ÅUMSKA ZEMÇIÅTA U G. J. ØEZAVA N. P. ÆERDAP

Transcription

1 UDK 630*114 ( ÆERDAP) Originalni nauøni rad ÅUMSKA ZEMÇIÅTA U G. J. ØEZAVA N. P. ÆERDAP OLIVERA KOÅANIN MILAN KNEŸEVIÕ 1. UVOD Izvod: U radu su prikazani rezultati pedoloåkih istraÿivaña u åumskim zajednicama gazdinske jedinice. Øezava na podruøju N. P. Æerdap. Pedoloåki pokrivaø istraÿivanog podruøja karakteriåe se veõim brojem pedosistamatskih jedinica. Prouøeno je åest razliøitih tipova zemçiåta. Iz klase nerazvijenih zemçiåta prouøeno je koluvijalno zemçiåte (koluvijum), iz klase humusno-akumulativnih zemçiåta: humusno-silikatno zemçiåte (ranker) i rendzina i iz klase kambiønih zemçiåta: smeæe zemçiåte na kreøñaku (kalkokambisol), distriøno smeæe zemçiåte (distriøni kambisol) i eutriøno smeæe zemçiåte (eutriøni kambisol). Kçuøne reøi: staniåni uslovi, zemçiåte, proizvodni potencijal, Æerdap. FOREST SOIL IN M. U. ØEZAVA, N. P. ÆERDAP Abstract: The soil cover was researched in the forest communities of the management unit Øezava in the National Park Æerdap. The soil of the study area is characterised by numerous soil systematic units. Six different soil types were studied: in the classes of undeveloped soils - colluvial soil (colluvium), in the class of humus-accumulation soils -humus-siliceous soil (ranker) and rendzina, and in the class of cambic soils - brown soil on limestone (calcocambisol), dystric brown soil (dystric cambisol) and eutric brown soil (eutric cambisol). Key words: site conditions, soil, production potential, Djerdap. Nacionalni park Æerdap, povråine ha, nalazi se u severoistoønom delu Srbije na granici sa Rumunijom gde zauzima 100 km desne obale sredñeg toka Dunava. Celo ovo podruøje je nastalo sukcesivnim usecañem Dunava u planinski masiv Karpata, na åta ukazuje sloÿena geomorfologija sa mnogo klisura, kañona i dubokih uvala. Intenzivna vulkanska aktivnost, tektonski procesi, dejstvo mora, jezera i reka uticali su na formirañe veoma sloÿenog reçefa. Veoma sloÿen reçef, specifiøna mezoklima klisure (Me da reviõ, M., 2001), veliki broj reliktnih vrsta i fitocenoza, kao i izvanredna raznovrsnost u pogledu litoloåkog sastava stena, genetske pripadnosti i geoloåke starosti (La ziõ, M., 1999), uslovili su i obrazovañe veõeg broja tipova zemçiåta razliøitih osobina i proizvodnog potencijala. Åumske ekosisteme N.P. Æerdap karakteriåe izuzetna raznovrsnost, sloÿenost i specifiønost graæe (Me da re viõ, M., 2001). Na ovom podruøju javçaju se veoma raznovrsne åumske zajednice iz reda kserotermofilnih åuma (Quercetalia pubescentis) i reda mezofilnih åuma (Fagedr Milan Kneÿeviõ, red. prof. Åumarskog fakulteta mr Olivera Koåanin, asistent Åumarskog fakulteta JANUAR JUN,

2 talia sylvaticae). Na podruøju severoistoøne Srbije, u brdskom pojasu do 600 m nadmorske visine, prema Torntvajtovoj klimatskoj klasifikaciji, klima je subhumidna-vlaÿnija, dok je na nadmorskim visinama iznad 600 m, klima blago humidna, a na joå veõim nadmorskim visinama humidna (Kr stiõ, M., 2005). Podruøje N. P. Æerdap znatno se razlikuje po klimi od ostalog dela severoistoøne Srbije. Naime, ovde vlada specifiøna mezoklima. Klisure se odlikuju ravnomernijim toplotnim reÿimom u toku godine, mañom godiåñom temperaturnom amplitudom, viåim zimskim i niÿim letñim temperaturama, kasnijim maksimumom leti, kao i sa veõom sredñom godiåñom ukupnom koliøinom padavina. Klima klisura je sveÿija (Me da re viõ, M., 2001). Na podruøju Æerdapa zastupçene su sve stratigrafske formacije od prekambrije do holocena (An tiõ, M., et al., 1970). Najveõe povråine zauzima kompleks karbonatno klastiønih stena (kreøñaci, laporci, glinci i peåøari), gnajsevi (biotitski i biotitsko-muskovitski) i mikaåisti, a na veoma malim povråinama javçaju se jezerski sedimenti, amfiboliti, serpentiniti, reøno-terasni sedimenti, sprudni i karbonatni kreøñaci. Takoæe, znaøajno je i prisustvo granodiorita-stena miocenske starosti. Zemçiåta u åumskim zajednicama na podruøju N. P. Æerdap prouøavali su: An tiõ, M., et al. (1966, 1967, 1970), Kne ÿe viõ, M. (2001), Ko åanin, O. i Kne ÿe viõ, M. (2005) i drugi. Meæutim, struktura i karakteristike pedoloåkog pokrivaøa u nekim åumskim zajednicama Nacionalnog parka joå nisu u potrebnoj meri istraÿeni. 2.MATERIJAL I METOD RADA Pedoloåka prouøavaña su izvråena uporedo sa fitocenoloåkim. Prouøavaña su obavçena na podruøju N. P. Æerdap u G. J. Øezava (pedoloåki profili: 2/05, 3/05, 4/05, 5/05, 6/05, 6a/05, 7/05, 8/05, 9/05, 10/05, 11/ 05, 12/05, 14/05, 15/05, 18/05, 19/05, 20/05, 21/05, 22/05, 24/06, 25/06, 26/06, 27/06, 28/06, 29/06, 30/06, 31/06). U svakoj od definisanih zajednica otvoren je veõi broj profila koji su veoma detaçno prouøeni po metodologiji terenskih pedoloåkih prouøavaña. Laboratorijska ispitivaña fiziøkih i hemijskih svojstava su obavçena po genetskim horizontima reprezentativnih profila. Na osnovu terenskih prouøavaña i analitiøkih podataka ispitanih fiziøkih i hemijskih svojstava definisane su pedosistematske jedinice prema principima Klasifikacionog sistema Åko ri õa et al. (1985) pri øemu je data i ocena proizvodnog potencijala definisanih tipova i niÿih kategorija sistematskih jedinica zemçiåta. Laboratorijska ispitivaña zemçiåta obavçena su po sledeõim metodama: - odreæivañe sadrÿaja higroskopne vode suåeñem u suånici na temperaturi od 105 C u toku 6-8 øasova; - granulometrijski sastav je odreæen tretirañem uzoraka sa natrijum - pirofosfatom. Frakcionisañe zemçiåta je vråeno kombinovanom pipet metodom i metodom elutracije pomoõu sita po Atterberg-u uz odreæivañe procentualnog sadrÿaja frakcija od: 2-0,2 mm, 0,2-0,06 mm, 0,06-0,02 mm, 0,02-0,006 mm, 0,006-0,002 mm i mañih od 0,002 mm; 26 [UMARSTVO 1-2

3 - odreæena je aktivna kiselost zemçiåta, ph u H 2 O i u suspenziji zemçiåta sa 1 N KCl, elektrometrijski; - hidrolitiøka kiselost po Kappen-u; - suma adsorbovanih baznih katjona po Kappen-u (S u, cmol kg -1 ); - totalni kapacitet adsorpcije za katjone (T u, cmol kg -1 ); - suma kiselih katjona (T-S u, cmol kg -1 ) odreæena je raøunskim putem; - stepen zasiõenosti zemçiåta bazama po Hissink-u; - procenat humusa i ugçenika je odreæen po metodi Tjurina, I. V. (1960) u modifikaciji Simakova; - ukupan azot u zemçiåtu odreæen je po Kjeldahl-u; - odnos ugçenika prema azotu (C:N) odreæen je raøunskim putem; - odreæivañe sadrÿaja lakopristupaønih P 2 O 5 i K 2 O odreæen je Al metodom; 3. REZULTATI I DISKUSIJA U dosadaåñim istraÿivañima zemçiåta na podruøju Æerdapa su prema ekoloåko-proizvodnim kriterijumima razvrstavana u tri grupe: zemçiåta na silikatnim stenama, zemçiåta na kreøñaku i zemçiåta na aluvijalnim, aluvijalno-deluvijalnim i deluvijalnim nanosima (Kneÿe viõ, M. 2001; Ko åa nin, O. i Kne ÿe viõ, M. 2005). Sva prouøena zemçiåta na podruøju Æerdapa spadaju u red terestriønih (automorfnih) zemçiåta, øije je obrazovañe iskçuøivo pod uticejem vode atmosferskog porekla, dopunskog vlaÿeña podzemnom ili plavnom vodom nema. Prouøena zemçiåta se prema Klasifikaciji zemçiåta (Åkoriõ, A., et al., 1985) razvrstavaju na sledeõi naøin: Klasa: Nerazvijena zemçiåta sa graæom profila (A) C ili (A)-R - Koluvijalno zemçiåte (koluvium); Klasa: Humusno-akumulativna zemçiåta sa graæom profila A C ili A-R - Rendzina; - Humusno-silikatno zemçiåte (ranker); Klasa: Kambiøna zemçiåta sa graæom profila A (B) C ili A-(B)-R - Smeæe zemçiåte na kreøñaku (kalkokambisol); - Distriøno smeæe ili kiselo smeæe zemçiåte (distriøni kambisol); - Eutriøno smeæe zemçiåte (eutriøni kambisol). Klasa nerazvijenih zemçiåta Koluvijalno zemçiåte (koluvium) Koluivijalna (deluvijalna) zemçiåta su veoma rasprostrañena na podruøju Æerdapa. Nastaju spirañem zemçiånog materijala koji je predstavçen peskovitim glinama i drobinom. Ovaj materijal nastaje kao posledica intenzivnog raspadaña stenskih masa, slabije otpornosti i ñegovim spirañem sa viåih terena niz padinu. Recentnom sedimentacijom, obiøno u podnoÿju padina i u dolinama, stvaraju se uslovi za autohtonu genezu zemçiåta. Prouøena deluvijalna zemçiåta (pedoloåki proifli: 18/05, 19/05, 21/05) su duboka, moõnosti od 70 do 130 cm. Humusno-akumulativni hori- JANUAR JUN,

4 zont je dobro razvijen, moõnosti od 35 do 60 cm, mrke do mrko-smeæe boje, ilovastog mehaniøkog sastava, mrviøaste strukture, sa sitnim odlomcima skeleta i do 50%. Ispod ñega øesto se nalaze i po dva sloja nanetog materijala tamno-smeæe do smeæe boje, teÿeg mehaniøkog sastava u odnosu na povråinski horizont. Strukturni agregati su krupniji i ima dosta sitnog skeletnog materijala. Javçaju se i profili sa reliktnim horizontom, obiøno na dubini veõoj od 50 cm. Usled teåkog mehaniøkog sastava u doñim slojevima prouøenih zemçiåta uoøava se uticaj kapilarne vode na pedoloåke procese (hidromorfizam), usled øega se javçaju sivo-ræaste zone. Obezbeæenost humusom je osredña i najveõa je u humusno-akumulativnom horizontu (2,77%), sa dubinom opada (0,57%). Obezbeæenost ukupnim azotom odgovara sadrÿaju humusa, dok odnos C/N ukazuje na veoma povoçan tok humifikacije i mineralizacije. Zemçiåta su u povråinskom sloju umerene do jako kisele reakcije, sa dubinom reakcija postaje neutralna do umereno alkalna. Visoka zasiõenost adsorptivnog kompleksa bazama (54, 30-93, 42%), ukazuje da je zemçiåte nastalo taloÿeñem produkata razlagaña neutralnih i baziønih silikatnih stena i zemçiånog materijala koji je nastao od tih supstrata. U pogledu sadrÿaja lakopristupaønog fosfora zemçiåta su neobezbeæena, dok su u pogledu sadrÿaja lakopristupaønog kalijuma uglavnom slabo obezbeæena. Na podruøju N. P. Æerdap dominira slabo do umereno skeletan eutriøni podtip zemçiåta. Proizvodni potencijal zemçiåta deluvijalnog porekla varira u åirokim granicama. Prouøena koluvijalna (deluvijalna) zemçiåta na podruøju Æerdapa, sa mañim sadrÿajem skeleta, po pravilu, predstavçaju mezofilnija staniåta veõeg proizvodnog potencijala, u odnosu na zemçiåta sa kojima se graniøe. Klasa humusno-akumulativnih zemçiåta Humusno-silikatno zemçiåte (ranker) Na podruøju N. P. Æerdap humusno-silikatno zemçiåte predstavça veoma rasprostrañen tip zemçiåta. U okviru rada prouøeno je u G. J. Øezava (pedoloåki profil: 27/06) na granodioritu. Na granitoidnim stenama i gnajsevima obrazuje se distriøni podtip koji je veoma rasprostrañen. Stene na ovom podruøju veoma su podloÿne mehaniøkom raspadañu, lako se lome i prelaze u troåne mase peskovitog sastava. Profil je regolitiøan sa graæom A AC C. Dubina profila kreõe se do 30 cm. Humusno-akumulativni horizont je mrko-smeæ, sitnozrnast, postepeno prelazi ispod u horizont, velike skeletnosti koja se kreõe preko 50%. U doñem delu A-horizont je svetlo smeæe boje, tvrd, zbijen i veoma skeletan do 80%. Po mehaniøkom sastavu prouøeni ranker je peskovito ilovastog mehaniøkog sastava. Zbog lakog mehaniøkog sastava, zemçiåte je dobro aerisano, ali se zbog male dubine lako i brzo isuåuje. Ovaj ranker pripada kategoriji umereno obezbeæenih do dobro obezbeæenih zemçiåta humusom. Isto je i sa sadrÿejem azota. Procesi mineralizacije su usporeni åto je rezultat kserotermnih uslova sredine. Reakcija je jako do vrlo jako kisela (ph<5, 50). Ovaj podtip rankera odlikuje 28 [UMARSTVO 1-2

5 se niskim stepenom zasiõenosti adsorptivnog kompleksa bazama (V<50%). Distriøni ranker istraÿivanog podruøja je uglavnom slabo obezbeæen lakopristupaønim fosforom, a prema sadrÿaju lakopristupaønog kalijuma pripada klasama slabe do sredñe obezbeæenosti. Distriøni ranker istraÿivanog podruøja predstavça zemçiåte niskog proizvodnog potencijala. Ograniøavajuõi faktori su mala dubina soluma i druga fiziøka svojstva koja odreæuju vododrÿivu sposobnost. Na podruøju N. P. Æerdap distriøni rankeri su, uglavnom, staniåta kserotermnijih åumskih zajednica. Samo na hladnijim ekspozicijama na rankerima se javçaju zajednice mezofilnijih vrsta drveõa. Rendzina Zemçiåta na kreøñacima N. P. Æerdap, kao i åumske zajednice na ñima, su veoma specifiøni. Na malom prostoru veoma je izraÿena varijabilnost zemçiåta. Tako se zemçiåta na kreøñacima javçaju u zemçiånim kombinacijama tipa mozaika, taønije, na malom prostoru smeñuju se rendzine, posmeæene rendzine i smeæe zemçiåte na kreøñaku. Kreøñaci na kojima se obrazuje rendzina su bogati silikatnim materijalom i podloÿni su mehaniøkoj dezinetagraciji. Karakteristike prouøene rendzine u G. J. Øezava (pedoloåki profil: 15/05) su sledeõe: Humusno-akumulativni horizont je moõan od 20 do 30 cm, mrke boje, zrnasto-mrviøaste strukture. Prema teksturi prouøena rendzina je praåkasto glinovita ilovaøa, sa visokim sadrÿajem praha. Hemijske osobine rendzine karakteriåe umereno kisela reakcija, a stepen zasiõenosti bazama kreõe se od 48,33-68,54%. Rendzina istraÿenog podruøja bogata je humusom i azotom. Odnos C:N ukazuje na obrazovañe zrelog-mul oblika humusa. Obezbeæenost lakopristupaønim fosforom je slaba, dok je lakopristupaønim kalijumom sredña do dobra. Analitiøke vrednosti prouøenih hemijskih osobina karakteriåu varijetet izluÿene rendzine. I pored povoçnih hemijskih osobina, proizvodni potencijal prouøenih rendzina je ograniøen. Dubina profila predstavça ograniøavajuõi faktor. Klasa kambiønih zemçiåta Smeæe zemçiåte na kreøñaku (kalkokambisol) Kalkokambisoli na podruøju Æerdapa obrazuju se na jedrim kreøñacima. Na podruøju G. J. Øezava smeæe zemçiåte na kreøñaku je veoma zastupçeno (pedoloåki profili: 2/05, 3/05, 4/05, 5/05, 6/05, 6a/05, 8/05, 9/05, 11/05, 14/05, 20/05, 22/05). Ñihovo obrazovañe, uglavnom, vråi se na zaravñenim oblicima reçefa (platoi i padine do 5 nagiba), mada je utvræeno prisustvo ovog tipa zemçiåta i na padinama znatno veõeg nagiba i do 25. Smeæe zemçiåte na kreøñaku istraÿenog podruøja je relativno duboko i dostiÿe dubinu profila cm, ponekada i viåe. Humusno-akumulativni horizont je moõan 15 (20) cm, mrke do mrko-sive boje, uglavnom mrviøaste strukture. Kambiøni horizont je znatno razvijeniji, moõan (90) cm, karakteristiøne smeæe do crvenkasto-smeæe boje, teÿeg mehaniøkog sastava, poliedriøne do graåkaste strukture. JANUAR JUN,

6 Humusno akumulativni horizont je praåkasto-ilovaste, a (B)-horizont praåkasto-ilovaste do praåkasto glinovito-ilovaste teksture. Hemijske osobine su karakterisane umereno kiselom reakcijom. Stepen zasiõenosti bazama je veõi od 50%. U pogledu sadrÿaja lakopristupaønog fosfora ova zemçiåta su jako siromaåna (sadrÿaj P 2 O 5 <1 mg/100 grama zemçiåta), dok su u pogledu sadrÿaja lakopristupaønog kalijuma slabo do sredñe obezbeæena (sadrÿaj K 2 O mg/100 grama zemçiåta). Prouøeni profili pripadaju varijetetu dubokih tipiønih smeæih zemçiåta na kreøñaku, osredñeg do visokog proizvodnog potencijala. Distriøno smeæe ili kiselo-smeæe zemçiåte (distriøni kambisol) Kiselo-smeæe zemçiåte je najzastupçeniji tip zemçiåta na podruøju Nacionalnog parka Æerdap. Obrazuje se na kiselim magmatskim i metamorfnim stenama (granitoidne stene, gnajsevi, åkriçci, mikaåisti, filiti i drugi). Kisela-smeæa zemçiåta u G. J. Øezava (pedoloåki profili: 7/05, 10/05, 12/05, 24/06, 25/06, 26/06, 29/06, 30/06, 31/06) javçaju se, praktiøno, na svim ekspozicijama, s tim åto dominiraju severne. Padine su najøeåõe veoma strme (40 ). Graæa profila je A-(B)-C ili A-(B)-R. Dubina ovog zemçiåta je varijabilno svojstvo i kreõe se od oko 30 do 60 (70) cm. Moõnost humusno-akumulativnog horizonta kreõe se od 5-20 cm, i øeåõe se javça u formi humusnog horizonta male moõnosti. Mrko-sive je boje, zrnaste strukture i lakåeg mehaniøkog sastava. Prelaz u kambiøni horizont je postepen. Moõnost kambiønog horizonta kreõe od cm, sivo-ÿute do smeæe boje, neåto teÿeg mehaniøkog sasatava u odnosu na A- horizont, poliedriøne ili graåkaste strukture, skeletan je. Prema teksturi prouøena zemçiåta su peskovite ilovaøe, ilovaste peskuåe, praåkaste ilovaøe, do praåkasto glinovite ilovaøe. Neåto lakåi mehaniøki sastav utvræen je kod distriønih smeæih zemçiåta obrazovanih na granodioritskom supstratu (pedoloåki profili: 24/06, 25/06, 26/06, 29/06, 30/ 06, 31/06), åto je uslovçeno sastavom i naøinom ñihovog raspadaña. Vrednosti ph u vodi se kreõu u åirokom rasponu 4,50-6,50 ph jedinica. Uglavnom, preovlaæuje jako kisela do vrlo jako kisela. Sliøno je i sa vrednostma sadrÿaja humusa u humusnom horizontu (2,66-11,53%). U (V)- horizontu sadrÿaj humusa opada ispod 2%. Adsorptivni kompleks je nezasiõen bazama (V<50%). Sadrÿaj lako pristupaønog fosfora je veoma nizak. Prema sadrÿaju lako pristupaønog kalijuma distriøni kambisoli su sredñe do dobro obezbeæeni. Na produktivnost kiselih smeæih zemçiåta u velikoj meri utiøe dubina profila i skeletnost. Izdvojene su sledeõe forme: Duboka: pedoloåki profili: 7/05, 10/05; Sredñe duboka: pedoloåki profili: 12/05, 26/06, 29/06; Plitka: pedoloåki profili: 24/06, 25/06, 30/06, 31/06. Eutriøno smeæe zemçiåte (eutriøni kambisol) Eutriøna smeæa zemçiåta na podruøju Æerdapa obrazuju se na neutralnim i baziønim eruptivnim stenama: amfibolitima, andezitima, i 30 [UMARSTVO 1-2

7 neåto reæe na sedimentnim stenama tipa glinaca, peåøara, konglomerata i drugim. Graæa profila (pedoloåki profil: 28/06) je A-(B)-R. Moõnost soluma iznosi 50 cm. Humusno-akumulativni horizont je slabo razvijen, male moõnosti (do 5 cm), mrko-sive boje, sitnozrnaste strukture, peskovitoilovastog mehaniøkog sastava. Kambiøni horizont je smeæ, sa visokim sadrÿajem krupnozrnastog grusa. Sadrÿaj humusa je nizak. U A-horizontu 2, 42%, dok sa dubinom opada ispod 1%. A- horizont je jako kisele reakcije a (V)-horizont umereno kisele reakcije. U skladu sa reakcijom je i stepen zasiõenosti zemçiåta bazama koji se kreõe od 41,67% (u A-horizontu), do 63,10% (u kambiønom horizontu). Lako pristupaøni fosfor se kreõe u granicama slabe obezbeæenosti, a lako pristupaøni kalijum u granicama sredñe obezbeæenosti. S obzirom na malu dubinu i veliko prisustvo skeleta, proizvodni potencijal prouøenog zemçiåta nije visok. 4. ZAKÇUØCI U istraÿivanim åumskim ekosistemima na podruøju G. J. Øezava zemçiåni pokrivaø karakteriåu tipovi zemçiåta u klasama: nerazvijenih zemçiåta sa graæom profila (A) C ili (A) R, humusno-akumulativnih zemçiåta sa graæom profila A C ili A R i kambiønih zemçiåta sa graæom profila A (V) S i A (B) R. Ista su obrazovana kao rezultat autohtonih pedogenetskih procesa pri odreæenoj konstelaciji pedogenetskih faktora. Takoæe, javça se i koluvijalno zemçiåte koje nastaje u specifiønim orografskim uslovima. S obzirom na veliku raznolikost supstrata, razliøite uslove sredine (nadmorsku visinu, ekspoziciju, nagib) i razliøite fitocenoze, u okviru istraÿivanog podruøja definisano je åest tipova zemçiåta. Iz klase nerazvijenih zemçiåta koluvijalno zeçiåte (koluvijum), iz klase humusno-akumulativnih zemçiåta: humusno-silikatno zemçiåte (ranker) i rendzina i iz klase kambiønih zemçiåta: smeæe zemçiåte na kreøñaku (kalkokambisol), distriøno smeæe zemçiåte (distriøni kambisol) i eutriøno smeæe zemçiåte (eutriøni kambisol). Koluvijalno zemçiåte (koluvijum) prouøeno je u gazdinskoj jedinici Øezava : pedoloåki profili: 18/05, 19/05, 21/05. Koluvijalna (deluvijalna) zemçiåta istraÿivanog podruøju Æerdapa, koja sadrÿe mañe skeleta, imaju dosta dobar proizvodni potencijal, koji je veõi u odnosu na proizvodni potencijal tipova zemçiåta sa kojima se graniøe. Humusno-silikatno zemçiåte je veoma rasprostrañen tip zemçiåta na podruøju Æerdapa. Humusno-silikatno zemçiåte u okviru istraÿenog podruøja (pedoloåki profil: 27/06) je na granodioritu. Proizvodni potencijal humusno-silikatnog zemçiåta je veoma ograniøen, åto je posledica nepovoçnih fiziøkih osobina i orografskih uslova u kojima se javça. Ekoloåko proizvodna vrednost prouøenog distriønog humusno-silikatnog zemçiåta je niska, zbog loåih fiziøkih osobina i niskog sadrÿaja hrançivih materija. JANUAR JUN,

8 32 [UMARSTVO 1-2

9 nastavak tabele 2 JANUAR JUN,

10 34 [UMARSTVO 1-2

11 nastavak tabele 2 JANUAR JUN,

12 Rendzina je tip humusno-akumualtivnog zemçiåta koje se na podruøju N. P. Æerdap obrazuje na kreøñacima podloÿnim fiziøkom raspadañu. Prouøena rendzina u G. J. Øezava (pedoloåki profil: 15/05) ima karakteristike izluÿene rendzine, uglavnom ograniøenog proizvodnog potencijala. Smeæe zemçiåte na kreøñaku je najrasprostrañeniji tip zemçiåta na kreøñaøkoj podlozi u G. J. Øazava (pedoloåki profili: 2/05, 3/05, 4/ 05, 5/05, 6/05, 6a/05, 8/05, 9/05, 11/05, 14/05, 20/05, 22/05). Prouøeni profili pripadaju varijetetu dubokih tipiønih smeæih zemçiåta na kreøñaku, osredñeg do visokog proizvodnog potencijala. Kisela smeæa zemçiåta su najzastupçeniji tip zemçiåta na podruøju Nacionalnog parka Æerdap. U gazdinskoj jedinici Øezava (pedoloåki profili: 7/05, 10/05, 12/05, 24/06, 25/06, 26/06, 29/06, 30/06, 31/06) prouøena kisela smeæa zemçiåta su obrazovana na granodioritima i drugim kiselim silikatnim stenama. Na produktivnost kiselih smeæih zemçiåta u velikoj meri utiøe dubina profila i skeletnost. Na istraÿivanom podruøju eutriøno smeæe zemçiåte (28/06) je prouøeno je u G. J. Øezava (pedoloåki profil: 28/06). Ekoloåko-proizvodna vrednost eutriønog smeæeg zemçiåta je u direktnoj vezi sa dubinom soluma, sadrÿajem skeleta i mehaniøkim sastavom zemçiåta. S obzirom na malu dubinu i veliko prisustvo skeleta prouøeno eutriøno smeæe zemçiåte je niskog proizvodnog potencijala. L I T E R A T U R A An tiõ M., Jo viõ N., Av da lo viõ V., (1966): Prdoloåka prouøavaña u nekim åumskim zajednicama uÿeg podruøja Æerdapa. Elaborati-studije Republiøkog zavoda za zaåtitu prirode SRS. Beograd. An tiõ M., Jo viõ N., Av da lo viõ, V. (1967): Pedoloåka istraÿivaña u reliktnim åumskim zajednicama na kreøñaku na podruøju Velikog i Malog Åtrbca. Beograd. An tiõ M., Jo viõ N., Av da lo viõ V. (1970): Genetsko-evoluciona serija zemçiåta u reliktnim åumama Æerdapa. Zemçiåte i biçka. Vol. 19. No Beograd. Str Kr stiõ M. (2005): Izdanaøke bukove åume severoistoøne Srbije. Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu. Institut za åumarstvo. Beograd. Str Kne ÿe viõ M. (2001): Zemçiåta NP Æerdap. Deo o zemçiåtu: Monografija Åume Æertdapa autora Milana Medareviõa. JP Nacionalni park Æerdap Doñi Milanovac i IP ECOLIBRI - Beograd. Ko åa nin O., Kne ÿe viõ M. (2005): Zemçiåta NP Æerdapa. Poglavçe u monografiji Tipovi åuma Nacionalnog parka Æerdap autora Milana Medareviõa. Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu. Ministarstvo za nauku i zaåtitu ÿivotne sredine Republike Srbije. Nacionalni park Æerdap. D. O. O. Loma - Zemun. Beograd. Str La ziõ M. (1999): Inÿeñerskogeoloåke odlike terena u priobaçu æerdapske akumulacije izmeæu Boçetinske i Poreøke reke. Studijski materijal za izradu planova gazdovaña åumama. Beograd. 36 [UMARSTVO 1-2

13 Me da re viõ M. (2001): Åume Æardapa. JP Nacionalni park Æerdap Doñi Milanovac i IP ECOLIBRI - Beograd. Me da re viõ M. (2005): Tipovi åuma Nacionalnog parka Æerdap. Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu. Ministarstvo za nauku i zaåtitu ÿivotne sredine Republike srbije. Nacionalni park Æerdap. D. O. O. Loma -Zemun. Beograd. Str Åko riõ A., Fi li pov ski Æ., Õi riõ M. (1985): Klasifikacija zemçiåta Jugoslavije. Posebno izdañe, kñiga LXXVIII. Odeçeñe prirodnih i matematiøkih nauka, kñiga 13. Akademija nauka i umjetnosti BiH. Sarajevo. ***(1966): Hemijske metode ispitivaña zemçiåta. Priruønik za ispitivañe zemçiåta, kñiga 1. JDPZ. Beograd. ***(1967): Metodika terenskog ispitivaña zemçiåta i izrada pedoloåkih karata. Priruønik za ispitivañe zemçiåta, kñiga 4. JDPZ. Beograd. ***(1997): Metode istraÿivaña i odreæivaña fiziøkih svojstava zemçiåta. Priruønik za ispitivañe zemçiåta. JDPZ. Novi Sad. FOREST SOIL IN M. U. ØEZAVA, N. P. ÆERDAP Olivera Koåanin Milan Kneÿeviõ Summary In the study forest ecosystems in the area of M. U. Øezava, the soil cover is characterised by soil types in the classes: undeveloped soil with profile structure (A) C or (A) R, humus-accumulation soil with profile structure A C or A R and cambic soil with profile structure A (V) S and A (B) R. These soils were formed as the result of autochthonous pedogenetic processes at the definite constellation of pedogenetic factors. Also, there is colluvial soil which is formed in the specific orographic conditions. Taking into account the great diversity of the substrate, different environmental conditions (altitude, exposure, slope) and different plant communities, six types of soil were defined in the study area. In the classes of undeveloped soils - colluvial soil (colluvium), in the class of humus-accumulation soils - humus-siliceous soil (ranker) and rendzina, and in the class of cambic soils - brown soil on limestone (calcocambisol), dystric brown soil (dystric cambisol) and eutric brown soil (eutric cambisol). Colluvial soil (colluvium) was studied in the Management Unit Øezava : soil profiles: 18/05, 19/05, 21/05. Colluvial (diluvial) soils of the study area in N. P. Æerdap, which contain less skeleton, have a rather good production potential, which is higher than the production potential of the adjacent soil types. Humus-siliceous soil is a widely distributed soil type in the area of Æerdap. Humus-siliceous soil in the study area (soil profile: 27/06) is on granodiorite. Production potential of humus-siliceous soil is very restricted, which is the consequence of the unfavourable physical characteristics and orographic conditions. The ecological- production value of the study dystric humus-siliceous soil is low, because of the poor physical characteristics and the low content nutrients. Rendzina is a type of humus-accumulation soil which is, in the area of N. P. Æerdap, formed on limestones subject to physical decomposition. The rendzina in M. U. Øezava (soil profile: 15/05) has the characteristics of leached rendzinas, mainly of restricted production potential. JANUAR JUN,

14 Brown soil on limestone is the most widely spread soil type on limestone bedrock in M. U. Øazava (soil profiles: 2/05, 3/05, 4/05, 5/05, 6/05, 6a/05, 8/05, 9/05, 11/05, 14/05, 20/05, 22/05). The study profiles belong to the variety of deep typical brown soils on limestone, of medium to high production potential. Acid brown soils are the most widely spread soil type in the area of the National Park Æerdap. In the Management Unit Øezava (soil profiles: 7/05, 10/05, 12/05, 24/06, 25/06, 26/06, 29/06, 30/ 06, 31/06) the acid brown soils are formed on granodiorites and other acid siliceous rocks. The productivity of acid brown soil is greatly affected by the depth of the profile and the percentage of skeleton. Eutric brown soil (28/06) was studied in M. U. Øezava (soil profile: 28/06). The ecologicalproduction value of eutric brown soil is in direct correlation with the depth of the solum, the percentage of skeleton and particle size distribution of the soil. S obzirom on malu depth and a high percentage of skeleton, the study eutric brown soil has a low production potential. 38 [UMARSTVO 1-2