Libër mësuesi Edukata shoqërore 6,7,8,9

Transcription

1 Libër mësuesi Edukata shoqërore 6,7,8,9 Përgatitur nga: Anila Tabaku Lumnije Hasaj Meridiana Nepravishta Botime shkollore Albas

2 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Botues: Latif AJRULLAI Rita PETRO Redaktore përgjegjëse: Jorina KRYEZIU Recensent: Dritan REÇA Arti grafik: Emanuela LUMANI Albas, Tiranë 2009 Të gjitha të drejtat janë të rezervuara Shtëpia Botuese Albas Në Tiranë: Rr. Budi, Pall. Clasic Constuction, zyra n. 2 Tel/Fax: albas_tr@yahoo.com Në Tetovë: Rr.Ilindenit, nr.105 Tel: albas_te@yahoo.com Në Prishtinë: Rr.Eqrem Çabej, nr.47 Tel: albas_pr@yahoo.com 2

3 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Hyrje Libri i mësuesit për tekstet Edukata shoqërore 6, 7, 8, 9 është hartuar në përputhje tematike me tekstet bazë. Qëllimi i këtij libri është që nëpërmjet përvojave konkrete t i ndihmojë mësuesit në organizimin e orës mësimore duke paraqitur modele pa cenuar subjektivitetin e organizimit të mësimit. Libri është i ndarë në katër pjesë, të cilat kanë strukturë të njëjtë. Çdo pjesë ka planin mësimor, mësime model për çdo temë dhe teste. Metodat, teknikat dhe veprimtaritë që janë përdorur për të paraqitur dhe prezantuar orën mësimore janë të larmishme. Çdo model mësimi parashikon disa elemente, si: - temën, - objektivat, të cilat janë renditur sipas nivelit të nxënësve, duke filuar nga niveli minimal duke arritur te niveli maksimal. - materialet dhe mjetet, - metodat dhe teknikat, - zbërthimin e temës, i cili kalon në tri faza. Ora mësimore është ndërtuar sipas strukturës mësimore PNP (, dhe ). o Në fazën e parë,, mësuesi i njeh nxënësit me temën e re, pra, me atë çka do të trajtohet, me objektivat dhe me konceptet kryesore të mësimit dhe aktivizon të menduarit e nxënësit, duke nxitur kujtesën dhe rikujtuar njohuri që do t i shërbejnë për fazën e dytë. Metodat dhe teknikat e përdorura më së shumti në këtë fazë janë: stuhi mendimesh, diskutim, minuta e debatit, bashkëbisedim, parashikim në terma paraprakë etj. o Në fazën e dytë,, trajtohen njohuritë e reja në mënyrë të strukturuar, duke nxitur të menduarit kritik të nxënësit. Në këtë fazë sugjerohen të përdoren metodat dhe teknikat, si: pema e mendjes, ditari dypjesësh, rrjeti i merimangës, INSERT, punë e drejtuar, marrëdhëniet pyetje-përgjigje, diagrami i Venit, Di/Dua të di/ Mësova, piramida e mendjes, përvijimi i të menduarit, tabela e koncepteve, punë në grupe, të nxënit në bashkëpunim, analizë rastesh etj. o Në fazën e tretë,, bëhet një përmbledhje e shkurtër e çështjeve kryesore të trajtuara. Metodat dhe teknikat e përdorura gjatë kësaj faze janë: turi i galerisë, rrjeti i merimangës, pesëvargëshi, shkrim i lirë, veprimtari në klasë, punë me tekstin etj. Por, shpeshherë në këtë fazë trajtohet edhe metoda Rrjeti i diskutimit, në mënyrë që nxënësit të reflektojnë mbi atë që mësuan, të marrin pjesë në mësim, duke dhënë argumentet dhe mendimet e tyre pro dhe kundër, si dhe të arrijnë në një përfundim të përbashkët. Shpresojmë që ky botim të jetë i vlefshëm për ju. Mirëpresim mendimet dhe sugjerimet tuaja. 3

4 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Libër mësuesi Edukata shoqërore 6 Përgatitur nga: Anila Tabaku Lumnije Hasaj 4

5 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 5

6 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 6

7 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 7

8 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 8

9 KAPITULLI I INDIVIDËT, GRUPET, INSTITUCIONET Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Tema 1. Rregullimi i marrëdhënieve njerëzore Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të shpjegojë termin marrëdhënie njerëzore. Të dallojë rëndësinë e rregullimit të marrëdhënieve të njerëzve nëpërmjet rregullave dhe ligjeve. Të renditë disa tradita dhe zakone. Të dallojë ligjet nga rregullat. Fjalë kyç: Mjetet: shoqëri, rregulla, ligje, zakone, norma shoqërore. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Kodi i Qarkullimit Rrugor, Kanuni i Lekë Dukagjinit. : Pyetje-përgjigje Pyetje-përgjigje Përvijimi i të menduarit Rrjeti i diskutimit Shkruhet në dërrasën e zezë tema e mësimit të ditës. Nxiten nxënësit të flasin rreth temës, duke iu përgjigjur pyetjeve. - Si i rregullojnë njerëzit marrëdhëniet ndërmjet tyre - Cilat janë rregullat që udhëheqin jetën e njerëzve - Cilat janë disa zakone të zonës suaj - Cilat janë disa nga rregullat që zbatoni ju në shkollë dhe në shtëpi Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë disa nga përgjigjet e nxënësve. : Përvijimi i të menduarit Në këtë fazë, nëpërmjet një diskutimi, rikujtohen njohuritë që nxënësit kanë për këtë temë. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalët rregulla dhe ligje. Nxënësit përmendin disa rregulla dhe ligje që kanë dëgjuar. Për të shpjeguar më konkretisht, mësuesi/ja vizaton tabelën e mëposhtme në dërrasën e zezë. Rregulla Rregullorja e shkollës Rregullat e lojës në futboll, basketboll, atletikë etj. Rregullat e qarkullimit rrugor Ligje Ligji Për Arsimin Parauniversitar Ligji Për Kontrollin dhe Deklarimin e Pasurive Kushtetuta, Kodi Civil, Kodi Penal, Kodi Zgjedhor etj. Pas plotësimit të tabelës, mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet: - Cili e përcakton nëse braktisja e shkollës përbën shkelje të ligjit - A mban përgjegjësi familja për braktisjen e shkollës nga fëmija - Çfarë do të ndodhte në një shoqëri nëse do të mungonin ligjet 9

10 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Shtrohet pyetja: - Cilat nga rregullat shoqërore janë të shkruara dhe cilat të pashkruara Më pas, mësuesi/ja vizaton një tabelë tjetër me fjalët kyç zakone dhe norma shoqërore. Zakone Veshja e fustanit të bardhë të nusërisë Veshja me të zeza në raste vdekjesh Norma shoqërore Respekti ndaj të moshuarve Përshëndetja e mësuesit brenda dhe jashtë shkollës. Nxënësit respektojnë mendimin e njëri tjetrit Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shtojnë në tabelë zakone nga krahinat e tyre. : Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja zhvillon me nxënësit diskutimin e pyetjes. Jo Pyetja Po Argumentet kundër A mendoni se rregullat e pashkruara janë të mjaftueshme për të rregulluar marrëdhëniet midis njerëzve në ditët e sotme Argumentet pro Përfundimi:... Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 5. Tema 2. Roli i rregullave dhe ligjeve në shoqëri Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të renditë arsyet e domosdoshmërisë së rregullave dhe ligjeve në jetën shoqërore. Të shpjegojë rolin e ligjeve në familje, shkollë e veprimtari të tjera shoqërore. Të argumentojë rolin e ligjit si mbrojtës i interesave të individit në shoqëri. Fjalë kyç: Mjetet: rregulla, ligje, funksione. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Dispozitat Normative të Arsimit, Ligji Për Arsimin Parauniversitar, Kodi i Familjes i Republikës së Shqipërisë, artikuj të ndryshëm shtypi që flasin për ligjet e reja të miratuara nga Kuvendi i Shqipërisë etj. Pyetje-përgjigje Ditari dypjesësh Pesëvargëshi 10

11 Zhvillimi : Pyetje-përgjigje Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet. - Përse duhen ligjet - Cili i harton ligjet - A mendoni se çdo institucion mund të hartojë ligje - Çfarë ndodh kur shkelen ligjet i mësimit Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Mbështetur nga përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja u shpjegon atyre rëndësinë, rolin dhe domosdoshmërinë e ligjeve në funksionimin dhe rregullimin e jetës në shoqëri. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë mësimin, ndërkohë që ajo e ndan tabelën në dy pjesë. Fjalia ose çështja - Rregullat në familje - Rregullat në shkollë - Rregullat në punë - Rregullat në veprimtaritë sportive - Ligji Për Sistemin Arsimor Parauniversitar - Ligji Për Organizimin dhe Funksionimin e Pushtetit Vendor - Kodi i Qarkullimit Rrugor Komenti nga nxënësi - Rregullat na ndihmojnë të ndajmë rolet dhe detyrat dhe të ndërtojmë marrëdhëniet me njëri-tjetrin. - Përcakton marrëdhëniet mësues-nxënës, kontributin e nxënësve në orën e mësimit. - Rregullat përcaktojnë orarin e punës, planin e punës, ndarjen e detyrave, sigurinë e jetës dhe objektivat se çfarë duhet të arrijnë gjatë orarit të punës. - Rregullat tregojnë se si duhet të sillen lojtarët, trajnerët, gjyqtarët dhe tifozët dhe cilat janë rregullat për çdo veprimtari. - Përcakton regullat që veprojnë në shkollë, si: arsimin e detyrueshëm deri në moshën 16 vjeç. - Përcakton detyrat, përgjegjësitë, të drejtat dhe kompetencat e bashkive dhe komunave. - Përcakton rregullat e qarkullimit rrugor të mjeteve lëvizëse motorike dhe këmbësorëve. : Pesëvargëshi Mësuesi/ja jep një model pesëvargëshi dhe kërkon nga nxënësit mendimet e tyre rreth tij. LIGJI i domosdoshëm i nevojshëm përcakton mbron kufizon Ligji rregullon marrëdhëniet e njerëzve. normë, rregull Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 7. 11

12 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Tema 3. Qytetaria: liritë, të drejtat dhe përgjegjësitë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin qytetari. Të evidentojë liritë dhe të drejtat themelore të njeriut në Konventën e të Drejtave të Njeriut. Të përcaktojë detyrat dhe përgjegjësitë e nxënësve në jetën shkollore. Fjalë kyç: Mjetet: qytetar, qytetari, liri, të drejta, përgjegjësi qytetare, atdhetarizëm. Konventa për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë. Stuhi mendimesh Diskutim Rrjeti i diskutimit : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë togfjalëshat Të drejtat e mia në familje dhe Të drejtat e mia në shkollë. Kjo bëhet për arsye se janë dy mjedise, ku nxënësi kalon pjesën më të madhe të kohës. Kështu mësuesi/ja kupton, nëpërmjet përgjigjeve të nxënësve, sa i njohin ata të drejtat e tyre. Të ndjek aktivitetet sportive E drejta e fjalës Të ushqehem e të vishem Të drejtat e mia në familje Të arsimohem Të strehohem Të dëgjohem Të respektohem nga mësuesi Të më pranojnë siç jam Të drejtat e mia në shkollë Të mos fyhem Të arsimohem 12 Nxënësit arrijnë në përfundimin: Të drejtat dhe liritë e mia mbarojnë aty ku fillojnë të drejtat dhe liritë e tjetrit. : Diskutim Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe, ku secilit grup i jepen dokumentet dhe broshurat, që lidhen me të drejtat e njeriut, si: Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, Konventa për të drejtat e fëmijëve, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, botime të ndryshme për të drejtat e fëmijëve. Për disa minuta, nxënësit u hedhin një vështrim këtyre materialeve dhe bëjnë përmbledhjen e tyre. Në secilin grup caktohet një përfaqësues për të lexuar atë që ka shkruar grupi. Nxënësit e tjerë dëgjojnë me vëmendje, plotësojnë dhe bëjnë pyetje për grupet e tjera ku evidentohen pikat e tyre të përbashkëta. Pasi mësuesi/ja dëgjon përfaqësuesit e grupeve, shtron pyetjen: - Në cilin nga dokumentet që ju lexuat ndeshët me detyrat dhe përgjegjësitë tuaja - Cilat janë disa nga përgjegjësitë tuaja - Kush ua ngarkon këto detyra, si: në shkollë, në familje dhe në shoqëri. Më pas mësuesi/ja shpjegon konceptin përgjegjësi. Përgjegjësitë janë të lidhura ngushtë me rolin që luajnë qytetarët në jetën e tyre shoqërore.

13 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja shtron pyetjen: Po Pyetja Jo A ndieni përgjegjësi kur zgjidheni senator i klasës Mësuesi/ja nxit nxënësit të sjellin sa më shumë argumente për alternativën e zgjedhur dhe, duke u mbështetur në to, nxënësit formulojnë përfundimin, i cili shkruhet në tabelë. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 9. Tema 4. Qeverisja dhe roli i saj Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të shpjegojë termin qeverisje. Të përcaktojë rëndësinë e qeverisjes në shoqëri. Të dallojë qeverisjen qendrore dhe atë vendore dhe disa nga funksionet e tyre. Fjalë kyç: Mjetet: qeverisje, qeverisje qendrore, qeverisje vendore, organ ekzekutiv. materiale që trajtojnë realizime apo kontestime të punës së qeverisë aktuale, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Ligji Për Pushtetin Vendor. Stuhi mendimesh Shpjegim dhe pema e mendjes Marrëdhëniet pyetje-përgjigje : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën qeverisje dhe kërkon nga nxënësit të sjellin mendime, ide, informacione që u zgjon kjo fjalë. Nxënësit plotësojnë skemën në tabelë ose në fletoret e tyre. qeverisje Mësuesi/ja nënvizon atë informacion që do t i shërbejë në etapat e mëtejshme. Për të ndihmuar nxënësit mund t u drejtohen pyetjet: - Ç është qeveria sipas jush - Kush e qeveris vendin Po komunitetin tuaj - Cili kujdeset për shkollimin, shëndetin, rrugët, mjedisin etj. - Ç kuptoni ju me pushtet vendor Ç veprimtari ka kryer pushteti vendor në komunitetin tuaj - Cili është kryetari i bashkisë/komunës në qytetin/fshatin tuaj 13

14 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Shpjegim dhe pema e mendjes Mësuesi/ja u paraqet nxënësve skemën e mëposhtme, ku janë shënuar detyrat kryesore të qeverisë. Ruajtja e sigurisë kombëtare dhe e rendit shoqëror Mbrojtja e mjedisit Detyrat e qeverisë Marrja e vendimeve ekonomike Sigurimi i shërbimeve publike Nxënësit mendohen dhe japin mendimet e tyre në lidhje më këto detyra. Mësuesi/ja sqaron në mënyrë të plotë konceptin e qeverisjes. Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve funksionet e pushtetit ekzekutiv, qeverisë; gjithashtu u shpjegon atyre procedurat e krijimit të qeverisë, emërimit të Kryeministrit nga Presidenti i Republikës, propozimit të ministrave nga Kryeministri dhe miratimi nga Presidenti, paraqitjen e programit të qeverisë në Kuvendin e Shqipërisë dhe marrja e votëbesimit të tij nga më tepër se gjysma e deputetëve. Më pas, mësuesi/ja u flet nxënësve për pushtetin vendor, u tregon në tabelë hartën administrative të Republikës së Shqipërisë dhe shpjegon se ç është bashkia dhe komuna. Bashkia dhe komuna janë njësi të pavarura administrative, Kryetarët e tyre zgjidhen drejtpërdrejt nga populli në zgjedhjet vendore që organizohen një herë në katër vjet. Pushteti vendor vepron i pavarur nga pushteti qendror dhe është më afër problemeve dhe shqetësimeve të komunitetit dhe banorëve të tij, si dhe në shërbim të tyre. Mësuesi/ja nxjerr në pah ndryshimet midis pushtetit qendror dhe pushtetit vendor, ku thekson se pushteti qendror e shtrin veprimtarinë në të gjithë vendin, kurse pushteti vendor mbulon vetëm një njësi administrative të caktuar. Rolet e tyre janë të ndara. Gjithashtu, edhe taksat mblidhen veçmas nga të dy, ku pushteti vendor mbulon biznesin e vogël, ndërsa pushteti qendror mbulon biznesin e madh. : Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Mësuesi/ja shtron pyetjet: - Ç kuptojmë me termin qeveri Ku ndryshon pushteti qendror nga ai vendor - A ka detyra që bashkia /komuna juaj mund t i bëjë më mirë Tema 5. Të drejtat dhe liritë e njeriut Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të listojë liritë dhe të drejtat themelore të njeriut. Të dallojë dokumentet ku garantohen liritë dhe të drejtat universale. Të klasifikojë nivele të ndryshme të respektimit të të drejtave në kohë dhe në hapësirë. Fjalë kyç: Mjetet: Stuhi mendimesh Të drejta, liri, deklaratë, garantim. Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, Kushtetuta e Shqipërisë, Pjesa II, krerët e veçantë për të drejtat e njeriut, materiale të grumbulluara gjatë javës për të drejtat e njeriut, shembuj të shkeljes dhe kufizimit të të drejtave të njeriut. Tabela e koncepteve Diskutim 14

15 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalët Të drejtat e njeriut dhe pyet nxënësit: - Ç dini ju për të drejtat e njeriut Të drejtat e njeriut - Cilat janë disa nga të drejtat e njeriut që ju i njihni - Cili i garanton të drejtat e njeriut në një shoqëri të qytetëruar Pasi merr përgjigje nga nxënësit, mësuesi/ja bën një përmbledhje të tyre dhe ndalet në të drejtat e njeriut që janë dhënë në tekstin e mësimit. : Tabela e koncepteve Nxënësit ndahen në dyshe, ku secili çift zgjedh një të drejtë, e analizojnë sipas mënyrës së tyre dhe sjellin raste të zbatimit, të shkeljes apo kufizimit të kësaj të drejte në jetën e përditshme. Në këtë rast nxënësit shfrytëzojnë materialet e mbledhura gjatë javës për këtë temë. E drejta Analizimi (Komenti) Raste të: zbatimit shkeljes Më pas, dëgjohen përgjigjet e nxënësve, bëhen komente, plotësime, sqarime të mëtejshme nga nxënësit e tjerë. : Diskutim Diskutim rreth rëndësisë së garantimit të të drejtave të njeriut në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, pavarësisht gjinisë, moshës, racës, etnisë apo aftësive fizike dhe mendore. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 13. Tema 6. Vendimmarrja Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Fjalë kyç: Mjetet: Kushtetuta e Shqipërisë, foto nga një juri, nga mbledhje të senatit të shkollës dhe materiale të tjera të shtypit që lidhen me Kuvendin e Shqipërisë, paketa për qeverinë e nxënësve. INSERT Të përkufizojë termin vendimmarrje. Të dallojë vendimmarrësit: individin, grupet dhe institucionet. Të dallojë Kuvendin e Shqipërisë, si një nga institucionet më të rëndësishme vendimmarrëse. Të listojë mënyrat e marrjes së një vendimi. vendimmarrje, Kuvend, deputet, konsensus, opinion. Pema e mendjes Diskutim i lirë : INSERT Pasi shkruhet tema e mësimit në dërrasën e zezë, mësuesi/ja i fton nxënësit të lexojnë mësimin dhe të vënë shenjat e INSERT-it. Në dërrasë të zezë ndërton tabelën e INSERT-it, ndërkohë nxënësit e ndërtojnë këtë tabelë në fletoret e tyre. INSERT-i është një metodë që nis me rikujtimin e njohurive të fituara më parë dhe i lejon nxënësit të kontrollojnë shkallën e të kuptuarit gjatë leximit të tekstit. 15

16 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Shpjegohen shenjat e tabelë së INSERT-it: + Nxënësit e dinë informacionin që po lexojnë Informacioni i ri për nxënësit Nxënësit e dinin ndryshe informacionin e ri Informacioni shtesë Marrëdhëniet e njerëzve rregullohen me rregulla të shkruara dhe të pashkruara. Si ndikojnë rregullat në marrëdhëniet mes njerëzve në komunitet Si dhe nga kush hartohen rregullat e pashkruara Vendimmarrja është një proces ku individi ose një grup individësh vendosin për një çështje. Vendimet merren nga grupi ose nga drejtuesi Mënyrat e vendimmarrjes, arritja e marrëveshjes, vendimi i shumicës, vendimi i përfaqësuesve Ligjet miratohen nga Kuvendi i Shqipërisë Me shumicë votash; Procesi i miratimit Cila konsiderohet shumicë absolute Rregullat hartohen dhe miratohen nga grupe dhe institucione shtetërore a private për të rregulluar veprimtaritë e tyre Rregullat janë në nivel më të ulët se ligjet; Çfarë ndodh në rast shkeljesh të rregullave : Pema e mendjes Nxënësit lexojnë shënimet nga tabela e INSERT it. Ndalen në ato shënime që lidhen me Kuvendin, përbërjen e tij, me detyrën e tij kryesore, miratimin e ligjeve, si dhe me mënyrën e miratimit të tyre. Më pas, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shohin figurën dhe të flasin rreth saj (vendin ku rri kryesia e Kuvendit, vendi ku ulen deputetët, anëtarët e qeverisë, si dhe sekretaria e Kuvendit). Nxënësve u paraqitet diagrami i mëposhtëm, në bazë të të cilit mësuesi/ja paraqet mënyrat e vendimmarrjes. Arritja e marrëveshjes (konsensus) Mendimi i shumicës Mënyrat e vendimmarrjes Vendimi i udhëheqësit Vendimi i përfaqësuesve : Diskutim i lirë Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të plotësojnë ose të punojnë me rubrikën Veprimtari në klasë. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 15. Sillni fakte dhe foto nga punimet e Kuvendit të Shqipërisë. 16

17 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Tema 7. Këshilli i Evropës Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë se ç është Këshilli i Evropës. Të flasë për qëllimin e ekzistencës së Këshillit të Evropës në kontinentin tonë. Të renditë disa nga strukturat përbërëse të Këshillit të Evropës. Fjalë kyç: Mjetet: Këshilli i Evropës, integrimi evropian, anëtarësi. Informacionet për KE-në dhe BE-në, flamurin e BE-së, hartën memece të Evropës, flamujt e shteteve anëtare. Parashikim me terma paraprakë Pema e mendjes Shkrim i lirë, turi i galerisë : Parashikim me terma paraprakë Mësuesi/ja vendos në tabelën e zezë materialet e mëposhtme: Flamuri i BE-së Harta politike e Evropës Godina e Këshillit të Evropës Himni i Këshillit Evropian ( Oda e gëzimit, Bethovenit) Mësuesi/ja pyet nxënësit se çfarë lidhje kanë këto figura me mësimin e ditës. Pasi merr përgjigjet nga nxënësit, vë të dëgjojnë Himnin e Këshillit të Evropës. : Pema e mendjes Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë shkruan në tabelën e zezë togfjalëshin Këshilli i Evropës. Plotësohet pema e mendjes. Selia në Strasburg u krijua më shtete pjesëmarrëse Organizatë ndërkombëtare evropiane ku janë anëtare shtetet evropiane Forma Këshilli i Evropës Misioni Arsyeja e krijimit Për të kapërcyer problemet e shumta të popullsisë evropiane të pas Luftës II Botërore : Shkrim i lirë, turi i galerisë Nxënësit paraqesin para klasës punët e tyre. Punohet me shkrim ushtrimi 2, i rubrikës Aktivitete në klasë. Nxitja e bashkëpunimit ndërmjet shteteve evropiane mbi bazën e traditave të tyre të përbashkët dhe lirive politike Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen

18 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 TEST PËR KREUN I 1. Listo disa rregulla dhe zakone të komunitetit ku banon. 2. Plotëso. Një shoqëri pa rregulla dhe ligje do të ishte 3. Shkruaj dy rregulla që janë zakone dhe dy rregulla që janë ligje. Ligje Rregulla 4. Shkruaj dy arsye përse duhet ligji. 5. Rretho përgjigjen e saktë. Një nga ndryshimet ndërmjet ligjeve dhe rregullave është: a. duhet të zbatohen nga të gjithë; b. vendosin standarde (norma) të sjelljes; c. vendosin dënime; d. u tregojnë njerëzve se si duhen kryer veprimet. 6. Shkruaj pesë nga të drejtat që figurojnë në Konventën e të Drejtave të Fëmijëve. 1. _ 2. _ 3. _ 4. _ 5. _ 18

19 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 7. Plotëso. Qeveria është 8. Argumento termin qytetar i botës. 9. Krahaso pushtetin vendor me pushtetin qendror. 10. Cili është qëllimi dhe misioni i veprimtarisë së Këshillit të Evropës Qëllimi: Misioni: 11. Rretho përgjigjen e saktë. Këshilli i Evropës u formua në vitin: a b c Ç është vendimmarrja 19

20 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 KREU II IDEALET DHE PRAKTIKAT E QYTETARISË Tema 1. Të drejtat dhe përgjegjësitë e qytetarisë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë konceptin përgjegjësi qytetare. Të përkufizojë konceptin: e drejtë politike, ligjore, shoqërore. Të listojë disa prej të drejtave. Të shpjegojë ç është përgjegjësia qytetare, duke listuar veprimtari të qytetarëve të përgjegjshëm. Të argumentojë pse pjesëmarrja në një juri është një përgjegjësi e madhe qytetare. Fjalë kyç: Mjetet: qytetar i përgjegjshëm, rezident, të drejtat, përgjegjësitë, e mira e përbashkët, juri. pllakate* (postera) për të drejtat dhe detyrat e qytetarëve, tabakë të bardhë letre, lapostila, Konventa për të Drejtat e Fëmijëve, botimi i organizatës Save the Children për të drejtat dhe detyrat e fëmijëve. Stuhi mendimesh Diagrami i Venit Punë në grupe : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja bën këtë hyrje: Meqenëse ju jeni njohur me të drejtat tuaja, mendoni për 5 minuta për përgjegjësitë qytetare që keni. Mendimet e nxënësve shkruhen në skemë. Disa nga përgjigjet që priten prej nxënësve janë: Të respektojnë orarin e paraqitjes në shkollë Të kujdesen për veten Përgjegjësi Të zbatojnë rregulloren e shkollës Të respektojnë rregulloren e shkollës dhe rregullat në familje Të vijnë të përgatitur në mësim Dëgjohen me vëmendje mendimet e nxënësve dhe nxjerren të përbashkëtat dhe dallimet midis detyrave dhe përgjegjësive. : Diagrami i Venit Mësuesi/ja bën në tabelë diagramin e Venit. Nxënësit duhet të nxjerrin të përbashkëtat dhe dallimet midis detyrave dhe përgjegjësive. Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet e duhura. Me tej, ai/ajo pyet: Detyrat Përgjegjësitë Të përbashkëtat 20 Pllakat - Vizatim me përmasa të mëdha, zakonisht me ngjyra dhe me një tekst të shkurtër, që shpreh një ide të caktuar, shumëfishohet në shtypshkronjë dhe vendoset në rrugë a në një vend tjetër të dukshëm si reklamë.

21 - Cila është lidhja dhe varësia midis të drejtave dhe përgjegjësive Shoqërojeni mendimin tuaj me shembuj nga jeta e përditshme. Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Të drejtat Detyrat Përgjegjësitë Nxënësve u kërkohet të lexojnë të drejtat dhe përgjegjësitë e qytetarit dhe të bëjnë komente për to. Paraqiten në tabelë të drejtat dhe përgjegjësitë e qytetarit. Ligjore Politike Shoqërore Të drejtat E drejta e votës sapo mbush moshën 18 vjeç. E drejta e krijimit ose anëtarësimit në një organizatë politike. Argëtimi, kërkesë për ndërtim këndesh sportive etj. Përgjegjësitë Të marrë pjesë në zgjedhje, të kryejë shërbimin e detyruar ushtarak; të paguajë taksat. Të jetë tolerant ndaj mendimit të kundërt, të ketë frymën e mirëkuptimit dhe kompromisit. Mbrojtja e mjedisit, ndihma për njerëzit me aftësi të kufizuara, sjellja sipas rregullave të shoqërisë. : Punë në grupe Mësuesi/ja shtron pyetje: - Cilat janë detyrat dhe përgjegjësitë e një anëtari të jurisë në një konkurs a në një veprimtari artistike Kjo etapë do të organizohet nëpërmjet një veprimtarie konkrete. Në këtë etapë, mësuesja ngre tre grupe ku secilit prej tyre i jep një detyrë. Një juri vlerëson punën e secilit grup. Pasi juria jep vlerësimet e veta, diskutohet me të gjithë nxënësit për përgjegjësinë që treguan anëtarët e jurisë. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 20. Tema 2. Letër një zyrtari të pushtetit vendor Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të listojë problemet e zonës ku banon. Të renditë disa rregulla mirësjelljeje, që ndiqen për t i shkruar një letër një zyrtari të lartë. Të shkruajë vetë një letër zyrtare. Fjalë kyç: Mjetet: komunitet, anëtar i komunitetit, njësi bashkiake, zyrtar, pushtet vendor, ndryshim. modele letrash, tabakë të bardhë letre, lapostila, stilolaps, zarf, pullë. Diskutim Shpjegim Shkrim i lirë 21

22 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Diskutim Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të mendojnë për pak minuta për problemet që kanë në komunitetin ku jetojnë dhe u drejton pyetjet: - Kujt mund t i drejtohemi për zgjidhjen e problemeve që kemi në zonën tonë : Shpjegim Pas përgjigjeve që japin nxënësit, mësuesi/ja thekson rëndësinë që kanë letrat në komunikimin mes njerëzve. Më pas, ai/ajo shpjegon rëndësinë e komunikimit të saktë dhe të qartë për trajtimin e çështjeve që shqetësojnë njerëzit, komunitetin, si dhe për shprehjen e mendimeve apo kritikave për tema të caktuara. Gjithashtu, mësuesi/ja paraqet në tabakun e bardhë të letrës disa rregulla të shkrimit të një letre zyrtare, ku në fillim është koka e letrës, adresa e dërguesit. Data shkruhet në të djathtë, në krye. Letra mbyllet me fjalët sinqerisht, me respekt, etj., dhe firmoset nga shkruesi. Mësuesja vizaton një letër të tillë në dërrasë dhe/ose tregon një letër të shkruar zyrtare. Ajo shkruan në dërrasë elementët kryesorë që përbëjnë një letër zyrtare. : Shkrim i lirë Mësuesi/ja mund t i orientojë nxënësit t i drejtojnë nga një letër zyrtarit më të lartë të shkollës. Me qëllim përforcimin e njohurive të marra, mësuesi/ja rikujton rregullat dhe u kërkon nxënësve të shkruajnë një letër. Ajo i orienton ata të përqëndrohen në pikat e diskutuara më parë. Nxënësit lexojnë në klasë letrat e përgatitura në praninë e një jurie që e kanë zgjedhur vetë për të vlerësuar letrat që i kanë dërguar zyrtarit të lartë. Në këtë vlerësim nxënësit përqendrohen në: Mënyrën se si është shkruar letra; Problemet që ngrihen në to; Zgjidhjet e propozuar për këto probleme. Juria përzgjedh letrën më të mirë dhe ia dërgon atë një zyrtari të pushtetit vendor. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 22. Tema 3. Anëtarët e pakicave kombëtare janë edhe qytetarë shqiptarë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Fjalë kyç: Mjetet: Stuhi mendimesh Të përkufizojë termin pakicë kombëtare dhe pakicë gjuhësore.. Të dallojë karakteristikat dhe vlerat e pakicave kombëtare në vendin tonë. Të shtjellojë mënyrat e forcimit të respektit ndaj diversitetit kulturor dhe etnik të pakicave. pakicë (minoritet) kombëtare, kulturë, diskriminim, nomad, zakone, homogjen, gjuhë amtare. magnetofon, kaseta me këngë greke, sllave dhe rome, foto dhe pamje nga mënyra e jetesës së pakicave maqedonase, greke dhe rome; pjesë letrare kushtuar fëmijëve të pakicave; pjesë nga Kushtetuta e Shqipërisë për pakicat kombëtare. Punë me grupe Shkrim i lirë 22

23 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Stuhi mendimesh Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit, mësuesi/ja vë në magnetofon një kasetë me muzikë greke dhe maqedonase. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve t i dëgjojnë me vëmendje dhe u kërkon atyre të tregojnë se cilit komb u përkasin këto këngë. Më pas ajo shtron pyetjet: - A keni dëgjuar ndonjëherë fjalët minoritet ose pakicë - A ka pakica kombëtare që jetojnë në vendin tonë Nëse po, cilat janë ato - Si trajtohen në Shqipëri pakicat kombëtare nga shteti shqiptar - A mund të themi se pakicat kombëtare janë ura lidhëse të miqësisë midis popujve : Punë me grupe Për t i njohur nxënësit me të drejtat e pakicave kombëtare, të përcaktuara në Kushtetutë dhe në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut, mësuesja i ndan nxënësit në tri grupe, ku secili grup lexon pjesën që udhëzon mësuesi/ja. Grupi i parë: lexon pjesë nga Kushtetuta e Shqipërisë që bën fjalë për pakicat kombëtare. Grupi i dytë: lexon nenet përkatëse nga Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut për pakicat kombëtare. Grupi i tretë: zgjedh nene nga Konventa e të Drejtave të Fëmijëve, që lidhen me pakicat kombëtare. Pas disa minutave, nxënësit u tregojnë shokëve materialin që studiuan. Mësuesi/ja bën plotësimet përkatëse për secilën pjesë që kanë trajtuar grupet. : Shkrim i lirë Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të formulojnë mendimet e tyre në lidhje me qëndrimin që duhet të mbajnë ata në rastin kur në klasën e tyre ka nxënës nga komuniteti rom, maqedonas apo grek. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 24. Tema 4. Si të parandalojmë përdorimin e drogave dhe dëmtuesve të tjerë të shëndetit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Fjalë kyç: Mjetet: Stuhi mendimesh Të dalë në përfundimin se përdorimi i drogave është i dëmshëm për shëndetin. Të dallojë vlerat e parandalimit të përdorimit të substancave të dëmshme. Të vlerësojë kontributin individual lidhur me parandalimin e dukurisë. substanca të dëmshme, i paligjshëm, drogë, shkaqe, pasoja. shiringë, postera, broshura për duhanin, drogën, SIDA-n dhe alkoolin, fotografi të njerëzve të sëmurë prej substancave narkotike, Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut. Punë me grupe Diskutim 23

24 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Stuhi mendimesh Nxënësit njihen me temën e mësimit dhe mësuesi/ja u drejton pyetjet: - Cilët janë armiqtë e shëndetit të njeriut - Cilët janë disa nga sëmundjet e rënda Dëmtimi i shëndetit - Pse pirja e duhanit dhe alkoolit është e dëmshme për shëndetin e njeriut - Cilat janë arsyet që njerëzit drogohen Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e nxënësve dhe shkruan në dërrasë disa nga më të saktat si në përmbajtje, ashtu edhe në formulim, duke bërë ndërhyrjet përkatëse për të nxitur pjesëmarrjen e të gjithë nxënësve. : Punë në grupe Mësuesi/ja fillon t u flasë nxënësve për llojet e sëmundjeve që prekin moshën shkollore dhe shkaqet e tyre, si dhe kujdesin që duhet të tregojnë ata për shëndetin e tyre. Në këtë pjesë mësuesi/ja i kushton vëmendje të veçantë rreziqeve që sjell përdorimi i duhanit, drogës dhe alkoolit. Ai/ajo diskuton me nxënësit për pasojat negative që sjellin ato në shëndetin e njeriut, sidomos të fëmijëve. Më pas, mësuesi/ja ndan klasën në grupe. Pas ndarjes së klasës në tri grupe, mësuesi/ja shpërndan materialet dhe mjetet e mësimit, si posterat dhe broshurat për drogën, alkoolin dhe duhanin dhe i pyet ata: - Çfarë mesazhi përcjellin këto materiale - Si do ta përcillni ju këtë mesazh në shtëpi dhe në komunitetin ku jetoni Më pas, secili grup përgatit një poster kundër përdorimit të duhanit, drogave dhe alkoolit. Përfaqësuesi i grupit e paraqet posterin e grupit të tij para klasës dhe shpjegon mesazhin e tij. : Diskutimi Diskutojmë me psikologen e shkollës dhe organizojmë së bashku një veprimtari për parandalimin e përdorimit të substancave të dëmshme në klasë. Mësuesi/ja fton psikologun/en e shkollës dhe së bashku me të përdorin postera dhe materiale të tjera, në të cilat demonstrohen mënyrat e parandalimit të përdorimit të drogës. Po ashtu, me ndihmën e psikologut/es, ajo rithekson pasojat negative në shëndetin e njeriut që ka përdorimi i drogave. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 27. Tema 5. Si të përballemi me problemin HIV/SIDA Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termat HIV dhe SIDA. Të dallojë rrugët e transmetimit të tyre. Të argumentojë mënyrat e parandalimit të përhapjes së sëmundjes. Fjalë kyç: Mjetet: HIV, SIDA, test, paragjykim, imunodefiçencë, transfuzion, sistem imunitar. raporte e të dhëna mbi HIV/SIDA-n, broshura për këtë temë, Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut. Stuhi mendimesh, pyetje-përgjigje Shpjegim Marrëdhëniet pyetje-përgjigje 24

25 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Stuhi mendimesh, pyetje-përgjigje Nxënësit njihen me temën e mësimit dhe mësuesi/ja u drejton pyetjet: - A keni dëgjuar termat HIV dhe SIDA apo AIDS - Si merret virusi HIV dhe infeksioni SIDA HIV/SIDA - A është ai i përhapur në vendin tonë - A mund të bëjë jetë normale një person i infektuar me këtë sëmundje - Si duhet të sillemi me një person të infektuar me këto sëmundje : Shpjegim Mësuesi/ja u shpërndan nxënësve broshurat me temë të HIV/SIDA dhe shpjegon: - ç është SIDA, - nga se shkaktohet - si transmetohet. SIDA është një sëmundje që shkaktohet nga virusi HIV (virusi i imunodefiçencës njerëzore), Ai hyn në gjakun e njeriut, shumëzohet ngadalë dhe shkatërron aftësinë e organizmit për të luftuar sëmundjet, pra, prek sistemin imunitar, që është një mekanizëm që e mbron organizmin nga sëmundjet dhe infeksionet. SIDA e dobëson aq shumë sistemin imunitar, sa organizmi nuk përballon asnjë infeksion të rastit, prandaj të sëmurët me SIDA bartin dhe shumë sëmundje të tjera, që në mjaft raste çojnë në vdekjen e të sëmurit. SIDA jeton në lëngjet e trupit të njeriut, si p.sh., në gjak etj. Ajo merret në mënyra të ndryshme, si nëpërmjet shiringave të përdorur më parë nga njerëz të infektuar me këtë sëmundje, përdorimi i mjeteve të papastra nga dentisti, (të përdorura më parë te të infektuarit); nga nëna te fëmija dhe në marrëdhënie të pambrojtura seksuale me një të infektuar. : Marrëdhëniet pyetje-përgjigje - Çfarë përfshin sëmundja - Si përhapet ajo - Si mund të prekë njerëzit, familjet dhe komunitetin ku ata jetojnë - Si i zbulon ai ndjenjat, si: frika, zemërimi, frika, shpresa, turpi etj. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 29. Tema 6. Për një shkollë dhe një shoqëri më të sigurt Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin krim ose sjellje kriminale. Të përshkruajë shkaqet e krimeve në moshat e reja. Të renditë masat, rrugët dhe mënyrat për parandalimin e krimit. Fjalë kyç: Mjetet: Stuhi mendimesh, pyetje-përgjigje krim, sjellje kriminale, kundërvajtje penale, presion, Kodi Penal, përkatësi në grup. foto të burgjeve të të miturve, artikuj të ndryshëm që bëjnë fjalë për zbulimin e krimeve dhe arrestimin e kriminelëve, Kodi Penal, Konventa për të Drejtat e Fëmijëve. Punë me grupe Punë në grup, lojë në role 25

26 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Stuhi mendimesh, pyetje-përgjigje Pasi shkruan termin krim në dërrasë të zezë, mësuesi/ja u drejton disa pyetje nxënësve: - Cilat janë shkaqet e krimit Krim - Cilat mosha kryejnë më tepër krime - Si mund të luftohet krimi - Cilat janë mënyrat që mund të parandalojmë krimin Plotësohet skema. : Punë në grup Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë përgjigjet që ajo mendon se janë më interesante dhe fillon shpjegimin për krimin dhe sjelljet kriminale, si: vjedhjet, grabitjet, rrahjet, dhuna në familje, prostitucioni. Ndërkohë ajo orienton nxënësit të lexojnë për disa minuta tekstin e mësimit dhe i ndan ata në grupe. Grupi i parë: të japë mendime për nenet që parashikon Konventa për dënimin dhe mbrojtjen e fëmijëve; Grupi i dytë: të evidentojë disa nga masat më të efektshme për parandalimin e krimit te moshat e reja; Grupi i tretë: të evidentojë shkaqet e dhunës në familje dhe masat ose mënyrat e parandalimit të saj. : Punë në grup, lojë në role Mësuesi/ja fton nxënësit të ndahen në tri grupe dhe secili grup përcakton një situatë që jepet në tekst te rubrika Si të thuash jo ose e zgjedhur nga jeta dhe përvoja e tyre, në të cilat ata kanë mundur të parandalojnë futjen në situata të papërshtatshme. Mësuesi/ja vëzhgon nxënësit duke luajtur rolet e tyre dhe mund të bëjë ndërhyrjet përkatëse për të siguruar se rolet përqëndrohen në udhëzimet e mësueses. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen Tema 7. Të kuptojmë dhe pakësojmë sjelljet e pahijshme Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin ndjenjë. Të klasifikojë ndjenjat. Të përcaktojë ndjenjat dhe sjelljet që lidhen me to. Fjalë kyç: Mjetet: Diskutim ndjenjë, zgjidhje problemi, tallje, dhunë, respekt. foto me pamje nga aksidente në rrugë, informacione për krime apo ngjarje e sjellje të pahijshme, postera kundër dhunës, Konventa për të Drejtat e Njeriut, Konventa për të Drejtat e Fëmijëve. Ditari dypjesësh Punë në grupe : Diskutim Mësuesi/ja i fton nxënësit të shohin dy fotot e paraqitura në tekst. Ai/ajo i pyet për ndjenjat dhe përshtypjet që u shkaktojnë dy pamjet. Nxënësit diskutojnë me njëri-tjetrin.

27 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Ditari dypjesësh Kjo metodë nxit nxënësit të lexojnë në mënyrë të qëllimshme, duke lidhur ngushtë pamjet me atë që lexojnë. Mësuesi/ja e ndan tabelën në dy pjesë dhe orienton nxënësit të bëjnë të njëjtën gjë në fletoret e tyre. Fjalia ose çështja Komenti nga nxënësi - Ndjenjat - Të këndshme, si: gëzim, lumturi, krenari. - Të pakëndshme, si: dhimbje, inat, zemërim, frikë, zhgënjim. - Ndryshimi midis një ndjenje dhe sjelljes që vjen prej saj. - Duhet të gjejmë rrugën e duhur për të shprehur ndjenjat tona, në mënyrë që sjellja që shkaktohet nga ndjenjat tona të mos lëndojë të tjerët. - Zgjidhja e problemit - Planifikim - Ndryshim - Marrje vendimi pasojat - Hapat për zgjidhjen e një problemi - Ndalo dhe mendo: - Cili është problemi - Mendo për zgjedhjet e mundshme. - Mendo për pasojat e çdo veprimi për zgjedhjet e mundshme. - Bëj një plan. : Punë në grupe Mësuesi/ja jep pesë situata dhe i ndan nxënësit në pesë grupe (një situatë - një grup). Situata mund të merren në kutinë në fillim të faqes 33 të teksti. Nxënësit duhet të listojnë disa nga rrugët e mundshme për zgjidhjen e situatave. Në rubrikën Veprimtari në klasë, mësuesi/ja udhëzon nxënësit të kontrollojnë njohuritë e marra në mësimin e ditës, duke kryer veprimtari në klasë dhe për çdo pikë kërkon mendimin e nxënësve. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 34. Tema 8. Si mund të kontribuoni si pjesë e një grupi Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin shoqatë. Të listojë rrugët e krijimit të një shoqate. Të analizojë anët e dobishme të misionit të një shoqate. Fjalë kyç: Mjetet: Pyetje-përgjigje shoqatë, qëllim, veprimtari afatgjatë, besueshmëri. fotografi nga veprimtari të shoqatave, pllakate të krijuara nga shoqata të ndryshme, emra shoqatash veprimtaria e të cilave ndihmon në zhvillimin e arsimit, ligji Për shoqatat. Shpjegim Punë në grup 27

28 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Pyetje-përgjigje Mësuesi/ja iu paraqet nxënësve postera të shoqatave të ndryshme dhe u bën pyetje: - Çfarë kuptoni ju me shoqatë - Cili është qëllimi i krijimit të një shoqate - A do të dëshironit të krijonit edhe ju një shoqatë - A bëjnë pjesë prindërit tuaj në ndonjë shoqatë : Shpjegim Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve qëllimin e krijimit të shoqatave; kontributin e tyre në zhvillimin e shoqërisë demokratike, rrugët dhe procedurat për krijimin e shoqatës, detyrimet që kanë anëtarët e shoqatës, ku anëtarësia është vullnetare. Më pas, nxënësit bashkohen me njëri-tjetrin sipas mendimeve të tyre të përbashkëta për probleme dhe çështje të ndryshme në komunitetin ku ata jetojnë. Po ashtu, u shpjegohet nxënësve se shoqatat kryejnë veprimtari të ndryshme jofitimprurëse për zhvillimin ose zgjidhjen e një çështjeje të caktuar të shoqërisë. Pas kësaj, nxënësit plotësojnë tabelën e mëposhtme: Shoqata që duam të krijojmë ne është..., për arsye se Shoqata jonë ka si qëllim:... Anëtarët e saj janë:...,...,...,...,...,...,... Numri i anëtarëve të shoqatës sonë është:... Deri tani shoqata jonë ka kryer këto veprimtari: Objektivat e shoqatës sonë për të ardhmen, janë si më poshtë: : Punë në grup Pas plotësimit të tabelës së mësipërme, nxënësit diskutojnë duke bërë krahasim midis shoqatave që kanë krijuar ata, ngjashmëritë dhe ndryshimet midis këtyre shoqatave në objektivat dhe veprimtaritë e tyre, si dhe zgjedhin organet drejtuese të këtyre shoqatave. Ata vendosin të krijojnë një shoqatë në ndihmë të fëmijëve në nevojë. Për këtë, me ndihmën dhe udhëzimet nga mësuesja, ata përcaktojnë hapat për krijimin e shoqatës. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 36.

29 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 TEST PËR KREUN II 1. Plotëso. Të drejtat dhe liritë... duhet t u garantohen......, pavarësisht nga gjinia,...,...,..., Çfarë është përgjegjësia dhe cilat janë përgjegjësitë që ke ti si nxënës 3. Krahaso të drejtat me përgjegjësitë. 4. Cilat janë pakicat kombëtare në vendin tonë Shkruaj karakteristikat e tyre. 5. Plotëso. Droga, alkooli dhe duhani janë. 6. Shkruaj tri nga problemet më të vështira për shoqërinë lidhur me mbrojtjen e shëndetit. 29

30 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 7. Cilat janë disa nga masat parandaluese që frenojnë përhapjes e SIDA-s 8. Si duhet të sillemi me një person të infektuar me HIV/SIDA 9. Shkruaj disa nga shkaqet që çojnë të rinjtë në rrugën e krimit. 10. Ç do të thotë të refuzosh në mënyrë bindëse, por të sjellshme 11. Rendit hapat për zgjidhjen e një problemi. a. b. c. d. 12. Listo rrugët e krijimit të një shoqate. a. b. c. d. 30

31 Tema 1. Ligje dhe zakone KAPITULLI III PUSHTETI, AUTORITETI, QEVERISJA Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termat ligj dhe zakon. Të dallojë ndryshimet midis ligjit dhe zakonit. Të argumentojë rëndësinë e ekzistencës së ligjit në shoqëri. Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Fjalë kyç: Mjetet: ligj, zakon, kushtetutë, Kuvend. Kushtetuta e Shqipërisë, dispozitat normative, Konventa për të Drejtët e Fëmijëve, foto me pamje nga ritet dhe zakonet e krahinave të ndryshme të sjella nga nxënësit. Stuhi mendimesh Ditari dypjesësh Diagrami i Venit : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalët kyç dhe kërkon nga nxënësit shpjegime për secilën fjalë. Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, i orienton ata të ndajnë fletoren në dy pjesë dhe të shkruajnë në njërën anë fjalinë dhe në anën tjetër komentet. : Ditari dypjesësh Ndërtohet në tabelë ditari dypjesësh, i cili plotësohet me komentet e nxënësve. Fjalia ose çështja Zakonet Komenti nga nxënësi - Rregulla të pashkruara. - Ndryshojnë sipas vendeve ose krahinave. - Trashëgohen brez pas brezi. - Nuk janë të detyrueshme. Ligjet Moszbatimi i zakoneve - Janë rregulla të shkruara. - Të detyrueshme për të gjithë shtetasit e një vendi. - Miratohen në Kuvend (Parlament). - Bazohen në kushtetutën e vendit. - Para ligjit të gjithë janë të barabartë. - Krijon përplasje brezash: brezi i vjetër që kërkon të ndjekë zakonet; brezi i ri që kërkon t i ndryshojë ato; Moszbatimi i ligjit - Çon në dënimin e shkelësit të ligjit. 31

32 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 : Diagrami i Venit Nxënësve u paraqitet diagrami i mëposhtëm. Secili prej tyre evidenton të përbashkëtat dhe ndryshimet midis ligjeve dhe zakoneve. Të veçantat Ligjet -... Të përbashkëtat Zakonet -... Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 38. Të veçantat Tema 2. Rëndësia e ligjeve Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përshkruajë me fjalët e tekstit rëndësinë e ligjeve. Të dallojë ndikimin e ligjeve në jetë, familje, shkollë. Të arrijë në përfundimin se ligjet ndihmojnë në zgjidhjen e problemeve të shoqërisë. Fjalë kyç: Mjetet: ndëshkim, zbatim, mbrojtje, institucion. Kushtetuta, rregullorja e Kuvendit të Shqipërisë, Kodi i Familjes. Stuhi mendimesh Pema e mendjes Puna me tekstin : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në dërrasë temën e mësimit dhe u drejton nxënësve disa pyetje: - Ç kuptoni me ligj - Pse janë të rëndësishme ligjet Ligji - A ndikojnë ligjet në jetën tonë të përditshme - Si e përfytyroni një shoqëri pa ligje : Pema e mendjes Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë mësimin për pak minuta dhe shkruan në dërrasën e zezë togfjalëshin rëndësia e ligjeve. Nxënësit japin mendimet e tyre rreth këtij togfjalëshi. Rregullojnë marrëdhëniet Ndryshojnë sipas nevojave e problemeve Rëndësia e ligjeve Japin siguri Parandalojnë konfliktet dhe krimet 32 : Puna me tekstin Nxënësit do të listojnë arsyet pse janë të rëndësishme ligjet dhe plotësojnë tabelën e paraqitur në rubrikën Veprimtari në klasë në faqen 40 të librit. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 40.

33 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Tema 3. Procesi i përgatitjes së ligjeve Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin projektligj. Të tregojë hapat e përgatitjes dhe miratimit të një ligji. Të dalë në përfundimin se botimi i ligjit është i rëndësishëm. Fjalë kyç: Mjetet: projektligj, votim, deputet, Fletore zyrtare, komision parlamentar. rregullorja e Kuvendit, Kushtetuta, Fletore zyrtare, foto me pamje nga punimet e komisionit të ligjeve të Kuvendit të Shqipërisë, rregullorja e shkollës. Stuhi mendimesh INSERT Shkrim i lirë : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit dhe u drejton nxënësve disa pyetje: - Pse hartohen ligjet Si krijohen ligjet e reja - Cili i harton ligjet Cili i miraton ato - Cili ka të drejtë t i ndryshojë ligjet : INSERT Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë për disa minuta mësimin me teknikën e INSERT-it. + Nxënësit e dinë Informacioni është i ri. Informacion që e Informacioni shtesë. informacionin që po lexojnë. dinin ndryshe. Ligjet rregullojnë marrëdhëniet në shoqëri. Kushtetuta shërben si bazë për të gjitha ligjet e tjera. Projektligji propozohet nga Këshilli i Ministrave, çdo deputet ose zgjedhës. Projektligj: ligj i ri i pamiratuar ende. Projektligji shqyrtohet nga komisionet parlamentare dhe votohet nga Kuvendi nen për nen dhe në tërësi. Shpallja: ligji dekretohet nga Presidenti dhe botohet në Fletoren zyrtare. Ku dhe nga kush shkruhen ligjet Cila është përbërja e komisioneve parlamentare Çfarë është Fletorja Zyrtare Çdo etapë e miratimit të një projektligji mund të shoqërohet me foto të ndryshme. : Shkrim i lirë Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë një pikë të rregullores së shkollës dhe u kërkon nxënësve të japin mendimet e tyre secila do të ishte rruga që do të ndiqnin për ta ndryshuar atë. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen

34 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Tema 4. Të drejtat dhe përgjegjësitë e individit në një shtet demokratik Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termat të drejta dhe përgjegjësi. Të renditë burimet dhe përgjegjësitë qytetare ndaj shtetit dhe institucioneve të tij. Të renditë disa të drejta të njeriut dhe të shpjegojë pse janë të rëndësishme. Fjalët kyç: Mjetet: Liri, të drejta, përgjegjësi, detyrim ligjor Konventa për të Drejtat e Fëmijëve, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Kodi i Procedurës Administrative, Deklarata Universale për të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, materiale me pamje nga zbatimi i të drejtave dhe përgjegjësive të shtetasve Stuhi mendimesh Punë në grupe Rrjeti i diskutimit : Stuhi mendimesh Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit dhe duke marrë parasysh njohuritë që nxënësit kanë marrë për të drejtat dhe liritë e përgjegjësitë e qytetarëve në një shtet demokratik nga mësimet e kaluara, mësuesi/ja fton nxënësit të mendojnë për pesë minuta për të drejtat dhe përgjegjësitë e tyre. Shënohen në tabelë disa prej tyre. : Punë në grupe Nxënësit ndahen në grupe. Secili grup mendon një të drejtë dhe pasi diskutohet në grup, zbulojnë përgjegjësitë që u lindin për të gëzuar atë të drejtë. Plotësohet në dërrasën e zezë tabela e mëposhtme. Të drejtat Përgjegjësitë Trajtim i barabartë Mbrojtje ligjore E drejta e fjalës E drejta e votës Çdo njeri duhet të sillet dhe t u shërbejë njëlloj të tjerëve. Drejtësi për të gjithë dhe sipas ligjeve. Të mos thotë gënjeshtra, shpifje, Të votojë dhe të votohet (si senator i klasës apo në forumet drejtuese). E drejta e besimit fetar Të mos fyejë njerëzit e besimeve të tjera. Të jetë tolerant ndaj besimeve të tjera. : Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja shtron pyetjen binar të cilën e shkruan në dërrasë të zezë: Po Pyetja Jo A mendoni se një person që nuk ka votuar ka përmbushur përgjegjësinë e tij si qytetar i një shoqërie demokratike 34

35 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Tema 5. Të drejtat dhe liritë e pakicave Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përshkruajë me fjalët e tekstit dallimet e grupeve shoqërore. Të dallojë të drejtat e pakicave kombëtare. Të përmendë institucionet që mbrojnë të drejtat e pakicave kombëtare. Fjalë kyç: Mjetet: minoritet-pakicë, pakicë kombëtare, pakicë gjuhësore, diskriminim, organizatë. pjesë nga Kushtetuta e Shqipërisë për pakicat kombëtare, Konventa për të Drejtat e Njeriut, Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë. Stuhi mendimesh Punë me grupe Rrjeti i diskutimit : Stuhi mendimesh Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit, mësuesi/ja u drejton disa pyetje nxënësve: - Çfarë kuptojmë me fjalën minoritet - Cilat janë grupet minoritare që jetojnë në vendin tonë - Çfarë vlerash sjellin pakicat kombëtare - Kush i mbron të drejtat e pakicave kombëtare Mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën minoritet. Nxënësit bëjnë plotësimet përkatëse. grek malazez rom Konventa për të Drejtat e Njeriut Minoritet Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë pakicë maqedonas : Punë me grupe Mësuesi/ja shkruan çështjet kryesore në dërrasën e zezë dhe u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin. Nxënësit ndahen në tri grupe pune, duke i përcaktuar ato në: - pakica kombëtare greke, maqedonase, malazeze, rome. U kërkohet nxënësve të përcaktojnë karakteristikat fizike, gjuhën, traditat, origjinën dhe të drejtat e secilës pakicë. : Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja ndërton në dërrasën e zezë rrjetin e diskutimit. Po Pyetja Jo Mësuesi/ja dëgjon argumentet që sjell secili nxënës dhe bën komente rreth tyre. A është e drejtë që një bashkëmoshatari që i përket një pakice kombëtare t i mohohet arsimimi në gjuhën e tij amtare Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen

36 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Tema 6. Të drejtat e fëmijëve Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të renditë disa nga të drejtat themelore të fëmijëve. Të dallojë rëndësinë e Konventës të të Drejtave të Fëmijëve. Të listojë të përbashkëtat dhe ndryshimet midis Konventës për të Drejtat e Fëmijëve dhe Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut. Fjalë kyç: Mjetet: të drejta, konventë, nënshkrim, ndëshkim, fëmijë. pjesë nga Kushtetuta e Shqipërisë për të drejtat dhe liritë e njeriut, Konventa e të Drejtave të Fëmijëve, Kodi i Familjes, Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, botime dhe postera për të drejtat e fëmijëve. Parashikim me terma paraprakë Diagrami i Venit Diskutim i lirë : Parashikim me terma paraprakë Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit, si dhe fjalët kyç: konventë ndëshkim fëmijë të drejta Marrëveshje e lidhur ndërmjet dy a më shumë shteteve për shkëmbime në fusha të ndryshme, me interes të përbashkët (tregtare, kulturore etj.). Masë dënimi që merret kundër dikujt për një faj, dënim. Çdo person që sa lind deri sa bëhet 18 vjeç. Tërësia e normave që rregullojnë marrëdhëniet shoqërore. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shpjegojnë lidhjen e këtyre fjalëve me njëra-tjetrën, duke u mbështetur në idenë e të drejtave të fëmijëve. Mësuesi/ja u kërkon fëmijëve të krijojnë një tekst të shkurtër që të ketë si fjalë kyç termat e dhënë. : Diagrami i Venit Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë për disa minuta mësimin dhe të shkruajnë në fletoren e tyre disa nga të drejtat që ata mendojnë se janë më të rëndësishme, si dhe argumentojnë zgjedhjen e tyre. Pasi nxënësit të jenë njohur me Konventën e të Drejtave të Fëmijëve dhe Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut, mësuesja u kërkon nxënësve të nxjerrin të përbashkëtat midis këtyre dy dokumenteve themelore të të drejtave. Të veçantat Konventa e të Drejtave Deklarata Universale e Të veçantat të Fëmijëve të Drejtave të Njeriut Të përbashkëtat 36

37 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Disa nga të përbashkëtat që duhet të nxjerrin nxënësit janë: E drejta për arsim. E drejta për një trajtim të barabartë me të tjerët. E drejta për lirinë e shprehjes, opinionit dhe e besimit fetar. E drejta e argëtimit. E drejta e kujdesit shëndetësor etj. : Diskutim i lirë. Mësuesi/ja hap diskutimet në klasë me pyetjen: - Si reagoni kur ju shkelen të drejtat tuaja themelore Dëgjohen përgjigjet që jep secili nxënës dhe bëhen komente rreth tyre. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 48. Tema 7. Sistemi i drejtësisë në Shqipëri Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin mosmarrëveshje. Të dallojë institucionet që zgjidhin mosmarrëveshjet. Të listojë rrugët që ndiqen për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Të dalë në përfundimin pse njerëzit i drejtohen gjykatës për zgjidhjen e konflikteve dhe mosmarrëveshjeve. Fjalë kyç: Mjetet: Stuhi mendimesh, pyetje-përgjigje gjykatë, gjyqtar, avokat, mosmarrëveshje, konflikt. Kushtetuta e Shqipërisë, Ligji Për Organizimin dhe Funksionimin e Ministrisë së Drejtësisë, Ligji Për Gjykatën Kushtetuese, Ligji Për Organizimin dhe Funksionimin e Sistemit Gjyqësor, Ligji Për Avokatinë, botime të ndryshme për gjykatat, foto nga gjykatat në vendin tonë. Shpjegim Analizë rastesh : Stuhi mendimesh, pyetje-përgjigje Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit, mësuesi/ja u drejton nxënësve disa pyetje. - Ç është drejtësia - Kush e vendos drejtësinë Drejtësia - Kush e parandalon krimin në shkollë - A mund të themi se shkolla është institucioni që edukon drejtësi Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja i bën pyetjet më konkrete në marrëdhëniet e nxënësve me njëri-tjetrin ose me familjen apo shoqërinë. 37

38 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 - A keni pasur mosmarrëveshje me njëri-tjetrin - Si i keni zgjidhur këto mosmarrëveshje : Shpjegim Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë për disa minuta mësimin, ndërkohë që ajo ndërton në dërrasën e zezë një skemë të llojeve të gjykatave në Shqipëri. Nëpërmjet një bashkëbisedimi, mësuesi/ja plotëson tabelën në dërrasën e zezë. Nivelet e Gjykatave në Shqipëri, janë: - Civile; - Penale; - Administrative. Gjykata e Lartë Gjykata Kushtetuese Gjykata e Rrethit ku banojmë Llojet e gjykatave në vendin tonë Gjykata e Apelit Më pas mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Sipas mendimit tuaj, cili është roli i gjykatës në zgjidhjen e një mosmarrëveshjeje apo konflikti Mësuesi/ja plotëson mendimet duke shpjeguar se pas çdo vendimi gjyqësor, palët kanë të drejtë të ankohen për vendimin në një gjykatë të shkallës më të lartë, pra, vendimi i Gjykatës së Rrethit ankimohet në Gjykatën e Apelit, e kështu me radhë. : Analizë rastesh Mësuesi/ja jep një rast për diskutim Pse njerëzit u drejtohen gjykatave për të zgjidhur konfliktet e ndryshme që mund të kenë. Diskutohen edhe rastet e paraqitura në rubrikën Veprimtari në klasë. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen

39 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 TEST PËR KREUN III 1. Plotëso. Ligji kryesor i një shteti është 2. Përkufizo termin projektligj. 3. Shëno hapat e përgatitjes së një ligji. a. b. c. d. e. 4. Rretho përgjigjen e saktë. Ku miratohen ligjet a. Në Presidencë b. Në Qeveri c. Në Kuvendin e Shqipërisë 5. A mendoni se një person që nuk voton ka përmbushur përgjegjësitë e tij si qytetar Po Jo 6. Listo disa tipare që i bëjnë të dallueshme pakicat kombëtare. 7. Si e kupton shprehjen Respektoni të tjerët siç respektoni veten 8. Përkufizo termin konflikt. 9. Rendit llojet e gjykatave. 10. Plotëso. Drejtësia është 39

40 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Tema 1. Puna dhe tregu i punës KAPITULLI IV PRODHIMI DHE SHPËRNDARJA Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin punë. Të renditë llojet e punës. Të analizojë elementet e tregut të punës. Fjalë kyç: Mjetet: punë, punë e papaguar, punë e paguar, treg pune, punëdhënës, punëmarrës. Kodi i Punës, kopje të një kontrate pune, foto me pamje nga kantiere pune si ndërtim, bujqësi, nga një kompani e suksesshme. Stuhi mendimesh Diagrami i Venit Diskutim i lirë : Stuhi mendimesh Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit, mësuesi/ja u drejton nxënësve disa pyetje. - Sipas mendimit tuaj, çfarë është puna - Pse duhet të punojnë njerëzit - Cilat janë disa nga profesionet që ju pëlqejnë më shumë - Sipas mendimit tuaj, a duhet të punojnë fëmijët dhe pse - A ka raste në vendin tonë të shfrytëzimit të punës së fëmijëve Jepni shembuj. Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë disa prej tyre, të cilat ajo mendon se janë më interesantet. : Diagrami i Venit Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë për disa minuta mësimin, ndërkohë që ajo ndërton në dërrasën e zezë diagramin e Venit. Punë e paguar Punë e papaguar Nëpërmjet një bashkëbisedimi dhe me ndihmën e mësuesit/es nxënësit nxjerrin në pah të përbashkëtat dhe dallimet midis punës së paguar dhe asaj të papaguar. 40 : Diskutim i lirë Mësuesi/ja shtron dy pyetje për diskutim të lirë. - Pse fëmijët nuk duhet të punojnë pa mbushur moshën - Pse është e dëmshme puna për fëmijët Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 52.

41 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Tema 2. Rëndësia e punës dhe e karrierës Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Fjalë kyç: Mjetet: Të përkufizojë termin karrierë. Të analizojë lidhjen e punës me arsimin. Të krahasojë profesionin me karrierën. punë, karrierë, prirje, përgjegjësi, aftësi, interes, teknologji. Kodi i Punës, foto të njerëzve që kanë bërë karrierë, personalitete të ndryshme politike, kulturore dhe artistike. Parashikim me terma paraprakë Punë në grup Turi i galerisë : Parashikim me terma paraprakë Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit, mësuesi/ja i fton nxënësit të shohin figurat e paraqitura në tekst dhe u kërkon atyre të japin mendime në lidhje me to, duke nxjerrë në pah profesionet që janë paraqitur në foto. : Punë në grup Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja i ndan nxënësit në disa grupe, duke u caktuar detyra, si: o Sipas prirjeve tuaja, zgjidhni profesionin që doni të ushtroni në të ardhmen. o Cilat janë kontributet që jep në shoqëri profesioni që zgjodhët o Cilën shkollë apo arsimim duhet të ndiqni për të marrë këtë profesion : Turi i galerisë Nxënësit shprehin prirjet e tyre në vizatim, muzikë, letërsi etj., dhe i paraqesin këto punë të shpejta para klasës, duke i diskutuar ato me njëri-tjetrin. Mësuesi/ja bën plotësimet përkatëse duke i nxitur nxënësit të vazhdojnë më tej prirjet e tyre në fusha që nxënësit mendojnë se kanë dhunti. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 54. Tema 3. Si të ndërtosh një biznes Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin biznes. Të dallojë rrugët e menaxhimit të të ardhurave. Të analizojë hapat për ndërtimin e një biznesi. Fjalë kyç: Mjetet: menaxhim, burim, buxhet, të ardhura, nevoja, dëshira, joshje. Ligji për Biznesin, Kodi Civil i Shqipërisë, foto me pamje nga puna në një biznes. 41

42 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Punë në grup Diskutim : Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit, mësuesi/ja u drejton nxënësve disa pyetje. - A ka ndonjëri prej jush pjesëtarë të familjes që merren me biznes - Ç do të thotë të menaxhosh (administrosh) paratë - Cili është buxheti i familjes suaj - Pse është i rëndësishëm biznesi për ekonominë e një vendi Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja shkruan disa përgjigje në dërrasën e zezë, duke i renditur ato sipas pyetjeve. : Punë në grup Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë për pak minuta tekstin, ndërkohë që ajo vizaton një tabelë në dërrasën e zezë. Nxënësit ndahen në grupe. Grupi i parë: do të shprehë nevojat. Grupi i dytë: do të shprehë dëshirat. Grupi i tretë: do të merret me gjetjen e burimeve për plotësimin e tyre. Grupi i katërt: do të përcaktojë koston e tyre. Të dhënat që do të nxjerrë secili grup, shënohen në tabelën e mëposhtme: Nevojat Dëshirat Burimet për plotësimin e tyre Kostot Mësuesi/ja i orienton nxënësit të përqendrohen fillimisht në plotësimin e nevojave, duke lënë në radhë të dytë dëshirat, të cilat mund edhe të mos plotësohen për shkak të pamundësisë së burimeve ose kostos së lartë. Mësuesi/ja i ndihmon nxënësit me disa pyetje: - A ka ndonjë nevojë që mund të renditet te dëshirat dhe anasjellas - A ka ndonjë mundësi për të ulur koston në plotësimin e një nevoje apo dëshire - Kur mund të kursehen para, me qëllim që të plotësohen nevojat më urgjente, duke lënë mënjanë dëshirat për një periudhë tjetër 42 : Diskutim Mësuesi/ja tregon se në shoqërinë e sotme, të rinjtë ndeshen me joshjen që sjellin modelet e reja të pajisjeve teknologjike, si: MP3, MP4 etj., veshjet e kushtueshme, celularët e shtrenjtë. Jepni mendimin tuaj se si duhet të reagojmë ndaj disa kërkesave ndoshta të tepruara, të cilat nuk përputhen me mundësitë financiare të familjes. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 56.

43 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 6 TEST PËR KREUN IV 1. Përkufizo termin punë. 2. Krahaso punën e paguar me punën e papaguar. 3. Rendit disa nga punët që janë të dëmshme për fëmijët. 4. Cilat janë disa nga profesionet që të pëlqejnë Argumento përgjigjet e tua. 5. Përkufizo termin karrierë. 6. Krahaso karrierën me profesionin. 7. Plotëso. Buxheti familjar është. 8. Ç`do të thotë të menaxhosh të ardhurat e tua 43

44 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Libër mësuesi Edukata shoqërore 7 Përgatitur nga: Anila Tabaku Lumnije Hasaj 44

45 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 45

46 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 46

47 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 47

48

49 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 49

50 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 KREU I INDIVIDËT, GRUPET, INSTITUCIONET Tema 1. Mirëkuptimi në shoqërinë demokratike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të hartojë një listë me të drejtat e individit në një shoqëri demokratike. Të dallojë rolin e individit në vendimmarrje. Të tregojë rrugët që ndiqen për arritjen e mirëkuptimit në një shoqëri demokratike. Fjalë kyç: Mjetet: vendimmarrje, mirëkuptim, liri, barazi, drejtësi. Kushtetuta e Shqipërisë, Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, Konventat e të Drejtave të Fëmijëve, rregullorja e Kuvendit të Shqipërisë, postera (pllakate) nga fushata e fundit e zgjedhjeve në vendin tonë. Stuhi mendimesh Shpjegim Rrjeti i diskutimit : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë thënien: Demokracia është qeverisje e popullit, për popullin dhe me popullin, si dhe vizaton diagramin e mëposhtëm. Vendimmarrje Liri Demokracia Mirëkuptim Barazi Drejtësi Më pas, mësuesi/ja pyet: Si lidhen me njëra-tjetrën fjalët në kuti me fjalën demokraci Jepni mendimin tuaj. : Shpjegim Duke marrë shkas nga përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja zbërthen fjalën demokraci, që vjen nga greqishtja e vjetër, demos do të thotë popull dhe kraci - qeverisje, por që në thelb ka të bëjë me vendimmarrjen. Përsëri mësuesi/ja e lë të hapur diskutimin dhe pyet: 50 - A ju është dashur ndonjëherë të merrni vendim për veten, për grupin ku bëni pjesë apo për familjen tuaj Këtu mësuesi/ja mund të ndërhyjë duke shpjeguar se vendimmarrja mund të jetë kolektive, pra, vendimi merret nga shumica ose individuale, kur vendimi merret nga një njeri. Në këtë çast, mësuesi/ja u tregon në libër foton e një posteri të fushatës zgjedhore: Nëse ti nuk voton, të tjerët vendosin pa ty. Më pas, mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Gjatë votimit për senatorin e klasës, a keni marrë pjesë në votim dhe a ka pasur mirëkuptim të përgjithshëm për senatorin e zgjedhur

51 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe i orienton ato në përfundimin: Mirëkuptimi shoqëror arrihet kur grupi shoqëror respekton vendimet e marra nga shumica dhe punon që ato të zbatohen. : Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja ndërton në dërrasë të zezë rrjetin e diskutimit: Po Pyetja Jo A mund të merren vendime pa mirëkuptimin e të gjithëve Mësuesi/ja dëgjon argumentet që sjell secili nxënës dhe bën komente rreth tyre. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 6. Tema 2. Marrëdhëniet në grupin shoqëror Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të identifikojë ndikimin e rregullave dhe ligjeve në vendimmarrje. Të dallojë rolin e traditave dhe zakoneve në rregullimin e marrëdhënieve shoqërore. Të argumentojë rëndësinë e përcjelljes së vlerave dhe traditave brez pas brezi. Fjalë kyç: Mjetet: rregull, ligj, tradita, zakone. Kushtetuta e Shqipërisë, Kodi Civil, Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, foto me pamje nga një veprimtari ose mbledhje me shumë njerëz, pamje të nxënësve që punojnë në grup për realizimin e një veprimtarie. Parashikim me terma paraprakë Punë në grup dhe INSERT Marrëdhëniet pyetje-përgjigje : me terma paraprakë Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë fjalët kyç të mësimit. Rregull Ligj Traditë Zakon Normë a parim që rregullon ecurinë në marrëdhëniet mes njerëzve. Normë, rregull që vendoset nga organi më i lartë i pushtetit shtetëror dhe është e detyrueshme për të gjithë shtetasit dhe organet shtetërore. Norma,rregulla, pasuri shpirtërore, zakone, virtyte etj., që janë formuar historikisht në jetën e një populli dhe që ruhen, trashëgohen brez pas brezi. Rregull a normë në mënyrën e jetesës (në sjellje, veshje etj.), e vendosur historikisht e që zbatohet si ligj i pashkruar nga një popull dhe trashëgohet brez pas brezi. 51

52 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Duke përfituar edhe nga njohuritë që nxënësit kanë nga viti i kaluar shkollor, mësuesi/ja u kërkon atyre të thonë një rregull, një ligj, një zakon, një traditë nga krahina e tyre dhe dëgjon mendimet e tyre. Më pas, u drejton disa pyetje: Si ndikojnë zakonet dhe traditat në jetën tuaj të përditshme A janë të detyrueshme traditat dhe zakonet për t u zbatuar Pse Ku dallojnë ligjet nga zakonet : Punë në grup dhe INSERT Duke marrë shkas nga përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja i ndan nxënësit në disa grupe pune sipas parapëlqimeve: grup për filmin, grup për sportet, grup për letërsinë, grup për muzikën etj. Grupeve u kërkohet që në fletoren e klasës t u përgjigjen pyetjeve të mëposhtme për 5-7 minuta. Cilët aktorë ju pëlqejnë dhe cilat video të tyre keni blerë kohët e fundit Cili është sporti juaj i parapëlqyer dhe pse Cili është libri i fundit që keni lexuar Cili këngëtar/grup muzikor dhe këngë ju pëlqen Pasi nxënësit kanë mbaruar punën, mësuesi/ja i udhëzon të lexojnë për pak minuta tekstin. Në këtë çast ajo ndërthur metodën e punës në grup me metodën e INSERT-it, e cila është një metodë që nis me rikujtimin e njohurive të fituara më parë dhe lejon nxënësit të kontrollojnë shkallën e të kuptuarit gjatë leximit të tekstit. Mësuesi/ja i fton nxënësit të lexojnë mësimin dhe në dërrasë të zezë ndërton tabelën e INSERT-it, ndërkohë nxënësit e ndërtojnë këtë tabelë në fletoret e tyre. + Nxënësit e dinë Nxënësit nuk e dinë Informacioni që Informacioni shtesë. informacionin që po lexojnë. informacionin që lexuan. nxënësit e dinin ndryshe. Grupi shoqëror mbështetet në rregulla dhe ligje Zakonet dhe traditat ndikojnë në rregullimin e marrëdhënieve midis njerëzve Zakone dhe tradita të ndryshme nga ato të krahinës së tyre : Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Mësuesi/ja u drejton nxënësve disa pyetje: Ku mbështeten vendimet që marrin grupet shoqërore Si ndihmojnë rregullat në marrëdhëniet midis njerëzve në komunitetin ku jetoni Cilat janë traditat dhe zakonet që zbatohen në komunitetin tuaj Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet që sjell secili nxënës dhe bën komente rreth tyre. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 8. 52

53 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 3. Qytetarë aktivë në marrjen e vendimeve Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin angazhim qytetar. Të përcaktojë rolin e qytetarëve në marrjen e vendimeve. Të vlerësojë drejt alternativat e zgjedhjes dhe pasojat për marrjen e një vendimi. Fjalë kyç: Mjetet: vendim, pjesëmarrje, vendimmarrje. Kodi Zgjedhor, Kushtetuta e Shqipërisë, fotografi dhe materiale të ndryshme shtypi që paraqesin procesin e votimit. Stuhi mendimesh Ditari dypjesësh Punë me tekstin : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë thënien: Çdo qytetar i mirë duhet të shqetësohet dhe të marrë pjesë në çështjet e familjes, të shkollës dhe të komunitetit ku jeton, pra të ketë angazhim qytetar. Mbrojtja e mjedisit Lufta kundër duhanit e lëndëve narkotike Angazhim qytetar Pjesëmarrja në protesta publike Më pas, mësuesi/ja pyet: - A mendoni se angazhimi qytetar është për të mirën tuaj, të familjes, të fqinjëve dhe komunitetit ku bëni pjesë Jepni mendimin tuaj. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja ndërton tabelën e ditarit dypjesësh në dërrasën e zezë. Fjalia ose çështja Qytetaria në vendimmarrje realizohet Komenti nga nxënësi - Me grupimin e individëve sipas interesave të caktuara; (kjo bëhet me takime, pjesëmarrje në organizata, tubime etj.) - Më pjesëmarrjen e çdo individi në votim. Pjesëmarrja në këtë vendimmarrje - Rrit përgjegjësinë qytetare të individit; - U ofron qytetarëve mundësi që të dëgjohet zëri i tyre. : Punë me tekstin Pas plotësimit të tabelës edhe me pjesëmarrjen e nxënësve, mësuesi/ja u kërkon nxënësve që të hapin librin në faqen 10 dhe të lexojnë në tabelën me titull: Vendime të marra nga qytetarët sipas grupeve. Në këtë tabelë nxënësit duhet të evidentojnë pikat ku ata mendojnë se roli i tyre në vendimmarrje është i dukshëm. 53

54 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 KREU II ORGANIZIMI DHE FUNKSIONI I SHTETIT DEMOKRATIK Tema 1. Shteti demokratik Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Fjalë kyç: Mjetet: Të listojë parimet e një shtetit demokratik. Të përshkruajë veprimet e parimeve demokratike në jetën e komunitetit. Të analizojë vlerat pozitive të parimeve të shtetit demokratik. të drejtat e njeriut, pushtet, ndarje e pushteteve, parimi i shumicës, pozitë, opozitë, sistem shumëpartiak. Kushtetuta e Shqipërisë, rregullorja e Kuvendit të Shqipërisë, fotografi dhe materiale të ndryshme shtypi që paraqesin mbledhje të qeverisë, seanca plenare në Kuvendin e Shqipërisë etj. Diskutim Shpjegim dhe piramida e mendjes Punë në grup : Diskutim Pasi paraqet temën e re, mësuesi/ja bën disa pyetje për të nxitur diskutimin. Cilat janë disa nga parimet mbi të cilat ndërtohet një shtet demokratik Duke pasur parasysh njohuritë e marra nga historia, cilat janë karakteristikat e një shteti me sistem njëpartiak ose diktatorial Cilat janë parimet që udhëheqin jetën tuaj të përditshme Pasi i dëgjon me interes përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja diskuton me ta përgjigjet, si dhe plotëson disa prej tyre, duke nxitur diskutime edhe mes vetë nxënësve. : Shpjegim dhe piramida e mendjes Duke marrë shkas edhe nga diskutimet e nxënësve, mësuesi/ja fillon të shpjegojë disa nga parimet themelore të funksionimit të një shteti demokratik. Ai/ajo shtjellon se shteti demokratik ka në themel të tij respektimin e të drejtave të njeriut, mbizotërimin e ligjit, parimin e përfaqësimit, ndarjen e pushteteve dhe pavarësinë e tyre, parimin e shumicës dhe respektimin e opozitës. Theksohet se pa këto parime funksionimi i një shteti demokratik është i pamundur. Edhe shtetet diktatoriale përdorin disa nga këto parime, por ato i zbatojnë në mënyrë mjaft të cunguar ose të pjesshme. Për të ndërtuar piramidën e mendjes, mësuesi/ja i ndan nxënësit në gjashtë grupe pune. Secili grup punon për një parim të shtetit demokratik. Në fund grupet bashkojnë punimet e tyre. 54

55 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Ja një shembull: SHTETI DEMOKRATIK RESPEKTIMI MBIZOTËRIMI I PARIMI I NDARJA E PARIMI I RESPEKTIMI I I TË DREJTAVE L P P SH P TË I Ë U U A NJ E R I U T GJ I T R F A Q Ë S I SH T E T E V M I C Ë S K I C Ë S M E I T : Rrjeti i merimangës Mësuesi/ja zgjedh 6 nxënës dhe i vendos në formën e një rrethi. Secili nga nxënësit, pasi ka thënë një nga parimet e shtetit demokratik i kalon lëmshin një nxënësi tjetër. Pasi nxënësi flet për parimin tjetër, ia kalon lëmshin nxënësit të tretë e kështu vazhdohet deri te nxënësi i gjashtë. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen

56 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 2. Kreu i shtetit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përshkruajë figurën e një presidenti. Të renditë kompetencat e Presidentit të Republikës. Të nxjerrë në pah dallimin midis të drejtave dhe detyrimeve të presidentit në një shtet demokratik dhe të një monarku. Fjalë kyç: kreu i shtetit, monarku, presidenti, kompetenca. Mjetet: teksti, pamjet e mësimit të ditës, pamje nga Presidenca. Pyetje-përgjigje Di / Dua të di/ Mësova Diskutim i lirë : Pyetje-përgjigje Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit dhe vizaton diagramin e mposhtëm: Kryetar shteti Mbrojtës i Kushtetutës Presidenti Përfaqëson unitetin e popullit Më pas, mësuesi/ja shtron pyetjet e mëposhtme: - Cili është presidenti aktual i vendit - A mund të rendisni disa nga detyrat e Presidentit në vendin tonë - Ku ndodhet selia (ndërtesa ku qëndron dhe ushtron veprimtarinë) Kuvendi i Shqipërisë Listoni disa nga emrat e peridentëve të vendit tonë. : Di/ Dua të di/ Mësova Pasi shkruan në dërrasë të zezë disa nga përgjigjet më të mira, mësuesi/ja i fton nxënësit të hapin librin dhe në bazë të njohurive të paraqitura të tekst, nxënësit plotësojnë tabelën e mëposhtme. Në kolonën Di, nxënësi plotëson njohuritë që ka për këtë temë. Në kolonën Dua të di, nxënësi shkruan pikat për të cilat ai kërkon shpjegime të mëtejshme. Në kolonën Mësova, nxënësi shkruan informacionin që ka mësuar. Di Dua të di Mësova Presidenti është kreu i shtetit. Detyrat specifike dhe funksionet e Presidentit, pra kompetencat e tij. Presidenti është simbol i unitetit të kombit, siguron lidhjen dhe funksionimin harmonik të tri pushteteve: legjislativ, ekzekutiv, gjyqësor. 56 Pasi jep njohuritë që nxënësit duan të dinë dhe njohuritë që kanë marrë nga historia, mësuesi/ja pyet: Po monarku ç përfaqëson Si ndahen monarkitë A mund të jepni një shembull për secilën prej tyre Ku ndryshon monarku nga presidenti në një shtet demokratik

57 Edhe për rastin e monarkut ndërtohet tabela: Di/ Dua të di/ Mësova. Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Di Dua të di Mësova - Monarku e ka pushtetin të trashëguar. - I gjithë pushteti përqendrohet në duart e monarkut. - Ahmet Zogu ka qenë mbret i shqiptarëve. Detyrat specifike dhe funksionet e monarkut, pra kompetencat e tij. Ndarjet e monarkisë në: absolute, kushtetuese dhe parlamentare. : Diskutim i lirë Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të diskutojnë rreth temës: Sikur të isha Presidenti i vendit, do të përqendroja punën time në këto drejtime: Nxënësit plotësojnë drejtimet që duan të ndjekin: Nxënësit japin mendimet e tyre për problemet kryesore që shqetësojnë komunitetin e tyre dhe për të cilat ata mendojnë se roli i Presidentit është i rëndësishëm në zgjidhjen e tyre. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 14. Tema 3. Struktura vertikale e pushtetit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë konceptet pushtet qendror dhe pushtet vendor. Të përmendë funksionet e pushtetit vendor. Të dallojë ndryshimet midis pushtetit qendror dhe pushtetit vendor. Fjalë kyç: Mjetet: pushtet qendror, pushtet vendor, decentralizim, autonomi. Kushtetuta e Shqipërisë, Ligji Për organizimin dhe Funksionimin e Pushtetit Vendor foto me pamje dhe materiale shtypi nga mbledhje dhe puna e qeverisë qendrore dhe pushtetit vendor, harta e Shqipërisë. Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Pema e mendjes Punë me librin : Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Pasi paraqet temën e re, mësuesi/ja shtron disa pyetje për nxënësit: Ç kuptoni ju me termin qeveri Po në shkollën tonë, a ka qeveri të nxënësve Si funksionon ajo Si është zgjedhur Në cilën bashki/komunë bën pjesë komuniteti ku jetoni ju 57

58 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Cilat mendoni se janë detyrat e pushtetit vendor A janë paraqitur problemet e komunitetit tuaj në bashkinë/komunën ku bëni pjesë : Pema e mendjes Pasi shkruan dhe dëgjon përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja u kërkon atyre të lexojnë tekstin për disa minuta, ndërkohë që ajo ndërton skemën në dërrasë të zezë. Qeverisja e vendit Pushteti qendror Pushteti vendor Ministritë Prefekturat Bashkitë/komunat Qarqet/rrethet Mësuesi/ja shpjegon se sipas Kushtetutës (mund të lexojë pjesën përkatëse të Kushtetutës sonë) pushteti vendor është i pavarur nga pushteti qendror. Duke pasur parasysh njohuritë që nxënësit kanë marrë më parë, mësuesi/ja pyet: Sipas mendimit tuaj, cili është pushteti që ju gjendet më afër në zgjidhjen e problemeve tuaja Ndërkohë, mësuesi/ja i orienton nxënësit në tekst te skema, duke theksuar rolin e prefekturave dhe duke cilësuar se pushteti vendor është më pranë komunitetit dhe ka kompetenca, që ushtrohen në mënyrë të pavarur nga pushteti qendror, si: infrastruktura, gjelbërimi, ndriçimi i rrugëve në qytet/fshat, mirëmbajtja dhe kanalizimet etj. Më pas, mësuesi/ja shpjegon se ky nivel qeverisjeje zvogëlon largësinë midis qytetarëve dhe pushtetit. : Punë me librin Mësuesi/ja i orienton nxënësit të punojnë me tabelën e paraqitur në rubrikën Veprimtari në klasë, në faqen 17 të tekstit. Detyrë shtëpie. Bëni një ese të shkurtër me temë: Sikur ju të ishit kryetar i bashkisë/komunës, çfarë do të përmirësonit në qytetin/fshatin tuaj. Tema 4. Pushteti vendor Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë ndarjen administrative të Republikës së Shqipërisë. Të listojë njësitë e pushtetit vendor. Të krahasojë bashkinë me komunën, qarkun me prefekturën. Fjalë kyç: bashki, komunë, qark, prefekturë, prefekt. Mjetet: Kushtetuta e Shqipërisë, Ligji Për organizimin dhe Funksionimin e Pushtetit Vendor foto me pamje dhe materiale shtypi nga puna e pushtetit vendor, si dhe disa veprimtari të bashkive/komunave të ndryshme në vend, harta e Shqipërisë me ndarje administrative të rretheve. Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Shpjegim Pema e mendjes 58

59 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 : Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Duke pasur parasysh njohuritë e fituara më parë, mësuesi/ja pyet: Cili është dallimi midis pushtetit qendror dhe atij vendor Cili mban përgjegjësi për mirëmbajtjen e rrugëve, mbledhjen e mbeturinave, ndriçimin e rrugëve, shesheve,riparimin e shkollave, etj., në qytetin/fshatin tuaj Nëse komuniteti ku banoni ju do të donte të ndërtonte një kënd lojërash apo një kënd sportiv në lagjen tuaj, kujt duhet t i drejtohet dhe pse Nëse prindërit tuaj nuk do t i paguajnë rregullisht taksat vendore, a mendoni se bashkia/komuna juaj do të mund t i mirëmbante rrugët, të mblidhte mbeturinat... Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje dhe shkruan në dërrasë të zezë përgjigjet më të spikatura. : Shpjegim Më pas, mësuesi/ja vendos në mur hartën e Shqipërisë me ndarjen administrative dhe fillon të shpjegojë se ç është komuna, bashkia, qarku dhe prefektura. Pastaj, nxënësit fillojnë të njihen me funksionet e pushtetit vendor dhe për t i orientuar nxënësit, mësuesi/ja paraqet diagramin e mëposhtëm: Shërbimet shoqërore Pushteti dhe shfrytëzimi i pasurive Fusha e veprimtarisë Zhvillimi ekonomik Organizimi i administratës vendore Mësuesi/ja shpjegon se për t u shërbyer sa më mirë njerëzve është krijuar pushteti vendor, që është edhe më pranë tyre dhe për këtë pushteti qendror (qeveria) i ka deleguar (i ka dhënë) pushtetit vendor shumë funksione dhe kompetenca dhe sipas Kushtetutës dhe Ligjit Për organizimin dhe funksionimin e pushtetit vendor, bashkitë/komunat kanë autonomi të plotë dhe pavarësi nga pushteti qendror. : Pema e mendjes Pasi nxënësit kanë marrë njohuritë e nevojshme për temën e re, mësuesi/ja jep skemën e qarqeve dhe të rretheve për çdo qark dhe u kërkon nxënësve ta plotësojnë, duke i orientuar ata në hartën e ndarjes administrative të Shqipërisë. 59

60 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 i Elbasanit i Gjirokastrës i Durrësit i Beratit Plotëso qarqet me rrethet përkatëse. i Tiranës i Dibrës QARQET (12) i Lezhës i Fierit Kukës i Kukësit i Vlorës Has Tropojë i Shkodrës i Korçës 60

61 TEST PËR KRERËT I, II Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 1. Listo të drejtat e individit në një shoqëri demokratike. 2. A janë të detyrueshme për t u zbatuar traditat dhe zakonet Pse 3. Krahaso termat rregull dhe traditë. Shkruaj në diagramin e Venit veçoritë e përbashkëta dhe dallimet. Rregull Traditë 4. Plotëso. Qytetaria në vendimmarrje realizohet 5. Përkufizo termin angazhim qytetar. 6. Pse është e rëndësishme pjesëmarrja juaj në zgjidhjen e problemit që shqetëson klasën tuaj 7. Parimet e shtetit demokratik janë: a. b. c. d. e. f. 8. Krahaso karakteristikat e një shteti diktatorial njëpartiak me ato të një shteti demokratik. 61

62 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 9. Rretho alternativën e saktë. Në vendin tonë ekziston sistemi: a. Diktatorial b. Demokratik c. Monarkist 10. Ku ndryshon monarku nga presidenti në një shtet demokratik 11. Nëse prindi juaj nuk paguan rregullisht taksat vendore, a mendoni se bashkia do të bënte një punë të mirë në mirëmbajtjen e rrugëve dhe pse 12. Rendit kompetencat e Presidentit: a. b. c. d. e. f. g. 13. Shkruaj emrat e bashkisë a komunës, qarkut, rrethit e prefekturës ku jeton ti. 14. Plotëso skemat e strukturës vertikale të pushtetit qendor. KËSHILLI I MINISTRAVE MINISTRIA 62

63 Tema 1. Organizimi dhe funksionimi i pushtetit ligjvënës KREU III FORMAT E PUSHTETIT Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin pushtet legjislativ. Të dallojë funksionet dhe detyrat e Kuvendit të Shqipërisë. Të listojë detyrat e qeverisë së nxënësve në shkollë. Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Fjalët kyç: ligj, Kuvend, deputet, kryetari i Kuvendit, rregullore, komision. Mjetet: Kushtetuta e Shqipërisë, rregullorja e Kuvendit, Ligji Për statusin e Deputetit, foto me pamje dhe materiale shtypi nga puna e Komisionit të Ligjeve dhe seancave plenare të Kuvendit. Parashikim me terma paraprakë INSERT Shkrim i lirë : Parashikim me terma paraprakë Pasi shkruan në dërrasë të zezë fjalët kyç, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të japin mendime për secilën fjalë dhe të bëjnë lidhjet mes tyre. Kuvend Ligj Deputet Rregullore Më pas, mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e tyre, dhe pyet: A e dini ku ndodhet Kuvendi i Shqipërisë Cili është qëllimi i Kuvendit të Shqipërisë Si quhet drejtuesi i Kuvendit Cilat janë problemet që diskutohen në Kuvendin e Shqipërisë Mësuesi/ja shkruan përgjigjet e nxënësve në dërrasë të zezë. : INSERT Më pas, mësuesi/ja u kërkon të lexojnë tekstin për pak minuta dhe gjatë leximit nxënësit do të vendosin katër shenjat e metodës INSERT. + Pushteti ligjvënës përfaqësohet nga Kuvendi i Shqipërisë Funksionet dhe detyrat e Kuvendit të Shqipërisë Funksionet e Komisionit të Ligjeve të Kuvendit 63

64 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Pasi dëgjon shënimet që kanë mbajtur nxënësit, mësuesi/ja bën plotësimet e nevojshme. Më pas, ajo shpjegon se detyra kryesore e Kuvendit është hartimi i ligjeve dhe miratimi i tyre, miratimi i marrëveshjeve të ndryshme të shtetit shqiptar me shtete të tjera etj. : Lojë Mësuesi/ja krijon në klasë formën e parlamentit dhe grupet parlamentare. Mësuesi/ja shtron për diskutim një çështje. Kështu nxënësit marrin rolin e deputetëve dhe diskutojnë rreth kësaj çështjeje. Detyrë shtëpie. Rubrika Veprimtari në shtëpi, në faqen 21. Tema 2. Organizimi dhe funksionimi i pushtetit ekzekutiv Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përshkruajë organizimin e pushtetit ekzekutiv. Të analizojë funksionet e qeverisë. Të përcaktojë mënyrat që përdor pushteti ekzekutiv për zbatimin e ligjeve. Fjalët kyç: Mjetet: Këshilli i Ministrave, Kryeministër, ministër, vendim, drejtim politik, drejtim administrativ. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, foto me pamje dhe materiale shtypi nga puna e Këshillit të Ministrave, foto të mbledhjeve të Këshillit të Ministrave apo të ministrive të ndryshme. Marrëdhënie pyetje-përgjigje Ditari dypjesësh Puna me tekstin : Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Pasi shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit, mësuesi/ja u drejton disa pyetje nxënësve: - A e dini se kush është kryeministri i vendit tonë - A mund të thoni emrat e disa ministrave të kabinetit të qeverisë aktuale - Nga se përbëhet Këshilli i Ministrave dhe kush e drejton atë - Me fjalët tuaja, çfarë kuptoni me pushtet ekzekutiv - Cilat janë disa nga ministritë që ju mendoni se janë kryesore Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja shpjegon organizimin e pushtetit ekzekutiv, duke filluar nga përbërja e qeverisë, që fillon me Kryeministrin, me zëvendëskryeministrin dhe ministrat. : Ditari dypjesësh Më pas, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin për pak minuta dhe ndërkohë ndërton tabelën e ditarit dypjesësh në dërrasë të zezë. Më pas, ai/ajo udhëzon nxënësit të bëjnë një tabelë të ngjashme në fletoren e tyre. 64

65 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Fjalia ose çështja Pushteti ekzekutiv Përbërja e qeverisë Funksionet e pushtetit qendror Komenti nga nxënësi - Realizohet nga organet qendrore dhe vendore - Kryeministri, - Zëvendëskryeministri - Ministrat - Drejtimi politik dhe administrativ - Nxjerr akte nënligjore 1. Vendime 2. Urdhra 3. Udhëzime - I ushtron funksionet me administratën publike (nuk zgjidhet nga votimet, por vendi i punës fitohet me konkurs) : Puna me tekstin Rubrika Veprimtari në klasë, në faqen 23 të tekstit. Nxënësit rrethojnë përgjigjet e sakta të ushtrimit 1, të cilat janë: a. kryeministri, b. ministrat, c. zëvendëskryeministri. Në ushtrimin 2, nxënësit luajnë në role, si dhe në fund diskutojnë me njëri-tjetrin se u ndjenë me rolet që luajtën. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 i rubrikës Veprimtari në shtëpi, në faqen 23. Tema 3. Pushteti gjyqësor Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin pushtet gjyqësor. Të përcaktojë funksionet e pushtetit gjyqësor. Të analizojë mënyrat që përdor pushteti gjyqësor për zbatimin e ligjeve. Fjalët kyç: Mjetet: gjykatë, gjykim, urdhër, mbrojtje, dënim. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Ligji Për Organizimin dhe Funksionimin e Ministrisë së Drejtësisë, Ligji Për Organizimin dhe Funksionimin e Sistemit Gjyqësor, botime të ndryshme për gjykatat, foto nga gjykatat në vendin tonë. Parashikim me terma paraprakë Përmbledhje e strukturuar Puna me tekstin : Parashikim me terma paraprakë Mësuesi/ja shkruan në dërrasë fjalët kyç të mësimit dhe kërkon nga nxënësit që të gjejnë lidhjet ndërmjet këtyre fjalëve dhe mësimit të ditës. Gjykatë Gjykim Urdhër Mbrojtje Dënim 65

66 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Mësuesi/ja i fton nxënësit të ndërtojnë disa situata gjyqësore, ku të përdoren fjalët që ka shkruar në tabelë. Nxënësit fillojnë të ndërtojnë situata dhe mësuesi/ja bën ndërhyrjet e nevojshme për të drejtuar diskutimet rreth temës së mësimit, si dhe për të qartësuar çështje të paqarta për ta. : Përmbledhje e strukturuar Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin dhe ndërkohë ajo shkruan në dërrasë: Gjykim Pushteti gjyqësor Funksionet Zgjidhje mosmarrëveshjesh Dënimi i krimeve me mjete ligjore Mbrojtja e qytetarëve nga dënimet e padrejta Pasi nxënësit kanë lexuar mësimin, mësuesi/ja drejton pyetjen: - Çfarë gjykatash njihni e Rrethit Gjykata e Apelit e Lartë - Cili është organizimi i pushtetit gjyqësor Organizimi i pushtetit gjyqësor Gjykatat e rretheve Gjykatat e Apelit Gjykata e Lartë Këshilli i Lartë i Drejtësisë Gjykata Kushtetuese Duke pasur parasysh që nxënësit kanë marrë njohuri për sistemin e drejtësisë nga klasa VI, mësuesi/ja u rikujton të gjitha hallkat përbërëse të tij. Gjykata Kushtetuese Këshilli i Lartë i Drejtësisë Cilësitë: 1. Kontrollon përputhshmërinë e ligjeve, vendimeve, dhe masave të organeve të larta të pushtetit qendror dhe vendor me Kushtetutën; 2. Është garant i mbrojtjes së Kushtetutës; Kompetencat: 1. Zgjidh mosmarrëveshjet ndërmjet pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe atij gjyqësor; 2. Bën zgjidhje përfundimtare të ankesave të shtetasve në lidhje me zbatimin e të drejtave dhe lirive themelore të tyre. 3. Bën interpretimin e Kushtetutës dhe të ligjeve kushtetuese. 4. Gjykon vendimet dhe aktet e tjera ligjore në përputhje me Kushtetutën. Vendos për çështjet e emërimit, lëvizjes dhe përgjegjësitë disiplinore të gjyqtarëve, prokurorëve të rretheve dhe apelit. 66 : Puna me tekstin Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të punojnë me rubrikën e tekstit Veprimtari në klasë, në faqen 25. Detyrë shtëpie. Shkruani esenë me titull: Zgjidhja e mosmarrëveshjeve nëpërmjet pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor.

67 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 4. Autoriteti dhe pushteti Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin autoritet. Të dallojë raportin autoritet-pushtet. Të krahasojë ligjet me normat. Fjalët kyç: Mjetet: autoritet, pushtet, ligj, normë. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, materiale dhe foto me pamje të punës së policisë, gjykatave, botime të ndryshme për autoritetin dhe pushtetin në Shqipëri, Kodi Civil, Konventa e të Drejtave të Fëmijëve, informacion nga gazetat që lidhen me këtë temë. Stuhi mendimesh Analizë rastesh Veprimtari e lirë, diskutim : Stuhi mendimesh Pasi shkruan në dërrasë të temën e mësimit, mësuesi/ja u bën disa pyetje nxënësve: - A mund të më thoni se ç kuptoni me termin autoritet Me termin autoritet nënkuptojmë të drejtën për të ushtruar një pushtet, forca detyruese për t iu bindur një organi të pushtetit. - Po me termin pushtet çfarë kuptoni Më pas, vazhdohet duke përkufizuar termin pushtet: Sundim politik i një klase, i një grupi shoqëror etj., që shprehet në të drejtën dhe mundësinë për të qeverisur shtetin, një krahinë, një rreth etj., nëpërmjet organeve të zgjedhura a të emëruara, kolegjiale a të përbëra nga një njeri i vetëm. : Analizë rastesh Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin tekstin dhe të lexojnë pjesën e tekstit Marrëdhëniet e pushtetit. Më pas u drejtohen nxënësve pyetjet e mëposhtme: - A kanë të drejtë prindërit që t u kërkojnë fëmijëve të tyre të ngrihen herët në mëngjes - Pse është e domosdoshme taksa e pastrimit të qytetit - A duhet t i binden pasagjerët stjuardesës, kur ajo kërkon që ata të lidhin rripin e sigurimit Pse Në vazhdim të përgjigjeve të nxënësve dhe diskutimeve mes tyre, mësuesi/ja sqaron nxënësit se pushteti që ushtrohet mbi njerëzit me anë të ligjeve dhe rregullave duhet të pranohet, përderisa të gjithë kanë rënë dakord për ta pranuar atë. Shembuj të tillë janë: respektimi i semaforit, i urdhrit të policit etj. Më pas, u drejtohen nxënësve pyetjet e tjera: - Pse nxënësit duhet t i binden mësuesit në orën e mësimit - Pse duhet të zbatojmë rregulloren e shkollës - Pse duhet ta dëgjoni senatorin/en e klasës Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe bën ndërhyrjet e nevojshme për të sqaruar plotësisht ndryshimin midis autoritetit dhe pushtetit. : Veprimtari e lirë, diskutim Pasi u shpërndahet nxënësve Konventa e të Drejtave të Fëmijëve, mësuesi/ja u kërkon atyre të gjejnë nenet ku kufizohet autoriteti i prindërve mbi fëmijët. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 ose 2, sipas dëshirës në rubrikën e librit Veprimtari në shtëpi, në faqen

68 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 5. Sistemet politike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të renditë disa nga sistemet politike të qeverisjes. Të dallojë karakteristikat e sistemeve kryesore sot në botë. Të krahasojë sistemet politike me njëra tjetrën. Fjalët kyç: Mjetet: monarki, sistem demokratik, sistem antidemokratik, diktaturë. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, materiale dhe foto me pamje të punës së partive politike, Ligji Për Partitë Politike, Kodi Civil. Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Harta e mendjes Provo njohuritë : Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Pasi shkruan në dërrasë temën e mësimit, mësuesi/ja u bën disa pyetje nxënësve duke pasur parasysh edhe njohuritë që nxënësit kanë marrë nga historia: - Cilat janë disa nga sistemet politike që njihni - Çfarë sistemi politik kemi tani në Shqipëri Po para viteve 90-të - Cilat janë disa nga shtetet monarkiste në botë - Ku ndryshojnë sistemet demokratike me ato diktatoriale Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet dhe shkruan disa nga më të spikaturat apo më të saktat në dërrasë të zezë. 68 : Harta e mendjes Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin tekstin dhe ndërkohë ai/ajo ndërton në dërrasë të zezë skemën për sistemet politike. Veçoritë: -Respektimi i të drejtave të njeriut -Pushtet e ndara etj. Presidencial Republikan Sistem demokratik Sistemet politike Sistem totalitar Fashist Nazist Komunist Monarkia Absolute Kushtetuese - Monarku udhëheq si autokrat - pushtet absolut etj. - mbreti ka pushtet të kufizuar - vendi drejtohet nga parlamenti : Provo njohuritë Për të parë nivelin e përvetësimit të mësimit, mësuesi/ja drejton disa pyetje: - Cilët janë sistemet politike që njihni Jepni shembuj duke kujtuar edhe njohuritë që keni marrë nga historia. - Cilat janë sistemet demokratike dhe ato antidemokratike - Çfarë reformash janë kryer në vendin tonë në kuadrin e proceseve demokratike në Shqipëri Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet dhe bën ndërhyrjet e nevojshme. Detyrë shtëpie: Ushtrimi i rubrikës Veprimtari në shtëpi, në faqen 30. Veçoritë: - Nuk respektohen të drejtat e njeriut - Pseudonimi i dhunës - Kundërshtarët e sistemit i nënshtrohen dhunës etj.

69 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 1. Opinioni publik Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përshkruajë me fjalët e tekstit konceptin opinion publik. Të përcaktojë faktorët që ndikojnë në formimin e opinionit. Të krahasojë opinionin individual dhe atë publik. Fjalët kyç: Mjetet: opinion, qëndrim, opinion publik, opinion individual. botime të ndryshme për opinionet, materiale të ndryshme që lidhen me sondazhet, vëzhgimet, anketat, reklama të ndryshme të firmave, materiale shtypi që lidhen me temën e mësimit etj. Analizë rastesh KREU IV OPINIONI Veprimtari në klasë Puna me tekstin : Analizë rastesh Mësuesi/ja orienton nxënësit të lexojnë në tekst çështjen e parë. Pasi nxënësit lexojnë tekstin, ajo shtron disa pyetje: - Ç kuptoni me fjalën opinion - Çfarë do të thotë të kesh një opinion vetjak - A keni krijuar ju ndonjë opinion për njëri-tjetrin - Ku ndryshon opinioni vetjak nga ai publik - Si formohen opinionet Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet dhe sqaron konceptet opinion, qëndrim, opinion vetjak dhe opinion publik. : Veprimtari në klasë Mësuesi/ja merr dy ngjyra, p.sh.: të kuqe dhe të verdhë dhe i bashkon këto ngjyra në tabelë duke formuar një ngjyrë të vetme. Pasi formon një ngjyrë të vetme, pyet nxënësit se çfarë ngjyre shikojnë nxënësit në tabelë dhe i shkruan emrat e ngjyrave në tabelë. Pasi nxënësit tregojnë ngjyrën që shohin, mësuesi/ja kalon te shpjegimi i pjesës oponioni individual. Mësuesi/ja nënvizon emrin e ngjyrës që është thënë më shumë nga nxënësit dhe tregon se ky shërben ose tregon opinionin publik, si dhe jep përkufizimin e termit opinion publik. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - A mund të ndryshoni opinionin publik Priten sugjerimet nga nxënësit. Mësuesi/ja pyet: - Si mund të ndryshoni opinionin publik në rastin në fjalë. Pra, te ngjyra në tabelë. Mësuesi/ja pret sugjerimin nga nxënësit dhe, pastaj vendos një ngjyrë tjetër te ngjyra në tabelë për të treguar sesi do të ndryshojë përsëri ngjyra. : Puna me tekstin Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë rubrikën e tekstit Veprimtari në klasë, në faqen 32 për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2 në rubrikën Veprimtari në shtëpi, në faqen

70 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 2. Formimi, matja dhe ndikimi i opinionit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin propagandë. Të tregojë mënyrën e matjes së opinionit publik. Të analizojë ndikimin e opinionit publik në qeverisje. Fjalët kyç: Mjetet: formim i opinionit publik, matja e opinionit publik, ndikimi i opinionit publik, propagandë. botime të ndryshme për matjen e opinioneve, materiale që tregojnë për rolin e medies në formimin e opinioneve, materiale të ndryshme që lidhen me sondazhet, vëzhgimet, anketat, revista, reklama të ndryshme të firmave, materiale shtypi që lidhen me temën e mësimit etj. Diskutim Ditari dypjesësh Puna me tekstin : Diskutim Mësuesi/ja shkruan në tabelë togfjalëshin opinion publik dhe fjalën propagandë. Më pas, ajo shtron disa pyetje për nxënësit, në mënyrë që të nxisë diskutimin: - Cilët janë faktorët që ndikojnë në formimin e opinionit publik - Si i formojmë ne opinionet tona - Ç do të thotë të bësh propagandë dhe nëpërmjet kujt realizohet propaganda - Cilat janë disa nga mjetet që ndikojnë në formimin e opinionit Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet dhe shkruan në dërrasë të zezë ato më interesantet. Po ashtu, ajo sqaron nxënësit për konceptet formim i opinionit publik dhe propagandë duke i ilustruar ato me shembuj nga jeta e përditshme. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin tekstin dhe ndërkohë ndërtohet në dërrasë të zezë një tabelë me dy pjesë. Pasi nxënësit lexojnë tekstin, mësuesi/ja i udhëzon ata të plotësojnë një tabelë të ngjashme në fletoren e tyre. Fjalia ose çështja Opinion publik Propaganda Matja e opinionit publik Komenti nga nxënësi - Formohet gjatë një procesi mendimi ose vlerësimi. - Ndikojnë shumë faktorë, ndër të cilët më kryesori është media (e shkruar dhe elektronike, si: shtypi, telezizioni, interneti etj.). - Shfaqet nëpërmjet informacioneve në emisionin e lajmeve, emisioneve televizive, bisedave në studio. - Mund të bëhet nga qeveria qendrore ose vendore, nga shtypi i pavarur për një çështje të caktuar. - Studime, sondazhe, vëzhgime, anketa. 70 Ndikimi i opinionit publik - Luan rol në sferën publike, në politikat publike. - I ndryshëm në vende dhe sisteme të ndryshme. : Puna me tekstin Mësuesi/ja mund të përdorë rubrikën Veprimtari në Klasë në faqe 34 për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi. Në këtë veprimtari, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të bëjnë një sondazh të shkurtër, rreth një problemi që i shqetëson ata. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2 në rubrikën Veprimtari në shtëpi, në faqen 34.

71 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 3. Ndërgjegjësimi i opinionit publik Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojnë termat stereotip dhe paragjykim. Të dallojë mënyrat e ndërgjegjësimit të opinionit publik. Të analizojë rëndësinë e ndërgjegjësimit të opinionit publik. Fjalët kyç: Mjetet: bindje, qëndrim, stereotip, paragjykim, ndërgjegjësim. botime të ndryshme për opinionet, materiale që tregojnë për rolin e medies në formimin e opinioneve, materiale të ndryshme që lidhen me sondazhet, vëzhgimet, anketat, revista, reklama të ndryshme të firmave, materiale shtypi që lidhen me temën e mësimit etj. Parashikim me terma paraprakë Punë në grup Diskutim i lirë : Parashikim me terma paraprakë Mësuesi/ja shkruan në tabelë temën e mësimit dhe u kërkon nxënësve të kujtojnë edhe një herë ndikimin që ka opinioni publik në jetën e përditshme. Pasi dëgjon me vëmendje përgjigjet e tyre, mësuesi/ja shton se pjesë e opinionit janë edhe krijimi i bindjeve dhe i qëndrimeve. Të lidhura me to janë edhe dy terma kryesorë, stereotipi dhe paragjykimi. Bindje, Shabllone Stereotipi Standarde Qëndrimi që mbahet nga një grup për një grup tjetër, për shkak të paragjykimeve Paragjykimi Gjykim i parakohshëm Mbështetet në informacione dhe fakte të pamjaftueshme Pozitiv Negativ Nxënësit duhet të gjejnë lidhjet që ekzistojnë ndërmjet këtyre termave dhe mësimit të ditës. : Punë në grup Mësuesi/ja u lexon nxënësve një artikull shtypi dhe u kërkon atyre të diskutojnë nëse artikulli është shkruar mbi bazë të një opinioni apo me fakte konkrete. Mësuesi/ja i ndan nxënësit në dy grupe, ku njëri grup mbron idenë se artikulli është i mbështetur në opinion dhe grupi tjetër mbështet idenë se artikulli mbështetet në fakte. Secili grup jep argumente dhe mësuesi/ja i ndihmon ata t i shprehin më mirë dhe më të përqendruara ato. Duke marrë shkas nga njohuritë për stereotipin dhe paragjykimin, që formohen në mungesë të kushteve të mirinformimit, mësuesi/ja thekson se është shumë i rëndësishëm ndërgjegjësimi i opinionit publik për të mos u nisur nga stereotipat dhe paragjykimet, por vetëm nga faktet, që kanë për qëllim të korrigjojnë qëllimet jo të drejta. Ndërgjegjësimi realizohet nëpërmjet medies së shkruar dhe elektronike, si dhe nëpërmjet mjeteve të ndryshme, si: fletëpalosje, broshura etj. : Diskutim i lirë Mësuesi/ja hap diskutime të lira të nxënësve me temë Mbajtja pastër e mjedisit shkollor, brenda dhe jashtë tij - përgjegjësi qytetare për të përforcuar njohuritë e marra gjatë orës së mësimit. Nxënësit diskutojnë për rëndësinë e ndërgjegjësimit në lidhje me mbajtjen pastër të mjedisit shkollor. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2 në rubrikën Veprimtari në shtëpi, në faqen

72 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 1. Të mirat, mallrat dhe shërbimet publike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë kuptimin e koncepteve: të mira, mallra dhe shërbime publike. Të bëjë klasifikimin e mallrave dhe shërbimeve publike. Të analizojë përfitimet që kanë njerëzit nga shërbimet publike. Fjalët kyç: Mjetet: KREU V PRODHIMI DHE SHPËRNDARJA të mira, mallra, shërbime publike, shërbime jopublike. foto të ndryshme nga tregjet, industria, transporti, botime të ndryshme me temë të ngjashme, gazeta, revista etj. Diskutim Punë në grupe Puna me tekstin : Diskutim Pasi njeh nxënësit me temën e mësimit, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të flasin për lidhjen që kanë fotot në tekst me temën e mësimit. Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e nxënësve për pyetjet e drejtuara: - Ku i blejmë ne ushqimet - Cilat janë mallrat që konsumojmë në jetën e përditshme - Cilat janë subjektet private dhe shtetërore në komunitetin tonë : Punë në grup Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë tekstin për pesë minuta dhe e ndan klasën në grupe, ku u përcakton edhe detyra. o Grupi i parë do të merret me zbërthimin e figurës së parë, për të treguar se çfarë futet në mallrat e konsumit dhe karakteristikat e secilit prej tyre, nevojat që plotësojnë ato në jetën e përditshme. o Grupi i dytë do të merret me foton e dytë që është për mallrat e prodhimit, ku nxënësit do të përshkruajnë elementet e këtyre mallrave dhe grupi i tretë do të punojë me foton e tretë, që lidhet me mallrat kapitale, ku do të vënë në dukje, përveç karakteristikave të tij të veçanta, edhe lidhjen me dy grupet e para. Mësuesi/ja bën ndërhyrjet e nevojshme, duke theksuar që njeriu ka nevojë jo vetëm për mallra, por edhe për shërbime. Ajo shtron pyetje: - Cilat janë disa nga shërbimet që njihni ju Pas dëgjimit të përgjigjeve, mësuesi/ja shkruan në tabelë: Shërbime publike (zjarrfikës, policia); Shërbime jopublike (palestra, qendrat e trajtimit etj.); Shërbime publike dhe jopublike (shkolla, kopshte, klinika shëndetësore, transporti etj.). 72 : Puna me tekstin Nxënësit Veprimtari në klasë, faqe 39, klasifikimi i shërbimeve publike, jopublike dhe rivale, si dhe plotësimi i tabelës.

73 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 2. Biznesi Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin biznes. Të përcaktojë objektivat e biznesit. Të tregojë rëndësinë e organizimit të një biznesi. Fjalët kyç: Mjetet: biznes, organizim, objektivat e biznesit. foto të ndryshme nga ndërmarrje prodhuese, tregtuese, tregjet, industria, transporti, botime të ndryshme me temë të ngjashme, gazeta, revista, etj., që flasin për biznesin. Stuhi mendimesh Ditari dypjesësh Puna me tekstin : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalën biznes dhe plotëson diagramin e mëposhtëm. Prodhim veshjesh Prodhim këpucësh Botim dhe shpërndarje librash Biznes Përpunim produktesh bujqësore Media e shkruar, TV, radio Telefoni, interneti Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e nxënësve dhe shkruan në dërrasë të zezë ato që janë më interesante duke theksuar se biznesi është një veprimtari e ligjshme nëpërmjet së cilës prodhohen dhe tregtohen mallra dhe shërbime për konsumatorët. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin tekstin dhe ndërkohë ajo ndërton në dërrasë të zezë një tabelë me dy pjesë. Pasi nxënësit lexojnë tekstin, mësuesi/ja i udhëzon ata të bëjnë një tabelë të ngjashme në fletoren e tyre. Fjalia ose çështja Objektivat e biznesit Organizimi i biznesit Komenti nga nxënësi - Të plotësojnë nevojat me të mira materiale. - Të rritë fitimet për biznesin. - Me një pronar të vetëm. - Me bashkëpronësi (ortakëri, ku pronarët janë dy ose më shumë vetë, ku fitimet ndahen në mënyrë të barabartë). - Shoqëri aksionere ose korporatë (bashkimi i kapitaleve të disa pronarëve apo aksionerëve, ku fitimet ndahen në varësi të sasisë së kapitalit/parave të investuara në biznes). 73

74 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Llojet e biznesit - Biznes i vogël (pronari e drejton vetë biznesin dhe ka pak vetë të punësuar). - Biznes i madh (zhvillon veprimtari më të ndërlikuara dhe ka shumë vetë të punësuar). Fitimet e biznesit - Të ardhurat që i mbeten pronarit, pasi ka shlyer të gjitha detyrimet. Përfituesit nga biznesi - Konsumatorët (gjejnë mallrat që u duhen). - Pronarët (nxjerrin fitime). - Komuniteti vendor (zhvillim i ekonomisë). - Bizneset e tjera (shkëmbim mallrash). - Të punësuarit (të ardhura). : Puna me tekstin Rubrika Veprimtari në klasë, faqe 42, me temë Diskutoni së bashku sa është lidhur jeta juaj me biznesin, si ndikon ai te ju. Tema 3. Plani i biznesit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin plan biznesi. Të dallojë domosdoshmërinë e planit të biznesit. Të renditë elementet përbërëse të një plani biznesi. Fjalët kyç: Mjetet: plan biznesi. foto të ndryshme nga ndërmarrje prodhuese, banka, industria, transporti, botime të ndryshme me temë të ngjashme, gazeta, revista etj., që flasin për biznesin, një plan biznesi nëse është e mundur Punë e drejtuar, pyetje-përgjigje Pema e mendjes Punë në grupe : Punë e drejtuar, pyetje-përgjigje Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë konceptin plani i biznesit dhe u kërkon nxënësve që të japin mendimin e tyre për këtë koncept. Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe për të saktësuar mendimet, si dhe duke pasur parasysh njohuritë e përftuara nga mësimi i mëparshëm, mësuesi/ja u drejton disa pyetje nxënësve: - Përse i duhet biznesit një plan - A kërkon punë dhe shpenzim prodhimi i një produkti Pas përgjigjeve të nxënësve mësuesi/ja ndërhyn duke shkruar në dërrasë të zezë plani i biznesit është një dokument që përshkruan se nga duhet nisur për të filluar biznesin, hapat për realizimin e tij, koha dhe paratë që nevojiten për biznesin. 74 : Pema e mendjes Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin tekstin dhe ndërkohë ajo ndërton në dërrasë të zezë një skemë.

75 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Pasi nxënësit lexojnë tekstin, mësuesi/ja i udhëzon ata të bëjnë një skemë të ngjashme në fletoret e tyre. Ajo vendos konceptin plani i biznesit qendër dhe nxënësit me ndihmën e mësueses/it vendosin fjalët e tjera në rrathët ndihmës. përshkrimi i produktit apo shërbimit përshkrimi i biznesit Plani i biznesit përcaktimi i tregut qëllimet që synohen të arrihen burimet njerëzore dhe financiare : Punë në grupe Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesja i ndan nxënësit në disa grupe dhe u kërkon atyre të hartojnë një plan biznesi sipas ndarjeve: o Grupi i parë: plan biznesi për një veprimtari prodhuese. o Grupi i dytë: plan biznesi për një veprimtari tregtare. o Grupi i tretë: plan biznesi për një veprimtari shërbimi. Tema 4. Kërkesa dhe oferta Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termat kërkesë dhe ofertë. Të dallojë lidhjen e kërkesës dhe ofertës me çmimin. Të analizojë rëndësinë e ndikimit në treg të raportit kërkesë-ofertë. Fjalët kyç: Mjetet: kërkesë, ofertë, çmim. foto të ndryshme nga tregje të ndryshme të vendit, ndërmarrje prodhuese, pika shërbimi për konsumatorët, pallate të reja etj., materiale nga shtypi që lidhen me ofertën dhe kërkesën. Diskutim Lexim i drejtuar Puna me tekstin : Diskutim Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë termat kërkesë, ofertë dhe u bën nxënësve disa pyetje për t i përfshirë ata në diskutim. - Ç kuptoni me termin kërkesë - Po me ofertë - Ç kuptoni me ekonomi tregu - Pse në periudhën e festave të fundvitit shpesh kemi rritje të çmimeve të ushqimeve - Pse në fund të stinës së verës, bëhen ulje çmimesh të veshjeve verore në qendrat tregtare Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet e duhura. 75

76 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 : Lexim i drejtuar Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin tekstin dhe ta lexojnë atë me pjesë, duke u ndalur te çështjet kryesore dhe i shënon ato në dërrasë të zezë. Kërkesa Oferta Sasia e mallit për të të cilën konsumatorët kanë nevojë dhe dëshirojnë ta blejnë me një çmim të caktuar, gjatë një periudhe të caktuar kohe. Sasia e mallrave që prodhohet nga firmat dhe që prodhuesit janë të gatshëm dhe në gjendje të ofrojnë për shitje me çmime të ndryshme, gjatë një periudhe të caktuar kohe. Mësuesi/ja e konkretizon informacionin e dhënë me një grafik që ajo vizaton në tabelë për të shpjeguar lidhjen midis kërkesës dhe ofertës (shikoni grafikët e tekstit në faqen 46). Oferta lidhet me sasinë dhe çmimin. Po ashtu edhe kërkesa lidhet me sasinë dhe çmimin e mallit. Me ndihmën e grafikëve që mësuesi/ja ndërton në tabelë, arrihet në dy përfundime: kur ulet çmimi, kërkesa rritet dhe, kur çmimi është i lartë, kërkesa është e vogël. Kur barazohet sasia e kërkuar me atë të ofruar, është vendosur ekuilibri i tregut. Më pas, mësuesi/ja ndalet në faktorët e tjerë që ndikojnë në shitjen e një produkti, si: cilësia e mallit, shërbimi ndaj klientit, pamja e dyqanit dhe mënyra e reklamimit. : Puna me tekstin Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesi/ja i orienton nxënësit të punojnë me tekstin në rubrikën Veprimtari në klasë, në faqen 46. Tema 5. Tregu Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin treg. Të renditë tipat e tregut. Të analizojë rëndësinë e studimit të tregut. Fjalët kyç: Mjetet: Parashikim me terma paraprakë treg, shitës, blerës, çmim. foto të ndryshme nga tregje të ndryshme të vendit, ndërmarrje prodhuese, pika shërbimi për konsumatorët, pallate të reja etj., materiale nga shtypi që lidhen me ofertën dhe kërkesën. Ditari dypjesësh Diskutim i lirë 76

77 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 : Parashikim me terma paraprakë Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalët kyç treg, shitës, blerës dhe çmim dhe u kërkon nxënësve të krijojnë një situatë ose ngjarje me këto fjalë. Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet e duhura. Treg Shitës Blerës Çmim Shesh i hapur ose ndërtesë e posaçme me përmasa të mëdha, ku shiten e blihen sende ushqimore, kafshë apo mallra të tjera; vend i posaçëm ku tregtohet një lloj malli. Ai që u shet mallra të ndryshme blerësve, pra, ai që shet. Ai që blen mallra të ndryshme në treg, pra konsumatori. Vlera e një malli, e shprehur në para; shuma e parave që duhet paguar për të blerë një mall. Mësuesi/ja i pyet nxënësit se çfarë lidhje kanë këto fjalë me mësimin e ditës. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin tekstin dhe ndërkohë ndërton në dërrasë të zezë një tabelë me dy pjesë. Pasi nxënësit lexojnë tekstin, mësuesi/ja i udhëzon ata të plotësojnë tabelën në fletoren e tyre. Fjalia ose çështja Tregu Rëndësia e tregu Komenti nga nxënësi - Rrjeti ku ndërveprojnë blerësi dhe shitësi për të shkëmbyer me para mallrat dhe shërbimet. - Treg për fruta-perime. - Treg ushqimor. - Treg i veshmbathjeve. - Treg i materialeve të ndërtimit. - Treg i pajisjeve industriale dhe bujqësore etj. - U përgjigjet nevojave dhe dëshirave të konsumatorëve për mallra e shërbime. - Jep informacion për mallra e shërbime. - Rregullon çmimin. Tipat e tregjeve Çmimi i tregut Studimi i tregut - Treg i lirë (i ligjshëm). - Treg i zi (i paligjshëm). - Treg virtual (për blerje/shitje nëpërmjet internetit). - Vendoset mes prodhuesit dhe blerësit. - Ndryshon sipas ofertës dhe kërkesës. - Studimi në terren (me anë të vëzhgimeve, anketave, për të mbledhur informacion për tregun dhe produktet apo shërbimet). - Prova e tregut (për produktet e reja). - Studimi në zyrë (përdor informacionet që ka kompania, si: statistika, të dhëna etj.). : Diskutim i lirë Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesi/ja hedh për diskutim disa tema, si: Rëndësia e tregut të ndershëm, Lufta kundër tregut të zi. Mësuesi/ja drejton diskutimet dhe bën plotësimet e duhura për të saktësuar njohuritë që nxënësit kanë marrë gjatë ndërtimit të njohurive. Detyrë shtëpie. Ushtrimi i rubrikës Veprimtari në shtëpi, në faqen

78 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 6. Reklama Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin reklamë. Të renditë synimet e përdorimit të reklamës. Të analizojë dallimet midis reklamës dhe reklamimit. Fjalët kyç: Mjetet: reklamë, konsumator, reklamim, konkurrencë. revista, gazeta dhe materiale të tjera me reklama të kompanive të ndryshme, botime, fletëpalosje, materiale reklame të firmave prodhuese që i sjellin ato në shtëpi, foto që reklamojnë mallra të reja. Bashkëbisedim Punë në grupe Turi i galerisë : Bashkëbisedim Duke pasur parasysh njohuritë që nxënësit kanë marrë për tregun, kërkesën dhe ofertën, mësuesi/ja fillon me disa pyetje për të nxitur një bashkëbisedim me nxënësit. - Cilat janë disa nga reklamat që ju pëlqejnë - A duhet të bëhet reklamë për çdo produkt - Çfarë informacioni jepet nga reklama për shikuesit - A mendoni se reklama bëhet vetëm për mallrat e cilësisë së mirë Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja shkruan në tabelë: Reklama është mjet që nxit konkurrencën. : Punë në grupe Mësuesi/ja e ndan klasën në 3-4 grupe. Secilit grup i cakton një produkt ose shërbim për të reklamuar. P.sh.: 3 llojet e turizmi: Grupi I. - Turizmi bregdetar Grupi II. - Turizmi malor... Grupi III. - Turizmi kulturor... bregdeti deti dielli hëna frutat dhe perimet Grupet mund të punojnë në tabakë të bardhë për të reklamuar turizmin përkatës ose nxënësit i zgjedhin një qytet të Shqipërisë, për të cilin ndërtojnë një reklamë. : Turi i galerisë Nxënësit ekspozojnë reklamën e tyre para klasës dhe nxjerrin grupin fitues (reklamën fituese). Tema 7. Punësimi Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin punësim. Të renditë fazat nëpër të cilin kalon procesi i marrjes në punë. Të analizojë të drejtat dhe detyrimet e punëdhënësit dhe punëmarrësit. 78 Fjalët kyç: Mjetet: punësim, punëdhënës, punëmarrës. Kodi i Punës, revista, gazeta dhe materiale të tjera, që lidhen me mjedise të punës, foto nga kantiere ndërtimi, mjedise shërbimi, postera ku nxitet punësimi, foto nga panaire pune, botime që lidhen me temën e mësimit.

79 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Bashkëbisedim Ditari dypjesësh Punë e pavarur : Bashkëbisedim Duke pasur parasysh njohuritë që kanë marrë nxënësit nga mësimet e mëparshme, mësuesi/ja bën një hyrje: Ai/ajo mbaron shkollën, njeriu mendon që, sipas aftësive profesionale, duhet të punësohet. Plotësohet në tabelë diagrami i mëposhtëm. Zyra e punësimit Agjenci punësimi Informacion për punësim Gazeta, revista Njoftime të ndryshme Shtrohen disa pyetje: - Ku duhet të drejtohet njeriu për të gjetur një vend pune - A njihni ndonjë që ka filluar punë kohët e fundit Si veproi ai për t u punësuar - Sipas jush, cilat janë disa nga fazat e kërkimit dhe gjetjes së një vendi pune - Çfarë duhet të përgatisë një njeri paraprakisht për të kërkuar punë Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet dhe bën ndërhyrjet apo plotësimet e mundshme. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin tekstin. Ndërkohë ndërtohet në dërrasë të zezë një tabelë me dy pjesë. Nxënësit punojnë në fletoren e tyre. Fjalia ose çështja Informacioni për punësimin Fazat e procesit të punësimit Përgatitja për punësim Komenti nga nxënësi - Zyrë punësimi - Agjenci punësimi - Gazeta dhe revista të ndryshme - Aplikimi nga punëkërkuesi - Intervista nga punëmarrësi - Vlerësimi i rekomandimeve nga punëmarrësi - Nënshkrimi i kontratës midis punëdhënësit dhe punëmarrësit - Intervista, fazë shumë e rëndësishme Vëzhgohen aftësitë komunikuese të kandidatit Provohen aftësitë teknike dhe profesionale të kandidatit Provohet siguria dhe besimi te vetvetja e kandidatit - Dokumentet e aplikimit për punësim CV (jetëshkrim i kandidatit) Dokumente të arsimimit Dokumente për aftësi të tjera, si: kompjuter, gjuhë të huaja etj. : Punë e pavarur Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesi/ja u jep nxënësve një detyrë klase për hartimin e një jetëshkrimi, duke pasur parasysh të gjitha veprimtaritë që kanë bërë në klasat e mëparshme, njohuritë që kanë fituar dhe që mendojnë se mund t iu shërbejnë për t u punësuar. 79

80 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 TEST PËR KRERËT III, IV, V, VI 1. Funksionet kryesore të Kuvendit janë: a. b. 2. Ç kupton me administratë publike 3. Përcakto mënyrat që përdor pushteti ekzekutiv për zbatimin e ligjeve. 4. Listo emrat e disa ministrive që mendon se janë më kryesoret. 5. Kompetencat e Gjykatës Kushtetuese janë a. b. c. d. 6. Përkufizo termin autoritet. 7. Disa nga karakteristikat themelore të një shteti demokratik janë: a. Respektimi i b. Pushtetet janë c. Ata që qeverisin dhe miratojnë ligjin janë d. Gjykatat janë e. Respektohet 8. Listo përfitimet që kanë njerëzit nga shërbimet publike. 9. Plotëso diagramin e Venit me termat biznes i madh dhe biznes i vogël Biznes i madh Biznes i vogël 80

81 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore Një plan biznesi duhet të përfshijë: a. b. c. d. e. 11. Bëj dallimin midis reklamës dhe reklamimit. 12. A mendon se reklamë u bëhet vetëm mallrave me cilësi të mirë dhe pse 13. Rendit fazat nëpër të cilin kalon procesi i marrjes në punë të një individi. a. b. c. d. 14. Ç kupton me termat pjesëmarrës aktiv dhe pjesëmarrës pasiv 15. Kush i merr vendimet në familjen tuaj dhe si realizohet kjo 16. A kanë lidhje të drejtat e njeriut me dinjitetin Pse 17. Bëj krahasimin midis të drejtave vetjake me të drejtat politike dhe shoqërore. 81

82 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 KREU VI IDEALET DHE PRAKTIKAT E QYTETARISË Tema 1. Pjesëmarrja Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përkufizojë termin pjesëmarrje. Të krahasojë pjesëmarrjen aktive me atë pasive. Të analizojë rëndësinë e pjesëmarrjes aktive të individit në jetën shoqërore. Fjalët kyç: Mjetet: pjesëmarrës, pjesëmarrje, mospjesëmarrje, votim. postera dhe pankarta, me të cilat njerëzit ftohen të marrin pjesë në votime, rregullorja e votimeve, materiale shtypi për pjesëmarrjen dhe votimin, botime të tjera që lidhen me temën e mësimit, foto me pamje nga procesi i votimit apo takime të komuniteteve për çështje të ndryshme, pamje të pjesëmarrjes së nxënësve në veprimtari të ndryshme shkollore dhe jashtëshkollore. Bashkëbisedim Analizë rastesh Provo njohuritë : Bashkëbisedim Pasi shkruan temën e re të mësimit në dërrasë të zezë, për të ngjallur interesin e nxënësve për bashkëbisedim mësuesi/ja shtron disa pyetje: - Ç kuptoni me termin pjesëmarrje - A bëni pjesë ju në ndonjë grup artistik apo sportiv - A mund të përmendni disa veprimtari që janë zhvilluar në qytetin tuaj, ku ju keni qenë pjesëmarrës - Pse është e rëndësishme pjesëmarrja juaj në veprimtari artistike, shkencore, sportive etj. Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e pyetjeve dhe bën plotësimet e duhura për të drejtuar diskutimet drejt temës së mësimit. Ajo shkruan disa nga përgjigjet më interesante në dërrasë të zezë. : Analizë rastesh Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin librin dhe të lexojnë shembujt e dhënë në tekstin e mësimit. Ajo u kërkon atyre të analizojnë shembujt, të përcaktojnë ku ka pjesëmarrje aktive dhe ku pjesëmarrja është pasive. Pas analizimit të shembujve, mësuesi/ja dhe nxënësit dalin në përfundimet se pjesëmarrja aktive e nxënësve në çështjet që i shqetësojnë ata, si: pirja e duhanit dhe pijeve alkoolike apo lëndëve narkotike, sjelljet e pahijshme, mungesa në shkollë etj., ndihmon në zgjidhjen e këtyre problemeve. Po ashtu, mësuesi/ja dhe nxënësit diskutojnë edhe për mospjesëmarrjen, duke trajtuar anët e saj negative, siç janë: indiferentizmi ndaj problemeve që shqetësojnë komunitetin, lejimi i padrejtësive dhe i shkeljeve të ligjit që dëmtojnë të gjithë shoqërinë. Një shembull për këtë është mungesa e energjisë elektrike në shtëpi edhe pse familjarët e paguajnë atë rregullisht. Në rast të mospjesëmarrjes nga ana e qytetarëve, kjo mungesë dhe padrejtësi do të vazhdojë për një kohë të gjatë. 82

83 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 : Provo njohuritë Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesi/ja u bën nxënësve disa pyetje me qëllim që ajo të sigurohet se nxënësit e kanë kuptuar mirë rëndësinë e pjesëmarrjes aktive në jetën shoqërore dhe shkollore. Disa nga pyetjet mund të jenë si më poshtë, por mësuesi/ja mund të shtojë edhe pyetje të tjera që mendon se e ndihmojnë në këtë pjesë të orës së mësimit. - Në sa grupe shoqërore bëni pjesë dhe çfarë detyrash dhe përgjegjësish keni në to - Cilat janë problemet për të cilat pjesëmarrja e qytetarëve është e rëndësishme - A është e rëndësishme pjesëmarrja e njerëzve në votim Pse - Ku qëndron dallimi midis një pjesëmarrësi aktiv ndaj një pjesëmarrësi pasiv - Cilat janë rrugët që do të ndiqni ju për të bindur një nxënës pasiv që të bëhet aktiv Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet dhe mund të ndërhyjë për të sqaruar më mirë konceptet dhe rëndësinë e pjesëmarrjes së njerëzve në komunitet, si dhe të nxënësve në jetën shkollore. Detyrë shtëpie. Nxënësit mund të zgjedhin sipas dëshirës njërin nga ushtrimet e rubrikës Veprimtari në shtëpi, në faqen 56. Tema 2. Vendimmarrja Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Të përkufizojë termin vendimmarrje. Të krahasojë vendimin me vendimmarrjen. Të analizojë rolin e vendimmarrjes në jetën shoqërore. vendim, qëllim, gjetja e fakteve, alternativa, vendimmarrje. foto me pamje nga takime ku merren vendime, materiale shtypi dhe botime të ndryshme për vendimmarrjen, postera ku kërkohet pjesëmarrja e komunitetit në vendimmarrje etj. Stuhi mendimesh INSERT Punë në grupe : Stuhi mendimesh Pasi shkruan temën e re të mësimit në dërrasë të zezë, për të ngjallur interesin e nxënësve në orën e mësimit, mësuesi/ja u kërkon atyre të përqendrohen në termin vendimmarrje dhe të thonë ç dinë për të. Ai/ajo u drejton atyre disa pyetje: - A ju ka ndodhur të merrni një vendim të rëndësishëm për veten tuaj - Kush i merr vendimet në familjen tuaj për çështje të ndryshme familjare - A keni marrë ndonjëherë vendime si grup apo klasë për probleme që ju kanë shqetësuar 83

84 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 - A mendoheni mirë apo nxitoheni kur merrni një vendim Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e pyetjeve dhe bën plotësimet e duhura për të drejtuar diskutimet drejt temës së mësimit. Ajo shkruan në dërrasë të zezë disa fjali, si: Vendimi është qëndrimi për një çështje të caktuar, pasi e kemi menduar dhe shqyrtuar mirë. : INSERT Mësuesi/ja i fton nxënësit të lexojnë mësimin dhe në dërrasë të zezë ndërton tabelën e INSERT-it, ndërkohë nxënësit e plotësojnë këtë tabelë në fletoret e tyre. + Ç është vendimi Alternativë Si realizohet marrja e vendimeve. Përfitimet nga pjesëmarrja në vendimmarrje. Roli që luan vendimmarrja në jetën shoqërore. - Si merren vendimet në Kuvend, si individ apo në grup - Si bëhet mbledhja apo diskutimi i fakteve dhe alternativave para marrjes së një vendimi - Cilat janë rrugët e realizimit të mirëkuptimit në grup : Punë në grupe Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesi/ja i ndan nxënësit në disa grupe. Tema e punës në grup është: Në komunitetin tuaj mungon një kënd lojërash. Për këtë ju keni vendosur që t i dërgoni një letër bashkisë ose komunës ku jetoni. Secili grup shkruan një letër. Letrat e të gjitha grupeve diskutohen dhe me vendim të përbashkët zgjidhet letra më e mirë. Mësuesi/ja u sugjeron nxënësve që të kenë parasysh hapat që ndiqen për marrjen e vendimit. Detyrë shtëpie. Ushtrimi i rubrikës Veprimtari në shtëpi, në faqen 58. Tema 3. Të drejtat e njeriut Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Të përkufizojë në mënyrë të plotë konceptin të drejtat e njeriut. Të renditë kategoritë kryesore të të drejtave të njeriut. Të analizojë hapat e zhvillimit të të drejtave të njeriut. të drejta, të drejtat e njeriut, dinjitet. materiale dhe botime të ndryshme për të drejtat e njeriut, Konventa e të Drejtave të Njeriut, Konventa e të Drejtave të Fëmijëve, postera, foto etj., me pamje nga respektimi i të drejtave të njeriut. Bashkëbisedim Punë në grupe Diagrami i Venit 84

85 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 : Bashkëbisedim Duke pasur parasysh njohuritë e shumta, që nxënësit kanë për këtë temë si nga viti i mëparshëm, ashtu edhe nga veprimtaritë e ndryshme për të drejtat e fëmijëve dhe të njeriut, mësuesi/ja ka mundësi këtu të përqendrohet me shumë në parimet bazë të të drejtave të njeriut dhe nxit një bashkëbisedim me nxënësit duke u bazuar në disa nga të drejtat kryesore të fëmijëve që ata i praktikojnë në jetën shkollore dhe jashtë saj. Mësuesi/ja u drejton disa pyetje nxënësve, të tilla si: - Cilat janë disa nga të drejtat tuaja - A mund të përmendni disa nga të drejtat dhe liritë themelore të njeriut - A njihni raste të shkeljes së të drejtave tuaja - Ku ju kanë ndodhur më shpesh këto shkelje: në shkollë apo në familje - A njihni ndonjë organizatë për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve A mund të përmendni ndonjë prej tyre - Cilat janë disa nga dokumentet bazë që mbrojnë të drejtat e fëmijëve dhe të drejtat e njeriut Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e nxënësve dhe u shpërndan atyre kopje të botimeve nga Konventa e të Drejtave të Fëmijëve. Nxënësit mund të lexojnë disa nga këto të drejta dhe bëjnë komente për to. : Punë në grupe Mësuesi/ja i ndan nxënësit në grupe dhe u cakton atyre detyra duke iu dhënë disa shembuj për grupet. Grupi i parë: Në lagjen/fshatin tim mungon mjeku i familjes. Ku mendoni se janë shkelur të drejtat e njeriut në këtë rast Grupi i dytë: Në një fshat të thellë malor mungon shkolla 9-vjeçare. Në cilat të drejta duhet të bazohet komuniteti i fshatit për të kërkuar hapjen e shkollës Grupi i tretë: Në komunitetin tuaj mungon një kënd sportiv. Cila është ajo e drejtë që i është mohuar komunitetit tuaj Nxënësit diskutojnë shembujt e mësipërm dhe mësuesi/ja bën ndërhyrjet përkatëse duke u bazuar edhe në Konventën e të Drejtave të Njeriut dhe në Konventën e të Drejtave të Fëmijëve. : Diagrami i Venit Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesi/ja vizaton në dërrasë të zezë diagramin e Venit. Të drejtat e njeriut Të drejtat e fëmijëve Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të nxjerrin të përbashkëtat dhe dallimet midis të drejtave të njeriut dhe të drejtave të fëmijëve. Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet e duhura. Detyrë shtëpie. Ushtrimi i rubrikës Veprimtari në shtëpi, në faqen

86 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Tema 4. Karakteristikat e të drejtave të njeriut Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Të listojë karakteristikat e të drejtave të njeriut. Të dallojë rëndësinë e të drejtave të njeriut. Të analizojë mënyrat e mbrojtjes të të drejtave të njeriut. të drejta. materiale dhe botime të ndryshme për të drejtat e njeriut, botime nga Konventa e të Drejtave të Njeriut, Konventa e të Drejtave të Fëmijëve, postera, foto etj., me pamje nga respektimi i të drejtave të njeriut. Diskutim Pema e mendjes Shkrim i lirë, turi i galerisë : Diskutim Duke pasur parasysh njohuritë e shumta që nxënësit kanë për këtë temë edhe nga mësimi i mëparshëm, ashtu edhe nga veprimtaritë e ndryshme për të drejtat e fëmijëve dhe të njeriut, mësuesi/ja mund të përqendrohet në disa nga karakteristikat e të drejtave të njeriut. Për të nxitur pjesëmarrjen e nxënësve në diskutim, mësuesi/ja bën disa pyetje: - A mund të renditni disa nga të drejtat e fëmijëve bazuar në Konventën e të Drejtave të Fëmijëve - Po disa nga të drejtat e njeriut që shprehen në Konventën e të Drejtave të Njeriut Mësuesi/ja shkruan në dërrasë disa nga të drejtat që përmendin nxënësit, për t i përdorur ato në fazën tjetër të mësimit,, ku ajo do të nxjerrë në pah karakteristikat kryesore të të drejtave. : Pema e mendjes Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin tekstin dhe ndërkohë ndërton në dërrasë të zezë një skemë. Pasi nxënësit lexojnë tekstin, ata punojnë individualisht në fletore pemën e mendjes, ku plotësojnë karakteristikat e të drejtave të njeriut. nuk blihen, fitohen apo trashëgohen konkrete të patjetërsueshme Karakteristikat e të drejtave të njeriut të pandashme universale plotësojnë njëra-tjetrën 86

87 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 Gjatë plotësimit të skemës së mësipërme, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të flasin për rëndësinë e secilës karakteristikë. Ajo i ndihmon ata duke bërë plotësimet apo sugjerime përkatëse. Duke mësuar këto karakteristika, nxënësit vënë në dukje rrugët dhe mënyrat për mbrojtjen e këtyre të drejtave. Më pas mësuesi/ja shtron pyetje për të nxjerrë në pah se përveç të drejtave, njerëzit kanë edhe përgjegjësitë e tyre. - Si lidhen të drejtat e njeriut me përgjegjësitë e tij - Si lidhen të drejtat e njeriut me dinjitetin - Pse themi se duke respektuar të tjerët respektojmë vetveten - A mendoni se pjesë e përgjegjësisë tuaj është zbatimi me përpikëri i rregullores së shkollës : Shkrim i lirë, turi i galerisë Në këtë pjesë të orës së mësimit për të përforcuar njohuritë e marra mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalinë: Liria ime mbaron aty ku fillon liria jote. Ajo u kërkon nxënësve të shkruajnë një ese me këtë temë. Përzgjidhen disa nga punimet më të mira dhe u kërkohet autorëve të tyre dhe nxënësve të tjerë të bëjnë komente për to. Detyrë shtëpi. Ushtrimi i rubrikës Veprimtari në shtëpi, në faqen 62. Tema 5. Të drejtat e njeriut të parashikuara në Kushtetutën e Shqipërisë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të renditë disa nga të drejtat e njeriut të përcaktuara në Kushtetutën e Shqipërisë. Të dallojë rëndësinë e Kushtetutës si garant i të drejtave të njeriut. Të analizojë ndryshimin midis të drejtave vetjake me ato politike dhe shoqërore. Fjalët kyç: Mjetet: kushtetutë, të drejta, detyrime. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, materiale dhe botime të ndryshme për të drejtat e njeriut, Konventa e të Drejtave të Njeriut, Konventa e të Drejtave të Fëmijëve, postera, foto etj., me pamje nga respektimi i të drejtave të njeriut. Parashikim me terma paraprakë INSERT Diskutim i lirë : Parashikim me terma paraprakë Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalët kyç të mësimit kushtetutë, të drejta dhe detyrime. Ajo u kërkon nxënësve nxjerrin në pah se ku qëndron lidhja mes këtyre termave dhe të parashikojnë se çfarë do të mësojnë në këtë orë mësimi. Gjatë kësaj kohe, mësuesi/ja u tregon nxënësve botimin e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë ose foton që jepet në tekstin e mësimit. 87

88 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 7 U drejtohen nxënësve pyetjet: - A e njihni këtë botim/libër - Ç është kushtetuta për ju - Pse është e rëndësishme Kushtetuta për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut - Çfarë përcaktohet në Kushtetutë në lidhje me të drejtat dhe liritë themelore të njeriut Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet përkatëse. : INSERT Më pas, mësuesi/ja u kërkon të lexojnë tekstin për pak minuta dhe gjatë leximit nxënësit do të vendosin katër shenjat e metodës INSERT. + Parimet e përgjithshme Vendi që zënë në Kushtetutë liritë dhe të drejtat e njeriut. Nenet përkatëse nga Kushtetuta Liritë dhe të drejtat politike që lidhen me votën dhe votimin Liritë dhe të drejtat ekonomike, shoqërore dhe kulturore Nenet përkatëse nga Kushtetuta E drejta për arsimimin Pasi dëgjon shënimet që kanë mbajtur nxënësit, mësuesi/ja bën plotësimet e nevojshme. Më pas, shpjegon se një nga detyrat kryesore të Kushtetutës së Shqipërisë është mbrojtja e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut. Ajo tregon se në Kushtetutë janë tre kapituj, që flasin për liritë dhe të drejtat themelore të njeriut, përfshirë të drejtat vetjake, politike, ekonomike, shoqërore dhe kulturore. : Diskutim i lirë Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë pyetjen: - Si realizohet në praktikë e drejta për t u arsimuar Ajo i orienton nxënësit në kriteret që duhet të ndiqen për arsimimin si për arsimin e përgjithshëm, ashtu edhe për atë profesional. Ajo bën plotësimet përkatëse dhe kujdeset që diskutimet të përqendrohen në çështjen në fjalë. Detyrë shtëpie. Ushtrimi në rubrikën Veprimtari në shtëpi, në faqen

89 Libër mësuesi Edukata shoqërore 8 Përgatitur nga: Anila Tabaku Lumnije Hasaj

90 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 90

91 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 UNICEF-i, UNESCO-ja, PNUD-i etj. OKB-së, si: 91

92 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 flasim për BE-në 92

93 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 93

94 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Tema 1. Të njohim veten KREU I NDËRVARËSIA E INDIVIDIT Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përshkruajë karakteristikat dhe talentet vetjake. Të dallojë elementet përbërëse të identitetit të tij/saj. Të dallojë ngjashmëritë midis njerëzve. Fjalët kyç: Mjetet: karakteristikë, interesa, talent, përvojë, shije vetjake, cilësi, identitet, diversitet. teksti, foto, pllakate dhe materiale të ndryshme me pamje nga grupe njerëzish, sporte, muzikantë, ku të dalin në pah të përbashkëtat dhe veçoritë e tyre, Konventa për të Drejtat e Fëmijëve. Stuhi mendimesh Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Punë në grup : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja njeh nxënësit me temën dhe bën në tabelë skemën e mëposhtme. U kërkohet nxënësve të shkruajnë karakteristikat e veta, si: cilësitë fizike, pasionet, dëshirat apo gjëra të tjera, që ata kanë të veçanta nga të tjerët, për të nxjerrë në pah dallimet që kanë me shokët dhe shoqet e tjera. Vetja : Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet, e mëposhtme: - Cilat janë karakteristikat vetjake të gjithsecilit - Cilat janë përvojat apo kujtimet tuaja - Cilat janë gjërat që ju pëlqejnë më shumë Po ato që nuk ju pëlqejnë Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të shkruajnë pikat kryesore të mësimit, duke u mbështetur në pyetjet e mësipërme. Karakteristikat vetjake: gjinia, ngjyra e flokëve, ngjyra e syve, gjuhët që flet. Kujtimet/përvojat e mëparshme, duke radhitur këtu ngjarjet më të rëndësishme, si: festa ditëlindjesh, mbrëmje, dasma, përvojat e para në përdorimin e ndonjë vegle muzikore apo të ndonjë mjeti tjetër Pëlqimet/mospëlqimet: sporti i parapëlqyer, lënda e parapëlqyer, muzika, apo veprimtaritë më të parapëlqyera. 94

95 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Pasi nxënësit kanë folur për karakteristikat vetjake, mësuesi/ja u kërkon atyre të shprehin mendimet e tyre rreth cilësive dhe karakteristikave të ngjashme dhe të ndryshme që kanë ata me njëri-tjetrin. : Punë në grup Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë ushtrimin Pëlqimet/mospëlqimet. Nxënësit ndahen në tri grupe. Këto grupe ndahen sipas parapëlqimeve që kanë: Grupi I sporti i parapëlqyer; Grupi II lënda e parapëlqyer; Grupi III muzika e parapëlqyer. Në fund, mblidhen përgjigjet e nxënësve dhe arrihet në përfundimet: Sporti i parapëlqyer është Lënda e parapëlqyer është Muzika e parapëlqyer është Tema 2. Identitetet brenda grupeve Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përkufizojë termat grup dhe komunitet. Të renditë disa nga përgjegjësitë, përfitimet dhe të drejtat e tij/saj në grupin ku bën pjesë. Të krahasojë termin grup me komunitet. Fjalët kyç: Mjetet: Stuhi mendimesh, të nxënit në bashkëpunim izolim, rajon, shtet, përfitim vendor, përfitim kombëtar, komunitet, bashkëpunim, përgjegjësi. teksti, pamje të ndryshme të komuniteteve dhe grupeve në aspekte të veçanta, rregullorja e shkollës, Konventa për të Drejtat e Fëmijëve, kartolina me pamje nga fshatra ose qytete, foto në komunitetin e shkollës që paraqesin aspekte të veçanta. Ditari dypjesësh Diskutim : Stuhi mendimesh, të nxënit në bashkëpunim Mësuesi/ja shënon në tabelë termin grup shoqëror. Nxënësit plotësojnë skemën. Grup shoqëror Duke pasur parasysh se nxënësit e njohin konceptin e grupit, mësuesi/ja kërkon që ata të thonë se ç dinë për grupin shoqëror dhe i shkruan përgjigjet e tyre në tabelë. Ajo i pyet ata për grupet ku bëjnë pjesë dhe çfarë përfitojnë ato. Gjithashtu, mësuesi/ja u kërkon që të grupohen në bazë të parapëlqimeve dhe interesave që kanë, si për shembull: për filmat, librat, sportet etj., ku secilit grup u drejtohn pyetje të ndryshme. Mësuesi/ja u kërkon atyre t i shkruajnë në një fletë çfarë u pëlqen sipas grupeve. 95

96 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja ndan tabelën në dy pjesë dhe udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe më pas të plotësojnë tabelën në fletoren e tyre. Fjalia ose çështja Komenti nga nxënësi Grupi - Ka karakteristika të përbashkëta; - Etnia, zakonet, feja, traditat, kujtimet, detyrimet, interesat; - Diçka e përbashkët me të tjerët; - Një karakteristikë, interes, parapëlqim, përfitime, përgjegjësi. Komuniteti - Diçka më e madhe se vetja; - Njerëzit u përkasin shumë komuniteteve; - Lagje, krahinë, komunitete të grupuara gjeografikisht; - Komunitete të grupuara sipas llojit të veprimtarisë: nxënës, shkrimtarë, biznes; - Komunitete të grupuara sipas territorit, nivel vendor, kombëtar, rajonal. Mësuesi/ja diskuton gjerësisht me nxënësit rreth komenteve për grupet dhe komunitetet ku ata bëjnë pjesë duke nxjerrë në pah dallimet midis tyre. : Diskutim Rubrika Reflekto. Mësuesi/ja diskuton me nxënësit pyetjet e rubrikës Reflekto duke bërë plotësimet përkatëse. Detyrë shtëpie: Ushtrimet 1 ose 2, sipas dëshirës së nxënësve, në rubrikën Aktivitete në shtëpi, në faqen 9. Tema 3. Ndikimet familjare tek identiteti Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përkufizojë termin identitet. Të dallojë karakteristikat e lindura dhe ato të mësuara. Të analizojë ndikimin e familjes në formësimin e identitetit. Fjalët kyç: Mjetet: identitet, formësim, i lindur, i mësuar, trashëgimi, karakteristikë, shpirtëror. teksti, foto vetjake dhe foto familjare, materiale të ndryshme për familjes, botime për familjen. Parashikim me terma paraprakë Diskuto/ analizo/ plotëso Puna me tekstin 96

97 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 : Parashikim me terma paraprakë Pasi shkruan në tabelë fjalët kyç, mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të bëjnë një tregim të shkurtër duke përdorur fjalët që janë shkruar në tabelë dhe duke bërë lidhjen mes tyre. Identitet Trashëgimi Karakteristikë Mësuesi/ja dëgjon më vëmendje krijimet e nxënësve dhe u kërkon atyre të gjejnë lidhjet mes fjalëve kyç dhe mësimit të ditës. : Diskuto/ analizo/ plotëso Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të thonë cilësitë apo karakteristikat e tyre të lindura dhe të mësuara, duke plotësuar që përmes trashëgimisë secili ka karakteristika të anëtarëve të familjes që i japin formë identitetit të tyre si nga pamja fizike dhe deri te mënyra e sjelljes, por duke theksuar se secili është unik dhe i veçantë në shumë mënyra, pasi disa tipare të identitetit janë të mësuara. Mësuesi/ja i drejton nxënësit të plotësojnë tabelën që është në libër, me ngjashmëritë dhe ndryshimet që kanëme pjesëtarët e tjerë të familjes duke përdorur foto vetjake dhe familjare. : Puna me tekstin Duke plotësuar tabelën Ndikimet familjare sipas kërkesave të tekstit për ngjashmëritë dhe ndryshimet që kanë nxënësit në tipare dhe paraqitje me pjesëtarët e familjes së tyre. Mësuesi/ja e drejton veprimtarinë për të theksuar se secili pjesëtar i shoqërisë është unik, pavarësisht ngjashmërive me të tjerët. Theksohet se identiteti i gjithsecilit është i veçantë dhe i ndryshëm nga të tjerët. Detyrë shtëpie: Ushtrimi i rubrikës Aktivitete në shtëpi, në faqen 10. Tema 4. Çfarë na lidh me të tjerët Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përshkruajë me fjalët e tekstit termin ndërvarësi. Të dallojë ndërvarësinë ndërmjet individëve, grupeve, institucioneve. Të analizojë ndikimin e teknologjisë te ndërvarësia. Fjalët kyç: Mjetet: nevojë, dëshirë, shkak, pasojë, komb, rajon. teksti, foto, pllakate dhe materiale të ndryshme me pamje nga grupe njerëzish në marrëdhënie të ndryshime, foto të pajisjeve më të fundit të teknologjisë, si: kompjuter, celular, televizor HD, video-lojëra etj. Stuhi mendimesh Parashikim me terma paraprakë Provo njohuritë 97

98 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja njeh nxënësit me temën dhe i pyet ata rreth nevojave dhe dëshirave që kanë. Nxënësve u drejtohen pyetjet e mëposhtme: - Pse duhet të keni marrëdhënie me njerëz të tjerë (Sepse njerëzit kanë nevoja dhe dëshira, të cilat plotësohen në ndërveprim me njerëzit e tjerë.) - Si i plotësoni këto nevoja dhe dëshira me njerëzit e tjerë - Pse popujt apo kombet kanë marrëdhënie mes tyre - Çfarë u jepni dhe u merrni njerëzve që ju rrethojnë : Parashikim me terma paraprakë Mësuesi/ja shkruan fjalët kyç në tabelë dhe u kërkon nxënësve të bëjnë një tekst të shkurtër duke përdorur fjalët kyç dhe duke bërë lidhjen e duhur mes tyre, në mënyrë që teksti të ketë kuptim. Nevoja Dëshira Shkak Pasojë Komb Rajon Mësuesi/ja i dëgjon nxënësit duke shtuar se njerëzit i plotësojnë nevojat e tyre duke pasur një marrëdhënie të ndërvarur. Si njerëzit, ashtu edhe shteti, varen nga njëri-tjetri duke i plotësuar nevojat dhe dëshirat në një marrëdhënie ndërvarësie, duke përdorur burimet e mjedisit natyror, pasi kjo ndërvarësi është e domosdoshme, sepse shpërndarja e pabarabartë e burimeve dhe përdorimi i papërshtatshëm i burimeve të rinovueshme dhe të parinovueshme sjellin pasoja negative në zhvillimin e shoqërisë, si dhe konflikte shoqërore. Gjithashtu, ndryshimet teknologjike në fusha të ndryshme si komunikimi apo transporti lehtësojnë rritjen e ndërvarësisë dhe e bëjnë botën të quhet fshat global. Mësuesi/ja përdor edhe foto të pajisjeve më të fundit për t`i konkretizuar më mirë. : Provo njohuritë Për të parë nivelin e përvetësimit të mësimit, mësuesi/ja u drejton disa pyetje nxënësve: - Ç kuptoni me marrëdhënie ndërvarësie - Si ndikojnë nevojat dhe kërkesat për burime ndërmjet shteteve apo njerëzve - Si ndikojnë përparimet dhe ndryshimet teknologjike te ndërvarësia Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 ose 2 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, sipas dëshirës së nxënësve, në faqen 12. Tema 5. Ndryshimi vetjak Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përkufizojë termin ndryshim vetjak. Të dallojë ndryshimet sasiore dhe cilësore te vetja. Të analizojë pasojat dhe rezultatet e ndryshimeve sasiore dhe cilësore te vetja. Fjalët kyç: tregues, ndryshim, sasior, cilësor, përshtatje. Mjetet: teksti, materiale apo foto vetjake ose pamje të ndryshime të nxënësve, botime ose materiale të ndryshme për ndryshimin/rritjen e njeriut. 98

99 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Stuhi mendimesh Lexim me ndalesa Provo njohuritë, turi i galerisë : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë termin ndryshimi vetjak dhe kërkon nga nxënësit që të japin mendimet e tyre rreth këtij termi. i vazhdueshëm nuk jam njëlloj Ndryshimi vetjak ndryshoj në kohë i ndodh gjithsecilit : Lexim me ndalesa Mësuesi/ja pyet nxënësit se cili do të lexojë pjesën e shkëputur nga Shtëpia me arna. Zgjidhen tre prej nxënësve, të cilët do të lexojnë nga një paragraf secili. o Ndalesa I - nxënësi i parë lexon paragrafin e parë. Pasi mbaron së lexuari paragrafin, mësuesi/ja u drejton nxënësve të tjerë pyetjet: - Çfarë kuptoni nga kaq sa u lexua - Si mendoni se do të vazhdojë ngjarja o Ndalesa II - nxënësi i dytë lexon paragrafin e dytë. - Si ndryshoi shtëpia e tyre - Po vetë pjesëtarët e familjes çfarë ndryshimi pësuan o Ndalesa III - nxënësi i tretë lexon paragrafin e tretë. - Listoni ndryshimet që ndodhën në shtëpinë me arna. - A jemi ne në ndryshim të vazhdueshëm Diskutim. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të japin mendimin e tyre rreth tregimit, ku theksohen ndryshimet që ndodhin në kohë. Gjithashtu, pasi nxënësit kanë plotësuar tabelën, mësuesi/ja diskuton me ta ndryshimet që kanë ndodhur te secili prej tyre në kohë, duke nxjerrë në pah ndryshimet që janë të përbashkëta mes nxënësve dhe ato që janë të veçanta për secilin prej tyre. : Provo njohuritë, turi i galerisë Për të parë nivelin e përvetësimit të mësimit, mësuesi/ja u drejton disa pyetje nxënësve, të tilla si: - Çfarë kuptoni me ndryshim sasior - Çfarë kuptoni me ndryshim cilësor - Ç do të thotë të përshtatesh Si e kuptoni ju përshtatjen Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të sjellin fotot e tyre të periudhave të ndryshme të jetës, për të treguar ndryshimet, të cilat ekspozohen. Kjo mund të sjellë dhe çaste gazmore midis nxënësve. Detyrë shtëpie. Një nga ushtrimet e rubrikës Aktivitete në shtëpi, sipas dëshirës së nxënësve, në faqen

100 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Tema 6. Përtej ndryshimit vetjak Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përkufizojë termin natyrë e ndryshimit. Të dallojë pasojat e ndryshimit te njerëzit. Të analizojë ndryshimet me pasoja pozitive dhe negative në komunitetin e tij/saj. Fjalët kyç: Mjetet: mjedis, organizim, ekonomik, social, ndryshim sasior, ndryshim cilësor. teksti, materiale apo foto të qyteteve të ndryshme para viteve 90 dhe të ditëve të sotme, materiale nga interneti që tregojnë ndryshimet para dhe pas viteve 90 në Shqipëri dhe për ngjarjet botërore që kanë ndikuar më shumë në ndryshime. Parashikim me terma paraprakë INSERT Diskutim i lirë : Parashikim me terma paraprakë Në fillim mësuesi/ja i njeh nxënësit me temën e mësimit dhe më pas shkruan në tabelë fjalët kyç. Mjedis Organizim politiko-social Pasojë Komb Rajon Mësuesi/ja i kërkon nxënësve të krijojnë një histori me to, duke përdorur foto që tregojnë pamje nga Shqipëria para dhe pas viteve 90. Dëgjohen krijimet e nxënësve me kujdes dhe jepen vlerësime. : INSERT Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin për pak minuta, ndërkohë që në dërrasë ndërton tabelën e INSERT-it. Kjo metodë nis me rikujtimin e njohurive të fituara më parë dhe lejon nxënësit të kontrollojnë shkallën e të kuptuarit gjatë leximit të tekstit. Mësuesi/ja i fton nxënësit të plotësojnë tabelën në fletoret e tyre. Ajo që lexon nxënësi është e njohur për të. + Ajo që lexon nxënësi është e re për të. Ajo që lexon nxënësi është nuk përputhet me njohuritë që ai ka marrë më parë. Nxënësi kërkon të dijë më tepër për informacionin e marrë. Ndryshimi: Sasior Cilësor Te mjedisi Tek individi (teknologjia) Pozitiv (shtimi i automjeteve) Negativ (shtimi i aksidenteve) Organizim ekonomik-social Si ka qenë Shqipëria para viteve 90 (kjo mund të realizohet nga mësuesi/ ja me anë të fotove në bashkëpunim me nxënësit) 100 : Diskutim i lirë Mësuesi/ja mund të organizojë këtë pjesë të orës së mësimit në formën e diskutimeve të lira duke u mbështetur në rubrikat e faqeve Detyrë shtëpie. Ushtrimi 2, në rubrikën Aktivitete në shtëpi, në faqen 17.

101 Tema 1. Kultura Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 KREU II NDËRVARËSIA E INDIVIDIT ME MJEDISIN KOMBËTAR DHE RAJONAL Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përkufizojë termin kulturë. Të dallojë të përbashkëtat dhe ndryshimet ndërmjet koncepteve kulturë e nënkulturë. Të analizojë rëndësinë e identitetit kulturor. Fjalët kyç: kulturë, shoqëri, nënkulturë, identitet kulturor. Mjetet: teksti, materiale nga interneti që flasin për kulturën nga vende të ndryshme, foto etj. Pema e mendjes Parashikim me terma paraprakë Puna me tekstin : Pema e mendjes Mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën kulturë dhe pyet nxënësit se ç kuptojnë me këtë term. - Cilat janë elementet kryesore të kulturës Pas përgjigjeve të nxënësve, mësuesi/ja në bashkëpunim me nxënësit plotëson pemën e mendjes. mënyra e prodhimit sistemet politike stilet e të veshurit besimet KULTURA gjuha ritualet teknologjia arti Pas plotësimit të pemës së mendjes, mësuesi/ja thekson: me termin kulturë nënkuptohet një shoqëri, një grup ku shumica ose të gjithë jetojnë dhe mendojnë në mënyra të ngjashme. : Parashikim me terma paraprakë Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin për pak minuta. Shkruhen në tabelë fjalët kyç të mësimit, si më poshtë. Kulturë Shoqëri Nënkulturë Identitet kulturor Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të bëjnë lidhjen midis këtyre fjalëve, duke u kërkuar të tregojnë se në cilën kulturë bën pjesë gjithsecili prej tyre dhe se si lidhet kultura me identitetin e gjithsecilit. Me anë të diagramit të Venit realizohet objektivi 2. : Puna me tekstin Mësuesi/ja shkruan në tabelë përkufizimet e termave kulturë, nënkulturë dhe në përforcimin e njohurive u kërkon nxënësve të plotësojnë ushtrimin 2. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 ose 2 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, sipas dëshirës së nxënësve, në faqen

102 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Tema 2. Kultura shqiptare Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Të dallojë veçori të kulturës shqiptare. Të dallojë rëndësinë e identitetit kombëtar. Të analizojë të veçantat e kulturës shqiptare. kulturë shqiptare, identitet kombëtar, veçori kulturore, zhvillim kulturor. teksti, materiale dhe foto të ndryshme që flasin për kulturën shqiptare, përfshirë këtu muzikën, artin, vallet popullore, disa prej tyre të sjella edhe nga vetë nxënësit. Bashkëbisedim Punë në grupe Turi i galerisë : Bashkëbisedim Pasi i njeh nxënësit me temën e mësimit, mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetje të tilla, si: - Çfarë dini për kulturën shqiptare - Cilat janë disa nga veçoritë e kulturës shqiptare - Për cilin aspekt të kulturës sonë do të ndiheshit më krenarë - Pse themi se termi kulturë nënkupton edhe termin shoqëri - Sa i rëndësishëm është për ju identiteti kulturor Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet dhe mund të bëjë ndërhyrjet përkatëse, në mënyrë që të drejtojë diskutimet rreth temës së mësimit dhe gjërat kryesore shkruhen në tabelë. : Punë në grupe Pasi nxënësit kanë marrë informacion rreth temës që do të diskutohet, mësuesi/ja i ndan ata në disa grupe. Secili grup do të përgatitë informacion për një nga elementet e kulturës. Grupi I Grupi II Grupi III Grupi IV Grupi V Grupi VI një historik të shkurtër rreth kulturës shqiptare. informacion për gjuhën. informacion për fenë. informacion për mënyrën e jetesës. informacion për artin, (pikturën, arkitekturën, muzikën dhe kërcimin). informacion për të veçantat e kulturës shqiptare. Grupet mund t`i paraqesin materialet e tyre edhe në tabakë të bardhë letre, ku mund të ngjisin edhe pamje lidhur me çështjen që trajtojnë. : Turi i galerisë Nxënësit paraqesin para klasës punimet e tyre. Ata krahasojnë dhe vlerësojnë punët e njëri-tjetrit. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, në faqen

103 Tema 3. Kultura evropiane Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përmendë disa nga qendrat e kulturës evropiane. Të veçojë tiparet kryesore të kulturës evropiane. Të analizojë rolin ndihmës të kulturës evropiane në botë. Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Fjalët kyç: Mjetet: kulturë evropiane, zhvillim kulturor, solidaritet, individualizëm. teksti, materiale dhe foto të ndryshme që tregojnë për kulturën evropiane, përfshirë këtu muzikën, artin, letërsinë, disa prej tyre të sjella edhe nga vetë nxënësit. Diskutim për fotot Ditari dypjesësh Provo njohuritë, diagrami i Venit : Diskutim për fotot Pasi i njeh nxënësit me temën e mësimit dhe u kërkon atyre të shohin edhe fotot në tekst, mësuesi/ja drejton pyetjet: - Ç është Evropa - A ka vizatuar ndonjëri prej jush vendet që jepen në fotot e tekstit - Çfarë të veçantash kanë fotot që shihni në tekst - Ç dini për këto vende, nëse mund të keni lexuar për to apo të keni parë në televizor Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet dhe mund të bëjë ndërhyrjet përkatëse, në mënyrë që të drejtojë diskutimet rreth temës së mësimit. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja orienton nxënësit të lexojnë për pak minuta mësimin dhe ndërkohë ajo ndan tabelën në dy pjesë duke përdorur teknikën ditari dypjesësh. Kjo teknikë nxit nxënësit të lexojnë në mënyrë të qëllimshme duke lidhur ngushtë pamjet me atë çka lexojnë. Pasi mësuesi/ja ka ndarë tabelën në dy pjesë, ajo orienton nxënësit të bëjnë të njëjtën gjë në fletoret e tyre. Fjalia ose çështja Kultura evropiane Komenti nga nxënësi - Zanafilla: grekët, romakët - Ndihmë për të gjithë botën (filozofi, letërsi, art, qeverisje) Arsimi - Rezultat i sistemeve shumë të mira (universitetet e hershme, si: Oksfordi, Kembrixhi, Parisi, Bolonja - universiteti i parë në botë) 103

104 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Arti - Që nga lashtësia - Pikturë, skulpturë, letërsi Ushqimet, pijet - Kuzhina italiane, franceze, ballkanike (greke) Muzika - Mozarti, Verdi, Bethoveni - Zanafilla e muzikës pop dhe rrok Feja - Krishterimi (feja kryesore), por ka edhe fe të tjera, si hebraike, myslimane etj. Sporti - Ndikim i jashtëzakonshëm në botë, të gjitha sportet (përveç basketbollit) e kanë origjinën në Evropë (futbolli, volejbolli, atletika, mundja etj.) Ndikimi botëror - Pasojë e kolonizimit të shumë vendeve të Amerikës së Veriut dhe të Jugut, Afrikës, Azisë (Indi, si ish-koloni e Britanisë së Madhe) : Provo njohuritë, diagrami i Venit Për përforcimin e njohurive të përftuara në këtë orë mësimi, mësuesi/ja bën disa pyetje, si më poshtë: - Cilat janë disa nga qendrat e kulturës evropiane - Për çfarë shquhen ato - Cili është roli i kulturës evropiane në botë - Cilat janë disa nga tiparet e kulturës evropiane Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet dhe diskuton me nxënësit duke bërë plotësimet e nevojshme. Me anë të diagramit të Venit nxënësit gjejnë të përbashkëtat dhe të veçantat midis kulturës evropiane dhe kulturës shqiptare. Kultura evropiane - feja e krishterë - ka ndikim të madh përtej kufijve të Evropës - kuzhina ose ushqimi - krijimi i kulturës së re mbi traditat popullore - feja - arsimi - sporti - bashkëjetesa e shumë feve - besa e shqiptarit - mikpritja dhe bujaria Kultura shqiptare Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 ose 2 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, sipas dëshirës së nxënësve, në faqen

105 Tema 4. Kultura shqiptare si pjesë e asaj evropiane Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Të listojë disa nga tiparet e përbashkëta të kulturës shqiptare me atë evropiane. Të tregojë kontributet e veçanta të kulturës shqiptare në atë të familjes evropiane. Të analizojë ndryshimet e kulturës shqiptare nga ajo evropiane. tipare të përbashkëta, tipare të veçanta, shkëmbim kulturor. teksti, materiale dhe foto të ndryshme që tregojnë për kulturën evropiane dhe shqiptare, si: muzika, arti, letërsia, sportet, materiale nga interneti për veprimtari të kulturës shqiptare në vende të ndryshme të Evropës dhe veprimtari evropiane në Shqipëri. Bashkëbisedim Lexim i drejtuar Puna me tekstin : Bashkëbisedim Pasi i njeh nxënësit me temën e mësimit dhe duke marrë shkas nga njohuritë dhe informacionet që kanë marrë nxënësit nga mësimet e mëparshme për kulturën shqiptare dhe atë evropiane, mësuesi/ja nxit pjesëmarrjen e tyre me pyetje të ndryshme në bashkëbisedim. - A është kultura shqiptare pjesë e kulturës evropiane dhe pse - A është kultura shqiptare sot më e ngjashme me atë evropiane se disa vite më parë - Çfarë na bën të veçantë ne brenda familjes së madhe evropiane - Cilat janë disa nga figurat shqiptare që njihen në Evropë Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve me vëmendje dhe i orienton ato drejt temës së mësimit në mënyrë që nxënësit të nxjerrin në pah se kultura shqiptare është pjesë e pandarë e kulturës evropiane. : Lexim i drejtuar, diagrami i Venit Metoda Lexim i drejtuar është një metodë ku nxënësit lexojnë tekstin e mësimit me ndalesa dhe parashikojnë. Leximi bëhet sipas momenteve të përcaktuara prej mësueses/it për të parë nëse provat e parashikuara nga nxënësit dalin të sakta. Mësuesi/ja nuk bën shumë ndalesa për të mos cenuar të kuptuarit e përmbajtjes. Në këtë metodë, nxënësit punojnë në dyshe. Nxënësit mendojnë: Kultura shqiptare është nënkulturë e kulturës evropiane. Kultura shqiptare ka tipare të përbashkëta me atë evropiane. Nxënësit mësojnë: Duke qenë e pozicionuar gjeografikisht në Evropë, Shqipëria ka pasur mundësi shkëmbimi kulturor me Evropën. Gjithsesi, kultura shqiptare jo vetëm ka marrë nga kultura evropiane, por edhe e ka pasuruar atë me tiparet e saj të veçanta. 105

106 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Në orën e kaluar nxënësit plotësuan diagramin e Venit mbi kulturën evropiane dhe atë shqiptare. Në këtë fazë bëhen plotësimet e mëtejshme. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe të nënvizojnë pjesët kryesore, ndërkohë ndërtohet në tabelë diagrami i Venit. Kultura evropiane muzika klasike veshja mikpritja dhe bujaria muzika folklorike kostumografia Kultura shqiptare 1. lashtësia, traditat dhe zakonet e hershme 2. vlerësojnë lirinë, mundësinë për t u vetëqeverisur dhe demokracinë 3. veshja dhe mënyra e argëtimit 4. vlerësojnë arsimin Nxënësit duhet të reflektojnë mbi diagramin e Venit. Nxënësit mendojnë: 1. Kultura shqiptare si ajo evropiane karakterizohet nga lashtësia. Nxënësit mësojnë: 1. Që në lashtësi shqiptarët kanë kontribuar në formimin e kulturës evropiane (dëshmitë, historia, arkeologjia, qendrat e lashtësisë si Durrësi, Butrinti, Apolonia etj.). 2. Shqiptarët kanë vlerësuar lirinë, vetëqeverisjen, demokracinë, respektimin e të drejtave të njeriut. 3. Mënyra e jetesës së shqiptarëve po vjen duke u bërë më e ngjashme me atë të Evropës. 4. Arsimi dhe edukimi, shihet si element zhvillimi nga të dyja kulturat. Kontributet e veçanta të kulturës shqiptare në familjen evropiane Nxënësit mendojnë: 1. Shqipëria ka kontribuar në kulturën evropiane me anë të pakicave kombëtare që ndodhen në Greqi Itali si dhe me shqiptarët që shkuan në Evropë pas viteve 90. Nxënësit mësojnë: 1. Mikpritja dhe bujaria shqiptare janë bërë të njohura për gjithë vizitorët. 2. Muzika folklorike, veçanërisht polifonia e jugut, dallohet nga të gjitha llojet e të kënduarit në Evropë. 3. Kostumografia është shumë e larmishme. 4. Në demokraci, kontributi i artistëve dhe shkrimtarëve shqiptarë në kulturën evropiane. : Puna me tekstin Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja orienton nxënësit që t`u përgjigjen pyetjeve të rubrikave Pyetje për vetëvlerësim dhe Aktivitete në klasë, në faqen

107 TEST PËR KREUN II Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 1. Përkufizo termin kulturë. 2. Cilat janë ngjashmëritë dhe ndryshimet midis kulturës dhe nënkulturës 3. Cilat janë disa nga veçantë e kulturës shqiptare në familjen evropiane a. b. c. d. 4. Rendit disa tipare të veçanta të kulturës së krahinës suaj. 5. Shkruaj një ese të shkurtër me temën Jam i veçantë. Jam shqiptar. 107

108 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 KREU III LIDHJA DHE NDËRVARËSIA E SHQIPËRISË ME FQINJËT, EVROPËN DHE BOTËN Tema 1. Organizata e Kombeve të Bashkuara Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Të përkufizojë termin OKB. Të përshkruajë historikun e formimit të OKB-së. Të analizojë qëllimet kryesore të kësaj organizate. organizatë, organizma ndërkombëtare, aleancë, agresion. teksti, materiale dhe foto të selisë së OKB-së, botime të ndryshme të organizmave të OKB-së, si: UNICEF, UNESCO, PNUD etj., materiale të ndryshme shtypi që lidhen me punën e OKB-së në Shqipëri dhe vende të tjera. Stuhi mendimesh Shpjegim, pema e mendjes Diskutim i lirë : Stuhi mendimesh Pasi i njeh nxënësit me temën e mësimit, mësuesi/ja u kërkon atyre të thonë çfarë dinë për OKB-në, duke pasur parasysh edhe njohuritë që ata kanë marrë nga lënda e historisë. Shkruhet në tabelë fjala OKB. organizata ndërkombëtare e ka selinë në Nju-jork ka 192 anëtarë shtetesh OKB Sekretari i përgjithshëm është Ban Ki Mun ruan paqen në botë : Shpjegim, pema e mendjes Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe. Secili grup lexon për disa minuta një nga çështjet dhe ndërton pemën e mendjes. Përfaqësuesit e çdo grupi paraqiten para klasës në një tabak letre punën e tyre. Grupi I. Çfarë është OKB-ja të mëdha, të vogla, të pasura, të varfra bashkim i shteteve që pranojnë të bashkëpunojnë është formuar pas Luftës II Botërore OKB zgjidh konfliktet në mënyrë paqësore 1. ruajtja e paqes në Botë 2. zhvillimi i marrëdhënieve të mira midis shteteve 3. nxitja e bashkëpunimit në zgjidhjen e problemeve botërore 4. inkurajimi për respektimin e të drejtave të njeriut 108

109 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Grupi II. Si lindi OKB-ja. OKB-ja Shekulli XVIII - Kanti propozon krijimin e një federate për mbrojtjen e shteteve të vogla. Pas Luftës së Parë Botërore krijohet Lidhja e Kombeve, që shtetet të punonin për të ndërtuar paqen. U shkri për dy arsye: 1. SHBA-ja nuk ishte anëtare e Lidhjes së Kombeve 2. Anëtarët e Lidhjes së Kombeve ishin indiferentë ndaj Japonisë, Italisë dhe Gjermanisë në luftërat agresive të vitit 1930, që si rrjedhim çuan në shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore. Grupi III. Nga Lidhja e Kombeve në Organizatën e Kombeve të Bashkuara: : nënshkrimi i Kartës së Atlantikut, nga Ruzvelti dhe Çërçilli : nënshkrimi nga përfaqësues të Alencës Deklarata e Kombeve të Bashkuara, e cila pranonte parimet e Kartës së Atlantikut, dhe del zyrtarisht emri OKB : SHBA-ja, Anglia, Kina, Bashkimi Sovjetik bien dakord të krijohet OKB-ja. : Diskutim i lirë Mësuesi/ja diskuton me nxënësit thënien e Ruzveltit: Bota në të ardhmen duhet të mbështetet në respektimin e katër lirive themelore të njeriut, që janë: liria e të shprehurit, liria e besimit, liria nga mjerimi dhe liria nga frika. drejton diskutimet për të nxjerrë në pah rëndësinë që kanë liritë e njeriut për përparimin e botës. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, në faqen 30. Tema 2. OKB-ja dhe strukturat e saj mbështetëse Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të listojë disa nga qëllimet dhe objektivat e OKB-së. Të përshkruajë rolin e strukturave të OKB-së. Të analizojë funksionet bazë të strukturave të OKB-së. Fjalët kyç: Mjetet: dokument, kartë, marrëveshje, strukturë, sanksion. teksti, materiale dhe foto të ndryshme mbi OKB-në, botime të ndryshme të organizmave të OKB-së, si: Këshilli i Sigurimit, Sekretariati, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë etj., materiale të ndryshme shtypi që lidhen me punën e OKB-së dhe strukturave të saj në Shqipëri dhe vende të tjera. Bashkëbisedim Përvijim i të menduarit Punë me tekstin : Bashkëbisedim Duke marrë shkas edhe nga njohuritë e përftuara nga mësimi i kaluar për Organizatën e Kombeve të Bashkuara, mësuesi/ja nxit nxënësit për pjesëmarrje në bashkëbisedim duke bërë disa pyetje, si më poshtë: - Ç është OKB-ja - Pse u krijua OKB-ja - Cili është misioni i OKB-së - A njihni ndonjë strukturë të OKB-së - Cili është tani Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së - A e dini se ku ndodhet Selia e Asamblesë së OKB-së 109

110 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e nxënësve dhe bën disa plotësime për ta drejtuar mësimin drejt temës, duke nxjerrë në pah nga përgjigjet e nxënësve strukturat mbështetëse të punës së kësaj organizate mbarëbotërore. : Përvijim i të menduarit Mësuesi/ja i orienton nxënësit të lexojnë për pak minuta tekstin ndërkohë që ajo e ndan tabelën në tri pjesë ku shkruan qëllimet, objektivat dhe strukturat e OKB-së. Qëllimet Objektivat Struktura Ruajtja e paqes dhe sigurimit ndërkombëtar Ruajtja e bashkëpunimit ekonomik dhe shoqëror Zhvillimi i respektimit të të drejtave të njeriut Ruajtja e paqes: -Të ruajë paqen dhe sigurinë duke gjetur zgjidhje paqësore për konfliktet dhe mosmarrëveshjet; Lidhjet miqësore: - Në bazë të respektimit të drejtave të barabarta dhe të drejtës për vetëvendosje. Zhdukja e varfërisë: - Nëpërmjet bashkëpunimit, e respektimit të të drejtave njerëzore; Bashkërendim veprimtarish ndihmëse: - OKB-ja qendër për harmonizimin e veprimtarisë së kombeve dhe organizatave botërore ndihmëse. - Asambleja e Përgjithshme - Këshilli i Sigurimit - Sekretariati - Këshilli Ekonomik dhe Social - Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë - Këshilli i Kujdestarisë : Punë me tekstin Mësuesi/ja ndan klasën në disa grupe, ku secili grup do të ketë si detyrë të analizojë një nga objektivat e OKB-së. Detyrë shtëpie. Plotësoni në fletore tabelën e rubrikës Aktivitete në shtëpi, në faqen 33. Tema 3. Këshilli i Evropës Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Shpjegim dhe diskutim Të përkufizojë termin Këshilli i Evropës. Të përshkruajë rolin, qëllimin dhe objektivin e KE-së. Të krahasojë strukturat e OKB-së me ato të KE-së. Këshilli i Evropës, zhvillim, bashkëpunim. teksti, materiale dhe foto të ndryshme mbi KE-në, materiale të ndryshme shtypi që lidhen me punën dhe veprimtarinë e KE-së dhe të strukturave të saj në Shqipëri dhe vende të tjera, harta politike e Evropës. Pema e mendjes Diagrami i Venit 110

111 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 : Shpjegim dhe diskutim Mësuesi/ja njeh nxënësit me temën e mësimit dhe e shkruan në tabelë atë. Ajo e zhvillon këtë temë në formë diskutimi, duke pasur parasysh që nxënësit kanë njohuri nga historia. Mësuesi/ja diskuton me nxënësit arsyet e krijimit të KE-së, sepse nxënësit kanë informacion për të, si dhe qëllimin që është bashkëpunimi me shtetet evropiane; dhe objektivin: përparimi i shteteve anëtare në aspektin ekonomik dhe shoqëror. Mësuesi/ ja shkruan në dërrasë qëllimin dhe objektivin. Ajo diskuton me nxënësit se KE-ja është krijuar si institucion evropian në Selia e saj është në Strasburg të Francës. Për të nxitur diskutimin me nxënësit, mësuesi/ja bën disa pyetje: - A është vendi ynë anëtar i KE-së - Sa vende janë anëtare të KE-së Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet e duhura për të qartësuar ndonjë çështje të paqartë. : Pema e mendjes Mësuesi/ja i orienton nxënësit të lexojnë për pak minuta tekstin ndërkohë që ndërton në tabelë pemën e mendjes. Organet: Komiteti i Ministrave, Asamble Parlamentare Shqipëria është anëtare që nga viti 1995 Organizatë e shteteve të Evropës KE-ja U themelua në 5 maj 1949 Bashkëpunim mes shtetesh Kushtet e pranimit: demokraci pluraliste, shtet ligjor, liritë Bashkëpunim ekonomi-social Pasi mësuesi/ja i shkruan në tabelë pemën e mendimit dhe shpjegohet: Komiteti i Ministrave Asambleja Parlamentare Fuqia e Këshillit të Evropës Organ vendimmarrës i KE-së 239 përfaqësues me të drejtë vote Mblidhet 4 herë në vit I bën rekomandime Komitetit të Ministrave Tërësisht këshillimore KE përmbush qëllimet për mbrojtjen dhe respektimin e të drejtave Për këtë ka miratuar Konventën Evropiane të të drejtave të njeriut Zbatimi i Konventës bëhet nëpërmjet komisionit Evropian të të Drejtave të Njeriut dhe Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Mësuesi/ja shpjegon veprimtarinë e këtyre dy organeve të të drejtave të njeriut në Evropë. : Diagrami i Venit Në fund të orës së mësimit, nxënësit do të krahasojnë OKB-në dhe KE-në. Për këtë qëllim, mësuesi/ja ndërton dy rrethorë në dërrasë dhe mbi to shkruan OKB dhe KE. Të dy rrathët ndërthuren me njëri-tjetrin. Nxënësit do të nxjerrin në pah të përbashkëtat dhe dallimet midis këtyre dy organizmave. OKB KE Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, në faqen

112 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Tema 4. Bashkimi Evropian Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Të përshkruajë rolin e BE-së. Të përshkruajë etapat e krijimit të BE-së që pas Luftës së Dytë Botërore. Të analizojë qëllimet e BE-së. Bashkimi Evropian (BE), tregti e lirë, tarifë doganore, standard. teksti, materiale dhe foto të ndryshme mbi BE-në, materiale të ndryshme shtypi që lidhen me punën dhe veprimtarinë e BE-së dhe strukturave të saj në Shqipëri dhe vende të tjera, flamuri i BE-së, harta politike e Evropës etj. Diskutim, stuhi mendimesh Ditari dypjesësh Ese : Diskutim, stuhi mendimesh Mësuesi/ja u tregon nxënësve flamurin e Bashkimit Evropian dhe bën disa pyetje si më poshtë: - Ç është Bashkimi Evropian - A është vendi ynë anëtar i BE-së BE - Sa vende janë anëtare të BE-së Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet e duhura për të qartësuar ndonjë çështje të paqartë. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja ndan tabelën në dy pjesë dhe udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin. Pasi nxënësit lexojnë, udhëzon nxënësit të bëjnë një tabelë të ngjashme në fletoren e tyre. Fjalia ose çështja Komenti nga nxënësi BE-ja Qëllimi i BE-së - U krijua pas Luftës së Dytë Botërore për të zgjidhur mosmarrëveshjet mes shteteve - Mundësi zgjedhjeje për të jetuar, punuar, udhëtuar lirisht për shtetasit e vendeve anëtare - Bashkëpunim për të arritur standard jetese në të gjitha shtetet - Ka 27 anëtarë - Bashkëpunim për çështjet ekonomike dhe politike - Nxitja e tregtisë së lirë mes shteteve - Bashkëpunimi politik Zgjidhje dhe përgjegjësi të përbashkët për problemet globale Lehtëson lëvizjen e lirë të njerëzve nga një vend në tjetrin Shtetet më të reja janë: Rumania, Bullgaria - Bashkëpunimi ekonomik: Përdorimi i një monedhe të përbashkët (euro), kur plotësohen disa kushte ekonomike të vendosura nga BE-ja Lehtëson bashkëpunimin të njerëzve dhe shkëmbim mallrash 112 : Ese Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë një ese të shkurtër me temë: Pse Shqipëria duhet të jetë anëtare e BE-së Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 ose 2 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, sipas dëshirës së nxënësve, në faqen 37.

113 Tema 5. Politikat e Bashkimit Evropian Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të tregojë qëllimin kryesor të BE-së. Të dallojë politikat e përbashkëta evropiane. Të analizojë rolin e institucioneve të BE-së për uljen e pabarazive ekonomike. Fjalët kyç: Mjetet: ndërvarësi, përfitim i ndërsjellë, pasoja ekonomike. teksti, materiale dhe foto të ndryshme që flasin për BE-në, materiale të ndryshme shtypi që lidhen me punën dhe veprimtarinë e BE-së dhe strukturave të saj në Shqipëri dhe vende të tjera, flamuri i BE-së, harta politike e Evropës etj. Stuhi mendimesh Ditari dypjesësh Provo njohuritë, turi i galerisë : Stuhi mendimesh Duke pasur parasysh njohuritë që kanë nxënësit nga mësimi paraardhës, mësuesi/ja pyet nxënësit: - Ç është BE-ja - Pse u themelua ajo Cili është qëllimi i saj - Pse vendet anëtare të BE-së përdorin të njëjtën monedhë - Sa shtete bëjnë pjesë në BE Mësuesi/ja dëgjon nxënësit me vëmendje dhe bën plotësimet e duhura. euro bashkëpunim politik BE 27 vende bashkëpunim ekonomik : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja ndan tabelën në dy pjesë dhe udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe i udhëzon të plotësojnë një tabelë të ngjashme në fletoren e tyre. Fjalia ose çështja Politikat ekonomike Politikat e përbashkëta tregtare Politikat e përbashkëta bujqësore Komenti nga nxënësi - Treg i vetëm - Politikë e përbashkët tregtare - Zvogëlim i diferencave ekonomike mes shteteve - Stabilizim i monedhës së shteteve anëtare - Bujqësi - Peshkim - Stabilizim i tregut bujqësor - Rritje e prodhimtarisë - Sigurim i marrëveshjeve mes fermerëve (bujqve) dhe konsumatorëve - Elementet kryesore: Çmim i njëjtë për prodhimet e BE-së Taksë e njëjtë për prodhimet e importuara Ndarje e përgjegjësive financiare për të garantuar çmimin 113

114 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Politikat e përbashkëta të peshkimit Zvogëlimi i diferencave ekonomike Banka Evropiane e Investimeve Sistemi monetar - Zvogëlon mbipeshkimin në ujërat e BE-së, që vazhdon të mbetet një nga problemet e vendeve anëtare - Parandalon peshkimin pa kriter - Mbron interesat e peshkatarëve të vendeve anëtare - Buxhet i caktuar - Çdo shtet është i detyruar të japë një përqindje nga buxheti i tij në përputhje me popullsinë dhe mirëqenien ekonomike - Brenda buxhetit parashikohen financimet për dy strukturat e rëndësishme të BE-së Fondi i Zhvillimit Rajonal Evropian (financimi i rajoneve në vështirësi ekonomike) Fondi Social Evropian (trajnimi dhe ritrajtimi i punëtorëve) - Organ i pavarur - Objektivi: financim i projekteve që nxitin integrimin evropian duke ruajtur monedhën e saj - Stabilizim i monedhës - Bashkimi i më shumë shteteve me njëri-tjetrin - Shmangia e problemeve që vinin si rezultat i përdorimit të disa monedhave të ndryshme brenda tregut të BE-së : Provo njohuritë, turi i galerisë Mësuesi/ja bën disa pyetje për të siguruar përvetësimin e njohurive dhe përforcimin e tyre: - Cili është qëllimi kryesor i BE-së - Si është menduar të arrihet ky qëllim - Cilat janë politikat e përbashkëta evropiane - Cilat janë institucionet e BE-së që synojnë të zvogëlojnë pabarazitë ekonomike 114 Tema 6. Shqipëria dhe Bashkimi Evropian Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të shpjegojë kuptimin e termit Kriteret e Kopenhagenit. Të tregojë kushtet e anëtarësimit në BE. Të analizojë rolin e marrëveshjes së stabilizim-asocimit. Fjalët kyç: marrëveshja e Stabilizim-Asocimit, asocim, kriteret e Kopenhagenit, stabilitet Mjetet: teksti, flamuri i BE-së, materiale dhe foto të ndryshme mbi BE-në dhe që lidhen me punën dhe veprimtarinë e BE-së dhe strukturave të saj në Shqipëri, harta politike e Evropës etj. Bashkëbisedim INSERT Puna me tekstin, ekspozitë : Bashkëbisedim Mësuesi/ja njeh nxënësit me temën e re, të cilën e shkruan në dërrasë të zezë. U kërkohet nxënësve të rikujtojnë njohuritë që kanë për Bashkimin Evropian dhe për të nxitur bashkëbisedimin. Ai/ajo shtron disa pyetje:

115 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 - Cilat janë disa nga organizatat ndërkombëtare që njihni - Në cilat prej tyre merr pjesë Shqipëria - Në cilat prej tyre Shqipëria po bën përpjekje për t u anëtarësuar Mësuesi/ja dëgjon me kujdes përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet përkatëse për të kaluar në fazën e dytë, atë të ndërtimit të njohurive të reja. : INSERT Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin për pak minuta ndërkohë që ndërton në dërrasë tabelën e INSERT-it. Me anë të kësaj metode rikujtohen njohuritë e fituara më parë dhe lejon nxënësit të kontrollojnë shkallën e të kuptuarit gjatë leximit të tekstit. + Shqipëria është anëtarësuar në shumë struktura ndërkombëtare pas vitit 1992 Kriteret e anëtarësimit: - Treg i lirë - Mbrojtje e të drejtave të njeriut Kriteret e anëtarësimit në BE u përcaktuan pas 1993 në Kopenhagën. Ato janë: stabilitet i institucioneve demokraci shtet i së drejtës mbrojtje e të drejtave të njeriut respektim dhe mbrojtje e minoriteteve treg konkurrues brenda BE-së objektivat politikë, ekonomikë, monetarë harmonizimi i legjislacionit vendas me atë të BE-së dhe zbatimi i ligjeve Ratifikim i marrëveshjes së stabilizim-asocimit më 6 shtator 2006 së bashku me çështjet përkatëse; - Marrëveshja ka disa kushte dhe etapa që Shqipëria duhet të përmbushë deri në arritjen e qëllimit final për të afruar vendin me BE-në - Mbështetet në baza juridike - Parashikon krijimin e një zone të tregtisë së lirë midis BEsë dhe vendit aplikant - Siguron bashkëpunim rajonal për paqe dhe stabilitet - Siguron bashkëpunim në fushën e drejtësisë dhe çështjeve të brendshme : Puna me tekstin, ekspozitë Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të diskutojnë deklaratën e Këshillit Evropian të Kopenhagënit të vitit 1993: Shtetet e asociuara të Evropës Qendrore dhe Lindore, që dëshirojnë të bëhen anëtare të BE-së, do të arrijnë të bëhen të tilla. Ekspozitë. Me rastin e Ditës Evropiane më 5 maj, nxënësit mund të krijojnë një ekspozitë në mjediset e shkollës me punime të ndryshme, si: vizatime, ese, foto mbi Evropën e Bashkuar, si dhe me hapat që po ndërmerr vendi ynë në rrugën e saj drejt Evropës së Bashkuar. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 ose 2 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, sipas dëshirës së nxënësve, në faqen

116 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 TEST PËR KREUN III 1. Çfarë është Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB-ja) dhe cili është misioni i saj 2. Rretho alternativën e saktë. Në ç vit u nënshkrua Deklarata e Kombeve të Bashkuara a b c d Cilat janë strukturat kryesore të OKB-së a. b. c. d. 4. Plotëso. Këshilli i Sigurimit përbëhet nga 5. Cili është qëllimi i Këshillit të Evropës 6. Listo dallimet mes Komitetit të Ministrave dhe Asamblesë së Përgjithshme të Këshillit të Evropës. 116

117 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 7. Shqipëria është bërë anëtare e Këshillit të Evropës më: a b c d e Si e kuptoni thënien Një monedhë, shumë shtete 9. Cilat janë politikat ekonomike të Bashkimit Evropian a. b. c. 10. Ç është Marrëveshja e Stabilizim Asocimit 11. Cilat janë Kriteret e Kopenhagënit a. b. c. d. 117

118 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 KREU IV DISA NGA PROBLEMET GLOBALE DHE VEPRIMI POLITIK DHE QYTETAR Tema 1. Problemet globale Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Të përkufizojë termin probleme globale. Të dallojë karakteristikat e problemeve. Të analizojë shkaqet e problemeve globale. probleme globale, ndikim afatgjatë, probleme ndërkufitare, probleme të ndërlidhura. teksti, informacione nga interneti, mjetet e shtypit të shkruar, si: revista, gazeta, broshura, botime etj., që bëjnë fjalë për problemet globale, foto të ndryshme ku tregohen varfëri, shkatërrime, luftëra etj. Pema e mendjes Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe : Pema e mendjes Mësuesi/ja njeh nxënësit me temën e re, të cilën e shkruan në dërrasë të zezë. U kërkohet nxënësve të thonë se ç dinë për termit problemet globale. Ndërtohet pema e mendjes. varfëria uji i pijshëm energjia Problemet globale konfliktet paqja ndotja e mjedisit 118 Mësuesi/ja dëgjon me kujdes përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet përkatëse për të kaluar në fazën e dytë, atë të ndërtimit të njohurive të reja. : Të nxënit në bashkëpunim Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin për disa minuta. Gjatë kohës që ata lexojnë tekstin ajo shkruan në dërrase zezë togfjalëshin karakteristikat e problemeve globale. Shkruhet në tabelë se problemet globale janë: - Ndërkufitare; - Ndërkombëtare. Pastaj kalohet te një nga problemet globale, siç është ngrohja globale. Mësuesi/ja shkruan se ngrohja globale është problem botëror dhe sjell ndonjë shembull konkret, si p.sh.: shkrirja e akujve në Polin e Veriut ose çarja e shtresës së Ozonit. Nxiten nxënësit që të shprehin mendimet e tyre për ndikimin e ngrohjes globale. Mësuesi/ja pyet: - Po përdorimi i shumtë i makinave çfarë pasojash sjell dhe si duhet të trajtohet kjo Mësuesi/ja u drejton edhe pyetjet:

119 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 - Cilat janë disa nga mënyrat për uljen e ndotjes - Nëse problemi i ngrohjes globale përmirësohet, a do të ndikojë kjo edhe në përmirësimin e problemeve të tjera Pas përgjigjeve të nxënësve, mësuesi/ja shkruan në tabelë shkaqet e problemeve globale. Shkaqet: veprimtaria e njeriut; vendimet e gabuara të personave të ndryshëm; mungesa e një politike gjithëpërfshirëse. Duke marrë edhe mendimet e nxënësve, mësuesi/ja shkruan: mënyrat e zgjidhjes së problemeve globale janë: - Mënyra të reja bashkëpunimi mes shteteve dhe individëve. - Zbatimi i politikave të reja për zgjidhjen e këtyre problemeve. : Punë në grupe Mësuesi/ja u jep nxënësve të përzgjedhin një problem global dhe të diskutojnë për shkaqet, pasojat dhe zgjidhen e këtij problemi. Tema 2. Problemet shoqërore Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të renditë disa nga problemet shoqërore. Të analizojë disa nga shkaqet e problemeve shoqërore. Të marrë pjesë në zgjidhjen e problemeve shoqërore. Fjalët kyç: Mjetet: probleme shoqërore, pabarazi shoqërore, transformim shoqëror, organizim shoqëror. teksti, informacione nga interneti, materiale nga shtypi i shkruar, si: revista, gazeta, broshura, botime etj., që bëjnë fjalë për problemet shoqërore, foto të ndryshme ku tregohen trajtime të problemeve shoqërore etj. Diskutim Ditari dypjesësh Punë me tekstin dhe diskutim i lirë : Diskutim Mësuesi/ja njeh nxënësit me temën e re dhe u kërkon atyre të tregojnë se si e kuptojnë ata këtë term. Drejtohen disa pyetje për të marrë mendimet e nxënësve, në mënyrë që të nxitet diskutimi mes tyre. - A e keni dëgjuar ndonjëherë termin probleme shoqërore - Pse fëmijët e braktisin shkollën Diskutohet me nxënësit për njerëzit e varfër, të cilëve u mungojnë ushqimi dhe veshjet. - A mendoni se këto janë probleme shoqërore Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe përgatitet për fazën e dytë të ndërtimit të njohurive. 119

120 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja shkruan në tabelë pjesën e parë të ditarit dypjesësh dhe i udhëzon nxënësit që pasi të lexojnë mësimin, të bëjnë komentin në fletoret e tyre. Fjalia ose çështja Komenti nga nxënësi Probleme shoqërore - Ndikojnë negativisht në një pjesë të rëndësishme të shoqërisë - Cenojnë vlerat dhe idealet e saj Dhuna Droga Aksidentet rrugore Këto e kanë bazën në faktorë shoqërorë Pabarazia shoqërore Transformimi shoqëror - Frikë, papunësi, diskriminim, dhunim, varfëri, (disa fëmijë detyrohen të lënë shkollën për të punuar për shkak të varfërisë, duke shkelur kështu një të drejtë, atë të arsimimit) - Zhvillimi i teknologjisë çon në papunësi dhe zhduk profesionet tradicionale Mentalitetet dhe pikëpamjet shoqërore - Keqtrajtimi i femrave dhe fëmijëve - Braktisja e shkollës sidomos nga vajzat - Diskriminimi - Paragjykimet tradicionale Pasojat - Papunësi - Analfabetizëm - Varfëri - Kriminalitet - Prapambetje Mënjanimi - Përpjekje për përmirësimin e kushteve ekonomike të njerëzve - Përpjekje për ndryshime në mentalitetin e njerëzve - Përpjekje për ndryshime në organizimin shoqëror - Kërkon kombinimin e këtyre përpjekjeve, si dhe të faktorëve, si: bashkëpunimi i politikanëve, ekonomistëve, shkencëtarëve etj. : Punë me tekstin dhe diskutim i lirë Mësuesi/ja duhet të përdorë materialet te rubrika Aktivitete në klasë, në faqen 46. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 2 ose 3 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, sipas dëshirës së nxënësve, në faqen

121 Tema 3. Mbipopullimi Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: - Të përkufizojë termin mbipopullim. - Të dallojë shkaqet e mbipopullimit. - Të analizojë zgjidhjen e problemit të mbipopullimit. Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Fjalët kyç: Mjetet: mbipopullim, numri i lindjeve, gjurma ekologjike, kapaciteti mbajtës. teksti, informacione nga interneti, mjetet e shtypit të shkruar, si: revista, gazeta, broshura, botime etj., që bëjnë fjalë për mbipopullimin, foto të ndryshme ku tregohen mbipopullimi, si: në plazhe, rrugë, ndërtime të shumta dhe me shumë kate etj. Bashkëbisedim Dora e fshehtë Punë në grupe, rrjeti i merimangës : Bashkëbisedim Mësuesi/ja njeh nxënësit me temën e re dhe bën disa pyetje: - Cili është shteti me popullsinë më të madhe në botë - Sa fëmijë mund të ketë një familje në Kinë Ajo shkruan në tabelë disa nga fjalët kyç dhe u kërkon nxënësve të tregojnë lidhjen që kanë këto fjalë me njëra-tjetrën. : Dora e fshehtë Dora e fshehtë është një metodë ku teksti ndahet në disa pjesë dhe në aq pjesë sa ndahet teksti aq nxënës zgjidhen nga mësuesi/ja. Çdo nxënës e lexon tekstin për disa minuta deri sa të aftësohet për të thënë përmbajtjen dhe të jetë në gjendje t ua thotë shokëve atë përmbajtje. Statistika Fenomeni i mbipopullimit Shkaqet Viti 1987, 5 bilionë. Viti 1999, 6 bilionë. Viti 2006, 6.5 bilionë. Çdo viti popullsia rritet me 77 milionë. Ritmi aktual i rritjes është 1 bilionë për 11 vjet. Rritja e popullsisë deri në atë numër sa hapësira ushqimi, uji dhe burime të tjera janë të pamjaftueshme për të plotësuar nevojat e njerëzve. Mënyra e të ushqyerit dhe kushtet e jetesës - jetëgjatësia numri i lindjeve më i madh se ai i vdekjeve. Në zonat e pazhvilluara dhe me të ardhura të ulëta numri i lindjeve është më i lartë. Arsimimi (në shtetet me nivel arsimor të lartë, niveli i lindjeve është më i ulët; fëmijët nuk përdoren si burim për të siguruar të ardhura). 121

122 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Lidhja e mbipopullimit me problemet e tjera mungesa e burimeve natyrore; varfëria; emigrimi; konfliktet. Mbipopullimi përcaktohet nga kapaciteti mbajtës (sipërfaqja prodhuese e tokës) dhe nga gjurma ekologjike (shuma e gjurmëve ekologjike që mund të mbajë toka quhet kapacitet mbajtës. Pasojat ndikon në ndotjen e mjedisit; varfëri; konflikte mes shteteve të ndryshme; emigrim (i paligjshëm). Mënjanimi stabilizim i popullsisë (zgjidhja e problemeve mjedisore, ekonomike, shoqërore) kontrolli i lindjeve dhe i rritjes së popullsisë ulja e nivelit të konsumimit të të mirave materiale : Punë me grupe, rrjeti i merimangës Mësuesi/ja diskuton me nxënësit për numrin e popullsisë në qytete të ndryshme të Shqipërisë. Secili grup do të flasë për një qytet të vendit tonë. Nxënësit janë udhëzuar për detyrën një orë më parë. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 Aktivitete në shtëpi, në faqen 41. Tema 4. Varfëria Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Fjalët kyç: Mjetet: Të përkufizojë termin varfëri. Të krahasojë varfërinë absolute me atë relative. Të analizojë shkaqet dhe pasojat e varfërisë. varfëri, varfëri absolute, varfëri relative, ekonomi informale, shpërndarje e të ardhurave, papunësi. teksti, informacione nga interneti, materiale nga shtypi i shkruar, si: revista, gazeta, broshura, botime etj., që bëjnë fjalë për varfërinë, foto të ndryshme ku tregohen aspekte të varfërisë në shtresa të ndryshme të shoqërisë, vende etj. Stuhi mendimesh INSERT Punë me tekstin dhe diskutim i lirë 122

123 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja njeh nxënësit me temën e re, shkruan termin varfëri dhe u kërkon atyre të tregojnë se si e kuptojnë ata këtë term. Drejtohen disa pyetje për të marrë mendimet e nxënësve. - Kur quhet një njeri i varfër - Çfarë i shtyn njerëzit të lypin në rrugë - Çfarë u mungon njerëzve të varfër - Si duhet të trajtohen këta njerëz - A keni dëgjuar për varfëri absolute dhe varfëri relative Mësuesi/ja vizaton një rreth në dërrasë ku shkruan fjalën varfëri. mungesa e mjeteve të jetesës ushqim Varfëria strehimi papunësi Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe përgatitet për fazën e dytë të ndërtimit të njohurive. : INSERT Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin për pak minuta, ndërkohë që ndërton në dërrasë tabelën e INSERT-it. Mësuesi/ja i fton nxënësit të lexojnë mësimin dhe të ndërtojnë këtë tabelë në fletoret e tyre. + - Një njeri është i varfër kur nuk ka kushtet dhe mjetet më elementare të jetesës, si: ushqim, strehim, punë etj. - Shkaku i varfërisë është papunësia - Varfëria ndahet në absolute dhe relative: Absolute, kur njerëzit nuk kanë të mirat më elementare për mbijetesë. Relative, kur njerëzit kanë të ardhurat elementare për mbijetesë, por këto të ardhura janë më pak në krahasim me pjesën tjetër të shoqërisë. - Shkaku kryesor është shpërndarja e pabarabartë e të ardhurave. - Çfarë bën shteti për të ndihmuar njerëzit që marrin ndihmë ekonomike nga zyrat e bashkive dhe komunave - Papunësia lidhet me zhvillimin e teknologjisë - Varfëria ka pasoja te shëndeti, ushqimi, kriminaliteti - Shteti duhet të hapë vende të reja pune nga fondet që i siguron nga taksat. - Nëse nuk regjistrohen veprimtaritë ekonomike ato quhen ekonomi informale. - Masat që merren për të luftuar varfërinë: - arsimimi dhe specializimi; - lufta kundër papunësisë; - shpërndarja më e drejtë e të ardhurave. - Si ndikon zhvillimi i teknologjisë te varfëria - Cili është niveli i varfërisë absolute në botë : Punë me tekstin dhe diskutim i lirë Mësuesi/ja duhet të përdorë materialet nga rubrika Aktivitete në klasë. Nxënësit do të diskutojnë rreth diciturës së tekstit në faqen 51. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 ose 2 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, sipas dëshirës së nxënësve, në faqen

124 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Tema 5. Burimet natyrore Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të renditë disa nga burimet natyrore. Të dallojë kategoritë dhe vlerat e burimeve natyrore. Të analizojë metodat për ruajtjen dhe përkujdesjen për burimet natyrore. Fjalët kyç: Mjetet: burime natyrore, burime të ripërtëritura, burime të paripërtëritura, ruajtja e burimeve natyrore, biodiversiteti. teksti, informacione nga interneti, materiale nga shtypi i shkruar, si: revista, gazeta, broshura, botime etj., që bëjnë fjalë për burimet natyrore dhe përdorimin e tyre, foto të ndryshme ku tregohen male, burime ujore, pyje etj. Stuhi mendimesh Ditari dypjesësh Punë në grupe : Stuhi mendimesh Mësuesi/ja njeh nxënësit me temën e re, shkruan termin burime natyrore dhe u kërkon atyre të tregojnë se si e kuptojnë ata këtë term. Bëhen disa pyetje për të marrë mendimet e nxënësve dhe plotësohet skema. - Çfarë kuptoni ju me burime natyrore - Pse janë të rëndësishme ato për jetën e njerëzve Burime natyrore - A keni dëgjuar ndonjëherë termin ngrohje globale - Pse duhen ruajtur pyjet dhe burimet ujore - Pse janë të rëndësishme ato për jetën tonë Pasi dëgjon përgjigjet nxënësve, mësuesi/ja bën plotësimet përkatëse. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja e ndan tabelën në dy pjesë dhe udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin. Pasi nxënësit lexojnë, plotësojnë një tabelë të ngjashme në fletoren e tyre. Fjalia ose çështja Komenti nga nxënësi Burimet natyrore - Trupa, lëndë a sende nga nxirret diçka e nevojshme për jetën, në formë natyrore; - Organizma të gjallë dhe jo të gjallë; - Plotësojnë drejtpërdrejtë dhe në mënyrë të tërthortë nevojat e njerëzve; - Të ripërtëritura (që zëvendësohen me kalimin e kohës, peshqit, bimësia natyrore, energjia diellore e pashtershme) - Të paripërtëritura (që gjenden në nivel të kufizuar dhe nuk mund të zëvendësohen ose nëse zëvendësohen, ato duan një periudhë shumë të gjatë kohore, si: mineralet, hekuri, floriri etj.) 124

125 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Rëndësia Ruajtja Format e ruajtjes - Vlerë biologjike - Vlerë ekonomike - Çlodhëse - Bukuri - Rëndësi natyrore - Përfshin bimët, kafshët, tokën, ujin, lëndët djegëse - Ulja e konsumit të burimeve - Mbrojtja e tyre nga ndotja - Ripërdorimi ose riciklimi i burimeve - Ruajtja e biodiversitetit - Ruajta e pyjeve, e tokës, energjisë : Punë në grupe Për të përforcuar njohuritë e marra në këtë orë mësimi, mësuesi/ja ndan klasën në grupe për të diskutuar për burimet natyrore që ka Shqipëria dhe për rëndësinë e ruajtjes së tyre. Detyrë shtëpie. Ushtrimi 3 në rubrikën Aktivitete në shtëpi, në faqen 46. Tema 6. Ndotja e mjedisit Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përkufizojë termin ndotje. Të përshkruajë shkaqet dhe pasojat e ndotjes. Të argumentojë rëndësinë e një mjedisi të pastër për jetën e njeriut. Fjalët kyç: Mjetet: Punë e drejtuar, pyetje-përgjigje materialet biodegjeneruese, materialet ndotëse jobiodegjeneruese, ekosistemet. teksti, foto me pamje të vendeve me ndotje, informacione nga interneti, media e shkruar, si: revista, gazeta, broshura, botime etj., që bëjnë fjalë për ndotjet, botime, pllakate etj., të organizatave për mbrojtjen e mjedisit etj. Përvijim i të menduarit dhe shkak-pasojë Punë në grupe dhe punë me tekstin : Punë e drejtuar, pyetje-përgjigje Pasi mësuesi/ja i ka njohur nxënësit me temën e re dhe e ka shkruar atë në dërrasë, udhëzon nxënësit që të lexojnë për 10 minuta mësimin dhe më pas u drejton pyetjet. - Çfarë është vrima e ozonit - Nga se është shkaktuar vrima e ozonit - A ka rreziqe për ju kjo dukuri - Përse njerëzve të sëmurë me astmë u rekomandohet të ndërrojnë vend për ajër tjetër A është ajri i qytetit i njëjtë me atë të fshatit 125

126 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 : Përvijim i të menduarit dhe shkak-pasojë Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Çfarë është ndotja e mjedisit Dëmtim i mjedisit me materiale që ndikojnë në shëndetin e njerëzve, në funksionimin normal të ekosistemeve (organizmat e gjallë dhe rrethanat e tyre fizike). Llojet e ndotjes: - ndotja e ajrit - ndotja e ujërave - ndotja akustike - mbeturinat e dëmshme - mbeturinat e ngurta - ndotja e tokës Pasi nxënësit kanë plotësuar pjesën e parë, hartën e konceptit, mësuesi/ja i fton të lexojnë pjesën tjetër dhe të diskutojnë për atë që lexuan. Nxënësit punojnë për plotësimin e tabelës së mëposhte, e cila lidhet me shkaqet dhe pasojat e ndotjes së mjedisit. Shkaqet Pasojat Parandalimi - Natyrore - Veprimtaritë njerëzore - Materialet biodegjeneruese - Materialet jobiodegjeneruese - Dëmtimi i ekosistemeve - Ndikimi te shëndeti i njeriut - Kostot ekonomike - Problemet shoqërore - Kujdesi për mënyrën e jetesës nga vetë njerëzit - Legjislacionet - Teknologjia bashkëkohore Nxënësit punojnë për plotësimin e hartës, pasi kanë lexuar tekstin. Në përvijimin e mendimit të tyre, nxënësit kanë arritur në përfundimet se si të parandalohet ndotja e mjedisit, që është shumë e rëndësishme për jetën e njeriut. : Punë në grupe dhe punë me tekstin Për të përforcuar njohuritë e marrë në këtë orë mësimi, mësuesi/ja ndan klasën në grupe për të diskutuar për ndotjen e mjedisit në vendin tonë dhe masat që duhen marrë për të ulur këtë ndotje. Mësuesi/ja përdor rubrikën Aktivitete në Klasë, në faqen 55 të tekstit. 126 Tema 7. Aksidentet rrugore Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: - Të renditë shkaqet e aksidenteve rrugore. - Të analizojë rolin e Kodit të Qarkullimit Rrugor. - Të përcaktojë rëndësinë dhe mënyrat e parandalimit të aksidenteve rrugore. Fjalët kyç: Mjetet: Pyetja sjell pyetjen Kodi i Qarkullimit Rrugor, këmbësor, shofer, legjislacion, dënim. teksti, Kodi i Qarkullimit Rrugor, foto me pamje nga trafik makinash apo çaste nga puna e policisë në një aksident rrugor, informacione nga shtypi i shkruar, si: revista, gazeta, broshura, botime etj., që flasin për temën e mësimit, botime, pllakate ndërgjegjësuese për aksidentet rrugore dhe sigurinë e jetës. Shkak-pasojë Diskutim i lirë

127 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 : Pyetja sjell pyetjen Metoda Pyetja sjell pyetjen i angazhon nxënësit që të aktivizojnë dhe të përdorin njohuritë fillestare, me qëllim që të përmirësojnë të kuptuarit e tyre. Ata sjellin pohime dhe fakte rreth temës dhe i paraqesin ato në klasë. Nxënësit orientohen të lexojnë tekstin dhe mësuesi/ja u drejton këto pyetje që të përqendrojë vëmendjen e tyre: - Çfarë përmban Kodi i Qarkullimit Rrugor - A mendoni se ky kod zbatohet në Shqipëri - Cilat janë shkaqet më kryesore të aksidenteve - Si mund të ndihmojmë në uljen e numrit të aksidenteve Gjatë kësaj kohe, nxënësit shkëmbejnë mendime dhe me njëri-tjetrin. : Shkak-pasojë Pasi nxënësit kanë lexuar mësimin, ata udhëzohen nga mësuesi/ja për plotësimin e tabelës shkak-pasojë për aksidentet rrugore. Aksidentet rrugore në rritje Shkaqet Pasojat Parandalimi - zhvillimi i teknologjisë - rritja e numrit të popullsisë - rritja e qarkullimit të makinave - zhvillimi i turizmit - gjendja e rrugëve - mungesa e sinjalistikës - gjendja teknike e makinave - mosndëshkimi i shoferëve, kur bëjnë gabime - drejtimi i makinës në mënyrë të papërgjegjshme dhe të rrezikshme; - këmbësorë të papërgjegjshëm - pasoja individuale - pasoja shoqërore - rritja e numrit të aksidenteve - rritja e numrit të viktimave nga këto aksidente - njohja dhe zbatimi i rregullave të qarkullimit rrugor - ngritja e nivelit të policisë rrugore - kontrolli periodik i gjendjes teknike të makinave dhe motorëve - edukimi i nxënësve me rregullat e qarkullimit rrugor - informimi i publikut për rëndësinë e qarkullimit rrugor - pajisja e rrugëve me sinjalistikën e duhur rrugore : Diskutim i lirë Mësuesi/ja përdor diskutimin e lirë Përgjegjësitë e qytetarëve, si: shoferë, këmbësorë dhe pasagjerë për të përforcuar njohuritë e shpjeguara në këtë orë mësimi. Mësuesi/ja ka mundësi të sjellë në klasë një përfaqësues të Policisë Rrugore të Shtetit për të dhënë udhëzime e këshilla sesi nxënësit duhet të sillen në rrugë, por dhe për të diskutuar me të. Tema 8. Substancat narkotike Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: - Të përkufizojë termin substancë narkotike. - Të dallojë rrezikshmërinë e përdorimit të substancave narkotike. - Të analizojë rreziqet që shkakton përdorimi i substancave narkotike. - Të diskutojë për rrugët e eliminimit të përdorimit të tyre. Fjalët kyç: Mjetet: teksti, substancë narkotike, presion emocional, presion shoqëror, presion i grupit, varësi, mbidozë. fotografi, pllakate që lidhen me substancat narkotike, tabakë të bardhë letre ose me ngjyra. 127

128 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Bashkëbisedim Grafik T Turi i galerisë : Bashkëbisedim Mësuesi/ja e organizon fazën e parë të mësimit në formën e një bashkëbisedimi. U drejtohen nxënësve disa pyetje: - A keni dëgjuar ndonjëherë për substancat narkotike Çfarë dini ju për to - Cilat janë substancat narkotike për të cilat keni dëgjuar - Cilat janë kategoritë e substancave narkotike Ndërtimi i kuptimi: Grafik T Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit që të lexojnë me vëmendje mësimin e ditës (për rreth minuta). Udhëzohen nxënësit që të ndërtojnë në tabakë të bardhë letre ose me ngjyra grafikun T. Përse i përdorin njerëzit substancat narkotike Cilat janë rreziqet që shkaktojnë këto substanca Disa nga arsyet janë: Disa nga rreziqet që u kanosen përdoruesve të - Kureshtja substancave narkotike janë: - Presioni emocional - rreziqe ligjore - Presioni shoqëror - rreziqe për shëndetin mendor dhe atë fizik - Presioni i grupit - varësi fiziologjike dhe psikologjike - Përdorimi i mëparshëm - rreziqe për sigurinë - mbidozë - humbja e jetës Nxënësit mund ta pasurojnë grafikun T me shembuj konkretë, por edhe me figura që lidhen me këto pyetje. : Turi i galerisë Nxënësit nxjerrin para klasës punimet e tyre. Diskutojnë rreth çështjeve që kanë trajtuar dhe vlerësojnë punimin më të realizuar dhe e vendosin atë në këndin e klasës. Mësuesi/ja sjell në klasë (brenda mundësive) një mjek që merret me mjekimin e pacientëve që kanë përdorur substanca narkotike për të biseduar me nxënësit. Shënim: Mund të organizohet edhe një orë e lirë me këtë temë. 128 Tema 9. Trafikimi i qenieve njerëzore Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përkufizojë termin trafikim. Të dallojë shkaqet e trafikimit të qenieve njerëzore. Të analizojë si ndikon në trafikim kontrolli i dobët i kufirit. Fjalët kyç: Mjetet: teksti, trafikim, prostuticion, rekrutim, detyrim, mashtrim, shfrytëzim, papunësi, konflikt, fatkeqësi natyrore. Kodi Civil, Kodi Penal, raporte të ndryshme nga shoqata që punojnë për luftën kundër trafikimit të qenieve njerëzore, informacione nga shtypi i shkruar, si: revista, gazeta, broshura, botime etj., që flasin për temën e mësimit, botime, pllakate ndërgjegjësuese për luftën kundër kësaj dukurie.

129 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 Pyetja sjell pyetjen Ditari dypjesësh Diskutim i lirë : Pyetja sjell pyetjen Pasi mësuesi/ja njeh nxënësit me temën e ditës dhe e shkruan në dërrasë atë, ajo u drejton disa pyetje atyre për të nxitur një diskutim me ta. - A keni dëgjuar për ndonjë rast rrëmbimi në rrugë - A keni parë fëmijë që shesin cigare dhe gjëra të tjera në rrugë - Përse mendoni se këta fëmijë nuk vazhdojnë të ndjekin shkollën - Si mund të ndihmojmë në parandalimin e trafikimit të fëmijëve në veçanti Mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve dhe bën plotësimet përkatëse për të drejtuar diskutimet dhe mendimet e nxënësve. : Ditari dypjesësh Mësuesi/ja ndan tabelën në dy pjesë dhe udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin. Pasi nxënësit lexojnë, udhëzon nxënësit të bëjnë një tabelë të ngjashme në fletoren e tyre. Fjalia ose çështja Trafikimi i qenieve njerëzore Komenti nga nxënësi - Rekrutim ose përfshirje e një personi në një grup të caktuar me anë të forcës, mashtrimit, detyrimit, dhunës, me qëllim shfrytëzimin e tij/saj. Prostitucion Prostitucioni dhe trafikimit Shkaqet Më të rrezikuarit - Kryerja e akteve seksuale me qëllim të vetëm arritjen e përfitimeve materiale. - Në të parin njerëzit nuk detyrohen, por e bëjnë atë me vetëdije të plotë, kurse në trafikim, personat detyrohen të prostituojnë. - Mungesa e stabilitetit ekonomik dhe politik. - Papunësia kronike dhe varfëria e madhe. - Konfliktet. - Fatkeqësitë natyrore. - Praktikat sociale dhe kulturore. - Adoleshentët e moshës vjeç. - Fëmijët nën moshën 13 vjeç. - Fëmijët në nevojë. - Vendet me varfëri dhe probleme sociale. : Diskutim i lirë Mësuesi/ja i fton nxënësit të diskutojnë për ndikimin që ka kontrolli i dobët i kufirit në rritjen e trafikimit. Ajo mund të sjellë disa fakte, si: përdorimi i dokumenteve false, mashtrimet, detyrimet dhe dhuna që ndikojnë në rritjen e trafikimit. Nxënësit diskutojnë për to dhe mësuesi/ja bën ndërhyrjet dhe plotësimet përkatëse. 129

130 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 TEST PËR KREUN IV 1. Cilat janë disa nga problemet globale që rrezikojnë jetën tonë a. b. c. d. e. 2. Për të mënjanuar problemet sociale duhen: a. b. 3. Cilat janë shkaqet e mbipopullimit a. b. c. d. 4. Ku ndryshon varfëria absolute nga varfëria relative 5. Burimet natyrore ndahen në dy kategori. Cilat janë ato a. b. 6. Cilat janë llojet e ndotjes së mjedisit a. b. c. d. e. f. 7. Nga se shkaktohet ndotja e mjedisit 130

131 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 8 8. Cilat janë shkaqet dhe pasojat e aksidenteve Shkaqet: a. b. c. d. Pasojat: a. b. 9. Ç janë substancat narkotike Përmend disa prej tyre. 10. Cili është dallimi midis trafikimit dhe prostitucionit 131

132 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 9 Libër mësuesi Edukata shoqërore 9 Përgatitur nga: Meridiana Nepravishta 132

133 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 9 133

134 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 9 134

135 Libër mësuesi për tekstin Edukata shoqërore 9 procesin 135

136