Dy fjalë në shenjë falënderimi

Size: px
Start display at page:

Download "Dy fjalë në shenjë falënderimi"

Transcription

1

2 Abstract States have been and remain the fundamental actors in international relations. The main goal of every state is the ultimate realization of its interests in relations with other countries. In such cases, since states have different purposes, disputes may arise. It is one of the most important tasks of international law to peacefully resolve such disputes and conflicts, by providing its most appropriate tools. In addition to disputes that arise between states, disputes may also arise between a state and an international organization, or even between international organizations themselves. Even in such cases, the same principles that apply to disputes between states would be used. When we talk about international disputes, it is important to note that these disputes can be of political and legal nature. This division has often been controversial, because every conflict is associated with some political considerations. For this reason, it is very difficult to define criteria that will decide the real nature of a conflict or dispute. There are several ways to resolve international disputes. In the past, many disputes between states have been resolved through war. However, since the end of World War I, war is no longer regarded as means to stop disputes between states. After World War I, the League of Nations was put in function of preserving the peace. The League of Nations called on member states to resolve disputes peacefully. After World War II, this duty was transferred to the United Nations. The main principle that emerges from the UN Charter, is the peaceful resolution of international disputes. Since the main goal of international law is the preservation of peace and cooperation between states, in this PhD dissertation we will focus on addressing the resolution of international disputes through various mechanisms that the international law currently recognizes. II

3 Abstrakt Shtetet kanë qenë dhe mbeten aktorët themelorë në marrëdhëniet ndërkombëtare. Qëllimi kryesor i çdo shteti është realizimi i interesave maksimale në marrëdhëniet me shtetet tjerë. Në kësi rastesh, meqenëse shtetet kanë qëllime të ndryshme, mund të lindin edhe mosmarrëveshje. Është pikërisht njëra ndër detyrat më të rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare, që këto mosmarrëveshje dhe konflikte t i zgjidhë në mënyrë paqësore, duke vënë në dispozicion mjetet me të përshtatshme të saj. Përveç mosmarrëveshjeve që lindin midis shteteve, mosmarrëveshje mund të lindin edhe midis një shteti dhe një organizate ndërkombëtare, ose edhe midis vetë organizatave ndërkombëtare. Edhe në kësi rastesh, përsëri do të përdoren të njëjtat parime, që zbatohen për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis shteteve. Kur flasim për mosmarrëveshjet ndërkombëtare, është më rëndësi të theksohet se këto mosmarrëveshje mund të jenë të natyrës politike dhe të natyrës juridike. Kjo ndarje shpeshherë është e diskutueshme, sepse çdo konflikt është i lidhur me disa konsiderata politike. Për këtë arsye, është tepër e vështirë të përcaktohen kritere, të cilët do të vendosnin se cila është natyra e një konflikti ose mosmarrëveshje. Ka disa mënyra për të zgjidhur mosmarrëveshjet ndërkombëtare. Në të kaluarën, shumë mosmarrëveshje midis shteteve janë zgjidhur nëpërmjet luftës. Por, që nga përfundimi i Luftës së Parë Botërorë, lufta konsiderohet si mjet i ndaluar për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis shteteve. Pas Luftës së Parë Botërore, Lidhja e Kombeve u vu në funksion të ruajtjes së paqes. Statuti i Lidhjes ë Kombeve u bënte thirrje shteteve anëtare t i zgjidhnin mosmarrëveshjet në rrugë paqësore. Pas Luftës së Dytë Botërore, kjo detyrë i mbeti Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Parimi kryesor që del nga Karta e OKB-së, është zgjidhja e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në rrugë paqësore. Meqenëse qëllimi kryesor i së drejtës ndërkombëtare është ruajtja e paqes dhe bashkëpunimit midis shteteve, në këtë punim doktorature do të fokusohemi në trajtimin e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare nëpërmjet mekanizmave të ndryshëm, që i njeh aktualisht e drejta ndërkombëtare. III

4 Dy fjalë në shenjë falënderimi Fakulteti i Drejtësisë i Universitetit të Tiranës ka qëndruar përkrah nesh vite me radhë dhe vazhdon të na mbështesë, duke e parë të arsyeshme nevojën që ka Fakulteti Juridik i Universitetit Shtetëror të Tetovës për pedagogë të kualifikuar në lëmin e drejtësisë. Unë pata rastin që të filloj studimet në Fakultetin Juridik të Universitetit të Tetovës, ku u pajisa me njohuritë themelore për shtetin dhe të drejtën, vazhdova studimet master në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës dhe më vjen mirë që studimet e doktoratës i kryej në Fakultetin e Drejtësisë të Universitetit të Tiranës. Me këtë rast, shpreh falënderimet më të mira për të dashurit e mi, anëtarët e familjes sime, të cilët më frymëzuan që të jem student në Universitetin e Tetovës e të falënderoj familjen time që si shume familje shqiptare në Maqedoni, i qëndruan kësaj iniciative për të pasur Universitetin tonë. Dua, të falënderoj profesorët, të cilët bënë gjithçka që Tiranën dhe Prishtinën ta sjellin aty. Një falënderim të veçantë për prindërit e mi, të cilët bënë shumë, aq shumë që kjo jetë nuk mjafton për t ua kthyer atyre sakrificën e madhe që kanë bërë për mua. Faleminderit nënë për edukatën që ma mbolle si virtyt familjar. Faleminderit e dashur familje që ma mbollët dashurinë për arsimin, për atdheun, për lirinë, faleminderit profesorë, që me kontributin tuaj na mësuat që liria, paqja, drejtësia janë virtyte që e bëjnë një komb të madh. Faleminderit të dashurit e mi. Obligim yni ngelet që fëmijët tanë të rriten në këtë frymë, t i mësojmë, t i edukojmë, t i arsimojmë ata, që e nesërmja të jetë më e mirë se e kaluara. Ju faleminderit nga zemra të gjithëve! IV

5 Lista e shkurtimeve AP- Asambleja e Përgjithshme KS- Këshilli i Sigurimit BE- Bashkimi Evropian BRSS- Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike NATO- Pakti Atlantikut të Veriut Mbretëria SKS- Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve RAB-Republika Arabe e Bashkuar OKB-Organizata e Kombeve të Bashkuara GJPDN- Gjykata Permanente e Drejtësisë Ndërkombëtare GJND- Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë UNESKO- Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsim, Shkencë dhe Kulturë OBSH- Organizata Shëndetësore Botërore e Shëndetësisë OSHA- Organizata e Shteteve Amerikane OÇP- Organizata për Çlirim të Palestinës OBA- Organizata e Bashkimit Afrikan CNN- Rrjeti Kabllor i Lajmeve (Cable News Network) KDN- Komisioni i së drejtës ndërkombëtare MPJ- Ministria e Punëve të Jashtme OJQ- Organizata joqeveritare IAEA Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike ONP- Organizata ndërkombëtare e Punës IMO- Organizata Ndërkombëtare Detare FMN- Fondi Ndërkombëtar GATT- Marrëveshja e Përgjithshme mbi Doganat dhe Tregtinë SHBA-Shtetet e Bashkuara të Amerikës KFOR-Forcat e NATO-s në Kosovë UNMIK- Misioni i Administratës së Përkohshme në Kosovë V

6 PËRMBAJTA ABSTRACT... II ABSTRAKT... III DY FJALË NË SHENJË FALËNDERIMI... IV LISTA E SHKURTIMEVE... V PËRMBAJTA... VI HYRJE VËSHTRIME TË PËRGJITHSHME... IX OBJEKTI I KËRKIMIT SHKENCOR... X METODOLOGJIA... XV KREU I 1.1. KUPTIMI, HISTORIKU DHE MËNYRAT E ZGJIDHJES SË MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE KREU II 2.1. MJETET DIPLOMATIKE PËR ZGJIDHJEN E MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE BISEDIMET SHËRBIMET E MIRA DHE NDËRMJETËSIMI HETIMET (KOMISIONET ANKETUESE) PAJTIMI KREU III 3.1. MJETET GJYQËSORE TË ZGJIDHJES PAQËSORE TË MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE GJYKATA NDËRKOMBËTARE E DREJTËSISË ORGANIZIMI I GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË ROLI DHE KOMPETENCAT E GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË JURIDIKSIONI I GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË VI

7 3.6. PROCEDURA PËRPARA GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË MENDIMET KONSULTATIVE TË GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË GJYKATA NDËRKOMBËTARE E DREJTËSISË DHE RASTI ANGLO- SHQIPTAR GJYKATA NDËRKOMBËTARE E DREJTËSISË DHE RASTI MAQEDONO-GREK ARBITRAZHI NDËRKOMBËTAR KUPTIMI I ARBITRAZHIT DHE HISTORIKU I TIJ KOMPROMISI ZGJEDHJA E ARBITRAVE LËNDA E ARBITRAZHIT KOMPETENCAT E ARBITRAVE BURIMET JURIDIKE TË ARBITRAZHIT PROCEDURA E ARBITRAZHIT VENDIMI I ARBITRAZHIT- KARAKTERI DETYRUES I TIJ RISHIKIMI DHE NULITETI I VENDIMIT TË ARBITRAZHIT KREU IV 4.1. ZGJIDHJA E MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE NË KUADËR TË ORGANIZATËS SË KOMBEVE TË BASHKUARA KËSHILLI I SIGURIMIT, REFERIMI I SITUATAVE NË KËSHILLIN E SIGURIMIT SITUATA NË LINDJEN E MESME, PËRFSHIRË EDHE ÇËSHTJEN PALESTINEZE VENDIMET E KËSHILLIT TË SIGURIMIT LIDHUR ME METODAT, PROCEDURAT APO KUSHTET PËR ZGJIDHJEN E MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE NË FORMË PAQËSORE ROLI I KËSHILLIT TË SIGURIMIT GJATË LUFTËS SË KORESË ( ) ROLI IKËSHILLIT TË SIGURIMIT NË DREJTIM TË NJË ZGJIDHJE PAQËSORE TË ÇËSHTJES SË KOSOVËS MOSMARRËVESHJET MIDIS KENISË DHE ETIOPISË LIDHUR ME TËRHEQJEN E SAKTË TË VIJËS KUFITARE MIDIS TYRE VII

8 4.7. ROLI I ASAMBLESË SË PËRGJITHSHME NË ZGJIDHJEN PAQËSORE TË MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE ROLI I SEKRETARIT TË PËRGJITHSHËM TË OKB-SË NË ZGJIDHJEN PAQËSORE TË MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE FUNKSIONET E SEKRETARIT TË PËRGJITHSHËM NË ZBATIMIN E REZOLUTAVE TË KËSHILLIT TË SIGURIMIT DHE ASAMBLESË SË PËRGJITHSHME NË FUSHËN E ZGJIDHJES PAQËSORE TË MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE FUNKSIONET DHE ROLI I SEKRETARIT TË PËRGJITHSHËM TË BAZUARA NË KOMPETENCAT E TIJ DHËNË SHPREHIMISHT SIPAS KARTËS PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME BIBLIOGRAFIA LITERATURË E VENDIT LITERATURË E HUAJ DOKUMENTE VIII

9 H Y R J E VËSHTRIME TË PËRGJITHSHME Zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, si njëri nga parimet kryesore të së drejtës ndërkombëtare, është objekt i një studimi intensiv nga ana e shkencës bashkëkohore juridike. Si një parim, që zë një vend të rëndësishëm në të drejtën ndërkombëtare, zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare mund të studiohet në disa drejtime: në aspekt te konventave ndërkombëtare; në aspekt të marrëveshjeve ndërkombëtare me karakter dypalësh; në aspekt të akteve të ndryshme me karakter ndërkombëtar si dhe në aspekt të praktikës të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të ndryshme. Rregullimi paqësor i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në formën e sotme është i kohës së re. Që me miratimin e Konventës së Hagës mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare të vitit 1899, e plotësuar ne vitin 1907, dhe formimin e Lidhjes së Kombeve vite më vonë, do t i jepet fund përdorimit të forcës në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet shteteve, formë kjo që ishte aplikuar nga ana e shteteve një kohë të gjatë. Në fillim të shekullit XX promovimi i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve nëpërmjet metodave diplomatike dhe gjyqësore do të bëjë një kthesë të re në të drejtën ndërkombëtare, duke e bërë këtë të drejtë më të butë dhe duke evituar forcën si mekanizëm, që karakterizonte marrëdhëniet ndërkombëtare deri në këtë periudhë. Mënyrat diplomatike dhe gjyqësore të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare kanë përparësitë e veta duke i bërë ato si metoda më të përshtatshme, në të cilat mbështeten subjektet e së drejtës ndërkombëtare. Për këtë qëllim, zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, si në të kaluarën ashtu edhe në të ardhmen, tërheq vëmendjen jo vetëm të doktrinës juridike ndërkombëtare, por edhe të studiuesve të ndryshëm si politikologë, filozofë, psikologë. Në qendër të vëmendjes kjo çështje është edhe në samitet dhe kongreset e ndryshme që organizohen nga ana shteteve, organizatave regjionale, e posaçërisht nga ana e OKB-së. Vështruar në përgjithësi, interesi me karakter teorik, po edhe ai me karakter praktik, studiuesit i ka motivuar që të merren me një problematikë të këtillë. Mjetet diplomatike për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve (bisedimet, ndërmjetësimi, shërbimet e mira, komisionet e hetimit, komisionet e pajtimit) gjithnjë e më shumë vinë në shprehje nga ana e shteteve. Megjithatë, edhe pse konventat e ndryshme te karakterit dypalësh dhe shumëpalësh parashohin këto mekanizma, kjo nuk do të thotë se IX

10 shtetet i shfrytëzojnë të njëjtat në mënyrë preventive, për t iu shmangur zgjidhjes së konfliktit. Përkundrazi, nga praktika e së drejtës ndërkombëtare, mund të konstatohet se vënia në zbatim e këtyre mjeteve shpeshherë ka vonuar. Aplikimi i këtyre mjeteve edhe në këto raste ka ardhur në shprehje pasi që forca të ketë shkaktuar pasoja të saja të dëmshme. Mirëpo, prezentë janë edhe rastet, në të cilët, edhe pse bashkësia ndërkombëtare është përpjekur dhe përpiqet që disa konflikte si konflikti arabo-izraelit, rasti i Qipros, të arrijë një zgjidhje përfundimtare nëpërmjet mjeteve diplomatike, përsëri shohim se deri te epilogu i tyre përfundimtar nuk arrihet dot për shkak se palët kanë dallime të mëdha midis tyre. Moszgjidhja e mosmarrëveshjeve të natyrës së këtillë, edhe përkundër angazhimit të madh të bashkësisë ndërkombëtare, hap dilemën se në ç drejtim duhet të zhvillohet e drejta ndërkombëtare, me qëllim të arritjes së efektivitetit të saj. Jo gjithmonë për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve midis shteteve shfrytëzohen mjetet diplomatike. Ato kryesisht janë në qendër të vëmendjes kur konflikti apo mosmarrëveshja është e një natyre kryesisht politike. Të shpeshta janë rastet, kur natyra e konfliktit imponon përdorimin e mekanizmave jo diplomatikë apo gjyqësorë. Mjetet gjyqësore për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve vijnë në shprehje, atëherë kur mosmarrëveshja është e natyrës juridike. Në kësi rastesh, arbitrazhi dhe GJND-ja mund të jenë si opsion i palëve për t ia besuar për zgjidhje konfliktin midis tyre. Sido që të jetë, në planin ndërkombëtar, duke iu falënderuar OKB-së dhe organizatave me karakter regjional, janë sjellë një sërë aktesh normative që kanë ushtruar ndikim jo pak të rëndësishëm subjektet e së drejtës ndërkombëtare, që të evitojnë forcën dhe të përcaktohen për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në rrugë paqësore. OBJEKTI I KËRKIMIT SHKENCOR Rritja e interesit të subjekteve të së drejtës ndërkombëtare, që daton nga përfundimi i Luftës së Parë Botërore, për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, konflikteve, në rrugë paqësore ka forcuar interesin e shteteve që nëpërmjet burimeve të së drejtës ndërkombëtare t i parashohin mjetet diplomatike dhe mjetet gjyqësore si alternativa të vetme të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve. Të shumta janë aktet që rregullojnë këtë materie dhe të cilat i kanë pranuar shtetet në marrëdhëniet midis tyre, duke filluar prej te marrëveshjet me karakter dypalësh e deri te marrëveshjet me karakter shumëpalësh. Qëllimi që të trajtoj këtë parim të së drejtës ndërkombëtare, zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, vjen njëherit si motiv se ky parim kaq i rëndësishëm i së drejtës ndërkombëtare shumë pak është trajtuar nga autorë shqiptarë, po edhe nga autorë të rajonit, atë pak që gjejmë është kryesisht literatura që shfrytëzohet nga studentët për përgatitjen e lëndës të së drejtës ndërkombëtare. Ndihet mungesë serioze e një studimi, që ka të bëjë me një çështje me karakter të këtillë. X

11 Tema e disertacionit që kam zgjedhur me titull Zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare trajton një nga parimet kryesore të së drejtës ndërkombëtare, duke filluar nga përpjekjet e para që kanë ndërmarrë shtetet në lashtësi, për të zgjidhur mosmarrëveshje të ndryshme që janë shfaqur në marrëdhëniet midis tyre, duke bërë një përshkrim historik të zhvillimit të këtij parimi kaq të rëndësishëm të së drejtës ndërkombëtare, duke trajtuar akte kryesore të së drejtës ndërkombëtare, ku ky parim zë një vend të posaçëm si dhe raste të ndryshme në të cilat është vënë në funksion diplomacia dhe mjetet gjyqësore për të zgjidhur mosmarrëveshjet e ndryshme midis shteteve. Studimi që e kemi përpara, i titulluar Zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në aspektin strukturor përbëhet nga: hyrja. katër krerë të veçantë dhe nga përfundimet dhe rekomandimet. Në Kreun I, gjatë shqyrtimit të historikut kemi përmendur metodat e ndryshme që janë aplikuar gjatë historisë së zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Ndonjëherë mosmarrëveshjet janë zgjidhur nëpërmjet forcës, ndonjëherë mosmarrëveshjet janë zgjidhur duke u vënë në funksion diplomacia e herë tjetër duke u vënë në funksion mekanizmat gjyqësorë. Paqja, stabiliteti dhe siguria janë qëllimi kryesor, që karakterizojnë marrëdhëniet ndërkombëtare në ditët e sotme. Në fakt, shtetet që nga përfundimi i Luftës së Parë Botërore kanë miratuar traktate të ndryshme, që kanë pasur për qëllim që mosmarrëveshjet e ndryshme, që shfaqen në marrëdhëniet midis tyre, të zgjidhen në mënyrë paqësore. Vëtë Lidhja e Kombeve e formuar pas Luftës së Parë Botërore (1919), kishte për qëllim: sigurimin e paqes, respektimin e integritetit territorial dhe pavarësisë politike, zgjidhjen e mosmarrëveshjeve me arbitrazh dhe rrugë paqësore, ikjen nga lufta para afatit tremujor nga sjellja e vendimit të arbitrazhit nga ana e Këshillit të Lidhjes. Edhe traktati Brian- Kellog, Akti i Përgjithshëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në mënyrë paqësore dhe traktate tjera, parashihnin zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në rrugë paqësore. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, shumë traktate duke filluar nga Karta e OKB-së, rezoluta të ndryshme të Këshillit të Sigurimit dhe Asamblesë së Përgjithshme, traktate dypalëshe afirmojnë zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis shteteve në rrugë paqësore. Në këtë disertacion të doktoratës i kam kushtuar vëmendje të posaçme zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare duke trajtuar në mënyrë të plotë këtë parim të së drejtës ndërkombëtare. Mjeteve diplomatike për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare siç janë bisedimet, ndërmjetësimi dhe shërbimet e mira, komisionet hetuese dhe komisionet e pajtimit, iu bëhet një vështrim teorik duke marrë edhe shembuj të ndryshëm, në të cilët janë aplikuar këto mjete që e bën temën më me interes për lexuesin. Gjatë trajtimit të këtyre mjeteve për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve nuk kanë ngelur pa u përmendur edhe raste të ndryshme që prekin mjedisin tonë ballkanik, në të cilin bashkësia ndërkombëtare jo pak është munduar që këto mosmarrëveshje midis këtyre shteteve të zgjidhen nëpërmjet diplomacisë. XI

12 Pra, në kreun II të këtij disertacioni janë analizuar pesë mjete diplomatike për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Fillimisht jemi ndalur te bisedimet, të cilat në teorinë juridike definohen si diskutime midis përfaqësuesve të shteteve me qëllim të arritjes së marrëveshjes për ndonjë çështje. Si një mjet mjaft i rëndësishëm i diplomacisë, bisedimet janë të parapara shprehimisht në shumë akte ndërkombëtare. Kjo vërehet që nga Konventa e Hagës e vitit 1907 mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, Kartën e OKB-së, Konventa e Vjenës mbi të drejtën e traktateve, rezolutat e ndryshme të Asamblesë së Përgjithshme, etj. Sipas pikëpamjeve që mbizotërojnë në teori, procesi i zhvillimit të bisedimeve kalon nëpër tri faza dhe atë: bisedimet paraprake, formulimi bazë dhe detajimi në hollësi. Gjatë trajtimit teorik të kësaj metode veçanërisht ndalemi edhe në dhënien e shembujve nga praktika si bisedimet e zhvilluara në Camp David në vitin 1979 midis Egjiptit dhe Izraelit, bisedimet shqiptaro-britanike për kthimin e arit shqiptar, bisedime mes Kosovës dhe Serbisë. Në kreun II, më tutje kemi analizuar edhe shërbimet e mira dhe ndërmjetësimin, të cilat gjithashtu janë mjete që vendosen në shërbim të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Në teorinë juridike shërbimet e mira konsiderohen si teknikë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në të cilat një palë e tretë me pëlqimin e palëve ofron shërbimet, duke dhënë sugjerime të ndryshme me qëllim që të bindë palët, që dallimet që kanë ndërmjet tyre, t i zgjedhin duke u ulur ne tavolinën e bisedimeve. Qëllimi i zyrës së shërbimit të mirë është të bindë palët, që të fillojnë bisedimet lidhur me një mosmarrëveshje që kanë. Ndryshe, nga shërbimet e mira, tek ndërmjetësimi dhe roli i ndërmjetësuesit, ka për qëllim që gjithë procesit të bisedimeve të jetë aktiv, duke iu ofruar palëve këshilla, sugjerime dhe propozime. Pra, roli i ndërmjetësuesit nuk konsiston vetëm në afrimin e palëve siç ndodh te shërbimet e mira. Edhe te kjo metodë, kemi paraqitur shembuj të ndryshëm që ofron praktika e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve. Gjithashtu, vëmendje të posaçme në kuadër të këtij kreu i kemi kushtuar edhe komisioneve te hetimit dhe pajtimit. Përpos trajtimit teorik të këtyre dy mjeteve diplomatike, lexuesin e ofrojmë me afër me funksionimin e këtyre dy mjeteve, duke analizuar raste te njohura, në të cilët ka ardhur në shprehje vënia në funksion e këtyre mjeteve të diplomacisë. Në kreun III të disertacionit tim të doktoratës, kam analizuar mjetet gjyqësore, të cilët si të tilla janë të pranuara edhe në rendin juridik ndërkombëtar e që janë: Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë dhe Arbitrazhi Ndërkombëtar. GJND-ja është trashëgimtare e GJPDN-së dhe si e tillë konsiderohet organ kryesor gjyqësor i OKB-së. Këtu jemi ndalur në organizimin e gjykatës duke theksuar përbërjen e saj prej pesëmbëdhjetë anëtarëve, të cilët zgjidhen pavarësisht nga shtetësia e tyre por që duhet të bëhet fjalë për persona me veti të larta morale dhe që posedojnë cilësitë që kërkohen për të ushtruar funksionet më të larta gjyqësore në vendet e tyre ose të jenë konsulentë juridikë me kompetenca të njohura në të drejtën ndërkombëtare. Gjatë trajtimit të këtij institucioni jemi ndalur në rolin dhe kompetencat e GJND-së, ku ndër të tjera kemi XII

13 theksuar rolin e rëndësishëm që ka ky institucion në zhvillimin dhe evoluimin e së drejtës ndërkombëtare në njërën anë dhe në anën tjetër në kontributin e madh që jep në drejtim të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Për ne posaçërisht e rëndësishme është juridiksioni i GJND-së si instancë më e lartë e drejtësisë sot në botë. Në veçanti kemi prezantuar disa deklarata të shteteve me anë të së cilave ato kanë pranuar juridiksionin e kësaj gjykate. Këtu kemi vënë në pah të drejtën ekskluzive që kanë shtetet për t iu drejtuar këtij organi të OKB-së, që ky ekskluzivitet nuk iu njihet subjekteve tjera të së drejtës ndërkombëtare. Mënyra se si zhvillohet procedura përpara këtij trupi gjyqësor po ashtu pasqyrohet në këtë punim. Një nga prerogativat e GJND-së, është edhe dhënia e mendimeve konsultative mbi çdo çështje juridike kur këtë e kërkon organi ose institucioni i autorizuar. Trajtimin mbi prerogativën e këtillë të GJND-së e kemi mbështetur duke u thirrur në dispozitat e Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Objekt i një trajtimi të veçantë në kreun III të disertacionit tim të doktoratës janë dy raste të njohura që kanë të bëjnë më problematika nga rajoni dhe që janë paraqitur gjykatës: Rasti i Kanalit të Korfuzit dhe rasti maqedono-grek. Në të dyja rastet studimi ynë konsiston, në trajtimin e zanafillës së problemit, zhvillimit të tij dhe marrjes së vendimit nga GJND-ja. Pjesë e kreut III të disertacionit është edhe arbitrazhi ndërkombëtar, mënyrë kjo që shpeshherë vendoset si alternativë për zgjidhje, kur një mosmarrëveshje midis shteteve është e natyrës juridike. Fillimisht jemi ndaluar në përkufizimin e këtij instituti juridik me karakter kontraktues dhe juridiksional, duke paraqitur definime të ndryshme nga pjesëtarë të doktrinës juridike. Edhe pse për nga historiku behët fjalë për një mekanizëm alternativ të kohës së lashtë, rregullimi normativ i arbitrazhit ndërkombëtar në formën e sodit është i kohës së re. Gjatë trajtimit historik, kemi pasqyruar raste të ndryshme nga praktika e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare ku gjen shprehje ky institutucion. Duke pasur parasysh rolin që ka arbitrazhi ndërkombëtar, shumë traktate ndërkombëtare parashohin arbitrazhin si një mjet të përshtatshëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ekzistuese apo mosmarrëveshjeve që eventualisht mund lindin më vonë në marrëdhëniet midis tyre. Karakteri kontraktual i arbitrazhit nënkupton atë se vetë palët në bazë të autonomisë së vullnetit të tyre vendosin që një mosmarrëveshje ta zgjidhin nëpërmjet këtij institucioni. Thënë ndryshe, zgjidhja e mosmarrëveshjeve nëpërmjet arbitrazhit presupozon ekzistimin e kompromisit, respektivisht pëlqimin e vullnetit të palëve për t iu nënshtruar këtij mekanizmi alternativ. Si element esencial i një marrëveshjeje, arbitrazhi është edhe lënda apo objekti për të cilin palët bien dakord për t ia besuar për zgjidhje kësaj gjykate të zgjedhur. Përpos rëndësisë teorike të kompromisit, si kusht i domosdoshëm për zgjidhje arbitrare në disertacionin tim kam paraqitur edhe një shembull kompromisi ose një marrëveshje arbitrazhi të lidhur midis Francës dhe Britanisë së madhe në korrik të vitit Në kuadër të trajtimit të arbitrazhit si një përparësi dhe karakteristikë të tij, kemi trajtuar edhe zgjedhjen e arbitrave. Në të vërtetë, palët me vullnetin e tyre do të përcaktojnë se kush do të jetë arbitër, respektivisht kush do ta gjykojë çështjen kontestuese, XIII

14 që është lëndë e mosmarrëveshjes. Për më tepër, me vullnetin e tyre palët vendosin se a do të jetë një arbitët që do të shqyrtojë çështjen apo numri i tyre do të jetë më i madh. Në këtë rast kemi përmendur edhe shumë personalitete të historisë së njerëzimit, të cilëve u është besuar roli i arbitrit. Gjithashtu nuk ngelen pa u përmendur edhe rastet e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, zgjidhja e të cilave u është besuar arbitrazhit. Çështje me interes të veçantë paraqet edhe çështja e kompetencave të arbitrave, lidhur me të cilat kemi theksuar se autorizimet e arbitrave duhet të sillen brenda kuadrit të përcaktuar me marrëveshjen e arbitrazhit. Gjatë trajtimit të këtij mekanizmi alternativ, nuk i jemi shmangur as çështjes të së drejtës kompetente, duke potencuar të drejtën e palëve të involvuara në mosmarrëveshje që të përcaktojnë vetë rregullat që do t i aplikojnë arbitrit për rastin konkret. Procedura e zhvillimit të një rasti arbitrazhi, vendimi dhe karakteri detyrimor i arbitrazhit si dhe revidimi dhe nuliteti i vendimit të arbitrazhit, përfshihen po ashtu gjatë trajtimit të këtij mjeti gjyqësor. Një kre të veçantë në kuadër të këtij disertacioni zë edhe zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare nëpërmjet OKB-së. Derisa në të drejtën ndërkombëtare vërehej mungesë e një akti i cili rreptësisht do të ndalonte përdorimin e forcës, shtetet shpeshherë, për realizimin e qëllimeve të ndryshme, mund të përdornin forcën si mekanizëm me anë të së cilës mund t i impononin shtetit tjetër vullnetin e tyre. Me miratimin e Kartës së OKB-së, që në pjesën hyrëse të saj, shprehimisht sanksionohet zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Karta e OKB-së, që në fillim, me qëllim që bashkësia ndërkombëtare të jetë sa me e qetë, do t i vendosë disa parime mbi të cilat mund të mos rrezikohej paqja si: rezervimi nga kërcënimi me forcë ose përdorimi i forcës kundër integritetit territorial; zgjidhja e mosmarrëveshjeve me mjete paqësore; ndalimin e intervenimit në punët e brendshme të shteteve të tjera; parimin e bashkëpunimit ndërmjet shteteve në bazë të Kartës; parimin e barazisë në të drejta dhe të drejtën e vetëvendosjes; parimin e barazisë sovrane midis shteteve dhe përmbushjen e detyrimeve të marra me mirëbesim. Këto parime konsiderohen si një shtyllë e shëndoshë, parime mbi të cilat udhëhiqet bashkësia ndërkombëtare që nga miratimi i Kartës së OKB-së. Në kuadër të OKB-së, rol kryesor në promovimin e rregullimit paqësor të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare japin organet kryesore të këtij subjekti si: Këshilli i Sigurimit, Asambleja e Përgjithshme, Sekretari i Përgjithëshëm i OKB-së. Në kuadër të trajtimit të këtij kreu, vend të posaçëm zë roli i Këshillit të Sigurimit në zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Fokusi ynë me këtë rast përqendrohet në dispozitat e Kartës së OKB-së, që i referohen Këshillit të Sigurimit lidhur me angazhimin e tij për të kontribuar për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, respektivisht në rolin kyç të tij në zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve. Për të qenë më konkret, në këtë punim trajtohen disa raste nga praktika e shteteve që lëndët e mosmarrëveshjeve të tyre kanë qenë çështje diskutimi të Këshillit të Sigurimit. Ajo që tërheq vëmendje e çdo studiuesi është çështja e zhvillimit të një procesi në kuadër të Këshillit të Sigurimit. Roli i Këshillit të Sigurimit gjatë Luftës së Koresë, në Kosovë, mosmarrëveshjen Keni- Etiopi, janë disa nga rastet që gëzojnë një trajtim të posaçëm gjatë punës sonë hulumtuese. Po ashtu nuk ngelet pa u trajtuar edhe roli i Asamblesë së Përgjithshme në drejtim të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Kur flitet për rolin e saj, vlen të theksohet se ky organ ka miratuar një numër të madh të rezolutave, ku në qendër të vëmendjes është rregullimi paqësor i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve. Një trajtim të veçantë XIV

15 kanë rezolutat e ndryshme dhe iniciativat e ndryshme të Asamblesë së Përgjithshme si: iniciativa për themelimin e Komitetit të Përkohshëm në vitin 1947, miratimi i rezolutës Të bashkuar për paqe në vitin 1950, Deklarata e Manilas për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare e vitit 1982 dhe rezoluta tjera të miratuara nga ky organ për raste të ndryshme. Vëmendja jonë përqendrohet edhe në rolin e rëndësishëm të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, funksionet e të cilit burojnë nga Karta e OKB-së. Ai në bazë të autorizimeve që i njihen në bazë të Kartës, ofron ndihmë për të gjitha organet e OKB-së dhe lehtëson punën e tyre në drejtim të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve. Me këtë rast, nëpërmjet shembujve kemi paraqitur funksionin e Sekretarit të Përgjithshëm në zbatim të rezolutave të Këshillit të Sigurimit dhe Asamblesë së Përgjithshme, që kanë të bëjnë me zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. METODOLOGJIA Metodologjia e përdorur gjatë punimit të disertacionit bazohet në një studim të kujdesshëm, hulumtim të thellë dhe në përgjithësismin e përfundimeve shkencore. Metodologjia që përdoret në këtë disertacion doktorature mbështetet kryesisht në një analizë të thellë normative të akteve të ndryshme ndërkombëtare, të cilët paraqesin kornizën bazë mbi të cilat zgjidhen mosmarrëveshjet e ndryshme midis shteteve. Konventa e Hagës mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, Statuti i Lidhjes së Kombeve, Karta e OKB-së dhe një numër i madh i rezolutave të Asamblesë së Përgjithshme dhe Këshillit të Sigurimit janë nënshtruar një analize të thellë ligjore. Përmbajta e këtyre akteve, paraqet një bazë të shëndoshë juridike në të cilën thirren shtetet ne raste të ndryshme kur shfaqet ndonjë mosmarrëveshje në marrëdhëniet ndërmjet tyre. Duke u thirrur në këtë, e drejta ndërkombëtare merr një dimension të ri, ku përdorimi i forcës si mjet për realizimin e qëllimeve të ndryshme që ishte aplikuar një kohë të gjatë nga ana e shteteve ndalohet shprehimisht, duke i hapur rrugën diplomacisë dhe mekanizmave tjerë të paraparë me këto akte. Është analizuar baza ligjore që buron nga Karta e OKB-së, që ka të bëjë me funksionimin dhe rolin që ka Këshilli i Sigurimit, Asambleja e Përgjithshme, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, në drejtim të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Kreut VI të Kartës së OKB-së, i bëhët një analizë e thellë pasi që tërë dispozitat e saj, duke filluar nga neni 33 deri në nenin 38, vendosen në funksion të rregullimit paqësor të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Në disertacionin tim të doktoraturës kam përdorur edhe metodën krahasimore, veçanërisht kur flitet për mjetet diplomatike të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve. Veçanërisht ndalemi në krahasimet midis bisedimeve dhe ndërmjetësimit, midis zyrës së shërbimit të mirë dhe ndërmjetësimit, midis komisionit të pajtimit dhe komisionit të hetimit. Duke u bazuar në metodën e krahasimit, ndalemi edhe në përparësitë që ka arbitrazhi ndërkombëtar si mjet gjyqësor për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve nga mjetet diplomatike për zgjidhjen e një konflikti. XV

16 Një metodë tjetër, e cila jo pak vjen në shprehje në kuadër të këtij disertacioni është edhe metoda historike. Aplikimi i kësaj metode konsiston në përshkrimin e mosmarrëveshjeve të ndryshme midis shteteve, duke filluar nga lashtësia e deri më sot, duke vënë në pah me këtë rast një pasqyrë të evoluimit të së drejtës ndërkombëtare në aspekt të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve. Për arritjen e kërkimeve cilësore dhe për identifikimin e objektit të hulumtimit në disertacionin tim të doktoraturës kemi përdorur edhe metodën e studimit të rastit. Nëpërmjet kësaj metode janë analizuar mjaft raste deri në detaje, duke filluar nga zanafilla e mosmarrëveshjes, përplasjet midis palëve, dallimet në qëndrime, rritjes së mosmarrëveshjes, arritjes së kulminacionit të saj e deri në zgjidhjen e mosmarrëveshjes. Mirëpo, gjatë studimit të rasteve të ndryshme vërehet dhe ajo se jo gjithmonë diplomacia ka pasur sukses, jo gjithmonë vendimet gjyqësore janë respektuar që lë të nënkuptohet se mosmarrëveshje midis shteteve do ketë për aq kohë sa do të ekzistojnë edhe shtetet. Përdorimi i këtyre metodave të lartpërmendura ka mundësuar arritjen e kërkimeve cilësore dhe identifikimin e një çështjeje, që është objekt hulumtimi në këtë punim doktorate. XVI

17 K R E U I 1.1. KUPTIMI, HISTORIKU DHE MËNYRAT E ZGJIDHJES SË MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE Mosmarrëveshjet ndërkombëtare, gjegjësisht mosmarrëveshjet midis shteteve, janë një dukuri e shpeshtë që e karakterizojnë bashkësinë ndërkombëtare. E drejta ndërkombëtare, si tërësi e normave që rregullon të drejtat dhe detyrat e shteteve në marrëdhëniet midis tyre, nuk njeh periudha kohore, në të cilat ka mbretëruar paqja e përhershme, gjegjësisht nuk njeh kohë, në të cilën gjithmonë është respektuar rendi juridik ndërkombëtar. Pra, mosmarrëveshjet midis shteteve i hasim në të gjitha periudhat e zhvillimit historik të shoqërisë njerëzore. Shtetet, si subjekte të së drejtës ndërkombëtare, jo gjithmonë kanë pikëpamje të ngjashme rreth një çështje. Përderisa për një shtet diçka konsiderohet e drejtë, në shtetin tjetër, e njëjta çështje konsiderohet e padrejtë dhe, pikërisht dallimet që shfaqen ndërmjet tyre lidhur me çështjen e caktuar, mund t i përplasë këto dy shtete. Pra, mosmarrëveshjet ndërkombëtare lindin si rezultat i dallimeve si dhe interesave te caktuara që shfaqen midis shteteve. Duke i bërë një vështrim historisë së marrëdhënieve ndërkombëtare, duke filluar nga shtetet e para në botë e deri në ditët e sotme, mund të përfundojmë se mosmarrëveshjet midis shteteve janë një konstante e përhershme që e karakterizon bashkësinë ndërkombëtare. Ndërsa, një bashkësi ndërkombëtare, ku do të mbizotëronte paqja midis shteteve, ku nuk do të kishim mosmarrëveshje, më tepër do të konsiderohet si utopi. Gjithashtu, nëse i hedhim një sy bashkësisë ndërkombëtare në periudha të ndryshme të historisë do të shohim se si ka evoluar e drejta ndërkombëtare, se cilat kanë qenë format më të shpeshta për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, se si kanë ardhur duke u 17

18 përsosur mënyrat për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, se cilat kanë qenë burimet kryesore të së drejtës dhe, në cilat burime janë mbështetur shtetet për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet tyre. Çfarë është mosmarrëveshje ndërkombëtare? Mund të duket absurde dhe e panevojshme që të shtrohet kjo pyetje. Megjithatë, kjo pyetje përfshin shumë aspekte dhe ka përgjigje nga disiplina të ndryshme si, e drejta ndërkombëtare, marrëdhëniet ndërkombëtare, filozofia, sociologjia, hulumtimet për paqe, shkencat politike, ekonomike, etj. Mosmarrëveshja ndërkombëtare mund të përkufizohet si mosmarrëveshje në lidhje me çështje të së drejtës, ndonjë fakt, apo ndonjë çështje politike, në të cilën një pretendim i një pale kundërshtohet me akuza, kundërakuza nga pala tjetër. Termi mosmarrëveshje, në Fjalorin e Drejtësisë përkufizohet si mungesë marrëveshjeje, mospajtim a mospërputhje mendimesh, pikëpamjesh, qëllimesh, veprimesh, ndërmjet dy e më shumë palëve. 1 Në gjuhën shqipe, për këtë term përdoren edhe termat grindje, zënkë, konflikt. Edhe autorët, si Xhon Kolier, Bogan Llou, bëjnë dallim midis termit mosmarrëveshje, në njërën anë, dhe konflikt në anën tjetër. Sipas tyre, me mosmarrëveshje nënkuptojmë disa mospajtime të caktuara në lidhje me disa çështje të së drejtës dhe interesave në të cilat palët shfrytëzojnë akuzat, kundërakuzat, etj. Ndërsa për konfliktin jepet ky përkufizim: term i cili përdoret për të treguar gjendje të përgjithshme të mosdurimit midis palëve në konflikt. 2 Mosmarrëveshjet ndërkombëtare lindin si rezultat i kërkesave konkrete ose i qëndrimeve praktike të një shteti, të cilat i refuzon ose i konteston shteti tjetër. 3 Sipas kësaj, mosmarrëveshjet ndërkombëtare lindin si rezultat i dallimeve që shfaqen midis dy shteteve, të cilët për një çështje kanë mendime të ndryshme. Këto dallime, shtetet mund t i shtyjnë drejt një konflikti, i cili mund të marrë përmasat e një lufte, ose një mosmarrëveshje e cila të zgjasë një kohë të gjatë. Sipas profesorit Puto, mosmarrëveshja ndërkombëtare në kuptimin juridikondërkombëtar shfaqet në momentin kur dy palë kanë qëndrime të ndryshme për sa i përket zbatimit ose moszbatimit të ndonjë detyrimi që rrjedh prej një traktati ose prej të drejtës ndërkombëtare të njohur prej të gjithë shteteve. 4 Ai më tej gjithashtu thekson se mosmarrëveshje ndërkombëtare është jo vetëm ajo që lind midis shteteve, por edhe ajo që mund të lindë midis shteteve dhe organizatave ndërkombëtare, ose midis organizatave ndërkombëtare Uka, N (2011). Fjalor i Drejtësisë. Ilari.Tiranë. Fq 471. Kolier, Xh/Lou, B (1999). The Settlement of Disputes in International Law. Oxford University Press. Oxford. Fq 1. Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike.universiteti i Prishtinës.Prishtinë. Fq 411. Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq 426. Po aty, fq

19 Mosmarrëveshjet ndërkombëtare janë të njohura prej kur janë paraqitur vetë shtetet. E drejta ndërkombëtare që në kohët më të hershme ka njohur disa mjete për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, të cilat shfaqeshin midis shteteve në atë kohë. Që nga ajo kohë, disa mosmarrëveshje janë zgjidhur nëpërmjet bisedimeve, ndërmjetësimit ose arbitrazhit. Natyrisht, në shtetet e para, shtetet skllavopronare, mosmarrëveshjet, grindjet, konfliktet që shfaqeshin rezultonin me fillimin e luftës midis këtyre shteteve. Konflikti përfundonte me zhdukjen e njërit shtet dhe në këtë mënyrë shpeshherë shtetet më të fuqishme arrinin që të nënshtrojnë shumë shtete fqinje që për nga fuqia ishin më të dobëta. E drejta ndërkombëtare e kësaj kohe ende ishte në stadin e saj foshnjor. 6 Megjithatë, edhe pse flasim për një të drejtë ndërkombëtare të pazhvilluar, kjo e drejtë, u njihte shteteve përdorimin e forcës për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që shfaqeshin midis tyre. Në atë kohë shtetet kanë lidhur marrëveshje të ndryshme në marrëdhëniet ndërmjet tyre. Normal që për lidhjen e marrëveshjes shtetet së pari kanë zhvilluar bisedime nëpërmjet të cilave ato kanë rënë në ujdi për përfundimin e marrëveshjes. Si përfaqësues të shteteve që do të zhvillonin bisedimet, nga të cilat do të aprovohej një marrëveshje, caktoheshin njerëz të besuar të sundimtarëve të atëhershëm. Ndonjëherë, vetë sundimtarët i zhvillonin bisedimet nga ku rezultonte marrëveshja në fjalë. Gjithashtu, në atë kohë është aplikuar edhe arbitrazhi, si mjet për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Pra, një kohë të gjatë të drejtën ndërkombëtare e ka karakterizuar forca, si mjet për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Mirëpo, nga historia janë të njohura edhe raste kur shtetet kanë lidhur marrëveshje për t iu dhënë fund mosmarrëveshjeve që kanë pasur. E këtillë është marrëveshja midis Faraonit Egjiptian Ramzesi II, me mbretin e hetitëve, Hatushilin III, marrëveshje kjo e vitit 1278 p.e.s. Kjo marrëveshje, konsiderohet si marrëveshja më e vjetër në botë, që do të thotë, se ka qenë model për shtetet të cilët kanë nënshkruar marrëveshje në kohët e mëvonshme. Nëse shohim frymën në të cilën është hartuar kjo marrëveshje, vërejmë që është një dokument që përmban rregulla për mossulmim, ndihmë reciproke në rast sulmi nga jashtë. E hartuar në një frymë të miqësisë dhe bashkëpunimit ndërmjet dy shteteve, Egjiptit dhe Shtetit të Hetitëve, nga fryma në të cilën është e hartuar marrëveshja, ne vërejmë se kjo le të kuptohet që në mosmarrëveshjet që mund të shfaqen, mos të vijë në veprim përdorimi i forcës për të zgjidhur këto mosmarrëveshje. Në tekstin e marrëveshjes, midis tjerash thuhet: Le të shkatërrohet shtëpia, shteti dhe robërit e atij që i shkel këto fjalë. Le të jetë shëndoshë e gjallë ai që i përmbahet këtyre fjalëve, sikurse edhe shteti dhe robërit e tij. Duke u bazuar në këtë pjesë të këtij teksti të kësaj marrëveshje, ku është mallkuar pala, e cila do cenonte atë, mund të thuhet se një periudhë të gjatë kohore në mosmarrëveshjet që janë shfaqur midis Egjiptit dhe Shtetit të Hetitëve, është vënë në funksion diplomacia. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për shtetet, të cilat kanë nënshkruar marrëveshje të ngjashme si kjo. 6 Autorë të së drejtës ndërkombëtare, si Oppenheim theksojnë se e drejta ndërkombëtare, si e drejtë midis shteteve sovrane dhe të barabarta, e mbështetur në pajtimin e përbashkët të këtyre shteteve, është produkt i civilizimit modern të krishterë dhe mund të thuhet se është e vjetër afër katërqind vjet. 19

20 MARRËVESHJA MË E VJETËR PËR MOSSULMIM Marrëveshja e faraonit egjiptian Ramzesit II, me mbretin e hetitëve, Hatushilli III (viti 1278 p.e.s.) Prej se jam bërë mbret i hetitëve, po jetoj në paqe dhe vëllazëri me mbretin e madh egjiptas Ramzesin, sikurse edhe ai me mua. Do të jetë kjo paqja dhe vëllazërimi më i bukur nga të gjitha që kanë ekzistuar ndonjëherë në botë. Le të sundojnë paqja dhe vëllazërimi i shkëlqyeshëm në mes të fëmijëve të fëmijëve të mbretit të madh hetit dhe Ramzesit, mbretit të madh egjiptian. Le të jetojnë Egjipti dhe shteti hetit, sikurse ne, në paqe dhe vëllazërim për të gjitha kohërat. Nëse çohet çfarëdo armiku qoftë kundër shtetit të Ramzesit, le t i thotë Ramzesi mbretit të madh hetit: Eja me mua kundër tij me të gjitha forcat tuaja. Nëse Ramzesi hidhërohet ndaj robërve të vet (shërbëtorëve aziatikë), kur të çohen në kryengritje, dhe niset t i qetësoj, së bashku me të do të veprojë edhe mbreti hetit. Nëse kushdo qoftë ik nga Egjipti në shtetin hetit, mbreti hetit nuk do ta mbajë në shtetin e vet, ata duhet të kthehen në shtetin e Ramzesit. Nëse një, dy, tre ose më shumë njerëz ikin nga shteti Egjiptian në shtetin hetit, duhet të kthehen në shtetin e Ramzesit. Një mijë hyjni dhe hyjnesha të shtetit Hetit, i detyrohen një mijë hyjnive dhe hyjneshave egjiptiane se do t i përmbushin të gjitha që është e vizatuar në pllakën e argjendtë. Ata janë dëshmitarë të fjalëve të mija. Hyjnitë dhe hyjneshat e maleve dhe lumenjve të shtetit egjiptian, të qiellit dhe tokës, detit, erës dhe shtrëngatës. Le të shkatërrohet shtëpia, shteti dhe robërit e atij që i shkel këto fjalë. Le të jetë shëndoshë e gjallë ai që i përmbahet këtyre fjalëve, sikurse edhe shteti dhe robërit e tij. 7 Kur flasim për shtetet shkllavopronare, në përgjithësi duhet thënë se për një periudhë të gjatë te këto shtete mbisundoi zgjidhja e mosmarrëveshjeve, duke vënë në zbatim përdorimin e forcës. Në realitet, në Egjipt përdorimi i forcës ishte edhe adhurim. 7 The heyday of ancient Egyptian state. (www. Ukrmap.su/en-wh6/1108.html).With the agreement of the Egyptian Pharaoh RamsesIIking of the Hittites in 1278 BC. 20

21 Përveç se në Egjipt, rregulla të së drejtës ndërkombëtare i hasim edhe në Indinë e Lashtë. Ligjet Manu, përbëjnë një kod të vërtetë të dispozitave diplomatike, dhe në përgjithësi, të marrëdhënieve me jashtë. 8 Sipas Ligjeve Manu, diplomatët duhet që të kontribuojnë për një botë pa luftë. Në këtë drejtim, detyrë e tyre do të ishte forcimi i paqes. Pra, për një botë në paqe dhe pa luftëra sipas Ligjeve Manu, duhet të angazhoheshin diplomatë të edukuar mirë dhe të aftë të përfitojnë njerëzit. Ata duhet të kuptojnë planet e burrave të shtetit tjetër, jo vetëm prej fjalëve, por edhe sipas veprave të tyre, e madje, edhe në bazë të lëvizjeve dhe shprehjes së fytyrës. Për këtë arsye, rekomandohej që diplomatët të zgjidhen me kujdes, të jenë të pjekur nga mosha, të ndershëm, të shkathët, të guximshëm, të kenë kujtesë të mirë, etj. Çështjet më të komplikuara ndërkombëtare, më së pari, duhej zgjidhur përmes diplomacisë e tek në fund me forcë. 9 Ligjet Manu, në të vërtetë, janë një udhëzues mjaft i mirë edhe për ditët e sotme. Në Ligjet Manu gjen shumë për diplomacinë dhe diplomatët. Aty gjen shumë për të drejtën ndërkombëtare. Diplomatët e sotëm, të cilët përpiqen të zgjidhin mosmarrëveshje të ndryshme të karakterit ndërkombëtar, është mirë të dinë për këtë udhërrëfyes. Edhe në Greqinë e Lashtë, hasim në rregulla të së drejtës ndërkombëtare. Pra, edhe rregullat për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në mënyrë paqësore, kanë ardhur në shprehje. Qytet-shtetet greke, të quajtura polise, kanë qenë në konflikte të vazhdueshme midis tyre. Si rezultat i luftërave dhe konflikteve të shpeshta, poliset greke lidhnin edhe aleanca të ndryshme midis tyre. Këto aleanca kishin shpeshherë karakter ushtarak. Por, hasnim edhe në aleanca me karakter politik, religjioz, sportive dhe kulturor. Ndër aleancat më të njohura janë: Aleanca e Delosit, Aleanca e Poleponezit. Këto lidhje midis poliseve greke, nuk kanë pasur ndonjë jetë të gjatë. Pra, ato lidheshin dhe prisheshin në mënyrë të vazhdueshme. Lidhjet midis qytet shteteve (poliseve) janë zhvilluar edhe si rezultat i asaj se përkatësia etnike, gjuha, religjioni, zakonet ishin të njëjta. Pra, poliset greke kishin shumë gjëra të përbashkëta. Sa i takon të drejtës ndërkombëtare, mund të thuhet se në poliset greke ajo merr një hov tjetër zhvillimi. Praninë e elementëve të së drejtës ndërkombëtare, e vërtetojnë shumë burime historike të autorëve antikë siç janë: Homeri, Herodoti, Tukiditi, Plutarku e të tjerë. Nga Iliada,mësojmë se udhëheqësit ushtarak të një polisi bazileusët, mbanin lidhje me anë të lajmëtarëve të posaçëm, të cilët quheshin kerjukos ose angelos. Këta kishin për detyrë të çonin në vendin e caktuar porositë që u ngarkoheshin dhe ishin të paprekshëm. 10 Këtu e ka zanafillën edhe instituti i vjetër grek proksenia (mikpritja e të huajve në bazë të Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq 30. Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike.universiteti i Prishtinës.Prishtinë. Fq 21. Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq,

22 reciprocitetit), i cili institut, dalëngadalë filloi të marrë karakter të përhershëm. Ndërsa proksenët, fillojnë të ndërmjetësojnë midis shtetasve të huaj dhe autoriteteve të vendit. Nëpërmjet tyre janë zhvilluar bisedimet edhe përfaqësuesit diplomatik. Në etapat e mëvonshme, poliset fillojnë të këmbejnë misione me karakter lik që quheshin presbeutos. 11 Zakonisht, në këto misione caktoheshin filozofë, artistë, shkrimtarë. Këto ishin oratorë të mirë, njohës të mirë të çështjeve juridike. Zgjedhja e tyre bëhej nga kuvendi popullor. Një zgjedhje e këtillë nga kuvendi popullor bëhej, me qëllim që anëtarët e misionit të paraqisnin sa më mirë problemin, jo vetëm përpara qeveritarëve, por edhe përpara qytetarëve në kuvende publike. Këta persona, që përbënin misionin, pajiseshin me vërtetime me të cilat autorizoheshin të zhvillonin bisedime në emër të polisit, i cili i kishte zgjedhur. Ky akt kishte formën e pllakës së dyllit dhe ishte i palosur në dysh. Akti i tillë quhej diploma, nga vjen edhe fjala diplomaci. Përfaqësuesit e misionit gëzonin privilegje të shumta. Ata, gëzonin imunitet diplomatik që iu mundësonte të ushtrojnë funksionin e tyre sa më denjësisht në vendin ku ishin caktuar. Ato përfaqësonin sovranin e polisit të tyre dhe kishin të drejtë që të udhëtonin kudo, bile edhe në territorin e ndonjë vendi armik. Përfaqësuesit diplomatikë që e përbënin misionin, caktoheshin nga kuvendi popullor me misione të ndryshme dhe atë: të zhvillimit të bisedimeve për të vendosur paqen, për lidhjen e ndonjë traktati miqësie, aleance, për ndihmë ushtarake, varrosje të luftëtarëve të vrarë në luftë, tregti, etj. Përveç rregullave mbi diplomacinë dhe diplomatët, në Greqinë e Lashtë hasen edhe rregulla të tjera të së drejtës ndërkombëtare. Për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis tyre, poliset greke përpunuan edhe institucionin e arbitrazhit. Traktati i Paqes i lidhur midis Athinës dhe Spartës në vitin 446 p.e.s dhe vitit 431 p.e.s e parashohin arbitrazhin si mjetë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis tyre. Pjesë nga fjalimi i Perikliut të mbajtur në kuvendin popullor athinas nga kuptojmë se edhe në atë kohë ka ardhur në shprehje zgjidhja e mosmarrëveshjeve me arbitrazh Laqedemonasit edhe gjer më sot, kanë pasur qëllime dhe mendime të këqija për ne, por këto qëllime tashti dolën fare në shesh. Sipas traktateve që kemi bërë, kundërshtimet midis dy qyteteve duhet të zgjidhen me anë të një pleqësie dhe gjersa të zgjidhen, të dy palët t i mbajnë ato vise që kanë pushtuar; megjithatë jo vetëm 11 Po aty, fq

23 s kanë kërkuar gjer më sot t ia parashtrojnë një pleqësie kërkesat e tyre, por edhe propozimet tona nuk i pranuan se preferonin t ia arrinin qëllimit me armë dhe jo me bisedime; prandaj edhe sot erdhën jo që të ankohen, por që të na japin urdhra. 12 Vendimet e arbitrazhit në poliset greke shkruheshin në pllaka bronzi ose mermer dhe ruheshin në tempuj të posaçëm. Si gjyqtarë që do të bënin gjyqin e arbitrazhit, zakonisht caktoheshin personalitete të jetës politike, mendimtarë të shquar. Në emrat e atyre që janë caktuar si gjyqtarë të një gjykate arbitrazhi, është edhe emri i Filipit të Maqedonisë. Arbitrit kanë gëzuar konsideratë të veçantë. Para se të fillonte seanca e arbitrazhit, ata janë betuar. Kështu për shembull, ka mbetur i ruajtur teksti i betimit të arbitrit Amfikciones nga Delfi, ku mes tjerash thuhet: Të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me pagesat dhe kufijtë e Apolonit, do t i zgjidhë sipas bindjes sime që më së miri i përgjigjen të vërtetës, dhe, në asnjë mënyrë nuk do të miratoj vendime për arsye të favorizimit, miqësisë ose armiqësisë Por, nëse gabimisht betohem, atëherë Temisi, Apoloni i Pitisë, Leto-ja, Artemisi, Hestiju dhe zjarri i përhershëm si dhe të gjithë perënditë tjera, le ta ndalojnë shpëtimin tim, le të mos lejojnë që as unë, e as raca ime, të kënaqemi me fëmijë, fruta të korrura ose pasuri dhe, le të më privojnë për tërë jetën nga çdo gjë që posedoj 13 Në Romën e Lashtë, e drejta ndërkombëtare do të vazhdonte me hovin e zhvillimit që kishte nisur në Greqinë e Lashtë. Në Romë, gjatë shekujve VIII-VI p.e.s, religjioni ushtronte një ndikim të fortë në jetën shoqërore dhe politike. Edhe çështjet që kishin të bënin me politikën e jashtme të Romës, ushtroheshin nga një grup i personave që ishin të lidhur ngushtë me besimin e që ishin priftërinj. Edhe e drejta që aplikohej në këtë periudhë, ishte e lidhur ngushtë me besimin. Kjo e drejtë quhej jus sacrum.jus sacrum, jo vetëm që rregullonte çështjet që kishin të bënin me adhurimin publik dhe mënyrën e zgjedhjes së priftërinjve, por përfshinte edhe rregulla që kishin të bënin me luftën dhe paqen, me të huaj, etj. Pra, në Romën e Lashtë, gjatë periudhës mbretërore diplomacia romake, e cila ishte në duart e facialëve që ishin një grup prej rreth njëzet priftërinjsh. E drejta që aplikohej nga facialët quhej jus faciale. Ky grup priftërinjsh, shpallte luftën, vendoste për paqen, lidhte aleanca dhe vendoste për kushtet e Romës. Traktatet që lidhte Roma me shtetet tjera shoqëroheshin me betimin përkatës. Në periudhën e mëvonshme, kompetencat e këshillit të facialëve do të kalonin në Senatin romak. Kështu, Senati romak do të bëhej një organ që do t i mvesheshin edhe kompetenca të politikës së jashtme, diplomacisë. Senati romak, do të emëronte delegacione Tuqididi (2008). Lufta e Peloponesit. (Përkëthim). Albtipografia. Tiranë. Fq 70. Kuçi, H/Bilalli, A (2006). Zanafilla, zhvillimi historik dhe burimet e së drejtës ndërkombëtare private. Universiteti I Prishtinës. Prishtunë.Fq

24 për çështje të ndryshme në vende të ndryshme. Përfaqësuesit që udhëhiqnin këto delegacione, emëroheshin përkohësisht dhe, pas përfundimit të misionit të tyre, përsëri ktheheshin në Romë. Në Romë kishte shumë rëndësi pranimi dhe dërgimi i diplomatëve. Sipas romakëve, nëse një shtet nuk pranon ose nuk pret një përfaqësues diplomatik të dërguar nga Roma, kjo mjaftonte që Roma të shfuqizonte traktatet me atë shtet dhe t i shpallte luftë. Por, në disa raste, ishte Roma ajo që vepronte në këtë mënyrë. Kështu, në vitin 169 p.e.s, Roma i ndërpreu marrëdhëniet me Rodosin, duke mos pranuar ta priste të dërguarin e tij. 14 Sipas traditës, diplomatët e huaj priteshin në Senat. Senati kishte të drejtë t iu bëjë çdo lloj pyetje atyre. Roma, diplomatëve të huaj iu ofronte një mikpritje të gjerë; i strehonte në vende të posaçme; ata ftoheshin për vizitë nga familjet kryesore të aristokracisë romake, merrnin pjesë në festa publike etj. 15 Në Romë dhe në Senatin romak, diplomati çmohej shumë. Ai gëzonte paprekshmëri diplomatike. Në rast të cenimit të paprekshmërisë diplomatike, Roma kërkonte dorëzimin e fajtorëve dhe vepronte ngjashëm, nëse ndonjë diplomati i cenohej paprekshmëria diplomatike nga qytetarë romak. Në këtë drejtim, duhet përmendur se romakët kishin ngritur në Forum- sheshi publik i qytetit- statuja të diplomatëve të vrarë në kundërshtim me normat jus gentium. 16 Pra, edhe Roma si edhe Greqia e Lashtë, njeh një zhvillim dhe avancim të rregullave që kanë të bëjnë me diplomacinë. Ato, nga përvoja e luftërave të shumta, mësuan të vendosnin në funksion një diplomaci të zgjuar dhe të shkathët. Duke u vënë në funksion diplomacia e saj, u arrit që të bëjë për vete shumë aleatë dhe të lidhë marrëveshje miqësie e aleancash me shumë shtete. Zakonisht, këto marrëveshje përmbanin klauzolën sipas së cilës mosmarrëveshjet e ardhshme që mund të shfaqeshin midis tyre, të zgjidhen nëpërmjet arbitrazhit. Bisedimet, po ashtu ishin një formë tjetër nëpërmjet të cilave romakët tentonin të zgjidhnin mosmarrëveshjet me aleatët e tyre. Gjatë zhvillimit të bisedimeve, Roma tentonte që palëve t iu impononte kërkesat e saj. Tentimi i romakëve për t iu imponuar palëve gjatë bisedimeve, kërkesat e saj, shpeshherë kanë bërë që ato të ndërpriten. Në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, senati caktonte njerëz të aftë, si njohës të mirë të drejtësisë, oratorë me përvojë të gjatë në diplomaci. Në epokën e luftërave kundër shteteve të fuqishme si Kartagjena dhe monarkitë helene, shekulli III-II p.e.s, roli i Senatit romak do të afirmohej shumë. Senatorët romakë do të ishin ata që do të bënin politikën e jashtme të shtetit dhe diplomacinë e tij. Mirëpo, këto privilegje do të fillonin të zbehen gjatë shekullit I p.e.s, ku politika e jashtme dhe diplomacia do të kalojnë plotësisht në autoritetin e perandorit. Gjatë kohës së principatit, Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq 53. Po aty, fq 53. Po aty, fq

25 në kohën e Oktav Augustit, ai do të ngarkojë tre ish-konsuj, miq të afërt të tij, që të merreshin me çështjen e politikës së jashtme dhe me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që mund të shfaqeshin midis Romës dhe ndonjë shteti tjetër. Perandori, në këtë kohë konsultohej veç kur shihej e nevojshme, i cili përsëri vendimin e merrte duke u konsultuar me tre ish-konsujt. Shkatërrimi i Perandorisë Romake të Perëndimit, në vitin 476, paraqet një fazë tjetër të zhvillimit të rregullave të së drejtës ndërkombëtare. Gjatë kësaj periudhe, bashkësinë ndërkombëtare do ta dominojnë: Bizanti, dhe Kalifati Arab, mbretëritë barbare. Bizanti ka qenë në presion permanent nga popujt barbar : gotët, avarët, sllavët. Për të mbrojtur ekzistencën e vet, ai përdori mjeshtërinë e diplomacisë. Ai me sukses ka përdorur maksimën romake devide et impera. I frymëzuar nga kjo maksimë Bizanti armiqtë më të mëdhenj i ka mposhtur me armët e armiqve të tjerë. Kjo i siguronte një mbrojtje të mirë. Historiani bizantin i shekullit VI-të, Agathi, për këtë mjeshtëri të Bizantit, do të shprehet: Duke i përçarë barbarët, ai vetë, pa zhvilluar luftë, pa zhveshur shpatën, vetëm me anë të mendjes, korrte fitore dhe realizonte shpresat e veta 17 Në Bizant ekzistonte një zyrë e veçantë, në të cilën përgatiteshin diplomatët që do të përfaqësonin Bizantin. Në Bizant ambasadorët zgjidheshin nga radhët e personaliteteve me rëndësi. Këta kryesisht vinin nga njerëzit e oborrit perandorak, të klerit dhe ushtrisë. Ambasadorëve bizantinë u jepeshin udhëzime të hollësishme për ta realizuar sa më mirë misionin. Edhe në Bizant, ambasadorët gëzonin paprekshmëri diplomatike. Ambasadorët e huaj që vinin në Bizant priteshin me një ceremonial të shtrenjtë, me qëllim që t iu tregohej për fuqia që dispononte Bizanti. Kur flitet për diplomacinë bizantine dhe, duke marrë parasysh përmasat e kësaj perandorie, ne kuptojmë që me të vërtetë se aty nuk mungonin negociatorët e aftë, ndërmjetësuesit e suksesshëm, arbitrit e zotë. Ndërmjetësimi, arbitrazhi do të jenë format më të shpeshta, me anë të të cilave do të zgjidhen mosmarrëveshjet e ndryshme që shfaqeshin midis Bizantit dhe ndonjë shteti tjetër. Personat, të cilët caktoheshin si arbitra, zakonisht ishin perandorë, juristë dhe, meqë në Bizant, një rol dominant brenda shtetit luante edhe kisha, si arbitër caktohej edhe Papa. Në Kalifatin Arab, njëjtë sikurse në Bizant, ndërmjetësimi dhe arbitrazhi do të jenë ndër format më të shpeshta për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. 17 Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq

26 Sipas burimeve arabe të shekullit XI-të, si negociatorë, ndërmjetësues zakonisht caktoheshin persona, të cilët zgjidheshin nga radhët e fisnikërisë së oborrit ose nga radhët e mullahëve, njerëzve të fesë islame. Pra, edhe në Kalifatin Arab feja do të ketë ndikimin e saj në shtet. Mbretëritë barbare, të cilat u krijuan në territoret ku dikur gjendej Perandoria Romake e Perëndimit, do të vazhdojnë të ndjekin traditën romake. Shtetet, të cilat u formuan në këto territore ku sot ndodhet Franca, Gjermania, Holanda, Belgjika, Anglia, do të jenë shtete të cilat do të kenë mosmarrëveshje të shumta midis tyre. Mosmarrëveshjet, zakonisht kishin të bënin me kufijtë, pasi këto shtete asnjëherë nuk arritën të kenë kufij të qëndrueshëm. Mosmarrëveshjet që lindnin midis tyre, zakonisht sillnin luftëra midis popujve që jetonin në këto shtete. Mirëpo, në disa raste, mosmarrëveshjet midis tyre zgjidheshin nëpërmjet bisedimeve, ndërmjetësimit dhe arbitrazhit. Njëjtë, si në Greqinë e Lashtë dhe Romë, edhe në mbretëritë barbare, personat të cilët zgjidheshin si negociatorë, ndërmjetësues dhe arbitra, vinin nga radhët e dijetarëve dhe njerëzve të njohur. Kështu, Kasiodori, duke parë që diplomacia duhet të zërë një vend të posaçëm në marrëdhëniet e shtetit të gotëve me mbretëritë tjera barbare do të shprehej: Puna e ambasadorit, është një art i madh, prandaj ata duhen zgjedhur me shumë kujdes. Misioni që kryejnë në shërbim të shtetit, kërkon njerëz të urtë e inteligjentë, të aftë që të përballojnë në kuvende debate përpara njerëzve të rafinuar e dinakë 18 Duke ndjekur këtë kurs të diplomacisë, mbretëritë barbare gjatë shekullit VII, do stabilizohen shumë, megjithëse kufijtë e këtyre shteteve do të vazhdojnë të ndryshojnë. Edhe gjatë periudhës së feudalizmit të zhvilluar, në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të cilat shfaqen midis shteteve evropiane, papa dhe personalitete të larta fetare, kardinalë, peshkopë, do të caktohen si arbitra. Në shekullin XIII, fama që bëri mbreti francez, Luigji IX, i cili ishte shpallur nga kisha si figurë e shenjtë, i dha mundësi që të ndërmjetësonte në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Kështu, më 1270, para se të vdiste, Luigji IX ndërmjetësoi për të lidhur një armëpushim prej pesë vjetësh mes tri republikave italiane: Venedikut, Gjenovës, Pizës. 19 Një shembull tjetër i njohur, ku ka ardhur në shprehje zgjidhja e mosmarrëveshjes nëpërmjet përdorimit të klauzolës së arbitrazhit, ishte ndërmjetësimi i papa Aleksandrit VI Borxhës, në lidhjen e Traktatit të Tordesilas, në 3 qershor 1494, i cili shmangu konfliktin që lindi nga zbulimet e reja gjeografike mes Spanjës dhe Portugalisë. 20 Pra, vendi dhe roli i diplomatëve si negociatorë, ndërmjetësues për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, do të rritet ndjeshëm gjatë kohës së feudalizmit të Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq

27 zhvilluar. Gjatë kësaj periudhe, disa shtete të cilat kishim lidhur traktate të ndryshme midis tyre, në të cilat parashihej zgjidhja e mosmarrëveshjeve midis tyre nëpërmjet arbitrazhit ose mjeteve tjera, filluan që të mos i respektojnë. Nga mungesa e mosrespektimit të këtyre traktateve, shtetet do të fillojnë të marrin pengje nga luftërat, grabisin territore dhe të dëmtojnë pasuritë e palëve. Nga shekulli XV-të, fillon një etapë e re. Rënia e Konstandinopojës, në vitin 1553, zbulimi i Amerikës në vitin 1492, që në mënyrë simbolike do i jepnin fund një bote të vjetër, duke hapur ide të reja dhe perspektivë tjetër. Në këtë kohë, do të rritet ndjeshëm numri i shteteve të pavarura. Shtetet filluan të bëjnë shënimin e kufijve ndërmjet tyre nga nevoja për të ditur se deri ku shtrihet sovraniteti shtetëror i tyre. Arbitrazhi, tashmë nuk do të paraqesë një institute të ri të së drejtës ndërkombëtare për të zgjidhur mosmarrëveshjet midis tyre shtetet. Shtetet do të zhvillojnë bisedime për tërheqjen e kufijve. Bisedimet, si një mjet i diplomacisë, do të vijnë në shprehje sidomos për ngritjen e aleancave të ndryshme. Kështu, derisa shtetet evropiane bënin luftë, që se cili më shumë të pushtojë hapësirë planetare, Perandoria Osmane do të zhvillohej shumë shpejt edhe do të përbënte një rrezik për Evropën. Prandaj, shtetet si Venediku, Spanja dhe Vatikani, nëpërmjet bisedimeve permanente, arritën që të krijojnë një aleancë që do të ndalonte osmanët të vazhdonin me pushtimet edhe drejt Evropës. Nëpërmjet bisedimeve të gjata, që herë do të ndërpritet dhe do të vazhdojnë përsëri, do të tentohet të zgjidhen mosmarrëveshjet midis provincave të Vendeve të Ulëta dhe Spanjës, të cilët shpeshherë humbën rastin për të gjetur kompromisin dhe lanë që konflikti midis tyre të zgjasë rreth 80 vjet. Për të gjetur një kompromis, perandori i Habsburgëve dhe aleatët e tij u deshën të zhvillojnë afro tre vjet bisedime me Francën dhe aleatët e saj për të nënshkruar në vitin 1648, Traktatin e Vestfalisë, me të cilin traktat, Evropa mori një tjetër pamje. Traktati i Vestfalisë, parashihte që të formohej një Këshill Drejtues, i cili do të merrte përgjegjësinë për ruajtjen e paqes ne Evropë dhe për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që do të shfaqeshin midis shteteve. Ky Këshill Drejtues, do të udhëhiqej nga Franca dhe Suedia. Sipas Traktatit të Vestfalisë, nëse ndonjë shtetet nuk respekton dispozitat e traktatit Këshilli Drejtues ishte i autorizuar që të ndërhyjë edhe ushtarakisht. Vlen të theksohet se ky mekanizëm, i cili parashihej shprehimisht në traktat, nuk u zbatua asnjëherë. Me Kongresin e Vjenës të vitit 1815, zgjidhja e mosmarrëveshjeve në mënyrë paqësore, do të marrë një dimension të ri. Shumë traktate të cilët lidheshin ndërmjet shteteve, parashihnin arbitrazhin si mjet për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Aleanca Katërpalëshe ndërmjet Britanisë së Madhe, Rusisë, Austrisë dhe Prusisë, e lidhur më 20 nëntor të vitit 1815, parashihte takime periodike të konceptuara në formën e konferencave ose të konferencave ndërkombëtare, ku katër qeveritë shkëmbenin 27

28 pikëpamjet e tyre për të gjitha çështjet. 21 Natyrisht, kjo të le të nënkuptosh që mosmarrëveshjet e ndryshme midis anëtarëve, zgjidheshin duke u diskutuar në këto konferenca. Në këtë kohë, shtetet gjermane do të bashkohen në një konfederatë që do të përbëhet nga 35 shtete dhe katër qytete të lira. Organi i përbashkët i kësaj Konfederate ishte Kuvendi Konfederal (dieta), i cili udhëhiqej nga Austria dhe e përbënin përfaqësuesit e shteteve anëtare. Seli e kësaj Konfederate ishte caktuar Frankfurti. 22 Marrëveshja për krijimin e konfederatës që shtetet anëtare të konfederatës : - Të jepnin e të merrnin ndihmë reciprokisht në rast sulmi nga jashtë; - Të mos bënin luftë me njëri-tjetërin - Mosmarrëveshjet mes tyre t i zgjidhte Kuvendi Konfederal (dieta). Pra, Kongresi i Vjenës i dha një dimension të ri të drejtës ndërkombëtare, vendimet e të cilit frymëzuan shtetet që mosmarrëveshjet e ndryshme ndërmjet tyre të zgjidheshin duke u vënë në funksion, së pari, mjetet diplomatike dhe gjyqësore për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve si bisedimet, ndërmjetësimi, arbitrazhi. Gjysmë shekulli pas Kongresit të Vjenës, Evropa në mënyrë simbolike do të quhet Evropa e Bismarkut. Otto von Bismarck do të ishte në krye të Gjermanisë. Në këtë kohë, nuk mund të flitet për ndonjë zhvillim të së drejtës ndërkombëtare dhe, aq më pak, të rregullimit të mosmarrëveshjeve në formë paqësore. Bismarku, nuk kish besim në diplomacinë, ndërsa respektimi i traktateve ndërkombëtare nuk paraqiste ndonjë rëndësi të veçantë për të. Gjatë një bisede që pati me një diplomat austriak, në të cilën ai iu shpreh Pacta sund servanda, Bismarku do t i kthehet: Austria dhe Prusia janë shumë të mëdhenj që t iu detyrohen teksteve të traktateve. Ata mund të udhëhiqen vetëm nga interesat dhe përshtatshmëritë e tyre. 23 Megjithatë, kur flasim për Bismarkun është mirë të theksohet se ai më tepër rëndësi i jepte fuqisë ushtarake që duhet të posedonte një vend sesa diplomacisë. Në një letër që i shkruante nipit të Napoleonit III, ai shprehet: Rëndësia e një shteti matet me numrin e ushtarëve të tij. 24 Gjatë fundi të shekullit XIX dhe fillimi të shekullit XX, do të zhvillohen shumë kongrese dhe konferenca ndërkombëtare. Në këto konferenca, përveç tjerash, do t i Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq 86. Ismaili, H/Sejdiu, F (2009). Historia e institucioneve juridike dhe shtetërore. Universiteti I Prishtinës. Prishtinë. Fq 401. Bashkurti, L (2010). Negociatat, historia, teoria dhe praktika. ADSH. Fq 74. Po aty, fq

29 kushtohet një vëmendje e veçantë edhe rregullimit të mosmarrëveshjeve në formë paqësore. Kështu, në vitin 1899 në Hagë, do t i zhvillojë punimet Konferenca e Hagës, në të cilën do të miratohet Konventa e Hagës për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në formë paqësore, e cila do të plotësohet edhe njëherë gjatë vitit Nga kjo kohë, veçojmë se zgjidhja e mosmarrëveshjeve në formë paqësore do të marrë një dimension krejtësisht të ri. Derisa në periudhat e mëhershme ishin vetë shtetet, ata të cilët vendosnin se cilën formë do të përdornin për të zgjidhur mosmarrëveshjet që shfaqeshin midis tyre, a do të vinin në shprehje mjetet diplomatike për të arritur deri te zgjidhja apo do të vendosej në funksion arbitrazhi ose do të vinte në shprehje përdorimi i forcës, me miratimin e Konventës së Hagës të vitit 1899, rregullimi paqësor i mosmarrëveshjeve ndërkombëtare të drejtës ndërkombëtare në përgjithësi do t i japë një dimension tjetër. Konventa e Hagës për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në mënyrë paqësore, është dokumenti i parë i shkruar, me anë të të cilit mënyrat e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, do të vijnë në shprehje në vend të parë në rast të mosmarrëveshjeve që do të paraqiten midis shteteve nënshkruese në këtë konventë. Konventa e Hagës për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve, që në nenin 1 riafiromon zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në mënyrë paqësore. 25 Konventa parasheh të gjitha format, me anë të të cilave shtetet mund të zgjidhin mosmarrëveshjet që mund të shfaqen midis tyre dhe atë përmes: bisedimeve, ndërmjetësimin, arbitrazhin, hetimin. Konventa e Hagës për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në mënyrë paqësore, ndërmjetësimit i kushton një hapësirë të konsiderueshme (neni 2-8). Konventa thekson se gjatë ndonjë konflikti serioz, shtetet,duhet të kenë parasysh që mosmarrëveshjen midis tyre mund ta zgjidhin duke vënë në funksion ndërmjetësimin e një pale të tretë. Me pëlqim të shteteve ne konflikt, ndërmjetësimin mund ta ofrojnë një shtet ose disa shtete të tretë. Ndërmjetësuesi, në këtë rast, duhet të konsistojë në gjetjen e një mesi, i cili do të jetë i favorshëm për të dyja palët. Sipas Konventës, funksionet e ndërmjetësuesit ndërpriten, nëse palët nuk pranojnë propozimin për zgjidhje që ofron ndërmjetësuesi. 25 Neni 1 i Konventës së Hagës e vitit 1907 për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në mënyrë paqsore thekson: Me synimin për të shmangur sa më shumë përdorimin e forcës në marrëdhëniet midis shteteve, palët kontraktuese bien dakord për të përdorur përpjekjet e tyre më të mira për të siguruar zgjidhje paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. 29

30 PALËT E TRETA DHE NDËRMJETËSIMI Neni 2 Në rast mosmarrëveshjeje serioze ose konflikti, para se t i drejtohen gjykatës, shtetet kontraktuese bien dakord që kanë të drejtë, aq sa e lejojnë rrethanat, t i drejtohen palëve të treta ose ndërmjetësimit të një ose më shumë shteteve mike. Neni 3 Pavarësisht nga kjo e drejtë, shtetet kontraktuese konsiderojnë të nevojshme dhe të përshtatshme që një ose më shumë shtete, jo palë në konflikt, duhet, me iniciativën e tyre dhe aq sa e lejojnë rrethanat, të ofrojnë ndihmën e tyre apo ndërmjetësimin për shtetet që janë në mosmarrëveshje. Shtetet që nuk janë pjesë e konfliktit kanë të drejtë të ofrojnë ndihmën e tyre apo të ndërmjetësojnë edhe gjatë gjendjes së luftës. Ushtrimi i kësaj të drejte nuk mund të konsiderohet nga asnjëra prej palëve në mosmarrëveshje, si një akt armiqësor. Neni 4 Roli i ndërmjetësuesit konsiston në zgjidhjen e pretendimeve të kundërta dhe në zbutjen e pakënaqësive që mund të kenë lindur mes shteteve që kanë mosmarrëveshje. Neni 5 Funksionet e ndërmjetësuesit përfundojnë kur nga një prej palëve në mosmarrëveshje apo nga vetë ndërmjetësi, deklarohet që mjetet e pajtimit të propozuara nga ai nuk janë pranuar. Neni 6 Ndërhyrja e palëve të treta dhe ndërmjetësimi, të ndërmarra me kërkesë të palëve në mosmarrëveshje, ose me iniciativën e shteteve që nuk kanë lidhje me mosmarrëveshjen, ka vetëm karakter këshillimor dhe asnjëherë nuk ka fuqi detyruese. Neni 7 Pranimi i ndërmjetësimit nuk mund të ketë ndikim për të ndërprerë, vonuar apo penguar mobilizimin apo masat e tjera të përgatitjes për luftë, përveç rasteve kur ka një marrëveshje për të kundërtën. Nëse kjo ndodh pas fillimit të luftimeve, operacionet ushtarake që po kryhen, nuk ndërpriten veçse kur ka një marrëveshje të kundërt. Neni 8 Shtetet kontraktuese bien dakord, kur e lejojnë rrethanat, që të rekomandojnë zbatimin e ndërmjetësimit të veçantë në formën e mëposhtme: Në rast të një mosmarrëveshjeje serioze që rrezikon paqen, shtetet në konflikt zgjedhin përkatësisht një shtet të cilit i besojnë misionin e hyrjes në një komunikim të drejtpërdrejtë me shtetin e zgjedhur në anën tjetër, me qëllim parandalimin e 30

31 prishjes së marrëdhënieve paqësore. Për periudhën e këtij mandati, afati i të cilit, me përjashtim të rasteve kur është përcaktuar ndryshe, nuk mund të tejkalojë tridhjetë ditë, shtetet në konflikt pushojnë çdo lloj komunikimi të drejtpërdrejtë në lidhje me çështjen në konflikt, e cila konsiderohet se i përket vetëm shteteve ndërmjetësuese, të cilët duhet të bëjnë përpjekjet e tyre më të mira për të zgjidhur atë. Në rast të prishjes përfundimtare të marrëdhënieve paqësore, këto shtete ngarkohen me detyrën e përbashkët që të shfrytëzojnë çdo mundësi për të rivendosur paqen. 26 Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, me Traktatin e Versajës, do të themelohet Lidhja e Kombeve. Statuti i Lidhjes së Kombeve, i miratuar më 28 prill të vitit 1919, parashihte zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Në fakt, Statuti i Lidhjes së Kombeve, u bënte thirrje anëtarëve t i zgjidhnin grindjet në rrugë paqësore, edhe atë nëpërmjet: a) arbitrazhit; b) gjykatës; dhe c) një procedure hetuese. 27 Sipas Statutit të Lidhjes së Kombeve, Këshillit të Lidhjes i besoheshin çështjet që kishin të bënin me hetimin e ndonjë rasti të caktuar dhe, ky pastaj mund të bënte rekomandimet, të cilat i konsideronte të drejta dhe të arsyeshme. Këto rekomandime nuk kishin ndonjë karakter detyrues për palët në mosmarrëveshje. Rekomandimet ishin dy llojesh: në qoftë se ato (rekomandimet) kishin marrë votat unanime të anëtarëve të Këshillit, asnjëri prej anëtarëve të Lidhjes nuk mund të fillonte luftën kundër çdonjërës prej palëve që kishte pranuar rekomandimin (neni 12 i Statutit). 28 Ndërsa, nëse çështja kur një rekomandim merrte vetëm shumicën e votave në Këshill, atëherë anëtarët e Lidhjes rezervonin të drejtën për të ndërmarrë veprimet që do t i quanin të nevojshme për të vënë në vend të drejtën dhe drejtësinë. Pra, në këtë rast, Statuti i Lidhjes, përjashtonte përdorimin e forcës, fillimin e luftës nga ana e anëtarëve. 29 Nëse ndonjëri nga anëtarët përdorte forcën, fillonte luftën në kundërshtim me dispozitat e Statutit, atëherë mund të zbatoheshin sanksionet e parashikuara në nenin 16. Por, nëse ishin rrethanat për zbatimin e sanksioneve, kjo vendosej nga anëtarët dhe jo nga Lidhja. 30 Duke u thirr në zbatimin e Statutit të Lidhjes së Kombeve, gjatë vitit 1935 u ndëshkua Italia, për sulmin që ndërmori dhe agresionin që ushtroi në Abisini. Lidhja e Kombeve ishte ndihmuese në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve për Letician, midis Kolumbisë, Perusë dhe Ekuadorit, në fillim të viteve Pjesë nga Konventa e Hagës e vitit 1907 për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në mënyrë paqësore. Pjesa e shkëputur e neneve që flasin për ndërmjetësimin. Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq 436. Po aty, fq 436. Po aty, fq 436. Po aty, fq 436. Holsti,K.J (2008). Shteti, lufta dhe gjendja e luftës.instituti i Studimeve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq

32 K r e u I I 2.1. MJETET DIPLOMATIKE PËR ZGJIDHJEN E MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE Në grupin e mjeteve diplomatike për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, bëjnë pjesë: bisedimet, ndërmjetësimi, shërbimet e mira, komisionet e hetimit dhe komisionet e pajtimit. Deri vonë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që shfaqeshin midis shteteve, e drejta ndërkombëtare lejonte hapësirë veprimi për shtetet, që vullnetin e tyre për të zgjidhur një mosmarrëveshje ta manifestonin, duke zgjedhur cilin do mjet për të zgjidhur një mosmarrëveshje, në rast nevoje edhe përdorimin e forcës. Pra, në të drejtën ndërkombëtare një kohë të gjatë ka gjetur vend përdorimi i forcës si formë, për të detyruar një shtet që t i nënshtrohet vullnetit të një shteti tjetër që është më i fuqishëm. Me formimin e Lidhjes së Kombeve pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, ku vetë ata që krijuan këtë organizatë qëllim kryesor kishin që paqja dhe siguria ndërkombëtare të mos rrezikohej, e drejta ndërkombëtare merr një dimension të ri, rrugë e cila ishte nisur në Hagë që kur ishte nënshkruar Konventa e Hagës mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare e vitit 1899 dhe Në të vërtetë, Konventa e Hagës, edhe pse parashihte që mosmarrëveshjet e ndryshme midis shteteve të zgjidhen në rrugë diplomatike apo rrugë gjyqësore, dhe e drejta ndërkombëtare bëri një hap të madh në drejtim të zhvillimit të saj, përsëri përdorimi i forcës do të vijë në shprehje sidomos gjatë në fillim të shekullit XX. Krijimi i Lidhjes së Kombeve, miratimi i Paktit Brian Kellog, Savedra Llamas, Doktrina e Stimsonit dhe shumë akte të tjera, që do të miratohen midis dy luftërave, do të riafirmojnë zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në formë paqësore, do të ndalojnë shprehimisht përdorimin e forcës për realizimin e qëllimeve të ndryshme nga ana e shteteve. Pas Luftës së Dytë Botërore, parimi i zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare do të gjejë përkrahje të mëtejme. Karta e OKB-së, në pjesën ku flitet për qëllimet dhe parimet e OKB-së, afirmon parimin e zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve 32

33 ndërkombëtare. Edhe kreu VI i Kartës, kryesisht i përkushtohet këtij parimi të së drejtës ndërkombëtare. Pas Luftës së dytë Botërorë përdorimi i forcës nga ana e shteteve, si mënyrë për të realizuar qëllime të ndryshme, nuk do të zërë vend. Në rastin, Nikaragua, GJND ka artikuluar nëpërmjet një paragrafi të njohur, në të cilin diskutohet pyetja për atë se a përfaqëson të drejtë ndërkombëtare ndalimi i përdorimit të forcës: Mjetet diplomatike për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, qysh pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, janë vënë në zbatim në raste të shumta, në të cilat herë ka pasur sukses diplomacia e herë jo. Këto çështje të së drejtës ndërkombëtare që kanë të bëjnë me diplomacinë, respektivisht me mjetet diplomatike të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, po i paraqes me poshtë në kuadër të këtij punimi. Mosmarrëveshja ndërkombëtare Zgjidhja e mosmarrëveshjes ndërkombëtare Zgjidhja e mosmarrëveshjes me mjete paqësore Zgjidhja e mosmarrëveshjes me përdorimin e forcës Bisedimeve të drejtpërdrejta Bisedimeve dy palëshe ose shumëpalëshe Ndërmjetësimit ; Shërbimeve të mira; Hetimet (komisionet anketuese); Pajtimi. Arbitrazhit / GJND-së 33

34 2.2. BISEDIMET Në të drejtën ndërkombëtare, bisedimet përkufizohen si diskutime ndërmjet përfaqësuesve shtetërorë me synim që realizohen marrëveshjet midis shteteve për ndonjë çështje të caktuar që shqetëson vetë shtetet ose, me qëllim që të arrihet një marrëveshje midis tyre. Fjalori juridik i së drejtës i Universitetit të Oksfordit (2009), jep këtë përkufizim për bisedimet: procedurë diplomatike në të cilën përfaqësuesit e shteteve, qoftë nëpërmjet kontakteve të drejtpërdrejta ose korrespodencës, angazhohen dhe diskutojnë për çështje të interesit të përbashkët dhe përpiqen për të zgjidhur mosmarrëveshjet që kanë lindur në marrëdhëniet midis tyre. 32 Nga ky përkufizim që jepet për bisedimet, ne shohim që ato janë mjet diplomatik për të zgjidhur mosmarrëveshjet ndërkombëtare midis shteteve. Si të këtilla, ato janë mjaft të rëndësishme dhe konsiderohen si forma më e përhapur dhe më e thjeshtë, për të zgjidhur një mosmarrëveshje të karakterit ndërkombëtar. Zakonisht, ato vijnë në shprehje përpara së të kërkohen rrugë tjera për të zgjidhur mosmarrëveshjen. Pra, bisedimet janë funksioni më i rëndësishëm i diplomacisë. Në disa raste, edhe vetë fjala diplomacy, ka kuptimin e bisedimeve, do të thotë se çështja mund të zgjidhet duke u vënë në funksion diplomacia. Si një mjet i rëndësishëm për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, kjo vërehet edhe nga ajo se, në kuadër të Kartës së OKB-së, respektivisht në nenin 33, paragrafi 1 të Kartës, theksohet : Palët e një mosmarrëveshjeje, zgjatja e së cilës, mund të rrezikojë ruajtjen e paqes dhe sigurimit ndërkombëtar, duhet të kërkojnë zgjidhjen e saj, në radhë të parë, me rrugën e bisedimeve, të hetimeve, të ndërmjetësimit, të pajtimit, të arbitrazhit, të gjyqit, të organizmave ose marrëveshjeve rajonale, ose të mjeteve të tjera paqësore që mund të zgjedhin vetë. Duke analizuar këtë dispozitë të Kartës së OKB-së, lehtë vërehet se nga mënyrat e ndryshme që parashihen për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërmjet shteteve, bisedime zënë vendin kryesor. Nisur nga kjo që nënvizuam më lart, është e rëndësishme të theksohet se edhe rezolutat e ndryshme që janë miratuar si nga Asambleja e Përgjithshme dhe nga Këshilli i Sigurimit të Kombeve të Bashkuar, bisedimet janë vendosur në vendin e parë, si rrugë për të arritur deri te zgjidhja e mosmarrëveshjeje. Asambleja e përgjithshme në Rezolutën 2625 (XXV), Deklarata e parimeve të së drejtës ndërkombëtare mbi Marrëdhëniet Miqësore dhe 32 Fjalor i drejtësisë i Universitetit të Oksfordit. Fq.. 34

35 Bashkëpunimin e Shteteve në pajtim me Kartën e OKB-së, duke u thirrë në nenin 2, paragrafi 3 33 të Kartës së OKB-së thekson: shtetet duke marrë parasysh rrethanat, duhet të kërkojnë zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet tyre, në radhë të parë, me rrugën e bisedimeve, hetimit, ndërmjetësimit, arbitrazhit, pajtimit, të gjyqit, të organizmave ose marrëveshjeve rajonale ose të mjeteve të tjera paqësore që mund të zgjedhin vetë. Pra, në kuadër të OKB-së, mosmarrëveshjet e ndryshme që shfaqen midis shteteve, si metodë e parë që provohet për zgjidhjen e tyre është rruga e bisedimeve. Edhe nga praktika e së drejtës ndërkombëtare, shuhet qartë se kjo metodë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve midis shteteve është më e aplikuara se gati të gjithë metodat tjera për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në formë paqësore. Gjithashtu, nga praktika e shteteve duket qartë se në disa raste bisedimet janë metoda e vetme nëpërmjet së cilës kërkohet të arrihet zgjidhja. Kjo jo vetëm se është metoda e parë, nëpërmjet së cilës shtetet provojnë të zgjidhin një mosmarrëveshje që kanë ndërmjet tyre, por edhe për atë se nëpërmjet bisedimeve, shtetet shohin përparësitë që ka kjo mënyrë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, sidomos kur një çështje nuk duket aq e komplikuar. Konventa e Vjenës mbi vazhdimësinë e shteteve në respektimin e traktateve në nenin 41 thekson: Nëse lind një mosmarrëveshje në lidhje me interpretimin ose zbatimin e kësaj konvente midis dy ose më shumë palëve në Konventë, ato do të mund të kërkojnë për ta zgjidhur atë nëpërmjet këshillimit apo negociatave. Edhe rezolutat e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, në të shumtën e rasteve, u bëjnë thirrje shteteve që mosmarrëveshjet që kanë ndërmjet tyre t i zgjidhin nëpërmjet kësaj metode diplomatike. Pra, bisedimet zënë vendin kryesor për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që shfaqen midis shteteve. Bisedimet mund të jenë dypalëshe dhe shumëpalëshe. Bisedimet dypalëshe janë ato që zhvillohen midis shteteve në mënyrë të drejtpërdrejtë, ndërsa bisedimet shumëpalëshe janë bisedimet, të cilat zhvillohen në konferenca ndërkombëtare ose më tubime ndërkombëtare, ku numri i shteteve është më i madh dhe, në mosmarrëveshje, janë disa shtete. Në të shumtën e rasteve, bisedimet zhvillohen nëpër tryeza ku palët shprehin pikëpamjet e tyre, këmbejnë mendime dhe afrojnë qëndrimet për të zgjidhur mosmarrëveshjen. Mirëpo, në disa raste, bisedimet zhvillohen edhe me shkrim ose nëpërmjet shkëmbimit të notave diplomatike, memoareve, letrave. Mënyra e këtillë, aplikohet për çështje të një rëndësie të veçantë. 33 Neni 2, paragrafi 1 i Kartës thekson: Anëtarët e Organizatës i zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre ndërkombëtare me mjete paqësore, në mënyrë që të mos vihen në rrezik as paqja e sigurimi ndërkombëtar. 35

36 Meqenëse bisedimet konsiderohen si njëri ndër mjetet më të rëndësishme për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve midis shteteve, ato normalisht kanë nxitur nevojën për studimin e tyre nga ana e ekspertëve të ndryshëm. Ndër studiuesit më të rëndësishëm që janë marrë më këtë fushë, përmenden autorët Zartman dhe Berman. Këta autorë, tërë procesin e zhvillimit të bisedimeve e ndajnë në tri etapa: bisedimet paraprake, formulimin bazë dhe detajimin me hollësi. 34 Është me rëndësi të theksohet se e drejta ndërkombëtare, si tërësi e normave juridike që rregullon marrëdhëniet midis shteteve, nuk jep ndonjë përcaktim lidhur me format se si duhet të zhvillohen bisedimet si dhe afatin kohor brenda të cilit ato duhet të përfundojnë. Mënyrat e zhvillimit të bisedimeve, ndryshojnë nga një kulturë në tjetrën. 35 Megjithatë, shtetet duhet të udhëhiqen nga vullneti i mirë për të arritur marrëveshjen ose qëllimin për të cilin janë ulur në tryezën e bisedimeve, duke përjashtuar në këtë rast çdo presion, kërcënim dhe shantazh që mund të vijë gjatë kohës në të cilët palët kërkojnë zgjidhje për çështjen. Një proces i zhvillimit të bisedimeve i ndarë në etapa nga autorët Zartman dhe Berman, nuk ka ndonjë rëndësi të veçantë, por qëllimi është më tepër ndërtim analitik. Në praktikë, ndodh që palët në bisedime sapo të kenë tejkaluar një etapë ose sapo janë ofruar zgjidhjes së mosmarrëveshjes, përsëri kthehen në etapën e parë. Gjithashtu, nga praktika midis shteteve, shihet se te shtetet që kanë një miqësi të gjatë në marrëdhëniet midis tyre, as që vërehet etapa paraprake. Një ndarje e këtillë vjen në shprehje kur mosmarrëveshja midis shteteve është e komplikuar dhe palët kanë dallime të mëdha në çështjen që kërkon zgjidhje. Përpara se të fillojnë bisedimet, më saktësisht para se të fillojë faza e parë e bisedimeve, hapi i parë që ndërmarrin palët është emërimi i personit për të zhvilluar bisedimet. Personat duhet të jenë të autorizuar për të përfaqësuar palët. Personat e këtillë pajisen me plotfuqi, që është një akt që e lëshon shefi i shtetit ose ministri i punëve të jashtme. Kur bëhet fjalë për bisedime, plotfuqishmëria është e domosdoshme, sepse me atë shprehet autorizimi i personit për të zhvilluar bisedimet dhe aftësia e tij për të përfaqësuar shtetin. Faza e parë e bisedimeve quhet nga shumë studiues si bisedimet paraprake. Gjatë kësaj faze, kryhet pjesa më e madhe e bisedimeve. Pra, në këtë fazë, palët zgjedhin problemet më të rëndësishme. Gjatë kësaj faze, bisedat që zhvillohen shkojnë në drejtim që nëse arrihet marrëveshja, që ajo të jetë e vlefshme për palët, ato përgatisin agjendën dhe dakordohen për mënyrën se si do të zhvillohen bisedimet. Është e padiskutueshme që një mosmarrëveshje ndërmjet shteteve një ditë do të zgjidhet. Pra, palët detyrimisht një ditë do t i ulen tavolinës së bisedimeve. Pra, asnjëherë nuk mund të ndodhë që palët pandërprerë të qëndrojnë në një pikë të vdekur, ku asnjëra prej tyre nuk lëshon pe për çdo gjë që dëshiron pala tjetër. Pra, e vetmja rrugë dhe e vetmja për palët është që ato të pajtohen për të biseduar për gjetjen e zgjidhjes. Gjatë kësaj faze, mundet që njëra palë, pala që e konsideron veten si më të dobët, të rrisë presionin e mosmarrëveshjes me qëllim që të fitojë kohë, duke shpresuar për një pozicion më të mirë Zartman,I/Berman, M (1982). The Practical Negotiator. Yale University Press. London. Fq 42, Golstein, J,S.(2001). Marrëdhëniet ndërkombëtare. Fq

37 në të ardhmen. Në kësi rrethanash, bisedimet as që mund të lëvizin nga pika e vdekur. Kur kemi raste të këtilla, është bashkësia ndërkombëtare ajo që duhet të angazhohet për të lëvizur palët nga pika e vdekur. Në rastin arabo-izraelit, u deshën katër vite luftë, nga viti , që të arrihej në marrëveshjen e paqes e vitit 1979 të Egjiptit me Izraelin. Kaluan edhe 14 vite të tjera, derisa Organizata për Çlirimin e Palestinës dhe Izraeli bënë paqe midis tyre. 36 Kur palët janë në pikën e vdekur, në disa raste është interes edhe i vetë palëve që të përpiqen, nëpërmjet takimeve, lobimeve, sidomos me shtetet mike të palës tjetër, që këto shtete të mundohen të bindin palën tjetër për fillimin e bisedimeve. Është në interes të vetë palëve arritja e marrëveshjes për fillimin e bisedimeve, sepse nëpërmjet bisedimeve ato do të parandalonin keqësimin e mëtejshëm të raporteve si midis tyre dhe njëkohësisht ky do të ishte një mesazh se mosmarrëveshja ka mundësi reale për t u zgjidhur nëpërmjet bisedimeve. Gjatë arritjes së marrëveshjes për fillimin e bisedimeve, gjithashtu hapen mundësi më të shumta për gjetjen e një zgjidhje të pranueshme për të dy palët. Natyrisht, që palët kanë interesa të ndryshme. Pikëpamjet për çështjet që kërkojnë zgjidhje ndërmjet tyre dallojnë. Me qëllim, që të gjendet zgjidhja është në interes të vetë palëve krijimi i një mirëbesimi ndërmjet tyre, që bisedimet të zhvillohen në një klimë pozitive. Për t u arritur marrëveshja të dy palët, duke shfrytëzuar zgjuarsitë, aftësinë dhe vullnetin e mirë duhet t i lëshojnë diçka njëra tjetrës. Gjithashtu, në këtë fazë, palët duhet të jenë tepër të kujdesshme gjatë propozimeve të tyre, sepse rrethanat mund të ndryshojnë në çdo moment. Bisedimet gjatë kësaj faze, duhet të prekin pikat më të përgjithshme, ku vërehet se palët nuk kanë dallime të mëdha. Asgjë tjetër nuk ndihmon dot fillimin e bisedimeve, nuk ndihmohen palët nëse atyre nuk u jepet kurajë dhe mbështetje për të arritur zgjidhjen. Normalisht, në këtë fazë kërkohet edhe angazhim i të gjithë dashamirësve dhe miqve për të ndihmuar procesin. Palët në mosmarrëveshje, vërejnë kohën dhe mundësinë për të arritur marrëveshjen e bisedimeve. Suksesi i bisedimeve varet shumë se në çfarë kohe dhe në çarë rrethanash zhvillohet. Preferohet që fillimi i bisedimeve të bëhet atëherë kur udhëheqësit shtetëror të të dyja palëve kanë pozicione të mira dhe mbështetje në vendet e tyre. Në shumë shtete, preferohet që menjëherë pas zgjedhjeve, të fillojnë bisedimet, me qëllim që masa e irrituar e votuesve, të harrojë këtë deri në zgjedhjet e ardhshme, ose që qeveria të këtë ndërmarrë ato veprime që do të kompensonin dëmin dhe nuk do të paraqiste ndonjë pengesë kjo. Pas marrjes së detyrës, në janar 1977, presidenti amerikan Jimmy Carter lëvizi aq shpejt sa mundi në ndërmjetësimin izraelito-arab, sepse e dinte mirë se zgjidhja që ai kishte në mëndje do të shkaktonte ankth dhe shqetësim në lobin hebre në SHBA G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq

38 Udhëheqësi i një pale që udhëheq bisedimet, duhet të posedojë disa cilësi që të mos akuzohet si shitës i interesave të shtetit te pala tjetër. Ndër cilësitë që duhet të posedojë udhëheqësi, mund të theksohen: përvoja, patriotizmi, intelekti, aftësia komunikuese, morali i lartë, qetësia, durimi, vendosmëria. Posedimi i këtyre cilësive te një udhëheqës, e bën ekipin negociues më të fuqishëm dhe njëherit rrit reputacionin dhe besimin tek opinini publik se me të vërtetë përfaqësohet nga një ekip negociator dinjitoz. Në fazën e bisedimeve paraprake, palët duhet t i shmangen çdo incidenti, i cili mund të shfaqet gjatë kësaj etape, me qëllim që opinion publik të rrijë i qetë. Në vitin 1993, derisa Izraeli dhe Organizata për Çlirimin e Palestinës ishin duke biseduar për detajimin e një marrëveshje, një masakër në Hebron shkaktoi alarm që pati ndikim në bisedimet mes tyre. Në këtë fazë, shumë lehtë është për njërën palë që të tërhiqet nga procesi i zhvillimit të bisedimeve. Pra,vetëm duke iu shmangur incidenteve, palët do të kenë mundësi për të zhvilluar bisedime të suksesshme. Pasi palët dakordohen për zhvillimin e bisedimeve, menjëherë si çështje shtrohet agjenda e këtyre bisedimeve. Gjatë përpilimit të agjendës, palët merren vesh se cilat çështje do të bisedohen. Agjenda duhet të jetë formuluar mirë dhe rrjedhshëm gjuhësisht, që mos të ketë mundësi njëra palë në të ardhmen të interpretojë në dobi të saj ndonjë pikë që është në agjendë. Agjenda e bisedimeve duhet bërë e njohur për opinionin publik, edhe pse ecuria e bisedimeve duhet të mbahet sekret sipas praktikës diplomatike. Gjatë zhvillimit të Konferencës së Potsdamit, në vitin 1945, në bisedimet që zhvilluan udhëheqësit e botës Çerçili, Trumani dhe Stalin, në të cilën si udhëheqës i konferencës u zgjodh presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Harri Truman më para u kërkua hartimi i agjendës nga pjesëmarrësit në konferencë. Gjatë zhvillimit të bisedimeve Kosovë Serbi, qeveria e Kosovës akuzohej se po mban të fshehtë agjendën e bisedimeve. 38 Pjesë e rëndësishme e agjendës është edhe radhitja e çështjeve që duhet të bisedohen midis palëve. Kjo ka rëndësi për arsye se nga praktika e bisedimeve, është e njohur që secila nga palët në mosmarrëveshje, gjatë fillimit të bisedimeve, duhet të jetë e gatshme të bëjë lëshime me qëllim të arritjes së mosmarrëveshjes. Agjenda përpilohet në bashkëpunim midis palëve, përpara fillimit të procesit negociues. 39 Nëse një palë bën lëshime gjatë fillimit të bisedimeve, krijohet përshtypja se ajo është e dobët, ndërsa kjo në të vërtetë nuk ka të bëjë me dobësi të njërës palë, po më renditjen e çështjeve në agjendë. Në bisedimet midis Egjiptit dhe Izraelit, ishte Egjipti i pari që i dha përparësi Izraelit në bisedime. 40 Pasi palët dakordohen dhe përfundojnë agjendën e bisedimeve, atyre iu mbetet të arrijnë marrëveshje për mënyrën se si do të zhvillohen bisedimet, pra për formën e bisedimeve, vendin e zhvillimit të bisedimeve, nivelin dhe përbërjen e delegacioneve si dhe kohëzgjatjen e bisedimeve Shih në: Bashkurti, Lisen. (2010). Negociatat. Tetovë. Fq 553. Oakman, J (2002).The Camp David Accords.A Case Study on International Negotiation. Fq 3. 38

39 Gjatë zhvillimit të bisedimeve, shumë me rëndësi është forma e zhvillimit të tyre. Bisedimet për nga forma, mund të jenë: të drejtpërdrejta midis palëve dhe të tërthorta (me ndërmjetësues). Bisedimet e drejtpërdrejta janë ato, kur palët negociuese ulen përballë njëra-tjetrës pa praninë, rolin dhe ndërmjetësimin e ndonjë pale të tretë. Këto bisedime janë mjaft klasike dhe funksionale për raste dhe palë negociatore që kanë besueshmërinë dhe qetësinë e duhur në mes tyre, kanë aftësi dhe kulturë negociuese si dhe determinohen nga vullneti i plotë politik për bisedime, kompromise, koncesione dhe marrëveshje, sikundër dhe obligohen plotësisht për të zbatuar rigorozisht atë që vendosin e firmosin vetë. 41 Bisedimet dypalëshe janë ato bisedime, që zakonisht zhvillohen në mënyrë të drejtpërdrejtë. Mund të ndodh që në bisedime të përfshihen me shumë palë. Atëherë këto bisedime marrin karakter shumëpalësh. Këto lloje bisedash zhvillohen në formë konferencash ose tubimesh ndërkombëtare. Përparësia e bisedimeve dypalëshe është fleksibiliteti i lartë, shpejtësia dhe ruajtja e sekretit. 42 Vlen të theksohet se Egjipti dhe Izraeli, para se të arrihet marrëveshja e paqes në Camp David 1979, iu iknin zhvillimit të bisedimeve në Konferencën e Gjenevës. Bisedimet midis Koresë Veriore dhe SHBA-ve, për trupat amerikane që kanë mbetur në Kore, që nga Lufta e Koresë, zhvillohen në Gjenevë. Çështja e formës së bisedimeve, paraqiste problem edhe për diplomacinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës rreth Lindjes së Mesme në atë kohë. Atëherë, kur ndikimi i Bashkimit Sovjetik kishte rënë në Egjipt dhe ndikimi i Shteteve të Bashkuara të Amerikës ishte rritur, ishte normale që SHBA-të duhet të ishin ata që duhet të kontribuonin për të lëvizur bisedimet nga pika e vdekur dhe t i jepej një zgjidhje konfliktit arabo-izraelit. Shtetet e Bashkuara të Amerikës konsideronin se bisedimet dypalëshe sekrete ishin e vetmja formë për të zgjidhur mosmarrëveshjen, por në anën tjetër, priste rezultat edhe nga Konferenca e Gjenevës. Egjipti, më shumë preferonte që zgjidhja të kërkohej nëpërmjet bisedimeve dypalëshe. Arsyet pse Egjipti nuk dëshironte të zhvillonte bisedimet në Konferencën e Gjenevës, kishin të bënin me atë që Egjipti nuk dëshironte të kyçeshin sovjetikët në këtë proces dhe, frikësimi se mund të mos verë nën kontroll Sinain, për shkak se do të ngelet në errësirë nga interesat e ndryshme arabe, që do të paraqiten në konferencë. Izraeli, gjithashtu rezultatin e shihte në bisedimet dypalëshe. Arsyet përse Izraeli nuk dëshironte të merrte pjesë në Konferencën e Gjenevës, kishin të bënin me thirrjen në atë konferencë të OÇP-së dhe implikimi i Amerikës për krijimin e një subjekti palestinez, frika nga izolimi në tryezë, duke marrë parasysh një numër të madh të shteteve arabe. 43 Përpara se të zhvillohen bisedimet ne Camp David 1979, në vitin 1977, presidenti i Egjiptit, Sadat, vizitoi shtetin hebre dhe foli në parlamentin hebre. Megjithëse as Sadati dhe as kryeministri i Izraelit Begini, nuk bënë lëshime të mëdha gjatë takimeve ballë për ballë në Jerusalem, të dy udhëheqësit bënë një premtim solemn për të mos luftuar asnjëherë njëri Bashkurti, L. (2010). Negociatat. Tetovë. Fq 445. G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 61. Oakman, J (2002).The Camp David Accords.A Case Study on International Negotiation. Fq

40 me tjetrin. Misioni i Sadatit u përshëndet gjerësisht, si një pikë kthese e madhe gjatë konfliktit tridhjetëvjeçar midis arabëve dhe izraelitëve. Të paktën një burrë shteti arab kishte njohur hapur shtetin hebre. 44 Egjipti, si pretekst për të mos marrë pjesë në Konferencën e Gjenevës, shfrytëzoi vonesat e thirrjes së konferencës, të shkaktuara pjesërisht nga debate mbi formën e përfaqësimit të palestinezëve. Një vit më vonë më 1978, do të fillojnë bisedimet në Camp David. Kështu Konferenca e Gjenevës do të bëhet letër e pavlerë. Pasi palët vendosin për formën e bisedimeve, ato mund të vendosin njëkohësisht edhe vendin ku do të zhvillohen bisedimet. Shpeshherë, njëra palë mundohet të bindë palën tjetër për zhvillimin e bisedimeve në një vend që është sa më afër kufijve shtetërorë të shtetit të vet. Një kërkesë e këtillë për palën tjetër është e papranueshme, sepse nëse njëra palë vendos të pranojë kërkesën e palës tjetër për zhvillimin e bisedimeve në një vend që është afër kufijve të saj, atëherë vetvetiu do të vërehej se kjo palë do të dominojë që në fillim të bisedimeve, sepse mundësitë për të demonstruar forcë ndaj palës tjetër vërehen që nga fillimi. Rrallë ndodh që një palë të pranojë që vendi i zhvillimit të bisedimeve të jetë afër kufijve të shtetit të palës tjetër. Disa herë, si vend ku do të zhvillohen bisedimet mes palëve, mund të jetë një vend që palët e kanë përafërsisht njëjtë për nga largësia, nëse shikohet nga kryeqytetet e tyre ose në gjysmë rrugë. Kështu, në vitin 1986, udhëheqësi sovjetik Mihail Gorbaçov propozoi një takim përgatitor të Samitit BRSS-SHBA, për të cilin ishte rënë dakord në Uashington. Ai përmendi si mundësi Londrën ose Rejkjavikun, megjithëse si Anglia ashtu dhe Islanda ishin anëtarë të NATO-s. 45 Sipas propozimeve të bëra nga udhëheqësi sovjetik, i bien që takimi përgatitor të zhvillohej në gjysmë të rrugës dhe ashtu ndodhi. Gorbaçov dhe Regan do të takoheshin në Rejkjavik. Bisedimet midis Shqipërisë dhe Anglisë për kthimin e arit shqiptar të rrëmbyer gjatë Luftës së Dytë Botërore nga nazistët gjermanë, u zhvilluan në disa vende, duke filluar nga Parisi, Gjeneva, Tirana, Roma. 46 Siç shihet, bisedimet nuk u zhvilluan në të njëjtin vend, po ato lëvizën në disa vende. Jo, pse palët disa herë ndryshuan vendin e mbajtjes së bisedimeve është së pari, bisedimet mes palëve zgjatën një kohë të gjatë, së dyti, ndërprerja e marrëdhënieve diplomatike mes dy shteteve, që ishin palë në ato bisedime, ndikoi që shpeshherë palët të shihnin me rezervë njëra-tjetrën. Nëse bisedimet janë të zgjatura në kohë, shtetet mund të shmangin rrezikun e humbjes së prestigjit të secilit për shkak të përcaktimit të vendit të takimit, duke rënë dakord që ato të mbahen të alternuara herë tek kryeqyteti i njërit dhe herë tek I tjetrit. 47 Për shembull, pas 44 Stoessinger, G, J. (2007). Përse kombet shkojnë në luftë. Instituti i Studimeve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq Rreth këtyre bisedimeve shih në: Kristafi, Ksenofon (2009).Në kërkim të arit. Historia e arit shqiptar të rrëmbyer gjatë Luftës Dytë Botërore. Botimet Diata Tiranë. 47 G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq

41 Samiteve të para midis superfuqive të mbajtura 1950 dhe 1960 në truall asnjanës (Gjenevë dhe Vjenë), në vitet 70, u vendos një model takimesh të alternuara. 48 Shpeshherë ndodh që vendi i zhvillimit të bisedimeve dhe konferencave ndërkombëtare të jetë Zvicra ose Austria. Këto janë dy shtete që gëzojnë statusin e shtetit neutral. Vjena është gjithashtu vendi i mbajtjes së shumë konferencave të rëndësishme, prandaj mund të thuhet se preferohet më tepër se Gjeneva për të zhvilluar bisedimet me një shtet. Izraeli, në vitin 1991 ishte pengesa kryesore pse Konferenca për Lindjen e Mesme nuk u zhvillua në Gjenevë, por në Madrid. Në Vjenë është mbajtur Kongresi i Vjenës, i vitit 1815, është zhvilluar gjithashtu Konferenca mbi marrëdhëniet diplomatike dhe imunitetet në vitin Në kohët e fundit, përveç Zvicrës dhe Austrisë, si vende të takimeve mes palëve caktohen edhe Franca, Konferenca paqësore për Kosovën në Rambuje në vitin Holanda gjithashtu preferohet si vend për të biseduar palët. Ambientet e gjykatës ndërkombëtare të Drejtësisë dhe të Gjykatës së Përhershme të Arbitrazhit, u shfrytëzuan nga Gjykata e Arbitrazhit (Iran-SHBA) në vitin Pasi palët dakordohen, se në cilin vend do të zhvillojnë bisedimet, çështje tjetër që është në interes të tyre, është përbërja e delegacionit që do të marrë pjesë në bisedime. Palët duhet të kenë parasysh përbërjen e delegacionit. Nga përbërja e delegacionit, disa herë varet edhe suksesi i bisedimeve. Bisedimet ndërmjet palëve mund të rezultojnë të suksesshme, nëse përbërja e delegacioneve të të dyja palëve është e motivuar për të ndryshuar situatën që ekziston midis palëve në atë moment. Pra, nëse ato ndajnë të njëjtën dëshirë për të gjetur një zgjidhje për mosmarrëveshjen mes palëve. Bisedimet midis palëve mund të zhvillohen më nivel të ministrash ose në nivel të zyrtarëve më të ulët. Kur bisedimet zhvillohen në nivel ministrash, vetvetiu kjo nënkupton se pala në bisedime i ka kushtuar rëndësi procesit të negocimit. Shtetet me potencial ekonomik, ushtarak dhe politik të dobët, vështirë e kanë që të tërheqin vëmendjen e drejtuesve kryesorë të politikës ndërkombëtare për bisedimet, në të cilat ato me kënaqësi do të kishin shefin e shtetit të tyre. Çdo përbërje e delegacionit ka nevojë për një udhëheqës. Ky mund të jetë personi më me shumë eksperiencë. Nuk është e thënë që të jetë më i vjetri i ekipit si moshë. Udhëheqësi i delegacionit ka tri përgjegjësi kryesore: Drejtimin e bisedimeve- thirrja e të tjerëve sa herë që është e nevojshme; Drejtimi i çështjeve të ekspertizës, për shembull, vendosja për faturën e shpenzimeve ose për ngritje grupesh teknike, mbështetje, virtuale, etj; Orkestrimi i gjithë ansamblit të ekipit në mënyrë variacional, varësisht nga rolet dhe në kohezion strategjik të përbashkët. 49 Koha e zhvillimit të bisedimeve ose koha sa do të zgjasin bisedimet mes palëve, gjithashtu është çështje që diskutohet gjatë fazës paraprake. Është më rëndësi kohëzgjatja e Po aty, fq 66. Bashkurti, L. (2010). Negociatat. Tetovë. Fq 546,

42 bisedimeve, sepse palët nuk mund të bisedojnë për një çështje pafundësisht. Kuptohet që palët, të cilët hyjnë në bisedime, kanë qëndrime të kundërta, por kjo nuk do të thotë se ato s do të arrijnë një zgjidhje. Që të arrihet kjo zgjidhje, natyrisht duhet të gjendet një kompromis. Që të arrihet kompromisi, palët duhet të ofrojnë qëndrimet e tyre. Normalisht, kjo kërkon edhe kohë. Prandaj, palët që në fazën paraprake, duhet që të bisedojnë rreth kësaj çështje procedurale. Gjatë caktimit të kohës së zhvillimit të bisedimeve, duhet të mbahet parasysh: përgatitja e palëve negociuese, vendi ku do të mbahen bisedimet, koha e nevojshme për përgatitjen e dokumentacionit dhe konsultimet që duhen bërë brenda shtetit për bisedimet që do të zhvillohen. Në bisedimet shqiptaro-britanike, në vitin 1950, përpara se të fillonin bisedimet mes palëve, më 12 janar 1950, përfaqësuesi britanik, Sir Erich Beckett, i drejtoi një letër përfaqësuesit shqiptar, Behar Shtylla, me të cilën ai e bëri publik propozimin e Qeverisë së tij për fillimin e bisedimeve për çështjen e dëmeve. Ky i fundit, iu përgjigj menjëherë se ia kishte përcjellë qeverisë së tij. Rreth një muaj më vonë, më 16 shkurt 1950, Shtylla lajmëroi se ishte autorizuar nga qeveria shqiptare për fillimin e bisedimeve. Ai propozonte që takimi të mbahej në Paris, në një datë që do të sugjerohej nga pala britanike. 50 Më 1 mars 1950, Sir Erich Becket, në një letër që fillonte me kërkim ndjese për vonesën e përgjigjes, jepte pëlqimin e qeverisë britanike për fillimin e bisedimeve në Paris, në një datë, të cilën do ta njoftonte më vonë. 51 Më 30 mars 1950, Sir Erich Becket, propozoi 13 prillin datë në të cilën do të takoheshin palët. Ai propozonte që takimi të mbahej në Ambasadën Britanike ose Legatën Shqiptare. 52 Më 11 prill 1950, Ambasada Britanike kërkoi nga Legata Shqiptare që takimi të zhvillohej në një ambient asnjanës dhe propozoi hotelin Bristol, çka u pranua nga pala shqiptare. 53 Më 13 prill, palët do të takohen në hotel Bristol në Paris. 54 Nëse në bisedime përfshihen më shumë palë dhe çështjet që duhet të bisedohen janë të ndjeshme, palët do të kenë më shumë nevojë për konsultime dhe përgatitje për bisedimet që do të zhvillohen. Gjithashtu, palët duhet që të caktojnë një kohë të përshtatshme për të gjithë pjesëmarrësit, që mos të paraqiten vështirësi praktike më pastaj. Pasi palët bien dakord që të zhvillojnë bisedimet, me këtë rast merren vesh për agjendën dhe çështjet procedurale, atëherë detyrë e palëve është hyrja në bisedime rreth tryezës. Si rregull, kjo fazë ka natyrë më formale se faza paraprake dhe, zakonisht opinioni publik Informacioni Mbi bisedimet Behar Shtylla- Erich Beckett, nëarkivin e MPJ, Fondi Incidenti i Kanalit të Korfuzit, Dosja e vitit Informacioni Mbi bisedimet Behar-Shtylla- Erich Beckett, nëarkivin e MPJ, Fondi Incidenti i Kanalit të Korfuzit, Dosja e vitit Po aty. Po aty. Po ary. 42

43 informohet në terma të përgjithshëm se çfarë po ndodh. Së pari bihet dakord mbi parimet themelore të marrëveshjes, ndryshe quhet faza e formulës së përgjithshme. Nëse kjo arrihet, më tej kalohet në përpunimin e detajeve. 55 Parimet e përgjithshme të marrëveshjes hasen me emërtime të ndryshme si: linjat kryesore ose marrëveshja kornizë, listë parimesh. Në kuadër të OKB-së, përdoret termi listë parimesh. Berridge preferon ta quajë formulë. Njëjtë me këtë emërtim, formulë, parimet e përgjithshme të marrëveshjes i quajnë edhe Zartman dhe Bertman. Tiparet që duhet të ketë një formulë e mirë janë të të vetëkuptueshme:të jetë e plotë, të jetë e ekuilibruar dhe të mos jetë e ngurtë. 56 Një formulë e mirë ofron zgjidhje për të gjitha çështjet e hapura midis palëve. Por, në realitet një gjë e këtillë është e pamundur. Jo të gjitha çështjet mund të diskutohen midis palëve. Natyrisht, që palët, nuk janë të gatshme që të diskutojnë për çdo çështje që i preokupon ato. Është normale që disa çështje të hiqen nga lista e bisedimeve dhe, për disa çështje, palët vetëm të mbajnë shënime dhe të shohin një mundësi që ato të trajtohen më vonë. Formula vërtetë nuk duhet të jetë aq e përgjithshme dhe e papërcaktuar sa në bisedimet paraprake, por gjithsesi ajo duhet të jetë aq e lakueshme (fleksibël), sa të lejojë secilën palë të besojë se mund të ketë përmirësime të mëtejshme në fazën e bisedimeve mbi detajet. 57 Në bisedimet në Camp David, midis Izraelit dhe Egjiptit në vitin 1978, presidenti i SHBAve, Carter, do të habitej kur vërejti qëndrimin të pa kompromis të Sadatit. Ai, nuk do të habitej nëse një qëndrim i tillë do të vinte nga pala izraelite. Sadati, duke vlerësuar miqësinë e tij me presidentin Carter, duke u nisur nga kjo, zhvillimi i një diplomacie të hapur me SHBA-të, i drejtoi një letër presidentit Carter, në të me të cilën i njoftonte se ai ishte i gatshëm të bënte lëshime, i pari ishte në favor të palës Izraelit. Carteri, pasi zbuloi këtë pozicion, i dha një optimizëm Sadatit për një përmirësim të marrëveshjes më vonë. Në realitet, kjo ishte një strategji e gabuar e Sadatit. 58 Në atë kohë, Sadati ishte nën vëmendjen e gjithë opinionit arab i cili me ankth priste përfundimin e bisedimeve në Camp David. Në këtë fazë të bisedimeve, preferohet që palët gjatë procesit të negociatave të përdorin diplomacinë hap pas hapi. Bisedimet hap pas hapi, konsiderohen si më të përshtatshme, sidomos kur palët kanë dallime të mëdha mes veti. Pra, palët në raste të këtilla, kanë një agjendë të kufizuar dhe, çështjet që do të trajtojnë në fillim, janë çështje për të cilat palët nuk kanë dallime të mëdha në mes tyre. Bisedimet mes Kosovës dhe Serbisë, të filluara në mars të vitit 2011, kanë një karakter të këtillë. Gjithashtu, taktika e bisedimeve hap pas hapi krijon mundësi, që palët të rrisin mirëbesimin midis tyre, gjë që jep mundësinë për të pasur sukses në bisedime si dhe një mundësi që në të ardhmen palët të bisedojnë edhe për çështje më me rëndësi G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 77. Po aty, 78. Po aty, 79. Oakman, J (2002).The Camp David Accords.A Case Study on International Negotiation. Fq 5. 43

44 Gjithsesi, duhet thënë se taktika e diplomacisë hap pas hapi, nuk është pa problem. Mund të krijohet përshtypja e gabuar se shqetësimet kryesore janë lënë mënjanë; ajo përmban gjithashtu rrezikun e shpenzimit të gjithë portofolit vetëm për një çështje. 59 Formula e zgjidhjes, i bëhet e ditur opinionit publik, nëpërmjet një fushate mediatike intensive. Kështu ndodhi kur u arrit Marrëveshja në Camp David. 60 Opinioni publik Marrëveshjen e Camp David e shikoi si një kompromis, ku nuk pati humbës dhe fitues, po ku pati fitues, sepse Egjiptit iu kthye Sinai, me çka priste t i rritet prestigji në botën arabe si dhe përforcoi miqësinë me SHBA-të, dhe Izraelin duke arritur të vendosë paqen me një shtet si Egjipti, në perspektivë mendonte për një siguri më të madhe në Lindjen e Mesme. Formula e zgjidhjes e arritur me Marrëveshjen e Camp Davidit, duhet të shikohet si një formulë e suksesshme, sepse arriti të vendosë paqen midis Egjiptit dhe Izraelit në një rajon me trazira dhe mosmarrëveshje. Pasi palët dakordohen për formulën e zgjidhjes, ato i zhvillojnë bisedimet në drejtim të përpunimit të zgjidhjes së plotë të mosmarrëveshjes. Pra, palët bisedojnë për detajet e zgjidhjes. Kjo fazë konsiderohet si faza më e vështirë gjatë gjithë procesit të negocimit. Konsiderohet si faza më e vështirë, pasi në këtë fazë duhet të konkretizohen mirë problemet. Ajo pse konsiderohet si faza më e vështirë e bisedimeve, shpjegohet me: Së pari, në këtë fazë, numri i të angazhuarve, negociatorëve, është më i madh. Së dyti, palët me shumë kujdes duhet të përpilojnë marrëveshjen. Kjo duhet bërë për arsye, që në të ardhmen mos të vijë deri të ajo që palët të interpretojnë në forma të ndryshme një dispozitë të marrëveshjes. Së treti, kjo fazë, zgjat më tepër, pasi gjatë procesit të përcaktimit të detajeve, angazhohen specialistë të lëmive të ndryshme. Zgjat më tepër edhe për atë se, të angazhuarve, respektivisht specialistëve, gjatë përpilimit të tekstit të marrëveshjes, u duhet edhe të konsultohen me udhëheqësit e tyre shtetëror. Së katërti, në këtë faze, secila nga palët mundohet të ndryshojë pikat e formulës, me ç rast, do t i jepej mundësia që të nxjerrë diçka më tepër gjatë kësaj faze. Së pesti, në këtë fazë, palët dakordohen për marrëveshjen. Është, parim i së drejtës ndërkombëtare pacata sunt servanda (marrëveshjet duhet respektuar). Sipas këtij parimi, palët duhet të zbatojnë marrëveshjen, më të cilën janë pajtuar. Kjo, në disa raste sjellë pasoja për njërën nga palët, sidomos për palën e cila ka bërë më tepër lëshime. Natyrisht që palët gjatë fazës së detajeve, në të cilën duhet të arrihet marrëveshja, nëpërmjet strategjive dhe metodave të ndryshme, mundohen të arrijnë atë që konsiderohet si favor për vetë palën. Kompromisi, është një ndër metodat më të preferuara, në të cilin Zartman, W/ Bernan, M (1982). The Practical Negotiation. Yale University Press. Fq 178. G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq

45 rast palët shpesh arrijnë t i japin fund mosmarrëveshjes midis tyre. Por, kjo nuk do të thotë që është metoda e vetme. Ndodh, që në një rast, njëra nga palët të bëjë lëshime gjatë procesit të bisedimeve. Më saktësisht, gjatë fazës së detajeve, që në realitet forcon pozitën e njërës palë, por më vonë pala tjetër do të jetë ajo që do të bëjë lëshime për ndonjë çështje tjetër. Edhe nëpërmjet aplikimit të kësaj metode, palët mund të arrijnë deri te zgjidhja e mosmarrëveshjes. Praktika e së drejtës ndërkombëtare, njeh disa raste në të cilat janë aplikuar këto metoda, ku më në fund është arritur zgjidhja. Kompromisi, për shembull, ka ardhur në shprehje në rastin e Afrikës së Jugut me Namibinë, marrëveshja e vitit 1988, ku në njërën anë, Afrika e Jugut kërkonte tërheqjen e trupave kubane nga Angola, por në anën tjetër, Namibia kërkonte tërheqjen e trupave ushtarake të Afrikës së Jugut nga territori saj dhe njohjen e pavarësisë së saj. Angola, e cila gjithashtu përfshihej në këtë rast, sepse ushtria kubaneze gjendej në territorin e saj, kërkonte që tërheqja e ushtrisë kubaneze të ndodhë në një afat prej tre deri në katër vjet. Në këtë rast, kompromisi u arrit dhe rezultoi me marrëveshje në bazë të së cilës: Afrika e Jugut bëri tërheqjen e trupave të saj nga Namibia dhe njohu pavarësinë e saj. Marrëveshja gjithashtu parashihte që ushtria kubaneze të tërhiqej për një vit e gjysmë nga Angola. Në bisedimet e zhvilluara midis Egjiptit dhe Izraelit, në Camp David në vitin 1978, është aplikuar metoda tjetër, ajo e lëshimeve gjatë bisedimeve ku më në fund palët kanë arritur deri te marrëveshja. Pra, bisedimet konsiderohen si një proces i gjatë, me plotë vështirësi, në të cilat herë njëra palë dhe here pala tjetër duket se krijojnë favore, që kalojnë nëpër disa faza, duke filluar nga faza paraprake për të vijuar me formulën dhe që përfundojnë me fazën e detajeve. Nëpërmjet tyre palët mund të arrijnë deri te zgjidhja, por ndonjëherë ato mund të ndërpriten, me ç rast nuk do t i jepej fund mosmarrëveshjes dhe palët për çështjen mund të kërkojnë zgjidhje nëpërmjet formave tjera diplomatike ose juridike SHËRBIMET E MIRA DHE NDËRMJETËSIMI Shërbimet e mira në gjuhë të ndryshme mund t i hasim me emra të ndryshëm. Në gjuhën angleze thirren si Good offices, në gjuhën frënge përdoret termi bons offoces. Fjalori i Drejtësisë i Universitetit të Oksfordit, jep këtë përkufizim për shërbimet e mira: një teknikë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në të cilën një palë e tretë me pëlqimin e shteteve në kontest, shërben si një ndërmjetës miqësor dhe përpiqet nëpërmjet sugjerimeve të bindë palët, që mosmarrëveshjen ndërmjet tyre ta zgjidhin nëpërmjet bisedimeve. 61 Nga ky definicion, kuptohet se shërbimet e mira janë mënyrë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet shteteve me ndërhyrjen e një pale të tretë, e 61 A Dictionary of Law.(2009). University press. Oksford. Fq

46 cila përpiqet që t i ofrojë palët të arrijnë zgjidhje. Në një kuptim më të gjerë, termi shërbime të mira, vjen në shprehje kur përmendet ndonjë iniciativë ose kontribut që promovon paqe dhe bashkëpunim ndërkombëtar. Zakonisht shërbimet e mira mund t i ofrojë një shtet ose një grup i shteteve, organizatat ndërkombëtare, qoftë me karakter të përgjithshëm siç është OKB, ose ndonjë organizatë me karakter regjional. Në kuadër të OKB-së, funksionon edhe një komision i përhershëm për shërbime të mira i themeluar nga Asambleja e Përgjithshme në vitin 1950 (shih më poshtë rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme). Themelimi i komisionit të përhershëm për shërbime të mira Asamblea e Përgjithëshme, Duke pasur parasysh dispozitën e nenit 33 të Kartës se palët në një mosmarrëveshje, vazhdimësia e së cilës ka gjasa që të rrezikojë ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtar, duhet mbi të gjitha të kërkojnë një zgjidhje nëpërmjet bisedimeve, hetimit, ndërmjetësimit, gjykimit, pajtimit, arbitrazhit, vendimit gjyqësor, përfshirjes së institucioneve rajonale ose marrëveshjes ose përmes mjetesh tjera paqësore që zgjedhin vetë palët. Duke kujtuar rezolutën 295 (IV) të Asamblesë së Përgjithshme, Komiteti i Përkohshëm i Asamblesë së Përgjithshme është i ngarkuar të marrë parasysh implementimin e mëtejshëm sistematik të asaj pjese të nenit 11, paragrafi 1 i Kartës që ka të bëjë me parimet e përgjithshme të bashkëpunimit për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare dhe pjesën e nenit 13, paragrafi 1 a) që ka të bëjë me promovimin e bashkëpunimit ndërkombëtar në fushën politike. Duke marrë parasysh se Komiteti i Përkohshëm i Asamblesë së Përgjithshme tashmë ka filluar me punë për themelimin e një organi të përhershëm pajtimi si ai i propozuar nga Jugosllavia. Duke marrë parasysh se puna për të arritur këtë është e rëndësishme dhe urgjente, 1. Vendosi t i referohet pikës 73 agjendës të Komitetit të Përkohshëm të agjendës së tanishme (Themelimi i komisionit të përhershëm për shërbime të mira). 2. Rekomandon Komitetin e Përkohshëm të vazhdojë ekzaminimin sistematik të mekanizmave për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve, për të studiuar këtë pikë në lidhje me çështjen e themelimit të një organi të përhershëm pajtimi dhe duke marrë parasysh propozimin e prezantuar nga Jugosllavia që përcillen nëpërmjet pikës 73 dhe diskutimet nga séance e V-të e Asamblesë së Përgjithshme lidhur me atë pikë. Seanca 308, mbajtur më 17 nëntor

47 Personi i angazhuar nga shteti ose organizata ndërkombëtare, që ofron këto shërbime duhet të posedojë cilësitë si: Të jetë i paanshëm; Detyrën e besuar ta kryejë me besnikëri; Transparenca të vijë në shprehje gjatë punës së tij. Roli i shtetit të tretë në zgjidhjen e mosmarrëveshjes, është që të përpiqet të ulë palët në bisedime. Pra, pasi që palët ulen në tryezën e bisedimeve, konsiderohet se ka përmbushur misionin e tij. Shërbimet e mira mund të kenë ekzistuar që prej kur paraqiten marrëdhëniet ndërkombëtare dhe mosmarrëveshjet ndërkombëtare, mirëpo ky nocion në dokumentet ndërkombëtare përmendet që nga gjysma e dytë e shekullit XIX. 62 Me rastin e Kongresit të Parisit, të vitit 1856, pas luftës së Krimesë, u adoptua një protokoll i veçantë që bënte fjalë për mënyrën e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve që mund të lindin në të ardhmen midis fuqive evropiane, Francës, Anglisë, Rusisë dhe Turqisë. Në atë protokoll thuhej,se në çdo mosmarrëveshje që mund të lindte midis palëve të Traktatit të Parisit dhe Turqisë, ato duhej t i drejtoheshin shërbimit me qëllim të mirë të ndonjë fuqie të tretë dashamirëse përpara se të përdorej forca e armëve. 63 Më vonë, zgjidhja e mosmarrëveshjes nëpërmjet shërbimeve të mira, parashihet edhe në shumë marrëveshje ndërkombëtare si: Konventa e Hagës e vitit 1907 për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve; Statuti i Lidhjes së Kombeve; Statuti i Ligës Arabe; Karta e Bogotasë; Marrëveshje ndëramerikane për zgjidhje paqësore; Karta e OKB-së; Deklarata e Manilës mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve. Në kuadër të OKB-së, është Sekretari i Përgjithshëm i saj, i cili luan një rol të rëndësishëm në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Ai, në disa raste, me iniciativën e vet, por edhe me kërkesë të KS ose të AP, ka ndërhyrë për të zgjidhur mosmarrëveshjet që janë shfaqur ndërmjet shteteve. Natyrisht, në disa nga iniciativat e ndërmarra nga ai, ka ardhur në shprehje dhënia e shërbimeve të mira. Për shembull, në Qipro në vitin 1974, po ashtu pas pengmarrjes së personelit të ambasadës së SHBA-ve në Teheran në vitin 1979, në mosmarrëveshjet në Falklands 1982, në vitin 1990 pas pushtimit ( accesed ) Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq

48 të Kuvajtit nga Iraku. Në Timorin Lindor, nën përkujdesjen e Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, u arrit që të nënshkruhet marrëveshja ndërmjet Indonezisë dhe Portugalisë, në vitin 1999 për mbajtjen e një referendum mbi statusin e Timorit Lindor. 64 Në vitin 1998, në bisedimet midis Irakut dhe SHBA-ve, OKB-ja, nëpërmjet Sekretarit të Përgjithshëm, kishte ofruar shërbime të mira me qëllim që Iraku të lejonte vazhdimin e inspektimeve mbi armët bërthamore. 65 Gjithashtu, shërbime të mira janë ofruar nga ana e OKB-së edhe në Kongo, Qipro, Namibi. Në bazë të disa analizave, shërbimet e mira, vijnë në shprehje edhe në fushën e të drejtave të njeriut dhe së drejtës humanitare. Në këtë drejtim, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, është angazhuar që nëpërmjet shërbimeve të mira, të mundësojë lëvizjen e refugjatëve nga rajonet, në të cilat ka pasur mosmarrëveshje si dhe ka hapur rrugë për dhënien ndihmë këtyre personave. Meqë kërkesat për dhënien e shërbimeve të mira sa vijnë e shtohen, pranë Sekretarit të Përgjithësohen të OKB-se, janë ndërmarrë masa dhe janë krijuar grupe të ndryshme në kuadër të departamenteve të OKB-së, të cilat ofrojnë shërbimet e tyre, në bazë të nevojave që do të ketë Organizata. Një mjet tjetër për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në mënyrë paqësore është edhe ndërmjetësimi. Njëjtë sikurse shërbimet e mira, edhe te ndërmjetësimi, kemi ndërhyrjen e një pale të tretë, e cila përpiqet që të ofrojë palët që të zgjidhin mosmarrëveshjen midis tyre. Në shikim të parë, ndërmjetësimi duket i ngjashëm sikurse shërbimet e mira, mirëpo realisht ka dallime midis këtyre dy mjeteve, pasi të ndërmjetësimi, roli i ndërmjetësuesit nuk konsiston vetëm në afrimin e palëve për t u ulur në tryezën e bisedimeve, por ai me qëllim të zgjidhjes së mosmarrëveshjes merr pjesë gjatë gjithë procesit të bisedimeve, madje duke u ofruar palëve, këshilla, sugjerime dhe propozime. Në Fjalorin e Drejtësisë të Universitetit të Oksfordit jepet ky përkufizim për ndërmjetësimin: metodë për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në të cilën një palë e tretë vepron me pëlqimin e shteteve të përçara dhe në mënyrë aktive merr pjesë gjatë procesit të bisedimeve, duke ofruar sugjerime thelbësore në lidhje me kushtet e zgjidhjes dhe në përgjithësi duke u përpjekur për të pajtuar kërkesat e kundërta, gjithmonë duke u munduar që mos ngjallë ndonjë pakënaqësi midis palëve. 66 Kur flasim për ndërmjetësimin, si një lloj i veçantë në një proces të bisedimeve me anë të të cilit mundësohet që palët të arrijnë të zgjidhin një mosmarrëveshje, nuk duhet lënë anësh dhe roli që luan apo ka pala e tretë në këtë proces. Në të vërtetë, roli i palës së tretë është tepër i rëndësishëm dhe ajo gjatë gjithë procesit është pjesë aktive dhe në mënyrë të Boumghar, M (2000). Les bons offices, l ONU et la Suiss. Më tepër shih në: ONU_et _la_suisse.pdf accesed ) A Dictionary of Law. (2009).Universyty press. Oksford. Fq

49 drejtpërdrejtë edhe e përfshirë në mosmarrëveshjen mes palëve. Ndërmjetësimi, mund të ofrojë një shtet ose disa shtete. Edhe organizatat ndërkombëtare si OKB, po edhe organizatat regjionale, mund të jenë si ndërmjetësues për zgjidhjen paqësore të një mosmarrëveshje ndërkombëtare. Ndërmjetësuesi, i cili do të angazhohet në një proces për të ofruar ndihmën e tij, duhet të ketë shumë kujdes në mënyrë që të përmbushë misionin që i është besuar. Në këtë drejtim, ai duhet të jetë i paanshëm në konfliktin midis palëve dhe të mos favorizojë asnjërën palë gjatë përpilimit të agjendës. Misioni i ndërmjetësuesit është që të mundohet, me anë të këshillave, propozimeve, të ofrojë që palët të arrijnë deri te zgjidhja. Në bazë të kësaj që nënvizojmë shihet qartë se ndërmjetësuesi, qëllim kryesor ka arritjen e një marrëveshje midis palëve në konflikt. Pala e tretë, do të konsiderohet se ka qenë e suksesshme, nëse arrin që palët të arrijnë marrëveshje. Kjo mund të arrihet, nëse ndërmjetësuesi, përpiqet në bisedime herë me njërën palë dhe herë me palët tjetër, të gjejë atë që konsiderohet e pëlqyeshme për ato. Nga kjo që theksuam, vërejmë se roli i ndërmjetësuesit është një detyrë e vështirë. Në anën tjetër, kjo nuk do të thotë se nëse dështojnë bisedimet për zgjidhjen e një mosmarrëveshjeje, se ndërmjetësuesi ka qenë i keq ose se ndërmjetësuesi nuk ka qenë shumë aktiv në zgjidhjen e në mosmarrëveshje. Praktika e së drejtës ndërkombëtare njeh raste ku kemi pasur ndërprerje të bisedimeve midis dy shteteve edhe pas përpjekjeve shumë serioze të një shteti ose organizate ndërkombëtare. Kështu, gjashtë shtete evropiane dhe Papa, kanë provuar të ndërmjetësojnë midis SHBA-ve dhe Spanjës në vitin 1898, por nuk kanë pasur sukses; Holanda ka refuzuar ndërmjetësimin e Kinës në konfliktin holandezo-indonezian më 1947; Britania e Madhe ka refuzuar propozimin amerikan për ndërmjetësim në konfliktin rreth kufijve midis Hondurasit Britanik dhe Guatemalës më 1948; India ka refuzuar ofertën e Australisë për ndërmjetësim në konfliktin midis Indisë dhe Pakistanit; Siria ka kërkuar nga mbreti saudit- Ibn Saudi ta tërheqë ofertën e ndërmjetësimit përkitazi me mosmarrëveshjen midis Sirisë dhe Turqisë, më Ndërmjetësi është një person, i zgjedhur nga të dyja palët, i cili merr pjesë në bisedime dhe ka për detyrë të propozojë kushtet e një zgjidhje dhe përpiqet të arrijë mirëkuptimin ndërmjet dy pikëpamjeve kundërshtare. 68 Në procesin e bisedimeve, ndërmjetësuesi mban përgjegjësinë kryesore në mënyrë që bisedimet të kanalizohen drejt ofrimit të zgjidhjes së mosmarrëveshjes. Ajo çfarë e karakterizon diplomacinë amerikane, faktikisht ndërmjetësit amerikan është ofrimi i Gruda, Z (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq 418. Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq

50 garancave. Garancitë zakonisht u jepen palëve në konflikt me qëllim që mos ndonjëra prej tyre nuk do të respektojë marrëveshjen gjatë së ardhmes. Ndërmjetësi, mund të japë edhe një kontribut të fundit për të shpëtuar fytyrën e palëve në konflikt, duke mundësuar hartimin e marrëveshjes në një formë të tillë që të duket sikur (kur kjo është e mundur) palët kanë bërë lëshime ndaj ndërmjetësit, jo ndaj palës kundërshtare. 69 Në të vërtetë, në kësi rastesh, marrëveshja është arritur me shprehjen e vullnetit të palëve, por për arsye të ndryshme njëra nga palët, për të ruajtur reputacionin e saj para opinionit të brendshëm, mbrohet me atë që marrëveshja e arritur dhe lëshimet në të u bënë pas insistimit dhe këmbënguljes të ndërmjetësuesit. Ndërmjetësimi, si mënyrë e zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ka qenë i njohur që në mesjetë. Gjatë mesjetës, si ndërmjetësues janë paraqitur papë, ambasadorë, shtete, etj. Kështu, Franca ka ndërmjetësuar në konfliktin midis Turqisë dhe Greqisë rreth Kretës më 1869; Papa Leoni XIII ka ndërmjetësuar midis Spanjës dhe Gjermanisë, rreth ishujve Karoline më 1885, etj. 70 Praktika e së drejtës ndërkombëtare njeh disa raste, në të cilat ka ardhur në ndihmë ndërmjetësimi. Në vitin 1867, Britania e Madhe ka ndërmjetësuar në konfliktin midis Francës dhe Prusisë rreth Luksemburgut, për të parandaluar një luftë mes këtyre dy shteteve; Franca ka ndërmjetësuar midis Britanisë së Madhe dhe Rusisë më 1904, për t i dhënë fund një konflikti ndërkombëtar; SHBA-të kanë ndërmjetësuar për përfundimin e Luftës ruso-japoneze më Megjithatë, roli i ndërmjetësimit, si një ndër metodat kryesore për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në shekullin e XX po edhe në fillimin e shekullit XXI sa vjen e është rritur. Pas përfundimit të Luftës së dytë Botërore, në shumë mosmarrëveshje ndërkombëtare është vënë në funksion ky mjet i diplomacisë. Bisedimet midis Egjiptit dhe Izraelit, në vitin 1978, rezultuan me sukses falë angazhimit dhe ndërmjetësimit të presidentit të SHBA-ve, në atë kohë, Jimmy Carter. Gjithashtu, edhe në bisedimet Angolë-Namibi, në vitin 1988, rol të rëndësishëm ka pasur SHBA-ja, e cila ka qenë e angazhuar në cilësinë e ndërmjetësit. Gjithashtu, në vitin 1969, në afrimin e marrëdhënieve midis Kinës dhe SHBA-ve, një rol të rëndësishëm luajti presidenti francez De Gaille, i cili në atë kohë gëzonte autoritet të lartë. Si një ndër mjetet për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve, ndërmjetësimi sikurse edhe shërbimet e mira, vihen në funksion dhe i paraprijnë përdorimit të forcës. Meqenëse ndërmjetësimi vjen në shprehje dhe shërben për të zgjidhur paqësisht mosmarrëveshjet G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 277. Gruda, Z (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti I Prishtinës. Prishtinë. Fq 419. Gruda, Z (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti I Prishtinës. Prishtinë. Fq

51 ndërkombëtare, atë e parashohin shumë marrëveshje ndërkombëtare. Këtu, mund të përmenden: Traktati i Paqes të Parisit, i vitit 1856; Konventa e Hagës mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, e vitit 1899 dhe, 1907; Traktati i Paqes i Versajës, i vitit 1919; Statuti i Lidhjes së Kombeve; Karta e OKB-së. Kemi theksuar, edhe më lartë, se gjatë mesjetës, por edhe më vonë, në mosmarrëveshje midis shteteve, zakonisht kanë ndërmjetësuar shefa shtetesh, papë por edhe ambasadorë të ndryshëm. Ishte e natyrshme që për këtë lloj shërbimi që ofronin këta t u jepeshin dhurata personale me vlera mjaft të larta. Dhuratat e këtilla jepeshin në shenjë mirënjohje, meqë këta ishin personat të cilët kishin luajtur një rol të rëndësishëm për zgjidhjen paqësorë të mosmarrëveshjeve që kishin pasur palët. Në ditët e sotme, nuk hasen raste të ndërmjetësimit, ku ndërmjetësuesi i hynë një detyrë të këtillë për të përfituar personalisht. Praktika e së drejtës ndërkombëtare bashkëkohore, ndërmjetësuesit i ndan në këto kategori: Ndërmjetësuesit zyrtar dhe Ndërmjetësuesit jo zyrtar. Ndërmjetësit më të rëndësishëm në marrëdhëniet ndërkombëtare, janë shtetet si dhe organizatat ndërkombëtare. Për të zgjidhur një konflikt ndërkombëtar, zakonisht kanë ndërmjetësuar shtetet. Zakonisht fuqitë e mëdha, kanë luajtur rolin e ndërmjetësit për shumë çështje. Berridge në librin e tij Diplomacia dhe Praktika, thekson arsyet se pse si ndërmjetësues në shumë mosmarrëveshje kanë qenë shtete, të cilat kanë pasur një rol të rëndësishëm në marrëdhëniet ndërkombëtare. Ai në këtë drejtim përmend tri arsye themelore dhe atë: Këto shtete, veshin mantelin e ndërmjetësit, për të shuar krizat të cilat kërcënojnë stabilitetin global, përfshirë edhe stabilitetin ekonomik, për të cilat ato kanë interesa të rëndësishme. Përgjithësisht, fuqitë e mëdha besojnë se është e arsyeshme të ndërmjetësohet në konfliktet që ndodhin brenda aleancave ose grupimeve të shteteve, tek të cilat ato kanë rol drejtues. Motivet që i shtyjnë janë shumë të qarta: është tepër e rëndësishme të ruhet solidariteti i brendshëm dhe parandalohen ndërhyrjet për ndihmë nga jashtë. 51

52 Është e qartë se fuqitë e mëdha, përdorin ndërmjetësimin edhe si mjet për zgjerimin e rrjetit të klientëve në varësi të tyre. 72 Konflikti arabo-izraelit, në vitet e 70-ta të shekullit XX, ka qenë shqetësim për SHBAtë, prandaj SHBA-të kanë qenë shumë aktive gjatë asaj kohe që palët të arrinin deri te zgjidhja e konfliktit. Angazhimi i SHBA-ve, për t iu dhënë fund mosmarrëveshjeve midis arabëve dhe Izraelit, ishte tepër i lartë. SHBA-të i shqetësonte shumë rritja e çmimit të naftës që ndikonte shumë në ekonominë amerikane dhe ekonominë ndërkombëtare në përgjithësi. Në anën tjetër, ky konflikt sa më tepër vazhdonte, aq me shumë ndikonte në marrëdhëniet midis SHBA-BRSS, marrëdhënie këto të tensionuara dhe që me zgjatjen e konfliktit tensionoheshin edhe më tepër. Edhe në konfliktin rreth Qipros, midis Turqisë dhe Greqisë, Britania e Madhe për shkak të interesave të saj, mbante mbi vete detyrimet ligjore për garantimin e Republikës së Qipros. 73 Konsideratat e solidaritetit, brenda grupit dhe ndjenja e detyrës së udhëheqësit, kanë bërë që Britania e Madhe të përpiqet pandërprerë të ndërmjetësojë në rivalitetin midis dy vendeve të rëndësishme anëtare të Commonwelth-it, Indisë dhe Pakistanit. 74 Në rastin Angolë-Namibi të vitit 1988, interesi i SHBA-ve për të ndërmjetësuar në këto konflikt, ishte që të zgjerojë rrjetin e vet edhe me shtete tjera të cilat do të jenë në varësi të saj. Pra, kur flasim për ndërmjetësimin zyrtar, meqë rolin e ndërmjetësuesit te ky lloj i ndërmjetësimi e japin kryesisht shtetet, të cilët luajnë rol kryesor në marrëdhëniet ndërkombëtare, është e natyrshme që kontributi i ndërmjetësit të rezultojë i suksesshëm. Përveç fuqive të mëdha, si ndërmjetësues mund të jenë edhe shtetet tjera. Në interes të paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, shpeshherë, në cilësinë e ndërmjetësuesit, janë paraqitur Zvicra dhe Austria. Këto janë dy shtete që gëzojnë statusin e shtetit neutral dhe, falë këtij statusi që kanë këto shtete, mund të thuhet se më së miri plotësojnë kushtet për të qenë ndërmjetës në zgjidhjen e konflikteve të ndryshme. Zvicra dhe Austria janë vende, të cilat shpeshherë, udhëheqësit e shteteve i caktojnë si vende, në të cilat do të zhvillohen bisedimet për t i dhënë fund ndonjë mosmarrëveshje ndërkombëtare ose për të diskutuar për ndonjë çështje që tangon ato. Dhe kjo është e zakonshme pse e zgjedhin një vend si Zvicra kur dihet se Gjeneva është selia europiane e OKB-së. Ndërsa Austria preferohet se G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 279. G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 278. G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq

53 kryeqyteti i saj Vjen,a ka qenë vendi në të cilin janë mbajtur kongrese, samite, konferenca të rëndësishme gjatë gjithë historisë. Është me rëndësi të theksohet se edhe shtetet e vogla, në disa raste, paraqiten si ndërmjetësues për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Algjeria, në vitet e 80-ta, ka ndërmjetësuar në krizën e pengjeve midis SHBA-ve dhe Izraelit. Vatikani, ka ndërmjetësuar në shumë mosmarrëveshje. Kështu Vatikani, ka ndërmjetësuar midis Argjentinës dhe Kilit në vitin , për Kanalin Beangle. Shtetet mund të paraqiten si ndërmjetësues edhe në konflikte ndërkombëtare, në bazë të autorizimeve që u jepen nga ndonjë marrëveshje ndërkombëtare. Kështu, ndonjë shtet i cili është anëtarë në një organizatë ndërkombëtare, mund të autorizohet nga organizata që të ndërmjetësojë në zgjidhjen e ndonjë mosmarrëveshje. Karta e OKB-së, Karta e OSHA-së, Karta e OAU-së, përmbajnë dispozita ku sekretariateve që veprojnë në kuadër të tyre, u jepen kompetenca për të ndërmjetësuar në një mosmarrëveshje. Është me rëndësi të theksohet se përveç shteteve dhe organizatave ndërkombëtare, si ndërmjetësues në zgjidhjen e një mosmarrëveshje, mund të jetë edhe një individ ose ndonjë organizatë joqeveritare. Kur si ndërmjetës paraqitet individi ose organizate joqeveritare, për këtë lloj të ndërmjetësimit thuhet se është ndërmjetësim jo zyrtar. Zakonisht, individët të cilët marrin përsipër të ndërmjetësojnë në zgjidhjen e një mosmarrëveshje, janë persona që rrjedhin nga familje autoritative dhe biznesmenë të fuqishëm. Motivet që i shtyjnë këta persona të merren me kësi lloj aktivitetesh, janë të interesave të ndryshme, si për shkak të interesave politike, për qëllime bamirëse, ndonjëherë dhe dëshira për të bërë emër, etj. Berridge, përmend një rast lidhur me ndërmjetësimin nga individët. Natyrisht bëhet fjalë për ndërmjetësimin jozyrtar. Rasti ka të bëjë me Armmand Hammer, një manjat amerikan, babai rus i të cilit kishte emigruar në SHBA, në fund të shekullit XIX. Gjatë Luftës së Ftohtë, Hammer, u bë shumë i njohur për përpjekjet si qytetar-diplomat në nxitjen e shtensionimit Lindje-Perëndim, por edhe me shumë meritë- për ndihmën ndaj hebrenjve sovjetikë, për të cilën kishte mbështetjen e Izraelit. Duke shfrytëzuar në maksimun përvojën dhe njohjen e BRSS-në, pasurinë e tij të pafund dhe energjinë e pashtershme, Hammmer ishte në gjendje të hapte dyert në Moskë, që për të tjerët ishin të mbyllura. Megjithatë, në Departamentin e Shtetit kishte personalitete që nuk i besonin, ndërsa disa prej përpjekjeve të tij për shtensionimin Lindje-Perëndim, patën ndikim sipërfaqësor për të vetmen arsye se marrëdhëniet diplomatike midis superfuqive ishin të shkatërruara G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq

54 Shoqatat joqeveritare, gjithashtu mund të ndërmjetësojnë në ndonjë mosmarrëveshje. Këtu, mund të përmenden organizatat me karakter fetar, që në disa raste kanë luajtur rolin e ndërmjetësuesit. Kështu, Sant Egidio u bë i njohur për rolin që pati në përfundimin e luftës civile të Mozambikut, në fillim të viteve 90-të. 76 Përveç organizatave me karakter fetar, në botë ekzistojnë edhe shume organizata tjera joqeveritare me karakter laik, të cilat luajnë një rol të madhe në zgjidhjen dhe parandalimin e konflikteve. Këtu, mund të përmendim Qendra Carter, e cila është themeluar nga ish Presidenti I SHBA-ve, Jimmy Carter. 77 Kur flasim për ndërmjetësimin jo zyrtar, në të shumtën e rasteve ai është i pasuksesshëm. Megjithatë, ka mundësi që ndonjëherë, kur kemi kombinim të ndërmjetësimit jozyrtar me ndërmjetësimin zyrtar, palët të arrijnë deri te zgjidhja. Ndërmjetësimi, është shërbim i cili ofrohet nga një palë e tretë. Rastet e trajtuara më lart, e ilustruan këtë. Megjithatë, në ditët e sotme, është bërë e zakonshme që në zgjidhjen paqësore të një mosmarrëveshje, të ndërmjetësojnë disa shtete. Ky lloj i ndërmjetësimit quhet ndërmjetësim shumëpalësh. Ndërmjetësimi shumëpalësh mund të shfaqet në dy forma: Ndërmjetësim i koordinuar dhe, Ndërmjetësim i pakoordinuar. Ndërmjetësimi i koordinuar është lloj i ndërmjetësimit ku rolin e ndërmjetësit e luajnë disa shtete. Te ndërmjetësimi i kombinuar, numri i shteteve që përbëjnë grupin koordinues sillet prej katër deri në pesë. Grupi koordinues, ndryshe quhet edhe grupi i kontaktit. Grupi i Kontaktit, i krijuar në vitin 1994 për të trajtuar konfliktin e Bosnjës dhe, i riaktivizuar në vitin 1999 për të trajtuar krizën në Kosovë. Ai përbëhej nga Gjermania, Franca, Britania e Madhe, Rusia dhe SHBA-të. Gjatë vitit 2008, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, duke folur për rëndësinë që ka ndërmjetësimi në zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, kërkonte nga AP dhe KS sigurimin e mjeteve të duhura, me qëllim që të rritet roli i ndërmjetësimit nëpërmjet OKB-së. Gjithashtu, ai theksoi se përvoja tregon se përpjekjet efektive Cameron, H. (1994). Ending Mozambique s War: The Role of Mediation and Good Offices.Institute of Peace Press. Washington DC. Kapituulli 5, fq 6. G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq

55 nëpërmjet ndërmjetësimit të koordinuar, kishin rezultuar të suksesshme në ndërtimin e paqes dhe ruajtjen e saj. 78 Ndërmjetësimi i pakoordinuar, është lloj i ndërmjetësimit në të cilin gjithashtu si ndërmjetës paraqiten disa shtete. Ky lloj ndërmjetësimi mund të konsiderohet si i favorshëm për palët në konflikt. Pse konsiderohet si i favorshëm për palët në konflikt ky lloj ndërmjetësimi? Te ndërmjetësimi i pakoordinuar, palët në konflikt, së pari, e kanë mundësinë të dëgjojnë sugjerimet e ndryshme që bëjnë ndërmjetësit. Së dyti, meqë ky lloj ndërmjetësimi mund të konsiderohet edhe si garë mesh ndërmjetësish, palët në konflikt, e kanë mundësinë që të pranojnë atë zgjidhje, e cila konsiderohet me e favorshme nga të gjitha zgjidhjet e ofruara nga ana e ndërmjetësve. Kur janë dy shtete ose dy Organizata ndërkombëtare në cilësinë e ndërmjetësuesit, përgjegjësia ndahet në mënyrë të barabartë ndërmjet dy ndërmjetësve. 79 Palët në një mosmarrëveshje mund të pranojnë ose ta refuzojnë ndërmjetësimin. Në kësi rastesh, ndërmjetësuesi nuk është i detyruar të ndërmjetësojë dhe mund të tërhiqet nga ai proces për zgjidhjen e mosmarrëveshjes. Si ndërmjetës mund të shfaqet një palë tjetër për të vazhduar misionin e ndërprerë të ndërmjetësuesit të mëhershëm. Praktika e diplomacisë njeh edhe kësi rastesh, ku si ndërmjetës është paraqitur një palë tjetër për të vazhduar misionin e ndërmjetësuesit. Kështu, mund të përmendet angazhimi i OSHA për të ndërmjetësuar në Haiti në vitin Roli i ndërmjetësit prej OSHA-së, do të kalonte në OKB, për të kaluar më vonë te SHBA. Në mosmarrëveshjet që shfaqen midis shteteve, ku natyra e mosmarrëveshjes duket shumë e vështirë, zakonisht si ndërmjetësues shfaqet OKB-ja. Por, në kësi rastesh, nuk është e lehtë që të arrihet deri te zgjidhja e mosmarrëveshjes midis palëve, edhe pse angazhimi i OKB-së nuk mungon. Me qëllim që të arrihet deri te zgjidhja e mosmarrëveshjes, zakonisht janë edhe aktorët tjerë, të cilët shfaqen si ndërmjetësues për të afruar palët. Këtu, mund të përmenden aktiviteti ose ndihma që japin organizatat jo qeveritare, të cilat mund të ndikojnë te njëra nga palët për të pranuar këshillat dhe sugjerimet që më herët ka dhënë OKB-ja, me cilësinë e ndërmjetësuesit Un News Centre. 23 September Ban calls for enhanced funding and resources for UN mediation role.( ( ). G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq

56 2.4. HETIMET (KOMISIONET ANKETUESE) E drejta ndërkombëtare njeh raste, kur dy shtete mbajnë qëndrime të ndryshme dhe kanë dallime të mëdha, sa që edhe bisedimet që zhvillohen ndërmjet palëve, nuk lëvizin nga pika e vdekur. Pra, secila nga palët mosmarrëveshjen e përshkruan në formën e vet. Në kësi rastesh, e drejta ndërkombëtare ka parashikuar krijimin e një komision hetues (komision i anketës), i cili do të këtë për detyrë që të ndihmojë palët që të zgjedhin mosmarrëveshjen që kanë mes tyre. Konventa e Hagës mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, e vitit 1907 parasheh që në çdo mosmarrëveshje ndërkombëtare, në të cilën nuk preket nderi dhe interesat vitale të shtetit, dhe që është rezultat i mospajtimit lidhur me vlerësimin e gjendjes faktike, do të krijohet një komision hetues, nëse palët nuk kanë arritur që të gjejnë zgjidhje nëpërmjet mjeteve diplomatike, me qëllim që të lehtësojnë zgjidhjen e mosmarrëveshjes, duke i ndriçuar faktet nëpërmjet hetimeve, të cilat kryhen nga ana e komisionit në mënyrë të pavarur, asnjanëse dhe në mënyrë të ndërgjegjshme. 80 Komisioni hetues, mund të krijohet me marrëveshje midis palëve. Pra, palët në një mosmarrëveshje duhet të japin pëlqimin e tyre që një çështje t ia delegojnë një komisioni të paanshëm, i cili do të kujdeset për të mbledhur të gjitha faktet. Pra, komisioni hetues, detyrë kryesore ka hetimin e të gjitha fakteve për të parë më mirë natyrën e mosmarrëveshjes. Në marrëveshjen midis palëve përfshihen përbërja e komisionit, faktet të cilat duhet të ndriçohen nga ky komision, përbërja e komisionit, afati brenda të cilit duhet të jepet raporti dhe çështjet procedurale lidhur me vendin, gjuhën e punimeve etj. 81 Komisioni hetues përbëhet nga anëtarë të vetë shteteve që janë në konflikt. Ndonjëherë, anëtarë të komisionit hetues janë edhe persona asnjanës. Kur anëtarët e komisionit hetues caktohen nga ana e shteteve, te cilët janë në konflikt, në këtë rast secila palë do të caktojë numër të njëjtë të përfaqësuesve që do të jenë anëtarë të trupit të komisionit hetues. Përbërje të këtillë kanë gati të gjitha komisionet, që formohen sot nga ana e shteteve për shqyrtimin e mosmarrëveshjeve të ndryshme. Ndonjëherë, si anëtarë të komisionit hetues, mund të caktohet edhe ndonjë person asnjanës, sidomos kur çështja është e ndërlikuar dhe palët kanë dallime të mëdha. Në kësi rastesh, një person i tretë mund të kyçet si anëtar i komisionit hetues, me qëllim që gjatë shqyrtimit të fakteve, të mos ketë dallime, por të vijë në shprehje objektiviteti gjatë hartimit të raportit nga ana e komisionit hetues. Pra, siç shihet, formimi i komisionit hetues është i ngjashëm me gjyqin e arbitrazhit. Ajo çka e dallon komisionin hetues nga gjyqi i Konventa e Hagës mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare e vitit 1907, neni 9. Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Prishtinë. fq

57 arbitrazhit, është se vendimi i gjyqit të arbitrazhit është i detyrueshëm për palët, ndërsa raporti i komisionit hetues, mund të mos pranohet nga ato. Komisioni hetues, siç cekëm edhe më lartë, ka për detyrë që të shqyrtojë rastin, të nxjerrë konstatimet e tij lidhur me rastin dhe, pas gjithë kësaj, të dal me mendim përfundimtar mbi gjendjen. Gjatë gjithë kohës, kur komisioni merret me shqyrtimin e rastit, ai mund që të kërkojë nga palët në mosmarrëveshje që ta pajisin atë me dokumentacionin e nevojshëm. Për të përpiluar një raport sa më cilësor, natyrisht duhet të ketë sa më tepër të dhëna. Për këtë qëllim, komisioni mund të kërkojë edhe ndihmën e ekspertëve dhe dëshmitarëve, me qëllim që të mblidhen sa më tepër të dhëna. Komisioni hetues, mbledhjet e veta i zhvillon me dyer të mbyllura. Vendimi i Komisionit hetues merret me shumicë votash. Ai nuk detyron palët. Edhe pse nuk prodhon efekte, palët do të jenë të detyruara t i pranojnë. Raporti i komisionit hetues, hap mundësi që palët në konflikt të zhvillojnë bisedime të mëtejshme, me qëllim që të gjejnë zgjidhje të pranueshme për kontestin në fjalë. Themi, se raporti i komisionit hetues është një bazë e mirë për të vazhduar bisedimet, për arsye se raporti i komisionit hetimor, në të vërtetë, ka të dhëna të mjaftueshme, që palëve u japin mundësi për të përfunduar bisedimet me sukses. Në këtë këndvështrim, puna e komisionit hetues nuk është edhe pa efekt. Komisioni i anketës është i paraparë me shumë marrëveshje ndërkombëtare. Karta e OKB-së, parasheh që Këshilli i Sigurimit, mund të zhvillojë hetime për çdo rast ose mosmarrëveshje, me qëllim që mos të rrezikohet ruajtja e paqes dhe siguria ndërkombëtare. 82 Duke u thirrur në këtë dispozitë të Kartës së OKB-së, Këshilli i Sigurimit nëpërmjet rezolutave të ndryshme, ka mundësuar ngritjen e trupave të këtillë. Një rast i njohur, është edhe rasti i 14 shkurtit të vitit 2005, ku në qendër të Bejrutit, nga një sulm me bombë, vritet kryeministri i Libanit, Rafik Hariri. Kjo vrasje shkaktoi shqetësim të madh në rajonin ku ndodhi, po edhe më gjerë. Lidhur me këtë vrasje, Kombet e Bashkuara do të hartonin një raport, sipas të cilit, vrasja e kryeministrit të Libanit, paraqet një tërmet për Libanin. Raporti në fjalë, kritikonte gjithashtu forcat libaneze të sigurisë, të cilat nuk arritën të mbronin jetën e kryeministrit të tyre. Në përfundim të këtij raporti, fajësohet Siria për tensionet e shkaktuara në Liban dhe për ndërhyrje në punët e brendshme. Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, pas këtij raporti do të mbështeste ngritjen e një komisioni hetues, i cili do të mblidhte të dhëna dhe fakte lidhur me vrasjen, që kishte ndodhur në shkurt Konkretisht, më 7 prill 2005, Këshilli i Sigurimit miratoi Rezolutën 1595, përmes së cilës kërkohej ngritja e një komisioni hetues. Sipas kësaj Rezolute, Këshilli i Sigurimit vendosi : Neni 34 i Kartës së OKB-së. Report of the Fact-finding Mission to Lebanon inquiringinto the causes, circumstances and consequences of theassassination of former Prime Minister Rafik Hariri. (S/2005/203). 57

58 Të ngrihej një komision hetimor, që të ndihmonte autoritetet libaneze në gjetjen e autorëve të aktit terrorist, kush qëndronte pas tyre dhe cilët bashkëpunonin me ata. Këshilli i Sigurimit u bënte thirrjeve autoriteteve libaneze për të vendosur para drejtësisë autorët e aktit terrorist, të 14 shkurtit të vitit 2005; Autoritetet e Libanit të bashkëpunojnë me komisionin hetimor, në drejtim të dhënies së dokumentacionit, dëshmive dhe provave me qëllim që puna e tij të jetë sa më efikase; Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, të konsultohet me autoritetet e Libanit, që sa më shpejt të fillojë me punë ky komision hetimor; Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, sa më shpejtë të ndërmarrë masat për krijimin dhe funksionimin e këtij komisioni; Këshilli i Sigurimit kërkon nga të gjitha shtetet dhe të gjitha palët, që të bashkëpunojnë plotësisht me Komisionin, dhe në veçanti, për të siguruar atë me informacion lidhur me aktin terrorist të sipërpërmendur; Përfundimi i punës së komisionit, brenda tre muajve, pasi që të jetë formuar nga Sekretari i Përgjithshëm; Komisioni hetimor, duhet që për punën e bërë t i raportojë Këshillit të Sigurimit, ndërsa Sekretari i Përgjithshëm ta njoftojë në vazhdimësi me punën e komisionit. 84 Në zbatim të Rezolutës 1595 të Këshillit të Sigurimit. Sekretari i Përgjithshëm i OKBsë, do të formonte komisionin hetues, i cili do të merrej me rastin. Komisioni hetues, pasi të mblidhte të dhënat lidhur më rastin në fjalë, më 20 tetor 2005, do t i raportonte Këshillit të Sigurimit dhe do të dilte me këto konkluzione: Vrasja e 14 shkurtit 2005, ishte kryer nga një grup në një organizatë të gjerë me burime të konsiderueshme të aftësive. Krimi ishte përgatitur gjatë disa muajve; Nga të dhënat, dokumentet që kishte mbledhur Komisioni, kishte prova që përputhen me atë, se në kryerjen e këtij akti terrorist ishin përfshirë si libanezët ashtu dhe sirianët. Është i njohur fakti se inteligjenca e ushtrisë siriane kishte një prezencë depërtuese në Liban, të paktën deri në tërheqjen e trupave të saj nga Libani, në vitin Zyrtarë të lartë të Libanit, ishin të emëruarit e tyre. Duke pasur parasysh infiltrimin e institucioneve dhe shoqërisë libaneze si dhe shërbimet e zbulimit, të cilat bashkëpunonin, do të ishte e vështirë të parashikohej një skenar i tillë, i cili do të ishte kryer pa dijeninë e tyre; Gjithashtu, ishte pikëpamje e komisionit, se motivet për vrasjen e ishkryeministrit, ishin nga polarizimi dhe tensioni ekstrem politik. Megjithatë, pasi që krimi nuk është punë e një individi, por e një grupi të sofistikuar, më shumë duket se mashtrimi, korrupsioni, dhe pastrimi i parave mund të kishte qenë motivi për personat që morën pjesë në kryerjen e këtij krimi; 84 Rezoluta 1595 e Këshillit të Sigurimit. 58

59 Komisioni konsideronte se hetimet duhej të vazhdonin edhe për disa kohë, sepse nevojitej një hetim më i plotë; Është konkluzion i Komisionit, se hetimi i vazhdueshëm duhej të bëhej nga autoritetet e duhura gjyqësore dhe të sigurisë libaneze, të cilat kanë dëshmuar gjatë gjithë hetimit se me ndihmën e ndërkombëtarëve, mund të lëvizin përpara dhe të merrnin rolin udhëheqës në mënyrë efektive dhe profesionale. Në të njëjtën kohë, autoritetet libaneze, duhej t i shikojnë të gjitha pasojat e rastit, duke përfshirë edhe transaksionet bankare; Komisioni, gjithashtu ishte i mendimit se me ndihmën e bashkësisë ndërkombëtare, autoritetet libaneze duhej të përgatisin një platformë në fushën e sigurisë dhe drejtësisë. Kjo ishte më se e nevojshme për të rritur besimin e libanezëve në sistemin e tyre te sigurisë dhe të drejtësisë. Vendimi për të emëruar njerëz të rinj në sigurinë e lartë të shtetit, ishte një hap i rëndësishëm drejt përmirësimit dhe rritjes së besueshmërisë në aparatin e sigurisë; Është konkluzion i komisionit se, pasi ka marrë në pyetje dëshmitarët dhe të dyshuarit në Republikën Arabe të Sirisë, të dhënat flisnin në drejtim të përfshirjes së zyrtarëve të sigurisë siriane në vrasjen e ish-kryeministrit të Libanit. Ishte detyrë e Sirisë, që të sqaronte një pjesë të konsiderueshme të pyetjeve të pazgjidhura. Ndërkohë, që autoritetet siriane, pas hezitimit fillestar, bashkëpunuan në një shkallë të kufizuar me Komisionin, disa u përpoqën të çorientojnë hetimet, duke dhënë deklarata të rreme dhe të pasakta. Si rezultat i hetimeve të Komisionit, deri më sot, një numër i madh i njerëzve janë arrestuar dhe akuzuar për tentim për vrasje dhe krime, lidhur me ngjarjen e 14 shkurtit Komisioni është i mendimit se të gjithë njerëzit, duke përfshirë edha ata të akuzuar me krime të rënda, duhet të konsiderohen të pafajshëm, derisa të shpallën fajtor, pas një gjykimi të drejtë. 85 Këshilli i Sigurimit,më 31 tetor 2005, nëpërmjet Rezolutës 1636, do t ia vazhdonte mandatin Komisionit hetimor me detyrën për të shqyrtuar këtë rast. Pas dorëzimit të raportit të parë, më 12 dhjetor 2005, Komisioni hetues, përsëri do të dilte me një raport të dytë,i cili për nga përmbajtja ishte i ngjashëm me të parin. Komisioni hetimor, do të kërkonte që të rritej numri i anëtarëve të tij. Se me të vërtetë bëhej fjalë për një proces të ndërlikuar hetimor, tregon edhe ajo se Këshilli i Sigurimit disa herë do t i zgjate mandatin Komisionit hetues, për të shqyrtuar rastin. Më 10 janar 2006, Komisioni hetues përsëri do të dilte me raport për punën e bërë. Mirëpo, edhe pse do të vërehet një përparim në hetimet e bëra, përsëri nuk do të kemi një zbardhje të rastit dhe, përsëri do të kërkohej që të vazhdonte mandati i Komisionit hetues. 85 Report of the International Independent Investigation Commission established pursuant to Security Council resolution 1595 (2005). Fq

60 Edhe pse nuk kishte një ndriçim të plotë të rastit, hetimi paraprak nga Komisioni hetues i OKB-së mbi vrasjen e ish-kryeministrit libanez Hariri, tregon se përgjegjësit duhet të kërkohen në radhët e shërbimeve sekrete të Libanit dhe të Sirisë. Siria, ka hedhur poshtë gjithmonë këto akuza që ngriheshin kundër saj. Këshilli i Sigurimit, nëpërmjet Rezolutës 1757 të 30 majit 2007, vendosi që të formohet një gjykatë e veçantë për të hetuar mbi vrasjen e ish-kryeministrit libanez. Kjo gjykatë, do të përbëhej prej gjyqtarësh ndërkombëtarë dhe libanezë. Deri më sot, kjo gjykatë nuk ka arritur që të mbyllë këtë proces. Gjykata, ka akuzuar si autorë të vrasjes së ishkryeministrit të Libanit anëtarët e organizatës islamike Hezboolah. Të dënuar në mungesë si të akuzuar se kanë kryer vrasjen, Hezbollah, gjithmonë i ka hedhur poshtë këto akuza dhe ka refuzuar t i arrestojë dhe dorëzojë të akuzuarit. Përveç në rastin e trajtuar më lart, Komisioni hetimor ka gjetur zbatim edhe në raste tjera, si: Konflikti i Mosulit 1924; Konflikti greko-bullgar 1925; Konflikti kinezo-japonez Është me rëndësi të theksohet se, në ditët e sotme, rrallë vjen në shprehje zgjidhja e një mosmarrëveshjeje nëpërmjet komisionit hetimor, për arsye se palëve ju jepet mundësia që të mos respektojnë konkluzat e komisioneve të këtilla. Në të vërtetë, këtu kemi një zbrazëti, pasi e drejta ndërkombëtare, nuk disponon me mekanizma të tillë, që do t i detyronte palët në paraqiten e fakteve përpara komisioneve me karakter të këtillë. Në një situatë të këtillë, është vështirë që anëtarët, të cilët përbëjnë komisionin hetues, të dalin me një Raport që do të jetë i pranueshëm për palët PAJTIMI Pajtimi paraqet një mënyrë tjetër të zgjidhjes së mosmarrëveshjes në formë paqësore. Njëjtë sikurse Komisioni hetues, edhe te pajtimi, kemi një numër të personave, të cilët kanë për detyrë që të shqyrtojnë dhe të zbardhin çdo fakt lidhur me mosmarrëveshjen që është shfaqur midis dy subjekteve të së drejtës ndërkombëtare, të përgatisë raport lidhur me punën e bërë si dhe të propozojë zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis tyre. Siç vërehet, komisionet e pajtimit janë të ngjashme si edhe komisionet e hetimit, mirëpo ajo çfarë e dallon komisionin e pajtimit nga komisioni i hetimit, ka të bëjë me karakterin e detyrave që kanë këto dy forma për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Derisa, detyrë e komisionit të hetimit është hetimi i të gjitha fakteve dhe të dhënave që kanë të bëjnë me natyrën e një mosmarrëveshje ndërkombëtare, te komisioni i pajtimit, përbërja e komisionit duhet që të mbledhë të dhënat dhe faktet që kanë të bëjnë me mosmarrëveshjen ndërkombëtare dhe, njëkohësisht, t iu propozojnë palëve në konflikt një mënyrë për zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis tyre. 60

61 Është formë e re e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në mënyrë paqësore dhe si e këtillë, kjo mënyrë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, ka filluar të aplikohet aty para fillimit të Luftës Parë Botërore. Kjo formë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në mënyrë paqësore, është e paraparë në shumë konventa ndërkombëtare, si: Konventa e Hagës, e vitit 1899 dhe 1907, mbi zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në mënyrë paqësore; Akti i përgjithshëm mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, aprovuar nga Lidhja e Kombeve në vitin 1928; Konventa e përgjithshme interamerikane mbi pajtimin, e vitit 1929; Karta e Organizatës së Kombeve të Bashkuara; Karta e Ligës Arabe; Karta e Organizatës së Unionit Afrikan; Traktati i Bogotasë mbi zgjidhjen paqësore,i vitit 1948; Marrëveshja e Brukselit, e vitit 1948; Konventa evropiane për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve, e vitit 1957; Konventa e Vjenës mbi të drejtën e traktateve, e vitit 1969; Konventa mbi të drejtën e detit, e vitit Për mosmarrëveshjet, të cilat kanë elemente të natyrës politike dhe juridike, pajtimi konsiderohet si mjet i përshtatshëm për t u vënë në funksion të zgjidhjes së këtyre mosmarrëveshjeve. Kjo formë e rregullimit paqësor të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare zakonisht vendoset në zbatim me kërkesë të njërës nga palët që janë në konflikt, pastaj është vullnet i vetë palëve si do të merren vesh se cili do të jetë vendi ku do të zhvillojë punimet Komisioni i pajtimit, cilat kompetenca do t i ketë ky komision e kështu me radhë. Komisioni i pajtimit përbëhet zakonisht nga pesë anëtarë, mirëpo ka raste ku numri i anëtarëve është më i vogël ose më i madh. Në rastin e Palestinës që ilustrohet në këtë punim, më poshtë numri i anëtarëve të Komisionit të pajtimit ka shkuar deri në njëmbëdhjetë. Kjo procedurë e zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare midis shteteve ka gjetur zbatim sidomos, gjatë katër decenieve të para të shekullit XX. Pas Luftës së Dytë Botërore, lirisht mund të thuhet se kjo procedurë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare është aplikuar shumë pak nga ana e shteteve, kjo vërehet edhe nëse i shihen rezolutat e ndryshme që ka miratuar Këshilli i Sigurimit dhe Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, ku trajtimi i rasteve duke formuar Komisione të pajtimit është tepër i rrallë. Megjithatë, edhe pse kjo formë e zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare është tepër e rrallë në ditët e sotme, e shoh të arsyeshme që lidhur me mënyrën e krijimit, kompetencat dhe funksionimin e Komisionit të pajtimit, të shqyrtoj një rast që ka të bëjë me çështjen e Palestinës, ku Asambleja e Përgjithshme vendosi që të themelojë një komision special që do të merrej me këtë çështje, pra një komision pajtimi. 61

62 Çështja e Palestinës është një rast, në të cilin është paraparë krijimi i një Komisioni pajtimi. Kjo çështje u soll në shqyrtim në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, në prill të vitit Pra, është një nga rastet e para që u diskutua në Asamblenë e Përgjithshme që kur ajo u vu në jetë. Në këtë seancë, do të ngrihet një komision special për Palestinën, i përbërë nga 11 anëtarë. Pasi hetoi të gjitha pyetjet relevante, ky komision do të rekomandonte që Palestina të jetë e ndarë në një shtet arab dhe një shtet hebre, me një status të veçantë ndërkombëtar për qytetin e Jerusalemit, që sipas shumicës së anëtarëve të komisionit, duhet të jetë nën autoritetin administrativ të Kombeve të Bashkuara. Gjatë sesionit të dytë të rregullt, më 29 tetor 1947, Asambleja e Përgjithshme miratoi Rezolutën 181 (II). Rezoluta në fjalë, do të përfshinte rekomandimet e Komitetit Special me disa ndryshime të vogla. Rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së përfshinte: Krijimin e një shteti arab dhe hebre jo më vonë se deri më 1 tetor 1948; 86 Ndarja e Palestinës në tetë pjesë: tre pjesë shtetit arab dhe tre pjesë shtetit hebre, i shtati, qyteti Jaffa, ishte për të formuar një enklavë arabe brenda territorit hebre; Ndarja e tetë, regjim ndërkombëtar për Jerusalemin, të administruar nga një Këshill i Organizatës së Kombeve të Bashkuara. 87 Palestinezët dhe shtetet arabe nuk pranuan këtë plan. Për to, plani i ndarjes, sipas Rezolutës 181 (II), konsiderohej se binte ndesh me dispozitat e Kartës së OKB-së, e cila iu njeh të gjithë popujve të drejtën për të vendosur vetë për fatin e tyre. Sipas tyre, Asambleja e Përgjithshme ka miratuar një rezolutë, e cila do të kundërshtohej nga pala palestineze, 86 Më 11 maj 1949 Izraeli do të bëhët anëtarë i OKB-së. Duke u bazuar në raportin e Këshillit të Sigurimit dhe kërkesën e Izraelit për pranim në Kombet e Bashkauara, Duke vërejtur në gjykimin e Këshillit të Sigurimit, se Izraeli është një shtet paqedashës dhe është në gjendje dhe i gatshëm për të përmbushur detyrimet që dalin nga Karta, Duke ditur që Këshilli i Sigurimit i ka rekomanduar Asamblesë së Përgjithshme që të pranojë Izraelin për anëtarësim në Kombet e Bashkuara, Duke vënë në dukje deklaratën e shtetit të Izraelit që ai pa rezerva pranon detyrimet e Kombeve të Bashkuara dhe merr përsipër përmbushjen e tyre nga dita kur të bëhet një anëtarë i Kombeve të Bashkuara Asambleja e Përgjithshme duke vepruar në kryerjen e funksioneve të saj sipas nenit 4 të Kartës së OKB-së vendos: 1. Vendos që Izraeli është një shtet paqedashës, i cili pranon detyrimet që rrjedhin nga Karta dhe është në gjendje dhe i gatshëm për t i përmbushur ato detyrime; 2. Vendos të pranojë Izraelin për anëtarësim në Kombet e Bashkuara. 87 Rezoluta 181 (II) e Asamblesë së Përgjithshme. 62

63 pasi ajo rezolutë ndante vendin e tyre duke u dhënë palestinezëve disa të drejta pjesore dhe statusin e pakicës në vendin e tyre. 88 Në anën tjetër, edhe krahas disa pakënaqësive që pati, pala hebre pranoi rezolutën. Pas miratimit të Rezolutës 181 (II), çështja do të komplikohej edhe më tepër. Në këto rrethana, Këshilli i Sigurimit do t i bënte thirrje Asamblesë së Përgjithshme për të mbajtur një seancë të veçantë, ku do të diskutohej lidhur me këtë çështje. Në këtë situatë, Asambleja e Përgjithshme, do të caktonte ndërmjetësuesin suedez, Folke Bernadotte, për të ndihmuar në zgjidhjen paqësore të këtij konflikti. Duke u thirrur ne Rezolutën 181 (II) të Asamblesë së Përgjithshme, më 14 maj 1948, do të formohet shteti i Izraelit. Krijimi i shtetit të Izraelit do të nxiste edhe më tepër armiqësitë mes arabëve dhe komunitetit hebre. Në këto rrethana,këshilli i Sigurimit,më 15 korrik 1948, nëpërmjet një rezolute, konsideroi se situata në Palestinë përbënte kërcënim për paqen dhe urdhëroi vendosjen e një armëpushimi si dhe deklaroi se dështimi për t u pajtuar, do të interpretohet si një shkelje e paqes dhe se duhej menjëherë të merren masat, duke u thirrur ne Kapitullin VII të Kartës së OKB-së. Armiqësitë arabo-izraelite do të vazhdojnë edhe pas kësaj rezolute të Këshillit të Sigurimit. 89 Më 11 dhjetor 1948, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, do të hartonte një rezolutë të re për zgjidhjen e çështjes së Palestinës. Nëpërmjet rezolutës 194 (III), Asambleja e Përgjithshme do të deklaronte se: Refugjatët, të cilët dëshirojnë të kthehen në shtëpitë e tyre, do të jetojnë në paqe me fqinjët e tyre ; Kompensim për pronën e atyre që nuk dëshirojnë të kthehen. 90 Me këtë rezolutë, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, do të bënte thirrje për demilitarizimin dhe ndërkombëtarizimin e Jerusalemit, mbrojtjen e tij, si dhe për një qasje të lirë në vendet e shenjta në Palestinë. Rezoluta 194 (III) e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, gjithashtu do t i hapte rrugë ngritjes së një komisioni të pajtimit, të përbërë prej tre anëtarësh,prej shteteve anëtare të OKB-së që do të shqyrtonin rastin, me qëllim që palët në konflikt të arrijnë drejt zgjidhjes përfundimtare për të gjitha çështjet e pazgjidhura. Si shtete që do të përbënin Komisionin e pajtimit do të ishin Franca, Turqia dhe SHBA-të. Puna e tyre do të ngërthejë në vete disa çështje si: Lidhur me këtë çështje ( ) dhe ( ) Lidhur me këttë çështje ( ) dhe ( ) Rezoluta 194 (III) e Asamblesë së Përgjithëshme. 63

64 Çështjet që kanë të bëjnë me territoret Çështjet që kanë të bëjnë me refugjatët Çështja dhe statusi i Jerusalemit Duke i konsideruar këto çështje si një bazë e shëndoshë, për të filluar e për të trajtuar konfliktin në fjalë, Komisioni i pajtimit do të fillonte punën e tij me qëllim që të përmbushte misionin, që i ishte besuar nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara. Anëtarët e Komisionit të pajtimit, në këtë drejtim do të zhvillonin bisedime të veçanta me Egjiptin, Jordaninë, Libanin dhe Sirinë. Edhe pse përpjekjet e komisionit do të jenë të mëdha, puna e tij nuk do të japë frytet e pritura. Shtetet arabe, do të kërkojnë që si çështje e cila duhet diskutuar më parë, duhet të jetë çështja e rikthimit të refugjatëve. Ndërsa, Izraeli kërkonte që çështjet që kanë të bëjnë me territoret, të zënë vendin kryesor në punën e Komisionit të Pajtimit. 91 Puna e mëvonshme e Komisionit për të kthyer refugjatët palestinez si dhe për të vënë një regjim ndërkombëtar për Jerusalemin, do të jetë e pasuksesshme. Nga raportet periodike që Komisioni i Pajtimit i ka paraqitur Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, në përmbushje të Rezolutës 194 (III), vërehet qartë se përpjekjet e anëtarëve të këtij Komisioni pajtimi për t u ofruar një zgjidhje të qëndrueshme për palët në konflikt, kanë rezultuar të pasuksesshme, nuk kanë dhënë rezultate në teren. Që nga viti 1952, gati çdo raport i këtij Komisioni drejtuar Asamblesë së Përgjithshme në zbatim të Rezolutës 194 (III), thekson se që të arrihet drejt përmbushjes së kësaj rezolute, varet nga ndryshimet thelbësore të qëndrimeve te palëve. 92 Duke analizuar këtë rast, si rast, ku ka ardhur në shprehje zgjidhja e një mosmarrëveshje duke u vënë në funksion Komisioni i pajtimit, mund të nxjerrim disa përfundime dhe atë: Së pari, se Komisioni i pajtimit zë një vend të posaçëm si mënyrë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare midis shteteve. Së dyti, se Karta e OKB-së në bazë të nenit 33 pajtimin e përmend si mjet për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve që shfaqen midis shteteve dhe për këtë e autorizon Këshillin e Sigurimit, që të emërojë komisione të pajtimit, që të përpiqet për të përmbushur kompetencat, që i jepen në bazë të Kartës. Së treti, se anëtarët e Komisioni të pajtimit duhen të jenë persona, të cilët duhet të njohim mirë gjenezën e mosmarrëveshjes, më qëllim që rekomandimet, që do të jepen nëpërmjet raportit të përgatitur nga ky komision, të shkojnë në drejtim të zgjidhjes së mosmarrëveshjes. Për këtë, puna e anëtarëve të Komisioni të pajtimit dhe aktivitetet e tyre duhet të jenë sa më të dendura në mënyrë që të shohin qëndrimet e palëve në konflikt, pra ata gjatë gjithë kohës përpara se të përgatitet raporti i Komisionit të pajtimit, duhet të zhvillojnë bisedime me palët, të shohim dallimet midis tyre dhe pikat e përbashkëta në mënyrë që të shkohet drejt një zgjidhje, e cila mund të jetë e pranueshme për palët. Së katërti, jo gjithmonë rezultatet nga Komisionet e pajtimit japin rezultat. Kjo vërehet edhe Lidhur me këttë çështje ( ) dhe ( ) Shih raportet e këtij komisioni nëfqn zyrtare të OKB-së ( 64

65 nga rasti, të cilin e shqyrtuam më sipër. Në këtë rast, Komisioni i pajtimit, brenda autorizimeve te tij, bëri një punë të shkëlqyer, por rezultatet për zgjidhje të një konflikt midis palëve munguan dhe kjo jo për arsye se Komisioni i pajtimit nuk shqyrtoi rastin, nuk dëgjoi qëndrimet e palëve dhe çështjet e tjera, por se qëndrimet e palëve rreth mosmarrëveshjes dallonin shumë. Pikërisht, këto dallime të qëndrimeve, midis palëve në konflikt janë ato që mbajnë një konflikt të pambyllur midis shtetit hebre dhe palestinezëve, një kohë të gjatë edhe pse Këshilli i Sigurimit, Asambleja e Përgjithshme dhe Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, në kuadër të autorizimeve që u njihen në bazë të Kartës angazhohen për një zgjidhje paqësore për çështjen e Palestinës. 65

66 K R E U I I I 3.1. MJETET GJYQËSORE TË ZGJIDHJES PAQËSORE TË MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE Në mjetet gjyqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare hyjnë: Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë dhe Arbitrazhi ndërkombëtar. Nuk është e vështirë të bëhet një krahasim midis mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në të cilat vjen në shprehje zgjidhja e këtyre mosmarrëveshjeve, duke u vënë në funksion diplomacia dhe zgjidhja e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në të cilat vendosen në zbatim mekanizmat gjyqësorë për zgjidhjen e një mosmarrëveshjeje. Dihet se mosmarrëveshjet ndërkombëtare lindin si rezultat i dallimeve të ndryshme që kanë shtetet lidhur me ndonjë çështje, për shkak të interesave jo të njëjta që demonstrojnë, dallime këto që nxisin bashkësinë ndërkombëtare që të intensifikojë përpjekjet e saj, me qëllim që të ofrojë qëndrimet e palëve drejt një zgjidhje të pranueshme. Kjo shpeshherë edhe arrihet, sidomos kur interesat e palëve nuk prekin ndonjë çështje jetike për to siç është nderi i shteti, integriteti territorial, pavarësia politike ose ndonjë çështje tjetër e ngjashme. Shpeshherë për këto mosmarrëveshje vendoset në funksion diplomacia si alternativë që mendohet nga shkenca juridike ndërkombëtare, po edhe nga praktikat e shteteve se mund të japë rezultatet e saj. Pra, për mosmarrëveshje të natyrës politike kryesisht gjejnë zbatim mekanizmat diplomatikë për rregullimin paqësor të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Por jo gjithherë, mosmarrëveshjet midis shteteve kanë një natyrë të këtillë. Mosmarrëveshjet mund të jenë edhe të natyrës juridike. Mosmarrëveshje të natyrës juridike janë ato mosmarrëveshje, në të cilat palët mundësinë për realizimin e së drejtë e kërkojnë nëpërmjet Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë dhe Arbitrazhit. Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë të natyrës juridike i konsideron mosmarrëveshjet që i referohen: interpretimit të një traktati; cilësdo çështje të së drejtës ndërkombëtare; ekzistimit të çfarëdo fakti, i cili po të provohej, do të bënte shkelje të një detyrimi ndërkombëtar; dhe natyrës dhe sasisë së reparacionit, që duhet paguar për shkak të cenimit të një detyrimi ndërkombëtar. 93 Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, si njëri ndër mekanizmat që është në shërbim të shteteve për të zgjidhur mosmarrëveshjet e ndryshme, që shfaqen në marrëdhëniet midis tyre, do të shtrohet si njëra nga çështjet që do trajtohet më poshtë. 93 Neni 36, paragrafi 2 i Statutit të GJND-së. 66

67 E drejta ndërkombëtare, që në kohët e lashta, ka njohur disa mjete për rregullimin paqësor të mosmarrëveshjeve ndërmjet shteteve, të cilat i kemi shqyrtuar në kreun e parë të këtij punimi, pra arbitrazhi ndërkombëtar si mjet gjyqësor për zgjidhjen e një mosmarrëveshje ka shërbyer si mjet shumë më herët, por zhvillimi i këtij instituti të së drejtës ndërkombëtare që gjen zbatim sot në shumë raste dhe përparësitë që ka ky mekanizëm shtrohen në kuadër të këtij kreu GJYKATA NDËRKOMBËTARE E DREJTËSISË Gjykata e Përhershme e Arbitrazhit, e krijuar më 1899 në Hagë, është hapi i parë drejt themelimit të një gjykate ndërkombëtare me karakter të përhershëm. Vlen të theksohet se Gjykata e Përhershme e Arbitrazhit se të përhershme ka pasur vetëm Byronë Ndërkombëtare dhe një listë të arbitrave, njohës të kualifikuar të së drejtës ndërkombëtare. Nga lista e përgjithshme e këtyre arbitrave, shtetet e interesuara mund të zgjidhnin, me marrëveshje, arbitra për të shqyrtuar mosmarrëveshjen midis tyre. Shikuar nga ky aspekt, kjo gjykatë nuk ka qenë e përhershme, sepse trupi i arbitrave, në shumicën e rasteve, e përbënin personat e ndryshëm. Shtetet vendosnin lirisht se kujt arbitri ose cilëve arbitra do t ia besonin zgjidhjen e mosmarrëveshjes. Përpjekjet për krijimin e një gjykate me karakter të përhershëm, vazhduan edhe pas Konferencës së Hagës (1899). Në Konferencën e dytë të Hagës (1907), një iniciativë e këtillë rezultoi e dështuar për shkak të mospajtimeve, që qenë shfaqur gjate përpilimit të projektit të konventës lidhur me mënyrën e zgjedhjes së gjyqtarëve. Pra, deri në përfundimin e Luftës së Parë Botërore, nuk kishte nuk ndonjë veprim konkret sa i takon krijimit të një gjykate ndërkombëtare të përhershme të drejtësisë. Krijimi i një gjykate ndërkombëtare, do të bëhej realitet pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore. Statuti i Lidhjes së Kombeve, në nenin 14, parashihte themelimin e një gjykate ndërkombëtare. Këshilli i Lidhjes së Kombeve, në vitin 1920, caktoi një grup juristësh, të cilët kishin për detyrë të përgatisnin projekt-propozimin e statutit të gjykatës. Ky projekt, u miratua nga Këshilli i Lidhjes së Kombeve dhe Asambleja e Lidhjes së Kombeve. Gjykata e Përhershme e Drejtësisë Ndërkombëtare, ka funksionuar prej vitit 1922 deri në vitin 1940, kur gjermanët okupuan Holandën. Gjatë kësaj kohe, Gjykata ka marrë 31 vendime (rasti Wimbledon 1923; rasti Mavromatis, 1924; rasti Chorzov, 1927; rasti Lotus, 1927; rasti i Grënlandës Lindore, 1933; etj) dhe 27 mendime konsultative që u referoheshin urdhëresave: mbi shtetësinë në Tunizi dhe Marok Britania e Madhe- Franca); mbi statusin e Karelisë Lindore (Finlandë-Rusi Sovjetike); mbi kishën Shën-Naumit (Jugosllavi- Shqipëri, 1924) mbi këmbimin e popullatës greke dhe turke (Greqi-Turqi); mbi kufirin 67

68 rreth Mosulit etj. Vendimi për shpërndarjen përfundimtare të Gjykatës është marrë nga Asambleja e Lidhjes së Kombeve, në mbledhjen e saj të fundit, në vitin Gjykata e Përhershme e Drejtësisë Ndërkombëtare, pas Luftës së Dytë Botërore, do të zëvendësohet me Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, e cila sipas nenit 92 të Kartës së OKB-së, konsiderohet si organ kryesor gjyqësor i Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Përgjithësisht, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë është vazhdimësi e Gjykatës së Përhershme të Drejtësisë Ndërkombëtare, sepse Statuti i GJND-së, është përpiluar në bazë të Statutit të GJPDN. Juridiksioni i detyrueshëm i GJPDN, transferohet në GJND. Edhe ndërtesa ku ndodhej selia e GJPDN-së, arkivi i saj, kaluan në GJND ORGANIZIMI I GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë përbëhet nga pesëmbëdhjetë anëtarë: të zgjedhur pa dallim shtetësie, midis personave me veti morale të larta dhe që kanë në vetvete cilësitë e kërkuara për të ushtruar funksionet më të larta gjyqësore në vendet e tyre përkatëse, ose janë konsulentë juridikë me kompetenca të njohura në të drejtën ndërkombëtare. 95 Anëtarët e Gjykatës zgjidhen nga Asambleja e Përgjithshme dhe nga Këshilli i Sigurimit, në bazë të një liste personash të paraqitur nga grupet kombëtare në Gjykatën e Përhershme të Arbitrazhit. Shtetet, të cilët nuk kanë përfaqësues në Gjykatën e përhershme të arbitrazhit, kandidimin e grupet kombëtare të caktuara për këtë qëllim, me të njëjtat kushte me ato që parashikohen për anëtarët e Gjykatës së Përhershme të Arbitrazhit, në bazë të nenit 44 të Konventës së Hagës të vitit 1907 për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. 96 Sipas Statutit të GJND-së, personat që do të bëjnë pjesë në Gjykatë, përveç përmbushjes së kushteve personale dhe cilësive të kërkuara, urdhëron që me rastin e zgjedhjes së gjyqtarëve të sigurojnë në përgjithësi përfaqësimin e formave të mëdha të qytetërimit dhe sistemeve juridike kryesore. 97 Nga pikëpamja praktike dhe politike, në gjykatë përfshihet një gjyqtar prej secilit prej pesë shteteve anëtare të përhershme të Këshillit të Sigurimit. 98 Kandidatët, të cilët kanë fituar shumicën absolute të votave në Asamblenë e Përgjithshme dhe Këshillin e Sigurimit, konsiderohen si të zgjedhur si gjyqtarë në GJND. 99 Nga pesëmbëdhjetë gjyqtarët, anëtarë të gjykatës, asnjë rast nuk mund të jenë dy gjyqtarë Gruda, Z.(2002). E drejta ndërkombëtare publike.universiteti i Prishtinës.Prishtinëfq 433. Neni 2 i Statutit të GJND-së. Neni 4 dhe 5 i Statutit të GJND-së. Neni 9 i Statutit tëgjnd-së. Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq373. Neni 10 paragrafi 1 i Statutit të GJND-së. 68

69 nga një shtet. 100 Në rast se fitojnë shumicën absolute të votave, më shumë se një shtetas i një vendi i zgjedhur, do konsiderohet kandidati më i vjetër në moshë. 101 Gjatë ushtrimit të funksionit të tyre, anëtarët e gjykatës gëzojnë privilegje dhe imunitet diplomatik. 102 Anëtari i gjykatës nuk mund të pushohet, vetëm në rast se gjykatësit e tjerë njëzëri mendojnë se ai nuk i plotëson më kushtet e kërkuara. 103 Mandati i gjyqtarëve të GJND-së është nëntëvjeçar, me të drejtë të rizgjedhjes. 104 Para se të fillojë detyrën, çdo anëtarë i gjykatës shprehet solemnisht: deklaroj solemnisht se do t i kryej detyrat dhe kompetencat e mia me nder, me besnikëri dhe ndërgjegje. 105 Me qëllim që të ruhet vazhdimësia e Gjykatës, është paraparë që një e treta e gjyqtarëve të zgjidhen për çdo tri vjet. 106 Zgjedhjet e para të Gjykatës u bënë në vitin 1946 dhe atëherë u përcaktua me short afati i veprimtarisë së gjyqtarëve (5 për 9 vjet, 5 për 6 vjet dhe pesë për 3 vjet. 107 Anëtari i Gjykatës mund të pushohet nga funksioni i tij si gjyqtar, nëse anëtarët e tjerë të Gjykatës mendojnë njëzëri, se ai më nuk i plotëson kushtet e kërkuara. Në këtë rast, Sekretari i Gjykatës, njofton zyrtarisht Sekretarin e Përgjithshëm të OKB-së. 108 Anëtarët e Gjykatës, nuk mund të ushtrojnë ndonjë funksion politik ose administrative, ose të merren me ndonjë lloj profesioni tjetër, nuk mund të ushtrojnë funksionin e këshilltarit ose avokatit në çfarëdo çështje dhe as nuk mund të marrin pjesë në zgjidhjen e çfarëdo çështje, në të cilën ata kanë marrë pjesë më parë si përfaqësues, këshilltarë ose avokatë për njërën nga palët, si anëtarë i një gjykate kombëtare e ndërkombëtare, ose të ndonjë komisioni hetimor, ose me çdo cilësi tjetër. 109 Gjykata zgjedh kryetarin dhe nënkryetarin e saj më mandate tre vjeçar, me te drejtë rizgjedhjeje. Gjykata emëron Sekretarin si dhe bën emërimin e nëpunësve të tjerë, sipas nevojës. 110 Sekretari i Gjykatës, ka mandat shtatë vjeçar. 111 Njëjtë si anëtarët e Gjykatës, edhe Sekretari i Gjykatës, duhet të bëj deklaratë solemne deklaroj solemnisht se di t i kryej detyrat e mia si Sekretar i GJND-së me besnikëri, mature dhe ndërgjegje të pastër 100 Neni 3 i Statutit të GJND-së. 101 Neni 10, paragrafi 3 i Statutit të GJND-së. 102 Neni 19 i Statutit të GJND-së. 103 Neni 18 i Statutit të GJND-së. 104 Neni 13 paragrafi 1 i Statutit të GJND-së 105 Neni 4 paragrafi 1 i Rregullores së GJND-së. 106 Neni 13 paragrafi 1 dhe 2 i Statutit të GJND-së. 107 Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë, fq Neni 18 I Statutit të GJND-së. 109 Neni 16 dhe 17 i Statutit të GJND-së. 110 Neni 21 i Statutit të GJND-së. 111 Neni 22 i Rregullores së GJND-së. 69

70 dhe do të respektojë me besnikëri të gjitha dispozitat e Statutit dhe Rregullores së Gjykatës. 112 Selia e GJND-së ndodhet në Hagë. Megjithatë, gjykata mund të mblidhet e të ushtrojë funksionet e saj dhe në ndonjë vend tjetër, nëse e sheh të arsyeshme. 113 Gjykata ushtron funksionet e saj në mbledhje plenare dhe për kuorum mjaftojnë nëntë gjyqtarë. 114 Gjykata mund të formojë në çdo kohë një ose më shumë këshilla gjyqësore prej të paktën tre gjyqtarësh, sipas vendimit që do të marrë. 115 Vendimet e dhëna nga këto këshilla gjyqësorë kanë vlerën sikur t i ketë dhënë vetë Gjykata. 116 Për herë të parë një këshill i këtillë gjyqësor është formuar në qershor të vitit 1993 për çështje nga fusha e ambientit jetësor. 117 Gjykata mundet në çdo kohë të krijojë ad hoc këshillë gjyqësorë, për të trajtuar një çështje të caktuar. Në këto raste, numri i gjyqtarëve caktohet nga Gjykata me pëlqimin e palëve. 118 Gjithashtu, Gjykata mund të formojë këshilla gjyqësorë për zgjidhjen e shpejtë të çështjeve. Këto këshilla gjyqësorë, Gjykata i krijon çdo vit, detyrë e të cilëve është marrja e vendimeve me procedurë të thjeshtësuar, kur këtë e kërkojnë palët. 119 Deri në vitin 1982, çdo mosmarrëveshje që i është kaluar GJND-së për shqyrtim, është shqyrtuar nga një juri e plotë e përbërë nga 15,16 ose 17 gjyqtarë. Shembulli i parë i kësaj procedure ishte Procesi i Gjirit të Manit (Kanada kundër SHBA-së), viti 1982, në të cilin gjykoi një këshill i përbërë nga pesë gjyqtarë, Procesi rreth mosmarrëveshjeve kufitare (Burkina Faso kundër Malit), viti 1985, Procesi rreth mosmarrëveshjeve për kufirin tokësor, ishullor dhe detar (Salvadori kundër Hondurasit) viti 1987, Procesi i Elettonica Sicula (SHBA, kundër Italisë), viti 1989 dhe kërkesë për rishikimin e vendimit gjyqësor të 11 shtatorit 1992, në procesin e mosmarrëveshjes për kufirin tokësor, ishullor dhe detar (Salvadori kundër Hondurasit), viti Në çështjen, Procesi i Gjirit të Manit (Kanada kundër SHBA-së), viti 1992, palët në mosmarrëveshje, me marrëveshje mes tyre, vendosën për numrin e gjyqtarëve dhe gjyqtarët, të cilët do përbënin këshillin gjyqësorë. Gjithashtu, ato u pajtuan se në rast se nuk i pranon propozimet e tyre për zgjedhjen e gjyqtarëve, ato të tërheqin lëndën nga Gjykata dhe t ia dorëzojnë gjyqit të arbitrazhit të përbërë po nga ato pesë gjyqtarë. 121 Në këtë rast, vetë Gjykata votoi për zgjedhjen e atyre pesë gjyqtarëve. 112 Neni 24 i Rregullores së GJND-së. 113 Neni 22 i Statutit të GJND-së. 114 Neni 25 i Statutit të GJND-së. 115 Neni 26 i Statutit të GjND-së. 116 Neni 27 i Statutit të Gjnd-së. 117 ICJ Communique nr. 93/20, 19 qershor Neni 26 paragrafi 2 i Statutit të GJND-së. 119 Neni 29 i Statutit të GJND-së. 120 Shih në: Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq Kolier, Xh/Lou, B (1999). The Settlement of Disputes in International Law. Oxford UniversityPress. Oxford. fq

71 Në Gjykatë mund të marrin pjesë gjyqtarët, edhe kur janë shtetas të cilësdopalë në mosmarrëveshje. Në rast se njëra nga palët, nuk ka një shtetas të vetin në trupin gjykues, atëherë për të siguruar barazinë e palëve, mund të vendoset që gjyqtari të mos marrë pjesë në zgjidhjen e atij rasti, ose t i jepet mundësia palës tjetër që të emërojë një gjyqtar ad hoc, për t u siguruar barazia mes palëve. 122 Kështu ka ndodhur, në rastin e shqyrtimit, në GJND-së, të konfliktit midis Shqipërisë dhe Anglisë lidhur me incidentin e Kanalit të Korfuzit më Meqenëse në përbërje të Gjykatës në atë kohë ndodhej një shtetas britanik, Shqipërisë iu njoh e drejta të caktonte një gjyqtar ad hoc, gjë që e çoi përbërjen e Gjykatës, gjatë gjithë kohës së shqyrtimit të konfliktit në fjalë, në 16 veta. 123 Për ushtrimin e funksionit të tyre, anëtarët e Gjykatës, marrin rrogë vjetore, ndërsa gjyqtarët e caktuar ad hoc, marrin honorarë për ditët, në të cilat kanë qenë të angazhuar. Shumën e rrogës e cakton Asambleja e Përgjithshme e OKB-së dhe ajo nuk mund të ulet gjatë kohës, në të cilën gjyqtarët ushtrojnë funksionin e tyre ROLI DHE KOMPETENCAT E GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË GJND-ja, në ditët e sotme po luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin dhe evoluimin e së drejtës ndërkombëtare. Ajo luan një rol të rëndësishëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që shfaqen midis shteteve, si dhe jep mendime këshillëdhënëse në pyetjet që i adresohen asaj nga organet e OKB-së. Që nga krijimi i saj si organ gjyqësor që vepron në kuadër të OKB-së, rritja e numrit të ankesave drejtuar gjykatës nga ana e shteteve roli i saj në sistemin ndërkombëtar po ndryshon nga roli që dikur kishte ky organ. Mosmarrëveshjet ndërmjet shteteve, të një interesi të veçantë, i jepen për shqyrtim Gjykatës. (Jo gjithmonë në Gjykatë trajtohen të gjitha mosmarrëveshjet, që shfaqen mes shteteve. Shtetet mundet që mosmarrëveshjen të mos ia paraqesin Gjykatës, dhe të zgjedhin metodë tjetër për të trajtuar problemin). Po kjo nuk do të thotë se zbehet roli dhe ndikimi i saj. Edhe pse, shtetet anëtare të përhershme të Këshillit të Sigurimit, shpeshherë kanë ndikuar gjatë zgjedhjes së gjyqtarëve, kjo nuk e ka zbeh rolin e Gjykatës. Që nga viti 1945 e deri më sot, është përmirësuar ndjeshëm përbërja gjeografike dhe politike e gjykatësve. Megjithatë, anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit tentojnë të kenë anëtarë nga shteti i tyre në Gjykatë. Po të shihet përbërja e gjykatës, shihet se gjithmonë këto shtete kanë pasur vazhdimisht anëtarë në Gjykatë nga shteti i tyre. Parë në perspektivë, GJND-ja mund të mbajë emrin e një institucioni me peshë në sistemin ndërkombëtar, përderisa ajo të llogaritet si Gjykatë profesionale dhe e paanshme. Vetëm kështu, ajo do të ndihmojë në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, që shfaqen midis shteteve. 122 Neni 31 i Statutit të GJND-së. 123 Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë, fq

72 Normalisht, kjo është e mundur dhe kjo do të ishte edhe një sukses për të. Roli i Gjykatës zbehet dhe asaj i bie fuqia për të shqyrtuar aktivitetet e organeve të OKB-së, edhe pse është organi gjyqësor i saj. Si instancë me e lartë e drejtësisë ndërkombëtare, GJND-ja për detyrë kryesore ka zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare që shfaqen midis shteteve. Shtetet si subjekte të së drejtës ndërkombëtare, mund t i drejtohen Gjykatës, pra vetëm ato mund të jenë palë përpara Gjykatës. 124 Kjo e drejtë u njihet të gjithë shteteve, pavarësisht a janë anëtarë të OKB-së ose jo, mjafton që të jenë palë e Statutit të GJND-së. 125 Kushtet për t u bërë palë e Statutit të GJND-së për një shtet, që nuk është anëtarë i OKB-së, i përcakton Asambleja e Përgjithshme me rekomandim të Këshillit të Sigurimit për çdo rast veç e veç. San Marino, Zvicra, Japonia, Lihtenshtajni janë bërë palë e Statutit të GJND-së në këtë mënyrë. Në rastin e Zvicrës, për shembull, Asambleja e Përgjithshme dhe Këshilli i Sigurimit deklaruan se mund te bëhet palë e Statutit të GJND-së, nëse i pranon dispozitat e këtij Statuti, i pranon të gjitha detyrimet si anëtar i OKB-së sipas nenit të Kartës, si dhe pajtohet të paguajë një shumë për harxhimet e Gjykatës. 127 Kemi disa raste që janë shqyrtuar në Gjykatë para se ato shtete të bëhen anëtarë të OKB-së si: Shqipëria, me procesin e Kanalit të Korfuzit (1949), Italia, me procesin e Arit Monetar (1945), RF e Gjermanisë në procesin e shelfit kontinental të Detit të Veriut (1969). Sipas Kartës së OKB-së, të gjithë anëtarët e Kombeve të Bashkuara janë ipso facto palë e Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. 128 Në raste kur një shtet nuk është anëtarë i OKB-së, por është palë në ndonjë çështje, Gjykata cakton pjesën e shpenzimeve të saj që do të paguajë shteti që merr pjesë në procesin gjyqësor, pra shteti që paraqitet si palë në këtë rast. 129 Në rast se kemi mosmarrëveshje për ndonjë çështje, nëse Gjykata është ose jo kompetente, për këtë vendos Gjykata. 130 Fakti se vetëm shtetet mund t i drejtohen Gjykatës, nuk do të thotë që gjykata ka juridiksionin për të zgjidhur një mosmarrëveshje ndërmjet tij dhe shtetit tjetër me të drejtë për t iu drejtuar Gjykatës. 131 Çështja për t iu drejtuar Gjykatës është e ndarë nga çështja, nëse Gjykata ka apo nuk ka juridiksion për një mosmarrëveshje që paraqitet përpara saj për shqyrtim. Gjykata mund t u kërkojë organizatave publike ndërkombëtare informacion lidhur me çështje që janë parashtruar Gjykatës dhe do t i marrë informatat lidhur me këto çështje kur 124 Neni 34, paragrafi 1 i Statutit të GJND-së. 125 Neni 35, paragrafi 1 i Statutit të GJND-së. 126 Sqarim: Neni 94 i Kartës së OKB-së thekson: çdo anëtarëi Kombeve të Bashkuara merr përsipër t u përmbahet vendimeve të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. 127 Sho, N.M (2008). Meѓyнapoднo пpaвo.пpocвeтнo Дeлo aд. Сkoпje.Fq Neni 93, paragrafi 1 i Kartës së OKB-së. 129 Neni 35, paragrafi 3 i Statutit të GJND-së. 130 Neni 36, paragrafi 6 i Statitit të GJND-së. 131 Shih në: Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq

73 këto t i paraqiteshin nga këto organizata me iniciativën e tyre. 132 Në këto raste, organizatat ndërkombëtare nuk bëhen palë e rastit konkret. Individët, organizatat ndërkombëtare, nuk mund të jenë palë para Gjykatës ndërkombëtare të Drejtësisë. Kjo ka një rëndësi të veçantë, sepse iu ndalohet këtyre subjekteve për t iu drejtuar Gjykatës për çështje që kanë të bëjnë me interesa të individëve ose ndonjë çështje që prek interesin e një organizate ndërkombëtare. Mirëpo, në disa çështje që janë parashtruar Gjykatës, ka pasur mundësi që çështja ka pasur karakter të interesave të individëve dhe çështja i është parashtruar Gjykatës nga shtetet, me ç rast shteti i tillë ka marrë përsipër mbrojtjen e interesave të tyre. Të këtilla janë rasti Haya de la Torre dhe rasti Noottebohm JURIDIKSIONI I GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË Juridiksioni i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë është fakultativ ose i detyrueshëm. 134 Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë ka juridiksion për të zgjidhur mosmarrëveshje vetëm nëse palët pajtohen që mosmarrëveshja të zgjidhet nga GJND-ja. Për këtë arsye, shumë mosmarrëveshje nga ana e shteteve nuk i parashtrohen Gjykatës. Pra, në parim, juridiksioni i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë është fakultativ. Gjykata është kompetente të shqyrtojë të gjitha lëndët, të cilat palët ia parashtrojnë asaj si dhe të gjitha rastet e parashikuara shprehimisht në Kartën e Organizatës së Kombeve të Bashkuara ose në traktatet dhe konventat në fuqi. 135 Sipas Statutit të GJND-së, shtetet mund të pranojnë paraprakisht juridiksionin e Gjykatës. Pranimi i juridiksionit bëhet nëpërmjet një deklarate të njëanshme pranimi të depozituar në Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së. 136 Pas depozitimit të deklaratës së pranimit të juridiksionit, shtetet hyjnë në marrëdhënie detyrimi me mirëkuptim me të gjitha shtetet anëtarë të sistemit. Pranimi i këtillë i juridiksionit, ka fuqi juridike të njëjtë sikur një detyrim që buron nga traktatet. SHBA-të kanë depozituar deklaratën e tyre të pranimit të juridiksionit të GJND-së më 26 korrik Në deklaratë, SHBA-ja kishte përcaktuar që juridiksioni i detyrueshëm mund të përfundonte me anë të një njoftimi të bërë gjashtë muaj përpara. Si rezultat i një deklarate të këtillë për pranimin e juridiksionit, në procesin Nikaragua kundër SHBA-së (në këtë proces Nikaragua paditi SHBA-në për përdorimin e forcës ushtarake, ndërhyrjen në punët e brendshme, shkelje te sovranitetit të Nikaraguas dhe si dhe shkelje integritetit territorial dhe pavarësisë politike), SHBA-ja u përpoq të linte anësh disa çështje pa dhënë 132 Neni 34, paragrafi 2 i Statutit të GJND-së. 133 Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq Neni 36, paragrafi 1 i Statutit të GJND-së. 136 Shih në: Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq

74 një njoftim të këtillë. Gjykata, në këtë rast, vendosi që ndryshimi i bërë nga SHBA-të,është njëjtë sikur tërheqje nga pranimi i juridiksionit dhe SHBA-të duhet t i përmbahen një përcaktimi të këtillë të paraparë në deklaratën e pranimit të juridiksionit të GJND-së. Pra, nuk mund të kundërshtonte juridiksionin përpara datës së përfundimit të periudhës prej gjashtë muajsh. Gjithashtu është e mundshme që shtetet të pranojnë juridiksionin e GJNDsë pa bërë një deklaratë pranimi. Shtetet të cilat pranojnë juridiksionin e GJND-së në këtë formë kanë detyrime ndaj çdo shteti, i cili ka pranuar juridiksionin e GJND-së në po të njëjtën formë. Pra, ipso fakto shtetet dhe pa marrëveshje të veçantë, mund ta njohin juridiksionin e Gjykatës mbi mosmarrëveshjet e natyrës juridike që kanë të bëjnë me: a) interpretimin e një traktati; b) çdo çështje të së drejtës ndërkombëtare; c) ekzistencën e çdo fakti, që pot ë vërtetohej, do të përbënte shkelje të një detyrimi ndërkombëtar; ç) natyrën ose shtrirjen e një dëmshpërblimi, që duhet dhënë në rast shkeljeje të një zotimi ndërkombëtar. 137 Deri më 1 korrik 2002, 64 deklarata për pranim të juridiksionit të GJND-së, janë bërë nga ana e shteteve duke u thirrur në nenin 36, paragrafi 2 të Statutit të GJND-së. Shembujt në vijim: Haiti Në emër të Republikës së Haitit, unë e pranoj si të detyrueshëm juridiksionin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. 138 India F. Addor. Konsull Kam nderin të konfirmoj, në emër të Qeverisë së Republikës së Indisë, se ajo pajtohet, në bazë të nenit 36 paragrafi 2 i Statutit të Gjykatës, se njohin si të detyrueshëm ipso facto pa marrëveshje të veçantë në bazë dhe kushte reciprociteti juridiksionin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, për aq kohë sa mund të jepet njoftimi për ndërprerjen e pranimit të tillë, mbi të gjitha mosmarrëveshjet tjera si: 1) mosmarrëveshjet në lidhje me të cilat palët në konflikt kanë rënë dakord apo do të bien dakord që të zgjedhin ndonjë metodë tjetër ose metodat e zgjidhjes; 2) mosmarrëveshjet me qeverinë e çdo shteti që është ose ka qenë një anëtar i Bashkësisë Britanike të Popujve (Commonwelth); 3) Kontestet në lidhje me çështjet që janë në thelb brenda juridiksionin të brendshëm të Republikës së Indisë; 4) mosmarrëveshjet të cilat u adresohen ose lidhen me faktet ose situatat e armiqësive, konfliktet e armatosura, veprimeve individuale ose kolektive të marra 137 Neni 36, pargrafi 2 i Statutit të GJND-së. 138 Deklarata për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së Kombeve të Bashkuara. ( 74

75 në vetëmbrojtje, rezistenca ndaj agresionit, përmbushje të detyrimeve të vendosura nga organizmat ndërkombëtare, si dhe akteve të tjera të ngjashme, masat apo situata në të cilën India është, ka qenë ose mund të përfshihet në të ardhmen; 5) mosmarrëveshjet në lidhje me të cilën çdo palë tjetër në konflikt ka pranuar juridiksionin e detyrueshëm të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë ekskluzivisht për ose në lidhje me qëllimet e kontestit të tillë ose kur pranimi i juridiksionit të detyrueshëm të Gjykatës në emër të një pale në konflikt është depozituar ose ratifikuar më pak se 12 muaj para dorëzimit të aplikimit të kërkesës me të cilën parashtrohet mosmarrëveshja para Gjykatës; 6) mosmarrëveshjet ku shtrihet juridiksioni i Gjykatës është ose mund të vërtetohet në bazë të marrëveshjes së arritur përfunduar nën kujdesin e Lidhjes së Kombeve, përveç nëse Qeveria e Indisë veçanërisht pajtohet me juridiksionin në çdo rast; 7) mosmarrëveshjet në lidhje me interpretimin ose zbatimin e një traktati shumëpalësh nëse të gjitha palët në traktat janë gjithashtu palë të kontestit para Gjykatës ose Qeveria e Indisë veçanërisht pajtohet me juridiksionin; a. mosmarrëveshje me të gjitha qeveritë e shteteve me të cilat, në datën e aplikimit për të sjellë një mosmarrëveshje para Gjykatës, Qeveria e Indisë nuk ka marrëdhënie diplomati b. ke ose nuk ka njohur qeveritë e atyre shteteve; 8) mosmarrëveshjet me shtetet jo-sovrane, ose territore; 9) mosmarrëveshjet lidhur me Indinë apo në lidhje me: a) statusin e territorit të saj apo ndryshimin ose përkufizimin e kufijve të saj apo ndonjë çështje tjetër në lidhje me kufijtë; b) detin territorial, shelfin kontinental dhe kufijtë, zonën ekskluzive të dedikuar për peshkim, zonës ekonomike ekskluzive, dhe zona të tjera të juridiksionit kombëtar detare duke përfshirë edhe rregullimin dhe kontrollin e ndotjes së hapësirave detare dhe zbatimin e hulumtimeve shkencore nga anijet e huaja; c) kushtet dhe statusi i ishujve të saj, ishujt dhe gjiret detare si dhe ishujt dhe gjiret detare që për arsye historike i përkasin ; d) hapësira ajrore mbi tokën e sat dhe hapësira ajrore mbi det; e) përcaktimi dhe caktimi i kufijve detar të saj. 10) mosmarrëveshjet para datës së kësaj deklarate, duke përfshirë çdo mosmarrëveshje mbi baza, fakte, arsye, shkaqe, origjina, definicione, deklarata apo baza të cilat kanë ekzistuar para kësaj date, edhe nëse ata janë parashtruar ose dorëzuar me njohuri të Gjykatës. 11) Kjo deklaratë anulon dhe zëvendëson deklaratën e mëparshme të bërë nga Qeveria e Indisë në 14 shtator New Delhi, 15 shtator (Nënshkruar) Swaran Singh, Ministër I Punëve të Jashtme I Republikës së Indisë. 139 Deklarata për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së Kombeve të Bashkuara. ( 75

76 Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës Veriore 5 korrik Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut pranon si ipso facto dhe pa u detyruar me konventë të veçantë, në kushte reciprociteti, juridiksionin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, në përputhje me paragrafin 2 të nenit 36 të Statutit të Gjykatës, deri në atë kohë siç mund të jepet njoftimi për ndërprerjen e pranimit, mbi të gjitha kontestet që dalin pas 1 janar 1974, në lidhje me situata apo fakte të mëvonshme në të njëjtën datë, përveç: (ii) (iii) (iv) çdo mosmarrëveshje që Mbretëria e Bashkuar ka rënë dakord me palën tjetër apo palët e interesuara për të zgjidhur metoda tjera të zgjidhjes paqësore; çdo mosmarrëveshje me qeverinë e çdo vendi tjetër që është ose ka qenë anëtar i Komonwealthit; çdo mosmarrëveshje në lidhje me të cilën çdo palë tjetër në mosmarrëveshjen e ka pranuar juridiksionin e detyrueshëm të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë vetëm në lidhje me, ose për qëllime të mosmarrëveshjes, ose kur pranimi i juridiksionit të detyrueshëm të Gjykatës në emër të çdo Palë tjetër në mosmarrëveshje është depozituar ose ratifikuar më pak se dymbëdhjetë muaj para dorëzimit të aplikimit drejtuar Gjykatës lëndën e mosmarrëveshjes. 2. Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar gjithashtu rezervojnë të drejtën në çdo kohë, me anë të një njoftimi drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, si dhe me efekt që nga momenti i njoftimit të tillë, qoftë për të shtuar, ndryshuar ose tërhequr çdonjërën nga rezervat e mësipërme, ose ndonjë që mund të shtohet më tej. 140 New York, 5 korrik (Nënshkruar) Emir Xhons Perri Përfaqësues i Përhershëm i Mbretërisë së Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut të Kombeve të Bashkuara. 141 Shtetet e Bashkuara të Amerikës Unë Hari Truman, kryetar i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, deklaroj në emër të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në bazë të nenin 36, paragrafi 2 i Statutit të GJND-së dhe në përputhje me rezolutën e 2 gushtit të vitit 1946 të Senatit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, me pajtim të 2/3 së anëtarëve të Senatit, se Shtetet e Bashkuara të Amerikës 140 Deklarata për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së Kombeve të Bashkuara. ( 141 Deklarata për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së Kombeve të Bashkuara. ( 76

77 pranojnë si të detyrueshëm ipso facto dhe pa marrëveshje të veçantë, në marrëdhënie me shtetet tjera juridiksionin e GJND-së në të gjitha mosmarrëveshjet që shfaqen në lidhje me: i. Interpretimin e traktatit; ii. Çdo çështje të së drejtës ndërkombëtare; iii. Ekzistimin e çdo fakti, që po të vërtetohej, do të përbënte shkelje të një detyrimi ndërkombëtar; iv. Natyrën ose shtrirjen e një dëmshpërblimi, që duhet dhënë në rast shkeljeje të një zotimi ndërkombëtar. Duke garantuar se kjo deklaratë nuk do të ndryshohet për: a) Konteste për zgjidhjen e të cilave palët kanë bërë parashkresa te tribunalet tjera në bazë të marrëveshjeve, të cilat veçmë ekzistojnë apo që do të mund të lidhen në të ardhmen; b) Konteste në lidhje me punët të cilët si bazë kanë juridiksionin e brendshëm të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të cilat janë vërtetuar nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës; c) Konteste të cilat dalin nga një marrëveshje shumëpalëshe përveç nëse të gjithë palët e preokupuara me vendimin, janë gjithashtu palë në kontest para Gjykatës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Shtetet e Bashkuara të Amerikës në veçanti pajtohen me juridiksionin dhe më tej do të garantojnë se kjo deklaratë do të jetë në fuqi për periudhë prej 5 vjetëve e më shumë deri në kalimin e afati prej gjashtë muajsh nga paralajmërimi për ndërprerjen e kësaj deklarate. Përgatitur në Uashington më 14 gusht të vitit President i Shteteve të Bashkuara të Amerikës Hari Truman Kam nderin në emër të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës të thirrem në deklaratën e qeverisë time të datës 26 gusht 1946 në bazë të pajtueshmërisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës për juridiksionin e detyrueshëm të Gjykatës Ndërkombëtare të drejtësisë dhe të theksoj se deklarata e lartpërmendur nuk do të ndryshojë për kontestet me cilin do shtet nga Amerika Qendrore apo kontestet, të cilat do të dalin nga ndodhitë e lidhura me Amerikën Qendrore, ndërsa të gjitha kontestet do të zgjidhen në atë mënyrë për të cilën palët do të dakordohen. 77

78 Pavarësisht nga kushtet e deklaratës së lartpërmendur,kjo dispozitë ndryshohet menjëherë dhe qëndron në fuqi dy vite, duke e përforcuar procesin e zgjidhjes në kontinuitet të proceseve për të cilat është e nevojshme zgjidhja me anë të bisedimeve të lidhura ndërmjet tyre në aspektin politik, ekonomik dhe problemeve të sigurisë në Amerikën Qendrore. Xhorxh Shulc Sekretar shtetëror i Shteteve të Bashkuara të Amerikës I nderuar zotëri Sekretar Gjeneral: Kam nderin në emër të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës të thirrem në deklaratën e qeverisë sime të datës 26 gusht 1946, ndryshimet me paralajmërimin tim të 6 prillit 1984 të cilat bazohen në pajtueshmërinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës për juridiksionin e detyrueshëm të GJND-së dhe të theksoj se deklarata e lartpërmendur më këtë lajmërim ndërpritet në afat prej gjashtë muajsh nga kjo datë. 142 Sinqerisht i juaji, Xhorxh Shulc Disa shtete nga juridiksioni i Gjykatës kanë përjashtuar: mosmarrëveshjet që mund të shfaqen me ndonjë shtet i cili nuk e ka njohur atë, ose me të cilin s kanë marrëdhënie diplomatike (India, Izraeli); mosmarrëveshjet me shtetet që e kanë pranuar kompetencën e Gjykatës vetëm për shkak të një rasti të caktuar; mosmarrëveshjet që i referohen interpretimit ose zbatimit të një traktati shumëpalësh, nëse në proces nuk marrin pjesë të gjitha palët kontraktuese (SHBA); mosmarrëveshjet midis anëtarëve të një grupacioni (shtetet e Komonveltit- Commonwealth: Anglia, Australia, Zenlanda e Re, Kanadaja, Afrika e Jugut) etj. 143 Gjykata mund të fitojë juridiksion edhe pas fillimit të procedurave nga njëra palë. Kjo ndodh atëherë, derisa gjykata është duke shqyrtuar një kërkesë të njëanshme të një shteti, ndërsa pala tjetër në mënyrë shprehimore ose heshtazi pranon juridiksionin. Miratimi i juridiksionit në këtë mënyrë quhet post hoc ose me zgjatje të procedurave. Kjo është një 142 Deklaratat për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së Kombeve të Bashkuara. ( 143 Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq

79 doktrinë plotësisht e pranueshme nëse zbatohet vetëm për ato raste, kur është e sigurtë që miratimi do të jepet. 144 Në rastin e Kanalit të Korfuzit (1946), u konsiderua se Shqipëria kishte pranuar juridiksionin e gjykatës pas një kërkese të njëanshme të Mbretërisë së Bashkuar, pas një letre të dërguar nga pala shqiptare në të cilën theksohej se qeveria britanike kishte vepruar në kundërshtim me rregullat e Statutit të GJND-së dhe se qeveria shqiptare e ndjente veten e saj në këtë çështje ballëhapët, prandaj ishte gati të dilte përpara GJND-së. Sipas Statutit të GJND-së neni 38, gjykata në shqyrtimin e çështjeve të ndryshme që shtrohen para saj për zgjidhje dhe në marrjen e vendimeve përkatëse duhet të mbështetet në: a) konventa ndërkombëtare, qoftë të përgjithshme, qoftë të veçanta, që përcaktojnë rregulla të njohura shprehimisht nga shtetet në grindje; b) zakonin ndërkombëtar si provë të një praktike të përgjithshme të pranuar si normë e së drejtës; c) parimet e përgjithshme të së drejtës, të pranuara nga kombet e qytetëruara; d) vendimet gjyqësore dhe doktrinën e specialistëve më të kualifikuar të kombeve të ndryshme, në fushën e së drejtës publike, si mjet ndihmës për përcaktimin e rregullave të së drejtës. Në paragrafin 2 të nenit 38 të Statutit te GJND-së,theksohet që palët të cilat dalin para gjykatës, mund ta autorizojnë gjykatën që mosmarrëveshjen ta zgjidhin në bazë të parimit ex aequo et bono. Është me rendësi të theksohet një çështje tjetër që ka të bëjë me juridiksionin e gjykatës, ndërhyrjen e një shteti të tretë në çështjen midis dy palëve që mbështet në nenin 62 dhe 63 të Statutit të GJND-së. Sipas Statutit të GJND-së, neni 63, një shtet i tretë ka të drejtën të ndërhyjë në një proces përpara gjykatës nëse mosmarrëveshja ka lidhje me interpretimin e një traktati, në të cilin ai është palë. Ndërhyrje të këtilla nga një shtet i tretë kanë ndodhur shumë rrallë, në Procesin Kameruni kundër Nigerisë, në Procesin Haya de la Torre. Sipas Nenit 62, një shtet mund të kërkojë lejen për të ndërhyrë, nëse ai gjykon që ka një interes të një natyre ligjore në një padi të shqyrtuar nga gjykata. Në Procesi Salvadori kundër Hondurasit (1992), një dhomë e gjykatës i dha lejen Nikaraguas për të ndërhyrë në këtë çështje. Vlen të theksohet se kundërshtimi i njërës prej palëve në proces nuk përbën pengesë për ndërhyrjen e palës së tretë. Qëllimi i ndërhyrjes është informimi i gjykatës nga shteti i tretë që të drejtat ligjore të tij mund të dëmtohen. Shteti i tretë në këto raste nuk është palë në një mosmarrëveshje dhe rrjedhimisht nga vendimi përfundimtar i gjykatës nuk mund të rrjedhë asnjë detyrim ndaj tij. Nëse dëshiron të mbartë detyrime nga ndonjë vendim gjyqësor i gjykatës, ai duhet të bëhet palë e procesit. 144 Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq

80 3.6. PROCEDURA PËRPARA GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË Rregullat e procedurës së punës së Gjykatës janë të përcaktuara me Statutin e GJND-së dhe me Rregulloren e GJND-së të vitit Gjuhë zyrtare të Gjykatës janë gjuha frënge dhe gjuha angleze. Varet nga palët se si dëshirojnë të zhvillohet procedura. Nëse procedura zhvillohen në gjuhën frënge, atëherë edhe vendimi do të jepet në këtë gjuhë. Nëse procedura zhvillohet në gjuhën angleze, atëherë edhe vendimi do të jepet në këtë gjuhë. Kur nuk ka ndonjë marrëveshje nga palët se cilën gjuhë mund të përdorin, ato mund të përdorin cilëndo nga këto dy gjuhë dhe vendimi do të jepet në gjuhën frënge ose angleze. Gjykata është ajo që vendos se cili nga tekstet do merret për bazë në këtë rast. Me kërkesë të njërës palë, Gjykata mund të autorizojë këtë palë të përdorë edhe ndonjë gjuhë tjetër, përveç gjuhës frënge dhe angleze. Procedura në GJND fillon me paraqitjen e padisë nga njëra palë. Gjatë paraqitjes së padisë, duhet të caktohet lënda dhe palët. Pas ngritjes së padisë, Sekretari i Gjykatës njofton menjëherë me kërkesën të gjithë të interesuarit. Me ndërmjetësim të Sekretarit të përgjithshëm të OKB-së, ai njofton anëtarët e OKB-së dhe shtetet tjera që kanë të drejtë të paraqiten para Gjykatës. 145 Palët në Gjykatë përfaqësohen nga përfaqësuesit e tyre. Para Gjykatës ato mund të kërkojnë ndihmën e këshilltarëve ose avokatëve. Ato gëzojnë privilegjet dhe imunitetet e domosdoshëm për ushtrimin e pavarur të funksioneve të tyre. 146 Procedura zhvillohet në dy faza: fazën me shkrim dhe fazën verbale. Procedura me shkrim përfshin dorëzimin e shkresave, përkujtesave, përgjigjeve, kundërpërgjigjeve si dhe të gjitha shkresave dhe dokumenteve tjera në mbështetje të tyre. Dorëzimi i këtyre dokumenteve bëhet nëpërmjet Sekretarit të Gjykatës, sipas rendit dhe brenda afatit që e përcakton Gjykata. Çdo dokument i paraqitur nga njëra palë duhet t i komunikohet në kopje të vërtetuar palës tjetër. Pas përfundimit të procedurës me shkrim, Gjykata vendos për fillimin e shqyrtimit verbal të çështjes. Në këtë fazë dëgjohen dëshmitarët, ekspertët, agjentët, këshilltarët dhe avokatët. Dëgjimi i palëve bëhet në séancë publike, përveç rasteve kur Gjykata vendos ndryshe, ose kur palët kërkojnë përjashtimin e publikut. Gjatë seancës gjyqësore, gjykatësit mund t iu parashtrojnë pyetje këshilltarëve, avokatëve, agjentëve dhe mund t iu kërkojë shpjegime lidhur me çështjen Neni 40 i Statutit të GJND-së. 146 Neni 42 i Statutit të GJND-së. 147 Neni 61, paragrafi 3 i Rregullores së GJND-së. 80

81 Audienca e Pajtueshmëria e së drejtës ndërkombëtare me aktin e Deklaratës së Pavarësisë së Kosovës Për çdo seancë gjyqësore mbahet procesverbal, i cili nënshkruhet nga Sekretari i Gjykatës dhe Kryetari. Procesverbali i mbajtur ka karakter autentik. Gjykimi zhvillohet nën drejtimin e Kryetarit, në mungesë të tij gjykimi zhvillohet nën udhëheqjen e Nënkryetarit. Nëse nuk është i pranishëm asnjëri prej tyre, gjykimi zhvillohet nën drejtimin e gjyqtarit më të vjetër. 148 Gjykata, mund që të kërkojë nga palët të ofrojnë prova, për të dhënë shpjegime të tilla që Gjykata i konsideron se janë të nevojshme për çështjen. Me qëllim që të ofrojë një gjykim të drejtë, gjykata nëse e sheh të nevojshme, mund të thirrë dëshmitarë ose ndonjë ekspert për të dhënë prova në procedurë. Dëshmitari përpara se të japë dëshminë jep deklaratë: Solemnisht me nderin dhe ndërgjegjen time deklaroj se unë do të flas të vërtetën, gjithë të vërtetën dhe vetëm të vërtetën Edhe ekspertët njëjtë si dëshmitarët japin deklaratë përpara se të japin ndonjë shpjegim para Gjykatës: Solemnisht me nderin dhe ndërgjegjen time deklaroj se do të flas të vërtetën, gjithë të vërtetën dhe vetëm të vërtetën dhe se deklarata ime do të jetë në përputhje me besimin tim të sinqertë. 149 Pasi mbledh provat dhe dëshmitë, gjykata në afatin e caktuar kohor, mund të mos pranojë më prova të tjera, nëse ndonjë palë dëshiron të paraqesë, por që pala tjetër nuk pajtohet. 148 Neni 45 i Statutit të GJND-së. 149 Neni 64 i Rregullores së GJND-së. 81

82 Nëse njëra palë nuk merr pjesë në seancën gjyqësore, ose heq dorë nga mbrojtja e çështjes së vet, pala tjetër mund t i kërkojë gjykatës të vendos në favor të saj. Mund të ndodh që palët deri sa zhvillohet procedura të arrijnë marrëveshje ose të heqin dorë nga vazhdimi i procedurës. Kjo mund të ndodhë në çdo moment nga paditësi, përderisa pala kundërshtare të mos ketë ndërmarrë ndonjë veprim, ose me marrëveshjen e palëve nëse procedura ka filluar mbi bazë të kompromisit. Pas dëgjimit të dëshmitarëve, agjentëve, këshilltarëve, avokatëve, Kryetari i Gjykatës e shpall mbylljen e debateve dhe gjykata tërhiqet për të shqyrtuar vendimin, që do të marrë. Çfarë thuhet gjatë këtij shqyrtimi është dhe mbetet e fshehtë. 150 Vendimet e Gjykatës merren me shumicën e votave të gjyqtarëve të pranishëm. Nëse numri i votave është i barabartë, atëherë vendos vota e Kryetarit ose e atij që e zëvendëson atë. 151 Vendimi duhet të jetë i arsyetuar dhe i mbështetur mbi argumente. Gjithashtu, në vendim duhet të përmenden emrat e gjyqtarëve pjesëmarrës. Nëse vendimi nuk shpreh plotësisht ose pjesërisht, mendimin e njëzëshëm të gjyqtarëve, çdo gjyqtarë ka të drejtën të shtojë parashtrimin e mendimit të vet në formë të veçantë. 152 Vendimi nënshkruhet nga Kryetari i Gjykatës dhe Sekretari. Ai lexohet në seancë publike dhe nga një ekzemplar i vendimit iu dorëzohet palëve. Sipas Statutit të GJND-së, vendimi i Gjykatës ka fuqi detyruese vetëm për palët në grindje dhe vetëm për çështjen në fjalë. Vendimi është përfundimtar dhe i paapelueshëm. Edhe Karta e OKB-së e konfirmon përmbushjen e vendimeve të GJND-së në nenin 94 në të cilin theksohet: çdo anëtarë i Kombeve të Bashkuara merr përsipër t u përmbahet vendimeve të GJND-së për çdo grindje, në të cilën është palë. Nëse një palë nuk përmbush vendimin e Gjykatës, Pala tjetër mund t i drejtohet Këshillit të Sigurimit, i cili po ta shohë të nevojshme, mund të bëjë rekomandime ose të caktojë masat që duhen marrë për zbatimin e vendimit. Nëse ka kundërshtime nga palët, për sa i takon kuptimit dhe interpretimit, vetëm Gjykata ka të drejtë të bëjë interpretimin e tij me kërkesën e cilësdo palë. 153 Gjithashtu në Statuti i GJND-së, parasheh mundësinë e revidimit të vendimit dhe atë: nëse zbulohet një fakti i ri, i cili ka qenë i panjohur për Gjykatën dhe palën që kërkon revidimin, para se të merrej vendimi; nëse fakti i ri ka një rëndësi të tillë që do të ushtronte ndikim vendimtar; dhe me kusht, që mosdija të mos ketë qenë shkaktuar me fajin e palës që kërkon revidimin. 150 Neni 54 i Statutit të GJND-së. 151 Nrni 55 i Statutit të GJND-së. 152 Neni 56 i Statutit të GJND-së. 153 Neni 60 i Statutit të GJND-së. 82

83 Gjykata, mund të kërkojë zbatimin paraprak të vendimit para se të hapë procedurën e rishikimit të tij. Kërkesa e rishikimit të vendimit duhet të paraqitet jo më vonë se brenda gjashtë muajsh pas zbulimit të faktit të ri. Nëse ka kaluar periudhë më e gjatë se dhjetë vjet nga data e dhënies së vendimit, nuk mund të behët kërkesë për rishikim të vendimit MENDIMET KONSULTATIVE TË GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË GJND-ja, përveç zgjidhjes së mosmarrëveshjeve midis shteteve, me kërkesën e çdo organi ose institucioni të autorizuar, mund të japë mendim konsultativ mbi çdo çështje juridike. Mendimi këshillimor jepet për çfarëdo çështje juridike. Mendim këshillimor kanë të drejtë të kërkojnë Asambleja e Përgjithshme dhe Këshilli i Sigurimit, Këshilli Ekonomik Social, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike dhe çdo agjenci e specializuar, përveç Unionit të Përgjithshëm Postar. Organet e OKB-së dhe agjencitë e specializuara mund të kërkojnë mendim nga gjykata, vetëm nëse janë të autorizuar nga Asambleja e Përgjithshme ose Këshilli i Sigurimit. Shtetet nuk mund të kërkojnë mendime këshillimore, por së bashku me organizata ndërkombëtare, mund të bëhen pjesë e çështjes përpara gjykatës. Çështjet për të cilat kërkohet mendim këshillimor nga gjykata, i paraqiten gjykatës me anën e një kërkese me shkrim, në të cilën formulohet me saktësi çështja për të cilën kërkohet mendimi këshillimor. Kësaj kërkese i bashkëngjitet çdo dokument që mund të ndihmojë për sqarimin e çështjes. 155 Mendimet këshillimore nuk kanë karakter detyrimor. Mendimi i Gjykatës i jepet organit që e ka kërkuar. Megjithatë, në mendimin konsultativ që dha GJND-ja lidhur me natyrën e gjykimeve të Gjykatës Administrative të Organizatës Ndërkombëtare të Punës në tetor të vitit 1956, GJND-ja do të bëjë përjashtim nga rregulli i saj i përgjithshëm, pra mendimi do të jetë me karakter detyrues. Kërkesat për mendime këshillimore, kryesisht kanë të bëjnë me mosmarrëveshje midis shteteve. Por, mundet kërkesa të ketë të bëjë edhe me ndonjë çështje jurdike që ndodhet në qendër të kontestit, i cili i përket organizatës ndërkombëtare si për shembull, kontestit për lëndën Dekretet për shtetësi të dhëna nga Tunizi dhe Maroku (1923), lënda për interpretimin e marrëveshjes paqësore (1950), mendimi konsultativ i GJND-së lidhur me natyrën e gjykimeve të Gjykatës Administrative të Organizatës Ndërkombëtare të Punës (1956) dhe lënda Saharaha Perëndimore (1975). Kontesti mund të jetë edhe ndërmjet organizatës ndërkombëtare dhe anëtarëve të saj dhe një shteti, si në lëndën Namibia (1971). 156 Në këto raste, vjen në shprehje aplikimi i nenit 68 të Statutit të GJND-së Neni 61 i Statutit të GJND-së. 155 Neni 65 i Statutit të GJND-së. 156 Kolier, Xh/Lou, B (1999). The Settlement of Disputes in International Law. Oxford University Press. Oxford. Fq

84 Gjykata kohëve të fundit ka shqyrtuar disa kërkesa me karakter këshillimor, si kërkesa për mendim mbi ligjshmërinë e kërcënimit me forcë ose përdorimit të armëve bërthamore, të paraqitura nga Organizata Botërore e Shëndetësisë dhe nga Asambleja e Përgjithshme. Në rastin e parë Organizata Botërore e Shëndetësisë në lidhje me mendimin mbi ligjshmërinë e kërcënimit ose përdorimit të armëve bërthamore nga ana e shteteve në konflikte të armatosura, gjykata theksoi se kjo nuk është në kompetencë të Organizatës Botërore të Shëndetësisë dhe si e këtillë kjo kërkesë nuk u pranua. Në rastin e dytë, për ligjshmërinë e armëve bërthamore kërkesa u pranua dhe gjykimi i kërkuar u dha GJYKATA NDËRKOMBËTARE E DREJTËSISË DHE RASTI ANGLO-SHQIPTAR Rasti i Kanalit të Korfuzit, është njëri ndër rastet më të rëndësishme që ka trajtuar GJND-ja, që nga krijimi i saj për shkak se kishte të bënte me shumë çështje tejet të rëndësishme, siç janë liria e detit, e drejta e kalimit nëpër ngushtica, sovraniteti, ndërhyrja, masat e vetëndihmës, përgjegjësia e shteteve, dëmshpërblimi. 159 Kanali i Korfuzit Neni 68 i Statutit të GJND-së thekson: Në ushtrimin e funksioneve të veta këshillimore, gjykata do të niset edhe nga dispozitat e këtij Statuti që zbatohen në rastet e trajtimit të mosmarrëveshjeve në shkallën që ajo e sheh të zbatueshme. 158 Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq Gruda, Z (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq Fotografia është marrë nga një punim i profesorit Xhezair Zaganjori me titull Incidenti i Kanalit tw Korfuzit sipas Gjykatës Ndërkombëtare tw Drejtësisë, publikuar në 84

Lënda. Ligjërata Ushtrime 15 Orët mësimore mësimore. 2 0 Metoda e mësimit

Lënda. Ligjërata Ushtrime 15 Orët mësimore mësimore. 2 0 Metoda e mësimit www.kolegjibiznesi.com info@kolegjibiznesi.com 038 500 878 044 500 878 049 500 878 Prishtinë, Ulpianë, rr. Motrat Qiriazi nr. 9 PLANPROGRAMI MËSIMOR-SYLLABUS Niveli i Viti Bachelor Programi Juridik i përgjithshëm

More information

SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË PROCESIN E ANËTARËSIMIT NË BASHKIMIN EVROPIAN - RASTI I KOSOVËS DREJTIMI POLITIKAT DHE QEVERISJA NË EVROPË

SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË PROCESIN E ANËTARËSIMIT NË BASHKIMIN EVROPIAN - RASTI I KOSOVËS DREJTIMI POLITIKAT DHE QEVERISJA NË EVROPË REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE TEMA E DISERTACIONIT PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE DOKTOR SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË PROCESIN E ANËTARËSIMIT

More information

UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOMIK Studime postdiplomike. BDH Relacionale. Pjesa 2: Modelimi Entity-Relationship. Dr.

UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOMIK Studime postdiplomike. BDH Relacionale. Pjesa 2: Modelimi Entity-Relationship. Dr. UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOIK Studime postdiplomike BDH Relacionale Pjesa 2: odelimi Entity-Relationship Dr. ihane Berisha 1 Qëllimi Pas kësaj ligjërate do të jeni në gjendje : Të përshkruani

More information

PARIMI I MOS-DISKRIMINIMIT SI PJESË E UNIONIT EVROPIAN ПРИНЦИПОТ НА НЕ-ДИСКРИМИНАЦИЈА КАКО ДЕЛ ОД ЕВРОПСКАТА УНИЈА

PARIMI I MOS-DISKRIMINIMIT SI PJESË E UNIONIT EVROPIAN ПРИНЦИПОТ НА НЕ-ДИСКРИМИНАЦИЈА КАКО ДЕЛ ОД ЕВРОПСКАТА УНИЈА Sheherzada Murati, PhD 1 UDC: 342.722(4-672 ЕУ) PARIMI I MOS-DISKRIMINIMIT SI PJESË E UNIONIT EVROPIAN ПРИНЦИПОТ НА НЕ-ДИСКРИМИНАЦИЈА КАКО ДЕЛ ОД ЕВРОПСКАТА УНИЈА PRINCIPLE OF NON-DISCRIMINATION AS PART

More information

Korniza Ligjore për të Drejtat e Fëmijëve në Kosovë. Studim mbi pajtueshmërinë e legjislacionit në fuqi me Konventën për të Drejtat e Fëmijëve

Korniza Ligjore për të Drejtat e Fëmijëve në Kosovë. Studim mbi pajtueshmërinë e legjislacionit në fuqi me Konventën për të Drejtat e Fëmijëve Korniza Ligjore për të Drejtat e Fëmijëve në Kosovë Studim mbi pajtueshmërinë e legjislacionit në fuqi me Konventën për të Drejtat e Fëmijëve Korniza Ligjore për të Drejtat e Fëmijëve në Kosovë Studim

More information

PËRGJEGJËSIA NDËRKOMBËTARE NË LIDHJE ME MBROJTJEN E TË DREJTAVE TË NJERIUT

PËRGJEGJËSIA NDËRKOMBËTARE NË LIDHJE ME MBROJTJEN E TË DREJTAVE TË NJERIUT PËRGJEGJËSIA NDËRKOMBËTARE NË LIDHJE ME MBROJTJEN E TË DREJTAVE TË NJERIUT Luljeta KODRA* Abstrakt: Mbrojtja e të drejtave të njeriut është një çështje ndërkombëtare. Komuniteti ndërkombëtar duhet të përdorë

More information

SHTETI JURIDIK NË FUNKSION TË DEMOKRATIZIMIT TË SHOQËRISË ПРАВНАТА ДРЖАВА ВО ФУНКЦИЈА НА ДЕМОКРАТИЗАЦИЈА НА ОПШТЕСТВОТО

SHTETI JURIDIK NË FUNKSION TË DEMOKRATIZIMIT TË SHOQËRISË ПРАВНАТА ДРЖАВА ВО ФУНКЦИЈА НА ДЕМОКРАТИЗАЦИЈА НА ОПШТЕСТВОТО Sadik Zenku, MA Mendim Zenku, MA UDC: 321.7:316.323.65 SHTETI JURIDIK NË FUNKSION TË DEMOKRATIZIMIT TË SHOQËRISË ПРАВНАТА ДРЖАВА ВО ФУНКЦИЈА НА ДЕМОКРАТИЗАЦИЈА НА ОПШТЕСТВОТО LEGAL STATE IN THE FUNCTION

More information

Procesi i Berlinit Rruga për në BE, apo rruga për askund?

Procesi i Berlinit Rruga për në BE, apo rruga për askund? DOKUMENT I SHKURTËR I POLITIKAVE NGA QKSS 07/2016 DOKUMENT I SHKURTËR I POLITIKAVE Procesi i Berlinit Rruga për në BE, apo rruga për askund? 2 DOKUMENT I SHKURTËR I POLITIKAVE NGA QKSS Botues: Qendra Kosovare

More information

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Kosovës RASTI NR. KO130/15

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Kosovës RASTI NR. KO130/15 Gjykata Kushtetuese e Republikës së Kosovës RASTI NR. KO130/15 KËRKESA E PRESIDENTES SË REPUBLIKËS SË KOSOVËS, SHKËLQESISË SË SAJ, ZONJËS ATIFETE JAHJAGA KËRKESË PËR INTERPRETIMIN E PËRPUTHSHMËRISË SË

More information

PËRGJEGJSHMËRIA E INSTITUCIONEVE QEVERISËSE TË KOSOVËS NË DREJTIM TË RESPEKTIMIT TË TË DREJTAVE TË NJERIUT: AKTUALITETI DHE E ARDHMJA

PËRGJEGJSHMËRIA E INSTITUCIONEVE QEVERISËSE TË KOSOVËS NË DREJTIM TË RESPEKTIMIT TË TË DREJTAVE TË NJERIUT: AKTUALITETI DHE E ARDHMJA PËRGJEGJSHMËRIA E INSTITUCIONEVE QEVERISËSE TË KOSOVËS NË DREJTIM TË RESPEKTIMIT TË TË DREJTAVE TË NJERIUT: AKTUALITETI DHE E ARDHMJA * Gentian ZYBERI 1 Abstrakt: Ky artikull fokusohet në çështjen e përgjegjshmërisë

More information

UNMIK RREGULLORE NR. 2003/4 PËR SHPALLJEN E LIGJIT TË MIRATUAR NGA KUVENDI I KOSOVËS MBI INSPEKTORATIN E PUNËS SË KOSOVËS

UNMIK RREGULLORE NR. 2003/4 PËR SHPALLJEN E LIGJIT TË MIRATUAR NGA KUVENDI I KOSOVËS MBI INSPEKTORATIN E PUNËS SË KOSOVËS UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK NATIONS UNIES Mission d Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo UNMIK/RREG/2003/4 21 shkurt 2003 RREGULLORE NR.

More information

SIGURIMI SHËNDETËSOR NË KOSOVË: NJË E DREJTË E VONUAR

SIGURIMI SHËNDETËSOR NË KOSOVË: NJË E DREJTË E VONUAR Qendra për Hulumtime në të Drejta të Njeriut dhe Integrime Evropiane Research Centre for Human Rights and European Integration SIGURIMI SHËNDETËSOR NË KOSOVË: NJË E DREJTË E VONUAR Armend M. Shkoza Filloreta

More information

VLERAT THEMELORE QË MBRON KUSHTETUTA E KOSOVËS

VLERAT THEMELORE QË MBRON KUSHTETUTA E KOSOVËS VLERAT THEMELORE QË MBRON KUSHTETUTA E KOSOVËS K.D.U. 342.4(496.51) Phd. Cand. Zahir ÇERKINI VLERAT THEMELORE QË MBRON KUSHTETUTA E KOSOVËS Përmbledhje Punimi me titull Vlerat themelore që mbron kushtetuta

More information

PËRAFRIMIN E LEGJISLACIONIT

PËRAFRIMIN E LEGJISLACIONIT Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria - Vlada - Government U D H Ë Z I M E P R A K T I K E P Ë R PËRAFRIMIN E LEGJISLACIONIT T Ë R E P U B L I K Ë S S Ë K O S O V Ë S ME LEGJISLACIONIN

More information

Shkaqet dhe pasojat e shkurorëzimeve në Komunën e Ferizajt

Shkaqet dhe pasojat e shkurorëzimeve në Komunën e Ferizajt Shkaqet dhe pasojat e shkurorëzimeve në Komunën e Ferizajt KDU 314.55(496.51-2) Shqipe Shaqiri Abstrakt Shkaqet dhe pasojat e shkurorëzimeve në Komunën e Ferizajt kanë qenë objekt i studimit në këtë hulumtim.

More information

Papunësia. Unemployment. Copyright c 2004 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

Papunësia. Unemployment. Copyright c 2004 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. Papunësia Unemployment Pytjet Hulumtuese Çka është papunësia? Kush llogaritet si i papunë? Kush llogaritet si i punësuar? Kush e përbënë fuqinë punëtore? Kush nuk bën pjesë në fuqinë punëtore? Çka thotë

More information

MSA-ja për të gjithë. Çfarë duhet të dini për marrëveshjen për stabilizim dhe asociim ndërmjet BE-së dhe Kosovës

MSA-ja për të gjithë. Çfarë duhet të dini për marrëveshjen për stabilizim dhe asociim ndërmjet BE-së dhe Kosovës MSA-ja për të gjithë Çfarë duhet të dini për marrëveshjen për stabilizim dhe asociim ndërmjet BE-së dhe Kosovës MSA-ja për të gjithë Çfarë duhet të dini për marrëveshjen për stabilizim dhe asociim ndërmjet

More information

Politika e Jashtme e Mbretërisë së Bashkuar ndaj Kosovës

Politika e Jashtme e Mbretërisë së Bashkuar ndaj Kosovës RAPORT POLITIKASH NGA GSJP DHE KPMJ NR. 07 TETOR 2013 Politika e Jashtme e Mbretërisë së Bashkuar ndaj Kosovës -Një perspektivë e politikash Politika e Jashtme e Mbretërisë së Bashkuar ndaj Kosovës. Një

More information

Zhvillimet politike në Kosovë

Zhvillimet politike në Kosovë UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI FILOZOFIK DEPARTAMENTI I HISTORISË SHPEND AVDIU REZYME E PUNIMIT TË DOKTORATËS Zhvillimet politike në Kosovë 1912-1915 Prishtinë, 2017 Objekt i trajtimit të këtij punimi

More information

UNIVERSITETI I PRISHTINËS HASAN PRISHTINA FAKULTETI JURIDIK STUDIMET BACHELOR PLANPROGRAMI I LËNDËS E DREJTA ADMINISTRATIVE

UNIVERSITETI I PRISHTINËS HASAN PRISHTINA FAKULTETI JURIDIK STUDIMET BACHELOR PLANPROGRAMI I LËNDËS E DREJTA ADMINISTRATIVE UNIVERSITETI I PRISHTINËS HASAN PRISHTINA FAKULTETI JURIDIK STUDIMET BACHELOR PLANPROGRAMI I LËNDËS E DREJTA ADMINISTRATIVE 1.1 PERSHKRIMI I MODULIT Titulli dhe numri i Modulit Titulli dhe Numri i Lendes

More information

Arbitrazhi Nëntor, 2014

Arbitrazhi Nëntor, 2014 Arbitrazhi Nëntor, 2014 1 Manual trajnimi: Arbitrazhi HEQJE E PËRGJEGJËSISË Përmbajtja e këtij manuali është vetëm përgjëgjësi e Checchi and Company Consulting, Inc., ndërsa pikëpamjet e autorit nuk pasqyrojnë

More information

Kursi bazë 1: Rëndësia e BE

Kursi bazë 1: Rëndësia e BE Kursi bazë 1: Rëndësia e BE Përse merremi me BE? Rëndësia praktike Në kuadër të këtij kursi të parë bazë rreth BE duam të marrim pak kohë për të menduar rreth objektit, me të cilin kërkojmë të merremi,

More information

PËRGJEGJËSIA JURIDIKE-CIVILE E SIGURUESIT NË MBULIMIN E DISA RREZIQEVE PËRKITAZI ME JETËN DHE AKSIDENTET PERSONALE

PËRGJEGJËSIA JURIDIKE-CIVILE E SIGURUESIT NË MBULIMIN E DISA RREZIQEVE PËRKITAZI ME JETËN DHE AKSIDENTET PERSONALE UDC 368.91:368.941.4 Rrustem Qehaja, PhD 542 PËRGJEGJËSIA JURIDIKE-CIVILE E SIGURUESIT NË MBULIMIN E DISA RREZIQEVE PËRKITAZI ME JETËN DHE AKSIDENTET PERSONALE ПРАВНО-ЦИВИЛНА ОДГОВОРНОСТ НА ОСИГУРИТЕЛОТ

More information

JUSTICIA Revistë shkencore juridike e kandidatëve të Programit Fillestar për Arsimim Ligjor 2011/2012 në Institutin Gjyqësor të Kosovës

JUSTICIA Revistë shkencore juridike e kandidatëve të Programit Fillestar për Arsimim Ligjor 2011/2012 në Institutin Gjyqësor të Kosovës JUSTICIA Revistë shkencore juridike e kandidatëve të Programit Fillestar për Arsimim Ligjor 2011/2012 në Institutin Gjyqësor të Kosovës Viti IV, Nr 4/2012 Prishtinë, 2012 Botues Instituti Gjyqësor i Kosovës

More information

NDIKIMI I KAPITALIT SOCIAL NË PERFORMANCËN ARSIMORE SI FAKTOR I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM

NDIKIMI I KAPITALIT SOCIAL NË PERFORMANCËN ARSIMORE SI FAKTOR I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM Mendim Zenku, МA C E N T R U M 6 UDC: 37.014.54:316.43 NDIKIMI I KAPITALIT SOCIAL NË PERFORMANCËN ARSIMORE SI FAKTOR I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM ВЛИЈАНИЕТО НА СОЦИЈАЛНИОТ КАПИТАЛ ВО ОБРАЗОВНАТА ПЕРФОРМАНСА

More information

Analizë politikash 05/2016

Analizë politikash 05/2016 Analizë politikash 05/2016 Standardet për Memorandume Shpjeguese të Projektligjeve dhe Roli i Kuvendit të Kosovës në përmirësimin e tyre Ky botim është realizuar me përkrahjen e projektit Promovimi i Shoqërisë

More information

GUIDË M BI TË DREJTËN E AZILIT

GUIDË M BI TË DREJTËN E AZILIT GUIDË M BI TË DREJTËN E AZILIT Ky projekt zhvillohet në kuadër të programit Sfidat e krizës së refugjatëve dhe kërkesat e integrimit europian. Qëllimi i projektit është prezantimi në terma të thjeshtë

More information

P ë r m b a j t j a C o n t e n t

P ë r m b a j t j a C o n t e n t P ë r m b a j t j a C o n t e n t Artikuj Articles (Summaries in English) Prof. Dr. Enver Hasani Specifikat e trashëgimit të ish Jugosllavisë dhe pozita e Kosovës në të... Specificities of the Succession

More information

Manuali për provim pranues

Manuali për provim pranues AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE Kosovo Academy For Public Safety/ Kosovska Akademija za Javnu Bezbednost FAKULTETI I SIGURISË PUBLIKE Manuali për provim pranues Vushtrri, 2014 1 PËRMBAJTJA E MANUALIT

More information

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government Ministria e Punëve të Jashtme / Ministarstvo Inostranih Poslova / Ministry of Foreign Affairs STRATEGJI PËR ARRITJEN E

More information

SUPREME COURT OF KOSOVO GJYKATA SUPREME E KOSOVËS VRHOVNI SUD KOSOVA

SUPREME COURT OF KOSOVO GJYKATA SUPREME E KOSOVËS VRHOVNI SUD KOSOVA SUPREME COURT OF KOSOVO GJYKATA SUPREME E KOSOVËS VRHOVNI SUD KOSOVA KOSOVO PROPERTY AGENCY (KPA) APPEALS PANEL KOLEGJI I APELIT TË AKP-së ŽALBENO VEĆE KAI GSK-KPA-A-016/14 Prishtinë 2 Dhjetor 2014 Në

More information

SHKAQET DHE PASOJAT E PËRFSHIRJËS SË FËMIJËVE NË TREGUN E PUNËS - RASTI I KOSOVËS

SHKAQET DHE PASOJAT E PËRFSHIRJËS SË FËMIJËVE NË TREGUN E PUNËS - RASTI I KOSOVËS 331.5-053.2(497.115) C E N T R U M 5 Donjeta Morina, MSc 1 SHKAQET DHE PASOJAT E PËRFSHIRJËS SË FËMIJËVE NË TREGUN E PUNËS - RASTI I KOSOVËS ПРИЧИНИТЕ И ПОСЛЕДИЦИТЕ НА ВКЛУЧУВАЊЕТО НА ДЕЦАТА ВО ПАЗАРОТ

More information

SITUATA E SIGURISË NË PJESËN VERIORE TË KOSOVËS БЕЗБЕДНОСНАТА СИТУАЦИЈА ВО СЕВЕРНИОТ ДЕЛ НА КОСОВО THE SECURITY SITUATION IN THE NORTH PART OF KOSOVO

SITUATA E SIGURISË NË PJESËN VERIORE TË KOSOVËS БЕЗБЕДНОСНАТА СИТУАЦИЈА ВО СЕВЕРНИОТ ДЕЛ НА КОСОВО THE SECURITY SITUATION IN THE NORTH PART OF KOSOVO UDC 355.45(497.115 17) Fisnik Sadiku, MA 226 Besnik Lokaj, MA 227 Fitim Ibrahimi, MA 228 SITUATA E SIGURISË NË PJESËN VERIORE TË KOSOVËS БЕЗБЕДНОСНАТА СИТУАЦИЈА ВО СЕВЕРНИОТ ДЕЛ НА КОСОВО THE SECURITY

More information

PËR PËRDORIMIN E GJUHËVE

PËR PËRDORIMIN E GJUHËVE UNITED NATIONS NATIONS UNIES United Nations Interim Mission d Administration Administration Mission Intérimaire des Nations Unies au in Kosovo UNMIK Kosovo PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT Ligji

More information

DËBIMI I SHQIPTARËVE

DËBIMI I SHQIPTARËVE DËBIMI I SHQIPTARËVE (Memorandumi i Çubrilloviqit bazë mbi spastrimin etnik të shqiptarëve) Dr. Vaso Çubriloviç ka qenë këshilltar i regjimit monarkist gjatë Luftës së Dytë Botërore, pastaj ministër, akademik,

More information

UNIVERSITETI I PRISHTINËS HASAN PRISHTINA PRISHTINË FAKULTETI JURIDIK E DREJTA ROMAKE (IUS ROMANORUM) PLANPROGRAMI MËSIMOR (SYLLABUS)

UNIVERSITETI I PRISHTINËS HASAN PRISHTINA PRISHTINË FAKULTETI JURIDIK E DREJTA ROMAKE (IUS ROMANORUM) PLANPROGRAMI MËSIMOR (SYLLABUS) UNIVERSITETI I PRISHTINËS HASAN PRISHTINA PRISHTINË FAKULTETI JURIDIK E DREJTA ROMAKE (IUS ROMANORUM) PLANPROGRAMI MËSIMOR (SYLLABUS) PRISHTINË, 2016 1 PLANPROGRAMI MËSIMOR (SYLLABUS) LËNDA E DREJTA ROMAKE

More information

ANALIZË E KORNIZËS LIGJORE PËR ÇËSHTJET FISKALE TË OJQ-VE NË KOSOVË

ANALIZË E KORNIZËS LIGJORE PËR ÇËSHTJET FISKALE TË OJQ-VE NË KOSOVË ANALIZË E KORNIZËS LIGJORE PËR ÇËSHTJET FISKALE TË OJQ-VE NË KOSOVË Kjo analizë është pjesë e angazhimit të Institutit për Hulumtime Zhvillimore RIINVEST nga Platforma CIVIKOS me qëllim të përmirësimit

More information

U N I V E R S I T E T I I T I R A N Ë S F A K U L T E T I I D R E J T Ë S I S Ë Departamenti i së Drejtës Publike

U N I V E R S I T E T I I T I R A N Ë S F A K U L T E T I I D R E J T Ë S I S Ë Departamenti i së Drejtës Publike U N I V E R S I T E T I I T I R A N Ë S F A K U L T E T I I D R E J T Ë S I S Ë Departamenti i së Drejtës Publike ZHVILLIMI I GJYQËSISË KUSHTETUESE NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË (punim doktorature) Udhëheqës

More information

Plani i Veprimit në zbatim të Rezolutës 1325, Gratë, Paqja dhe Siguria

Plani i Veprimit në zbatim të Rezolutës 1325, Gratë, Paqja dhe Siguria PLANI I VEPRIMIT NË ZBATIM TË REZOLUTËS 1325, GRATË, PAQJA DHE SIGURIA 2013-2015 Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria - Vlada - Government ZYRA E KRYEMINISTRIT/ OFFICE OF THE

More information

Tel: Natyrore, Departamenti i Matematikës

Tel: Natyrore, Departamenti i Matematikës CURRICULUM VITAE 1. Mbiemri: Gashi 2. Emri: Menderes 3. Nacionaliteti: Shqiptar 4. Data e lindjes: 5.6.1964 5. Gjinia: Mashkull 6. Detajet kontaktuese: 7. Niveli arsimor: Email: menderes_gashi@yahoo.com

More information

268 F. ENGELS. Po aq i cekët na duket Fojerbahu në krahasim me Hegelin edhe kur flet për kundërtinë midis së mirës dhe së keqes.

268 F. ENGELS. Po aq i cekët na duket Fojerbahu në krahasim me Hegelin edhe kur flet për kundërtinë midis së mirës dhe së keqes. 268 F. ENGELS moralin këtu përfshihet tërë sfera e së drejtës, e ekonomisë dhe e politikës. Te Fojerbahu ndodh krejt e kundërta. Nga pikëpamja e formës, ai është realist, ai merr si pikënisje njerinë,

More information

ABC ja e të Drejtës të Bashkimit Evropian. Profesor Klaus-Diter Borçard

ABC ja e të Drejtës të Bashkimit Evropian. Profesor Klaus-Diter Borçard ABC ja e të Drejtës të Bashkimit Evropian Profesor Klaus-Diter Borçard Përmbajtja e këtij botimi nuk pasqyron domosdo qëndrimin zyrtar të Bashkimit Evropian. Informatat dhe opinionet e këtij publikimi

More information

Roli i të Rinjve. Subjektet Politike. në Kosovë

Roli i të Rinjve. Subjektet Politike. në Kosovë Roli i të Rinjve në Subjektet Politike në Kosovë Korrik 2016 Roli i Rinisë në Subjektet Politike Të drejtat e autorit 2016 Fondacioni Ndërkombëtar për Sisteme Zgjedhore (IFES). Të gjitha të drejtat e rezervuara.

More information

Sigurimi i Cilësisë Mjet për Ngritjen e Besueshmërisë së Pasqyrave Financiare

Sigurimi i Cilësisë Mjet për Ngritjen e Besueshmërisë së Pasqyrave Financiare 1 Sigurimi i Cilësisë Mjet për Ngritjen e Besueshmërisë së Pasqyrave Financiare Arbër Hoti Sesioni Paralel Nr. 2 Prishtinë 27.06.2016 Tesla Motors 2015 2 2008 Prentice Hall Business Publishing, Auditing

More information

ANALIZË E SHKURTËR MBI SINDIKATAT

ANALIZË E SHKURTËR MBI SINDIKATAT ANALIZË E SHKURTËR MBI SINDIKATAT Pjesëmarrja e grave në sindikata dhe respektimi i të drejtave të tyre në tregun e punës në Kosovë Autore: Nida Krasniqi Përmbledhje Ekzekutive Kjo analizë e shkurtër e

More information

BULETINI I PRAKTIKËS GJYQËSORE (MENDIMET MOSPAJTUESE) BILTEN SUDSKE PRAKSE (MIŠLJENJA NESLAGANJA) BULLETIN OF CASE LAW (DISSENTING OPINIONS)

BULETINI I PRAKTIKËS GJYQËSORE (MENDIMET MOSPAJTUESE) BILTEN SUDSKE PRAKSE (MIŠLJENJA NESLAGANJA) BULLETIN OF CASE LAW (DISSENTING OPINIONS) REPUBLIKA E KOSOVËS - РЕПУБЛИКА КОСОВO - REPUBLIC OF KOSOVO GJYKATA KUSHTETUESE УСТАВНИ СУД CONSTITUTIONAL COURT BULETINI I PRAKTIKËS GJYQËSORE (MENDIMET MOSPAJTUESE) BILTEN SUDSKE PRAKSE (MIŠLJENJA NESLAGANJA)

More information

SUPREME COURT OF KOSOVO GJYKATA SUPREME E KOSOVËS VRHOVNI SUD KOSOVA

SUPREME COURT OF KOSOVO GJYKATA SUPREME E KOSOVËS VRHOVNI SUD KOSOVA SUPREME COURT OF KOSOVO GJYKATA SUPREME E KOSOVËS VRHOVNI SUD KOSOVA KOSOVO PROPERTY AGENCY (KPA) APPEALS PANEL KOLEGJI I APELIT TË AKP-së ŽALBENO VEĆE KAI GSK-KPA-A-229/2013 Prishtinë, 29 shtator 2015

More information

RREGULLORE (MAP ) NR. 01/2015 PËR SHENJAT UNIKE TË KLASIFIKIMIT TË DOKUMENTEVE DHE AFATET E RUAJTJES SË TYRE

RREGULLORE (MAP ) NR. 01/2015 PËR SHENJAT UNIKE TË KLASIFIKIMIT TË DOKUMENTEVE DHE AFATET E RUAJTJES SË TYRE Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government Ministria e Administratës Publike-Ministarstvo Javne Uprave Ministry of Public Administration RREGULLORE (MAP ) NR. 01/2015

More information

Krahasimi i gjendjes se shoqërive civile në Kosovë dhe Shqipëri

Krahasimi i gjendjes se shoqërive civile në Kosovë dhe Shqipëri Pajtim Zeqiri 12. 08.2013 Qendra për Arsim, KIPRED Kursi: Hulumtim dhe shkathtësi në të shkruar Krahasimi i gjendjes se shoqërive civile në Kosovë dhe Shqipëri 1. Hyrje Shoqëria civile sot konsiderohet

More information

PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT

PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK NATIONS UNIES Mission d Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT Ligji

More information

REPUBLIKA E SHQIPЁRISЁ UNIVERSITETI I TIRANЁS FAKULTETI I HISTORIS Ё DHE I FILOLOGJISЁ DEPARTAMENTI I HISTORIS Ё

REPUBLIKA E SHQIPЁRISЁ UNIVERSITETI I TIRANЁS FAKULTETI I HISTORIS Ё DHE I FILOLOGJISЁ DEPARTAMENTI I HISTORIS Ё ROLI I SHOQËRISË CIVILE NË PROCESIN E INTEGRIMIT TË SHQIPËRISË NË BE (1990-2009). Me aspiratat e çdo qeverie Shqiptare pas rënies së komunizmit dhe të popullit shqiptar për tu bashkuar me familjen e madhe

More information

Course SYLLABUS Form. The basic data course. Number of hours per week: 2+1 Credits ECTS: 5. Lecturer of the course: Prof. Dr.

Course SYLLABUS Form. The basic data course. Number of hours per week: 2+1 Credits ECTS: 5. Lecturer of the course: Prof. Dr. Course SYLLABUS Form The basic data course Academic Unit: Faculty of Law Course title: Property Law In Europe Level: Master Course status: Elective Year of study: Semester II Number of hours per week:

More information

Universiteti i Gjakovës Fehmi Agani Fakulteti i Edukimit Program Fillor PUNIM DIPLOME

Universiteti i Gjakovës Fehmi Agani Fakulteti i Edukimit Program Fillor PUNIM DIPLOME Universiteti i Gjakovës Fehmi Agani Fakulteti i Edukimit Program Fillor PUNIM DIPLOME Planifikimi i punës mësimore sipas kurrikulës së re të Kosovës shikuar nga perspektiva e mësimdhënësve MENTORI: Prof.ass.dr.

More information

Anëtarësimi dhe përfaqësimi i Kosovës

Anëtarësimi dhe përfaqësimi i Kosovës Dokument i Politikave nga QKSS 03/2014 Kosovar Center for Security Studies Anëtarësimi dhe përfaqësimi i Kosovës në nismat rajonale të sigurisë Shtator 2014 Kosovar Center for Security Studies Anëtarësimi

More information

CURRICULUM VITAE. Bulevardi i Pavarësisë, P+13/34, Gjilan Nr. i telefonit: -

CURRICULUM VITAE. Bulevardi i Pavarësisë, P+13/34, Gjilan Nr. i telefonit: - CURRICULUM VITAE Të dhënat personale: Mbiemri: Mustafa Emri: Arben Datëlindja: 12/02/1984 Vendlindja: Gjilan Kombësia: Kosovar Shqiptar Adresa aktuale: Bulevardi i Pavarësisë, P+13/34, Gjilan Nr. i telefonit:

More information

PUNËTORËT QË [S ]KANË TË DREJTA

PUNËTORËT QË [S ]KANË TË DREJTA NËNTOR 2017 PRISHTINË KDI është Organizatë Joqeveritare (OJQ) e angazhuar të mbështesë zhvillimin e demokracisë përmes përfshirjes së qytetarëve në bërjen e politikave publike dhe fuqizimin e sektorit

More information

Speci Shqipëri

Speci Shqipëri Shqipëri 2017 2018 baburra Vedrana F1 Është hibrid shumë i hershëm i llojit të Baburrës së bardhë-gjelbër me tipar gjysëm të hapur. Ka një sistem rrënjor shumë të fuqishëm i cili i mundëson një rritje

More information

2012/01. Gjendja e Mediave në Kosovë

2012/01. Gjendja e Mediave në Kosovë 2012/01 Gjendja e Mediave në Kosovë Autor: Redaktor: Shkamb Qavdarbasha Krenar Gashi Botim i Institutit për Politika Zhvillimore (INDEP). Të gjitha të drejtat janë të rezervuara. Asnjë pjesë e këtij botimi

More information

QENDRA KOSOVARE PËR STUDIME TË SIGURISË VLERËSIMI I SEKTORIT TË SIGURISË NË REPUBLIKËN E KOSOVËS. Perspektiva e Shoqërisë Civile

QENDRA KOSOVARE PËR STUDIME TË SIGURISË VLERËSIMI I SEKTORIT TË SIGURISË NË REPUBLIKËN E KOSOVËS. Perspektiva e Shoqërisë Civile QENDRA KOSOVARE PËR STUDIME TË SIGURISË VLERËSIMI I SEKTORIT TË SIGURISË NË REPUBLIKËN E KOSOVËS Perspektiva e Shoqërisë Civile Shtator 2009 PARATHËNIE Gjatë hulumtimit në projektin për monitorimin dhe

More information

Republika e Kosovës. Republika Kosova-Republic of Kosovo. Qeveria Vlada-Government

Republika e Kosovës. Republika Kosova-Republic of Kosovo. Qeveria Vlada-Government Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria Vlada-Government Komisioni Shtetëror për Shënjimin dhe Mirëmbajtjen e Kufirit Shtetëror Državna Komisija za Obeležavanje i Održavanje Državne

More information

Curiculum Vitae Dr.sc.Rexhep Gashi, profesor i rregullt Fakulteti Juridik Universitetit i Prishtinës Hasan Prishtina

Curiculum Vitae Dr.sc.Rexhep Gashi, profesor i rregullt Fakulteti Juridik Universitetit i Prishtinës Hasan Prishtina Curiculum Vitae Dr.sc.Rexhep Gashi, profesor i rregullt Fakulteti Juridik Universitetit i Prishtinës Hasan Prishtina 1. Shënime personale Prof.dr.Rexhep Gashi u lind më 10 janar 1960 në fshatin Hallaç

More information

Përgaditja e punimit shkencor dhe temës master

Përgaditja e punimit shkencor dhe temës master (Master) Ligjerata 11 Metodologjia hulumtuese Përgaditja e punimit shkencor dhe temës master Prof.asc. Avdullah Hoti 1 Literatura relevante 1. Bourner, T. (1996): The research process: four steps to success;

More information

CILAT JANË IMPLIKIMET NGA MJETET PIROTEKNIKE NË KOSOVË?

CILAT JANË IMPLIKIMET NGA MJETET PIROTEKNIKE NË KOSOVË? QENDRA KOSOVARE PËR STUDIME TË SIGURISË CILAT JANË IMPLIKIMET NGA MJETET PIROTEKNIKE NË KOSOVË? SOFIJE KRYEZIU Prishtinë Nëntor 2013 1 1. PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE Qëllimi i këtij dokumenti të shkurtër të

More information

Prof. Dr. Arsim BAJRAMI, MA. Sc. Florent MUÇAJ *, Përparim GRUDA * Konstitucionalizimi dhe kontrolli kushtetues i partive politike - rasti i Kosovës

Prof. Dr. Arsim BAJRAMI, MA. Sc. Florent MUÇAJ *, Përparim GRUDA * Konstitucionalizimi dhe kontrolli kushtetues i partive politike - rasti i Kosovës Arsim Bajrami, Florent Muçaj, Përparim GRUDA 35 Prof. Dr. Arsim BAJRAMI, MA. Sc. Florent MUÇAJ *, Përparim GRUDA * Konstitucionalizimi dhe kontrolli kushtetues i partive politike - rasti i Kosovës 1. Hyrje

More information

Manual për Ligjin Evropian të Mbrojtjes nga Diskriminimi

Manual për Ligjin Evropian të Mbrojtjes nga Diskriminimi Manual për Ligjin Evropian të Mbrojtjes nga Diskriminimi Korrik 2010 Ky përkthim u mundësua në kuadër të Projektit të Përbashkët mes Bashkimit Europian dhe Këshillit të Europës i titulluar «Përforcimi

More information

SUPREME COURT OF KOSOVO GJYKATA SUPREME E KOSOVËS VRHOVNI SUD KOSOVA

SUPREME COURT OF KOSOVO GJYKATA SUPREME E KOSOVËS VRHOVNI SUD KOSOVA SUPREME COURT OF KOSOVO GJYKATA SUPREME E KOSOVËS VRHOVNI SUD KOSOVA KOSOVO PROPERTY AGENCY (KPA) APPEALS PANEL KOLEGJI I APELIT TË AKP-ës ŽALBENO VEĆE KAI GSK-KPA-A-203/15 Prishtinë, 10 Maj 2018 Në çështjen

More information

KOMUNIKIMI NË DIPLOMACINË PUBLIKE

KOMUNIKIMI NË DIPLOMACINË PUBLIKE REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I GAZETARISË DHE KOMUNIKIMIT Tel/Fax: 0355 4 369 987 www.fhf.edu.al Adresa: Rruga e Elbasanit, Tiranë

More information

I LIGJIT PËR PROCEDURËN ADMINISTRATIVE

I LIGJIT PËR PROCEDURËN ADMINISTRATIVE Prof. Dr. Mazllum Baraliu / Akademik Esat Stavileci Komentari I LIGJIT PËR PROCEDURËN ADMINISTRATIVE Botimi 1 I publikuar nga Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH Autorët:

More information

RAPORT REAGIMI: PËRGJIGJET NDAJ RASTEVE TË DHUNËS NË FAMILJE DUKE MARRË PARASYSH VDEKJEN E ZNJ. ZEJNEPE BYTYÇI-BERISHA

RAPORT REAGIMI: PËRGJIGJET NDAJ RASTEVE TË DHUNËS NË FAMILJE DUKE MARRË PARASYSH VDEKJEN E ZNJ. ZEJNEPE BYTYÇI-BERISHA Organization for Security and Co-operation in Europe Mission in Kosovo RAPORT REAGIMI: PËRGJIGJET NDAJ RASTEVE TË DHUNËS NË FAMILJE DUKE MARRË PARASYSH VDEKJEN E ZNJ. ZEJNEPE BYTYÇI-BERISHA Hyrje Organizata

More information

ÇËSHTJE TË SIGURISË. Security Issues. Revistë e përtremuajshme mbi sigurinë. Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim. Nr.

ÇËSHTJE TË SIGURISË. Security Issues. Revistë e përtremuajshme mbi sigurinë. Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim. Nr. ÇËSHTJE TË SIGURISË 1 ÇËSHTJE TË SIGURISË Security Issues Revistë e përtremuajshme mbi sigurinë Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim Nr. 1, vjeshtë 2006 2 INSTITUTI PËR DEMOKRACI DHE NDËRMJETËSIM Bordi

More information

Të drejtat e njeriut në Kosovë

Të drejtat e njeriut në Kosovë Fitore Fejza 14. 08.2013 Qendra për Arsim, KIPRED Kursi: Hulumtim dhe shkathtësi në të shkruar Të drejtat e njeriut në Kosovë I. Hyrje Njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme

More information

REVISTË SHKENCORE E FAKULTETIT TË SHKENCAVE SOCIALE

REVISTË SHKENCORE E FAKULTETIT TË SHKENCAVE SOCIALE POLIS NR 7/2008 REVISTË SHKENCORE E FAKULTETIT TË SHKENCAVE SOCIALE Bordi Editorial Prof. As. Dr. Romeo Gurakuqi, Universiteti Europian i Tiranës (UET) Dr. Ermal Hasimja, Universiteti Europian i Tiranës

More information

VENDIM Nr.443, datë

VENDIM Nr.443, datë VENDIM Nr.443, datë 16.6.2011 PËR KRIJIMIN, REGJISTRIMIN, MËNYRËN E FUNKSIONIMIT, TË ADMINISTRIMIT E TË NDËRVEPRIMIT DHE PËR SIGURINË E SISTEMIT TË MENAXHIMIT ELEKTRONIK TË ÇËSHTJEVE TË PËRMBARIMIT GJYQËSOR

More information

kundër. E paditura XX, NSH, XX, Përfaqësuar nga Agjencia e Privatizimit e Kosovës, rr.ilir Konushevci, No. 8, Prishtinë

kundër. E paditura XX, NSH, XX, Përfaqësuar nga Agjencia e Privatizimit e Kosovës, rr.ilir Konushevci, No. 8, Prishtinë DHOMA E POSAÇME E GJYKATËS SUPREME TË KOSOVËS PËR ÇËSHTJE QË LIDHEN ME AGJENSINË KOSOVARE TË PRIVATIZIMIT SCC-09-0167 SPECIAL CHAMBER OF THE SUPREME COURT OF KOSOVO ON PRIVATISATION AGENCY OF KOSOVO RELATED

More information

STUDIMET DOKTORALE NË FAKULTETIN EKONOMIK DHE ATË JURIDIK TË UNIVERSITETIT TË PRISHTINËS

STUDIMET DOKTORALE NË FAKULTETIN EKONOMIK DHE ATË JURIDIK TË UNIVERSITETIT TË PRISHTINËS STUDIMET DOKTORALE NË FAKULTETIN EKONOMIK DHE ATË JURIDIK TË UNIVERSITETIT TË PRISHTINËS Punim për diskutim Nëntor 2017 1 Ky botim është pjesë e projektit Orteku në Arsimin e Lartë: Studimet e Doktoratës

More information

Gara Math Kangaroo Kosovë Klasa 3-4

Gara Math Kangaroo Kosovë Klasa 3-4 PJESA A: Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me 3 pikë 1. Cila nga pjesët A - E duhet të vendoset në mes të dy pjesëve të dhëna ashtu që tëvlejë barazia? 2. Ardiani shikoi në dritare. Ai sheh gjysmën e kengurave

More information

1. Debat për procesin politik lidhur me vazhdimin e zgjidhjes së statusit të Kosovës

1. Debat për procesin politik lidhur me vazhdimin e zgjidhjes së statusit të Kosovës UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK NATIONS UNIES Mission d Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT Seanca

More information

NDIKIMI I SHQIPËRISË NË RAJON NË HAPËSIRËN SHQIPFOLËSE. Autorë: Dorian Jano Enri Hide Klodjan Rama Ben Andoni

NDIKIMI I SHQIPËRISË NË RAJON NË HAPËSIRËN SHQIPFOLËSE. Autorë: Dorian Jano Enri Hide Klodjan Rama Ben Andoni NDIKIMI I SHQIPËRISË NË RAJON NË HAPËSIRËN SHQIPFOLËSE Autorë: Dorian Jano Enri Hide Klodjan Rama Ben Andoni NDIKIMI I SHQIPËRISË NË RAJON NË HAPËSIRËN SHQIPFOLËSE Tiranë 2018 Botues: Friedrich-Ebert-Stiftung

More information

Imazhi i vendit, aktorët e komunikimit dhe shkëmbimet arsimore

Imazhi i vendit, aktorët e komunikimit dhe shkëmbimet arsimore Imazhi i vendit, aktorët e komunikimit dhe shkëmbimet arsimore Hasan Saliu Përmbledhje Aksi kryesor teorik i punimit do të përqendrohet në shpjegimin e nocioneve të cilat janë sot të pranishme në diskursin

More information

SIGMA Mbështetje për përmirësimin e Qeverisjes dhe të Menaxhimit Një iniciativë e përbashkët e OECD dhe Bashkimit Europian, financuar kryesisht nga BE

SIGMA Mbështetje për përmirësimin e Qeverisjes dhe të Menaxhimit Një iniciativë e përbashkët e OECD dhe Bashkimit Europian, financuar kryesisht nga BE SIGMA Mbështetje për përmirësimin e Qeverisjes dhe të Menaxhimit Një iniciativë e përbashkët e OECD dhe Bashkimit Europian, financuar kryesisht nga BE KOORDINIMI NË QENDËR TË QEVERISË: FUNKSIONET DHE ORGANIZIMI

More information

ALTERNATIVAT E DËNIMIT NË SHQIPËRI VËSHTRIM KRAHASUES ME REPUBLIKËN E MAQEDONISË DHE REPUBLIKËN E KOSOVËS

ALTERNATIVAT E DËNIMIT NË SHQIPËRI VËSHTRIM KRAHASUES ME REPUBLIKËN E MAQEDONISË DHE REPUBLIKËN E KOSOVËS DISERTACION Për mbrojtjen e gradës shkencore Doktor i shkencave ALTERNATIVAT E DËNIMIT NË SHQIPËRI VËSHTRIM KRAHASUES ME REPUBLIKËN E MAQEDONISË DHE REPUBLIKËN E KOSOVËS Disertanti: Adrian LEKA Udhëheqësi

More information

Privatizimi i Distribucionit dhe Furnizimit të Energjisë Elektrike të Kosovës

Privatizimi i Distribucionit dhe Furnizimit të Energjisë Elektrike të Kosovës REPUBLIKA E KOSOVËS REPUBLIKA KOSOVA/ REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA /GOVERNMENT OF KOSOVA MINISTRIA EZHVILLIMIT EKONOMIK/ MINISTARSTVO EKONOMSKOG RAZVOJA/ MINISTRY OF ECONOMIC DEVELOPMENT

More information

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Autoriteti Rregullativ i Komunikimeve Elektronike dhe Postare Regulatory Authority of Electronic and Postal Communications Regulatorni Autoritet

More information

Instituti i Kosovës për Drejtësi Mars 2017

Instituti i Kosovës për Drejtësi Mars 2017 Autorë: Ehat Miftaraj dhe Betim Musliu Juristë dhe monitorues: Adem Krasniqi, Valdet Hajdini, Arbelina Dedushaj, Diana Berisha, Lutfi Morina, Verona Kadriu, Syzana Rexhepi, Gzim Shala, Belkize Loshaj,

More information

Formular për SYLLABUS të Lëndës

Formular për SYLLABUS të Lëndës Formular për SYLLABUS të Lëndës Të dhëna bazike të lëndës Njësia akademike: Fakulteti Juridik Titulli i lëndës: E Drejta e Unionit Evropian Niveli: Master Statusi lëndës: O Viti i studimeve: I, semestri

More information

Pushtet pa përgjegjësi: Rregullimi i pushtetit ndërkombëtar në Kosovë dhe shtimi i përgjegjshmërisë

Pushtet pa përgjegjësi: Rregullimi i pushtetit ndërkombëtar në Kosovë dhe shtimi i përgjegjshmërisë Pushtet pa përgjegjësi: Rregullimi i pushtetit ndërkombëtar në Kosovë dhe shtimi i përgjegjshmërisë 155 KDU 351 (496.51) Pushtet pa përgjegjësi: Rregullimi i pushtetit ndërkombëtar në Kosovë dhe shtimi

More information

Security Policy Research Center SPRC - Qendra Kërkimore për Politika të

Security Policy Research Center SPRC - Qendra Kërkimore për Politika të POLICY BRIEF SECURITY POLICY RESEARCH CENTER SPRC 07/2017 Security Policy Research Center SPRC - Qendra Kërkimore për Politika të Sigurisë - Centar za istraživanje bezbednosnih politika - Security Policy

More information

Rrjeti i Grupeve të Grave të Kosovës

Rrjeti i Grupeve të Grave të Kosovës Rrjeti i Grupeve të Grave të Kosovës Mbështet, mbron, dhe promovon të drejtat dhe interesat grave dhe të vajzave Raport për monitorimin e zbatimit të Rezolutës 1325 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve

More information

PROCEDURA PENALE NË RASTET E KRYERËSVE ME ÇRREGULLIME MENDORE NË KOSOVË КРИВИЧНАТА ПОСТАПКА ВО СЛУЧАИ НА СТОРИТЕЛИ СО МЕНТАЛНИ НАРУШУВАЊА ВО КОСОВО

PROCEDURA PENALE NË RASTET E KRYERËSVE ME ÇRREGULLIME MENDORE NË KOSOVË КРИВИЧНАТА ПОСТАПКА ВО СЛУЧАИ НА СТОРИТЕЛИ СО МЕНТАЛНИ НАРУШУВАЊА ВО КОСОВО Mujë Ukaj, PhD 1 UDC: 343.91-056.34(497.115) PROCEDURA PENALE NË RASTET E KRYERËSVE ME ÇRREGULLIME MENDORE NË KOSOVË КРИВИЧНАТА ПОСТАПКА ВО СЛУЧАИ НА СТОРИТЕЛИ СО МЕНТАЛНИ НАРУШУВАЊА ВО КОСОВО CRIMINAL

More information

DHOMAT E SPECIALIZUARA TË KOSOVËS: NGA INVESTIGIMET TEK AKTAKUZAT

DHOMAT E SPECIALIZUARA TË KOSOVËS: NGA INVESTIGIMET TEK AKTAKUZAT DHOMAT E SPECIALIZUARA TË KOSOVËS: NGA INVESTIGIMET TEK AKTAKUZAT PUBLISHED BY DHOMAT E SPECIALIZUARA TË KOSOVËS: NGA INVESTIGIMET TEK AKTAKUZAT Një koleksion unik analizash ekspertësh, intervistash dhe

More information

ÇËSHTJA E KOSOVËS DHE MEDIA SHQIPTARE ( )

ÇËSHTJA E KOSOVËS DHE MEDIA SHQIPTARE ( ) REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I HISTORISË ÇËSHTJA E KOSOVËS DHE MEDIA SHQIPTARE (1981 2000) Kandidati: Ma. Afërdita Sokolaj Udhëheqës

More information

P R O C E S V E R B A L nga mbledhja e Komisionit për Çështje Gjyqësore, Legjislacion, Kornizë Kushtetuese...

P R O C E S V E R B A L nga mbledhja e Komisionit për Çështje Gjyqësore, Legjislacion, Kornizë Kushtetuese... NATIONS United Nations Interim Administration Missionin Kosovo UNMIK Mission d Administration NATIONS UNIES Intérimaire des Nations Unies au Kosovo PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT Legjislatura-II

More information

SHOQËRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

SHOQËRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI SHOQËRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI Raporti për Zhvillimin Njerëzor i Kosovës 2008 Pikëpamjet e shprehura në këtë raport janë të autorit dhe nuk paraqesin domosdo ato të Programit të Kombeve të Bashkuara për

More information

PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT

PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK NATIONS UNIES Mission d Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT Ligji

More information

SISTEMI ZGJEDHOR DHE PARTIAK NË KOSOVË PERSPEKTIVA E ZHVILLIMIT TË DEMOKRACISË BRENDAPARTIAKE

SISTEMI ZGJEDHOR DHE PARTIAK NË KOSOVË PERSPEKTIVA E ZHVILLIMIT TË DEMOKRACISË BRENDAPARTIAKE SISTEMI ZGJEDHOR DHE PARTIAK NË KOSOVË PERSPEKTIVA E ZHVILLIMIT TË DEMOKRACISË BRENDAPARTIAKE SISTEMI ZGJEDHOR DHE PARTIAK NË KOSOVË PERSPEKTIVA E ZHVILLIMIT TË DEMOKRACISË BRENDAPARTIAKE SISTEMI ZGJEDHOR

More information

Përtej retorikës politike

Përtej retorikës politike Përtej retorikës politike Kthimi i Komisionit Parlamentar për Integrim Europian në udhëheqës të vërtetë të integrimit Komentarët e KCSF-së janë punime të shkurta, të orientuara drejt zgjidhjeve që shqyrtojnë

More information

MISIONI I KOMBEVE TË BASHKUARA NË KOSOVË DHE PRIVATIZIMI I PRONËS SHOQËRORE Përshkrim kritik i procesit aktual të privatizimit në Kosovë

MISIONI I KOMBEVE TË BASHKUARA NË KOSOVË DHE PRIVATIZIMI I PRONËS SHOQËRORE Përshkrim kritik i procesit aktual të privatizimit në Kosovë INSTITUTI KOSOVAR PËR KËRKIME DHE ZHVILLIME TË POLITIKAVE Seria e kërkimeve politike STUDIMI #1 MISIONI I KOMBEVE TË BASHKUARA NË KOSOVË DHE PRIVATIZIMI I PRONËS SHOQËRORE Përshkrim kritik i procesit aktual

More information

ASOCIACIONI KANGOUROU SANS FRONTIÈRES (AKSF) TESTI Testi për Klasat 1-2

ASOCIACIONI KANGOUROU SANS FRONTIÈRES (AKSF) TESTI Testi për Klasat 1-2 ASOCIACIONI KANGOUROU SANS FRONTIÈRES (AKSF) GARA NDËRKOMBËTARE E MATEMATIKËS KANGAROO K O S O V Ë TESTI 2017 Testi për Klasat 1-2 Emri dhe mbiemri: Datëlindja: Math Kangaroo Contest Kosovo (MKC-K) www.kangaroo-ks.org

More information

AKADEMIA DIPLOMATIKE SHQIPTARE

AKADEMIA DIPLOMATIKE SHQIPTARE Msc. Sylejman Selimi PhD Kandidate Liljana Kola PhD Kandidat Burim Qorri PhD Kandidat Nijazi Halili Msc. Margarita Muho PhD Kandidat Gjon Keka PhD Kandidate Belfjore Qose PhD Kandidat Naim Kadolli PhD

More information

ASI newsletter. Korrik 2004, Nr. 12. osce. Mission in Kosovo

ASI newsletter. Korrik 2004, Nr. 12. osce. Mission in Kosovo ASI newsletter Korrik 2004, Nr. 12 - Kryetari i Kuvendit Prof. Daci: Unë shpresoj për një partneritet të vërtetë - Xhavit Haliti: Ne duhet ta lëmë anash skepticizmin - Vështrimi i Komisionit të Kuvendit

More information