IT sektor u Crnoj Gori pregled stanja i pretpostavke razvoja

Transcription

1 IT sektor u Crnoj Gori pregled stanja i pretpostavke razvoja Projekat je sufinansiran od strane Evropske unije, Instrument za pretpristupnu pomoć 1

2 2

3 RIJEČ PRIREĐIVAČA Odbor Udruženja za informaciono-komunikacione tehnologije Privredne komore Crne Gore, odnosno njegove članice, pripremajući ovu brošuru nisu imali ambiciju da se bave detaljnim istraživanjima i analizom stepena razvoja i primjene informacionih tehnologija u Crnoj Gori. Cilj nije bio ni analiza stanja razvoja IT-a u sistemima kao što su provajderi telekomunikacionih servisa ili banke kod kojih je stepen implementacije informacionih tehnologija jedan od stubova stabilnog poslovanja. Stepen primjene IT-a u ovim sistemima, kao i u državnoj upravi za IT sektor je interesantan sa aspekta tretiranja tih sistema kao potencijalnih korisnika i po definiciji i suštini njihove organizacije bitnih generatora razvoja informacionog društva, a samim tim i IT sektora kao njegovog činioca. Ideja Odbora za ICT bila je da se predstavi stanje IT sektora i kompanija koje se bave informacionim tehnologijama u Crnoj Gori kao prodavci i kreatori informatičkih usluga i/ili opreme. To u konačnom nije bilo moguće bez iznošenja brojnih statističkih podataka, kako onih prikupljenih posredstvom stručnih službi PKCG od nadležnih državnih i obrazovnih institucija, tako i organizacijom istraživanja o stanju i potencijalima isključivo crnogorskih IT kompanija. Ovo istraživanje realizovano je u nekoliko zemalja tzv. Zapadnog Balkana, a u Crnoj Gori nosilac aktivnosti bio je Crnogorski IT klaster. Cjelokupno istraživanje finansirano je od strane GIZ-a u okviru projekta South East Europe IT Industry Barometer (SEE ITIB) S obzirom na to da IT sektor u Crnoj Gori ne može da se posmatra odvojeno od cjeline informatičkog prostora, bilo je neminovno da se, osim objavljivanja rezultata istraživanja, ukaže i na bitne činioce okruženja koji utiču na stanje IT sektora i stepen njegovog rasta i razvoja. Posmatrano u cjelini, ICT sektor u Crnoj Gori je dobro razvijen i konkurentan je na regionalnom nivou, prije svega zahvaljujući postojanju snažnih telekomunikacionih operatera sa stranim kapitalom. Tzv. C dio ICT sektora jedan je od zamajaca crnogorske privrede sa oko 300 miliona eura godišnjeg prometa. Vidna je disproporcija u stepenu razvoja i veličini prihoda u odnosu na IT sektor za koji se na osnovu opštih finansijskih pokazatelja i rezultata istraživanja može konstatovati da nije na zadovoljavajućem nivou razvoja. Osnovne karakteristike IT sektora su veoma mali broj zaposlenih (592 zaposlena u 219 IT kompanija koje su tokom godine imale promet na žiro računu), mali finansijski, a samim tim i razvojni potencijali IT preduzeća i rad na malom i u informatičkom smislu nedovoljno razvijenom tržištu. Činioci kao što su: IT tržište u stagnaciji poslije velikog pada (skoro 30%) na početku ekonomske krize 2007/2008., nezadovoljavajući stepen informatičke pismenosti (po rezultatima poslednjeg popisa skoro polovina stanovništva Crne Gore ne zna da koristi računar), nedostatak institucionalizovane državne pomoći razvoju IT sektora kao potencijalnog izvoznika usluga, još uvijek nedovoljno razvijeni egovernment servisi orijentisani ka građanima i biznisu i nepostojanje beneficija ili stimulacija za razvoj i u konačnom izvoz proizvoda koje postoje za neke druge sektore privrede, su najveći, ali ne i jedini limitirajući faktori razvoja IT sektora. Zaposleni u IT kompanijama ove i druge ograničavajuće faktore razvoja sektora kome pripadaju radije posmatraju kao tačke potencijalnog poboljšanja i popravljanja situacije u IT sektoru. Zato u ovoj brošuri ukazujemo na njih kao na pretpostavke razvoja. 3

4 Presjek stanja u crnogorskom IT sektoru Presjek stanja u crnogorskom IT sektoru je, iz više razloga, bilo gotovo nemoguće napraviti dugi niz godina. U godinama ekspanzije sektor nije osjetio potrebu za ozbiljnijom analizom a u nadolazećim, kriznim, godinama analize su jedan od segmenata koji je u okviru smanjenja troškova, praktično ukinut. Kao rezultat ovakvog stanja imali smo niz godina situaciju u kojoj egzaktni podaci o vrijednosti tržišta, trendovima i sl. nijesu postojali. Nedostatak ozbiljnih analiza tržišta, proizašao, između ostalog, iz veličine istog je dodatno ograničavajuċi faktor. Crnogorski IT sektor je u saradnji sa Centrom za preduzetništvo i ekonomski razvoj, nekoliko godina sprovodio istraživanje i analizu ICT tržišta. Nažalost, zbog nedostatka sredstava, ovaj vid aktivnosti je potrajao svega nekoliko godina. Tek tokom 2014 ponovo je, u saradnji sa GIZ-om u okviru projekta SEE IT, Crnogorski IT klaster uradio relevantno ispitivanje sa publikovanjem realnih rezultata. Rezultati ovog istraživanja su prikazani u prilogu. Za razliku od svih prijethodnih, ovo istraživanje se fokusiralo isključivo na IT segment tržišta a baziralo se na sprevedenom anketiranju IT kompanija. Crnogorski IT sektor, naravno, dijeli sudbinu cjelokupne crnogorske ekonomije. Nakon godina ekspanzije, izazvane prije svega izuzetnim rastom direktnih stranih investicija, došle su godine krize. Uzroci globalne krize su ambivalentni ali u osnovi, na crnogorskom tržištu, počivaju na drastičnom padu nivoa direktnih stranih investicija, kao jednog od osnovnih generatora razvoja. Crnogorska ekonomija se uslijed visokog stepena zavisnosti od direktnih stranih investicija, poslije perioda izuzetnog ekonomskog rasta, u narednom periodu pokazala izuzetno ranjivom. Rezultati prikazani u ovoj analizi stanja u crnogorskom IT sektoru su rezultat zajedničkog truda stručnih službi PKCG i Crnogorskog IT klastera. Zahvaljujuci izuzetnim naporima stručnih službi PKCG došli smo do rezultata, baziranih na podacima dobijenih od zvaničnih državnih institucija, koji bacaju pravo svijetlo na stanje u crnogorskom IT sektoru, počev od broja aktivnih kompanija preko broja uposlenih pa sve do servisa koje smo u mogućnosti, kao sektor, da pružimo. Naravno, pravo stanje u crnogorskom IT sektoru, se najbolje vidi upoređivanjem navedenih sa rezultatima ankete date u prilogu. Poslovni ambijent Jedna od relevantnih institucija koja se bavi analizom stanja na globalnom i pojedinačnim tržištima, Svjetski ekonomski forum (The World Economic Forum) u svom novom izvještaju Crnu Goru je u domenu konkurentnosti u oblasti informaciono-komunikacionih tehnologija pozicionirao na 48. mjesto među 144 rangirane zemlje čime je Crna Gora pala za dva mjesta. Iako je 48. mjesto među 144 rangirane zemlje sasvim zadovoljavajući rejting za zemlje u razvoju, zabrinjavajući je trend pada. U izvještaju za godinu Crna Gora je zauzimala 46. mjesto. U citiranom izvještaju Crna Gora je najlošiji rezultat postigla u cjenovnoj dostupnosti servisa pozicija među 144 rangirane zemlje. Uticaj ovakvog stanja na ekonomiju zemlje se ne smije zanemariti jer je dostupnost servisa jedan od generatora rasta. 4

5 Stanje tržišta 2013 Koristeći podatke do kojih su, od relevantnih državnih organa (Uprava Carina, Poreska uprava, CBCG ) došle stručne službe PKCG, dolazimo do zaključka da je vrijednost crnogorskog IT tržišta cca 33ME u oj godini. Procjene u godinama ekspanzije su dostizale i 70M$. Pad vrijednosti tržišta je evidentan a da li je i realno u ovolikoj mjeri upitno je i zbog kredibilnosti ranijih procjena. Ono što je ohrabrujuće, je svakako, rast prometa IT usluga, prije svega zato što ovaj faktor govori o sve većim potrebama za ekspertskim znanjima i povećanjem njihove dostupnosti na lokalnom tržištu. Rast prometa IT usluga, ukoliko se nastavi, u konvergenciji sa podizanjem nivoa informatičkog obrazovanja može biti snažan generator razvoja. Neke od zemalja u tranziciji su prepoznale i iskoristile ovu razvojnu priliku. Stanje tržišta 2013 Ukupan uvoz HW je cca je 25 ME Ukupan izvoz je 975,000 Promet IT usluga je 4.5ME Rast 34% u odnosu na Ukupan uvoz SW je cca 2.5 ME Slika 1 - Stanje tržišta godine Na osnovu podataka dobijenih od navedenih institucija dolazi se do, prilično iznenađujućih, rezultata. Naime na crnogorskom IT tržištu aktivno učestvuje svega 219 preduzeća iako po podacima CRPS-a ih ima 560. Cjelokupni IT sektor upošljava 592 zaposlena što čini prosjek od 2,7 zaposlenih po preduzeću. Bez ambicija da nudimo vrijednosne sudove o navedenim podacima, ipak u vrijeme kada IT (information technologies) sve više postaje BT (business technologies), moramo se zapitati da li ovakva situacija u IT (BT) sektoru može biti pomoć u razvoju, kako je to u razvijenim ekonomijama. Naime, u razvijenim ekonomijama, IT (BT) sektor se odavno posmatra kao generator razvoja svih ostalih grana a kod nas je u velikoj mjeri uvriježeno shvatanje da je ulaganje u IT trošak a ne investicija. 219 Aktivnih preduzeća 560 po CRPS 523 Zaposleno Prosječno 2,7 zaposlenih Slika 2 - Broj IT preduzeća i zaposleni Posebno je interesantan podatak da kompanije koje se pretežno bave hardware-om u prosjeku imaju gotovo dvostruko više uposlenih (4,4 /kompaniji) od onih koje se bave uslugama ili software-om (2,3/kompaniji). Ovakav anahronizam je moguć i zbog zastarelih podataka o pretežnoj djelatnosti kompanije. Pretežna djelatnost HW Prosječno 4,14 zaposlenih Pretežna djelatnost SW i usluge Jedan od mogućih razloga ovakvog stanja u IT sektoru je i nedovoljan nivo državnih ulaganja. Zemlje koje su prepoznale IT kao generator razvoja ulažu značajna sredstva u njegovo napredovanje. Navedeni rezultati su javno publikovani i nikad nijesu demantovani. Prosječno 2,3 zaposlenih Slika 3 - Pretežne djelatnosti u IT sektoru 5

6 U Crnoj Gori Ministarstvo za informaciono društvo i telekomunikacije ulaže napore u poboljšanje stanja IT-a. U domenu legislative Crna Gora je u korak sa naprednijim ekonomijama i značajno ispred većine zemalja regiona. Nažalost i samo Ministarstvo za informaciono društvo i telekomunikacije je suočeno sa budžetskim rezovima i nedostatkom sredstava za sprovođenje. Crna Gora ima usvojenu Strategiju razvoja informacionog društva za period kao i Strategiju korišćenja Open Source tehnologija u Crnoj Gori, što je dovodi u red zemalja za koje se može reći da se odgovorno ponašaju prema razvoju IT-a, ali nažalost izuzetno nizak nivo ulaganja u IT dovodi u pitanje tu ocjenu. O odgovornom odnosu države govori i činjenica da Crna Gora ima usvojenu Strategiju sajber bezbjednosti Crne Gore Ulaganja u IT sektor (po stanovniku) 2013 Prosjek u EU 800 eura Hrvatska 200 eura Bugarska 70 eura Rumunija 70 eura Srbija 60 eura Crna Gora 45 eura Slika 4 - Prosječna ulaganja u IT sektor u regionu S druge strane, država, kao najveći IT klijent, smanjuje nivo javnih nabavki u IT oblasti, iz godine u godinu, dovodeći IT sektor u još težu situaciju. Sam proces javnih nabavki i pored postojanja kompletne zakonske regulative i dalje se odvija na arhaičan, papirni, način. Osnovni razlog neuvođenja elektronskih javnih nabavki i pored svijesti o njihovim prednostima u odnosu na klasične je, ponovo, u nedostatku sredstava. U pokušaju da se nivo Crnogorskog IT sektora podigne na viši nivo i pozicionira na regionalnu IT mapu, IT kompanije su, udružene u Crnogorski IT klaster, a uz pomoć GIZ-a, sprovele istraživanje stanja Crnogorskog IT tržišta. Projekat je bio regionalnog karaktera u okviru South East Europe IT Industry Barometer (SEE ITIB) 2014 inicijative. Učestvovale su IT kompanije iz Albanije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Kosova, Makedonije i Srbije. Ozbiljnost Crnogorskog IT sektora potvrđuje činjenica da je procenat ispitanika iz Crne Gore koji je prihvatio i odgovorio na anketu gotovo duplo viši od regionalnog prosjeka. Javne nabavke 2013 Ukupane IT nabavke 5 ME Nabavke IT opreme 2,5 ME Nabavka SW i IT usluga 2,5 ME Stalni pad od 2009-e E-nabavke i dalje ne postoje Slika 5 - Javne nabavke i IT sektor 6

7 Companies per country 165 questionnaires completed by companies from SEE were considered for the analysis The goal of at least 20 companies per country was reached Montenegro had 46 answering companies The other five countries had between 20 and 27 companies answering N=165 Slika 6 - Učesnici istraživanja Rezultati ovog istraživanja, rađenog po najsavremenijoj metodologiji, između ostalog nam daju i činjenicu da je Crnogorski IT sektor u najvećoj mjeri (87%) u lokalnom vlasništvu dok je svega 6,5% stranih kompanija i 6,5% predstavništava stranih kompanija. Ownership Structure of the Company The absolute majority (87%) of the companies is controlled by national capital 6.5% (3) of the companies have majority of foreign ownership Another 3 companies (6.5%) are branch of a foreign company and work only for the parent company N=46 Slika 7 - Vlasnička struktura kompanije Analiza proizvoda i usluga koje Crnogorski IT sektor nudi tržištu pokazuje da većina kompanija bazira svoj portfolio na hardware-u. Na drugom mjestu se nalaze razvoj software-a i IT usluge. Softverski proizvodi i servisne usluge na hardware-u dijele treće mjesto sa jednakim brojem odgovora. 7

8 Products and Services Supplied N=46 Multiple answers possible The majority of the companies offers hardware products Software and IT services is the second group offered Software products, and services for hardware products are third with the same quantity of answers Other products informed were: Systems integrators, and mobile and smart phone, CT and consumer electronics Slika 8 - IT kompanije u CG po djelatnostima (samo one obuhvaćene istraživanjem) PRETPOSTAVKE RAZVOJA Na osnovu rezultata istraživanja koji su prezentovani u prvom dijelu ove brošure jasno je da na sadašnjem stepenu razvoja, malo koja kompanija iz crnogorskog IT sektora može kvalitetno da odgovori na zahtjeve modernih IT trendova i ponudi implementaciju i podršku servisa kao što su poslovanje u oblaku (cloud), mobilna konvergencija, informatička bezbjednost, internet trgovina, Big Data itd. Trenutno mali tržišni potencijal, nedovoljni kadrovski i finansijski kapaciteti IT kompanija, stepen razvoja i dostupnost i korišćenje IT servisa u Crnoj Gori, dostupnost telekomunikacione infrastrukture i skromno informatičko obrazovanje građana su neki od faktora stagnacije u razvoju IT sektora. IT kompanije u Crnoj Gori se svakodnevno bore sa likvidnošću, a ulaganja u razvoj su minimalna. Definisanje jasne i dugoročne strategije razvoja IT sektora i aktivnosti na njenoj realizaciji su jedini način za opstanak i napredak kompanija opredijeljenih za bavljenje informacionim tehnologijama. S druge strane informacione tehnologije su jedan od nosilaca razvoja društva i nemoguće ih je implementirati i razvijati u nekoj sredini bez stabilnog i jakog IT sektora. Iz tih razloga neophodna je koordinirana saradnja nadležnih državnih i obrazovnih institucija, lokalne samouprave, informatičkih kompanija i velikih korisnika IT tehnologija na izradi i primjeni pomenute strategije. Nabrojani potencijalni partneri IT sektora imaju realni kapacitet za uklanjanje ili ublažavanje limitirajućih faktora razvoja primjene IT tehnologija, odnosno kako smo ih definisali pretpostavki razvoja: Razvoj i dostupnost telekomunikacione infrastrukture, Razvoj i dostupnost servisa državne uprave, lokalne samouprave i banaka, namijenjenih građanima i privredi, Dostupnost povoljnih razvojnih kreditnih linija i državni podsticaji razvoju softverskih proizvoda namijenjenih izvozu i podsticanje zapošljavanja u IT sektoru, 8

9 Kontinuirani rad na poboljšanju pravnog okvira kojim se uređuje ova oblast i njegova fleksibilnost prema trendovima razvoja informacionog društva, Jačanje postojećeg institucionalnog okvira, Intenzivan razvoj ljudskih resursa i njihovo formalno i specijalističko obrazovanje, Kontinuirana promocija informacionog društva i organizovana informatička edukacija građana. Razvoj i dostupnost telekomunikacione infrastrukture Nema razvoja bez infrastrukture. Nema ICT-a bez telekomunikacione infrastrukture, nema IT sektora bez telekomunikacione infrastrukture. Može se reći - ICT aksiom. Poznat i prepoznat i u Strategiji razvoja informacionog društva u CG od 2012 do godine koja definiše potrebu da se u cilju razvoja ICT-a u Crnoj Gori poboljša mogućnost broadband pristupa tj. pristupa velikim brzinama tako što će osigurati simetričan, garantovan broadband pristup (agnostik pristup) od najmanje: 10Mbps za 50% populacije do godine, 10Mbps za 100% populacije i 30Mbps za 50% populacije do godine, što će rezultirati tako što će se postići masovno ICT i Internet prihvatanje i poboljšati digitalno uključivanje, postići nivo: - korišćenja Interneta od 70% do godine i 80% do godine, - broadband pristupa -od 25% do godine i 40% do godine. Postojeći stepen razvoja telekomunikacionih usluga može se sagledati na osnovu podataka Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost, prezentovanih na sledećim slikama M:Tel T-Mobile Telenor Slika 9 Kretanje broja korisnika mobine telefonije u Crnoj Gori u periodu Penetracija SIM kartica u CG u decembru 2013 iznosila je 160%, a prema istraživanjima 96,2% građana koristi mobilni telefon. 9

10 80,000 70,000 60,000 Broj korisnika 50,000 40,000 30,000 20,000 10, ADSL korisnici 1,095 6,639 14,428 27,839 43,473 57,370 64,717 66,562 68,349 Slika 10 Kretanje broja ADSL korisnika u Crnoj Gori u periodu Hot spots(2,4ghz i 5GHz) 7.6% WiMAX 6.3% FTTx KDS 9.0% 5.3% ADSL 71.4% iznajmljene linije, MPLS i satelitski 0.4% Slika 11 - Učešće tehnologija u ukupnom broju širokopojasnih priključaka HR IS MK ME RS TR AL BA-bh BA-ts BA-ht XK <1 Mbps 1-2 Mbps 2-4 Mbps Slika 12 - Cijene širokopojasnog pristupa u zemljama regiona 10

11 Podaci EKIP-a prezentovani Odboru za ICT u junu godine o broju korisnika telekomunikacionih servisa su: - fiksna telefonija: korisnika ( rezidencijala -75%, biznis) T-com 98,15% Mtel 1.85% - mobilna telefonija: korisnika ( prepaid, postpaid) Telenor 36.87% T-Com 33.92% Mtel 26.87% Važno je napomenuti da u Crnoj Gori ima domaćinstava, kako bi se ovi podaci mogli bolje sagledati. Ukupan broj internet priključaka u Crnoj Gori je (47% od ukupnog broja domaćinstava), posmatrano po tehnologiji pristupa trenutna raspodjela aktivnih korisnika je sledeća: ADSL , FTTX 6.559, WiMAX 8.135, KDS 5.200, Wifi 3.361, Činjenica je da je postojeća infrastruktura solidno razvijena, ali je neophodno kontinuirano proširenje kapaciteta kako transportnog, tako i pristupnih segmenata ove infrastrukture. Ipak, analiza koncentracije korisnika pokazuje da u ruralnim sredinama nije zadovoljavajući stepen raspoloživosti infrastrukture. Po podacima Crnogorskog Telekoma čak 91% crnogorskog stanovništva ima obezbijeđene tehničke uslove za pristup broadband servisima. Ipak, poređenje broja internet priključaka ( % domaćinstava) i broj priključaka televizije ( %), odnosno razlika od skoro 30% ukazuje na nedostatak infrastrukture, posebno u ruralnim sredinama. Za razvoj informacionog društva, a samim tim i IT sektora bitna je njena DOSTUPNOST, što osim stepena izgrađenosti podrazumijeva i cijene pristupa servisima. U Strategiji razvoja informacionog društva u CG od 2012 do godine konstatovano je Analizirajući način korišćenja ICT-a u Crnoj Gori u nedavno objavljenom istraživanju (Istraživanje upotrebe informacionih i komunikacionih tehnologija u Crnoj Gori, april godine), kao ključni razlozi za ne korišćenje interneta identifikovani su sljedeći razlozi: - Nedostatak obrazovanja i shvatanja neophodnosti i prednosti korišćenja interneta - nedostatak jedinstvene digitalne pismenosti; - Visoka cijena pristupa internetu i prateće opreme - nepostojanje efikasne konkurencije na broadband tržištu;. U proteklom periodu ponuda servisa je značajno porasla, omogućen je pristup većim brzinama, ali i dalje ne možemo biti zadovoljni stepenom DOSTUPNOSTI, posebno zbog CIJENA servisa koje su po mišljenju IT sektora još uvijek ozbiljan limitirajući faktor razvoju informacionog društva. Povećanje dostupnosti moguće je izgradnjom novih transportnih i pristupnih kapaciteta, što bi osim povećanja raspoloživosti uticalo i na smanjenje cijena povećanjem konkurentnosti. Ovo nije samo tržišna potreba provajdera telekomunikacionih servisa. Željeznička infrastruktura Crne Gore, Crnogorski elektroprenosni sistem CGES i Regionalni vodovod su razvili sopstvene optičke transportne kapacitete, a Radio-difuzni centar kontroliše mrežu radio-relejnih linkova. Udruživanjem ovih transportnih kapaciteta i razvojem pristupnih kapaciteta u gradovima od strane lokalnih javnih preduzeća (npr. komunalna preduzeća) moguće je obezbijediti odličnu dodatnu teritorijalnu pokrivenost, povećanje konkurentnosti, smanjenje cijena povećanje dostupnosti, kao konačni cilj. 11

12 Slika 13 - Optička infrastruktura ŽICG (cr), CGES(z) i Regionalnog vodovoda(p) 12 Slika 14 - Radio relejna infrastruktura RDC

13 Razvoj i dostupnost servisa državne uprave, lokalne samouprave i banaka, namijenjenih građanima i privredi Razvoj i dostupnost e-servisa je podsticajni faktor građanima i privredi za korišćenje informacionih tehnologija. Stepen razvoja IT sektora je direktno proporcionalan broju i kvalitetu ponuđenih servisa. Broj servisa i njihov kvalitet, a posebno broj korisnika tih servisa ne mogu se smatrati uspješnim generatorima razvoja u ovom trenutku. Nadležne državne institucije su prepoznale značaj e-servisa za razvoj informacionog društva. U Strategiji razvoja informacionog društva u CG od 2012 do godine u vezi sa razvojem i dostupnošću servisa definisani su ciljevi - Dalje poboljšanje i standardizacija državnih operacija kroz najmodernije i najnaprednije alate koji omogućavaju razvoj i distribuciju informacija između državne uprave i fizičkih/pravnih lica, uz podršku čvrste i pouzdane ICT infrastrukture. - Modernizacija i proširenje usluga državne uprave korisnički orijentisane, i povećanje njihove dostupnosti kroz poboljšane i sigurne kanale isporuke. - Stimulisanje potražnje među građanima i preduzećima za široko razvijenim uslugama elektronske državne uprave. - Uspostavljanje okvira interoperabilnosti, čime će se stvoriti uslovi za unaprjeđenje procesa upravljanja informacijama te razmjena podataka između tijela državne uprave, a čime bi se građanima omogućilo jednostavnije i brže obavljanje javnih usluga elektronskim putem. Omogućavanje automatizovane razmjene i korišćenja podataka smještenih u državnim registrima i drugim informacionim sistemima. Zadaci najčešće korišćenih usluga državne uprave da bude dostupno na portalu euprava do godine, a 200 najčešće korišćenih usluga da bude dostupno do godine; 100% državnih službenika da bude edukovano za korišćenje portala euprava do godine.. Istraživanjem postojećih IT servisa u službi građana i privrede (portal e-uprave korišćenjem metodologije koja je razvijena od strane Evropske komisije i kompanije Kapgemini (Capgemini), prema podacima iz Ministarstva za informaciono društvo i telekomunikacije, utvrđen je sledeći nivo razvoja. Slika osnovnih servisa e-uprave 13

14 Ministarstvo unutrašnjih poslova Servis Lične ispave: Uprava policije Servis Prijava policiji: Ministarstvo održivog razvoja i turizma Servis Građevinske dozvole: Seris eturizam Podnošenje zahtjeva i dobijanje izvoda iz matičnih registara; Podnošenje zahtjeva za dobijanje ličnih isprava; Podnošenje zahtjeva za promjenu prebivališta; Podnošenje zahtjeva o prebivalištu; Podnošenje zahtjeva za registraciju vozila Anonimna prijava korupcije; Primjedbe građana na postupanje pripadnika Policije; Procedura izdavanja urbanističko-tehničkih uslova; Procedura izdavanja građevinskih dozvola; Procedura izdavanja upotrebnih dozvola; Prijava početka prijemnih radova za izgradnju objekata; Prijava početka građenja objekta; Zahtjevi za Slobodan pristup informacijama; Procedura za izdavanje odobrenja djelatnosti primarnim ugosti. objektima (Hotel&resort, Wild beauty resort, itd.); Procedura za izdavanje odobrenja za obavljanje djelatnosti: gostionicama i kampovima; Procedura za izdavanje odobrenja za obavljanje djelatnosti za tri i više apartmana i za nacionalni blok; Procedura za izdavanje licence za obavljanje djelatnosti turističke agencije; Procedura za izdavanje odobrenja za rad skijališta; Procedura za izdavanje odobrenja za rad turističkog vodiča; Slika 16 - Procedure za izdavanje licence 20 osnovnih servisa e-uprave 14 Poreska uprava Servis Predaja i prijava poreza: Servis Prijava korupcije: Ministarstvo vanjskih poslova i evropskih integracija Servis Lična dokumenta Ministarstvo pravde Servis Polaganje pravosudnog/stručnog ispita: Obračun, prijava i plaćanje poreza; Anonimna prijava korupcije; Zahtjev za prijem u CG državljanstvo (za iseljenike, na osnovu braka, na osnovu prebivališta); Zahtjev za otpust iz CG državljanstva; Zahtjev za izdavanje vize; Zahtjev za upis u matičnu knjigu vjenčanih; Zahtjev za upis u matičnu knjigu rođenih i matičnu knjigu državljana; Prijava o nestanku pasoša; Zahtjev za izdavanje garancije sticanja državljanstva; Zahtjev za utvrđivanje državljanstva; Zahtjev za legalizaciju dokumenata, Zahtjev za izdavanje potvrde o boravku u inostranstvu; Zahtjev za za odjavu prebivališta; Zahtjev za provjer državljanskog statusa; Zahtjev za pribavljanje potvrde o slobodnom bračnom stanju; Zahtjev za pribavljanje potvrde o nekažnjavanju; Prijava za polaganje stučnog ispita; Prijava za polaganje pravosudnog ispita; Prijava na rad pravosudnih organa; Slika 17 - Postojeći servisi na portalu e-uprave, po ministarstvima

15 Ministarstvo ekonomije Servis Prijave/Žalbe: Ministarstvo prosvjete Informativni servisi Ministarstvo za informaciono društvo i telekomunikacije Usluge za certifikate Uprava za javne nabavke Informativna usluga javnih nabavki Uprava carina Usluga carinskih deklaracija Prijave tržišnoj inspekciji; Žalbe potrošača Informativni servisi; Upis u vrtić; Upis u osnovnu školu; Upis u srednju školu; Upis na fakultet; Informativni servis o podnošenju zahtjeva za digitalni sertifikat za državne službenike (još bolje ako može da serealizuje cijela usluga da bude elektronska) Zahtjev za kačenje na CRS Informativna usluga za pokretanje javnih nabavki Carinske deklaracije Slika 18 - Postojeći servisi na portalu e-uprave, po ministarstvima U zavisnosti od načina komunikacije i interakcije portala i korisnika, servisi se dijele na pet nivoa. Analiza postojećih servisa ukazuje na nizak nivo interakcije sa korisnikom. Nivo 1 - Informacija: online informacije Nivo 2 - Jednosmjerna interakcija: informacije i download obrazaca Nivo 3 - Dvosmjerna interakcija: online podnošenje obrazaca, autentikacija Nivo 4 - Transakcija: potpuna obrada predmeta, uz online plaćanje usluge Nivo 5 - Personalizacija: My portal 15

16 Kontinuirani rad na poboljšanju pravnog okvira kojim se uređuje ova oblast i njegova fleksibilnost prema trendovima razvoja informacionog društva Dinamika razvoja i mogućnosti primjene informacionih tehnologija i njihov uticaj na život i razvoj društva uslovili su razvoj i specifičnog pravnog okvira kojim se definiše i uređuje ova oblast, ali i stvaraju pretpostavke za efikasniji razvoj. Kada govorimo o pretpostavkama razvoja, pravni okvir je jedna od onih koja se može smatrati dobro postavljenom osnovom, uz obavezu kontinuiranog prilagođavanja dinamici i stepenu razvoja informacionih tehnologija u Crnoj Gori. Osnovni dokument kojim se uređuje ova oblast je Strategija razvoja informacionog društva u CG od 2012 do godine, a dokument kojim se uređuje realizacija planiranih aktivnosti je Akcioni plan za razvoj egovernmenta do ZAKONI OD POSEBNOG ZNAČAJA ZA RAZVOJ IT - a Zakon o elektronskoj trgovini Zakon o elektronskim komunikacijama Zakon o informacionoj bezbjednosti Zakon o elektronskom potpisu Zakon o centralnom registru stanovništva Zakon o elektronskom dokumentu U toku su procedure za usvajanje možda najvažnijeg zakona - Zakon o elektronskoj upravi, kojim se u značajnoj mjeri informacione tehnologije pozicioniraju kao sredstvo i način komunikacije države i građana i privrede, što će se pozitivno odraziti na njihov razvoj. Veoma bitni strateški dokumenti koji su usvojeni u Crnoj Gori su: Strategija Sajber bezbjednosti , - CIRT Strategija implementacije Disaster recovery-ja, Strategija korišćenja Open source tehnologija u CG, 16

17 Intenzivan razvoj ljudskih resursa i njihovo formalno i specijalističko obrazovanje Ljudski resursi na raspolaganju IT sektoru su potencijalno na visokom nivou. Školovanje visokoobrazovanih kadrova sa stručnim znanjima neophodnim IT sektoru u Crnoj Gori se realizuje na 5 fakulteta, tri na Univerzitetu Crne Gore (ETF, PMF i Ekonomski fakultet menadžment u informatici), jedan na Univerzitetu Mediteran (Fakultet za informacione tehnologije) i na Univerzitetu Donja Gorica (Fakultet za informacione sisteme i tehnologije). U poslednjih osam godina, od uvođenja studiranja po tzv. Bolonji na PMF-u, FIT-u i ETF-u diplomiralo je više od dvije hiljade studenata zaključno sa junom godine. Od toga, nešto više od njih su završili Studije primijenjenog računarstva, a ostali su sa akademskih studija. Podaci sa FIST-a i Ekonomskog fakulteta nisu obrađeni. Ovaj broj svršenih studenata osnovnih studije predstavlja izuzetan potencijal za razvoj IT sektora. Zbunjuje nesrazmjera ukupnog broja visokoobrazovanog informatički profilisanog kadra i relativno malog broja zaposlenih u IT sektoru. Elektrotehnički fakultet Elektronika, telekomunikacije i računari 276 Studije primijenjenog računarstva 1413 Studije primijenjenog računarstva 19 Ukupno 1708 Prirodno-matematički fakultet Matematika i računarske nauke 97 Računarske nauke 97 Računarstvo i informacione tehnologije 69 Ukupno 263 Slika 19 - Broj diplomiranih studenata na osnovnim studijama na ETF i PMF smjerovi od posebnog značaja za IT UCG

18 Elektrotehnički fakultet - master Elektronika, telekomunikacije i računari 27 Studije primijenjenog računarstva 7 Ukupno 34 Elektrotehnički fakultet specijalisti Elektronika, telekomunikacije i računari 220 Studije primijenjenog računarstva 416 Ukupno 636 Slika 20 - Broj diplomiranih studenata na specijalističkim i master studijama na ETF smjerovi od posebnog značaja za IT - UCG Slika 21 - Broj diplomiranih studenata na specijalističkim i master studijama na PMF smjerovi od posebnog značaja za IT - UCG

19 F I T Osnovne studije 77 Specijalističke studije 46 Master studije 5 Ukupno 128 Slika 22 - Broj diplomiranih studenata na osnovnim studijama na UNIVERZITETU MEDITERAN Fakultet za informacione tehnologije Univerzitet Donja Gorica Ekonomski fakultet Menadžment u informatici UKUPNI POTENCIJAL, osnovne studije 2099 Slika 23 - Rekapitulacija Nastava informatičkih grupa predmeta u osnovnim i srednjim školama Nastava informatičkih grupa predmeta u osnovnim i srednjim školama je od izuzetnog značaja za informatičku pismenost nacije i pretpostavka razvoja informacionog društva. Trenutni izbor obaveznih i fakultativnih predmeta u školama je sledeći. Informatika se u osnovnoj školi izučava u šestom (VI) razredu. Izborni predmeti u osnovnoj školi su: Računarska obrada i dizajn teksta (nije vezan za razred) Izrada grafike i obrada slike i fotografije (nije vezan za razred) Izrada multimedijalnih slajd prezentacija (nije vezan za razred) Uvod u programiranje (2 časa sedmično u VIII ili IX razredu) U gimnazijama, obavezni predmet Informatika izučava se sa fondom 2 časa nedjeljno, I razred. Izborni predmeti su: Računarske i web prezentacije (2 časa nedjeljno u II ili III razredu) Poslovna informatika (2 časa nedjeljno u II ili III razredu) Algoritmi i programiranje (2 časa nedjeljno u III ili IV razredu) 19

20 U srednjim stručnim školama redovan predmet Informatika predaje se u I ili II razredu sa po 1 ili 2 časa nedjeljno za trogodišnje škole, a po 2 časa za četvorogodišnje škole. Mišljenje IT struke je da broj obaveznih i izbornih časova i predmeta mora biti veći imajući u vidu stepen potencijalnog korišćenja informacionih tehnologija i brzinu njihovog razvoja. Osim malog fonda časova i broja predmeta, nije zadovoljavajuća ni struktura dijela nastavnog kadra koji nema formalno informatičko obrazovanje. Neformalno IT obrazovanje Neformalno IT obrazovanje građana je pretpostavka prihvatanja i primjene informacionih tehnologija i njihovog korišćenja. Usvojen je i strateški dokument kojim se ECDL pozicionira kao preporučeni standard za izučavanje i minimalno poznavanje informatičkih vještina. Mišljenje IT sektora je da ECDL, ako je već postavljen u žižu ovom strategijom, morao biti definisan kao obavezujući minimalni nivo poznavanja rada sa računarom. U proteklih 18 mjeseci realizovan je veliki projekat ECDL za digitalnu Crnu Goru u toku kog je obučeno i sertifikovano 3500 zaposlenih u državnoj upravi, sudstvu i obrazovanju. Ovo je dobar primjer na kome se ne smije stati, podsjetimo da skoro pola populacije ne zna da koristi računar. U Crnoj Gori postoji jedan partnerski i 7 testnih sertifikovanih ECDL centara. Centri za informatičku edukaciju uglavnom su organizovani u okviru IT kompanija, ali ih ima premalo, sa malim učioničkim kapacitetima i bez godišnjeg javnog plana rada, te kao takvi ne mogu biti ozbiljni nosioci informatičkog opismenjavanja nacije. Obaveza IT sektora je i usavršavanje sopstvenih kadrova posredstvom tzv. vendorskih sertifikacija, a specijalistička IT znanja se mogu steći u Centru informacionog Sistema UCG - Cisco Akademija, na FIT-u, Oracle sertifikati. U IT sektoru postoji i zvanični Microsoft edukativni i sertifikacioni centar. 20

21 UMJESTO ZAKLJUČKA Pretpostavke razvoja moraju se pretvoriti u generatore razvoja, a to je moguće samo i isključivo zajedničkim radom zainteresovanih društvenih činilaca. Ranije pomenuta neophodnost koordinirane saradnje nadležnih državnih i obrazovnih institucija, lokalne samouprave, informatičkih kompanija i velikih korisnika IT tehnologija nameće se kao neophodnost i kao jedini način za opstanak IT sektora u Crnoj Gori. U Strategiji razvoja informacionog društva u CG od 2012 do godine konkretizovani su ciljevi kao što su : Promovisati tehnologiju i omogućiti inovacije i preduzetništvo pružanjem podrške za početnike i preduzetnike. Podržati rast i širenje ICT sektora u Crnoj Gori i stimulisati ICT preduzetništvo. Podstaći upotrebu ICT-a u redovnim aktivnostima kompanija i kao sredstva za učešće u globalnoj ekonomiji. I definisani su sledeći zadaci u tom smislu: Povećanje od 20% javnih i privatnih investicija u ICT sektoru do i povećanje od 30% do 2016., odnosno Postići rast od 50% novoregistrovanih ICT preduzeća do i rast od 100% do godine. U strategiji je zapisano i da je plan da se: Uveća učešće ICT-a sektora u BDP-u za 50%, Poveća radna snagu u ICT sektoru za 50%. Za sada je izostao zajednički rad i koordinirana saradnja gore pomenutih činilaca IT scene u Crnoj Gori i jasno je da ovi ciljevi teško mogu biti realizovani ako se to ne promijeni u preostalom periodu na koji se odnosi strategija. Jasno je i da je ICT jedinstvena cjelina, ali IT sektor se mora posmatrati i odvojeno upravo zbog njegove nerazvijenosti. Pogled na IT sektor van konteksta statistike ICT-a alarmira i brine svakog iskrenog poslenika informacionih tehnologija. 21

22 22

23 Privredna Komora Crne Gore Odbor ICT Privredna Komora Crne Gore kao nezavisna, profesionalna asocijacija privrednika udružuje preduzeća aktivna u Crnoj Gori koja na osnovu važećeg zakona postaju članovi Komore činom registracije pred Privrednim sudom. Članstvo PKCG broji približno preduzeća-članova. Jedan od 13, na sektorskoj osnovi organizovanih odbora udruženja je i Odbor informacionih i komunikacionih tehnologija Privredne Komore koji okuplja 25 preduzeća iz navedene oblasti. Svoju osnovnu funkciju zastupanja interesa privrede, PKCG prilagođava zahtjevima aktuelnog ekonomskog trenutka i potrebama privrednika koje su snažno uslovljene dinamičnim promjenama na tržištu, porastu konkurencije i novim pravilima poslovanja. Karakter i struktura organizacije koja povezuje privatni sektor koji proizvodi, državu i ostale dostupne fondove koji pružaju finansijsku i logističku podršku inovativnom poslovanju i akademsku zajednicu koja inovira preporučili su Privrednu komoru među evropskim partnerima kao validnog nosioca mnogih projektnih aktivnosti usmjerenih na podršku preduzetništvu u Crnoj Gori. Takav pristup je prepoznat i vrednovan i kroz uključivanje Komore kao partnerske organizacije i na NEXT IPA Adriatic projektu usmjerenom na podršku malom i srednjem biznisu na području istraživanja novih proizvoda i procesa i zajedničkom nastupu i marketinškim aktivnostima na postojećim i novim tržištima, edukaciji i osposobljavanju. Konkurentska prednost se nalazi u lokalnoj snazi znanju, odnosima, motivaciji, razlikama koje konkurenti ne mogu lako kopirati, a koje se najbolje mogu razvijati kroz klastere. EU klasterskom politikom želi ojačati postojeće regionalne prednosti, a time i konkurentnost i inovacije. Privredna komora je klastere prepoznala kao novi inovacijski oblik, alat za podizanje konkurentne i rastuće ekonomije. Članstvo u klasteru u direktnoj je vezi sa podizanjem inovativnosti jer se definisanjem klastera definiše i strategija dugoročnog razvoja. Sinergijski efekat klastera i njegov potencijal za transformaciju znanja i ideja u komercijalne proizvode je uslovio saradnju Privredne komore i Prvog IT klastera u Crnoj Gori u organizaciji nastupa na Infofestu i promociji mogućnosti ICT sektora u Crnoj Gori. Za mala crnogorska IT preduzeća klaster predstavlja sredstvo podizanja efikasnosti poslovanja i fleksibilnosti razvoja - oblik akcije, a ne samo opis ekonomske aktivnosti. Osnivanje i rad prvog IT klastera u Crnoj Gori ukazuje na efekte ovakvog udruživanja, vidljive kroz dijeljenje znanja i mogućnost ugovaranja radova većeg opsega za koje pojedinačno ne bi mogli konkurisati i koje ne bi mogli ugovarati, niže troškove razvoja novih proizvoda i usluga, povoljnije kreditiranje i olakšan pristup fondovima EU. 23

24 BBM AD Adresa Bulevar Revolucije 66., Podgorica, Crna Gora Tel Sajt Pib Zaposleni 44 Kontakt Predrag Jovanović, izvršni direktor BBM AD je prvi kablovski operater koji pruža usluge kablovske televizije i interneta. Reemitujemo programe za sve ukuse: dječje, edukativne, sportske, zabavne, informativne, muzičke... Programi se reemituju na našem, engleskom, francuskom, italijanskom, i drugim jezicima, i svi su titlovani. Chip d.o.o. Adresa Miladina Popovica 193, Podgorica, Crna Gora Tel Fax office@chipcomp.com Sajt Pib Zaposleni 6 Kontakt Radovan Lalevic (radovan.lalevic@chipcomp.com) Preduzeće CHIP D.O.O. osnovano je 1995 godine. Osnovne djelatnosti preduzeća ogledaju se u sklapanju, montaži, instalaciji, servisiranju, održavanju kao i prodaji računara, računarskih komponenti, raznih perifernih uređaja kao i računarske galanterije i potrošnog materijala. Pored toga firma vrši i sve ostale usluge iz oblasti informatičkog inžinjeringa, instalaciju, održavanje računarskih i komunikacionih mreža kao i njihovu efikasnu implementaciju u neki složeniji informacioni sistem. Uspostavili su saradnju i partnerske odnose sa najvećim svetskim IT kompanijama koje su prepoznale u preduzeću CHIP D.O.O pouzdanog saradnika. CHIP D.O.O. je jedini autorizovani servis u Crnoj Gori vodećih svetskih brendova iz oblasti IT industrije firmi IBM i Lenovo. CHIP D.O.O. je autorizovani business partner IBM-a, autorizovani business partner Lenovo-a, autorizovani Hewlett-Pacard Partner, autorizovani DELL Partner, Intel Product Integrator, Microsoft reseler, kao i direktnu komunikaciju u prodaji proizvoda više svetskih vendora: Gigabyte, APC, Samsung, LG, Acer, Asus, Lexmark, AMD, WD itd. 24

25 Crnogorski Telekom A.D. Adresa Moskovska Podgorica, Crna Gora Tel Sajt Pib Zaposleni 696 Kontakt Ruediger Schulz, izvršni direktor Crnogorski Telekom pruža sve vrste telekomunikacionih usluga - fiksna telefonija, mobilna telefonija, prenos podataka, Internet, IPTV i međunarodne komunikacije. Nagrade: Najbolja velika kompanija za rad u Crnoj Gori, Najatraktivniji poslodavac (prva nagrada u istraživanju među studentima) i specijalna nagrada - Fair Play za 2013.godinu Blue Coach istraživanje ( ); Najbolja kompanija u oblasti društvene odgovornosti Godišnja nagrada Privredne komore Crne Gore ( ); Specijalno priznanje za korporativnu filantropiju - Dodjela nagrada Iskra : Fond za aktivno građanstvo, Privredne komore CG, Ministarstvo održivog razvoja i turizma i Uprave za dijasporu pri Ministarstvu vanjskih poslova i evropskih integracija. ( ). CT Computers ME d.o.o. Adresa Dalmatinska 130d, Podgorica, Crna Gora Tel Sajt Kontakt Sveto Batljan (sveto.batljan@ctcomputers.me) Prodaja i servisiranje računarske opreme. 25

26 Čikom d.o.o. Adresa Dalmatinska 78., Podgorica, Crna Gora Tel Fax Pib Zaposleni 42 Kontakt Vladan Tabaš Čikom se bavi projektovanjem, razvojem, implementacijom i održavanjem informacionih sistema i integracijom kompleksnih IT rješenja, prodajom i održavanjem informatičke opreme, edukacijom i sertifiakcijom informatičkih kadrova, konsaltingom u informatici. Čikom posjeduje sertifikat ISO 9001:2008. Iz niza domaćih i međunarodnih nagrada izdvajaju se četiri Diskobolosa (2006, 2007, 2008 i 2012 godine) za najbolja projketa rješenja, veliki broj nagrada INFOFEST-a (među njima i nagrade za najbolji kompanijski nastup 2006, 2008, 2009, 2011 i godine), kao i prestižne Microsoft nagrade Country Partner of the Year koje je Čikom dobijao na Svjetskim Microsoft partnerskim konferencijama 2010, 2011 i godine. Danas je Čikom lider među informatičkim kompanijama u Crnoj Gori, integrator i implementator najsloženijih rješenja i osposobljen je da svojim korisnicima ponudi široki spektar usluga i roba iz oblasti informacionih i komunikacionih tehnologija. Kompanija je danas prepoznatljiva po sertifikovanom kadru osposobljenom za realizaciju visokosofisticiranih mrežnih i komunikacionih sistema i po pouzdanim i savremenim softverskim rješenjima, uglavnom iz domena egovernmenta. Datalink d.o.o. Adresa 27. marta bb, Podgorica, Crna Gora Tel Fax datalink@t-com.me Kontakt Predrag Janković Prodaja i servisiranje računarske opreme. 26

27 Digit Montenegro d.o.o. Adresa 8. marta lamela 105, Podgorica, Crna Gora Tel Fax Sajt Kontakt Duško Petrović Digit Montenegro je sistemski integrator profesionalnih informatičkih rješenja. Kompanija je osnovana godine u Podgorici i od tada je jedna od vodećih u ovoj oblasti u Crnoj Gori. Naš cilj je da tržištu ponudimo, usluge, rješenja i proizvode zasnovane na najmodernijim informacionim tehnologijama koje donose najbolju iskustvenu praksu. Naša misija je da složene informacione tehnologije približimo korisnicima i da im pomognemo da kroz njihovu primjenu u poslovanju unaprijede efikasnost i smanje troškove. Prateći trendove trudimo se da budemo u korak sa tehnologijama i uvijek imamo u ponudi najnovije proizvode i rješenja. Projektujemo informacione sisteme, cloud data centre, računarske mreže, bezbjednost informacionih sistema, održavamo i servisiramo informatičku opremu i softver, edukujemo klijente za korišćenje informacionih i komunikacionih tehnologija i pružamo usluge IT konsaltinga i edukacija. Naši klijenti su veliki privredni sistemi, državne i finansijske institucije i svi ostali subjekti koji imaju potrebe za primjenom modernih informacionih tehnologija u svakodnevnom poslu. Digit Montenegro je i edukativni centar gdje se naši klijenti mogu školovati i sertifikovati prema najsavremenijim konceptima i programima vodećih proizvođača informacionih i komunikacionih tehnologija. Naši partneri su vodeće svjetske ICT kompanije, kao što su: DELL, EMC, IBM, HP, Cisco, ZyXEL, Fortinet, CheckPoint, Cyberoam, Juniper Networks, Avaya, Xorcom, Microsoft, VMware, Veeam, Kaspersky Lab, Zimbra, ObserveIT, ManageEngine, Ipswitch, ECDL i VUE. Digit Montenegro je nosilac sertifikata o upravljanju kvalitetom ISO 9001:2008 za dizajn, implementaciju i održavanje informacionih sistema. Informatika Montenegro d.o.o. Adresa Save Kovačevića 123, Podgorica, Crna Gora Tel info@informatika.com Kontakt Zoran Sekulović (zorans@informatika.com) Proizvodnja računarske opreme i informatički inženjering. 27

28 Jugodata d.o.o. Adresa Bratstva i jedinstva 69., Podgorica, Crna Gora Tel jugodata@t-com.me Sajt Pib Zaposleni 6 Kontakt Aleksandar Prelević (aleksandar.prelevic@jugodata.co.me) Jugodata je kompanija koja od osnivanja, 1990-e godine, uspješno napreduje držeći se slogana Tražite pouzdanost, cijenite kvalitet. Jugodata decenijama sarađuje sa najvećim svjetskim brendovima. Jugodata je: autorizovani Xerox Distributor. Najpoznatiji su proizvodi laserski i deskjet štampači, skeneri, personalni računari i radne stanice, te uređaji za pohranu podataka. Osim po saradnji sa najvećime svjetskim brand-ovima Jugodata je tokom zadnje decenije postala prepoznatljiva i po inovativnim softverskim rješenjima, baziranim u potpunosti na sopstvenom razvoju. Rješenja na koja smo posebno ponosni su Warehouse Management System (klijent Gorenje) i Managing IPA documents (klijent Ministarstvo finansija CG). Microsoft Montenegro d.o.o. Adresa PC Čelebić, Kralja Nikole 27a/IV, Podgorica, Crna Gora Tel Kontakt Oliver Obradović (oobrad@microsoft.com) Od samog osnivanja godine, Microsoft korporacija predstavlja vizionara u IT industriji. Korporacija se bavi razvojem, proizvodnjom i podrškom velikog broja inovativnih softverskih programa za računarske uređaje, kako bi pomogla pojedincima i organizacijama da realizuju svoj puni potencijal. Microsoft ima predstavništva u više od 100 zemalja, a zapošljava preko 90 hiljada ljudi. Pored softverskih rješenja, ova firma se bavi i hardverskim komponentama, servisima, istraživanjima... Predstavništvo Microsoft-a u Crnoj Gori je zvanično otvoreno u maju godine, s ciljem uspostavljanja bolje saradnje sa Vladom Crne Gore, njenim institucijama, ali i privrednim sektorom. Microsoft Montenegro ulaže velike napore u suzbijanje softverske piraterije, razvoj partnerskih kanala, unapređenje odnosa sa korisnicima i u promovisanje novih tehnologija koje će pozitivno uticati na život i rad građana i privrednih subjekata u Crnoj Gori. 28

29 Mils computers d.o.o. Adresa Alekse Backovića 96., Nikšić, Crna Gora Tel Fax Kontakt Milan Kulušić Mils je društvo za kompjuterski inženjering, promet i usluge, osnovano je 2002 godine. Usluge: Programiranje sistema omogućavamo programiranje sistema po zahtjevu korisnika (ekonomskofinansijske aplikacije, trgovinsko poslovanje, proizvodnja, ugostiteljstvo, osiguranje i registracija vozila); Prodaja i srevis računara i opreme; Izrada web prezentacija. MG Soft d.o.o. Adresa Crnogorskih serdara bb., Podgorica, Crna Gora Tel mg-soft@t-com.me Sajt Kontakt Goran Miljević, izvršni direktor (goran.miljevic@mg-soft.co.me) Društvo za informatički inženjering. Montora Software d.o.o. Adresa Crnogorskih serdara bb., Podgorica, Crna Gora Tel info@montora.com Sajt Kontakt Ljubomir Radjenović (ljubomir.radjenovic@montora.com) Montora Software je informatička kuća koja se bavi uvođenjem i održavanjem najsavremenijih informacionih sistema zasnovanih na bazama podataka i naprednim tehnologijama najnovije generacije. Svojim klijentima pružaju zaokružen set usluga počev od analize i planiranja informacionog sistema pa sve do uvođenja poslovnih aplikacija i obuke krajnjih korisnika. 29

30 Montex-elektronika d.o.o. Adresa Bulevar revolucije 18, Podgorica, Crna Gora Tel Fax Skype montex.skype Sajt Kontakt Aleksandar Radulović MONTEX-ELEKTRONIKA je osnovana godine. Naša djelatnost je oblast informatike i telekomunikacija. U tom domenu se bavimo projektovanjem, implementacijom i održavanjem rješenja zasnovanih na savremenim ICT tehnologijama. Portfolio naših proizvoda čine softverska rješenja za podršku poslovnim procesima u dokumentacionim sistemima, rješenjima za upravljanje ljudskim resursima, finansijama, kao i posebna projektna rješenja po narudžbi. Razvijamo softverske proizvode i rješenja iz domena sistema integracije. Takođe implementiramo partnerska rješenja sa dokazanom svjetskom praksom. Poseban segment našeg djelovanja sa već dugogodišnjim iskustvom, čini inženjering u oblasti ICT infrastrukture. Naš razvoj i građenje tržišne pozicije temelji se na identifikaciji ekonomski opravdanih projekata, koji našim klijentima donose nove i dugoročne vrijednosti. Kako bi realizovali ovako visoke zahtjeve investiramo u nove tehnologije, ali i konstantno radimo na edukaciji našeg tima. Naši proizvodi: ehrm eprofili, ezapošljavanje i HR.planiranje, Worknet earhiva ME DMS korporativni sistem za upravljanje dokumentacijom ERP Apollo inform. Sistem za finansije i računovodstvo (partnerski proizvod) eosiguranje upravljanje procesom obrade šteta i polisa Portali B2B & Intranet rješenja enabavka/jn upravljanje procesima nabavki: korporativnih i javnih nabavki TimPlaner2015 integralni informacioni sistemi malih preduzeća ICT infrastruktura: Projektovanje, implementacija i održavanje ICT sistema Serveri, radne stanice i aktivna mrežna oprema IT bezbjednost i zaštita podataka Telefonske centrale (analogne, digitalne, IP) Opremanje i održavanje DATA centara 24x7 podrška klijentima 30

31 Mtel d.o.o. Adresa Ul. Kralja Nikole 27a., Podgorica, Crna Gora Tel Pib Zaposleni 246 Kontakt Vladimir Lučić, izvršni direktor Osnovna djelatnost Društva: bežične telekomunikacije; Ostale djelatnosti: kablovske komunikacije, trgovina na malo telek.opremom u specijalizovanim prodavnicama, ostale telekomunikacione djelatnosti. Kompanija m:tel se pokazala kao inovativni lider u servisima baziranim na mobilnom Internetu i savremenim aplikacijama, od kojih izdvajamo omiljene aplikacije naših korisnika: Montenegro Talking i mondogo. Između ostalih povoljnosti, putem mondogo aplikacije korisnici m:tel mreže mogu da besplatno razgovaraju ili šalju SMS iz romingaa uz Montenegro talking aplikaciju imaj mogućnost da se na jednostavan način upoznaju sa svim ljepotama Crne Gore. Multiprint d.o.o. Adresa Bul. 24. novembra H 22, Bar, Crna Gora Tel multiprint@t-com.me Kontakt Vesna Ilić (vesna.ilic@multiprint.co.me) Preduzeće za proizvodnju, promet i održavanje informatičke i biro opreme. Preduzeće Multiprint je osnovano god. U okviru preduzeća Multiprint postoje i četiri poslovne jedinice i to: Multiprint Office, Multiprint-Samsonite, Multiprint servis, Multiprint Internet centar i Multiprint-computer shop. Nespa computers d.o.o. Adresa Steva Boljevića bb, Bar, Crna Gora Tel multiprint@t-com.me Kontakt Sreten Šćepanović (ss@nespa.me) Preduzeće "Nespa computers" je osnovno godine. Osnovna djelatnost je informatički inzenjering i izdavaštvo. Od godine bave se isključivo pravnom informatikom, tj. izradom i komercijalizacijom softvera iz te oblasti. 31

32 Pošta Crne Gore AD Adresa Slobode br. 1, Podgorica, Crna Gora Tel Fax Sajt & Pib Zaposleni 821 Kontakt Milan Martinović, izvršni direktor Osnovna djelatnost Pošte Crne Gore je pružanje svih vrsta poštanskih usluga. Djelatnost su takođe finansijske i telegrafsko-telefonske usluge, kao i trgovina u poštama post shop. Takođe, važan segment su i usluge hibridne pošte - postrojenja za masovnu varijabilnu štampu i kovertiranje koju već koriste mnogi veliki poslovni sistemi. Pošta Crne Gore je od godine nacionalno certifikaciono tijelo koje izdaje više vrsta digitalnih certifikata. Pošta Crne Gore za potrebe svoje djelatnosti ima jednu od najvećih i najrazuđenijih informacionokomunikacionih mreža u Crnoj Gori, sposobnu da kvalitetno, brzo i pouzdano servisira potrebe savremenih korisnika. Saga CG d.o.o. Adresa Bul.Sv.Petra Cetinjskog 1A., Podgorica, Crna Gora Tel Fax Pib Zaposleni 14 Kontakt Ivan Bojanović (ivan.bojanovic@saga.me) Osnovna djelatnost: projektovanje, izgradnja, integracija i održavanje IT sistema Mrežna i telekomunikaciona rješenja (Telco/Carrier/Enterprise) Sistemi za podršku operativnih i poslovnih procesa telekom operatera (OSS/BSS) Kontakt centri Poslovna rješenja (ERP, CRM, Content & Document Management., DWH/BI) Razvoj poslovnih aplikacija (elektronsko bankarstvo, sistemi za plaćanja...). VENDORI: Cisco Microsoft HP Juniper Fujitsu Technology Solutions EMC Oracle Hitachi Data Systems Symantec Interactive Intelligence VMware Citrix IBM Verint NetApp InfoVista 32

33 S&T-Crna Gora d.o.o. Adresa Bulevar Revolucije 5, Podgorica, Crna Gora Tel Fax Sajt Pib Zaposleni 9 Kontakt Milan Marić, direktor (milan.maric@snt.me) Infrastrukturna rješenja (network & security, enterprise systems i outsourcing) i Business solutions (SW razvoj). Kompanija S&T se bavi realizacijom kompletnih IT rješenja, integracijom sistema, pružanjem usluga informatičkog konsaltinga, servisa i podrške u cilju rješavanja poslovnih problema svojih klijenata. S&T je u Crnoj Gori je osnovan avgusta 2002 sa 100% kapitalom S&T Group AG. Svoju ponudu zasnivamo na proizvodima i rješenjima najvećih svjetskih proizvođača, oslanjajući se na jake lokalne timove, regionalnu saradnju i individualni pristup svakom klijentu. Sa oko 1600 zaposlenih, u 16 zemalja uglavnom srednje i istočne Evrope, S&T čini stabilnu i snažnu mrežu znanja i iskustva. Plan razvoja S&T Crna Gora je da odgovori izazovima tehnološkog razvoja u IT sektoru i da izborom i školovanjem lokalnog tima vrhunskih specijalista u potpunosti realizuje složenije korisničke zahtjeve i projekte u Crnoj Gori. Kao dio korporacije S&T, koja je prisutna u 16 zemalja u regionu, imamo eksluzivnu mogućnost korišćenja kadrova, gotovih rješenja i dobavljača iz svih zemalja u kojima smo prisutni. S&T Crna Gora je jedinstveni IT system integrator u Crnoj Gori, sa reputacijom pouzdanog partnera, zahvaljujući brojnim uspješno realizovanim projektima u telekomunikacionim kompanijama, finansijskim institucijama, državnom i javnom sektoru, kao i privatnom sektoru, između kojih se posebno ističu projekti koji su od strateskog značaja za dalji informaticki napredak Crne Gore: - Glavni web portal VladeCrne Gore - Konsolidacija DC i DR u NLB Montenegro, - Centralna korporativna informaticka sigurnosna rjesenja T-Com Crna Gora, - Web portal za On line servise VladeCrne Gore - SW rjesenje za Projekat stručnog osposobljavanja lica sa stečenim visokim obrazovanjem, - Implementacija državnog GOV CA i centralnog javnog POSTA CA PKI sistema, - Implementacija SWIS, integralnog HW i SW-a rjesenja za system socijalne zaštite Crne Gore, kao i mnogi drugi projekti i prateci ugovori podrske iz oblasti poslovnih i infrastrukturnih rješenja. 33

34 Telenor d.o.o. Adresa Rimski trg 4, Podgorica, Crna Gora Tel Fax Sajt Pib Kontakt Michael Malvebo, izvršni direktor Telenor je vodeći operator mobilne telefonije u Crnoj Gori. Prvi je počeo da piše istoriju mobilnih komunikacija u Crnoj Gori, 10 Jula Od prvog dana dio je Telenor porodice, a od 11. avgusta godine u 100% vlasništvu Telenora. Telenor, sa sjedištem u Norveškoj, jedan je od najvećih i najbrže rastućih mobilnih operatora u svijetu. Vlasnički je prisutan u 12 kompanija širom Evrope i Azije i opslužuje oko 150 miliona korisnika. Od svog komercijalnog starta GSM usluga godine, Telenor se pozicionirao u svim segmentima kao operator koji je inovativan i lider u kvalitetu svojih usluga. Konstantno je fokusiran na jednostavnost ponudjenih proizvoda i usluga kroz prijemčive solucije i raznovrsnost tarifnih paketa. Kao jedan od najatraktivnijih poslodavaca u Crnoj Gori, Telenor ima skoro 300 zaposlenih, od kojih je više od polovine sa višom i visokom stručnom spremom. Od ukupnog broja zaposlenih, žene čine 45%, a ravnopravno su zastupljene i u najvišem rukovodstvu kompanije. Telemont d.o.o. Adresa Vlada Ćetkovića 4, Bar, Crna Gora Tel Fax office@telemont.co.me Sajt Pib Zaposleni 44 Kontakt Željko Savović, izvršni direktor (zeljko.savovic@telemont.co.me ) Tim od 44 mladih i obrazovanih ljudi čine danas Telemont i Smart Shop. U tehničkom sektoru 25 kolega (14 inženjera i 11 tehničara) svakodnevno pružaju usluge tehničke podrške korisnicima. Projektovanje, instalacija i održavanje telekomunikacionih, tehničkih bezbjednosnih i multimedijalnih sistema i sistema pametnih zgrada. VENDORSKI PROGRAMI KOJE FIRMA PODRŽAVA: Adria, Bosch, Hikvision, Huawei, Legrand, Milestone, Panasonic, Panduit, Ruckus, Samsung, Schrack ISO Rješenja za banke, hotele, trgovinu, državnu upravu, industriju. 34

35 35

36 Next for Adriatic Ionian Macro nextadriatic 36