili grup rri në këndin e veçantë të hapësirës. Secili grup merr nga një ngjyrë nga kolazhi i përgatitur më parë dhe secili pjesëmarrës/ pjesëmarrëse duhet ta ngjes nga një katror në ballë, përveç dyve për të cilët nuk ka kurrfarë ngjyre. Po qe se kërkojnë shenja, ju thuhet se nuk kanë mbetur mjaft prej tyre dhe do të duhet të gjenden. Pastaj iu jepet instruksioni se nuk duhet të flasin derisa nuk fillon aktiviteti, e pasi të fillojë, mund të flasin vetëm me atë person me të cilin kanë bërë kontakt me sy dhe ata mund të shfrytëzojnë vetëm këto fraza: Tungjatjeta; Si je?; Mirë, e ti si je?; A don ta bëjmë një grup më të madh?; PO/JO. Rekomandohet që frazat të jenë të shënuara në dërrasën e zezë, që të mund të përkujtohen të gjithë nëse për këtë kanë nevojë. Duhet t u theksohet se mund të flasin vetëm nëse shikohen në sy. Pastaj, të gjitha grupeve, përveç të verdhit, i jepet instruksioni që t i shmangen komunikimit dhe kontaktit me sy me pjesëtarët e grupit të verdhë dhe me ata që duken të dyshimtë, përkatësisht ata që nuk dinë se kush janë. Grupit të verdhë i jepet instruksioni që mos të përpiqen që me çdo çmim (pa dhunë) të komunikojnë me të tjerët sipas rregullave të lojës, por t i shmangen komunikimit kur përkatësinë nuk mund ta përcaktojnë. Instruksionet duhet t u jepen të gjitha grupeve, ashtu që të tjerët të mos mund t i dëgjojnë. Në fund të gjithëve ju thuhet se këndet ku qëndrojnë janë territoret e tyre, por lirisht mund të shëtiten nëpër hapësirë dhe të komunikojnë me të tjerët dhe kohë pas kohe të kthehen në territoret e tyre. Gjithashtu, mund të merren vesh që të lidhen dy ose më shumë grupe/territore dhe kjo do të vlerësohet më shumë në fund. Jepet shenja për të filluar aktivitetin. Aktiviteti zgjat diku rreth 5-7 minuta. Pritet të formohet një grup që përbëhet prej të gjithë pjesëmarrësve, përveç të verdhëve.

14 AKTIVITET: VENDI YNË NË BOTË (90 ) >> Diskutim: Si ishit gjatë kohës së këtij aktiviteti? A e kishit problem faktin se kishit vetëm disa fraza? Si ju shkonte komunikimi? Kush e kishte lehtë, e kush rëndë? Si ndiheshit gjatë kohës së aktivitetit? Si ndiheshin të verdhët? Përse? Si ndiheshin ata që nuk kishin kurrfarë ngjyre në ballë? Si ndiheshin të tjerët? Përse? (po qe se nuk e kanë të qartë nga përgjigjet e mëparshme, ju tregohet çfarëdo kërkese nga të gjitha grupet) Si është të jesh i përjashtuar nga ndonjë grup më i madh? Çfarë përvoje është kjo? Si është të shënohesh në ballë? A do të kishit dashur që një pjesë e identitetit tuaj të jetë ajo që e bartni në ballë gjithnjë? Përse? Si do të ishit ndier po qe se ju them se do t ju vë shenja të veçanta, të cilat gjithnjë duhet t i bartni mbi vete (në hundë, në buzë, në vesh, në ballë...) >> PROJEKSIONI I FILMIT: SHENJA E VERDHË (5 ) >> BISEDË PËR FILMIN (5-7 ) Si e përjetuat filmin? Si ndiheshit derisa e shikonit filmin? Çka mendoni, përse është xhiruar ky film? Si sillen njerëzit ndaj kafshëve? Përse ka nevojë që të shenjohen/evidentohen të gjitha kafshët? 10/11

15 AKTIVITET: VENDI YNË NË BOTË (90 ) A i ka pyetur kush për këtë pronarët e kafshëve? E, vetë kafshët? A konsideroni se kjo është në rregull? Cilat argumente mund t i kujtoni që shkojnë në favor të asaj se kjo, megjithatë, është në rregull? Cilat janë argumentet se kjo nuk është në rregull? Çka do të kishit vendosur ju po ta kishit fuqinë që të vendosni për këtë? >> AKTIVITET: TREGIM (30 ) Ndahen në katër grupe. Grupet marrin nga një fletë letre, ku secili prej grupeve merr njërën nga detyrat në vazhdim dhe duhet ta shënojë këtë: Të kujtojnë një tregim të pëlqyer popullor dhe të përpiqen ta përshkruajnë se si është jeta e njerëzve në atë tregim. Çka është pozitive dhe çka është negative në atë mënyrë jetese. Të merren vesh, pasi të kenë folur për fshatrat më të bukur që kanë vizituar, se çka ka qenë e bukur dhe çka iu ka lënë përshtypje. Të kujtojnë një tregim të njohur popullor ku përshkruhet jeta e njerëzve në të kaluarën dhe të ndajnë disa aspekte nga jeta e tyre, të përshkruara në tregim, që tashmë nuk ekzistojnë. Si ka qenë jeta e njerëzve në të kaluarën, sipas informacioneve që ata i dinë. Çka ka qenë më e bukur atëherë e çka është sot? Pasi të kenë mbaruar, i paraqesin konkluzionet e tyre. Shkurtimisht tregojnë se përse është fjala dhe i nxjerrin konkluzionet. Rekomandohet, po qe se nuk kujtohen se për cilat tregime të shkruajnë, t u jepen më shumë sugjerime të ndryshme (për shembull Siljan Lejlekun, tregime për Itar Pejon e ngjashëm. Aspak nuk është pengesë nëse në tregime dhe në konkluzione japin interpretimet e tyre të lira). Të përfundojmë se si ka qenë jeta e njerëzve në të kaluarën dhe si është sot? (duhet të mos nxiten përgjigjet klishe të tipit: jeta e rëndë, robëri e ngjashëm) A i mendojmë shpesh njerëzit nga e kaluara si të pafat dhe të munduar? A mendoni se gjithnjë kanë qenë të tillë? Çka iu ka munguar? E, çka është e bukur tek ajo jetë nga perpektiva e sotme? Iu tregohet se tani do të shohin edhe një film, e pastaj do t i diskutojnë të dy filmat bashkë.

16 AKTIVITET: VENDI YNË NË BOTË (90 ) >> PROJEKSION I FILMIT: BIKO (5 ) >> BISEDË PËR FILMIN (10 ) Si e përjetuat filmin? Si ndiheshit derisa e shikonit filmin? Çka mendoni, përse është xhiruar ky film? Si është jeta e njerëzve në atë fshat? A janë ata të lumtur? Si e dini këtë? Me çfarë sfidash ballafaqohen ata? A ka dallim në jetën në fshat kohëve të fundit? Si dallohet jeta e njerëzve nga qyteti dhe njerëzve nga filmi? Cilat janë përparësitë të jetosh në një qytet të madh dhe në fshat si në film? Cilat janë mangësitë? Cilat janë ngjashmëritë dhe cilat janë dallimet në të dy filmat? Cilat ndikime i ka shoqëria në jetën e njerëzve në film dhe në shembujt nga tregimet? Si ndodhin ndryshimet në shoqëritë? Në filmat që i pamë, kush i bart ndryshimet? Çka është Bashkimi Evropian? Cilat karakteristika i ka kjo aleancë shtetesh? Çfarë raporti ka vendi ynë me Bashkimin Evropian? Çka do të kishin qenë sipas jush vlerat evropiane? A keni dëgjuar një shprehje të këtillë? Cilat pyetje keni në lidhje me Bashkimin Evropian? (mund të shkruhen dhe pastaj përgjigjet të ofrohen në orën/takimin e radhës) Çka do t i kishit rekomanduar ju Këshillit të Evropës? (është ky një imnstitucion demokratik i cili ka ndikim në politikat dhe vendimet e Bashkimit Evropian). A janë këta filma të ndryshëm nga ato që jeni mësuar të shikoni? Përse? Ku është dallimi? 12/13

17 VIDEO-REPORTERËT BIRMANEZ- RAPORT NGA VENDI I MBYLLUR Britani e Madhe, Danimarkë, Suedi, Norvegji / 2008 / 50 Regjisor: Anders Ostergaard //Anders Østergaard//

18 INFORMATA BAZË PËR FILMIN Zëri Demokratik i Birmanisë (ZDB) përbëhet nga një grup prej rreth 30 reporerësh birmanez të cilët fshehureazi i incizojnë thyerjet e të drejtave të njeriut në vendin e tyre. Incizimet më pas barten përtej kufirit dhe emitohen në mënyrë satelitore nga selia në Oslo. Këto janë fotografitë që u panë në tërë botën kur revolucioni duheshte ta arrijë kulmin e tij, në verën e vitit Të prirë nga priftërinjtë budistë, më tepër se njerëz dolën në rrugë në mënyrë të qetë të marshojnë kundër diktaturës ushtarake e cila e mbante vendin në kontroll të hekurt plotë 50 vite. Burma vi-xhej pothuajse plotësisht përbëhet nga incizime të bëra nga reporterë të ZDB-së. Njëri prej tyre, Xhoshua e sinkronizon zërin. Nga vendi i tij i fshehjes në Tajlandë, ai shfryzëzon telefon ose internet që të qëndrojë në kontakt me kolegët që raportojnë për kryengritjen: incizime të bëra nga dora që dridhet, priftërinjë dhe civilë që rrihen. Me kamerat e tyre të fshehura në torbat e tyre, nën sqetulla, reporterët e ZDB-së rrizikojnë jetën e tyre për të prurë shikuesit në qendër të trazirave. NOCIONE KYÇ Demokracia dhe regjimet jodemokratike, të drejtat qytetare dhe politike, e drejta e pjesëmarrjes, liria e fjalës dhe shprehjes, media digjitale dhe aktivizëm PËRMBAJTJE ARSIMORE KU MUND TË SHFRYTËZOHET FILMI Arsim qytetar: Të drejta qytetare dhe politike: E drejta për jetë. E drejta për bashkim të lirë. E drejta e shprehjes së lirë. E drejta për gjykim të drejtë. E drejta për të marrë pjesë në jetën politike Demokracia dhe shoqëria civile Pushteti Sociologji: Politika, qeveria dhe shteti; karakteri i shtetit: aparati politik, territori, e drejta dhe përdorimi i forcës; shteti modern dhe të drejtat qytetare; parti politike; demokraci; sistemi partiak 2/3

19 INFORMATA BAZË Diktatura ushtarake në Birmani, mënyrat brutale të mbetjes në pushtet janë paraqitur në filmin dokumentar Birmania vi-xhej, zgjat që nga viti 1962, kur ushtria e ka marrë pushtetin përmes grusht shtetit. Birmania deri në vitin 1948 ishte koloni britanike dhe ka qenë në mesin e vendeve më të pasura dhe më të zhvilluara aziatike, sot është njëra prej vendeve më të varfra në botë. Në vitin 1987 Birmania është vlerësuar si njëra prej vendeve më të pazhvilluara në botë nga ana e OKB-së, ndërsa sot është vendi më i pazhvilluar aziatik. 1 Qeveria birmaneze shumë vjet me radhë ka qenë shumë represive dhe dhe e ka mbajtur pushtetin me ndihmën e thyerjes së rëndë të të drejtave të njeriut, të drejtës për jetë, të tubimit dhe të bashkimit, të gjykimit të drejtë, lirisë së fjalës dhe të shprehjes, ndërsa nga OKB theksojnë edhe dhunime, punë të imponuar, tregti me njerëz, shkatërrimin e fshatrave dhe shpërnguljen me dhunë të mijëra pjesëtarëve të pakicave etnike, si dhe thyerjet më të rënda të të drejtave të njeriut të cilat banorët e Birmanisë i kanë pësuar me vite. Shprehjet e para të pakënaqësisë qytetare, në formën e demonstratave masive, kanë ndodhur në vitin Atëherë pushteti vrau mbi tre mijë demonstrantë dhe e shuajti kryengritjen me gjak dhe frikë. Majati ushtarak pa kurrfarë debati parlamentar menjëherë në vitin tjetër, 1989, vendin e riemëron në Mijanmar (Myanmar), që është edhe emri i sotëm zyrtar i shkruar në kushtetutën e re. Megjithatë, ata që duan që ky vend të jetë demokratik, ende e quajnë Birmani, duke treguar me këtë rezistencë ndaj diktaturës ushtarake. Së këndejmi, edhe emri i filmit Birmania vi-xhej. Pushtetet nën presionin e madh ndërkombëtar dhe të sanksioneve ekonomike për shkak të thyerjeve të rënda të të drejtave të njeriut dhe të mënyrës së sundimit jodemokratik lejojnë mbajtjen e zgjedhjeve të para shumëpartiake, si një ndër mekanizmat bazë të demokracisë, në vitin Aung San Suu Kui (Aung San Suu Kyi), politikania e cila iu kundërvu regjimit dhe që e udhëhoqi Ligën Popullore për Demokraci, fitoi në zgjedhje. Megjithatë, pushtetet anuluan zgjedhjet, menjëharë pastaj e burgosën dhe e vunë në paraburgim shtëpiak. Suu Kui, një vit më vonë, për shkak të luftës për demokraci dhe kundër thyerjes së të drejtave të njeriut në Birmani, mori Çmimin Nobël për paqe. Junta ushtarake vazhdoi të sundonte me vendin, ndërsa Suu Kui kaloi pothuajse 23 vjet në paraburgim. 1. Regjime demokratike dhe jodemokratike: Demokratizimi i Birmanisë U deshën pothuajse 20 vjet për të filluar kryengritja e re, pas vendimit të qeverisë për ngritjen e çmimit të naftës në vitin 2007, me ç rast çmimet e artikujve bazë të jetës u shtrenjtuan dukshëm, e me këtë njerëzit u bënë edhe më të varfër. Ngjarjet më të rëndësishme të Revolucionit shafran, të quajtur sipas ngjyrave të togave të priftërinjve budistë që i kishin kryesuar demonstratat, paraqiten në filmin Birmania vi-xhej. Pushtetet përgjigjen me dhunë, me burgosje dhe me vrasje. Vëmendje të veçantë u kanë kushtuar mediave. Gazetarëve të huaj u është ndaluar hyrja në vend, ndërsa xhiruesit lokal janë burgosur dhe 1 UN Office of the High Representative for the Least Developed Countries ldc/25/

20 dënuar me burg të përjetshëm, për shkak se është dashur të fshihej nga ajo copë e mbetur e botës se në Birmani pushteti torturon, i mbyll qytetarët e vet dhe nuk i lejon t i shijojnë as edhe të drejtat themelore të njeriut. Megjithatë, lajmet, me ndihmën e videoreporterëve të guximshëm vi-xhej (VJ) dhe Zërit Demokratik të Birmanisë (DVB) dalin nga vendi dhe e shokojnë botën. Protestat në vend dhe presionet ndërkombëtare që pasojnë me këtë rast, deri diku rezultojnë të frytshme në vitin 2010, kur fillojnë reformat si fazë kalimtare për formimin e qeverisë qytetare. Atëherë edhe janë mbajtur zgjedhjet, në të cilat fiton partia që e përkrah regjimin ushtarak. Sipas vlerësimeve të opozitës dhe të organizatave ndërkombëtare për ndjekjen e të drejtave të njeriut, zgjedhjet kanë qenë të kurdisura. Suu Kui menjëherë pas zgjedhjeve është lëshuar nga paraburgimi, që pas një viti, në nëntor të vitit 2011, me Ligën Popullore për Demokraci, ekzistimi i së cilës përsëri është lejuar, i bashkohet aktivitetit për zgjedhjet e paralajmëruar parlamentare. 2 Në prill të vitit 2012 Liga Popullore për Demokraci, në krye me Suu Kui fiton 43 prej 45 vendeve në parlament, ndërsa zgjedhjet u vlerësuan si të lira. Të njëjtin vit në vend për herë të parë me ligj lejohen tubimet dhe protestat paqësore. Lëshohet një numëtr i madh të burgosurish, ndërsa qeveria paralajmëron se të gjithë të burgosurit politik do të lëshohen në liri deri në fund të vitit SHBA-të dhe Bashkimi Evropian pjesërisht i ndërprenë sanksionet ekonomike. Sa u takon mediave, për herë të parë pas 50 vjetësh është lejuar ekzistimi i shtëpive mediatike private, ndërsa gazetarëve të huaj iu lejohet hyrja në vend. 2. Të drejtat qytetare dhe politike: mediat dhe aktivizmi Deklarata universale për të drejtat e njeriut e OKB është dokumenti i parë në të cilin në një vend janë formuluar të drejtat që i ka çdo qenie njerëzore, pa përjashtim. Të gjitha shtetet-anëtare të OKB janë të obliguara që të mundësojnë kënaqjen e plotë të këtyre të drejtave për qytetarët e vet. Me këtë dokument, qysh në vitin e largët 1948 është formuluar ajo që sot e quajmë e drejta për demokraci. Me këtë është dashur të theksohet se demokracia është forma e vetme e praktikimit të pushtetit, e cila pandashëm është e lidhur me të drejtat e njeriut, për shkak se, demokracia, qysh sipas rrënjëve antike e deri më sot, nënkupton sundimin e popullit. Demokracia presupozon pjesëmarrje aktive të njerëzve në proceset e marrjes së vendimeve në të gjitha nivelet e pushtetit. Secili ka të drejtën e pjesëmarrjes në pushtet në vendin e vet, në mënyrë të drejpërdrejtë ose përmes përfaqësuesve lirisht të zgjedhur... Vullneti i popullit është baza e pushtetit shtetëror; ky vullnet shprehet në zgjedhje të kohëpaskohshme dhe të vërteta, të cilat realizohen me anë të së drejtës universale dhe të barabartë të votës... Neni 21, Deklarata universale për të drejtat e njeriut Liria e fjalës dhe e shprehjes janë të drejta qytetare mbi të cilat bazohet liria e mediave. Për të marrë pjesë në pushtet, njerëzit duhet ta kenë lirinë e mendimit 2 BBC News: timeline: reforms in Burma 2013 : 3 Democratic Voice of Burma 4/5

21 dhe ta shprehin mendimin dhe bindjen e tyre, pa frikë se për këtë do të dënohen. Nga shembujt e mijëra të burgosurve politik në Birmani shohim se qeveria i ka burgosur jobashkëmendimtarët, për shkak se ka pasur frikë se shprehja e zëshme e mendimit kundër regjimit do të kishte mundur ta kërcënonte sundimin e saj. Pushtetet represive, siç është ai kinez, ose siç e shohim në film, ky birmanez, i bëjnë censurë internetit dhe e ndalojnë qasjen në disa faqe të internetit, duke u kërcënuar me dënim me burg. Për shkaqe të njëjta, për shumë vjet nuk ishin lejuar zgjedhjet e lira, liria e mediave, as liria e tubimit, pa të cilën nuk ka as shkëmbim mendimesh, as veprim aktivistik. Është fakt se vetëdija për thyerjen e të drejtave të njeriut, mirëkuptimi për problemet dhe marrja e informacioneve të vërteta dhe precize për to është parakusht për aksion dhe aktivizëm qytetar përgjithësisht. Mediat e lira këtu kanë rol të pazëvendësueshëm. Interneti sot luan rol veçanërisht të madh në shkëmbim e informacioneve, për shkak se mundëson komunikim të shpejtë me një numër të madh njerëzish anembanë botës dhe nuk varet nga politika redaktuese e ndonjë shtëpie mediatike. Videoreporterët Secili ka të drejtën e lirisë së birmanez, duke i kontrabanduar xhirimet nga vendi i mbyllur, mendimit dhe të shprehjes; kjo e drejtë publikut ndërkombëtar ia transmetuan informacionet për ndodhitë përfshin edhe lirinë e përfaqësimit e tmerrshme në vitin 2007, duke kontribuar në këtë mënyrë në të mendimit të caktuar pa përzierje ndryshimet demokratike në vend që pasuan në vazhdim, duke krijuar dhe të kërkohen, të pranohen dhe revolucionin televiziv. Sot, falë pikërisht internetit është e mundur të transmetohen informacione dhe që të ndiqen revolucionet, protestat dhe zhvillimet tjera të ngjashme ide përmes mediave dhe pa marrë gjithandej nëpër botë, siç janë lëvizja Occupy, revolucionet në Egjipt parasysh kufijtë. Neni 19, Deklarata e Pranvera Arabe. universale për të drejtat e njeriut Edhe pse këto të drejta, të cilat i njohim si politike, qytetare, janë parakusht i domosdoshëm për demokracinë, për të drejtat ekonomike dhe sociale, si dhe për drejtën për punë, për sigurim social, për shëndet, si dhe për të drejtat zhvillimore, të cilat nuk janë më pak të rëndësishme për demokracinë gjatë emërtimit themelor rëndësisë së saj. Në të vërtetë, personat e varfër, të cilët nuk kanë qasje te shërbimet shëndetësore, mediat, ushqimi dhe banimi, vështirë se mund të quhen të barabartë në vendosjen demokratike. Më shumë informacione në: Të kuptosh të drejtat qytetare: Doracak për edukim nga sfera e të drejtave të njeriut, red. Benedek, volfgang. Qendra evropiane për stërvitje dhe hulumtim të të drejtave të njeriut dhe të demokracisë (ETC), versionen/macedonian/razbiranje_na_covekovite_prava_-_priracnik_za_ edukacija_od_oblasta_na_covekovite_prava.pdf KOMPAS- Doracak për arsimimin e të rinjve për të drejtat e njeriut, Këshilli i Evropës, i

22 AKTIVITET: VI-XHEJ ÇKA ËSHTË AJO? >> VËREJTJE: Filmi zgjat 50 minuta. Me këtë nuk është i lehtë për përdorim në një orë shkollore. Në qoftë se është e mundur të bëhet ashtu që filmi të shihet në orën e parë ose të fundit, me minutar para ose pas orës. Aktiviteti i parë është i paraparë në rast të tillë, kurse qasja e dytë e cila ka kornizë kohore prej 90 minuta i përgjigjet situatës kur arsimtari/arsimtarja mund të mbajë dy orë të ngjitura. E tërë kjo nuk do duhej të jetë pengesë në numrin më të madh të situatave në arsimin joformal. Për këtë film, veçanërisht për aktaivitetin që zgjat 60 minuta, arsimtari/ arsmitarja duhet mirë të përgatitet, t i studiojë informatat plotësuese, që të mund gjatë bisedës me nxënësit, t i plotësojë përgjigjet e tyre. Nga njëra anë për shkak të kohës së shkurtër e nga ana tjetër për shkak se supozohet se shumë gjëra nxënësve do tu jenë ose të paqarta ose së paku të largëta. >> QËLLIME: Të nxisë të kuptuarit e koncepteve qenësore të demokracisë dhe të drejtave të njeriut Të nxitet vetëdija për situatat ekstreme të thyerjes të të drejtave të njeriut në botë në kohë bashkëkohore T i detyrojë nxënësit ta zgjerojnë fushën e tyre të interesimit T i çojë nxënësitë të mendojnë për kualitetin e përgjithshëm të jetesës në komunitetin e tyre >> PROEKSION I FILMIT: BURMA VI-XHEJ 50 >> BISEDË PËR FILMIN (5-10 ) Si ndjeheshit përderisa e shihnit filmin? Për çka na flet filmi? A keni parë ndonjëherë diçka të tillë? A keni dëgjuar ndonjëherë për Birmaninë? Si ishte jeta e njerëzve në film? Përse? Përse bëhet bunti? Cilat të drejta u ishin thyer atyre njerëzve? A guxon shteti të ndalojë lirinë e mbledhjes? A guxon të ndalojë lirinë e të shprehurit të mendimit vetjak? Ndërsa të protestës së qetë? Të drejtën e zgjedhjes? Përse? Çka mësuam nga filmi? 6/7

23 AKTIVITET: VI-XHEJ ÇKA ËSHTË AJO? 90 >> QËLLIME: Të nxisë të kuptuarit e koncepteve qenësore të demokracisë dhe të drejtave të njeriut Të nxitet vetëdija për situatat ekstreme të thyerjes të të drejtave të njeriut në botë në kohë bashkëkohore T i detyrojë nxënësit ta zgjerojnë fushën e tyre të interesimit T i çojë nxënësitë të mendojnë për kualitetin e përgjithshëm të jetesës në komunitetin e tyre >> MATERIALE: > FLETË PUNE: DEKLARATA E PERGJITHSHME 1, 2, 3, 4, 5, 6 dhe 7 >> PROEKSION I FILMIT: BURMA VI-XHEJ 50 >> BISEDË PËR FILMIN (10 ) Si ndjeheshit përderisa e shihnit filmin? Për çka na flet filmi? A keni parë ndonjëherë diçka të tillë? A keni dëgjuar ndonjëherë për Birmaninë? Si ishte jeta e njerëzve në film? Përse? Përse bëhet bunti? Cilat të drejta u ishin thyer atyre njerëzve? A guxon shteti të ndalojë lirinë e mbledhjes? A guxon të ndalojë lirinë e të shprehurit të mendimit vetjak? Ndërsa të protestës së qetë? Të drejtën e zgjedhjes? Përse? Çka mësuam nga filmi?

24 AKTIVITET: VI-XHEJ ÇKA ËSHTË AJO? 90 >> AKTIVITETI KRYESOR: TË DREJTAT E NJERIUT (20-30 ) Pjesëmarrësit ndahen në shtatë grupe. Çdo grup merr nga një kopje nga DEKLARATA E PERGJITHSHME MBI TE DREJTAT E NJERIUT të paraqitur në FLETËT E PUNËS: DEKLARATA E PERGJITHSHME MBI TE DREJTAT E NJERIUT 1, 2, 3, 4, 5, 6 ose 7. Duhet me vëmendje ta lexojnë përmbajtjen dhe në grupet e tyre të veçojnë dhe të shënojnë me një shenjë, sipas zgjedhjes së lirë, cilat të drejta nga ato në fletën e punës, u ishin thyer njerëzve në film. Pasi që të mbarojnë atë, duhet të shënojnë me shenjë tjetër, simbol apo çfardo qoftë, cilat të drejta nga ato në fletën e punës, u janë thyer ATYRE personalisht, të ndonjë të afërmi apo dikë që e njohin. Në shtëpi, në komunitet, në shkollë... U theksohet se është shumë e rëndësishme të flasin lirshëm për atë, sepse, mbrojtja e vetme nga situata si në film është praktikimi i të drejtës të së shprehurit të lirë, të cilën nëse nuk e kanë në asnjë vend tjetër e kanë në këtë orë/takim. Mandej grupet prezentojnë atë që kanë bërë. Së pari çdo grup i tregon të drejtat e thyera në film e mandej në rastet e eksperiencave të tyre. >> AKTIVITET PËR FUND (5+ ) Bëhet një stuhi idesh (brainstorming), pa shënim, si do të mund t i shfrytëzojnë teknologjitë që i kanë për të incizuar ose në ndonjë mënyrë tjetër të vërejnë situatë të thyerit të ndonjë të drejte dhe me atë të kontribuojnë në ndalimin e thyerjes së mëtutjeshme të të drejtave të njeriut. (për shembull, në një shkollë, nxënësit e klasës së tretë me telefon mobil e kanë incizuar mësuesen, e cila u drejtohej me ofendime më jodinjitoze dhe me të bërtitur të fortë, dhe ashtu vërtetuan se mësuesja, e cila, kur ka të rritur të pranishëm mjaft sjellshëm dhe kujdesshëm u drejtohet të gjithëve... rast i vërtetë). 8/9

25 FLETË PUNE: DEKLARATA E PËRGJITHSHME MBI TË DREJTAT E NJERIUT - 1 Miratuar dhe shpallur në Rezolutën 217 A(III), më 10 dhjetor 1948, në Asamblenë e përgjithshme... PREAMBULA (fragment) Mbasi njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë; mbasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë ofenduar ndërgjegjen e njerëzimit, dhe mbasi krijimi i botës në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t i përvishet kryengritjes kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi shtetet anëtare u detyruan që, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, të sigurojnë respektimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore;... Asambleja e pergjithshme shpall këtë Deklarate te pergjithshme mbi te drejtat e njeriut si ideal të përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e tyre. Neni 1 Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi. Neni 2 Secili gëzon të gjitha të drejtat dhe liritë e parashtruara në këtë Deklaratë pa kurrfarë kufizimesh përsa i përket racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës, besimit fetar, mendimit politik ose tjetër, origjinës kombëtare a shoqërore, pasurisë, lindjes ose tjetër. Asnjë dallim nuk do të bëhet në bazë të statusit politik, juridik ose ndërkombëtar të shtetit ose vendit të cilit i përket çdo njeri, qoftë kur shteti ose vendi është i pavarur, qoftë nën kujdestari, qoftë jo vetëqeverisës ose që gjindet në çfarëdo kushtesh të tjera të kufizimit të sovranitetit. Neni 3 Gjithkush ka të drejtë të jetojë, të jetë i lirë dhe të ketë sigurimin vetjak. Neni 4 Asnjeri nuk duhet të mbahet si skllav ose çifçi; skllavëria dhe tregtia e skllevërve janë të ndaluara në të gjitha format. Neni 5 Asnjeri nuk duhet t i nënshtrohet mundimit, veprimit ose dënimit të egër, jonjerëzor ose poshtërues. Neni 6 Gjithkush ka të drejtë që t i njihet kudo personaliteti juridik.

26 FLETË PUNE: DEKLARATA E PËRGJITHSHME MBI TË DREJTAT E NJERIUT - 2 Miratuar dhe shpallur në Rezolutën 217 A(III), më 10 dhjetor 1948, në Asamblenë e përgjithshme... PREAMBULA (fragment) Mbasi njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë; mbasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë ofenduar ndërgjegjen e njerëzimit, dhe mbasi krijimi i botës në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t i përvishet kryengritjes kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi shtetet anëtare u detyruan që, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, të sigurojnë respektimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore;... Asambleja e pergjithshme shpall këtë Deklarate te pergjithshme mbi te drejtat e njeriut si ideal të përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e tyre. Neni 7 Të gjithë janë të barabartë para ligjit dhe kanë të drejtë pa asnjë diskriminim të mbrohen barabar nga ligji. Të gjithë kanë të drejtën për t u mbrojtur barabar kundër çdo diskriminimi që cënon këtë Deklaratë, si dhe kundër çdo nxitje për një diskriminim të tillë. Neni 8 Gjithkush ka të drejtë për mjete juridike të frytshme para gjykatave kompetente kombëtare për veprimet me të cilat shkelen të drejtat themelore të garantuara nga kushtetuta ose ligjet. Neni 9 Asnjeri nuk duhet t i nënshtrohet arbitrarisht arrestimit, ndalimit ose internimit. Neni 10 Gjithkush gëzon njëlloj të drejtën për një proces gjyqësor objektiv e publik para një gjykate të pavarur e të paanshme, në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të veta dhe për vendimin mbi çfarëdo lloj akuze penale. Neni Kushdo që është i akuzuar për një vepër penale ka të drejtë të konsiderohet i pafajshëm deri sa të vërtetohet fajsia në bazë të ligjit dhe në një proces publik në të cilin ka pasur të gjitha garancitë e duhura për mbrojtjen e vet. 2. Asnjeri nuk duhet të dënohet për veprime ose mosveprime të cilat nuk përbëjnë një vepër penale, sipas ligjeve kombëtare dhe ndërkombëtare, në kohën kur janë kryer. Gjithashtu nuk mund të vendoset një dënim më i rëndë nga ai që ka qenë zbatuar në kohën kur është kryer vepra penale. 10/11

27 FLETË PUNE: DEKLARATA E PËRGJITHSHME MBI TË DREJTAT E NJERIUT - 3 Miratuar dhe shpallur në Rezolutën 217 A(III), më 10 dhjetor 1948, në Asamblenë e përgjithshme... PREAMBULA (fragment) Mbasi njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë; mbasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë ofenduar ndërgjegjen e njerëzimit, dhe mbasi krijimi i botës në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t i përvishet kryengritjes kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi shtetet anëtare u detyruan që, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, të sigurojnë respektimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore;... Asambleja e pergjithshme shpall këtë Deklarate te pergjithshme mbi te drejtat e njeriut si ideal të përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e tyre. Neni 12 Asnjeri nuk duhet t i nënshtrohet ndërhyrjes arbitrare në jetën, familjen, banesën ose korrespondencën vetjake, si dhe sulmeve kundër nderit dhe prestigjit personal. Gjithkush ka të drejtën të mbrohet nga ligji kundër ndërhyrjeve ose sulmeve të tilla. Neni Gjithkush ka të drejtën e lirisë së qarkullimit dhe banimit brenda kufijve të çdo shteti. 2. Gjithkush ka të drejtë të largohet nga cilido vend qoftë, përfshirë këtu edhe të vetin, si dhe të kthehet në vendin e vet. Neni Gjithkush ka të drejtë të kërkojë dhe gëzoje në vende të tjera azil nga ndjekjet. 2. Këtë të drejtë nuk mund ta gëzojë askush në rast se ndiqet për krime jopolitike ose për vepra në kundërshtim me qëllimet dhe parimet e Kombeve të Bashkuara. Neni Gjithkush ka të drejtën e një shtetësie. 2. Asnjeri nuk duhet të privohet arbitrarisht nga shtetësia e tij si dhe as nga e drejta që të ndërrojë shtetësinë.

28 FLETË PUNE: DEKLARATA E PËRGJITHSHME MBI TË DREJTAT E NJERIUT - 4 Miratuar dhe shpallur në Rezolutën 217 A(III), më 10 dhjetor 1948, në Asamblenë e përgjithshme... PREAMBULA (fragment) Mbasi njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë; mbasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë ofenduar ndërgjegjen e njerëzimit, dhe mbasi krijimi i botës në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t i përvishet kryengritjes kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi shtetet anëtare u detyruan që, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, të sigurojnë respektimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore;... Asambleja e pergjithshme shpall këtë Deklarate te pergjithshme mbi te drejtat e njeriut si ideal të përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e tyre. Neni Burrat dhe gratë në moshë të pjekur kanë të drejtë të lidhin martesë dhe formojnë familje, pa kurrfarë kufizimi për sa i përket racës, shtetësisë ose besimit. Ata kanë të drejta të barabarta si në rastin e lidhjes së martesës, gjatë martesës si dhe në rast shkurorëzimi. 2. Martesa duhet të lidhet vetëm me pëlqimin plotësisht të lirë të personave që do të martohen. 3. Familja është bërthama e natyrshme dhe themelore e shoqërisë dhe ka të drejtën e mbrojtjes nga shoqëria dhe shteti. Neni Gjithkush ka të drejtën të ketë pasuri, si vetëm ashtu edhe në bashkësi me të tjerët. 2. Asnjeri nuk duhet të privohet arbitrarisht nga pasuria e tij. Neni 18 Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mendimit, ndërgjegjes dhe besimit; kjo e drejtë përfshin lirinë e ndryshimit të besimit ose bindjeve dhe lirinë që njeriu, qoftë vetë ose në bashkësi me të tjerët, të shfaqë publikisht ose privatisht, besimin ose bindjen e vet me anë të dhënies së mësimeve, kryerjes së kultit dhe ceremonive fetare. Neni 19 Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mendimit dhe të shprehjes; kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit pa ndërhyrje, si dhe lirinë e kërkimit, marrjes dhe njoftimit të informacionit dhe ideve me çfarëdo mjeti qoftë, pa marrë parasysh kufijtë. Neni Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mbledhjes dhe bashkimit paqësor. 2. Asnjeri nuk duhet të detyrohet të bëjë pjesë në ndonjë bashkim. 12/13

29 FLETË PUNE: DEKLARATA E PËRGJITHSHME MBI TË DREJTAT E NJERIUT - 5 Miratuar dhe shpallur në Rezolutën 217 A(III), më 10 dhjetor 1948, në Asamblenë e përgjithshme... PREAMBULA (fragment) Mbasi njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë; mbasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë ofenduar ndërgjegjen e njerëzimit, dhe mbasi krijimi i botës në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t i përvishet kryengritjes kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi shtetet anëtare u detyruan që, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, të sigurojnë respektimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore;... Asambleja e pergjithshme shpall këtë Deklarate te pergjithshme mbi te drejtat e njeriut si ideal të përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e tyre. Neni Gjithkush ka të drejtë të marrë pjesë në qeverisjen e vendit të vet, drejtpërdrejt ose me anë të përfaqsuesve të zgjedhur lirisht. 2. Gjithkush ka njëlloj të drejtë të hyjë në shërbimet publike në vendin e vet. 3. Vullneti i popullit është baza e pushtetit shtetëror; ky vullnet duhet të shprehet në zgjedhje periodike dhe të lira të cilat duhet të jenë të përgjithshme dhe votimi i barabartë, si dhe me votim të fshehtë ose sipas procedurës përkatëse të votimit të lirë. Neni 22 Si anëtar i shoqërisë, gjithkush ka të drejtën e sigurimit shoqëror dhe realizimit të të drejtave ekonomike, sociale, kulturore të domosdoshme për dinjitetin e vet dhe për zhvillimin e lirë të personalitetit, me ndihmën e shtetit dhe bashkëpunimit ndërkombëtar dhe në përputhje me organizimin dhe mundësitë e çdo shteti. Neni Gjithkush ka të drejtën për punë, të zgjedhë lirisht profesionin, të ketë kushte të favorshme pune dhe të jetë i mbrojtur nga papunësia. 2. Gjithkush, pa kurrfarë diskriminimi, ka të drejtë që për punë të njëjtë të marrë rrogë të njëjtë. 3. Gjithkush që punon ka të drejtën për një shpërblim të drejtë dhe favorshëm, në mënyrë që t i sigurojë atij dhe familjes së tij një jetë që i përgjigjet dinjitetit njerëzor dhe, në qoftë se do të jetë e nevojshme ky shpërblim të plotësohet edhe me mjete të tjera të sigurimit shoqëror. 4. Gjithkush ka të drejtë të formojë sindikatë and të bëjë pjesë në të për mbrojtjen e interesave të veta. Neni 24 Gjithkush ka të drejtë për pushim dhe kohë të lirë, duke përfshirë kufizimin e arsyeshëm të orarit të punës dhe pushimin e paguar periodik.

30 FLETË PUNE: DEKLARATA E PËRGJITHSHME MBI TË DREJTAT E NJERIUT - 6 Miratuar dhe shpallur në Rezolutën 217 A(III), më 10 dhjetor 1948, në Asamblenë e përgjithshme... PREAMBULA (fragment) Mbasi njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë; mbasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë ofenduar ndërgjegjen e njerëzimit, dhe mbasi krijimi i botës në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t i përvishet kryengritjes kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi shtetet anëtare u detyruan që, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, të sigurojnë respektimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore;... Asambleja e pergjithshme shpall këtë Deklarate te pergjithshme mbi te drejtat e njeriut si ideal të përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e tyre. Neni Gjithkush ka të drejtë për një nivel jetese të mjaftueshëm i cili t i përgjigjet shëndetit dhe jetës së përshtatshme si të atij personalisht, ashtu edhe të familjes së tij, duke përfshirë ushqimin, veshmbathjen, banesën, kujdesin mjeksor dhe shërbimet e nevojshme sociale, si edhe të drejtën për të qenë i siguruar në rast sëmundjeje, papunësie, vejanie, pleqërie dhe raste të tjera të humbjeve të mjeteve për jetesë për shkak të rrethanave të pavarura nga vullneti i tij. 2. Nënat dhe fëmijët kanë nevojë për kujdes dhe ndihmë të posaçme. Të gjithë fëmijët, të lindur brenda ose jashtë martese, gëzojnë të njëjtat mbrojtje sociale. Neni Gjithkush ka të drejtën e shkollimit. Arsimi duhet të jetë falas, të paktën në shkollat fillore dhe të ulta. Arsimi fillor është i detyrueshëm. Arsimi teknik dhe profesional duhet të zgjerohet e arsimi i lartë duhet t u bëhet i mundshëm të gjithëve në bazë të aftësisë. 2. Arsimi duhet të drejtohet nga zhvillimi i plotë i personalitetit të njeriut dhe nga forcimi i respektimit të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. Ai duhet të nxisë kuptimin, tolerancën dhe miqësinë midis të gjithë popujve, grupeve të racave dhe besimeve, si dhe veprimtarinë e Kombeve të Bashkuara për ruajtjen e paqes. 3. Të drejtën për të zgjedhur llojin e arsimit për fëmijët e tyre e kanë në rradhë të parë prindërit. 14/15

31 FLETË PUNE: DEKLARATA E PËRGJITHSHME MBI TË DREJTAT E NJERIUT - 7 Miratuar dhe shpallur në Rezolutën 217 A(III), më 10 dhjetor 1948, në Asamblenë e përgjithshme... PREAMBULA (fragment) Mbasi njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë; mbasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë ofenduar ndërgjegjen e njerëzimit, dhe mbasi krijimi i botës në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t i përvishet kryengritjes kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi shtetet anëtare u detyruan që, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, të sigurojnë respektimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore;... Asambleja e pergjithshme shpall këtë Deklarate te pergjithshme mbi te drejtat e njeriut si ideal të përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e tyre. Neni Gjithkush ka të drejtë të marrë pjesë lirisht në jetën kulturore të bashkësisë, të gëzojë artet dhe të përfitojë nga përparimi shkencor dhe dobitë e tij. 2. Gjithkush ka të drejtë të mbrojë interesat morale dhe materiale, që rrjedhin nga çdo krijimtari shkencore, letrare dhe artistike, autor i të cilave është ai vetë. Neni 28 Gjithkush ka të drejtë për një rend shoqëror dhe ndërkombëtar në të cilin mund të realizohen plotësisht të drejtat dhe liritë e shpallura në këtë Deklaratë. Neni Gjithkush ka detyrime vetëm ndaj asaj bashkësie në të cilën është i mundur zhvillimi i lirë dhe i plotë i personalitetit të tij. 2. Në ushtrimin e të drejtave dhe lirive të veta, gjithkush do t u nënshtrohet vetëm atyre kufizimeve të cilat janë parashikuar me ligj, ekskluzivisht me qëllim që të sigurohet njohja dhe respektimi i nevojshëm i të drejtave dhe lirive të të tjerëve e që të plotësohen kërkesat e drejta të moralit, rendit publik dhe mirëqenies së përgjithshme në shoqërinë demokratike. 3. Këto të drejta dhe liri nuk mund të zbatohen në asnjë rast kundër qëllimeve dhe parimeve të Kombeve të Bashkuara. Neni 30 Asgjë në këtë Deklaratë nuk mund të interpretohet si e drejtë e një shteti, grupi apo personi për të kryer çfarëdo veprimtarie ose për të bërë një akt drejtuar kundër çdo të drejte ose lirie të shpallur në këtë Deklaratë.

32 VAJZA- MODEL SHBA / 2011/ 77 Regjia: Dejvid Redmon dhe Eshli Sabin //David Redmon & Ashley Sabin//

33 INFORMATA BAZË PËR FILMIN Shumë pak te ne do të deklaroheshin pozitivisht dhe do të pajtoheshin se industria që prodhon modele (manekenë/manekene) mund të njihet si tregti e pastër dhe brutale me njerëz. Një botë paralele që shet fat, flert, kënaqësi, rehati, e cila njerëzit i trajton si objekt apo më shumë se kaq, si një copë mishi që sjell fitim të mirë. Filmi i ndjek tregimet e një agjente mode dhe një vajze trembëdhjetëvjeçare nga Novosibirski, e cila shkon të punojë si model në Japoni. Filmi është përpjekje që të bartet ana tjetër, më pak e njohur e atij tregimi dhe t i lidh botërat paralele. NOCIONE KYÇ Industria e modës, tregtia me njerëz dhe fëmijë, puna e fëmijëve dhe shfrytëzimi i fëmijëve PËRMBAJTJE ARSIMORE KU MUND TË SHFRYTËZOHET FILMI Etikë: Vlera universale etike, drejtësi; të nxiten nxënësit të marrin anën e drejtësisë në sjellje me njerëzit tjerë në jetë dhe në punë; Arsimim qytetar:1. Të drejtat e fëmijëve (neni 32 i Konventës për të drejtat e fëmijës 2. Të drejtat e femrës; 3. Dinjitet, ocular dhe dinjitet; Sociologji: Diferenca sipas moshës (kriter për klasifikim sipas moshës, vetëdijes në moshë) Aftësi për të jetuar: Trende mode dhe industria e modës (debat për moshën, trendet e të veshurit dhe përfitimet dhe dëmet nga industria e modës sot) 2/3

34 INFORMATA BAZË Industria e modës në njëzet vitet e fundit dukshëm i zvogëloi kufijtë e masës trupore të pranueshme dhe moshën e modeleve që i angazhonin, edhe atë jo për të paraqitur kreacione për tinejxherë, por më shpesh veshje të cilat në mënyrë eksplicite janë bërë për të rritur. Kufiri ka rënë nën atë që parasheh ligji nga 16 apo 18 vjeç, e shënuar si moshë minimale për punë në një numër të madh shtetesh. Trendi i manekeneve shumë të dobëta paraqitet në vitet 90 të shekullit të kaluar, kur manekenia Kejt Mos e filloi stilin e ashtuquajtur heroin shik (heroin chic). Si pasojë e atij trendi, shumë më të shpeshta janë: prishja e rendit të të ushqyerit, bulimia dhe anoreksia, si te njerëzit që punojnë në industrinë e modës, ashtu edhe te njerëzit që shohin tek ata. Që të mund të mbeten në skenë, modelet duhet ta mbajnë atë pasqyrë joreale për trupin e njeriut. Në disa vite të fundit, veçanërisht pasi disa manekene vdiqën nga pasojat e shkaktuara nga anoreksia, një pjesë e industrisë së modës filloi të luftojë kundër këtij trendi. Kjo luftë i nxit edhe shtetet që janë lidere në industrinë e modës të inkuadrohen në rregullimin e masës trupore të modeleve. Kështu që, shou i modës në Madrid e ka ndaluar angazhimin e modeleve me indeks të masës trupore (BMI-Body mass index) nën 18. Në javën e modës së Milanos kufiri i BMI ka shkuar në 18,5, që do të thotë se vajza që është e lartë 175 centimetra nuk guxon të jetë më e lehtë se 54 kilogramë. Por, deri ku janë të përgatitur kreatorët e trendeve të modës që të shkojnë në shfrytëzimin dhe zhvendosjen kreative të këtyre kufijve, flet edhe fakti se revista e modës Vog në faqen e saj kryesore së fundmi shfaqi fotografi të vajzës 10 vjeçe në veshje me glamur e të seksualizuar dhe poza që nxitën reagime të zjarrta. Filmi Vajza-model na mundëson të hyjmë në industrinë e modës japoneze, e cila në veçanti i favorizon modelet e reja dhe të dobëta dhe e zbret kufirin deri në standarde të pabesueshme. Përveç kësaj, ajo tematizon dhe përkufizime të tjera, të cilat imponohen nga ana e industrisë së modës. Ajo na jep një pasqyrë më ndryshe për atë se çfar fshihet pas fytyrave misterioze, të kënaqura dhe tërheqëse të bukurosheve të reja të ballinave të revistave të modës. Ajo fotografi dukshëm është më ndryshe nga ajo që zakonisht e paraqesin televizionet, duke incizuar procesin e krijimit të një reviste. 1. Tregtia me njerëz dhe fëmijë Tregtia me njerëz është krim me organizim të lartë, e cila për vit sjell 32 bilionë dollar profit. Ky fenomen është i njohur me termin robërim modern, për shkak se viktimat mbahen në kushte të ngjashme me robërimin dhe trajtohen si prona nga ana e njerëzve që i kanë blerë. Te ne, krahas ministrive përkatëse, me problemin e tregtisë me njerëz merret Komisioni nacional për luftë kundër tregtisë me njerëz dhe migrim ilegal dhe disa organizata qytetare, mes të cilave njëra nga më aktivet është organizata joqeveritare Stamper. Me viktimë të tregtisë me njerëz nënkuptohet çdo individ që ka përjetuar dëm, përfshi lëndimin fizik apo mental, vuajtjen emotive, humbjen materiale apo lëndim tjetër apo rrezikimin e lirive bazë të tij apo të drejta si pasojë e bërjes së veprës penale. (neni 122 i KP të RM) (2008) Kodi penal i ynë e rregullon

35 veprën penale tregti me njerëz me nenin 418-a dhe 418-g - tregtinë me persona të mitur. Viktimë e tregtisë me njerëz mund të jetë secili, pa marrë parasysh gjininë, moshën dhe statusin social. Sipas vlerësimeve të KB, në botë çdo vit tregtohen 2 deri 4 milionë njerëz, prej të cilëve më shumë janë gra dhe fëmijë. Organizata Ndërkombëtare e Punës vlerëson se çdo vit deri njerëz janë viktima të tregtisë. Ky numër nuk i kyç viktimat e tregtisë së brendshme me njerëz (tregtia me njerëz në kufijtë e një shteti). Sipas të dhënave, sërish nga Stejt Departamenti, 80% e viktimave të tregtisë me njerëz jashtë kufijve ndërkombëtarë janë fëmijë, ndërsa 70% objekt i shitjes janë gra dhe vajza për shkak shfrytëzimi seksual. Tregtarët me njerëz janë persona të cilët në çdo pjesë të procesit të tregtimit me njerëz arrijnë përfitim (material dhe/ ose jomaterial), duke përdorur mashtrimin, detyrimin apo ndonjë formë tjetër të dhunës. Tregtarët jo çdoherë janë njerëz të panjohur; ata mund të jenë edhe anëtarë të familjes së ngushtë. Edhe pse shkaqet për tregti mund të jenë nga më të ndryshmet, më shpesh janë theksuar: prostitucioni dhe forma të tjera të eksploatimit seksual, pornografia, punë e detyrueshme dhe skllavërimi, robërimi, martesa të dhunshme, fertilizimi (ngjizje) i dhunshëm, adoptimi i paligjshëm dhe veprime të ngjashme, transplantimi i paligjshëm i pjesëve të trupit të njeriut - tregtia me organe të njeriut, kryerje me dhunë e veprave të ndryshme kriminele e të tjera. 1 Sipas Protokollit plotësues për ndalimin dhe dënimin e tregtisë me njerëz, veçanërisht të grave dhe fëmijëve (2000), tregtia me fëmijë është e definuar si: punësim, bartje, kalim nëpër kufij dhe sigurimi i bujtinës apo azilit për fëmijë për shkak të shfrytëzimit të tij. Sipas definicionit të Konventës ndërkombëtare për të drejtat e fëmijës, për fëmijë llogaritet secili person nën moshën 18 vjeç. Edhe pse nuk ka të dhëna të sakta për numrin e viktimave, Organizata Ndërkombëtare e Punës vlerëson se për një vit tregtohen 1,2 milion fëmijë nëpër botë. 2. Puna e fëmijëve dhe shfrytëzimi i tyre Termi punë e fëmijëve më shpesh definohet si punë e cila fëmijës ia merr fëmijërinë, potencialet dhe dinjitetin e tij, e cila në zhvillimin e tij fizik dhe mental ndikon në mënyrë vrastare. Puna e fëmijëve është punë që është e rrezikshme dhe e dëmshme për zhvillimin psikofizik, social dhe moral të fëmijës dhe e pengon arsimimin e tij, me atë që e pamundëson të ndjekë mësimin, e lidh që gjatë kohë ta braktis shkollën apo të kërkojë që ndjekja e mësimit të kombinohet me punë të stërzgjatur e të rëndë. Në format më ekstreme të ekzistimit të saj, puna e fëmijëve përfshin: robërimin e fëmijëve, ndarjen nga familja e tyre, eksponimi në rreziqe dhe sëmundje dhe/ose lënia e fëmijëve në moshë shumë të re në rrugë që të kujdesen vetë për vetveten. Ky është rast i shpeshtë në qytete të mëdha dhe metropole. Nadja, protagoniste e këtij filmi, e ndërpret shkollimin e vet para fundit të shkollimit fillor dhe shkon të punojë si modele në Japoni. Ajo është e ndarë nga familja e vet dhe është lënë vetë me vetveten në një shtet të huaj, gjuhën e të cilëve nuk e kupton dhe nuk e flet. Që të fitojë angazhmane, prej saj kërkohet që të mbajë peshë trupore jonatyrale. 1 Marrë dhe adaptuar nga Komisioni nacional për luftë kundër tregtisë me njerëz dhe migrim ilegal nacionalnakomisija.gov.mk dhe Iniciativës qytetare për mundësi të barabarta SEMPER org.mk 4/5

36 Situata ku gjendet Nadja është qartë thyrje e të drejtës së saj njerëzore, të definuar me nenin 32 të Konventës ndërkombëtare për të drejtat e fëmijës, të ratifikuar nga ana e 193 vende (mes të cilave edhe vendi ynë): Fëmija ka të drejtë mbrojtjeje nga shfrytëzimi ekonomik dhe kryerja e çfarëdo pune që është lodhëse për të, që e pengon arsimimin e tij dhe/ose është e dëmshme për shëndetin e tij, zhvillimin e tij trupor, shpirtëror, moral dhe social Industria e modës dhe shfrytëzimi i tregtisë me fëmijë Nëse i analizojmë veprimet dhe situatën në të cilën gjendet Nadja e xhveshur nga idealet që i kultivon ajo dhe nëna e saj, do të shohim se veprimet dhe rrethanat thuajse janë të njëjta me ato të përshkruara në definicionin për tregti me fëmijë. Të gjitha elementet janë këtu: mashtrim nga ana e agjencisë së modës, bartje përtej kufirit në një shtet tjetër, lënie pa mbrojtje, si dhe shfrytëzim ekonomik të Nadjes së mitur. Ajo është e shfrytëzuar në mënyrë brutale nga ana e industrisë së modës, e cila glorifikon rininë dhe trupin femëror të virgjër dhe e shndërron në bazë për përfitim financiar. Në film është përshkruar i gjithë zinxhiri i tregtisë me vajza: nga pronari i agjencisë së modës - Tigran, i cili e paraqet veten si shpëtimtar, përmes agjentes së modës Eshli, e cila edhe vetë më parë ka qenë modele, por që tani punon si ndërmjetësuese, deri te viktima e mitur Nadja. Premtimi për jetë më të mirë, përmes punësimit, është mënyra më e shpeshtë me të cilën tregtarët me njerëz arrijnë deri te viktimat e tyre, ndërsa nëpërmjet raporteve të futjes në borxh, ku shpejt hyjnë viktimat, i mbajnë në skllavëri afatgjate. Që të dy subjektet në film, edhe agjentja edhe Nadja, në mënyrën e vet janë viktima të industrisë brutale, që më shpesh nuk bën asgjë që t i mbrojë të punësuarit e vet nga mundësia që të hidhen prapa në realitet, jo vetëm pa fitim, por më shpesh edhe me borxhe. 2 Marrë dhe adaptuar nga: Training Manual to Fight Trafficking in Children for Labour, Sexual and other Forms of Exploitation: Understanding child trafficking

37 AKTIVITET: MODELE PËR ÇKA? 90 >> QËLLIME: T i informojë pjesëmarrësit për rregullat që vlejnë në industrinë e modës T i shtyjë të mendojnë në mënyrë kritike për modelet e dëshiruara për identifikim T i informojë dhe eventualisht t i mbrojë nga kërcënime të mundshme të tipit të ngjashëm në jetën e mëtutjeshme T i vetëdisojë se tregtia me njerëz është realitet Në afat të gjatë, të kontribuojë në luftën kundër keqpërdorimit të punës së fëmijëve, tregtisë me njerëz, keqpërdorimit dhe manipulimit të industrisë së modës Vërejtje: Filmi zgjat 70 minuta. Me këtë nuk është i lehtë për përdorim në një orë shkollore. Rekomandohet, në qoftë se është e mundur të organizohen të ashtuquajtur bllok orë, gjegjësisht 2 orë rë ngjitura gjatë së cilëve do të shihet filmi dhe do të bëhen aktivitetet. E tërë kjo nuk do duhej të jetë pengesë në numrin më të madh të situatave të arsimit joformal. Për këtë film, arsimtari/arsimtarja duhet mirë të përgatitet, dhe t i studiojë informatat plotësuese, që të mund gjatë bisedës me fëmijët, t i plotësojë përgjigjet e tyre. Nga njëra anë për shkak të kohës së shkurtër, ndërsa nga ana tjetër për shkak se supozohet se shumë gjëra nxënësve do tu jenë të paqarta ose së paku të largëta. >> AKTIVITETI HYRËS (5 ) Bëhet stuhi idesh (brainstorming) për atë se si është jeta e modeleve të njohura dhe me çfarë komoditetesh dhe bukurish është e plotësuar jeta e tyre. >> PROEKSION I FILMIT: VAJZA MODEL 70 6/7

38 AKTIVITET: MODELE PËR ÇKA? 90 >> BISEDË PËR FILMIN (15 ) Si ndjeheshit deri sa e shihnit filmin? Si e përjetuat në përgjithësi filmin? A keni parë ndonjëherë diçka të ngjashme? A ju befasoi diçka me të vërtetë ose u ngjalli emocione të fuqishme? Çka? A kishte diçka që asnjëherë as e keni paramenduar se mund të ndodhë në kohë të sotme? Për çka na flet filmi? Çka i ndodh Nadjas? Çka duheshte ajo të kalojë në film? Çfarë i ishte shkurtuar në jetën e saj për atë që i ndodhte? A keni dëgjuar për tregti me njerëz? Çka është ajo, a mund bashkë ta bëjmë një definicion tonë? Tregtia me fëmijë është e definuar si: rekrutimi, bartja, tejkalimi përtej kufirit dhe sigurimi i fjetjes ose strehimit për fëmijën për shkak të shfrytëzimit të tij. Cilat elemente nga këto që u numëruan janë në film? Çfarë mendoni, a mund kjo të ndodhë te ne? Ndonjë djali ose vajze që ju e njihni? Sipas definicionit të Konventës ndërkombëtare për të drejtat e fëmijës, për fëmijë llogaritet çdo person në moshë nën 18 vjeç. Edhe pse nuk ka të dhëna të sakta për numrin e viktimave, Organizata ndërkombëtare e punës vlerëson se gjatë një viti bëhet tregti me 1,2 milionë fëmijë nëpër botë. A ju duket kjo e besueshme? Këtë e flasin faktet... Si mund ju të mbroheni nga këto pasoja të padëshirueshme? A dini se çfarë përrallash mund dikush të ofrojë për të rekrutuar fëmijë-robër? Si duhet të veprohet në situata të tilla? A ua ndërroi filmi pasqyrën për jetën e modeleve? A do të donit të bëheni modele të njohura? Çka i kishit rekomanduar Nadjas nga filmi?

39 DRONA DHE UNË Holandë / 2009 / 19 Regjia: Catherine van Campen //Catherine van Campen//

40 INFORMATA BAZË PËR FILMIN Drona dhe unë është portret për çunin Drona, i cili është me autizëm. Ne shohim me sytë e Ajrunit, vëllait të tij më të vjetër, një portret simpatik të dyfishtë, të cilin para nesh e formojnë këta dy vëllezër. Filmi është shpërblyer në më shumë festivale të njohura të botës dhe është pjesë e programit për fëmijë të Festivalit të filmit dokumentar kreativ: MakeDoks. E kanë parë mijëra fëmijë nga më shumë komuna të Shkupit. NOCIONE KYÇ Autizëm, invaliditet, me pengesa, diskriminim, stereotip, paragjykim, inkluzion, nevoja të veçanta në arsim, sfida zhvillimore PËRMBAJTJE ARSIMORE KU MUND TË SHFRYTËZOHET FILMI Arsim qytetar VII- VIII: thyerja dhe mbrojtja e të drejtave të njeriut, të drejtat e fëmijës, të drejtat zhvillimore, diskriminim, stereotipe dhe paragjykime Etikë: vlera etike universale, sjellja ndaj miqve dhe njerëzve të tjerë, bazat filozofike të etikës 2/3

41 INFORMATA BAZË Termi person me invaliditet paraqet personat me diapazon të gjerë gjendjesh dhe vështirësish, si intelektuale ashtu dhe fizike, ndijore dhe psikosociale, të cilat mund të jenë të përkohsme ose të përhershme. Mund të jenë shkaktuar nga sëmundja, lëndimi ose nga shmangiet gjenetike. Njëra prej gjendjeve të tilla është edhe i ashtuquajturi autizëm. 1. Në përgjithësi për autizmin Fjala autizëm vjen nga latinishtja autos, që do të thotë UNË ose JAM. Autizmi paraqet gjendjen e përhershme zhvillimore, prej të cilit preken komunikimet dhe raportet me njerëzit tjerë. Kohë më parë, një rang i gjerë i gjendjeve të asociuara ishin ndërlidhur me autizmin, duke çuar në termat spektër autistik dhe kontinuum autist. Kureshtare është të përmendet se autizmin, si sëmundje, shkaqet që e nxisin më shpesh janë në traktin gastrointestinal, ndërsa manifestohet si çrregullim psiko-social. Sidoqoftë, të gjithë të afektuarit kanë tendencë të tregohen me tri karakteritika të përbashkëta (të njohura si triada e çrregullimeve): Vështirësi në të folur, në gjuhë dhe komunikim joverbal: Problemi kryesor nuk është se fëmija nuk mund të flasë (edhe pse një pjesë e vogël asnjëherë nuk e zhvillojnë të folurit), porse ata kanë vështirësi në komunikim. Vështirësi në interaksionin social: Njerëzit, sidomos fëmijët, me autizëm shpesh kanë vështirësi në vënien dhe ruajtjen e lidhjeve me moshatarët. Shpesh ndodh që fëmijët me autizëm të lidhen mirë me prindërit e tyre dhe me ata që kujdesen për ta, por jo edhe me fëmijët tjerë. Kjo për shkak se të rriturit më shpesh mund t i parashikojnë nevojat e fëmijës. Vështirësi me fantazinë dhe me gjuhën e brendshme: Loja imagjinare (siç është të shtirët se kukulla është bebe ose se lodra-automobil është automobil i vërtetë) është pjesë shumë e rëndësishme e zhvillimit të fëmijës. Fëmijët me autizëm rrallë tregojnë lojë imagjinare dhe si rezultat i kësaj zhvillimi i tyre është i penguar. Njerëzit me autizëm gjithashtu kanë problem për t i kuptuar ndjenjat e njerëzve të tjerë dhe në interpretimin e shprehjes së fytyrës. Në përgjithësi, personat me autizëm në mjedisin tonë janë të shkyçur deri në padukshmëri.

42 Diskriminimi, stereotipet dhe paragjykimet 2. Personat me pengesa ( invaliditet ) në zhvillim përbëjnë rreth 10% të popullsisë së përgjithshme në botë. Ata, edhe pse në masë të ndryshme, në të gjitha vendet e botës ballafaqohen me diskriminim dhe izolim. Shumë njerëz kanë frikë nga ajo që iu duket e pazakontë ose e panjohur dhe prandaj shpesh reagojnë me rezervë, me dyshim e ndonjëherë, madje, edhe dhunshëm ndaj personave pamja ose sjellja e të cilëve nuk hyn në kuadrin e asaj që për ta është e pritshme dhe normale, apo e dëshiruar, shpeshherë madje që nga fëmijëria e hershme. Kështu, në mesin e fëmijëve tashmë janë format e diskriminimit siç është përjashtimi nga grupi (për shembull: nuk i lejojnë fëmijës me invaliditet të përfshihet në lojë), ikja prej tij, dhuna verbale ose fizike, i drejtohen me emra përçmues, e përqeshin e ngjashëm. Është i madh numri i ligjeve dhe normativave që kanë të bëjnë me mbrojtjen e personave me invaliditet, ndërsa dokumenti më i rëndësuishëm është Konventa për të drejtat e personave me invaliditet e OKB 1, nënshkruese e së cilës është edhe vendi ynë në vitin 2011, pas fushatës shumëvjeçare të shumë shoqatave civile, siç është për shembull PORAKA 2. Sipas Konventës, diskriminim i personave me invaliditet është: çdo dallim, përjashtim ose kufizim mbi bazë të invaliditetit, qëllimi ose pasoja e së cilës janë zvogëlimi ose pezullimi i njohjes, kënaqjes ose shfrytëzimit të të gjitha të drejtave të njeriut dhe lirive themelore për barazi me të gjithë të tjerët, në sferën politike, ekonomike, sociale, kulturore, shoqërore dhe në çdo sferë tjetër. E drejta e lirisë nga diskriminimi është njëra prej të drejtave të njeriut dhe të fëmijës, për shkak se diskriminimi i rrënon parimet themelore mbi të cilat mbështeten të drejtat e njeriut: dinjitetin dhe barazinë. Më shumë institucione shtetërore përfshijnë dispozita për barazi në të drejta dhe të tilla që e ndalojnë diskriminimin, dhe këtë e bën edhe kushtetuta jonë, si një akt më i lartë juridik dhe civil i shtetit tonë. Diskriminimi më shpesh mbështetet tek padituria ose mospasja e interesit për t i njohur të tjerët, ata që janë ndryshe prej nesh, te mendimet dhe pamjet e thjeshtuara, përkatësisht te stereotipet dhe paragjykimet negative. Paragjykime kemi kur urrejmë, kur frikësohemi ose kur shmagemi prej ndokujt, prej diçkasë, prej ndonjë vetie ose dukurie, pa ndonjë shkak racional ose pa e menduar më parë. Vështirë kapërcehen, për shkak se bazohen në stereotipe. Stereotipet ndodhin (ato që kanë të bëjnë me njerëzit) mbi bazë të sjelljes dhe karakteristikave të një numri të vogël, të përvojave, me përfaqësuesit e një grupi konkret, për të cilin në mënyrë të padrejtë konkludohet se i tërë grupi (të gjithë anëtarit e tij!) i ka të njëjtat veti (negative). Njëkohësisht, stereotipet veprojnë ashtu që i mbiçmojnë dallimet që ekzistojnë te grupet. Shkurt, veprojnë në mënyrë homogjenizuese për grupin e vet dhe e trajtojnë grupin e të tjerëve gjithashtu më homogjen nga ajo çfarë është në të vërtetë. Ata e shpërfytyrojnë realitetin, për shkak se kanë tendencë që ta paraqesin më ndryshe nga ajo çfarë në të vërtetë është. Për shembull: shumë njerëz besojnë se personat me invaliditet nuk mund të 1 Dokumenti në: so%20invalidnost.pdf 2 Qendra republikane për mbështetjen e personave me pengesa intelektuale PORAKA mk/poraka.aspx; shih dhe Këshilli Nacional i Organizatave Invalidore të Maqedonisë (KNOIM/НСИОМ) 4/5

43 kontribuojnë në shoqëri me punën e tyre dhe se ata meritojnë të mëshirohen, për shkak se janë të pamundshëm dhe se duhet të përndreqen, të përmirësohen e ngjashëm. Deri kohë më parë definicioni i invaliditetit ishte i kushtëzuar me të ashtuquajturën qasje mjekësore, e cila bazohet në botëkuptimin se këta persona duhet të shërohen që të mund të adaptohen në shoqëri, ose nëse kjo nuk është e mundur, të izolohen nga shoqëria me përkujdesjen e tyre në ente të ndryshme. Shoqëria gjithashtu i ruan mekanizmat për izolimin e fëmijëve me invaliditet, siç janë të ashtuquajturat shkolla speciale, të cilat më parë janë llogaritur si mënyra më e mirë për të ofruar kushte më të mira, për mësim dhe përparim, përshtatur për fëmijët me nevoja të veçanta. Derisa modeli mjekësor i besimit se personi ka hendikep, i cili do të duhet të eliminohet, qasja e re, e ashtuajtur sociale, thotë se hendikepi nuk është te personi, por te mjedisi dhe rrethimi fizik, që është përplot pengesa, për të cilat këta njerëz nuk mund t i zhvillojnë potencialet deri në maksimum. Prandaj, në vend të termit persona me invaliditet, përdoret termi person me pengesa ose me sfida në zhvillim. Modeli social thekson se shoqëria e ka për obligim që të përshtatet duke eliminuar këto barriera kudo ku kjo është e mundur. Kjo nënkupton futjen e një varg masash të cilat do t i kishin përforcuar të gjithë individët që të zhvillohen dhe të jetojnë në mënyrë të mëvetësishme si qeliza plotësisht të barabarta të shoqërisë, përfshi dhe mundësitë për arsimim dhe punësim.

44 Inkluzioni dhe arsimi inkluziv 3. Ndërrimi i stereotipeve dhe përmirësimi i personave me invaliditet në shoqëri është proces afatgjatë, për shkak se raportet me njerëzit janë të kufizuara për shkak të izolimit dhe përjashtimit. Për këtë shkak arsimi inkluziv konsiderohet për kyç në kapërcimin e këtyre barrierave dhe përfshirjen e personave me nevoja të veçanta në shoqërinë më të gjerë. Nga perspektiva e qasjes shoqërore ndaj invaliditetit, fëmijët të cilët i takojnë kësaj kategorie të përgjithshme llogariten si fëmijë me nevoja të veçanta, ndërsa shoqëria e ka për detyrë t u japë përgjigje këtyre çështjeve. Një numër gjithnjë e më i madh i fëmijëve me nevoja të veçanta përfshihen në mësimin e rregullt në shkollat publike dhe mësimin e kanë të përshtatur. Fëmijët që paraqesin ndonjërin prej simptomave nga spektri autist, gjithashtu janë fëmijë të cilët kanë nevoja të veçanta kur bëhet fjalë për procesin edukativo-arsimor. Sipas disa vlerësimeve, përqindja e fëmijëve me nevoja të veçanta në dimensionin edukativo-arsimor të zhvillimit të tyre, në shkollat fillore është rreth 20%. Në mesin e këtyre fëmijëve, të cilët përbëjnë një grup mjaft të larmishme, hyjnë fëmijë të cilët janë me sfida intelektuale dhe/ose emocionale, fëmijë të verbër a me shikim të dëmtuar, fëmijë të shurdhët a në të shurdhët, fëmijë me pengesa në të folur, të lëvizjes, fëmijë me sjellje të çrregulluar, fëmijë të talentuar dhe veçanërisht të talentuar, të sfiduar nga mësimi (si për shembull disleksia dhe diskalkulia). Identiteti i tyre në masë të madhe varet nga mënyra se si të tjerët i prezantojnë dhe i trajtojnë dhe në pajtim me këtë i përjetojnë dhe sillen ndaj tyre. Po qe se merren parasysh nevojat e tyre individuale, përkatësisht procesi i mësimit dhe i nxënies harmonizohet në raport me nevojat dhe aftësitë e tyre, jorrallë këta fëmijë arrijnë rezultate shumë të mira. Me këtë rast, po aq është me rëndësi që të punohet edhe ndaj paragjykimeve për këta nxënës, si në shkollë ashtu dhe përgjithësi në shoqëri-me përfshirjen e fëmijëve me nevoja të veçanta në mësimin e rregullt. Është ky një ndër nivelet thelbësore të arsimit inkluziv, për të cilin ngadalë edhe arsimi ynë po e zhvillon interesimin. 6/7

45 AKTIVITET: PËR SE ËNDËRROJMË? 45 >> QËLLIME: Të kapet përditshmëria e një personi me autizëm Të rritet ndjeshmëria dhe ndërgjegjësimi për personat me të meta në zhvillim Të arrihet vetëdija për përpjekjet personale dhe për pengesat eventuale në realizimin e tyre >> MATERIALE: > Komplet për të shkruar >> AKTIVITETI HYRËS (7-10 ): Pjesëmarrësit ndahen në çifte. Secili duhet të mendojë për veten dhe të përndajë në kuadër të çiftit, për atë se çka ëndërron në jetë, përkatësisht çka do të kishte dashur të bëhej kur të rritet/cila është dëshira e tij-e saj më e madhe në jetë? Pastaj, pasi të bëjnë përndarjen, duhet të mendojnë bashkërisht, secili për çiftin dhe të shkëmbejnë njohuritë se cilat do të kishin qenë pengesat eventuale në realizimin e asaj dëshire dhe si mund të kapërcehen ato. >> PROJEKSIONI I FILMIT: DRONA DHE UNË (19 )

46 AKTIVITET: PËR SE ËNDËRROJMË? 45 >> BISEDË PËR FILMIN (10-15 ) Si e përjetuat filmin? Cila është ndjenja bazë në film? Si u ndiet JU kur e patë filmin? Për se flitet në film? Kush është Drona? Për se ëndërron ai? Nga cila sëmundje vuan? (pas kësaj përgjigje mund të jepet një shpjegim i shkurtër për autizmin) Cilat çështje të tjera i keni tek autizmi? Kush e tregon filmin? (nga cila perspektivë e shohim Dronanë?) Si e ka punën vëllai i Dronasë? A ka fëmijëri sikurse numri më i madh i fëmijëve? Pse? Është kjo përparësi apo mangësi për të? Çka fiton e çka humb ai me atë që ka vëlla autist? Çfarë mendoni, a do të realizohet ëndrra e Dronasë për t u bërë shofer? Pse? A dini ndonjë shembull tjetër për njerëz nga rrethina juaj që kanë ndonjë pengesë fizike në realizimin e nevojave bazë? (po u paraqitën shembuj, lutini që mos të përmendin emra, por të japin përshkrimin e përgjithshëm të situatës dhe të gjithëve bëjuni pyetje mbi bazë të shembujve) Si i trajton shoqëria jonë personat me pengesa të ndryshme të zhvillimit? Këta njerëz a thua kurrqysh nuk mund të kontribuojnë në shoqëri? Si mund të ndihmojnë njerëzit me handikap të ndryshëm? A mund të ndjekin mësimin e rregullt fëmijët e tillë? Pse? Cilat janë ëndrrat tuaja? Çka ju pengon që ato t i realizoni? >> AKTIVITET PËR FUND (3-5 ) Të gjithë punojnë në mënyrë individuale: në një fletë letre e shkruajnë dëshirën jetësoreëndrrën që duan t u realizohet. E shkruajnë edhe datën aktuale. I shkruajnë vetes letër për 10 vjet, rreth asaj çka kanë ëndërruar dhe çka duhet të bëjnë që ta arrijnë ëndrrën e tyre jetësore. Iu jepet këshilla që t i ruajnë letrat dhe t i hapin pas një periudhe më të gjatë. 8/9

47 АKTIVITET: DËSHIRAT PULSOJNË ME RITMIN E VET 90 >> QËLLIME: Të kapet përditshmëria e një personi me autizëm Të rriten ndjeshmëria dhe vetëdija për personat me pengesë të zhvillimit Të përfitohet këqyrja në kufizimet sociale dhe sistemore me të cilat ballafaqohen personat me handikap të ndryshëm Përpjekjet personale të bëhen të vetëdijshme, ashtu sikurse dhe pengesat eventuale në realizimin e tyre >> MATERIALE: > FLETË PUNE: USHTRIME RITMIKE A, B dhe C >> AKTIVITET HYRËS (10+ ): Pjesëmarrësit ndahen në çifte. Secili duhet të mendojë për vetveten dhe atë ta përndajë në kuadër të çiftit, për se ëndërron në jetë, përkatësisht çka do të kishte dashur të bëhej kur do të rritet/cila është dëshira e tij-e saj më e madhe në jetë? Pastaj, pasi ta kenë bërë shkëmbimin, duhet të mendojnë bashkërisht, për secilin nga çifti dhe duhet të shkëmbejnë njohuritë se cilat do të kishin qenë pengesat eventuale në realizimin e asaj dëshire dhe si të kapërcehen ato pengesa. >> AKTIVITETI KRYESOR (25-30 ): Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe. Dy grupe marrin versionin e fletës së punës: Ushtrime ritmike A, tjetra nga fleta e punës: Ushtrime ritmike B dhe njëri grup nga fleta e punës: Ushtrime ritmike C. Grupet kanë 15 minuta në dispozicion për ta kryer detyrën e dhënë. Pasi të kenë mbaruar, thirren që të tregojnë se çka kanë punuar.

48 АKTIVITET: DËSHIRAT PULSOJNË ME RITMIN E VET 90 >> DISKUTIM (10 ): A mund të themi se ndonjëri prej grupeve ka qenë më i suksesshëm prej të tjerëve? Cilat? Pse? Si u ndiet gjersa u desh t i ushtroni detyrat? Si u ndiet gjersa i dëgjuat të tjerët sesi e tregojnë atë çka kanë punuar? Pse? A kishte diçka që jua pengonte punën? Çka? A kishte bërë vaki kjo te të gjitha grupet? Cilat ishin gjithë ato pengesa në punën tuaj? (sidomos për grupet B dhe C). A e llogaritni se ka fëmijë/njerëz që në jetën e përditshme ballafaqohen me pengesa të këtilla? A mund të theksoni shembuj? A është krejt njësoj nëse ndonjë ka dëgjim të mirë ose ka dëgjim të dëmtuar po qe se duhet të ushtrojë ritmin nga ky tip? A mund të kërkohet nga njeriu me dëgjim të dëmtuar përgjithësisht diçka e këtillë? A mund ta ushtrojë ritmin? (GJITHSESI SE MUNDET). A do të ketë nevojë për më shumë ndihmë dhe mbështetje? Po patëm fëmijë të tillë, a e kishit pranuar në grupin tuaj? Çfarë pengesash të mundshme të zhvillimit përgjithësisht mund të numërojmë? A duhet të ndjekin mësim të rregullt personat e tillë? Pse? Në filmin që pason mund të shikojmë se me çfarë përpjekjesh e pengesash gjithsej ballafaqohen Drona dhe vëllai i tij. >> PROJEKSIONI I FILMIT: DRONA DHE UNË (19 ) 10/11

49 АKTIVITET: DËSHIRAT PULSOJNË ME RITMIN E VET 90 >> BISEDË PËR FILMIN (10-15 ) Si e përjetuat filmin? Cila është ndjenja bazë në film? Si u ndiet JU derisa e shikonit filmin? Për se flitet në film? Kush është Drona? Për se ëndërron ai? Prej se është i sëmurë? (pas kësaj pyetje mund të jepet një shpjegim i shkurtër për autizmin) Cilat pyetje të tjera keni për autizmin? Kush na e tregon filmin? (prej cilës perspektivë e shohim Dronanë?) Si është i vëllai i Dronasë? A ka fëmijëri si shumica e fëmijëve? Pse? A është kjo përparësi apo mangësi për të? Çka fiton e çka humb me atë që ka vëlla autist? Çka mendoni, ëndrra e Dronasë për t u bërë shofer a do të realizohet? Pse? A ju mungonte ngjyra në film? Çka mendoni, përse është xhiruar bardh-e-zi? A dini ndonjë shembull tjetër nga rrethina juaj se kush ka pengesa fizike në realizimin e nevojave bazë? (po qe se paraqiten shembuj, lutini që mos të përmendin emra, por të japin përshkrimin e përgjithshëm të situatës dhe shtrojuni pyetje të gjithëve mbi bazë të shembujve) Si i trajton shoqëria jonë personat me pengesa të caktuara në zhvillim? Njerëzit e tillë a thua me kurrgjë nuk mund t i kontribuojnë shoqërisë? Si mund të kontribuojnë personat me handikap të ndryshëm? A mund të ndjekin mësimin e rregullt fëmijët e këtillë? Pse? Cilat janë ëndrrat tuaja? Çka ju pengon në realizimin e tyre? >> AKTIVITET PËR FUND (5 ) Të gjithë punojnë në mënyrë individuale: në një fletë letre e shkruajnë dëshirën e tyre jetësore-ëndrrën që duan të realizojnë. E shkruajnë edhe datën aktuale. I shkruajnë letër vetes për 10 vjet, për se kanë ëndërruar dhe çka duhet të bëjnë që ta arrijnë ëndrrën e tyre jetësore. Këshillohen që t i ruajnë letrat dhe t i hapin pas një periudhe më të gjatë.

50 FLETË PUNE: USHTRIM RITMIK A Më poshtë keni një melodi, paraqitur me nota. Detyra juaj është që të merreni vesh dhe të gjithë të merrni pjesë në përgatitjet për ekzekutimin e saj, edhe atë me pjeslëamrrje të barabartë të të gjithë që përfshihen në ekzekutimin e saj. Melodia duhet të ekzekutohet vetëm me mëshim. Përkatësisht vetëm duhet pasur kujdes ritmi i saj. Kjo mund të bëhet duke u rënë duarve, duke i mëshuar bankës, fletores e ngjashëm. Kini kujdes, ekzekutimi i mirë vlerësohet më shumë nga ai mesatar. Gjatë gjithë kohës derisa ushtrohet, mund të kërkoni ndihmën e arsimtarit/arsimtares, të kërkoni shpjegim për domethënien e notave e ngjashëm, por nuk guxoni të komunikoni me grupet tjera. Punë të këndshme. 12/13

51 FLETË PUNE: USHTRIM RITMIK B Më poshtë keni një melodi, paraqitur me nota. Detyra juaj është të dakordoheni dhe të gjithë të merrni pjesë në përgatitjet për ekzekutimin e saj dhe atë, secili prej jush barabar duhet të marrë pjesë në ekzekutimin e saj. Melodia duhet të ekzekutohet vetëm me mëshim. Përkatësisht, duhet vetëm të bëhet kujdes ritmi i saj. Ashtu siç e kuptoni ju. Kjo mund të jetë me duartrokitje, duke i mëshuar bankës, fletoreve e ngjashëm. Kini kujdes, ekzekutimi i mirë vlerësohet më shumë nga ai mesatar. Gjatë gjithë kohës kur ushtroni nuk guxoni të komunikoni me grupet tjera. Keni të drejtë të kërkoni ndihmën e mësuesit/mësueses, edhe atë vetëm në një pyetje gjatë gjithë procesit të ushtrimit. Me këtë rast, pyetjen mund ta shkruani në një fletë, ndërsa ndërmjet vete mund të komunikoni VETËM me pantomimë. PA FOLUR. Punë të këndshme.

52 FLETË PUNE: USHTRIM RITMIK C Më poshtë keni një melodi, paraqitur me nota. Detyra juaj është të merreni vesh dhe të gjithë të merrni pjesë në përgatitjet për ekzekutimin e saj dhe atë, secili prej jush barabar duhet të marrë pjesë në ekzekutimin e saj. Melodia duhet të ekzekutohet vetëm me mëshim. Përkatësisht, duhet vetëm të bëhet kujdes ritmi i saj. Ashtu siç e kuptoni ju. Kjo mund të jetë me duartrokitje, duke i mëshuar bankës, fletoreve e ngjashëm. Kini kujdes, ekzekutimi i mirë vlerësohet më shumë nga ai mesatar. Gjatë gjithë kohës kur ushtroni nuk guxoni të komunikoni me grupet tjera. Keni të drejtë të kërkoni ndihmën e mësuesit/mësueses, edhe atë vetëm në një pyetje gjatë gjithë procesit të ushtrimit. Derisa punoni, anëtarët e grupit tuaj gjithashtu: Caktoni se kush do ta fshijë dërrasën e zezë, pa marrë parasysh se a është e pastër ose jo Caktoni se kush do të duhet t i mbyll sytë në afat prej 3 minutash Caktoni se kush do të duhet t i mbyll veshët në afat prej 4 minutash Caktoni se kush duhet të ulet i/e ngrirë, pa folur dhe pa lëvizur në afat prej 2 minutash Caktoni ndonjë që do t i luajë këmbët me nervozë gjatë gjithë kohës derisa ushtroni. Të gjitha këto gjëra duhet të plotësohen në tërësi, që detyra juaj të llogaritet si e kryer dhe i gjithë ushtrimi të ketë kuptim. Po qe se nuk ka numër të mjaftueshëm anëtarësh në grupin tuaj, ndonjëri mund të marrë edhe më shumë se një rol prej atyre që u theksuan më lart. Punë të këndshme. 14/15

53 LIGJI I RAJTIT SHBA / 2012 / 12 Regjia: Zak Konkl //Zack Conkle//

54 PËR FILMIN: Çfarë e dallon mësuesin e suksesshëm nga ai më pak i suksesshëm? Cili është dallimi mes prindërve të mirë dhe të këqinj? Njerëzve të mirë dhe të këqinj? Z. Rajt është një qenie e kthjellët që arrin të prekë esencën e gjërave në mikrokozmosin e tij. Filmi është një udhëtim emocional në jetën e tij të përditshme dhe një katalizator i mirë i proceseve të brendshme dhe pyetjeve që të gjithë do t i parashtronin pas shikimit të këtij filmi. Filmi është frymëzues, si për mësuesit ashtu edhe për të gjithë njerëzit tjerë të profesioneve dhe moshave të ndryshme, pasi që thekson të njerëzishmën tek njerëzit. TERME KYÇE: Mësuesi, roli i mësuesit, mësimdhënie dhe të mësuarit, qasja, prindëria, roli i prindit, vlerat themelore të njeriut, e njerëzishmja, kthjelltësia. FILMI MUND TË SHFRYTËZOHET NË: Edukatë qytetare: dinjiteti i njeriut, të drejtat e fëmijëve, e drejta për arsimim. Sociologji: socializimin, agjentët e socializimit, arsimi, jeta moderne dhe organizimi shoqëror. Etikë: morali, etika, sjellja etike, të gjykuarit etik, vlerat themelore të bashkëjetesës, normat e sjelljes ndaj vetes dhe ndaj të tjerëve në komunitet. 2/3

55 INFORMATA BAZË: Përse arsim? Çfarë arsimi? 1. Ne mund lirisht të supozojmë se transferimi i njohurive dhe shkathtësive specifike nga njëri tek tjetri, nga më të vjetërit tek të rinjtë është thelbi i kulturës njerëzore dhe zhvillimit. Në dekadat e fundit ka pasur zbulime të shumta se një transferim i tillë i aftësive (dhe njohurive?) është i pranishëm jo vetëm tek njerëzit por edhe te shumë lloje të kafshëve. Në çdo rast, transferimi i informacioneve kryesore, njohurive, aftësive dhe vrojtimeve, me siguri ka luajtu një rol të rëndësishëm në atë që ne tani e njohim si kulturë njerëzore, sjellje dhe fazë e zhvillimit të racës njerëzore. Pa pasur mundësinë për të mësuar nga njëri-tjetri, me siguri niveli i zhvillimit civilizues të llojit tonë do të ishte shumë më i ulët. Në fillim kanë qenë gjëra themelore nga të cilat është varur mbijetesa më elementare. Duke u bërë aspekti social i jetës gjithnjë e më kompleks, ashtu edhe është rritur nevoja për një spektër më të gjerë të aftësive dhe njohurive që kanë qenë të nevojshme që çdo individ t i përvetsojë, që të mund të përballet me sukses me sfidat e jetës. Nga lashtësia më e hershme, kur jeta e njerëzve është bërë më e organizuar në një mënyrë që sot është bazë e jetës moderne, kemi njohuri që pavarësisht transferimit të pastrukturuar të njohurive dhe aftësive nga prindërit dhe familja më e gjërë, të rinjëve njohuritë dhe shkathtësitë ua kanë transferuar persona që janë marrë profesionalisht me atë punë. Këto paraqesin edhe format e para të sistemit të arsimit. Nga Kentauri Hiron, tek i cili kanë mësuar heronjtë më të famshëm e lashtësisë, deri te filozofët e njohur apo të panjohur, e deri te institucionet arsimore moderne. Në periudha të ndryshme të zhvillimit njerëzor, ka pasur pritje të ndryshme nga mësuesit apo nga sistemi i arsimit. Nga lashtësia e hershme, deri te koha viktoriane, arsimi ka qenë privilegj vetëm për ata që kanë mundur t ia lejojnë vetes, gjegjësisht numri i të paarsimuarve dhe analfabetëve ka qenë shumicë shumë e madhe. Në ditët e sotme, në shumicën e komuniteteve njerëzore arsimi perceptohet si kusht i domosdoshëm pa të cilin nuk mundet në botën komplekse që na rrethon. Megjithatë, që nga fillimi i transferimit spontan të njohurive dhe aftësive e deri te sistemet bashkëkohore të mëdha të arsimit të cilëve i kushtohet vite të tëra nga jeta, esenca mbetet e njejtë. Trajnimi i të rinjve që më mirë të përballen me sfidat e jetës në mjediset e tyre. Kjo është bërë në mënyra të ndryshme. Trendet aktuale arsimore paraqesin një arsim krejtësisht holistik. Përkatësisht, paraqet trajtim të shumicës së fushave të jetës njerëzore. Nga shkrimi bazik deri te detyrat më abstrakte, nga edukata fizike e deri te inteligjenca emocionale. Ndërsa mësuesi përpiqet që të vihet sa më pak në rolin e autoritetit i cili flet nga pozita e fuqisë e të jetë sa më shumë një nxitës dhe zhvillues i potencialeve të plota të fëmijëve. Megjithatë, në praktikën arsimore, kjo nuk haset çdokund. Që nga kohërat e lashta e deri sot, në masë të madhe kjo varet nga mësuesi, nga qasja e tij por edhe nga personaliteti i tij... Në filmin Ligji i Rajtit, ne shohim se si aspekte të ndryshme të jetës personale dhe profesionale të një personi janë të ndërthurura me sukses në raport me nevojat e tij personale, me botëkuptimin, temperamentin dhe shpirtin, në një histori suksesi. Në nivel personal dhe profesional.

56 Si të arrihen qëllimet e lartpërmendura të arsimit, në çdo klasë dhe për çdo fëmijë? Sipas ligjit mbi arsimin fillor, qëllimet e edukimit dhe arsimimit primar janë: 1 Fitimi i njohurive të përgjithshme dhe të zbatueshme të nevojshme në jetën e përditshme ose në arsimimin e mëtejshëm, Zhvillimi i gjithanshëm, intelektual, emocional dhe social i nxënësve në përputhshmëri me aftësitë e tyre, Zhvillimi i aftësive të shkrim-leximit dhe aftësive të nxënësve për të kuptuar, informuar dhe shprehur në gjuhën maqedonase dhe alfabetin cirilik, Zhvillimi i aftësive të shkrim-leximit dhe aftësive të nxënësve për të kuptuar, informuar dhe shprehur në krah të gjuhës maqedonase dhe alfabetit të saj cirilik si dhe në gjuhën dhe alfabetin e anëtarëve të komunitetit të cilët flasin gjuhë tjetër të ndryshme nga ajo maqedonase, Zhvillimi i vetëbesimit dhe vetëdijësimi i nxënësit për individualitetin e tij dhe përgjegjësisë për veprimet e tij, Edukim për tolerancë të ndërsjelltë, bashkëpunim, respekt për diversitetin, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut, Zhvillimi i vetëdijes së përkatësisë ndaj Republikës së Maqedonisë te nxënësit dhe nxitja e identitetit të tyre kombëtar dhe kulturor, Edukim për vlera të përgjithshme kulturore dhe civilizuese që rrjedhin nga traditat botërore, Miratimi i njohurive të përgjithshme dhe të zbatueshme që mundësojnë veprimtari të pavarur krijuese në mjedisin shoqëror dhe natyror dhe zhvillimi i aftësive për gjykim dhe shprehje në art dhe në traditat kulturore, Zhvillimi i aftësive për hulumtim, eksperimentim dhe zgjidhje të problemeve, Përfshirja dhe përkujdesja për zhvillim të fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore, Zhvillimi i talenteve të nxënësve në fusha të ndryshme dhe, Promovimi i jetës së shëndetshme dhe edukimi për marrjen e përgjegjësisë për ndaj shëndetit të tyre dhe ndaj mjedisit jetësor. Pyetja që mësuesit e përkushtuar çdo ditë e parashtrojnë, nëse do ta parafrazonim do të ishte: si të rrjedhë procesi arsimor në mënyrë adekuate dhe të rehatshme për të gjithë, si të nxjerrë fëmijë të cilëve u është nxitur procesi i zhvillimit të potencialit të tyre deri në mundësitë maksimale individuale? 1 Ligji për Arsimin Fillor: 4/5

57 AKTIVITET: ÇKA ËSHTË AJO QË VLEN (45 ) >> QËLLIME: Të nxisë reflektim mbi vlerat themelore të njeriut Të nxisë zhvillimin e qëndrimeve humane Të nxisë reflektime mbi sjelljet personale ndaj të afërmve >> AKTIVITET HYRËS: ASKUSH NUK ËSHTË I PËRKRYER (15 ) Pjesëmarrësit ndahen në 4 grupe dhe secili duhet të punojë në detyrë të ndryshme. Secili grup duhet të merret vesh dhe të prezentojë para të tjerëve se cilat janë: Karakteristikat e mësuesit/es ideal/e Karakteristikat e prindit ideal Karakteristikat e shokut/shoqes ideal/e partnerit ideal (i dashur/e dashur, burri/gruaja) Pasi të përfundojnë grupet me të marrurit vesh, grupet e prezentojnë punën e bërë para të tjetërve. Pastaj u bëhen pyetjet e mëposhtme të gjithëve: A është reale të pritet që njerëz me tipare të tilla të ekzistojnë? Sa secili prej jush përpiqet të jetë një mik apo partner i tillë... apo një person i tillë? >> PROEKSION I FILMIT LIGJI I RAJTIT (12 )

58 AKTIVITET: ÇKA ËSHTË AJO QË VLEN (45 ) >> DISKUTIM RRETH FILMIT (10-15 ): Si u ndjetë deri sa e shihnit filmin? Për çfarë na flet filmi? Çfarë përshtypje ju ka lënë personazhi kryesor? Çfarë është e ndryshme te ai nga shumica e njerëzve që ju i njihni? Çfarë njeriu është ai? Cili është momenti kyç kur ai e avancon qëndrimin e tij ndaj fëmiut së tij? Që të jesh një person i tillë duhesh të lindësh i tillë apo mund të zhvillohesh në një të tillë? A mundet çdokush të bëhet një person i tillë? Çfarë kemi mësuar nga filmi? 6/7

59 AKTIVITET: ÇKA ËSHTË AJO QË VLEN (90 ) >> QËLLIME: Të nxisë reflektim mbi vlerat themelore të njeriut Të nxisë zhvillimin e qëndrimeve humane Të nxisë reflektime mbi sjelljet personale ndaj të afërmve >> MATERIALE: Pajisje për shkruarje Fletë të mëdha letre (A3, letër blloku, hamer, 4 copë) Ngjyra, fllomasterë e të ngjashme >> AKTIVITET HYRËS: ASKUSH NUK ËSHTË I PËRKRYER (30-40 ) Pjesëmarrësit ndahen në 4 grupe dhe secili duhet të punojë në detyrë të ndryshme. Secili grup duhet të merret vesh dhe të prezentojë para të tjerëve se cilat janë: Karakteristikat e mësuesit/es ideal/e Karakteristikat e prindit ideal Karakteristikat e shokut/shoqes ideal/e partnerit ideal (i dashur/e dashur, burri/gruaja) Pasi të përfundojnë grupet me të marrurit vesh, grupet duhet të merren vesh se si shkurtimisht do të aktrojnë para tjerëve dhe t i ndajnë rolet. Është me rëndësi që çdo anëtar i grupit të marrë pjesë në aktrim. Pasi të ushtrojnë, e paraqesin punën para të tjerëve. Mandej u parashtrohen këto pyetje të gjithëve: A është reale të pritet që njerëz me tipare të tilla të ekzistojnë? Sa secili prej jush përpiqet të jetë një mik apo partner i tillë... apo një person i tillë? >> PROEKSION I FILMIT LIGJI I RAJTIT (12 )

60 AKTIVITET: ÇKA ËSHTË AJO QË VLEN (90 ) >> DISKUTIM RRETH FILMIT (10-15 ) Si u ndjetë deri sa e shihnit filmin? Për çfarë na flet filmi? Çfarë përshtypje u ka lënë personazhi kryesor? Çfarë është e ndryshme te ai nga shumica e njerëzve që ju i njihni? Çfarë njeriu është ai? Cili është momenti kyç kur ai e ndërron (avancon) qëndrimin e tij ndaj fëmiut së tij? Si ka ndodhur ajo? Çfarë ka kuptuar dhe si? Që të jesh një person i tillë duhesh të lindësh i tillë apo mund të zhvillohesh në një të tillë? A mundet çdokush të bëhet një person i tillë? Çfarë kemi mësuar nga filmi? >> PUNË NË GRUPE TË VOGLA: (20-30 ): Pjesëmarrësit ndahen në 4 grupe. Në grupet duhet bashkërisht të mendojnë dhe secili të japë më tepër ide që të përgjigjen këto pyetje (çdo grup merr nga një pyetje): Çka mund unë personalisht të bëj që t i përmirësoj raportet me shokët Çka mund unë personalisht të bëj që t i përmirësoj raportet me prindërit/kujdestarët? Çka mund unë personalisht të bëj që t i përmirësoj raportet me mësuesit? Çka mund unë personalisht të bëj që të piqem si personalitet? Pasi që të mbarojnë me numërimin e ideve të ndryshme, në fletë të mëdha letre, me laps, stilograf, fllomaster ose ngjyrë, secili duhet të shkruajë në pjesën e tij të letrës një nga gjërat që i ka dëgjuar dhe i janë dukur të rëndësishme (rekomandohet të nxiten të shkruajnë në të gjitha drejtimet e jo në reshta, u tregohet se bëjnë një poster të veçantë). Mandej secili grup e paraqet punën. 8/9

61 MBYLLUR PËR MIRËMBAJTJE Skoci / 2009 / 10 Regjia: Adam Staford //Adam Stafford//

62 INFORMATA BAZË PËR FILMIN Autor i tekstit autobiografik, sipas të cilit është xhiruar filmi i shkurtër dokumentar The Shutdown, është Alan Bise, një prej shkrimtarëve më të mirë skocez të gjeneratës më të re. Ai njëkohësisht është edhe narrator në film, i cili kujton përvojën e rritjes në qytetin e vogël skocez Falkirk në zonën e ndotur industriale dhe ndodhitë traumatike që lidhen me babain e tij dhe me përvojën e punës në repartin petrokimik. NOCIONE KYÇ Industrializim, ndotje e mjedisit jetësor, punë dhe të drejtat e punëtorit PËRMBAJTJE ARSIMORE KU MUND TË SHFRYTËZOHET FILMI Sociologji: 1. Ekonomi, ndarja e punës; rritja e specializimit; sektori primar, sekundar dhe terciar; automatizim; sindikatë; sindikatë dhe konflikt në industri; papunësi. 2. Ekologji. 3.Prodhim i ushqimit dhe ekologji Arsimi qytetar në klasat VII-IX: 1. Të drejta sociale dhe ekonomike: e drejta për punë, e drejta e mbrojtjes në punë, e drejta e përparimit në punë, e drejta e pushimit dhe e kohës së lirë. 2. Të drejta ekologjike. Etikë: Etika e shëndetit, marrëdhëniet në punë, ekologji 2/3

63 INFORMATA BAZË Falkirk gjendet në rrafshinat qendrore të Skocisë, pothuajse në mes të rrugës midis dy qyteteve më të populluara në vend, Gllazgou dhe Edinburg. Qyteti shtrihet në vendin ku lidhen disa kanale, të quajtura Forth, Clyde dhe Union, të cilat kanë qenë kyç për zhvillimin e Falkirk-ut, si qendër e industrisë së rëndë të hekurit dhe të çelikut në periudhën e revolucionit industrial. Në shekujt 18 dhe 19 kjo ka qenë qendër e industrisë së hekurit dhe çelikut. Në lindje gjendet qyteza Grangemouth, ekonomia e së cilës sot tërësisht bazohet në industrinë petrokimike masive dhe është një nga rafineritë më të mëdha për vajra në Evropë. Industria petrokomike moderne në këtë vend fillet e veta i ka në vitin e largët 1906, ndërsa rafineria e parë është hapur në vitin Industrializimi, që nisi me revolucionin industrial në Britani të Madhe gjatë shekujve 18 dhe 19, në hapësirat tona në mënyrë më intensive filloi të zhvillohej madje pas Luftës së Dytë Botërore, ndërkohë që sot shënon rënie. Përgjithësisht, mund të themi se është ky mjalti i zhvillimit ekonomik, që sjell ndryshim në strukturën prodhuese si rezultat i hovit nga zhvillimi i shpejtuar i industrisë. Në definicionet bashkëkohore për industrializimin theksi vihet në rolin e tij udhëheqës në realizimin e përparimit ekonomik dhe shoqëror. Megjithatë, industrializimi i vendeve perëndimore në të kaluarën dhe i atyre të pazhvilluarave sot, është udhëhequr nga logjika kapitaliste dhe rendimenti i tij matet me fitimin, përkatësisht me profitin dhe jo me përparimin dhe zhvillimin shoqëror në kuptimin e rritje së cilësisë së jetës të të gjithë njerëzve dhe të drejtës sociale. Kështu, ekologjia-e drejta për shëndet dhe për mjedis jetësor të shëndoshë, por edhe punëtorët, siguria dhe të drejtat e tyre, sipas këtij sistemi vlerash vijnë të fundit. Në filmin The Shutdown është treguar se si ajo logjikë për profit ndikon te njerëzit, te puna dhe mjedisi jetësor. Mbyllja e repartit petrokimik për shkak të mirëmbajtjes dhe sigurisë tërësisht është e kushtëzuar nga parashikimet për humbjet në profit. Që të ulen shpenzimet, insistohet që kjo të mbajë më shkurt, gjë që i rrit shanset për gabime, fatkeqësi dhe ndotje të rrethinës. 1. Industria dhe ndotja Me industrializimin filloi edhe një proces ku njeriu pushon ta shohë veten si pjesë përbërëse të natyrës, një pjesë e sistemit të ndërvarur dhe e bëri veten zot absolut të tij. Kjo krijoi situatën sa planeti tokë të gjendet në kufirin e katastrofës ekologjike. Industrializimi është fajtori kryesor për ndotjen e rrethinës dhe efektet e tij janë tmerruese. Sasi të mëdha të paimagjinueshme materiesh mbeturinore në të gjitha gjendjet agregate lëshohen në natyrë, gjë që edhe më e komplikon raportin e njeriut dhe të natyrës. Nafta dhe derivatet e naftës, karburantet fosilike në përgjithësi, janë ndotësit më të mëdhenj.. Petrokimikatet janë kimikate organike që përftohen nga nafta dhe gazi natyror dhe janë të një rëndësie të madhe për industrinë në përgjithësi. Petrokimia është degë e industrisë kimike ku kryhet përpunimi i lëndëve të para naftë, gaz natyror dhe resurse alternative të lëndëve të para (etan, propan, metan, përkatësisht gaz sintetik mbi bazë të thëngjillit) në derivate kimike, të cilat në ciklin e fundit prodhues bëhen komponentë në produktet industriale finale. Disa prej tyre janë masa plastike, PVC, fije sintetike, detergjente, goma, ngjyra dhe vernik, materiale për izolim, farmakokimikate, plehra artificialë, agrokimikate dhe shumë produkte të tjera të përditshmërisë.

64 Kur flitet për prodhim rafinerie dhe petrokimie, flitet për kapacitete të mëdha për përpunimin e lëndës së parë të naftës dhe për kapacitete shoqëruese të cilat jo rrallë zënë me mijëra metër katror tokë. Makineritë e tilla shpesh janë të vendosura në afërsi të vendbanimeve, duke e rritur rrezikun për shëndetin e njerëzve dhe për botën e gjallë në rrethinë, për shkak se vetë procesi nënkupton lëshim të një numri të madh kimikatesh të ndryshme në rrethinë, si në ajër, ashtu dhe në ujë e në tokë. Zhurma e madhe gjithnjë është e pranishme, ndërkohë që rrezik përbëjnë edhe zjarret dhe eksplodimet e mundshme. Po u bë një çrregullim i këtillë në punën e tyre, sasi të mëdha ndotësish vijnë në kontakt me rrethinën, edhe atë jo vetëm me atë rrethinë që është afër, por kjo në të shumtën e rasteve rrezikon rajone të tëra. Kujdesi, respektimi i ligjeve, kontrollimi i rreptë i prodhimit, mirëmbajtja e rregullt e reparteve, kontrollimi dhe zvogëlimi i materialeve mbeturinore që lëshohen janë të një rëndësie kyç për shëndetin e njerëzve dhe për mjedisin jetësor. Obligimet e kompanive me rrezik potencial për ndotjen e mjedisit dhe qeveritë e vendeve ku makineritë e tilla industriale gjenden patjetër e kemi që t i shohim edhe në prizmin e të drejtave shëndetësore dhe të mbrojtjes shëndetësore dhe të drejtës për mjedis të shëndoshë, që sipas Kartës ndërkombëtare për të drejta ekonomike dhe kulturore nga viti i ka çdo krijesë njerëzore dhe është obligim i shtetit që qytetarëve t u mundësojë standard sa më të lartë të mundshëm shëndetësor. Gjithashtu parasheh edhe përmirësimin e të gjitha llojeve të higjienës së mjedisit dhe të higjienës industriale. Kur është në pyetje ruajtja e mjedisit jetësor në vendin tonë, numrin më të madh të infromatave për mjedisin jetësor dhe mbrojtjen e tij, ligje, dispozita, strategji e ngjashëm, mund t i merrni përmes Qendrës Informative Maqedonase për Mjedisin Jetësor- QIMMJ, që është sektor në kuadër të Ministrisë së Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor. ( ) 2. Industria, puna dhe të drejtat e punëtorit Industrializimi me vete solli edhe ndryshime të mëdha në mënyrën e jetesës, por edhe në mënyrën e punës. Njerëzit në kërkim të vendit të punës braktisin fshatin dhe zënë vend në qendrat industriale të qyteteve, gjë që sjell urbanizimin, arsimimin në masë, rritjen e rëndësisë së arsimit dhe përgjithësisht rritjen e standardit jetësor. Njëkohësisht, industrializimi njerëzit i ndau nga toka dhe prodhimi i ushqimit për nevojat e veta dhe kështu i bëri plotësisht të varur nga kërkesa për fuqi punëtore dhe shkathtësia për ta shitur fuqinë dhe aftësinë e tyre të punës. Që të zbuten pasojat e mundshme nga një rregullim i këtillë për njerëzit të cilët për shkaqe të ndryshme (fëmijë, të sëmurë, pleq) nuk janë në gjendje që të punojnë, janë vënë themelet e arsimit dhe të mbrojtjes shëndetësore pa pagesë, sigurimi pensional dhe të mbrojtja sociale në përgjithësi. Sot, duke marrë parasysh faktin se njerëzit që jetojnë në shtete ku nuk mund ta konsumojnë të drejtën e mbrojtjes sociale në mënyrën që mundëson një jetë me dinjitet, e sistemi i mbrojtjes sociale në Evropë goditet nga kërkesat kapitaliste të ekonomisë liberale të tregut, njerëzit tërësisht varen nga aftësia e tyre të gjejnë punë dhe atë ta mbajnë /5

65 Përparimi teknologjik në fund të shekullit ХХ shënoi arritje më të mëdha në automatizimin e prodhimit, si dhe në kompjuterizimin e aktiviteteve të cilat më parë i bënin njerëzit, gjë që në tërësi e ndryshoi rolin e njeriut në procesin e prodhimit dhe e uli nevojën për fuqi të re punëtore. Nga ana tjetër, korporatat ndërkombëtare që e kanë në dorë industrinë e prodhimit reparte të tyre shpërngulin në vendet e pazhvilluara, ku industrializimi sapo ka filluar, për shkak se atje fuqia punëtore është shumë e lirë, ndërsa shtetet nuk kanë interesim ose janë shumë të dobëta që t i mbrojnë të drejtat e punëtorit, kështu që korporatat nuk e kanë për obligim që punëtorëve t ua paguajnë kompensimet sociale, sigurimin shëndetësor e pensional dhe të sigurojnë kushte të lakmueshme dhe dinjitoze për punë. Kështu, papunësia edhe në vendet e zhvilluara industriale perëndimore rritet gjithnjë e më shumë, ndërsa punëtorët jetojnë me frikë për punën dhe ekzistencën e tyre, kështu që jo rrallë pajtohen edhe me kushte të punës që nuk janë në pajtim me të drejtat punëtore ndërkombëtarisht të pranuara. Të drejtat punëtore janë të definuara me një varg konventash dhe marrëveshjesh ndërkombëtare, ndërsa më e rëndësishme është gjithsesi Karta ndërkombëtare për të drejta ekonomike dhe kulturore e vitit 1966, që u përmend më lart, nënshkruese e së cilës është edhe Republika e Maqedonisë. Çdo shtet, sipas këtyre dispozitave, e ka për obligim që të arrijë punësim të plotë, secilit person të aftë për punë t i mundësojë kushte për punësim, që nënkuptojnë: rroga të drejta dhe kompensime të barabarta për punë dhe vlera të njëjta, jetë dinjitoze për punëtorët dhe familjet e tyre, kushte të sigurta dhe të shëndosha për punë, minimum dhe maksimum orë të punës, pushim dhe pushim vjetor të garantuar, kohë të lirë, ulje të arsyeshme të orëve të punës, herë pas here ditë të lira pa pagesë. A respektohen këto të drejta kur është fjala për kushtet e punës kur njeriu punon 12 orë, fle, punon, fle... sikurse që i përshkruan dukshëm Alen Bise kushtet e punës të babait të tij në filmin... në kushtet kur profiti është më i rëndësishëm, më i çmuar se shëndeti dhe jeta e punëtorëve dhe të njerëzve që jetojnë përreth makinerive? Në vitin 2008, 1200 punëtorë në rafinerinë e naftës në Grangemouth u hodhën në grevë dyditore për të luftuar për shumën e zvogëluar që kompania ua ka paguar në emër të sigurimit pensional. Ndodhi kjo për herë të parë pas shtatëdhjetë viteve që të ndërpritet prodhimi i naftës për shkak të pakënaqësisë së punëtorëve. Është me rëndësi të theksohet se në sistemin e kaluar roli i sindikatave punëtore pakrahasueshëm ishte më i madh nga ai që ato kanë pasur në vitet 90 të shekullit të kaluar e këndej. Njëra prej masave të para që mori kapitalizmi liberal, i cili erdhi në vend të socializmit, ishte marrja e plotë e organizatave sindikale dhe zvetënimi i rolit dhe unitetit të tyre.

66 AKTIVITET: FABRIKË NJERËZISH 45 >> QËLLIME: Të arrijë të shohë marrëdhëniet në punë me rregullim shoqëror liberal-kapitalist Të përkapet pamja për interesat bazë të korporatave të mëdha Të mendohet rreth konceptit të të drejtave punëtore Të shihet një pjesë e pasojave nga industria ndaj mjedisit jetësor dhe ndaj shëndetit të njerëzve >> MATERIALE: > Letër me kompletin për të shkruar >> AKTIVITETI HYRËS (5 ): Me pjesëmarrësit bëhet lista e ideve, cilat janë kapacitetet industriale në vendin e tyre, në rrethinë ose në rajon, për të cilat mund të kujtohen e të cilat kanë në punë një numër relativisht të madh njerëzish, që janë kërcënim i mundshëm për shëndetin e njerëzve dhe të mjedisit jetësor. Pasi të shteren idetë, diskutohen të gjitha gjërat që janë shënuar në listë. >> PROJEKSIONI I FILMIT: MBYLLUR PËR MIRËMBAJTJE (10 ) Para vetë projeksionit rekomandohet që pjesëmarrësve t u thuhet se narrator është shkrimtari i njohur skocez, Alan Bise, i cili është edhe autor i tekstit autobiografik, mbi bazë të të cilit është xhiruar filmi. >> BISDEDË PËR FILMIN (2-3 ) Si e përjetuat filmin? Si e përjetuat atmosferën e filmit? Si ndiheshit kur e shikonit filmin? 6/7

67 AKTIVITET: FABRIKË NJERËZISH 45 >> AKTIVITETI KRYESOR (10-15 ): Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe. Kanë nja dhjetë minuta, secili grup punon në njërën prej këtyre detyrave: Cila është pozita e punëtorëve në fabrikë? Cilat janë pasojat e fabrikës ndaj rrethinës? Cilat janë pasojat e fabrikës ndaj jetës dhe shëndetit të njerëzve? Cilat të drejta shkelen nga një punë e tillë e fabrikës? Pasi të kenë mbaruar me punën, grupet e paraqesin punën e tyre para të tjerëve. >> DISKUTIMI (10-15 ): Cilat janë mesazhet bazë në film? Cilat janë problemet bazë që na i transmeton filmi? Cilat veprime në film ishin të padrejta sipas jush? Përse? Cili ishte interesi kryesori i pronarëve të fabrikës? Në ç masë kujdeseshin për punëtorët dhe për mjedsiin jetësor? Çfarë ishte pozita e punëtorëve? Çka do të kishit bërë ju po të ishit në pozitën e njërit prej atyre punëtorëve? Çfarë mundësish jetësore kanë fëmijët e punëtorëve të tillë? Cili mund të jetë me siguri profesioni i tyre në të ardhmen? Përse? Cilat mundësi për të zgjedhur do t i kishit në një situatë të tillë? Kush do të kishte mundur t ju ndihmonte në një situatë të tillë? Cilat ishin pasojat ndaj rrethinës jetësore dhe ndaj shëndetit të njeriut nga industria? A mund të gjejmë shembuj të ngjashëm gjegjës për disa prej problemeve që janë theksuar në film në rrethinën tonë? Cilat? Në cilat aspekte ato janë të ngjashme? Si reflektohet kufizimi i disa të drejtave ndaj varfërisë në afat më të gjatë? Përse? Çfarë mund të bëjë njeriu i rëndomtë që ta përmirësojë gjendjen e tillë? Çka do të kishit thënë në fund rreth mbresave tuaja për filmin dhe për gjithë punën sot?

68 AKTIVITET: FABRIKË NJERËZISH 90 >> QËLLIME: Të arrihet që të shihen marrëdhëniet e punës në rendin shoqëror liberal-kapitalist Të përkapet pamja për interesat bazë të korporatave të mëdha Të mendohet rreth konceptit të të drejtave punëtore Të shihet një pjesë e pasojave nga industria në mjedisin jetësor dhe shëndetin e njeriut Të shihet kompleksiteti i marrëdhënieve në shoqërinë bashkëkohore dhe mundësia e vogël për të zgjedhur dhe pozita nënshtruese e punëtorit të thjeshtë në shoqërinë bashkëkohore >> MATERIALE: > FLETË PUNE: PUNËDHËNËS > FLETË PUNE: KONKURS PËR PUNËSIM >> AKTIVITETI KRYESOR (35+ ): Kërkohen tre vullnetarë prej pjesëmarrësve. Pastaj pjesëmarrësit tjerë ndahen në grupe të vogla prej tre-katër vetash. Pastaj iu shpjegohet se vullnetarët rolin e kanë të caktuar, të cilin do ta lexojnë nga fleta e punës: punëdhënës, ndërsa te tjerët do të duhet ta bëjnë atë që do t ua thonë ata. Pastaj, vullnetarëve iu jepet fleta për punë. Njëri prej tyre ua lexon të tjerëve. Në një moment, grupeve të vogla do të duhet t u jepet fleta për punë: konkurs për punësim. Pasi grupet të kenë mbaruar me rrethin e parë, punëdhënësit iu japin nga tri pikë për çdo të drejtë prej së cilës do të heqin dorë. Pastaj shkohet në rrethin e ri, gjithnjë derisa ka grupe që të heqin dorë nga ndonjë e drejtë. Në fund, punëdhënësit zgjedhin grupin fitues mbi bazë të asaj se cili prej grupeve e ka numrin më të madh të pikëve.. Fituesit marrin duartrokirtje. 8/9

69 AKTIVITET: FABRIKË NJERËZISH 90 >> DISKUTIM (10 ) Si kaluat gjatë këtij aktiviteti? A e kishit lehtë të hiqni dorë nga disa të drejta? Prej cilave? Pse? A e kishit vështirë të hiqni dorë nga disa të drejta? Prej cilave? Pse? Fituesit a janë vërtet fitues, po qe se kjo do të ndodhte në jetën reale? Përse? Cilat pasoja do t i kishin punëtorët po qe se punojnë në ato kushte që ju i pranuat? >> PROJEKSION I FILMIT: MBYLLUR PËR MIRËMBAJTJE (10 ) Para vetë projeksionit rekomandohet që pjesëmarrësve t u thuhet se narrator është shkrimtari i njohur skocez, Alan Bise, i cili është edhe autor i tekstit autobiografik, mbi bazë të të cilit është xhiruar filmi. >> AKTIVITETI KRYESOR (10-15 ): Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe. Kanë nja dhjetë minuta, secili grup punon në njërën prej detyrave që u jepet: Cila është pozita e punëtorëve në fabrikë? Cilat janë pasojat e fabrikës ndaj rrethinës? Cilat janë pasojat e fabrikës ndaj jetës dhe shëndetit të njerëzve? Cilat të drejta shkelen prej punës së këtillë të fabrikës? Pasi të kenë mbaruar punën, grupet e paraqesin punën e tyre para të tjerëve.

70 AKTIVITET: FABRIKË NJERËZISH 90 >> DISKUTIM (10-15 ): Cilat janë mesazhet bazë në film? Cilat janë problemet bazë që na transmeton filmi? Cilat veprime në film sipas jush ishin të padrejta? Pse? Cili ishte interesi kryesor i pronarëve të fabrikës? Në ç masë interesoheshin për punëtorët dhe për rrethinën jetësore? Cila ishte pozita e punëtorëve? Çka do të kishit bërë ju po të ishit në pozitën e njërit prej atyre punëtorëve? A gjeni ngjashmëri në film dhe në atë që punuam në fillim? Cilat? Çfarë mundësish jetësore kanë fëmijët e punëtorëve të tillë? Cila do të jetë, mbase, veprimtaria e tyre e ardhshme? Përse? Cilat mundësi për të zgjedhur do t i kishit në një situatë të tillë? Kush do të kishte mundur t ju ndihmnonte në një suituatë të tillë? Cilat ishin pasojat për rrethinën jetësore dhe shëndetin e njerëzve nga industria? A mund të gjejmë shembuj të ngjashëm gjegjës për disa prej problemeve që janë theksuar në film në rrethinën tonë? Cilat? Në cilat aspekte janë të ngjashme? Çfarë mund të bëjë njeriu i thjeshtë që ta përimirësojë një situatë të tillë? Çfarë do të kishit thënë në fund rreth mbresave tuaja për filmin dhe për gjithë punën sot? 10/11

71 FLETË PUNE: PUNËDHËNËSI > Lexojuani tekstin në vijim pjesëmarrësve të tjerë: Tungjatjeta, Ne jemi kompani e njohur ndërkombëtare, e cila merret me prodhimin e pijeve, përçaptheve dhe mëlmesave për ushqim Мek Kola. Kemi nevojë të ndërtojmë fabrikë të re në ndonjë prej vendeve të pazhvilluara ose të vendeve në zhvillim. Për shkak se, ashtu siç e dini edhe vetë, në botë mbretëron krizë ekonomike, njerëzit gjithnjë e më pak harxhojnë për diçka që është jashtë nevojave të tyre bazë dhe kompania jonë e ka patjetër të punojë me minimum harxhime, që të mund të mbetet profitabile dhe të mbijetojë në treg. Kështu, qindra mijëra njerëz nga e tërë bota do të vazhdojnë të ushqejnë familjet e tyre nga rroga që e fitojnë prej punës te ne. Prandaj ne jemi para dilemës së madhe, ku ta ndërtojmë fabrikën e re. Mbi të gjitha, me shumë rëndësi është që të kemi sa më pak harxhime dhe të kemi punëtorë të përkushtuar. Ju jeni përfaqësues nga vende të ndryshme të botës.. Vetë zgjidhni emrin e vendit tuaj që do të përfaqësoni. Tani do të merrni një fletë ku janë shënuar të drejtat punëtore. Ne do ta zgjedhim atë vend që është i gatshëm për të kuptuar krizën në të cilën të gjithë gjendemi dhe aty do ta ndërtojmë fabrikën tonë, ku do të gjejnë punë së paku tre mijë njerëz. Shikojeni fletën që do të merrni dhe merruni vesh, prej cilave të drejta ju si punëtorë dhe përfaqësues të vendit tuaj do të kishit hequr dorë, që të mund t i ulim shpenzimet tona dhe t ju zgjedhim pikërisht juve. Le të fitojnë më të mirët!!! > Teksti më tej nuk lexohet, por është për JU. > (personi përgjegjës jep nga një fletë pune: konkurs për punësimin e secilit grup) Në një fletë letre ose në tabelë bëni aq kolona sa ka grupe. Nën to le të ketë së paku shtatë rreshta që do t i plotësoni. Do t i emërtoni vendet sipas grupeve që përfaqësojnë. Për çdo të drejtë prej së cilës do të heqin dorë, jepni tri pikë. Në rundin në vazhdim bëjeni të njëjtën për të drejta të reja prej të cilave gerupet do të heqin dorë, në rresht të ri, shtoni pikë të reja. Pasi të ketë mbaruar një rreth, pyetni mos ndonjëri prej grupeve është i gatshëm që edhe më të heqin dorë prej ndonjë të drejte, që të mund të punësohen dhe jepjuni mundësi për ndonjë rund të ri. Në fund, pasi rundet do të mbarojnë, mblidhini pikët e të gjithëve dhe shpallini fituesit dhe bini duarve.

72 FLETË PUNE: KONKURS PUNËSIMI > PAUZË PËR DREKË > STANDARDE TË SIGURISË > PAUZË PËR TUALET > SIGURIM SHËNDETËSOR > PUNË JASHTË ORARIT E PAGUAR > MUNDËSI PËR TË MARRË PUSHIM MJEKËSOR > PUSHIM VJETOR I GARANTUAR > PUSHIM LEHONIE PËR NËNËN > PUSHIM LEHONIE PËR BABAIN > MUNDËSI ORGANIZIMI NË SINDIKATA > SIGURIM I JETËS > SIGURIM PENSIONAL > HIGJIENA BAZË NË VENDIN E PUNËS > TRANSOPORTM I PAGUAR DERI TE VENDI I PUNËS > USHQIMI I NGROHTË I SIGURUAR > MUNDËSI QË TË MERRET DITË E LIRË > NUK PUNOHET GJATË UIKENDIT > NUK PUNOHET NË TRI NDËRRIME > TË ARDHURAPERSONALE MINIMUM TË GARANTUARA > AFAT I GARANTUAR KUR BËHET PAGESA E TË ARDHURAVE PERSONALE 12/13

73 HISTORI E SHKURTËR E XHON BALDESARIT TULIBU DIBU DAUÇU SHBA/ 2012/ 6 Bullgari / 2008 / 4 Regia : Henri Xhust dhe Ariel Shulman Regjia: Boris Despodov //Henry Joost & Ariel Schulman// //Boris Despodov//

74 INFORMATA BAZË PËR FILMAT > HISTORI E SHKURTËR E XHON BALDESARIT No more boring art! ose Poshtë arti i mërzitshëm! është mantra e Xhon Baldesarit, artistit të (pa) njohur amerikan nga viti Ky artist konceptual nëse nuk është ndër më të ndikueshmit prej të gjithëve për të cilët asnjëherë s keni dëgjuar, sigurisht që është njëri me ndikim me rritje më të lartë. Filmi i shkurtër dokumentar eksperimental na paraqet një varg detaje të tilla nga jeta dhe veprat e tij, përfshi edhe detaje triviale siç është fjalëkalimi i tij për internetin pa tel, të cilin në mënyrë të pafrikshme e ndan me publikun. Tom Vejts, muzikan me zë dhe me interpretime unike, i cili edhe pa shumë videoklipe, pa prani në top-listat dhe turnetë ka një numër të madh ithtarësh, ka qenë zgjedhja e parë e Baldesarit për narrator të filmit. Ka zë të shkëlqyeshëm, ka thënë Baldesari plak, ndërsa tjetra është Histori e shkurtër e Xhon Baldesarit... > TULIBU DIBU DAUÇU Kujt do t i shkonte në mend se paraqitja e Valentina Hasan-it në audicionin e versionit bullgar të Idolit amerikan me këngën Pa ty (Without you), të cilën sot në mënyrë origjinale e interpreton ylli tashmë i ndjerë Vitni Hjuston, do të bëhet hiti numër një në vend? Incizimin ku Valentina e re duket me mungesë të pabesueshme të talentit muzikor dhe të njohjes së gjuhës angleze, në You Tube për disa muaj e kanë shikuar mbi 17 milionë njerëz. Përkthimi fonetik interesant i tekstit të këngës ka tërhequr vëmendjen e të rinjve gjithandej botës, duke rezultuar me një varg rikëndimesh, të cilat gjithashtu janë publikuar në You Tube. Dokumentari i shkurtër eksperimental, i bërë me pjesë nga incizimet në You Tube, të krijuara pas paraqitjes së saj, na e paraqet shkëlqimin dhe mjerimin e së arritshmes, ndikimin dhe reagimin e pop-kulturës dhe të kiçit. NOCIONE KYÇ Art, kulturë e popullarizuar, mass-media, mendim kritik, shkrim-lexim mediatik, arsim për media PËRMBAJTJE ARSIMORE KU MUND TË SHFRYTËZOHEN FILMAT Në orët nga sociologjia për shpjegimin e nocionit kulturë, në orën e mësimit nga gjuha maqedonase për bisedë hyrëse për shkrim-leximin mediatik ose nga kultura figurative (art, kiç, histori e arteve), arsim muzikor, gjuhë të huaja. 2/3

75 INFORMATA BAZË Mundësia që të rinjtë sot të interesohen për realizime artistike vërtet të çmueshme në kuptimin estetik, përkundrejt zbavitjes së lirë, mund të ilustrohet me numrin e klikimeve që ka marrë filmi eksperimental për Baldesarin kundrejt videoxhirimit nga paraqitja e Valentina Hasan-it në Idolin bullgar. Paraqitjen e Valentinës së re dhe skajshmërisht të patalentuar e kanë parë rreth 17 milionë njerëz, ndërsa filmin e shkurtër dokumentar eksperimental estetikisht të jashtëzakonshëm dhe me të vërtetë origjinal për Baldesarin, artistin i cili tërë jetën ia ka kushtuar artit konceptual dhe luftës kundër mërzisë dhe joorgjinalitetit, në të njëjtin internet-kanal e kanë parë rreth 432 mijë njerëz. Kjo gjithsesi nuk do të thotë se jashtë sferës së mass-medias Baldesari është më pak i njohur se Valentina Hasan. Ekspozitat e tij gjithandej nëpër botë sigurisht që i kanë parë më shumë njerëz, ndërsa puna e tij ka inspiruar një numër të madh artistësh të majave botërore si Sindi Sherman dhe Barbara Kruger, që në vitet shtatëdhjetë të shekullit njëzet. Por, kjo është edhe një nga simptomat e konsumimit të kulturës së popullarizuar përmes mass-mediave. 1. Kultura e popullarizuar dhe mass-mediat Kultura, si fenomen që ndryshon vazhdimisht, vështirë të definohet, ndërsa kultura e popullarizuar edhe më vështirë. Redaktorët e një përmbledhjeje tekstesh me temë rreth raportit të kulturës së popullarizuar dhe mediave e lidhjeve të tyre me arsimin dhe proceset arsimore: Përmendësimi i kulturës së popullarizuar dhe mediat, na bëjnë me dije se termi kulturë e popullarizuar mund të përdoret dhe mund t i përshkruajë edhe produktet kulturore si Triler-albumin e Majkll Xheksonit, që është ose ka qenë i dashur për një numër të madh njerëzish dhe shumë i njohur. Gjithashtu, kultura e popullarizuar shpeshherë përdoret për gjëra të cilat janë mjaft të popullarizuara, të njohura, por që llogariten si më pak të sofistikuara dhe i takojnë asaj që është shumë e njohur si kulturë e ulët, që s ka kurrfarë vlere estetike, të marros ose shërben për zbavitje të thjeshtë. Më në fund, termi kulturë e popullarizuar shfrytëzohet edhe si sinonim për kulturën e konsumit, ajo që është prodhuar për konsum të gjerë, siç janë filmat vizatimor të Diznit dhe lodrat që shkojnë pas tyre, bile dhe MekDonalds. 1 Mass-mediat luajnë rol më të rëndësishëm në krijimin e kulturës së popullarizuar, ndërkohë që po ato mass-media janë pjesë e kulturës së popullarizuar. Derisa me media më parë kuptonim gazetat, librat dhe magazinet, sot kur flasim për media mendojmë për mass-mediat që sot janë pjesë e pandashme e përditshmërisë së fëmijëve dhe të rinjve: televizionin dhe internetin, sidomos për rrjetet sociale dhe fenomenet e ngjashme që do të pasojnë pas mbylljes së këtij doracaku. Mediat sot kanë rol kyç në përhapjen e informacioneve, sidomos mediat e reja, të cilat mundësojnë përndarje dhe përhapje të shpejtë të informacioneve, praktikisht për gjithçka që na intereson dhe nuk na intereson, duke përhapur dituri, por edhe padituri, si dhe dezinformata për shkak të analfabetizmit elementar ose për shkak të manipulimit. 2 1 Marshall, Elizabeth and Özlem Sensoy. Introduction, in Rethinking Popular Culture and Media, rethinking schools, Më shumë te: Miliša, Zlatko, Tolić Mirela i Nenad Vertovšek. Mediji i mladi: Prevencija ovisnosti o medijskoj manipulaciji, Sveučilišna knjižara, Zagreb, 2009.

76 Mediat në shërbim të korporatave dhe profiteve, përmes reklamimit të përmbajtjeve të ndryshme reale, manipulojnë me të rinjtë (dhe jo vetëm me të rinjtë) dhe e imponojnë një stil jetese si të vetëm të drejtë, e ky është qëndrimi sipas të cilit jeta e mirë është e ngjashme me atë që të kesh më shumë të holla dhe të mira materiale, njerëz që meritojnë t u kushtohet vëmendje janë vetëm ata që përputhen në stereotipet estetike të industrisë kozmetike, të modës dhe të farmakologjisë. Vlerat që më shpesh promovojnë janë vlerat e konsumerizmit dhe të garimit, të zbavitjes e jo të arsimit, të kiçit e jo të artit. Në periudhën kur përgatitet doracaku (korrik 2013) mediat dalin me këtë informacion: Koha mesatare e një njeriu nga vendi ynë para televizorit është 4 orë e 34 minuta në ditë. Sipas Interneshënell marketing-komitetit nga 38 shtete të botës, vendi ynë është lart në vendin e tretë për nga shikueshmëria e televizionit. Në majë janë serbët, me kohën më të gjatë që kalojnë para TV-ekraneve në ditë, ndërsa para nesh janë edhe amerikanët, të cilët shikojnë vetëm dy minuta më shumë televizion në krahasim me ne. Te ne më së paku kemi shikuar televizion në vitin minuta. Pastaj pothuajse për çdo vit minutazhi është rritur. 2. Mediat dhe arsimi Mediat në shoqëritë bashkëkohore e mbulojnë pothuajse tërë rrjedhën e informacioneve. Jetojmë në kohën kur qasja tek informacionet ka rëndësi të jashtëzakonshme, ndërsa informacionet e ndërmjetësuara nga mediat jo rrallë na e përcaktojnë mënyrën e të menduarit, po edhe të jetesës, pozitivisht, por edhe negativisht, po qe se ato informacione i pranojmë në mënyrë jokritike. Studimi të cilin në vitin 2010 e publikoi Instituti Kajzer Famili (Kaiser Family) thekson se të rinjtë ndërmjet 8 dhe 18 vjeç kalojnë rreth 7.5 orë në ditë, për çdo ditë gjatë javës, në konsumimin e përmbajtjeve mediatike, videolojrave, internet-televizionit dhe librave (elektronikë). 3 Në vendet e Evropës juglindore realizohet hulumtimi i parë i madh për të rinjtë dhe mediat, bartës i të cilit janë Fondacioni Metamorfozis dhe Forumi Arsimor Rinor nga Maqedonia, që do të tregojë se sa dhe si i shfrytëzojnë mediat të rinjtë. 4 Është konstatuar se emetimi dhe topitja e përjetimit estetik dhe etik te konsumentët e rinj të programeve janë dy dukuritë më shqetësuese që e shoqërojnë pranimin pasiv të përmbajtjeve mediatike. 5 Prandaj, është e domosdoshme që te të rinjtë të zhvillohet dhe të kultivohet mendimi kritik rreth përmbajtjeve mediatike. 3 Generation M2: media in the lives of 8 to 18 year olds com/2013/01/8010.pdf 4 Për hulumtimin shih në: 5 Košir, Manca; Zgrabljić Rotar, Nada; Ranfl, Rajko.Život s medijima: priručnik o medijskom odgoju za roditelje, nastavnike i učitelje. Domn. Zagreb /5

77 Kulturën e popullarizuar e konsumon një numër i madh njerëzish dhe në të gjejnë kënaqësi dhe vlera të ndryshme. Nuk mund të karakterizohet thjesht si e mirë apo si e keqe, ashtu sikurse dhe ndikimi i mass-mediave ndaj të rinjve nuk mund të karakterizohet thjesht si gjë e mirë apo si gjë e keqe. Duhet me qenë të vetëdijshëm se informacionet dhe porositë e ndërmjetësuara përmes mass-mediave janë të konstruktuara sipas paketës së vlerave dhe bindjeve të atyre që i krijojnë dhe se shpesh herë diktohen nga dëshirat e atyre që i kanë mediat në pronësi për shkak të realizimit të profitit ose promovimit të ndonjë ideologjie të caktuar. Prandaj, është e rëndësishme që të përdoren për analizë, të zbulohen dhe të rihulumtohen lidhjet e tyre me jetën e përditshme. Të zbulohen rëndësitë që janë mbas porosive dhe fotografive që i pranojmë përmes mediave dhe kulturës së popullarizuar, të shihet se në çfarë mënyre ndikojnë te fëmijët dhe të rinjtë, përse janë të prodhuara, çfarë mesazhesh iu dërgojnë. Mass-mediat e këtilla mund të bëhen edhe mjet rezistence për anët e këqija të mediave dhe të kulturës së popullarizuar. Pikërisht këtu shkollat, arsimtarët dhe edukatorët mund dhe duhet të kenë rol kyç. Shkollat dhe planprogramet mësimore, proceset e mësimit dhe të arsimimit nuk guxojnë të mbeten të injoruara në pikëpamjet e mediave të cilat fëmijët dhe të rinjtë sot i shfrytëzojnë, nuk guxojnë që t i hudhin si të pavlefshme, sepse ato kanë një ndikim mjaft të madh ndaj tyre dhe përbëjnë burimin kryesor për marrjen e informacioneve dhe të njohurive. Është pyetje se si arsimtarët mund t i shfrytëzojnë përmbajtjet nga kultura e popullarizuar, të ndërmjetësuara përmes mediave të cilat nxënësit i kanë të njohura dhe ndoshta i vizitojnë/i duan, e në të njëjtën kohë të zhvillojnë qëndrim kritik të argumentuar në llogari të atyre përmbajtjeve bashkë me nxënësit? Përgjigjja gjendet në konceptet e arsimit mediatik dhe të shkrim-leximit mediatik, të cilat janë kyç për zbulimin e lidhjeve midis mediave dhe kulturës së popullarizuar dhe lidhjeve të tyre me politikën dhe tregun. Arsimi mediatik i përfshin të gjitha aktivitetet arsimore teorike dhe praktike që lidhen me mediat. Këshilli i Evropës (2000) arsimin mediatik e definon si praktikë mësimore, qëllimi i së cilës është zhvillimi i kompetencës mediatike, i kuptuar si qëndrim kritik dhe luftues ndaj mediave për shkak të nxitjes së qytetarëve të cilët janë vetë të vetëdijshëm që të gjykojnë mbi bazë të informacioneve të arritshme. Kjo iu mundëson shkathtësinë për të hyrë, përkatësisht për të pasur qasje tek informacionet e nevojshme, analizën e tyre dhe aftësinë për identifikimin e interesave ekonomike, politike, sociale dhe kulturore që qëndrojnë prapa tyre. Arsimi mediatik mund të futet në planet dhe programet mësimore si një lëndë e veçantë, por edhe si pjesë e më shumë lëndëve, si për shembull gjuhët, mjedisi, historia e artit dhe kultura figurative, sociologjia dhe arsimi qytetar.

78 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 45 >> QËLLIME: Të provokohet vetëdija për kualitetin e produkteve mediatike Të nxitet zhvillimi i mendimit kritik dhe i qëndrimit kritik ndaj përmbajtjeve mediatike Të rihulumtohen shprehitë personale të konsumimit të përmbajtjeve mediatike Të mendohet për dallimin midis artit dhe kiçit Të mendohet pikëpamja personale >> MATERIALE: > FLETË PUNE: FILMI QË PAMË... Shënim: Si qasje më e mirë për t i gjuajtur momentet kyç nga filmat dhe aktivitetet e ofruara propozohet që të bëhen përgatitje që gjysma e grupit në fillim ta shohë njërin film dhe gjysma tjetër e grupit ta shohë filmin tjetër. Kjo është relativisht e lehtë për t u bërë tek arsimi joformal, por relativisht më rëndë për t u bërë në shkolla. Por, meqë filmat vërtet janë me minutazh të shkurtër, kjo megjithatë është e mundur për t u bërë. Edhe më mirë do të jetë po qe se projektimi i të dy filmave shkon njëkohësisht. Në shkollë kjo mund të bëhet ashtu që dy klasë të një gjuhe mësimore, apo të gjuhëve të ndryshme, do të ndahen në dy grupe dhe në njërën prej klasave/hapësirave do të projektohet njëri film, ndërsa në tjetrën, filmi tjetër e ngjashëm. Është me rëndësi vetëm që personi që udhëheq aktivitetin, këtë duhet ta ketë parasysh para fillimit të aktiviteteve, që të mund të sigurojë përgatitje gjegjëse dhe/ose mbështetje nga kolegët. PO QE SE ME TË VËRTETË NUK KENI MUNDËSI QË TA BËNI KËTË, EDHE PËRKUNDËR TË GJITHA PËRPJEKJEVE, ATËHERË CAKTONI NJË GRUP QË DO TA PËRFAQËSOJË NJËRIN FILM, NDËRSA GRUPI TJETËR FILMIN TJETËR. Por, në këtë rast dinamika dhe kualiteti i shikimit te pjesëmarrësit do të jetë në një nivel më të ulët. Në këtë rast thellojeni diskutimin dhe kërcejeni pjesën e shikimit të sërishëm, të përbashkët, të të dy filmave. 6/7

79 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 45 >> PËRGATITJE (2 ): Grupi ndahet në dy nëngrupe, me afërsisht numër të njëjtë anëtarësh. Jepen udhëzimet gjegjëse, në lidhje me atë se njëri prej grupeve duhet të pres jashtë hapësirës ku bëhet projektimi ose do të shikojë në mënyrë paralele në një vend tjetër. Me rëndësi është vetëm të theksohet se që të ketë sukses aktiviteti deri në fund, duhet patur sukses për disiplinën dhe të ndiqen udhëzimet. Se do të shikojnë diçka dhe për këtë nuk guxojnë të komentojnë me të tjerët, gjithnjë derisa nuk thuhet ndryshe. Pastaj shfaqen filmat: >> Njërit grupi i shfaqet filmi: TULIBU DIBU DAUÇU (4 ) >> Grupit tjetër i shfaqet filmi: HISTORIA E SHKURTËR E XHON BALDESARIT (6 )

80 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 45 >> AKTIVITET: PAJTOHEM NUK PAJTOHEM 10 Pasi dy grupet do ta shikojnë filmin, të gjithë mblidhen në hapësirën ku në njërin skaj është shkruar në një fletë me germa të mëdha: PAJTOHEM, ndërsa në skajin tjetër të hapësirës qëndron fleta në të cilën shkruan NUK PAJTOHEM. Iu theksohet se gjatë kohës që bëhet ky aktivitet nuk është e lejuar që të flasin. Iu thuhet se do t u lexohen disa pohime dhe ata, në bazë të tyre, duhet të pozicionohen në njërin prej skajeve të hapësirës, varësisht prej asaj se a pajtohen a jo. >> Ju lexohen pohimet nga fleta e punës: FILMI QË PAMË... >> DISKUTIM (3 ): Si u ndjetë derisa e bëmë këtë aktivitet? A kishte momente kur nuk mund të hiqnit dorë e të mos flisnit? Në cilat? Përse? A kishte ndonjë situatë kur menduat se nuk është e mundur që ndokush të ketë shikim të kundërt nga ai i juaji? Në cilat momente? Pse? Çka mendoni, a shikuat filma të njëjtë ose së paku të ngjashëm? >> SHFAQEN FILMAT (për të gjithë pjesëmarrësit): HISTORI E SHKURTËR E XHON BALDESARIT (6 ) ТULIBU DIBU DAUÇU (4 ) 8/9

81 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 45 >> BISEDË PËR FILMAT (10 ) Ku dallojnë këta dy filma? Prej cilit film mund të mësohet më shumë? Çka? Ndonjëri prej filmave a ju çoi të mendonit? Si janë përmbajtjet e ofruara të të dy filmave sipas kualitetit? Me çfarë përmbajtjesh më shpesh takoheni në jetën e përditshme, me të tilla që ofrojnë thjesht zbavitje, ose me përmbajtje që ju nxisin të mendoni? Si vijnë te ju ato përmbajtje? Si janë pasojat e kësaj? Çfarë është kiçi? A jeni të kënaqur po qe se vetëm gjëra të këtilla konsumoni si shikues? A doni të ndryshoni diçka? Pse? Si mund të mbroheni nga përmbajtjet e këtilla? Kush ka për të ofruar ndonjë libër, film, strip, ose diçka me kualitet që me të vërtetë ia ka plotësuar zemrën në kohën e fundit? (edhe ju mund të përgatitni prej më parë disa propozime VËREJTJE: letërsia e tipit të PAOLO KOELOS llogaritet si SHUND i skajshëm)

82 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 90 >> QËLLIME: Të provokohet vetëdija për kualitetin e produkteve mediatike Të nxitet zhvillimi i mendimit kritik dhe i qëndrimit kritik ndaj përmbajtjeve mediatike Të rishikohen shprehitë personale të konsumimit të përmbajtjeve mediatike Të mendohet dallimi midis artit dhe kiçit Të mendohet për botëshikimin personal >> QËLLIME: MATERIALE: > FLETË PUNE: FILMI QË PAMË... > KUTI KARTONI me fund të prerë Shënim: Si qasje më e mirë për t i gjuajtur momentet kyç nga filmat dhe aktivitetet e ofruara propozohet që të bëhen përgatitje që gjysma e grupit në fillim ta shohë njërin film dhe gjysma tjetër e grupit ta shohë filmin tjetër. Kjo është relativisht e lehtë për t u bërë tek arsimi joformal, por relativisht më rëndë për t u bërë në shkolla. Por, meqë filmat vërtet janë me minutazh të shkurtër, kjo megjithatë është e mundur për t u bërë. Edhe më mirë do të jetë po qe se projektimi i të dy filmave shkon njëkohësisht. Në shkollë kjo mund të bëhet ashtu që dy klasë të një gjuhe mësimore, apo të gjuhëve të ndryshme, do të ndahen në dy grupe dhe në njërën prej klasave/hapësirave do të projektohet njëri film, ndërsa në tjetrën, filmi tjetër e ngjashëm. Është me rëndësi vetëm që personi që udhëheq aktivitetin këtë duhet ta ketë parasysh para fillimit të aktiviteteve, që të mund të sigurojë përgatitje gjegjëse dhe/ose mbështetje nga kolegët. PO QE SE ME TË VËRTETË NUK KENI MUNDËSI QË TA BËNI KËTË, EDHE PËRKUNDËR TË GJITHA PËRPJEKJEVE, ATËHERË CAKTONI NJË GRUP QË DO TA PËRFAQËSOJË NJËRIN FILM, NDËRSA GRUPI TJETËR FILMIN TJETËR. Por, në këtë rast dinamika dhe kualiteti i shikimit te pjesëmarësit do të jetë në një nivel më të ulët. Në këtë rast thellojeni diskutimin dhe kërcejeni pjesën e shikimit të sërishëm, të përbashkët, të të dy filmave. 10/11

83 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 90 >> QËLLIME: PËRGATITJE (2 ): Grupi ndahet në dy nëngrupe, me afërsisht numër të njëjtë anëtarësh. Jepen udhëzimet gjegjëse, në lidhje me atë se njëri prej grupeve duhet të presë jashtë hapësirës ku bëhet projektimi ose do të shikojë në mënyrë paralele në një vend tjetër. Me rëndësi është vetëm të theksohet se që të ketë sukses aktiviteti deri në fund, duhet patur sukses për disiplinën dhe të ndiqen udhëzimet. Se do të shikojnë diçka dhe për këtë nuk guxojnë të komentojnë me të tjerët, gjithnjë derisa nuk thuhet ndryshe. Pastaj shfaqen filmat: >> QËLLIME: Njërit grupi i shfaqet filmi: TULIBU DIBU DAUÇU (4 ) >> QËLLIME: Grupit tjetër i shfaqet filmi: HISTORIA E SHKURTËR E XHON BALDESARIT (6 )

84 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 90 >> AKTIVITET: PAJTOHEM NUK PAJTOHEM 10+ Pasi dy grupet do ta shikojnë filmin, të gjithë mblidhen në hapësirën ku në njërin skaj është shkruar në një fletë me germa të mëdha: PAJTOHEM, ndërsa në skajin tjetër të hapësirës qëndron fleta në të cilën shkruan NUK PAJTOHEM. Iu theksohet se gjatë kohës që bëhet ky aktivitet nuk është lejuar që të flasin. Iu thuhet se do t u lexohen disa pohime dhe ata, në bazë të tyre, duhet të pozicionohen në njërin prej skajeve të hapësirës varësisht prej asaj se a pajtohen a jo. >> Iu lexohen pohimet nga fleta e punës: FILMI QË PAMË... >> DISKUTIMI (5-10 ): Si ndiheshit derisa e bëmë këtë aktivitet? A kishte momente kur nuk mund të përmbaheshit e të mos flisnit? Në cilat? Pse? A kishte ndonjë situatë kur mendonit se nuk është e mundur që ndonjëri të ketë shikim të kundërt nga i juaji? Në cilat momente? Pse? Çfar mendoni, a shikuat filma të njëjtë ose së paku të ngjashëm? A mendoni se patë filma të ndryshëm për nga përmbajtja dhe porosia? A mundet që ndonjëri të supozojë se çfarë filmi (për çka) shikonte grupi tjetër sipas informatave dhe supozimeve që i keni deri tani? >> SHFAQEN FILMAT për të gjithë pjesëmarësit: HISTORI E SHKURTËR E XHON BALDESARIT (6 ) TULIBIBU DIBU DAUÇU (4 ) 12/13

85 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 90 >> BISEDË PËR FILMAT (15 ) Ku dallojnë këta dy filma? Prej cilit film mund të mësohet më shumë? Çka? Ndonjëri prej filmave a ju çoi të mendonit? Si janë përmbajtjet e ofruara të të dy filmave sipas kualitetit? Me çfarë përmbajtjesh më shpesh takoheni në jetën e përditëshme, me të tilla që ofrojnë thjesht zbavitje apo me përmbajtje që ju nxisin të mendoni? Si vijnë te ju ato përmbajtje? Çfarë është kiçi? A jeni të kënaqur po qe se vetëm gjëra të këtilla konsumoni si shikues? A doni të ndryshoni diçka? Pse? Cilat janë pasojat nga shikimi, konsumimi i vetëm përmbajtjeve të lehta që nuk kërkojnë angazhimin tuaj pesonal? Si mund të mbroheni nga përmbajtjet e këtilla? Kush ka për të ofruar ndonjë libër, film, strip, ose diçka me kualitet që me të vërtetë ia ka plotësuar zemrën në kohën e fundit? (edhe ju mund të përgatitni prej më parë disa propozime.)

86 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 90 >> AKTIVITET: SHIKIMI IM I PËRMBAJTJEVE MEDIATIKE (25 ) Pjesëmarësit ndahen në gjashtë grupe. Secili grup duhet të marrë njërin prej pohimeve të theksuara më poshtë (secili grup ndryshe-ndryshe) dhe të përgatit esej/tekst të shkurtër që përfaqëson pohimin. Po qe se konsideroni se grupi ose një pjesë e tij është i gatshëm që të njëjtën në vend se duke shkruar tekst, këtë ta paraqet me pantomimë, aktrim ose në ndonjë formë tjetër, lirisht mund ta ndryshoni kërkesën për diçka të tillë, për të gjithë ose për disa grupe. Gjithashtu, mund t i ndani në më shumë grupe, për shembull në tetë, dhjetë, dymbëdhjetë dhe një pjese prej tyre t i jepni që të shkruajë dhe pjesës tjetër që të bëjë diçka tjetër. Keni parasysh se në një rast të këtillë koha për një aktivitet si ky dukshëm duhet të vazhdohet. Vetëm është me rëndësi që të siguroni që çështjet kyç të jenë të dukshme gjatë interpretimit të tyre. Qëndrimet janë si vijon: Telenovelat, vetëm ia topisin mendjen shikuesit. Ajo që t i e lexon/e shikon në ekran me të vërtet duhet të të plotësojë dhe të të nxit të mendosh. Telenovelat në të vërtetë janë vlerat e vetme në hapësirën mediatike, mediat ekzistojnë për shkak të zbavitjes Më mirë është të shoqërohesh në rrjetet sociale sesa direkt; atje zgjedhja e shoqërisë, lojrave, informacioneve është më e madhe Rrjetet sociale janë vend i shkëlqyeshëm për topitjen e kokës, ka një milion të vogël shpikjesh që ta tërheqin vëmendjen, që në fund ndihesh i shterur e as që ke lëvizur nga karrigia dhe as që ke parë ndonjë gjë me të vërtetë Lajmet janë të vetmet gjëra të vërteta në televizion. Aty nuk mund të gënjehet. Madje edhe lajmet në televizion dhe media të tjera rrotullohen në favor të pronarëve të mediave. Njeriu duhet të ketë kujdes dhe duhet ta pranojë me rezervë atë që i ofrohet përmes mediave. Pastaj secili grup e paraqet punën e vet. Grupet tjera duhet të shtrojnë së paku edhe një pyetje për ta shpjeguar më tej atë që u paraqit. Pastaj nis biseda për kualitetin e përmbajtjeve mediatike më të përfshira/më aktuale në media të ndryshme dhe sidomos tek ato që janë të popullarizuara te pjesëmarësit konkret. 14/15

87 AKTIVITET: ARTI DHE KIÇI 90 >> AKTIVITET PËR NË FUND (20+ ) Në një tavolinë vihet një kuti kartoni së cilës i është prerë fundi. Mund të shfrytëzohet edhe letra në formë të kornizës, me rëndësi është të ta kujtojë ekranin/televizorin. Prej më parë janë përgatitur fletëza me emrat e pjesëmarrësve, të cilat pastaj janë palëzuar. Secili duhet të tërheq një fletëz me emër. Po qe se ndodh që ndonjëri ta tërheq emrin e vet, ftohen disa që t i kthejnë fletëzat, ato përzihen dhe pjesëmarësit përsëri e bëjnë tërheqjen. Pastaj duhet ta marrin me mend se kutia e kartonit është televizor, e secili prej tyre do të ketë mundësi që të jetë udhëheqës i reportazhit të shkurtër për personin shumë të njohur... emri i të cilit është i shkruar në fletëz. Meqë kanë pak kohë, duhet të përpiqen që ta mendojnë një kontribut televiziv që zgjat më së shumti një minut, ta paraqesin atë person dhe atë me vetitë e tijë/sajë të vërteta pozitive. Duhet të mendojnë se cilat janë ato, të kujtojnë situatat në të cilat ai person është paraqitur në dritën më të mirë dhe ta paraqesin para publikut. Inkurajohen udhëheqësit e aktivitetit, sidomos arsimtarët në arsimin formal që gjithashtu të marrin pjesë në këtë aktivitet dhe emrat e tyre të jenë në tërheqje dhe ndonjëri prej pjesëmarësve t i prezantojë edhe ata, si dhe ata të prezentojnë ndonjërin. Pastaj secili e prezanton para publikut personin për të cilin ka kontribut televiziv. Me rëndësi është që të gjithë të marrin pjesë

88 FLETË PUNE: FILMI QË PAMË... Lexojuani këto pohime pjesëmarrësve, duke pasur kujdes që zëri, gjestet dhe shprehja juaj të jenë të zhveshura nga emocionet, të cilat do të ishin transmentuar si vlerësim i një pohimi të caktuar. Gjithsesi, mund të qesheni bashkë me pjesëmarësit, në këtë mënyrë e bëni atmosferën më të relaksuar, por edhe i nxitni pritjet nga aktiviteti. LEXOJINI POHIMET NGADALË DHE LINI KOHË QË PJESËMARRËSIT TË POZICIONOHEN DHE TË SHOHIN SE KU JANË NDALUR TË TJERËT. PO QË SE ËSHTË E NEVOJSHME, THUAJUNI QË TË MOS FLASIN. >> POHIME: > > > > > > > > > > > > > FILMI QË PAMË ME TË VËRTETË MË PËLQEU FILMI QË PAMË ISHTE SHUMË ZBAVITËS FILMI QË PAMË ËSHTË PËR ARTIN DHE KIÇIN FILMI QË PAMË FLET PËR NJË PERSON ME TË VËRTETË JO TË PËRDITSHËM QË NDONJËRI TË SILLET NË MËNYRËN SE SI SILLEJ FIGURA KRYESORE NË FILMIN QË PAMË, DUHET PASUR SHUMË GUXIM ME TË VËRTETË KA SE ÇKA TË MËSOHET NGA FILMI QË PAMË NË FILMIN QË PAMË FLITET PËR NJË PERSON I CILI KA AFTËSI TË JASHTËZAKONSHME NË FILMIN QË PAMË FLITET PËR NJË PERSON I CILI ME PUNËN E VET ME TË VËRTETË KA KONTRIBUAR SHUMË PËR ARTIN BASHKËKOHOR NË FILMIN QË PAMË BËHET FJALË PËR NJË ART TË LARTË, TEPËR FIN KRAHAS TË TJERAVE, FILMI QË PAMË FLET EDHE PËR DINJITETIN NJERËZOR DO TË KISHA DASHUR QË EDHE PËR MUA NJË DIT TË FLITET OSE TË XHIROHET FILM SI PËR FIGURËN KRYESORE TË FILMIT QË PAMË PO QE SE UNË PARAQITEM NË NJË FILM TË NGJASHËM, TË GJITHË QË MË NJOHIN, E SIDO- MOS PRINDËRIT DHE TË AFËRMIT E MI, DO TË KRENOHEN ME MUA SECILI DUHET TË SYNOJË QË TË ARRIJË DIÇKA SI FIGURA KRYESORE E FILMIT QË PAMË 16/17

89 ERA E MILINGONAVE TË DJEGURA SHBA / 1994 / 21 Regija: Xhej Rozenblat //Jay Rosenblatt//

90 PËR FILMIN: Era e milingonave të djegura është film dokumentar mbresëlënës për sfidat e rritjes së meshkujve. I shqyrton pengesat e vrazhda të brendshme dhe të jashtme me të cilat hasen djemtë në zhvillimin e tyre. Filmi i provokon shikuesit të kthehen në përvojat e tyre dhe në atë se si shoqëria i modelon dhe kufizon djemtë si përvoja të numërta, përjetime dhe sjellje, nga liria e zgjedhjes së rrugës së tyre individuale. Nëpërmjet sfidave të zhvillimit të jetës së djemve, shikuesit hasen dhe kanë pasqyrë në mënyrat se si burrat, si pasojë e atyre traumave dhe kufizimeve mund të bëhen emocionalisht të çkyçur, të bllokojnë një aspekt të madh të potencialit të tyre emotiv, të tjetërsohen nga aspektet femrore të personalitetit të tyre. Filmi ngadalë na shpie në njohuri se fjala e urtë e njohur, djelmoshat çdoherë do të mbesin djelmosha rritet në pasqyrë të tmerrshme se djemtë shpesh bëhen të zemëruar, destruktivë dhe burra me pengesa emocionale. Filmi na tregon si djemtë socializohen me frikë, fuqi dhe turp. Në të mund të shihet si katalizator për diskutim dhe mundësi të fillohet proces i trajtimit të plagëve nga fëmijëria ose të prevenohen një pjesë e tyre, gjatë zhvillimit fëmijëror. TERME KYÇE: Seksi dhe gjinia, rolet gjinore, mësimi patriarkal, dhuna mes moshatarëve, dhuna familjare FILMI MUND TË SHFRYTËZOHET NË: Sociologji: Socializimi, agjenset e socializimit, cikli jetësor, interaksioni shoqëror, familja, roli i familjes në edukim, rolet gjinore dhe stereotipet në familje Edukim qytetar: të drejtat e fëmijëve Etikë: bazat e etikës, sjellja e mirë në familje dhe mes shokëve 2/3

91 INFORMACIONE BAZË: Termi patriarkat bukvalisht do të thotë sundimi i babait dhe shfrytëzohet për përshkrimin e raporteve të fuqisë mes burrave dhe grave, përshkrimin e strukturës së familjes dhe dominimit të babait në të. Fuqia e babait në familje e simbolizon dominimin mashkullor në të gjitha sferat dhe institucionet tjera të shoqërisë për çka djemtë jo rrallë janë edukuar, madje edhe në kohë të sotme ajo është rast i shpeshtë, ndryshëm nga vajzat, për shkak se ata duhet të jenë të fortë kurse vajzat të bukura... Patriarkati shkakton shtypje edhe ndaj vajzat edhe ndaj gratë sikurse ndaj djemtë dhe burrat nga të cilët pritet t i përmbushin rolet e dhëna nga shoqëria pa dallim se a e duan atë ose jo, a kanë fuqi ta bëjnë atë ose jo, a janë në përgjithsi në gjendje atë ta plotësojnë ose jo. Edukimi i tillë është specifik për atë që babai është përfytyrim i dorës së fortë, disiplina dhe kontrolli janë me rëndësi të veçantë, që ndikon shumë në botën e brendshme fëmijërore, në psikën dhe emocionet e tyre. Burrat vuajnë nga shtypja e përhershme të jenë të fortë dhe të fuqishëm, në çdo moment të kenë kontroll, t i shtypin ndjenjat sepse djemtë nuk qajnë.... Edhe pse të qarit është reagim natyror i ndjenjave specifike që i përjeton numri më i madh i krijesave njerzore. Funksioni natyror bio-psikologjik i cili shërben për lirimin e stresit, me konstruimin shoqëror të roleve gjinore bëhet i justifikuar ekskluzivisht për femrat. Një skenë nga filmi na çon të mendojmë sa është ajo frustruese për një fëmijë shtatë vjeç? Siç thekson edhe naratori i filmit, djemtë shpesh nuk kanë modele të sjelljes, nuk i mësojnë si duhet të jenë, por vetëm si nuk duhet të jenë, e ajo më së shpeshti do të thotë se nuk duhet të jenë si vajzat. Të gjithë ata që nuk përshtaten me këtë pasqyrë, më së shpeshti janë të parët si cak i malltretimeve dhe formave tjera të dhunës. Dhuna si formë e sjelljes negative agresive është një nga problemet më të mëdha në shkolla dhe në përgjithësi për numrin më të madh të civilizimit deri në ditët e sotme. Studimet tregojnë se ekziston korelacion i madh mes dhunës mes moshatarëve dhe dhunës në familje., pa dallim se a është fizike ose psikike. Dhuna praktikisht është pjesë e pandashme e të kuptuarit patriarkal për edukimin dhe disciplinimin e fëmijëve. Fëmijët i mësojnë modelet e sjelljes nga prindërit dhe më shpesh fëmijët të cilët i malltretojnë moshatarët e tyre, vetë janë të nënshtruar ndaj malltretimit në shtëpi. Burrat e rritur në rol të baballarëve ndonjëherë në familje tregojnë nevojë për dominim absolut për shkak se që në këmbë të vogla i mësojnë se duhet patjetër t i kontrollojnë emocionet, sjelljen dhe rrethin e tyre, që jashtë shtëpisë ndoshta edhe e arrijnë (veçanërisht emocionet) por prandaj në familje praktikojnë dhunën ndaj fëmijëve dhe/ose partneres që të mund para vetvetes ta rruajnë pasqyrën për personalitet të fortë, duke e fshehur dobësinë personale. Ajo lë pasoja të thella në raportet në familje dhe në fëmijët. Baballarët e tillë jo rallë vetëm e bartin modelin me të cilin janë rritur në fëmijët e tyre. Mandej fëmijët e tyre dhunën e reflektojnë jashtë familjes, duke i derdhur frustacionet ndaj moshatarëve të tyre dhe, kur të krijojnë familje, ndaj fëmijëve të tyre dhe ashtu rrethi i dhunës zgjerohet dhe vazhdon. DHUNË është çdo përdorim me paramendim i forcës ose fuqisë fizike ose psikologjike. Mund të jetë në formë të kërcënimit ose të kyçë përdorim të forcës, të kahëzuar ndaj vetvetes, ndaj ndonjë personi tjetër, ose ndaj ndonjë grupi ose komuniteti. Përfundon (ose mund të përfundojë) me lëndim fizik, me vdekje, me dëm psikik, me prishje të zhvillimit, ose me humbje (Organizata Botërore e Shëndetësisë) DHUNA NDAJ MOSHATARËVE (e ashtuquajtur bulling) është lloj i veçantë i dhunës dhe është problem i vazhdueshëm nëpër shkollat anë e mbarë botës.

92 Dallohet me nënçmim përsëritës të më pak të fortëve me metoda psikologjike ose fizike nga ana e ndonjë moshatari/moshatare/nxënësi/nxënësje ose grupi të moshatarëve/nxënësve. Qindra fëmijë në RM çdo ditë shkojnë në shkollë duke u friguar se do të ballafaqohen me lëndime të ndryshme të dinjitetit dhe integretitetit të tyre, me forma të ndryshme të nënçmimeve nga ana e moshatarëve që i malltretojnë. Kërcënime, detyrime, ofendime dhe goditje. Veti më e rëndësishme e bullingut është se zgjat një periudhë më të gjatë kohore. Një studim ndërkombëtar për sjelljen e të rinjëve në lidhje me shëndetin në vitin 2002 ka konsttuar se 24% e vajzve në moshë 11 vjeçare dhe 31% e djemve në atë moshë kanë qenë viktimë e bullingut. Në moshë 13 vjeçare, përqindja e viktimave të malltretimit është rritur: 29% e vajzave dhe 36% e djemve kanë pranuar se kanë qenë të malltretuar gjatë muajve të fundit para hulumtimit. Efektet e dhunës ndaj të rinjëve/nxënësve jo rrallë mund të jenë të përhershme. Mund të jenë të dukshme dhe të padukshme. Një pjesë e pasojave fizike janë të dukshme menjëherë, dhe, në qoftë se mund të thuhet ashtu, janë më pak të dëmshme. Veçanërisht të rënda janë lëndimet psikologjike. Ato shpesh janë të padukshme, zgjatin më gjatë dhe në disa raste përjetësisht e prishin funksionimin e mirë të personit që ka qenë viktimë. Disa prej pasojave më të shpeshta në plan psikologjik janë: Sukses shkollor i ulët Prishja e vetëbesimit Jostabilitet emocional Probleme me ushqimin dhe gjumin Humbja e koncentrimit Frikë e përhershme Depresion dhe shqetësim Konsumimi i alkoholit, drogës dhe tutunit Mendime vetë-destruktive dhe/ose tentime për vetë-lëndim dhe vetëvrasje Ajo që më shpesh lihet pas dore është se jo vetëm viktimat por edhe dhunuesit nuk mbeten pa pasoja, në qoftë se nuk mësojnë (nga të rriturit përgjegjës si t i kahëzojnë impulset e tyre që i bëjnë agresivë. Te personat e tillë shpesh pasojat janë të ngjashme me këto: Bëhen prindër agresivë Nuk kanë lidhje të suksesshme shoqërore dhe dashurie Shpesh vijnë në ndeshje me ligjin Çdoherë kur në kontekst shkollor do të paraqitet rast i malltretimit ose keqtrajtimit, të gjithë fëmijët, përfshi edhe vështruesit pasivë, janë ekspozuar ndaj pasojave të caktuara negative. Siç shohim në film, në rrethin e dhunës ekzistojnë tre kategori rolesh: dhunues, viktimë dhe vështrues. Edhe pse shpesh neglizhoht roli i vështruesit pasiv, ose personit që nuk ndërmerr asgjë ndërsa është dëshmitar i aktit të dhunës, në shumë raste mund të jetë kyç. Në qoftë se 4/5

93 nuk reagon, ajo mund të interpretohet si përkrahje për dhunuesin, ndërsa nëse reagon në mbrojtje të viktimës mund të nxitë edhe reagime tjera të ngjashme, gjegjësisht dhunuesi të tërhiqet për shkak se ka gjetur rezistencë. Milingona e djegur nga titulli i filmit, sipas fjalëve të regjisorit është vetëm metaforë për ndikimin e dhunës dhe efekteve ngjitëse që i ka ndaj komunitetit në përgjithësi. Sipas definicionit të Këshillit të Evropës, GJINIA është definicion social i konstruuar i burrave dhe grave. Ajo është formëzim i seksit biologjik nga ana e komunitetit/shoqërisë më të gjerë, e caktuar me botëkuptimin e detyrave, veprimeve dhe roleve që u atribohen burrave dhe grave në komunitet, në jetën publike dhe private. Gjinia është definicion i specifikuar kulturologjik i grarisë dhe burrërisë dhe sipas asaj është e nënshtruar ndaj ndryshimeve në kohë, hapësirë dhe kontekst. Në qoftë se këto botëkuptime janë të ndryshueshme gjatë kohës, dhe janë, ajo që duhet të punohet është tejkalimi i botëkuptimit patriarkal të edukimit dhe të stereotipeve gjinore, roleve dhe pritjev, përkatësisht masave represive të edukimit në kallëpet e parapara gjinore. Ajo në masë të madhe do të kishte kontribuar në uljen e frustimeve që rezultojnë me dhnë si në familje ashtu edhe mes moshatarëve nëpër shkolla. Filmi Era e milingonave të djgura na i tregon pasojat negative të edukimit patriarkal dhe shtypjes ndaj fëmijëve, gjegjësisht pasojat negative të edukimit të tillë dhe socializimi i djemve në dhe jashtë familjes që çdokush duhet t i mendojë.

94 AKTIVITET: DJEMTË QAJNË, VAJZAT NUK GUXOJNË (45 ) >> QËLLIME: Të fitohet vetëdije për aspektet e sjelljes së dhunshme Të fitohet vetëdije për presionet gjinore nga sjellja e dhunshme ndaj socializimit Të nxitet të menduarit për zgjidhje kreative të sfidave të socializimit dhe zhvillimit >> AKTIVTET HYRËS (15 ): Kërkohen tre deri pesë vullnetarë, që duhet, pa shumë përgatitje të orvaten të aktrojnë para të tjerëve një situatë tipike nga shkolla në të cilën ka elemente të dhunës në nivel nxënës-nxënës. U sugjerohet se nuk është patjetër të gjithë të kyçen në mënyrë aktive në konfliktin. Situata të cilën do ta aktrojnë nuk duhet të zgjasë më tepër se 1-2 minuta. Këshillë: Zgjidhni pjesëmarrësit më ekstrovertë. Edhe pse disa prej tyre ndoshta kanë arritje më të ulëta. Ashtu do t i afirmoni dhe do t i nxisni në nivel më të lartë të bashkëpunimit, do të ndikoni në vetëbesimin e tyre dhe do të siguroni aktrim më realistik të roleve. Është për tu pritur se disa pjesëmarrës do të jenë të rezervuar në aktrim. Në qoftë se ajo ndodhë, në mes të skenës provokoni me fraza të tipit Me të vërtetë jeni aq të butë në konflikte?, A është kjo paraqitje reale e...?, Mos u kufizoni, bëhuni të lirë dhe tregoni situatën në mënyrë sa më realistike...? dhe të ngjashme... në fund i shpërbleni me duartrokitje... >> DISKUTIM: A u duk kjo situatë reale? Cilët elemente ishin reale e cilët jo? Çka kishit shtuar ju në këtë situatë? A janë situatat e këtilla të shpeshta në shkollë? Përveç rolit të dhunuesit/dhunuesve dhe viktimës/viktimave a mund të njohim edhe rol tjetër (të dëshmitarëve, mbikëqyrësve pasivë...) A kanë ata ndonjë fuqie në situatën? Çfarë? Çka mund të bëjnë ata? (të ndërhyjnë, të informojnë ndonjë të ritur dhe ngjashëm...) 6/7

95 AKTIVITET: DJEMTË QAJNË, VAJZAT NUK GUXOJNË (45 ) >> PROEKSION I FILMIT: ERA E MILINGONAVE TË DJEGURA (21 ) >> BISEDË PËR FILMIN (10 ) Si e përjetuat filmin? Si ndjeheshit deri sa e shihnit filmin? Cilat janë porositë themelore në film? Cilat janë problemet themelore në film? A marrin porosi të këtilla dhe të ngjashme djemtë edhe në kohë të sotme? Çka me vajzat? Si i edukojnë ato? Në qoftë se keni kohë dhe mundësi, zgjeroni diskutimin me pyetje që janë ofruar në aktivitetin prej 90 minuta, në pjesën BISEDË PËR FILMIN...

96 AKTIVITET: DJEMTË QAJNË, VAJZAT NUK GUXOJNË (90 ) >> QËLLIME: Të fitohet vetëdije për aspektet e sjelljes së dhunshme Të fitohet vetëdije për presionet gjinore nga sjellja e dhunshme ndaj socializimit Të nxitet të menduarit për zgjidhje kreative të sfidave të socializimit dhe zhvillimit >> AKTIVITET HYRËS (30-40 ): Formohen grupe nga 4-5 anëtarë, që duhet të merren vesh dhe të orvaten të aktrojnë para të tjerëve një situatë tipike nga shkolla në të cilën ka elemente të dhunës në nivel nxënës-nxënës. U sugjerohet se nuk është patjetër të gjithë të kyçen në mënyrë aktive në konfliktin. Situata të cilën do ta aktrojnë nuk duhet të zgjasë më tepër se 1-2 minuta. Mandej secili grup e aktron skenën e përgatitur para të tjerëve. KËSHILLË: Është për tu pritur se disa anëtarë do të jenë të rezervuar në aktrim. Në qoftë se ajo ndodhë, në mes të skenës provokoni me fraza të tipit Me të vërtetë jeni aq të butë në konflikte?, A është kjo paraqitje reale e...?, Mos u kufizoni, bëhuni të lirë dhe tregoni situatën në mënyrë sa më realistike...? dhe të ngjashme... në fund i shpërbleni me duartrokitje... Lirisht vazhdon diskutimin edhe më gjtë se sa koha e propozuar de nxitni edhe pyetje tjera nga ana e pjesëmarrësve. >> DISKUTIM: A u dukën këto situata reale? Cilët elemente ishin reale e cilët jo? Çka kishit shtuar ju pasi patë të gjitha çfaqjet, që ato të jenë më reale? A janë situatat e këtilla të shpeshta në shkollë? Përveç rolit të dhunuesit/dhunuesve dhe viktimës/viktimave a mund të njohim edhe rol tjetër (të dëshmitarëve, mbikëqyrësve pasivë...) A kanë ata ndonjë fuqie në situatën? Çfarë? Çka mund të bëjnë ata? (të ndërhyjnë, të informojnë ndonjë të ritur dhe ngjashëm...) Kush janë më shpesh të prëfshirë në situata të këtilla, djemtë ose vajzat? Në çfarë roli? 8/9

97 AKTIVITET: DJEMTË QAJNË, VAJZAT NUK GUXOJNË (90 ) A ka përfshirje më të mëdha të djemve ose të vajzave në rolin e mbikëqyrësve? A mund të bëjnë ata diçka? >> PROEKSIONI I FILMIT: ERA E MILINGONAVE TË DJEGURA (21 ) >> BISEDË PËR FILMIN (15-20 ) Si e përjetuat filmin? Si ndjeheshit deri sa e shihnit filmin? Cilat janë porositë themelore në film? Cilat janë problemet themelore në film? Si edukohen djemtë sipas asaj që u paraqit në film? Çka është ndryshe nga nga edukimi që është i zakonshëm te ne? Çfarë pritet prej djemve në komunitetin tonë/tuaj, në familje, klasë, rrugë? E çka me vajzat? Si edukohen ato? Sipas asaj që deri më tani e pamë dhe punuam, cilat janë pasojat nëse djemtë nuk guxojnë të qajnë, t i tregojnë emocionet, të jenë të fortë në çdo situatë, ndërsa vajzat edukohen të jenë të qeta, të mira, të pastra dhe pedante? A është reale të pritet të gjithë djemtë të jenë të fortë ndërsa vajzat të dashura, pedante...? Përse? Kush e bën zgjedhjen? Si do të kishit reaguar ju nëse ndonjë djalë nga klasa juaj do të ketë guxim të qajë në ndonjë moment? Si do të reagonit në qoftë se ndonjë vajzë kërkon të luajë futboll me djemtë? Në qoftë se tregon forcë? Për shkak se të gjithë ne jemi të edukuar sipas atyre kallëpeve, pritet se në qoftë se nuk jemi të vetëdijëshëm për këto gjëra, do të reagonim me qeshje dhe përqeshje, por a mund të orvatemi t i përkrahim më të guximshmit mes nesh dhe të mos i përqeshim?

98 AKTIVITET: DJEMTË QAJNË, VAJZAT NUK GUXOJNË (90 ) >> AKTIVITET PËR FUND: (5-7 ) Në qoftë se mbetet kohë, ndani pjesëmarrësit, sipas mundësisë në çifte njëgjinore ku duhet të ndajnë mes vete se cilat aspekte nga rolet gjinore, përkatësisht cilat kufizime u pengojnë dhe si luftojnë ose do të mund të luftonin kundër tyre. 10/11

99 QUHEM FEKER Etiopi / 2011 / 13 Regjia: Orlando von Ajnzidel //Orlando von Einsiedel//

100 INFORMATA BAZË PËR FILMIN Feker Asheme ka pasur një jetë plot sfida. Në moshën shtatë vjeçe ka ikur nga familja, ku nuk ka qenë e dëshiruar. Ka mbaruar shkollën në qytetin e afërt Bahir Dar. Në moshën tetë vjeçe veç më punon në bordel. Sot, në nëntëmbëdhjetë vjet, ajo ka gjetur mënyrën se si të ik nga rrethi i magjepsuar i punëtores seksuale dhe përpiqet nga fillimi ta ndërtojë jetën e vet. Quhem Feker e rrëfen tregimin duke ndjekur jetën e tri vajzave që e jetojnë jetën e saj të mëhershme. I errët, i mrekullueshëm dhe në fund nxitës, filmi jo vetëm që është rikujtues i zhdërvjelltësisë së frymës njerëzore, por gjithashtu edhe për atë se sa mund të jenë me pasoja takimet e rastit në ndryshimin e jetës në mënyrë rrënjësore. NOCIONE KYÇ Qëllimet zhvillimore të mijëvjeçarit, varfëri, dimensioni gjinor i punës dhe varfërisë, fëmijë punëtor seksual, arsimim, përforcim, përforcim i grave dhe vajzave PËRMBAJTJE ARSIMORE KU MUND TË SHFRYTËZOHET FILMI Sociologji: Integrim ekonomik ndërkombëtar (ta shpjegojë rolin e korporatave transnacionale në ruajtjen e dallimeve mes shteteve të pasura dhe të varfra; Arsimim (arsimimi dhe shoqëria, arsimimi dhe shanset e jetës) Arsimim qytetar: Të drejtat sociale dhe ekonomike, të drejtat zhvillimore 2/3

101 INFORMATA BAZË Etiopia, vendi ynë dhe varfëria 1. Në gjuhën amhare, gjuhën zyrtare në Etiopi që përdoret te filmi Quhem Feker, Feker është fjalë që ka kuptimin Dashuri. Etiopia është shtëpi e më shumë se 80 bashkësive etnike, 83 gjuhëve dhe 200 të folmesh. Ky vend ka mbi 80 milionë banorë, ndërsa 85% e njerëzve të aftë për punë bëjnë punë bujqësie. Sipas indeksit të zhvillimit njerëzor /HDI-human development index/, që është vendosur në fillim të viteve nëntëdhjetë të shekullit XX, nga ana e Kombeve të Bashkuara, me çka çdo shteti i jepen pikë nga deri 1.0, me bazë në pritjen nga jetëgjatësia, arsimimi dhe të ardhurat. Etiopia është në vendin 173 nga 187 në vitin Do të thotë, një nga shtetet më të pazhvilluara në botë. Jetëgjatësia e pritur në Etiopi në vitin 2012 ishte 59.7 vjeç 1. Problemi me varfërinë në vendet e pazhvilluara si Etiopia është skajshmërisht kompleks dhe nuk mund të shpjegohet me lidhje të thjeshta shkak-pasojë. Sistemi ndërkombëtar i ekonomisë neoliberale, kompanitë transnacionale dhe skllavëria e borxheve janë vetëm pjesë të tregimit. Shteti për shkak të shlyerjes së borxheve që rriten, si dhe kamatave të tyre, nuk është në gjendje t i plotësojë obligimet e veta ndërkombëtare, si shtet që ka nënshkruar Kartën e OKB-së për të drejta ekonomike, sociale dhe kulturore dhe të sigurojë të drejta të punës, të drejtë arsimimi dhe një varg të drejtash të tjera ekonomike dhe sociale të qytetarëve të vet, të definuara me këtë akt ndërkombëtar. Borxhi i jashtëm i Etiopisë është jashtë mase i lartë. Në vitin 2012 kishte vlerë prej miliardë dollarë amerikanë. Për krahasim, borxhi i jashtëm i vendit tonë në vitin 2012 kishte vlerë prej 6.74 miliardë dollarë amerikanë. 2 Vendi ynë në vitin 2013 gjendet në vendin e 78 sipas HDI, jetëgjatësia e pritur është madje për njëzet vite më e gjatë nga indeksi i Etiopisë dhe ka vlerë 78 vjeç. 3 Sipas vlerësimit të bërë në vitin 2005, në Etiopi 77,63% e popullsisë jeton nën kufirin ndërkombëtar të varfërisë absolute, me të ardhura nën 2 dollarë amerikanë në ditë, te ne ajo përqindje në vitin 2009 kap vlerën prej 5,6%. Megjithatë, krahasimet mund të na shpiejnë deri në përfundim të gabuar, për të cilin na flet e dhëna nga Enti Shtetëror i Statistikës e vitit 2011: Përqindja e njerëzve që jetojnë nën kufirin e varfërisë relative te ne kap vlerën prej 30,4% 4 и тој dhe ai numër nga viti 1997 është rritur për 11%. Në Etiopi ai numër në vitin 2012 ka qenë 39%. 1 Të dhënat janë marrë nga shpjegimi i UNDP-së për indekset e zhvillimit njerëzor për Maqedoninë, me raportin e vitit INDEXMUNDI statistika 3 Fondi për zhvillim i OKB-së: indeksi i zhvillimit, profilet e shteteve 4 Enti shtetror i statistikës

102 Dimensioni gjinor i varfërisë: vajzat nga vendet e pazhvilluara dhe shfrytëzimi 2. seksual Nëpër botë gratë ballafaqohen me pengesa të shumta në zhvillimin e aftësive që i kanë për t i kontribuar bashkësisë dhe shoqërisë më të gjerë. Fimi Quhem Feker, në thelb, e tematizon varfërinë, sidomos një dimension të veçantë të varfërisë: lëndueshmërinë e vajzave të vogla dhe vajzave adoleshente, si dhe shkyçjen e tyre sociale dhe ekonomike në vendet e pazhvilluara dhe në vendet në zhvillim, bashkë me pasojat nga gjendja e këtillë. Atyre, tradicionalisht, gjatë kohë iu janë shkurtuar disa prej aktivitete kyçe socio-ekonomike të rëndësishme për zhvillimin, për dallim nga burrat, të cilët kanë pasur shanse fillimi dhe zhvillimi më të mirë. Sipas statistikave të OKB për gratë në botë në vitin 2010, dy të tretat e njerëzve të rritur analfabetë janë gra, që mbetet e dhënë e njëjtë në 20 vitet e fundit në pjesën më të madhe të rajoneve në botë. Jetojnë në varfëri, e duke marrë parasysh se arsimimi si bazë për zhvillim, shpesh, dhe ende, për ta është i pakapshëm, mundësitë për pavarësi ekonomike nëpërmjet punës ngecin pas dhe rrethi magjik i varfërisë vazhdon. Martesat e hershme, më shpesh të folura dhe të kyçura nën presionin e dokeve dhe traditave, dhuna ndaj gruas, por dhe shfrytëzimi seksual dhe tregtia me gra, shfrytëzimin ekonomik e bëjnë të plotë. 5 Në Etiopi 19% e vajzave janë në martesë para moshës 15 vjeçe, Prostitucioni me fëmijë, një nga format më të tmerrshme ndërsa rreth 50% deri në moshën 19 të eksploatimit ekonomik të fëmijëve, në mënyrë marramendëse vjeçe. Në rajonin e Ahmarit, 50% e është i shpërndarë në Etiopi, si në vendet urbane, ashtu edhe në vajzave janë në martesë para moshës ato rurale. Një numër i madh fëmijësh migrojnë nga viset rurale që 15 vjeçe, ndërsa 80% deri në moshën t i ikin varfërisë, martesave të parakohshme, dhunës familijare dhe 18 vjeçe. 5 pamundësisë që të shkollohen. Duke kërkuar ardhmëri më të mirë, vetëm për tu bërë viktimë e shfrytëzimit seksual në qendrat urbane. 6 УRrugët e kryeqytetit Adis Abeba janë të vërshuara nga vajza të vogla, vajza të reja dhe gra, të cilat për të ushqyer vetveten, por shpesh edhe familjet e tyre, nuk kanë zgjidhje tjetër përveçse të merren me prostitucion. Si duket, në një situatë të këtillë nuk ka alternativë. Më shpesh edhe ashtu është. Por, filmi Feker e hulumton edhe dimensionin tjetër të tregimit, e ai është përforcimi i grave dhe vajzave. 5 ECPAT Global Monitoring Report on the status of action against commercial exploitation of children ETHIO- PIA ECPAT Global Monitoring Report on the status of action against commercial exploitation of children ETHIO- PIA [accessed 4/13/ 2013] 4/5

103 Qëllimet zhvillimore të mijëvjeçarët të OKB, 3. Qëllimi 3: Përforcimi ekonomik i grave dhe vajzave dhe barazia gjinore. Personat që nuk janë në gjendje të mbahen ekonomikisht vetë, për shkak të mosarsimimit, margjinalizimit dhe shanseve të cilat kurrë nuk iu janë ofruar, e humbin vetëbesimin për shkak se nuk kanë mundësi të zhvillohen, të kontribojnë dhe të jetojnë një jetë dinjitoze. Duke kërkuar rrethana dhe shanse për një jetë më të mirë, shpesh bëhen viktima të dhunës, të tregtisë me njerëz dhe të zinxhirëve të shfrytëzimit seksual. Përforcimi paraqet proces nëpër të cilin personat e margjinalizuar, gratë, që i përkasin pakicave, të varfërve, të lënëve pasdore, në mënyrë të pavarur apo me ndihmën e personave të cilët këto mundësi bazë nuk iu mungojnë, fitojnë mundësinë të zhvillohen, të pavarësohen, t i ndihmojnë vetvetes dhe të kontribojnë në bashkësi dhe në shoqëri me aftësitë që i kanë apo mund t i zhvillojnë. Përforcimi është edhe dhënie kurajo personave të margjinalizuar, që t i arrijnë dhe t i zhvillojnë ato aftësi me të cilat mund të ballafaqohen me pengesat jetësore dhe të jetojnë një jetë Në vendin tonë 30.9% të vendeve me më shumë dinjitet dhe shumë me më cilësi. Përforcimi mund të në Kuvend i mbajnë gratë, ndërsa paraqesë edhe kyçje të grupeve të margjinalizuara në vendosjen 72% gra të moshuara kanë shkollim politike. Kështu, të themi indeksi i OKB për jobarazi gjinore i njehson të mesëm apo të lartë në krahasim jobarazitë mbi bazë të përkatësisë gjinore gjatë shëndetit riprodhues, me 85.3% burra. Në tregun e punës përforcimit dhe aktiviteteve ekonomike, ndërsa përforcimin e mat marrin pjesë 42.9% gra dhe 65,8% nëpërmjet numrit të grave dhe burrave të cilët mbarojnë shkollimin e burra. lartë dhe të mesëm në një vend. Filmi tregon edhe atë se një program arsimor në të cilin është kyçur Feker ka qenë i mjaftueshëm që ajo të mbetet ekonomikisht e pavarur, grua e re e përforcuar, dikush që sërish është pjesë e shoqërisë edhe përkrah asaj që me vite, për shkak të mungesës së shkollimit fillor dhe kushteve për një jetë dinjitoze, ka qenë e detyruar që të merret me prostitucion. Me përforcimin ekonomik dhe social të vajzave, problemet me analfabetizmin, martesat e hershme, vdekshmëria e fëmijëve dhe nënave gjatë lindjes, zvogëlohen si dhe prostitucioni me të cilin këto merren më së shpeshti, për shkak të mungesës së mundësive të tjera dhe varfërisë në të cilën ndodhen. Me përforcimin e grave, dukshëm zvogëlohet edhe tregtia me gra, të cilat janë viktima të tregtisë, formës moderne të robërimit, kurth në të cilin bien duke kërkuar punë më shpesh jashtë vendit të tyre. Ajo që ndoshta është më me rëndësi është se në atë mënyrë mund të ndërpritet zinxhiri i pafund i varfërisë dhe tregtisë me gra dhe vajza. Gjithsesi, nuk duhet ta harrojmë faktin se tregimi jetësor i të resë Feker Ashem në film e kallëzojnë tri vajza të reja, të cilat ende merren me prostitucion. Ajo që lexohet prej syzhesë së këtillë në film, është se çdo vajzë që ia ka dalë mbanë të largohet nga margjinat sociale, mbeten edhe tri në varfëri dhe në rrethin magjik të shfrytëzimit seksual, që edhe më tepër e thekson rëndësinë e përforcimit ekonomik dhe social, veçanërisht për grupin e ndjeshëm të grave.

104 AKTIVITET: VARFËRIA 45 >> QËLLIME: Të perceptohet rëndësia e arsimimit Të njihen për pabarazinë gjinore dhe diskriminimin e grave Të njihen për gjendjen në pjesë të tjera të botës >> MATERIALE: > FLETË PUNE: POHIME Vërejtje: Këshillohet që me vëmendje të lexohen informatat për filmin dhe konteksti të cilit i referohet i njëjti, gjatë kohës së përgatitjes së aktiviteteve në vijim. Në pjesën Informacione bazë ka shumë shpjegime domethënëse dhe përgjigje të pyetjeve të cilat JUVE do t ju ndihmojnë më lehtë të gjindeni me temën por dhe të jepni përgjigje të disa pyetjeve nga pjesmarësit. >> AKTIVITET HYRËS (5-10 ): Pjesmarësit ndahen në çifte ose në treshe ku duhet të mendojnë dhe secili të ndajë se çka do të bënte nëse nuk do të shkonte në shkollë, si do ju dukej jeta. Pas disa minutave, pasi të përfundojnë ju jepet pyetje e dytë, për të cilën duhet ta bëjnë të njëjtën, respektivisht të ndajnë me njëri tjetrin se cilat mundësi do t i kishin të shkurtuara në jetë në rast se do të kishin mbetur pa shkollë, si do ju dukej rrjedha e jetës. Pasi të përfundojnë, nëse ndokush dëshiron, mund ta ndajë atë me zë para tërë grupit. >> PREKSIONI I FILMIT: QUHEM FEKER (13 ) 6/7

105 AKTIVITET: VARFËRIA 45 >> BISEDË RRETH FILMIT (10 ) Si e përjetuat filmin? Si ndjeheshit përderisa e shihnit filmin? Për çka flitet në film? Çka do të thotë emri Feker në gjuhën ahmane në të cilën flet heroina kryesore në film? (do të thotë Dashuri) A ka marrë mjaftueshëm dashuri të vërtetë? Si është zhvilluar jeta e saj? Si ia ka arritur të lirohet nga jeta si prostitutë? Në film, që të përshkruhen vitet e kaluara të jetës së sajë, janë incizuar tri vajza të tjera, të cilat gjithashtu janë (përgjatë kohës së incizimit të filmit) prostituta. Çka mendoni, përse? (në një farë mënyre të tregohet se përderisa një grua arrin të dalë nga rrethi magjik i prostitucionit, varfërisë, të ikë nga margjinat e shoqërisë, të paktën tre të tjera mbeten përgjithmonë brenda ) >> AKTIVITETI KRYESOR (5-10 ): Pjesmarësit qëndrojnë të lirë në hapsirë. Njohtohen se do t ju lexoni pohime të caktuara (nga FLETA E PUNËS: POHIME) dhe se ata, secili për vetveten, duhet të mendojnë dhe nëse mendojnë se pohimi i lexuar është i vërtetë, të vazhdojnë të qëndrojnë në këmbë, e nëse mendojnë se është i pavërtetë të bien në gjunjë. Pasi të vendosin dhe të marrin qëndrim, pyesni disa nga ata, përse mendojnë se pohimi i dhënë është i saktë apo i pasaktë. Para se të kaloni në pohimin në vijim, ua lexoni arysetimin e më pas, lusni të gjithë të bien në gjunjë. Kështu do ta ndërrojnë pozicionin fillestar ndrësa procesi do të fitojë dinamikë. Para pohimit të ardhshëm, lusni të gjithë që të ngriten...

106 AKTIVITET: VARFËRIA 90 >> QËLLIME: Të perceptohet rëndësia e arsimimit Të njihen për pabarazinë gjinore dhe diskriminimin e grave Të njihen për gjendjet në pjesë të tjera të botës >> MATERIALE: > FLETË PUNE: ÇLIRIM Vërejtje: Këshillohet që me vëmendje të lexohen informatat për filmin dhe konteksti të cilit i referohet i njëjti, gjatë kohës së përgatitjes së aktiviteteve në vijim. Në pjesën Informacione bazë ka shumë shpjegime domethënëse dhe përgjigje të pyetjeve të cilat JUVE do të ju ndihmojnë më lehtë të gjindeni me temën por dhe të jepni përgjigje të disa pyetjeve nga pjesmarësit. >> AKTIVITET HYRËS (10-12 ): Pjesmarësit ndahen në çifte apo në treshe ku duhet të mendojnë dhe secili të ndajë se çka do të bënte nëse nuk do të shkonte në shkollë, si do ju dukej jeta. Pas disa minutave, pasi të përfundojnë ju jepet pyetje e dytë, për të cilën duhet ta bëjnë të njëjtën, respektivisht të ndajnë me njëri tjetrin se cilat mundësi do t i kishin të shkurtuara në jetë në rast se do të kishin mbetur pa shkollë, si do ju dukej rrjedha e jetës. Pasi të përfundojnë, nëse ndokush dëshiron, mund ta ndajë atë me zë para tërë grupit. >> PROEKSIONI I FILMIT: QUHEM FEKER (13 ) Pasi ta shihni filmin, pyesni ata për ndjenjat e tyre dhe shkurtimisht kaloni nëpër përmbajtjen e filmit (tri pyetjet e para që gjenden poshtë) dhe lusni pjesmarësit të mendojnë dhe në qoftë se duan, t i cekin disa momente që për ta janë kyçe në film. Mundohuni që së bashku t i gjeni, shihni ato skena sërish dhe pyetni tërë grupin, ç na flasin ato skena, përse ndonjëri i ka cekur si kyçe? Në rast se nuk prisni nga grupi që të ketë iniciativë të madhe për këtë, zgjidhni ju para projeksionit disa, sipas jush momente kyçe, shënoni se në cilën minutë ndodhin dhe lëshoni dhe diskutoni për ato. 8/9

107 AKTIVITET: VARFËRIA 90 >> BISEDË PËR FILMIN (15-35 ) Si e përjetuat filmin? Si ndiheshit derisa e shihnit filmin? Për çka flitet në film? Sipas jush, cilat momente do t i veçonit nga filmi si kyçe, apo ndonjë që ju ka lënë përshtypje (vizuele, narative, emocionale). Përse? Çka ju shtyu ta veçoni atë pjesë? Si ndjeheni? Çka ju bie ndër mend si mundësi, kur do ta analizonit këtë pjesë të filmit? Përse është bërë mu ashtu? Si do ta bënit atë ju? Çka do të thotë emri Feker në gjuhën ahame në të cilën flet heroina kryesore në film? (do të thotë Dashuri). Çka mendoni, çfarë kuptimi plotësues i jep filmit ajo që Feker do të thotë Dashuri? Si është zhvilluar jeta e saj? Si ka arritur të largohet nga jeta e prostitutës? Në film, që të përshkruhen vitet e kaluara të jetës së sajë, janë incizuar tri vajza të tjera, të cilat gjithashtu janë (përgjatë kohës së incizimit të filmit) prostituta. Çka mendoni, përse? (në një farë mënyre të tregohet se përderisa një grua arrin të dalë nga rrethi magjik i prostitucionit, varfërisë, të ikë nga margjinat e shoqërisë, të paktën tre të tjera mbeten përgjithmonë brenda ) >> AKTIVITETI KRYESOR (10-15 ): Pjesmarësit qëndrojnë të lirë në hapsirë. Njohtohen se do t ju lexoni pohime të caktuara (nga FLETA E PUNËS: POHIME) dhe se ata, secili për vetveten, duhet të mendojnë dhe nëse mendojnë se pohimi i lexuar është i vërtetë, të vazhdojnë të qëndrojnë në këmbë, e nëse mendojnë se është i pavërtetë të bien në gjunjë. Pasi të vendosin dhe të marrin qëndrim, pyesni disa nga ata, përse mendojnë se pohimi i dhënë është i saktë apo i pasaktë dhe kërkoni kundër-argumente nga ata që kanë deklaruar të kundërtën. Pyetni se a ua ndryshon ajo perspektivën e gjërave? A është i mundur shikimi i tillë i gjërave? (është shumë me rëndësi që personi që e udhëheq aktivitetin me kurfarë shenje, intonacioni, të mos anojë verbalisht ose joverbalisht ndaj njërat ose tjerat argumente) Para se të kaloni në pohimin e radhës, ua lexoni arsyetimin e më pas i lusni të gjithë të bien në gjunjë. Kështu do ta ndërrojnë pozitën fillestare ndërsa procesi do të fitojë dinamikë. Para pohimit të ardhshëm, lusni të gjithë që të ngriten...

108 AKTIVITET: VARFËRIA 90 >> Aktivitet në grupe (15-25 ): Pjesmarësit ndahen në katër grupe. Secili grup duhet të shkruajë apo në ndonjë mënyrë tjetër të japë përgjigje të një nga këto katër detyra: CILAT JANË SENDET KYÇE TË CILAT SISTEMI (shteti, shoqëria, institucionet, organizatat) MUND T I BËJË, QË TË ZVOGËLOHET VARFËRIA, VEÇANËRISHT TE VAJZAT DHE GRATË, SI DHE TE PROSTITUCIONI I FËMIJËVE? SIPAS NJOHURIVE TUAJA DHE SI I SHIHNI GJËRAT, SI ËSHTË SITUATA TE NE ME VARFËRINË, ME PUNËN E FËMIJËVE DHE ME PROSTITUCIONIN E FËMIJËVE? PËRSE E THEKSOJMË PËRPËRFORCIMIN E VAJZAVE DHE GRAVE TË VARFËRA, E JO TË NJERËZVE TË VARFËR NË PËRGJITHËSI? (tregoni shembuj sipas atyre njohurive që i keni) NËSE JU DO TË INCIZONIT FILM NË KËTË TEMË, SI DO TA INCIZONIT? (Mundohuni të jeni sa më konkretë në përshkrimin e të gjithë hapave. Përse do ta incizonit mu ashtu?) Pasi të mbarojnë të gjithë, secili grup e paraqet punën e vet ndërsa të tjerët kanë të drejtë dhe nxiten që ta shfrytëzojnë, për të parashtruar pyetje dhe kërkesë për (ri) shpjegim të disa pjesëve të punës së prezentuar të secilit grup. 10/11

109 FLETË PUNE: POHIME > > > > > > > > NË BOTË SOT KA 12.3 MILIONË ROBË. E PA SAKTË. Vlerësohet se ka së paku 12.3 milionë njerëz të cilët trajtohen si robë, por numrat e vërtetë janë të panjohur, për shkak se robëria është e paligjshme dhe e fshehur. VLERËSOHET SE KA 8.4 MILIONË FËMIJË TË CILËT JETOJNË NË ROBËRI SOT. E VËRTETË. Vlerësohet se ka 8.4 milionë fëmijë të cilët punojnë në kushte ekstremisht të këqia, përfshi edhe fëmijë robër. (Sipas organizatës ndërkombëtare të punës ОNP) ROBËRI ËSHTË KUR NDONJË INDIVID ËSHTË DETYRUAR TË BËJË PUNË NË KUSHTE NË TË CILAT NUK ËSHTË PAJTUAR DHE NUK PAJTOHET. E VËRTETË. Sipas ONP, me termin punë e detyruar apo robëri nënkuptohet sutuata kur personi është i detyruar të kryejë punë për të cilat nuk është paraqitur me vetdëshirë dhe nuk mundet me vetdëshirë ta ndërpresë me atë punë. TË DREJTAT E NJERIUT U REFEROHEN TË GJITHË NJERËZVE DHE VLEJNË PËR TË GJITHË NJERËZIT, MADJE EDHE ATYRE, QEVERITË E TË CILËVE NUK I KANË NËNSHKRUAR TË GJITHA KONVENTAT PËR TË DREJTAT E NJERIUT ME OKB-në. E VËRTETË. Të drejtat e njeriut janë univerzale dhe u referohen të gjithë njerëzve, në çfardo situate, nën çfardo lloj kushtesh i kanë të gjitha të drejtat. NUK EKZISTON ROBËRI NË BRITANI APO AMERIKË, POR VETËM NË VENDET E VARFËRA. E PA VËRTETË. Robëria mund të paraqitet në çdo vend të botës, të pasur apo të varfër. DY TË TRETAT E PERSONAVE TË RRITUR ANALFABET JANË GRA. E VËRTETË. Ky trend mbetet i pandryshuar në 20 vitet e fundit. ARSIMIMI NË MASË TË MADHE NDIHMON NË PËRFORCIMIN E TË VARFËRVE E VËRTETË. Numër i madh i njerëzve që jetojnë në varfëri absolute apo relative janë analfabetë apo me arsimim të ulët. Me mundësinë të arsimohen, fitojnë aftësi dhe dituri me të cilat mund të nxirren nga rrethi magjik i varfërisë. PYETJE PËR NË FUND: CILIN POZICION E KISHIT MË KOMOD? PËRSE? A ËSHTË I NJËJTË SOT POZI- CIONI FILLESTAR NË BOTË EDHE PËR BURRAT EDHE PËR GRATË? Mund të thuhet se ende, në tërë botën, edhe te ne, ende, për numrin më të madh të grave pozicioni fillestar në jetë është më i papërshtatshëm se sa për burrat. MENDONI, ÇKA MUND TË BËJË PERSONALISHT SECILI/SECILA PREJ JUSH QË SITUATA E KËTILLË SADO PAK TË NDRYSHOJË/PËRMIRËSOHET? (lërni që secili të përgjigjet për vetveten)

110 BALLAFAQIM ME KAFSHËT Holandë / 2012 / 30 Regjia: Jan van Ijken //Jan van Ijken//