AVOKATURA. VITI:VI, nr. 9 / 2010 Buletin i Odës së Avokatëve të Kosovës

Transcription

1 AVOKATURA VITI:VI, nr. 9 / 2010 Buletin i Odës së Avokatëve të Kosovës

2 AVOKATURA Buletin i Odës së Avokatëve të Kosovës Bilten Advokatske Komore Kosova VITI: VI - nr. 9 / 2010 Botohet çdo gjashte muaj/published every six months/izdaje se svakih sest meseci Kryeredaktor Adem Vokshi Redaktor Qemajl Juniku Sekretar i redaksisë/sekretar/secretary Yll Zekaj Oda e Avokatëve të Kosovës /Kosova Chamber of Advocates/Advokatska Komora Kosova Prishtinë,rr.Qamil Hoxha,10/3,Tel&Fax 038/ buletini_avokatura@oak-ks.org Web: 2

3 PËRMBAJTJA/SADRZAJ/CONTENT: Artikuj/Radovi/Articles Dr. Stefan Kirsch, avokat AKTIVITETI I GJYKATES EUROPIANE PER TE DREJTAT E NJERIUT NE STRASBURG...5 Osman Tmava-gjyqtari PËRSËRITJA E PROCEDURËS KONTESTIMORE...15 Musa Xh. Dragusha, avokat PËRGJEGJËSIA PENALE DHE CIVILE PËR VEPRAT PENALE TË KRYERA ME ANË TË MEDIAVE...24 Guy Van Craen dhe Emilio Gatti, gjyqtarë të EULEX-it KOHA E ARSYESHME...34 Ibrahim Z. Dobruna, avokat EKSPERTIZA MJEKO - LIGJORE NË PROCEDURËN PENALE ME THEKS TË VEÇANT LËNDIMI I DHËMBËVE...42 Mr.Sc. Emrush Kastrati, gjyqtar AKTAKUZA DHE KONFIRMIMI I AKTAKUZES...49 Dr. Dierk Mattik, sekretari i përgjithshëm Asociacioni i Odёs Gjermane RREGULLORE E PROFESIONIT TE AVOKATIT SI DHE DETYRAT DHE FUNKSIONET E ORGANIZATES SE AVOKATEVE NE GJERMANI...57 Mr.sc.Qemajl Juniku, avokat SPECIFIKAT E KONTRATËS MBI DHURIMIN...61 Mr.sc.Hilmi Zhitija, prokuror TEJKALIMI I AKTAKUZËS...72 Mr.sc. Hashim Çollaku, prokuror ZBATIMI I MASAVE TË FSHEHTA DHE TEKNIKE TË VËZHGIMIT DHE HETIMIT...80 Artan Qerkini, avokat KONTRATA E KREDISË

4 Artikuj 4

5 DR. STEFAN KIRSCH * AKTIVITETI I GJYKATES EUROPIANE PER TE DREJTAT E NJERIUT NE STRASBURG Për momentin nuk është e parashikueshme se kur Kosova do të bëhet palë në Këshillin e Evropës dhe në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ). Pavarësisht nga kjo, avokatet dhe avokatët kosovarë mund të dalin para Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg siç e tregon edhe çështja SARAMATI 1. Përveç kësaj vendimet e Gjykatës dhe standardi i konkretizuar në to për të drejtat e njeriut nuk duhet të mbeten të parëndësishme edhe brenda drejtësisë kosovare, me gjithë mungesën e efektit ligjor detyrues dhe kjo para së gjithash edhe në gjykimet para Gjykatës Kushtetuese të porsakrijuar. Hyrja e shkurtër e mëposhtme në aktivitetin e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e njeriut jep një vështrim të përgjithshëm mbi të drejtat e garantuara në Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut dhe në Protokollet e saj shtesë. (Pjesa 1) si dhe gjykimet para GJEDNJ (Pjesa 2). Këshilla të tjera praktike mund të merren në dokumentacionin Dokumente për personat që duan t i drejtohen gjykatës Europiane për të Drejtat e njeriut. Këto janë ofruar për t u shkarkuar edhe në faqen e internetit të Gjykatës, e cila krahas informacioneve të tjera të dobishme siç janë të gjithë tekstet ligjore dhe mundëson hyrjen në një bazë të dhënash me vendimet e Gjykatës ( HUDOC ). Pjesa 1: E Drejta Materiale Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut (KEDNJ) është një marrëveshje e së drejtës ndërkombëtare, ku një numër i madh i Shteteve europiane ka rënë dakord të garantojë të drejta themelore të caktuara. Garancitë sipas së drejtës materiale, respektimin e të cilave ruan Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ), gjenden ne Pjesën I Të drejtat dhe liritë e KEDNJ (Neni 2 Neni 18 KEDNJ). Tek këto garanci përfshihen, krahas së Drejtës për jetën (Neni 2 KEDNJ), Ndalimit të torturës (Neni 3 KEDNJ), dhe Ndalimit të skllavërisë dhe punës së detyruar (Neni 4 KEDNJ) para së gjithash e Drejta e lirisë dhe sigurisë (Neni 5 KEDNJ) si dhe e Drejta për një gjykim të drejtë (Neni 6 KEDNJ). Përveç kësaj Konventa Europiane për të Drejtat e njeriut garanton të drejtën për respektimin e jetës private dhe familjare (Neni 8 KEDNJ), të Drejtën e * Avokat i përgjithshëm dhe i specializuar për të drejtën penale në Frankfurt am Main / Gjermani. 1 Kërkesa Nr /01 5

6 mendimit, ndërgjegjes dhe fesë (Neni 9 KEDNJ), Liria e shprehjes (Neni 10 KEDNJ), E drejta e tubimit dhe organizimit në shoqata (Neni 11 KEDNJ), e Drejta për martesë (Neni 12 KEDNJ), e Drejta për ankesë të përshtatshme (Neni 13 KEDNJ) si dhe ndalimi i diskriminimit (Neni 14 KEDNJ). Garancitë e mëtejshme të së drejtës materiale përmbajnë Protokollet Shtesë të Konventës për mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore. Këtë e garanton Protokolli (i Parë) Shtesë i datës 20/03/1952 Mbrojtjen e pronës (Neni 1), të Drejtën e arsimimit (Neni 2) si dhe e Drejta për zgjedhje të lira (Neni 3). Protokolli nr 4 për Konventën për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore, nëpërmjet të cilit garantohen të drejta dhe liri të caktuara, të cilat nuk ekzistojnë në Konventë ose në Protokollin e Parë Shtesë, të datës 16/09/1963, përmban Ndalimin e heqjes së lirisë për shkak të borxheve (Neni 1), Garancia e lirisë së lëvizjes (Neni 2), Ndalimi i dëbimit të shtetasve të vet si dhe Ndalimi i dëbimit kolektiv të të huajve (Neni 3 dhe 4). Heqja e dënimit me vdekje gjendet në Protokollin Nr 6 të Konventës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore mbi heqjen e dënimit me vdekje të datës 28/04/1983. Protokolli nr 7 për Konventën për Mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore të datës 22/11/1984 përmban garancinë e dispozitave ligjore procedurale në lidhje me dëbimin e të huajve (Neni 1) si dhe garancinë e një mjeti ankimi në çështjet penale (Neni 2). Po ashtu parashikohet e drejta e zhdëmtimit në rastin e vendimeve të padrejta (Neni 3), e drejta që për një dënim të dilet dy herë para gjykatës ose që dënimi të jepet dy herë (Neni 4), si dhe barazimi i të drejtave ndërmjet bashkëshortëve (Neni 5). Një ndalim i përgjithshëm i diskriminimit është i parashikuar në Protokollin nr 12 të Konventës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore mbi ndalimin e diskriminimit të datës 04/11/2000. Heqja pa kushte e dënimit me vdekje është i parashikuar në Protokollin nr 13 të Konventës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në lidhje me heqjen e dënimit me vdekje në të gjitha rrethanat të datës 03/05/2002. Ndryshe nga vetë Konventa e të drejtave të njeriut, jo të gjithë Protokollet Shtesë janë njohur nga të gjithë Shtetet Anëtare të Këshillit të Europës. Kështu, Protokolli i parë Shtesë nuk është njohur nga Monako dhe nga Zvicra, ndërsa Protokolli i katërt Shtesë nuk është njohur nga Zvicra, Spanja, Turqia, Mbretëria e Bashkuar dhe Greqia. Përveç kësaj, disa Shtete Anëtare kanë bërë deklarata dhe rezerva, të cilat prekin detyrimet e tyre nga Konventa dhe Protokollet Shtesë. Një listë e plotë e këtyre deklarimeve dhe rezervave mund të shkarkohet nga faqja e internetit e Gjykatës ose mund të kërkohen në Sekretari. Pjesa 2: E Drejta Procedurale Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ) u themelua më 21/01/1959. Ajo e ka selinë e saj në Strasburg. Detyra e saj kryesore është interpretimi dhe zbatimi i Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut së bashku me Protokollet e 6

7 saj Shtesë. GJEDNJ-ja nuk është Gjykatë Apeli kundrejt gjykatave të brendshme dhe nuk mund të shfuqizojë apo ndryshojë vendimet e tyre. Seksioni 1: Baza Ligjore Organizimi dhe procedura para Gjykatës janë rregulluar në Seksionin II të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut (Neni 19 Neni 51 GJEDNJ), në Marrëveshjen Europiane të datës 05/03/1996 mbi personat pjesëmarrës në Gjykimet para Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut 2 dhe në Rregulloren e GJEDNJ-së (Rules of Court). Përveç kësaj Kryetari i Gjykatës Europiane ka nxjerrë Udhëzime të tjera Procedurale (Practice Directions), që, ndërmjet të tjerash, konkretizojnë fillimin e gjykimit dhe kërkesat për akte shkresore. Një ndryshim thelbësor në gjykimin e ankimeve individuale realizohet nëpërmjet Protokollit Shtesë të 14-të nëpërmjet ndryshimit të sistemit të kontrollit të Konventës të datës 13/05/2004. Hyrja në fuqi e këtij Protokolli Shtesë faktikisht pengohet nga ratifikimi i pakryer nga Rusia. Megjithatë këto rregulla mund të zbatohen përkohësisht me miratimin e shtetit të interesuar. Hollësitë për këtë gjenden në një sqarim hyrës në procedurën e zgjeruar (Addendum to the Rules of the Court) të datës Seksioni 2: Organizimi Gjykata për momentin përbëhet në bazë të numrit të anëtarëve të Këshillit të Europës nga 47 gjyqtare dhe gjyqtarë (Neni 20 GJEDNJ), të cilët shpërndahen në 5 Seksione. Brenda këtyre seksioneve krijohen Komitete (Committee), që përbëhen nga 3 gjyqtarë dhe Dhoma (Chamber) që përbëhen nga 7 gjyqtarë (Neni 27, par 1 GJEDNJ). Këta vendosin për lejueshmërinë dhe bazueshmërinë e ankimeve. Kështu nuk ka dhoma për çështje të veçanta dhe as ndarje rajonale të ankesave në trupe gjykues të veçantë. Dhomës, e cila vendos në lidhje me një ankesë individuale, i përket kryesisht gjyqtari i zgjedhur nga shteti pjesëmarrës si palë (Neni 27, par 2, GJEDNJ). Nëse gjyqtari i zgjedhur nga një Palë Kontraktuese nuk është në gjendje të marrë pjesë në shqyrtimin e ankimit, Shteti Kontraktues përkatës mund të caktojë në vend të tij një gjyqtar tjetër të Gjykatës ose një person tjetër, i cili merr pjesë në seancat e Dhomës si i ashtu-quajtur gjyqtar ad hoc. Dhoma e Madhe (Grand Chamber) përbëhet nga 17 gjyqtarë. Ajo vendos në shkallë të parë për ankesat individuale, nëse një Dhomë i paraqet asaj një çështje ligjore, nëse çështja gjyqësore përmban një çështje themelore interpretimi të 2 ETS No

8 Konventës dhe vendimi mund të çojë në një devijim nga një vendim i mëparshëm i Gjykatës (Neni 30 GJEDNJ). Si shkallë apeli Dhoma e Madhe vendos nëse një Palë kërkon dërgimin e çështjes ligjore dhe këtë kërkesë e pranon një komision prej pesë gjyqtarësh të Dhomës së Madhe (Neni 43 GJEDNJ). Plenumi i Gjykatës kryen vetëm detyra administrative dhe nxjerr Rregulloren e GJEDNJ-së (Rules of Court) (Neni 26, germa d) GJEDNJ). Seksioni 3: Gjykimi Gjykata shqyrton ankimet e shteteve, nëse një Palë kontraktuese i drejtohet Gjykatës bazuar në një shkelje të pretenduar të Konventës ose të një Protokolli shtesë nga një Shtet tjetër Kontraktues. Përveç kësaj, Gjykata mund të shqyrtojë një ankim individual të çdo personi fizik, organizatë jo-qeveritare ose grup personash, i cili pretendon se i është shkelur një e drejtë e njohur nga Konventa ose një Protokoll Shtesë nga një Shtet Kontraktues (Neni 34 GJEDNJ). Së fundi, gjykata, me kërkesë të Komitetit të Ministrave të këshillit të Europës, mund të japë ekspertiza për çështje ligjore, që kanë të bëjnë me interpretimin e Konventës dhe të Protokolleve të saj (Neni 47 KEDNJ). Prezantimi i mëposhtëm përshkruan vetëm vijueshmërinë e gjykimit të ankesave individuale. (1) Regjistrimi në Sekretari Pas marrjes së shkresës së parë, në të cilën përshkruhet në masën e mjaftueshme objekti i ankesës, sekretaria hap një dosje me emrin e ankuesit dhe i cakton ankesës një numër, me të cilin ajo regjistrohet. Ky numër ankese duhet të përmendet gjithmonë në korrespondencën pasuese. Ankuesi ka të drejtën për komunikim të lirshëm me Gjykatën. Ai nuk mund të pengohet nga shteti përkatës as në paraqitjen e ankesës individuale dhe as gjatë gjykimit pasues para GJEDNJ-së për pretendimin në mënyrë të efektshme të shkeljes së Konventës (krahaso Nenin 3 të Marrëveshjes Europiane të datës 05/03/1996 mbi personat pjesëmarrës në gjykimin para Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut). Nëse ka dyshime në lidhje me lejueshmërinë e një ankimi ose nëse mungojnë dokumente të domosdoshme, sekretaria normalisht i kërkon ankuesit të plotësojë të dhënat e tij ose të paraqesë dokumente të tjera. Nëse ankuesi nuk vepron pas këtyre kërkesave brenda afatit, kjo mund të çojë në fshirjen e ankimit në regjistër (krahaso Nenin 37 KEDNJ). Çdo ankesë individuale e regjistruar i caktohet nga Kryetari njërit prej pesë Seksioneve të Gjykatës (Rregulli 52 par 1). Zakonisht verifikimi pasues i 8

9 lejueshmërisë së ankesës kryhet nga një prej 3 gjyqtarëve që përbëjnë Komisionin (Neni 28 KEDNJ, Rregulli 49, par 1), dhe rrallë nga një Dhomë (Neni 29 GJEDNJ, Rregulli 49, par 2). Pavarësisht kësaj, gjykata në çdo fazë të gjykimit mund të refuzojë një ankesë si të papranueshme (Neni 35, par 4 KEDNJ). Ajo nuk është e detyruar t u përmbahet vendimeve të mëparshme. (2) Verifikimi i Lejueshmërisë Një Komision mund të deklarojë të papranueshme ose ta fshijë në regjistër një ankesë të paraqitur atij me anë të një vendimi unanim, nëse vendimi mund të merret pa verifikime të mëtejshme të objektit të ankesës - dhe pa një parashtrim të Shtetit Kontraktues të paditur (Neni 28 KEDNJ, Rregulli 49, par 1). Vendimi i Komisionit jepet pa seancë gojore dhe mbaron përfundimisht gjykimin. Kundër këtij vendimi nuk mund të përdoret mjet ankimi. Shteti Kontraktues, kundër të cilit drejtohet ankimi, për këtë nuk merr njoftim. Nëse Komisioni e konsideron ankimin të pranueshëm, ai ia kalon këtë një Dhome, e cila krijohet nga kryetari i Seksionit për verifikimin e çështjes ligjore (Neni 29 GJEDNJ; Rregulli 49, par 2). Kështu Komisionet mund të konstatojnë në mënyrë detyruese palejueshmërinë e një ankimi, por jo lejueshmërinë e saj. Nëse verifikimi i ankesës nuk bëhet nga një Komision, për lejueshmërinë dhe bazueshmërinë vendos një Dhomë. Një vendim i veçantë i Dhomës mbi lejueshmërinë e ankesës ndryshe nga dispozita në Nenin 29, par 3 KEDNJ ndërkohë bëhet, por gjithnjë e më rrallë. Ankimi i paraqitur në GJEDNJ-ë nuk ka efekt pezullues në lidhje me aktet përmbaruese të brendshme. Për të penguar që deri në vendimin e gjykatës të mos ketë ndonjë humbje të parikuperueshme të së drejtës së ankuesit, Dhoma kompetente për shqyrtimin e ankesës në raste të veçanta urgjente edhe Kryetari me kërkesë të një Pale ose kryesisht mund t u rekomandojë palëve, për të marrë ose mos marrë masa të përkohshme në interes të palëve ose të një procesi të drejtë (Rregulli 39). E lejueshme është një ankesë individuale, që përmbush kërkesat e mëposhtme: (a) Kompetenca e GJEDNJ-së; Një ankesë individuale është e palejueshme në bazë të Nenit 35, paragrafi 3, KEDNJ, nëse ajo është nuk është në pajtim me Konventën. Nuk përfshihen në kompetencën lëndore të GJEDJNJ-së ankesat, objekti i të cilave dukshëm nuk përfshihet në sferën mbrojtëse të një dispozite të KEDNJ-së. Objekt i përshtatshëm ankese i një gjykimi para GJEDNJ-së është normalisht një veprim shtetëror sovran. Ankesat kundër sjelljes së personave të veçantë fizikë ose organizatave private nuk janë të mundshme. 9

10 Në kuptimin kohor Gjykata ka kompetencë për hetimin e një çështjeje q i paraqitet nëse ngjarja që ka shkaktuar shkeljen e pretenduar të Konventës ka ndodhur në një moment të të cilin që qenë në fuqi Konventa ose e një Protokolli të saj shtesë për Shtetin Kontraktues përkatës. Zbatueshmëria territoriale e Konventës është përfundimisht i rëndësishëm për përcaktimin e palës së paditur. Kështu, në pajtim me Nenin 1 të KEDNJ-së, të gjithë personat duke përfshirë të huajt dhe personat pa shtetësi të cilët gjenden në territorin e një Shteti Kontraktues, mund të kërkojnë kundrejt këtij Shteti respektimin e KEDNJ-së. (b) Zotësia për të qenë palë i ankuesit Gjykatës mund t i drejtohet çdo person fizik ose juridik, organizatë jo-shtetërore ose bashkim personash, i cili i nënshtrohet pushtetit sovran të një Shteti të cilit i drejtohet një ankesë, nëpërmjet një ankese individuale (Neni 34 GJEDNJ). Kufizimet e mbrojtjes personale të KEDNJ-së rrjedhin nga të drejtat e veçanta të garantuara nga Konventa nëse këto mbrojnë vetëm një rreth të kufizuar personash si dhe nga parimet e së drejtës për të bërë ankesë. (c) Zotësia procedurale e ankuesit As Konventa dhe as rregullat procedurale nuk vendosin kërkesa të veçanta për zotësinë e ankuesit për të ndërmarrë veprime procedurale. (d) Zotësia e përfaqësimit Për gjykimet para GJEDNJ-së nuk ekziston asnjë detyrim i përgjithshëm. Personat ose grupet e personave me zotësinë e palës mund ta paraqesin ankesën vetë ose nëpërmjet një përfaqësuesi (të zgjedhur), ku vetëm në lidhje me lejueshmërinë nuk ka asnjë kërkesë apo kufizim në lidhje me personat që mund të jenë përfaqësues (Rregulli 36, par 1). (e) E drejta për ankesë Të drejtën për të bërë ankesë e ka vetëm një person fizik, organizatë jo-shtetërore ose grup personash, i cili pretendon se cenohet ai vetë, në të tashmen dhe drejtpërdrejt në një të drejtë të tij të njohur nga KEDNJ-ja ose një Protokolli Shtesë (Neni 34, fjalia 1, KEDNJ). Një ankues jo i cenuar personalisht është ai që pretendon në emrin e vet shkeljen e të drejtave të të tjerëve. I cenuar në të tashmen është një ankues, nëse atij në momentin e paraqitjes së ankesës i është cenuar një e drejtë e garantuar në Konventë ose në një Protokoll 10

11 Shtesë të saj. Vetëm në raste përjashtimore ekziston një e drejtë ankimi edhe për viktimat potenciale të së ardhmes. Si shembull për këtë mund të sillet kur pritja e shkeljes së një të drejte konkrete si pasojë e ekzekutimit të një masë të caktuar shtetërore nuk mund të lejohet, p.sh, në rastet e dëbimit ose ekstradimit. Më vonë shkaku i ankesës mund të bjerë nëpërmjet një korrigjimi të shkeljes së kryer të Konventës në nivel kombëtar. Kërkesa e cenimit të drejtpërdrejtë duhet të garantojë shterimin e mbrojtjes ligjore kombëtare. Vetëm në raste të veçanta ankuesi mund të veprojë drejtpërdrejt kundër një ligji, nëse ai përmban një ndalim ose lejim me efekt të drejtpërdrejtë dhe nuk u lë organeve shtetërore asnjë hapësire diskrecioni në zbatim dhe në këtë mënyrë ankuesi faktikisht është i rënduar nga gjendja ligjore. (f) Shterimi i të gjitha mjeteve ligjore ndërshtetërore Për t i mundësuar një Shteti Kontraktues korrigjimin e shkeljes së Konventës në nivelin kombëtar, Gjykata mund të shqyrtojë një çështje vetëm pas shterimit të mjeteve ligjore faktikisht dhe efektivisht në dispozicion të ankuesit në nivelin kombëtar (Neni 35, par 1, KEDNJ). Kështu, ankuesi duhet të ushtrojë të gjithë mjetet e disponueshme ligjore, të cilat janë të përshtatshme në masën e mjaftueshme, të mënjanojnë shkeljen e pretenduar të Konventës. Në tekstin e ankesës duhet të përmenden të gjitha mjetet ligjore të përdorura në nivel kombëtar dhe të provohen nëpërmjet kopjeve të vendimeve të nxjerra (Rregulli 47, par 2). Nëse një mjet ligjor i brendshëm refuzohet si i papranueshëm për shkak të shkeljes ë një dispozite formale, afati apo procedurale, GJEDNJ-ja e vlerëson këtë si mosshterim të rrugës gjyqësore të brendshme. Ndryshe është nëse një refuzim i një mjeti ligjor të brendshëm duket arbitrar apo në kundërshtim me Konventën, apo organi kombëtar megjithë mangësinë e lejueshmërisë të paktën pjesërisht ka ndërmarrë një verifikim në themelin e çështjes. (g) Afati Ankimi në Gjykatën Europiane për të Drejtat e Njeriut duhet të bëhet brenda një afati prej 6 muajsh (Neni 35, par 1 KEDNJ). Afati normalisht fillon në ditën në të cilën është dhënë vendimi i brendshëm përfundimtar dhe i plotë për ngjarjen shkak ankimi. Nëse kundër veprimit shtetëror mbi bazën e shkakut të ankimit nuk ka mjet ligjor të efektshëm, afati fillon të ecë në ditën kur ka ndodhur masa shtetërore ose kur personi i prekur ka marrë faktikisht dijeni për të. Për respektimin e afatit 6-mujor nuk është e rëndësishme data e ankesës dhe as mbërritja në sekretarinë e Gjykatës, por data e dërgimit ose dorëzimit të ankesës, e cila vërtetohet nga vula e lexueshme e postës, nga një dokument ose protokolli i faksit. Për respektimin e afatit është e rëndësishme shkresa e parë, në të cilën 11

12 paraqitet ankesa në mënyrë të përmbledhur sipas objektit të saj (Rregulli 47, par 5). Kjo nuk bëhet domosdoshmërisht nëpërmjet formularit të ankesës së përgatitur nga Gjykata. Interesimet thjesht informative ose një kërkesë për informacion e drejtuar gjykatës nuk është e mjaftueshme. (h) Forma Kërkesat formale rrjedhin nga rregullat procedurale të Gjykatës si dhe rregulloret procedurale bazuar mbi Rregullin 32. Mosrespektimi i kërkesave formale të përmendura atje nuk shkakton automatikisht palejueshmërinë e ankesës, por mund të ketë si pasojë që këto nuk mund të regjistrohen dhe verifikohen. Ankesa i drejtohet drejtpërdrejt gjykatës. Ajo duhet të bëhet me shkrim me rrugë postale në sekretari dhe të jetë e nënshkruar nga ankuesi ose përfaqësuesi i tij (Rregulli 45, par1). Adresa postale e gjykatës është: The Registrar of the European Court of Human Rights Council of Europe F STRASBOURG CEDEX Ankimi sipas mundësisë mund të bëhet edhe duke përdorur Formularin e Ankimit që gjendet edhe tek Dokumentet Dokumente për personat që duan t i drejtohen Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut (Rregulli 47, par 1). Nëse ankuesi nuk e disponon formularin, ai së pari, për të kapur afatin, mund të bëjë ankesë në formë të thjeshtë shkresore. Sekretaria do t i vërë atij në dispozicion formularin dhe t i kërkojë dërgimin e tij brenda një afati të caktuar. Paraqitja e ankimit pa marrë parasysh formularin e ankimit sjell si pasojë një zgjatje në kohë të trajtimit të ankesës. Bashkangjitur ankesës duhet të jenë kopje të të gjithë dokumenteve përkatës, veçanërisht të vendimeve gjyqësore dhe të tjerë, që kanë të bëjnë me objektin e ankesës. Ankuesi për më tepër duhet të sjellë kopje të të gjithë dokumenteve dhe vendimeve që provojnë parakushtet e lejueshmërisë të përmendura në përmbushje të Nenit 35, par 1 KEDNJ-së. Po ashtu duhet të njoftohen edhe ato shkresa, që gjykata duhet t i marrë parasysh si mjet prove. Nëse ankesa nënshkruhet nga i autorizuari i ankuesit, duhet të bashkëngjitet një prokurë e nënshkruar personalisht nga ankuesi dhe nga i autorizuari (Rregulli 45, par 3). Një formular përkatës gjendet tek dokumentet Dokumente për personat që duan t i drejtohen Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut. Nëse ankesa nuk i është njoftuar akoma Shtetit Kontraktues përkatës, Komunikimi i Gjykatës me ankuesin ose përfaqësuesin e tij mund të realizohet në një prej dy 12

13 gjuhëve zyrtare të Gjykatës (anglisht ose frëngjisht) ose në një gjuhë zyrtare të Shtetit Kontraktues (Rregulli 34). (i) Mungesa e pabazueshmërisë së dukshme Gjykata deklaron si të papajtueshme edhe ankesa të tilla që ajo i konsideron haptazi të pabazuara (Neni 35, par 3 GJEDNJ). Për këtë shkak është e rekomandueshme që të jepen shpjegime të hollësishme për bazueshmërinë me paraqitjen e ankesës. (3) Gjykimi pas pranueshmërisë së ankesës Nëse Gjykata e deklaron një ankim të pranueshëm, ajo vazhdon me përfaqësuesit e palëve verifikimin e çështjes ligjore dhe, nëse është e nevojshme, ndërmerr hetime (Neni 38, par 1, germa a GJEDNJ). Në këtë mënyrë normalisht fillon një gjykim shqyrtim shkresor, gjatë të cilit palët mund të shprehen për çështjen nëpërmjet shkresave. Megjithatë për trajtimin dhe verifikimin e ankesës vlen parimi inkuizitor. Pas regjistrimit të ankesës Gjykata e zhvillon gjykimin kryesisht dhe nuk është e detyruar t u përmbahet deklarimeve, kërkesave apo sugjerimeve të pjesëmarrësve. Nëse një ankesë deklarohet e pranueshme, Gjykata gjithashtu mundohet të arrijë zgjidhjen me pajtim mbi bazën e respektimit të të drejtave të njeriut të njohura në Konventë (Neni 38, par 1, germa b KEDNJ). Pasi i njoftohet ankesa Palës Kontraktuese (Rregulli 54, par 2 germa b), rregullisht vendoset përfaqësimi i detyrueshëm i ankuesit (Rregulli 36, par 2). Përgjithësisht ankuesi duhet të jetë i përfaqësuar jo më parë se gjykimi që pason vendimin mbi pranueshmërinë veçanërisht në seancën gojore (Rregulli 36, par 3). I autorizuari ose përfaqësuesi në gjykim i ankuesit, që nga momenti i caktuar nga Kryetari i dhomës duhet të jetë mbrojtës ligjor i licencuar në një Shtet Kontraktues të KEDNJ-së, i cili disponon një banesë në territorin e një Shteti Kontraktues (Rregulli 36, par 4, germa a). Përveç avokatëve kryetari i Dhomës mund të lejojë edhe persona të tjerë si mbrojtës ligjorë (Rregulli 36, par 4, germa a). Pasi ankesa t i jetë njoftuar Shtetit Kontraktues përkatës (Rregulli 54, par 2, germa b), komunikimi me Gjykatën kryesisht zhvillohet në një nga dy gjuhët zyrtare. Kryetari i Dhomës mund të lejojë përjashtimisht përdorimin e një gjuhe të përdorur në tekstin e ankesës ose të një gjuhe tjetër (Rregulli 34, par 3, germa a). Një seancë gojore për bazueshmërinë e ankesës zhvillohet kryesisht ose me kërkesë të një Pale (Rregulli 59, par 3). Për shkak të ngarkesës së punës në Gjykatë Dhomat gjithmonë e më shumë heqin dorë nga një seancë e tillë me praninë e palëve në gjykim. 13

14 Nëse Dhoma është e mendimit, që ankesa përmban një çështje themelore interpretimi të Konventës, apo nëse vendimi i marrë prej saj mund të çojë në një devijim nga një vendim i mëparshëm i Gjykatës, ajo mund t ia kalojë ankesën Dhomës së madhe që përbëhet nga 17 gjyqtarë (Neni 30 KEDNJ). (4) Vendimi i Gjykatës Në parim të gjitha vendimet e Gjykatës merren me shumicën e votave të gjyqtarëve të pranishëm. Megjithatë, një gjyqtar i pranishëm në shqyrtimin dhe vendimin për një çështje ka të drejtë që vendimit t i bashkëngjisë prezantimin e mendimit të tij personal në favor ose kundër, ose thjesht konstatimin e votës së tij kundër (Neni 45, par 2 GJEDNJ). Verifikimi i të drejtave të njeriut sipas KEDNJ-së realizohet kryesisht në tre shkallë: sfera e mbrojtjes cenimi/ndërhyrja legjitimimi i ndërhyrjes. Meqenëse Gjykata nuk është gjykatë apeli në raport me gjykatat e brendshme të Shteteve Kontraktuese, vendimet e saj me përjashtim të pjesës që ka të bëjë me zhdëmtimin e drejtë (Neni 41 KEDNJ) janë thjesht vendime konstatuese. Konstatimi i një shkeljeje të Konventës bëhet pavarësisht nëse ankuesi ka pësuar një dëm material ose jomaterial (krahaso Nenin 41 KEDNJ). (5) Shpenzimet e gjykimit Shpenzimet materiale të personelit të të Gjykatës mbulohen nga Këshilli i Europës (Neni 50 KEDNJ) Gjykimi para GJEDNJ-së është pa shpenzime. * * * 14

15 Osman Tmava-gjyqtari Hyrje PËRSËRITJA E PROCEDURËS KONTESTIMORE Procedura kontestimore e përfunduar me vendim të formës së prerë të gjykatës, mund të përsëritet kur për një gjë të tillë ekzistojnë shkaqet të cilat parashihen në dispozitën e nenit 232 të Ligjit për Procedurën Kontestimore (LPK). Qëllim i përsëritjes së procedurës është evitimi i parregullsive eventuale të cilat janë vërejtur pasi ka përfunduar procedimi i çështjes konkrete. Për këtë arsye bazë e propozimit për përsëritje të procedurës është kërkesa për anulimin e vendimit me të cilin ka përfunduar procedura. Kjo kërkesë është kusht për faktin se në të kundërtën propozimi do të binte ndesh me parimin ne bis in idem. Propozimi për përsëritjen e procedurës. Për faktin se kundër vendimit të gjykatës i cili ka formë të prerë, ndaj të cilit nuk ka mundësi të paraqitet ankesa si mjet i zakonshëm juridik, lejohet mundësia e paraqitjes së propozimit për përsëritje të procedurës. Kështu rezulton se propozimi për përsëritjen e procedurës është mjet juridik i jashtëzakonshëm i goditjes së vendimit gjyqësor. Ky mjet juridik karakterizohet: -si mjet jo suspenziv sepse paraqitja e tij nuk ka pasoj shtyrjen e ekzekutimit të dhunshëm të vendimit të gjykatës, -është mjet i dyanshëm sepse atë mund ta paraqesin te dy palët ndërgjyqëse, -është mjet i kufizuar juridik për faktin se ai mund të paraqitet vetëm për shkaqet të cilat shprehimisht parashihen në ligj. -eshte mjet devolutiv e jo si me pare remonstrativ sepse tani për propozimin për përsëritjen e procedurës vendos gjykata e shkalles se dyte. Përmbajtja e propozimit. Propozimi për përsëritjen e procedurës në kuptim formal është parashtresë e cila duhet të përmban sidomos: bazën ligjore (shkaqet), në mbështetje të cilës edhe kërkohet përsëritja e procedurës, rrethanat nga të cilat rezulton se propozimi është paraqitur në afatin ligjor dhe mjetet provuese me të cilat arsyetohen theksimet e propozuesit. Sikurse edhe te parashtresat tjera edhe në propozimin për përsëritje të procedurës, pala ka detyrim ta shënoj adresën e tij,kjo për qëllim të komunikimit me gjykatën. Në rast se pala nuk vepron në këtë mënyrë atëherë gjykata do të veprojë në pajtim me nenin të LPK,lidhur me caktimin e përfaqësuesit për pranimin e shkresave.vlen të theksohet se për paraqitjen e propozimit për përsëritje të procedurës,avokatit përkatësisht përfaqësuesit të palës i nevojitet prokura (autorizimi) i veçantë, me kusht nëse nga koha kur është nxjerr vendimi i gjykatës i formës së prerë kanë kaluar më tepër se 6 muaj (neni 90.3 LPK). 15

16 Objekti i përsëritjes së procedurës. Për faktin se mund të kërkohet përsëritja e procedurës së përfunduar del se objekt i shqyrtimit sipas propozimit për përsëritje të procedurës janë vendimet e gjykatës me të cilat ka përfunduar procedura. Këto vendime për nga forma munden me qenë: 1.aktgjykimi me të cilin është vendosur lidhur me kërkesëpadinë dhe 2.aktvendimet të cilat munden me qenë: a.aktvendime me të cilat është hedhë padia dhe b.aktvendime me të cilat konstatohet se ka përfunduar procedura me anë të veprimeve disponibile të palëve p.sh. hjekja dorë nga kërkesëpadia,ujdia gjyqësore. Rregullat për përsëritje të procedurës janë specifike(te veçanta) mirëpo në këtë procedurë në mënyrë analoge zbatohen rregullat e përgjithshme të procedurës kontestimore,për ndonjë situatë të cilën nuk e parashohin këto rregulla. LPK, parasheh edhe dispozita konkrete të cilat i referohen procedurave të veçanta kontestimore si p.sh. te kontestet lidhur me pengimin në posedim lejohet përsëritja e procedurës në kushte të cilat i parasheh dispozita e neni 483 etj. Në këtë kontekst me ligje të veçanta mund të parashihet edhe palejueshmëria e përsëritjes së procedurës në konteste të caktuara si p.sh.ligji për familjen në kontestet martesore nuk lejon përsëritjen e procedurës së përfunduar etj. Kompetenca e gjykatës. Propozimi për përsëritjen e procedurës i paraqitet gjykatës se shkallës së parë e cila ka nxjerrë vendimin në shkallë të parë. Nëse propozimi i paraqitet gjykatës e cila nuk është me kompetencë territoriale atëherë ajo ka detyrim të veprojë në kuptim të rregullave të përgjithshme që i parasheh LPK. Kompetente pra për të vendosur lidhur me propozimin për përsëritjen e procedurës është gjykata e shkallës së dytë (neni LPK). Në këtë kontekst varësisht nga natyra juridike e kontestit do të rezulton se cila gjykatë në hierarkin e gjykatave do ta ketë cilësinë e gjykatës së shkallës së parë përkatësisht të gjykatës së shkallës së dytë. Kështu zakonisht si gjykatë e shkallës së parë është gjykata komunale ndërsa ajo e shkallës së dytë është gjykata e qarkut. Me ligjë të veçantë kjo mund të parashihet edhe ndryshe psh.në kontestet ekonomike,të zgjidhjes së martesës,të pronësisë industriale,të drejtave të autorit etj, si gjykatë e shkallës së parë është gjykata e qarkut ndërsa e shkallës së dytë,gjykata Supreme e Kosovës. Lidhur me propozimin për përsëritje të procedurës vendimin e nxjerr gjyqtari individual i cili nuk ka marrë pjesë në nxjerrjen e vendimit të shkallës së dytë, në procedurën e mëparshme, nëse procedura ka përfunduar me vendimin e asaj gjykate. Përsëritja e procedurës lidhur me vendimet e Gjykatës Evropiane për Drejtat e Njeriut. Gjykata Evropiane për Drejtat e Njeriut nëse konstaton se është shkelur ndonjë e drejtë dhe liri themelore e njeriut e paraparë me Konventën Evropiane për 16

17 Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut dhe Protokollin plotësues të Konventës, pala në procedurë ka mundësi që në afatin prej 30 ditëve nga dita kur ka marrë formë të prerë vendimi i gjykatës së cekur të paraqet propozimi për përsëritje të procedurës, me kërkesë për ndryshimin e vendimit me të cilin është shkelur ajo e drejtë. Kërkesa i paraqitet gjykatës së shkallës së parë e cila ka nxjerr vendimin lidhur me kërkesëpadinë ndërsa në procedurën për ndryshimin e vendimit përshtatshëm do të zbatohen dispozitat e LPK, të cilat vlejnë për përsëritjen e procedurës. Me rastin e vendosjes gjykata ka detyrim t i marrë në konsideratë qëndrimet e shprehura të Gjykatës Evropiane. Vendimi i gjykatës se cekur do të trajtohet si shkak i paraparë me dispozitën e nenit 232.l.g LPK. Shkaqet për përsëritjen e procedurës. LPK, parasheh shprehimisht shkaqet për të cilat mund të lejohet përsëritja e procedurës së përfunduar me vendim të gjykatës të formës së prerë. Këto shkaqe parashihen në dispozitën e nenit 232 të LPK. Paraqitjen e këtyre shkaqeve do ta bëjmë sipas pikave të parapara në dispozitën e nenit 232 par.l.lpk. Si shkaqe për përsëritje të procedurës parashihen: a.nëse palës me veprim të kundërligjshëm e sidomos në rast të mos thirrjes për në seancë nuk i është dhënë mundësia të marrë pjesë në shqyrtimin e çështjes kryesore, b.nëse në procedurën e përfunduar: -ka marrë pjesë në cilësi të paditësit ose të paditurit personi i cili nuk mundet me qenë palë ndërgjyqëse, -palën që është person juridik nuk e ka përfaqësuar personi i autorizuar -palën me pazotësi procedurale nuk e ka përfaqësuar përfaqësuesi i saj ligjor apo përfaqësuesi ligjor ose përfaqësuesi me prokurë nuk ka pasur prokurë (autorizim) të duhur për ndjekjen e çështjes në gjykatë apo për kryerjen e veprimeve procedurale të caktuara po që se ndjekja e çështjes në gjykatë apo kryerja e veprimeve procedurale të caktuara nuk është lejuar më vonë nga palët c.nëse vendimi i gjykatës i cili është i formës së prerë, është bazuar në deklarat të rrejshme të dëshmitarëve,të ekspertëve ose në dokumentin i cili është falsifikuar apo në të cilin është vërtetuar përmbajtja e pasaktë, d.nëse vendimi i formës së prerë i gjykatës është pasojë e veprës penale të gjyqtarit, të përfaqësuesit ligjor apo atij me prokurë të palës kundërshtare apo të personit të tretë, e.nëse pala e fiton mundësinë ta përdorë vendimin e formës së prerë të gjykatës i cili më parë është dhënë në procedurën e zhvilluar midis ndërgjyqësve për të njëjtën kërkesëpadi, f.nëse vendimi i formës së prerë i gjykatës është bazuar në një vendim tjetër gjyqësore ose në vendimin e ndonjë organit tjetër ndërsa ky vendim është ndryshuar, prishur apo anuluar në mënyrë, formë të prerë, g.nëse pala ka marrë dijeni për fakte të reja ose ka gjetur prova të reja ose ka fituar mundësinë t i përdorë ato në bazë të cilave për palën do mund të nxirrej vendimi 17

18 përfundimtar më i favorshëm, sikur ato fakte dhe prova të ishin përdorë në procedurën e mëparshme. Nuk mund të kërkohet përsëritjen e procedurës sipas shkaqeve të sipër cekura nën pika a dhe b nëse ato pa sukses janë përdorë në procedurën e mëhershme. Përsëritja e procedurës mundet të kërkohet nëse pala pa fajin e saj në procesin e mëhershëm nuk ka mund t i parashtrojë faktet, provat e reja por ndërkohë ka fituar mundësinë t i përdorë ato ndërsa këto do të jenë bazë e nxjerrjes së një vendimi për te më të favorshëm. Afati për paraqitjen e propozimit për përsëritjen e procedurës. Për paraqitjen e propozimit për përsëritje të procedurës LPK, njeh dy lloje të afateve: 1.afatin subjektiv dhe 2.afatin objektiv. 1.Afati subjektiv. Afati për paraqitjen e propozimit është 30 ditë. Ky afat do të fillon varësisht nga shkaku konkret i përsëritjes së procedurës. -kështu në rastin nga neni 232 par.l pika a,afati fillon të rrjedh nga dita kur palës i është dorëzuar vendimi i formës së prerë. -në rastin nga neni 232 par.l pika b,afati fillon të rrjedhë nga dita e dorëzimit të vendimit i është dorëzuar personit të tillë. -në rastin nga neni 232 par.l pika c,në qoftë se palën që është person juridik nuk e ka përfaqësuar personi i autorizuar apo në qoftë se palën me pazotësi procedurale nuk e ka përfaqësuar përfaqësuesi ligjor i saj,afati fillon të rrjedhë nga dita e dorëzimit të vendimit palës përkatësisht përfaqësuesit ligjor të saj por nëse përfaqësuesi ligjor përkatësisht ai me prokurë nuk ka pas autorizim të duhur për ndjekjen e çështjes në gjykatë apo për kryerjen e veprimeve procedurale të caktuara, afati do të rrjedhë nga dita kur pala ka marrë dijeni për shkakun. -në rastin nga neni 232 par.l pika d, afati do të rrjedhë nga dita në të cilën pala ka marrë dijeni për aktgjykimin penal të formës së prerë. -në rastin nga neni 232 par.l pika e, afati do të rrjedh nga dita në të cilën pala ka marrë dijeni për vendimin penal të formës së prerë e nëse procedura penale nuk ka mund të zhvillohet atëherë nga dita kur ka marrë dijeni për pezullimin e procedurës penale apo për rrethanat për shkak të cilave nuk ka mund të fillohet procedura penale. -në rastin nga neni 232 par.l pika f, afati fillon të rrjedhë nga dita kur pala ka pas mundësi të përdorë vendimin e formës së prerë që është shkak për përsëritje të procedurës. -në rastin nga neni 232 par.l pika g.afati do të rrjedh nga dita kur pala ka pasur mundësi t i parashtrojë gjykatës faktet përkatësisht provat e reja. Nëse afati prej 30 ditëve do të fillonte të rridhte para se vendimi të ketë marrë formë të prerë atëherë ky afat do të llogaritet nga momenti (dita) në të cilin vendimi bëhet i formës së prerë (nëse kundër tij nuk është paraqitur ankesa) përkatësisht nga dita e dorëzimit të vendimit të formës së prerë të gjykatës së lartë të dhënë në shkallë të fundit. 18

19 2.Afati objektiv. Parimisht pasi të kenë kaluar 5 vite nga dita kur vendimi i gjykatës është bërë i formës së prerë nuk mund të paraqitet propozim për përsëritjen e procedurës përveç nëse përsëritja kërkohet nga shkaqet e parapara në nenin 232 par.1 pika a dhe pika b, ku afati prej 5 viteve do fillon-rrjedhe prej datës se dorëzimit te vendimit te gjykatës. Procedura sipas propozimit për përsëritjen e procedurës. Procedura për përsëritjen e procedurës është specifike dhe mund të ndahet në dy faza: 1.procedura pranë gjykatës së shkallës së parë 2.procedura pranë gjykatës së shkallës së dytë. 1.Procedura pranë gjykatës së shkallës së parë. Propozimi për përsëritjen e procedurës i paraqitet gjykatës së shkallës së parë e cila ka nxjerr vendimin në shkallë të parë. Propozimin mund ta paraqesin palët ndërgjyqëse (neni 232 LPK).Personi i trete i cili nuk është palë në procedurë edhe pse ka interes juridik nuk mundet të paraqet propozimin për përsëritje të procedurës por mundet ti realizoi interesat e tij në kontest të veqantë. Pala në kuptim të nenit 3.l LPK, disponon lirisht me kërkesat e saj. Në ketë kontekst pala disponon lirisht edhe me propozimin përkatësisht kërkesën për përsëritjen e procedurës të cilen mundet ta tërhjek deri në marrjen e aktvendimit. Pala ka mundësi çdoherë të paraqet propozimin tjetër kur ekzistojnë shkaqet e parapara ligjore. Nëse propozimi për përsëritje të procedurës është paraqitur pas afatit ligjor, nëse është jo i plotë apo i palejueshëm, me aktvendim, pa mbajtur seancë gjykata e shkallës së parë propozimin do ta hudhë. Nëse gjykata e shkallës së parë nuk ka nxjerr aktvendim për hudhje të propozimit, palës kundërshtare do t i dërgojë një kopje të propozimit, për faktin se ajo ka mundësi në afatin prej 15 ditëve të deklarohet për theksimet nga propozimi. Përgjigja në propozim nuk është e karakterit detyrues por fakultativ dhe paraqitja e saj varet nga vullneti i lirë i palës kundërshtare. Mosdhënia e përgjigjes nuk mund të ketë pasojë vendosjen lidhur me kërkesëpadinë sepse ajo nuk është kërkesë e propozimit por është anulimi i vendimit te formës së prerë i gjykatës. Posa të arrijë përgjigja apo pasi të kaloj afati për përgjigjen ndaj propozimit gjykata e shkallës së parë bashkë me përgjigjen, lëndën në afatin prej 8 ditëve ia dërgon gjykatës së shkallës së dytë. 2.Procedura pranë gjykatës së shkallës së dytë. Lidhur me propozimin për përsëritjen e procedurës zakonisht gjykata e shkallës së dytë vendos jashtë seancës për shqyrtim kryesor. 19

20 Nëse gjykata e shkallës së parë nuk ka nxjerr aktvendimin për hudhjen e propozimit atëherë ate do të e bën gjykata e shkallës së dytë. Gjykata e shkallës së dytë nëse e gjen të domosdoshme ajo lidhur me propozimin do të caktojë edhe seancën për shqyrtim gjyqësor. Në ketë situat do te zbatohen rregullat të cilat vlejnë lidhur me shqyrtimin e ankesës në seancën e mbajtur nga gjykata e shkalles se dyte (neni 191 lidhur me nenin 193 LPK). Me rastin e vendosjes lidhur me propozimin gjykata është e kufizuar vetëm në shqyrtimin e shkaqeve të theksuara në propozim e jo edhe në shkaqet për të cilat pala ka mësuar më vonë, kjo për faktin se ato shkaqe munden me qene arsye-shkak i një propozimi tjetër për përsëritjen e procedurës kontestimore. Vendimet e gjykatës së shkallës së dytë. Me rastin e vendosjes lidhur me propozimin për përsëritje të procedurës gjykata nxjerr aktvendim. Gjykata nuk vendos me aktgjykim sepse propozimi për përsëritje të procedurës në fakt paraqet një iniciativë, kërkesë të palës e cila është e karakterit procedural, për të cilën vendoset me aktvendim. Aktvendimet të cilat i nxjerr gjykata munden me qenë: 1.aktvendimi aprovues Me këtë lloj aktvendimi pranohet i bazuar propozimi për përsëritjen e procedurës pasi që më parë vërtetohet ekzistimi i shkaqeve për përsëritjen e procedurës ndërsa do të anulohet vendimi i formës së prerë i dhënë në procedurën e zhvilluar më parë. 2.aktvendimi refuzues Aktvendimi refuzues konsiston në mos ekzistimin e shkaqeve të parapara ligjore të cilave i referohet propozimi. Ankesa kundër aktvendimit të gjykatës së shkallës së dytë. Kundër aktvendimit me të cilin pranohet propozimi dhe lejohet përsëritja e procedurës nuk lejohet paraqitja e ankesës. Kundër aktvendimit me të cilin refuzohet propozimi për përsëritjen e procedurës, lejohet paraqitja e ankesës së veçantë. Ankesa i paraqitet gjykatës së shkallës së dytë ndërsa për ankesën do të vendos kolegji (trupi) gjykues i përbërë nga 3 gjyqtar. Dërgimi i lëndës gjykatës së shkallës së parë. Pasi të nxjerr aktvendim lidhur me propozimin për përsëritje të procedurës gjykata e shkallës së dytë shkresat e lëndës i dërgon gjykatës së shkallës së parë me një numër të mjaftueshëm të ekzemplarëve të aktvendimit të saj. Riprocedimi i çështjes. Gjykata e shkallës së parë pas pranimit të lëndës dhe aktvendimit me të cilën është anuluar vendimi i saj i nxjerr në procedurën e mëparshme, menjëherë e jo më vonë se në afatin prej 8 ditëve do të caktojë seancën pregaditore. Në procesin e përsëritur nuk mund të veprojë gjyqtari i cili ka nxjerr vendimin në procesin e mëparshëm. 20

21 Caktimi i masës siguruese dhe përsëritja e procedurës. LPK, në dispozitën e nenit parasheh se caktimi i masës siguruese mund të propozohet para fillimit, gjatë zhvillimit, pas përfundimit të procedurës kontestimore,e derisa ekzekutimi të përfundojë plotësisht. Aktvendimin për caktimin e masës siguruese e merrë gjykata e shkallës së parë ndërsa gjykata më e lartë-shkallës së dytë do të nxjerr aktvendim vetëm atëherë kur propozimi për caktimin e masës është paraqitur pas dërgimit të lëndës sipas procedurës ankimore (neni 296.1LPK). Vendosja për propozimin e paraqitur për caktimin e masës siguruese në procedurën pranë gjykatës së shkallës së parë apo gjykatën e shkallës së dytë, sipas propozimit për përsëritje të procedurës nuk është i lejueshëm kjo për faktin se masa e sigurisë caktohet për sigurimin e kërkesëpadisë e jo edhe për sigurimin e kërkesës nga propozimi për përsëritjen e procedurës. Ky konstatim rezulton edhe nga dispozita e nenit e cila është shprehimore sepse përcakton pasi është bërë i formës së prerë aktgjykimi i nxjerrur për kërkesëpadinë, lidhur me propozimin për caktimin e masës siguruese do të vendos gjykata e cila është kompetente për të vendosur për kërkesëpadinë, pra gjykata e shkallës së parë e jo edhe gjykata e cila vendos për propozimin për përsëritje të procedurës (gjykata e shkallës së dytë). Pra gjykata e shkallës së parë e cila ka nxjerr vendimin e mëparëm lidhur me kërkesëpadinë është kompetente për të vendosur lidhur me propozimin për caktimin e masës siguruese por në procedurë të veçantë e jo bashke me procedurën për përsëritje te procedurës. Edhe gjykata e shkallës së dytë nuk do të ishte kompetente të vendos për propozimin për caktimin e masës siguruese,edhe në situatën nëse propozimi është paraqitur pasi lënda të ketë arritur në gjykatën e shkallës së dytë për vendosje lidhur me propozimin për përsëritjen e procedurës, kjo për faktin se dispozita e nenit 296 i referohet rastit pasi lënda gjykatës së shkallës së dytë t i është dërguar në vendosje për mjetin e zakonshëm juridik-ankesën e jo edhe për rastin kur kemi të bëjmë me mjetin e jashtëzakonshëm juridik-propozimin për përsëritje të procedurës. Marrëdhëniet e propozimit për përsëritje të procedurës dhe revizionit si mjete të jashtëzakonshme juridike. Fakti se mjetet e jashtëzakonshme të goditjes të vendimit të gjykatës të formës së prerë, në kuptim të shkaqeve të goditjes janë afërsisht të njëjta ato në kuptimin kohor kanë mundësi të njëjtën kohë të paraqiten paralelisht përkatësisht të gërshetohen shkaqet e goditjes së vendimit. Për këtë arsye LPK prej nenit 242 e deri në neni 244 ka rregulluar marrëdhëniet që paraqiten në mes të revizionit dhe propozimit për përsëritje të procedurës si mjete të jashtëzakonshme juridike. 21

22 Nëse pala në afatin për paraqitjen e revizionit paraqet propozimin për përsëritjen e procedurës por vetëm nga shkaqet për të cilat paraqitet revizioni atëherë propozimi do të konsiderohet si revizion dhe gjykata do të veprojë sipas tij. Pala nëse paraqet revizion nga shkaku se në procedurën e shkallës së parë apo të shkallës së dytë është vendosur për kërkesën për të cilën ka ekzistuar vendimi i formës së prerë ose për kërkesën nga e cila paditësi ka hjekur dorë në procesin e mëhershëm, apo për kërkesën për të cilën palët kanë lidhur ujdi gjyqësore, ndërsa në të njëjtën kohë apo më vonë pala ka paraqit edhe propozimin për përsëritje të procedurës (pavarësisht nga cili do shkak i lejuar për përsëritje të procedurës ) atëherë gjykata me aktvendim do ta ndërprenë procedurën sipas propozimit, derisa të përfundojë procedura sipas revizionit. Nëse pala paraqet revizionin nga cili do shkak, (përveç shkaqeve të sipër cekura në pasusin e mësipërm), ndërsa në të njëjtën kohë apo më vonë paraqet edhe propozimin për përsëritje të procedurës nga shkaqet e parapara me nenin 232 par.1 pika c. LPK, (nëse vendimi përfundimtar i gjykatës bazohet në deklaratë të rrejshme të dëshmitarëve apo ekspertëve ose dokumentin e falsifikuar përkatësisht dokumentin me të cilin është vërtetuar përmbajtja jo e saktë) dhe ato të parapara me pikën d.të dispozitës së cituar ligjore,(nëse vendimi definitiv i gjykatës është nxjerr si pasojë e veprës penale të gjyqtarit, përfaqësuesit ligjor apo atij me prokurë të palës kundërshtare apo personit të tretë, të argumentuara me aktgjykim penal të formës së prerë), gjykata do ta ndërprenë procedurën sipas revizionit deri në përfundimin e procedurës sipas propozimit për përsëritjen e procedurës. Në të gjitha rastet tjera në të cilat pala paraqet revizionin ndërsa në të njëjtën kohe apo me vone e paraqet edhe propozimin për përsëritje të procedurës,gjykata do të vendos se cilën procedurë do ta vazhdoj e cilën do ta ndërpres me të cilin rast do të marrë parasysh të gjitha rrethanat e rastit e sidomos shkaqet nga të cilat janë paraqitur këto dy mjete të goditjes dhe provat e propozuara nga palët. Rregullat e mësipërme do të zbatohen edhe në rastet tjera kur pala së pari ka paraqitur propozimin për përsëritje të procedurës e pas kësaj ka paraqit revizionin. Në të gjitha rastet tjera në të cilat pala paraqet propozim për përsëritje të procedurës e pas kësaj paraqet revizionin gjykata zakonisht do ta ndërprenë procedurën sipas revizionit derisa të përfundoj procedura sipas propozimit për përsëritjen e procedurës, nëse konstaton se ekzistojnë shkaqe të arsyeshme të vendos ndryshe. Nëse propozimi për përsëritje të procedurës ka arrit në gjykatë të shkallës së parë para se lënda t i dërgohet Gjykatës Supreme sipas revizionit aktvendimi për ndërprerjen e procedurës e nxjerr gjyqtari i gjykatës së shkallës së parë. Mirëpo nëse propozimi për përsëritje të procedurës ka arrit në gjykatën e shkallës 22

23 së parë pasi lënda i është dërguar gjykatës së revizionit, aktvendimin për ndërprerje të procedurës do ta nxjerr gjykata e revizionit. Aktvendimin për ndërprerje të procedurës e nxjerr Gjyqtari i gjykatës së shkallës së parë përveç nëse në kohën kur revizioni arrin (pranohet) në gjykatë të shkallës së parë sipas propozimit për përsëritje të procedurës,lënda i është dërguar gjykatës së shkallës së dytë për vendosje sipas propozimit për përsëritje të procedurës, në të cilin rast aktvendimin e nxjerr ajo gjykatë. Kundër aktvendimeve lidhur me ndërprerjen e procedurës neni LPK, nuk lejohet ankesa e veçantë. Kundër aktvendimeve te gjykatës të cilat janë marrë lidhur me përsëritjen e procedurës kontestimore në kushte të caktuara me ligjë lejohet mundësia e ngritjes se mjeteve të jashtëzakonshme juridike-revizionit dhe Kërkesës për mbrojtjen e ligjëshmrisë. Literatura:Ligji për procedurën kontestimore (Gazeta zyrtare e Republikës së Kosovës nr.38/2oo8 datë 2o.o9.2oo8). Ligji për procedurën kontestimore (Gazeta zyrtare e RSFJ nr.4/1977) 23

24 Musa Xh. Dragusha, avokat PËRGJEGJËSIA PENALE DHE CIVILE PËR VEPRAT PENALE TË KRYERA ME ANË TË MEDIAVE I.HYRJE: Shtypi, radio, televizioni dhe interneti dhe mjetet e tjera te informimit dhe komunikimit publik kanë rëndësi të posaqme për individin dhe shoqërinë në përgjithësi. Karakteristikë e qenësishme e këtyre mjeteve të informimit publik është se ato për shkak të natyrës dhe ndikimit të madh kontribojnë në masë të konsiderueshme në formimin e opinionit publik, posaqërisht për ndodhitë,rrjedhat dhe kriminalitetin në një rajon dhe në vend në përgjithësi. Për shkak të rëndësisë së tyre të madhe qështja e shtypit dhe e mjeteve të tjera të informimit dhe komunikimit publik është rregulluar me kushtetutë ligje të posaqme dhe me kodin penal. Kësisoj sipas dispozitave përkatëse kushtetuese, shtypi, radioja dhe televizioni dhe mjetet e tjera të informimit publik kanë për detyrë të informojnë saktësisht dhe objektivisht opinionin për ndodhitë e përditshme si dhe të publikojnë mendime e informata të organeve, organizatave e të qytetarëve që janë me interes për opinionin. Mirëpo për fat të keq jo rrallë shtypi dhe mjetet e tjera të informimit publik i tejkalojnë autorizimet e veta për qëllime të ndryshme e më së shpeshti për qëllime të caktuara të politikës së ditës,që u konvenon individëve apo grupeve që e udhëheqin politikën aktuale dhe që kanë ndikim në mjetet e informimit publik. Në këso situatash dhe në këso rrethanash shtypi, radio, televizioni dhe interneti dhe mjetet e tjera të informimit publik shërbehen me informata të paverifikuara, me trillime dhe gënjeshtra dhe në këtë mënyrë publikojnë apo transmetojnë të dhëna të pavërteta, gjysmë të vërteta apo dezinformata, me anë të cilave rrezikojnë dhe dëmtojnë rëndë liritë, të drejtat dhe barazitë e një individi. Siq shihet, nga informimi mund të shkaktohen pasoja për individin dhe shoqërinë në jetën shoqërore të një vendi, madje edhe për komunitetin ndërkombëtar. Nga aspektet e te drejtes penale është me rëndësi ngase me anë të shtypit, radios, elevizionit dhe mjeteve të tjera të informimit dhe komunikimit publik jo vetëm se ndikohet ndaj një numri të madh të njerëzve por me keqpordorimin e tyre mund të kryhet edhe një numër i madhë i veprave penale siq janë si p.sh nxitja e urrejtjes, nxitja për luftë agresive, krimeve të luftës apo krimeve kundër njerëzimit, formave të rënda të fyerjes, shpifjes, nxjerrja apo përhapja e të dhënave personale apo familjare. Këto edhe veprat e tjera penale, që mundë të kryhen me anën e shtypit dhe mjeteve të tjera të informimit publik, zakonisht paraqesin rrezikshmëri shoqërore të shtuar, për këtë arsye Kodi penal disa prej këtyre veprave penale të kryera me anë të mjeteve të informimit publik p.sh nxitja e urrejtjes, e perqarjes ose e mos durimit kombëtar racor, fetar ose etnik, fyerja, shpifja etj i konsideron si forma te kualifikuara te veprave penale, ngase pasoja e shkaktuar eshte shume me e 24