Nacrt Izvještaja o režimu ishođenja dozvola i preprekama za ulaganje u energetske infrastrukturne projekte u Bosni i Hercegovini 1

Transcription

1 Nacrt Izvještaja o režimu ishođenja dozvola i preprekama za ulaganje u energetske infrastrukturne projekte u Bosni i Hercegovini 1 Decembar, godine. Stajališta iznesena u ovom izvještaju ne odražavaju nužno stajališta Agencije za međunarodni razvoj Sjedinjenih Američkih Država ili Vlade Sjedinjenih Američkih Država. 1 Ovaj dokument predstavlja prvi nacrt izvještaja koji je izrađen u svrhu vođenja diskusije sa relevantnim akterima te će se kontinuirano ažurirati tokom trajanja projekta. 1

2 SADRŽAJ: 1. UVOD Investicijski ambijent Svrha i sadržaj izvještaja Metodologija PROCES ODOBRAVANJA Proces odobravanja u EU: Berger studija Proces odobravanja u BiH Državni nivo Korak 1. Dodjeljivanje statusa Javnog (opšteg) interesa Korak 2. Prostorno planiranje Korak 3. Postupak ishođenja dozvola Koncesije Priključenje na mrežu Korak 4. Obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta Projektna/tehnička dokumentacija Proces odobravanja na entitetskom nivou: Federacija BiH (FBiH) Korak 1. Dodjeljivanje statusa Javnog (opšteg) interesa Korak 2. Prostorno planiranje Korak 3. Postupak ishođenja dozvola Koncesije Vodni akti Saglasnost na lokaciju Priključenje na distributivnu mrežu Okolišna dozvola Urbanistička saglasnost Odobravanje projektne dokumentacije Usklađenost za Zakonom o električnoj energiji u FBiH Energetska dozvola Odobrenje za građenje Odobrenje za upotrebu Dozvola za proizvodnju električne energije Sistem podsticaja za proizvodnju i kupovinu električne energije iz obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije Korak 4. - Obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta Proces odobravanja na entitetskom nivou: Republika Srpska (RS) Korak 1. Dodjeljivanje statusa Javnog (opšteg) interesa : Korak 2. Prostorno planiranje Korak 3. Postupak ishođenja dozvola

3 Koncesije Vodni akti Saglasnost na lokaciju (javna i komunalna preduzeća) Lokacijski uslovi Priključenje na distributivnu mrežu Ekološka dozvola Dozvola za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1MW (Energetska dozvola) Građevinska dozvola Upotrebna dozvola: Dozvola za proizvodnju za objekte snage preko 1MW Sistem podsticaja za proizvodnju i kupovinu električne energije iz obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije Korak 4. Obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta Proces odobravanja u Brčko distriktu (BD) Korak 1. Dodjeljivanje statusa Javnog (opšteg) interesa Korak 2. Prostorno planiranje Korak 3. Postupak ishođenja dozvola Korak 4. Obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta KLJUČNI IZAZOVI U POSTUPKU ISHOĐENJA DOZVOLA Strategija, planiranje i utvrđivanje prioritetnog statusa Organizacija postupka ishođenja dozvola (ukupna odgovornost i nadzor postupka) Koraci u postupku ishođenja dozvola Transparentnost i učešće javnosti Trajanje postupka ishođenja dozvola Pravni okvir Finansiranje i administrativni troškovi PREPORUKE ZA SLJEDEĆE KORAKE

4 Skraćenice BiH BD ODS EZ EIA EP FBiH FERK FMERI HE NOS BiH MIER MVTEO MPUGE PCI PECI RES RS RERS DERK TE Bosna i Hercegovina Brčko distrikt Bosne i Hercegovine Operator distributivnog sistema Energetska zajednica Procjena uticaja na okoliš Elektroprivreda Federacija Bosne i Hercegovine Regulatorna komisija za energiju u Federaciji Bosne i Hercegovine Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije Hidroelektrana Nezavisni operator sistema BiH Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva Republike Srpske Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i Hercegovine Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske Projekt od zajedničkog interesa za Evropsku uniju Projekt od interesa za Energetsku zajednicu Obnovljivi izvori energije Republika Srpska Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske Državna regulatorna komisija za električnu energiju Termoelektrana 4

5 1. Uvod 1.1 Investicijski ambijent Energetski sektor je od ključnog značaja za ekonomiju Bosne i Hercegovine (BiH) i predstavlja najveći dugoročni razvojni potencijal budući da zemlja proizvodi višak električne energije i jedna je od samo dvije zemlje u regiji jugoistočne Evrope koja izvozi električnu energiju. BiH posjeduje značajne rezerve fosilnih goriva i potencijal obnovljivih izvora energije, naročito hidroenergije, uz procjenu da se koristi svega jedna trećina ukupnog potencijala. Međutim, u zadnjih 25 godina skoro da nije bilo značajne izgradnje proizvodne infrastrukture. Sve starija infrastruktura smanjuje sigurnost snabdijevanja u BiH i ugrožava izvoz viška električne energije koji donosi prihode. Kao rezultat toga, zemlja se mora fokusirati na temeljitu modernizaciju postojećih postrojenja i na razvoj novih proizvodnih kapaciteta. BiH posjeduje izvanredan potencijal za značajno proširenje proizvodnje pod uslovom da je u stanju privući potrebne investicije. Budući da je hidroenergija najmanje iskorišten prirodni resurs, ekspanzija izgradnje malih i velikih hidroelektrana (na rijeci Drini) mogla bi biti od najvećeg značaja. Izgradnjom i radom ovih dodatnih proizvodnih kapaciteta otvorio bi se veliki broj novih radnih mjesta koja su prijeko potrebna BiH. Trenutno je broj privatnih investitora u BiH mali unatoč činjenici da zemlja posjeduje značajan potencijal i brojne druge faktore koji je čine privlačnim odredištem za ulaganja, kao što su konkurentni troškovi rada, povoljna stopa poreza na dobit i pristup (u smislu blizine) velikim evropskim tržištima. Od čitavog niza investitora koji su pokušali investirati u BiH, uključujući i respektabilnu njemačku kompaniju RWE i češku kompaniju CEZ, samo je jedan trenutno na pragu da uspije u izgradnji većeg postrojenja. Trgovačka kompanija sa sjedištem u Londonu, EFT, koja ima veliki ured u Beogradu i dugogodišnju saradnju sa Elektroprivredom Republike Srpske (EPRS), okončala je proces ishođenja dozvola i započela je sa izgradnjom termoelektrane Stanari. Tokom proteklih godina bilo je i određenih investicija u proizvodna postrojenja na obnovljive izvore energije, kao što su solarne elektrane, male i srednje hidroeletrane i vjetroelektrane. Neki investitori su uspjeli završiti svoje projekte, dok su se drugi suočili sa višegodišnjim odlaganjima (npr. Solarna elektrana Hodovo u blizini Stoca i vjetroelektrana Mesihovina u blizini Tomislavgrada, obje u Federaciji Bosne i Hercegovine). Privatni investitori navode da je proces investiranja u BiH do te mjere nejasan da imaju problem odrediti koji su to tačno koraci koje je potrebno poduzeti u ishođenju dozvola i odobrenja budući da se oni razlikuju od regije do regije, od slučaja do slučaja ili čak ovise od toga koji je službenik zadužen unutar jedne te iste institucije. Izgradnja određenih novih tipova proizvodnih postrojenja koja koriste obnovljive izvore energije, kao što su elektrane na biogas, otvara dodatne probleme zbog primjene novih tehnologija za koje skoro da i ne postoji stručno znanje u zemlji. Tri elektroprivrede EPBiH, EPHZHB i EPRS koje su ujedno bile vodeći investitori u energetskom sektoru u BiH nakon 5

6 rata, navode pak s druge strane da glavnu prepreku predstavlja fragmentirani i neusklađeni zakonodavni okvir koji brojna tijela na različitim nivoima vlasti primjenjuju na različit način (naročito u Federaciji BiH). Prema stavovima elektroprivreda, kombinacija ovih faktora doprinosi sporom, nepredvidivom i birokratiziranom postupku ishođenja dozvola. Ovakav investicijski ambijent doprinosi pojavi velikih diskrecionih ovlasti organa uprave koje se često ostvaruju kroz brojne zahtjeve investitoru da dostavi dodatnu dokumentaciju kao što su dopunske studije, odobrenja, saglasnosti, mišljenja ili uvjerenja. Primjenjujući ovakvu praksu, koja nije izričito propisana zakonodavstvom nego je utvrđena općom odredbom kojom se zahtijeva da se po potrebi prilažu i drugi dokumenti, organi uprave produžavaju rokove za izdavanje dozvola i time odugovlače cjelokupan proces ishođenja dozvola. Uz to treba navesti da se kroz cijeli proces ishođenja dozvola zahtijeva prevelik broj dokumenata i papira, zapravo, često se zahtijevaju isti dokumenti u svakom od procesa i koraka u istom postupku ishođenja dozvola. Jedna elektroprivreda navela je kao primjer projekat gdje je za ishođenje prethodnog odobrenja za izgradnju složene građevine 2 bilo neophodno pribaviti više od 80 različitih dozvola i odobrenja. 1.2 Svrha i sadržaj izvještaja Svrha ovog izvještaja je identifikovati ključne procese i korake u postojećem postupku ishođenja dozvola za izgradnju energetske infrastrukture u BiH na opštem nivou, te istaknuti od ranije poznate prepreke za investiranje u energetski sektor u BiH. Izvještaj prikazuje i mapira korake u postupku ishođenja dozvola za izgradnju konvencionalnih postrojenja za proizvodnju električne energije i onih koji koriste obnovljive izvore energije te navodi glavne izazove u tom postupku. Nadalje, u izvještaju su dati opisi i drugih koraka iz procesa odobravanja 3 za izgradnju energetske infrastrukture u BiH, kao što su utvrđivanje statusa projekata od javnog interesa, prostorno planiranje i obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta. Izvještaj također sadržava sveobuhvatnu listu zakona i propisa kojim se uređuje izdavanje različitih dozvola na nivou države, entiteta, Brčko distrikta Bosne i Hercegovine (BD) i na kantonalnom nivou u Federaciji BiH u nekoliko oblasti relevantnih za ishođenje dozvola. Lista relevantnih zakona i propisa nalazi se u prilogu ovog izvještaja. Premda je fokus ovog izvještaja na izgradnji proizvodnih postrojenja, postupci ishođenja dozvola za prenos i proizvodnju su isti, s tim što su određeni koraci u ishođenju dozvola za proizvodna postrojenja tehnički složeniji. 2 Korak u pribavljanju građevinske dozvole predviđen postupkom za izgradnju složenih građevina (objekata) kao što su veće elektrane, propisan članom 61. Zakona o prostornom uređenju i korištenju zemljišta na nivou FBiH ( Službene novine Federacije BiH, br. 2/06, 72/07, 32/08, 4/10, 13/19 i 45/10). 3 U svrhu ovog izvještaja izraz proces odobravanja koristi se za definiranje koraka koji imaju direktan uticaj na odvijanje projekta - od identificiranja potrebe za proširenje energetske infrastrukture do faze korištenja izgrađenog postrojenja. 6

7 1.3 Metodologija Informacije u ovom izvještaju su prezentirane u skladu sa strukturom ishođenja dozvola iz studije/izvještaja EC Roland Berger pod nazivom Postupci ishođenja dozvola za energetske infrastrukturne projekte u EU: Ocjena i pravne preporuke od godine (Berger studija). 4 Berger studija izradila je opšte primjenjiv okvir za proces odobravanja u kojem postupak ishođenja dozvola zauzima centralno mjesto: definira četiri koraka u procesu odobravanja koji su tipični za sve države članice EU. Shodno tome, pridržavajući se iste strukture ishođenja dozvola, ovaj izvještaj omogućava ocjenu postupaka ishođenja dozvola u BiH u kontekstu EU. Ovaj izvještaj je pripremljen na osnovu interne analize dokumentacije i analize zakonskih propisa, kao i na osnovu razgovora sa različitim akterima, uključujući nadležne institucije na svim nivoima vlasti u BiH (država, entiteti, BD, kantoni i opštine u Federaciji BiH), elektroprivrede, domaće i strane privatne investitore i nevladine organizacije. U pripremi ovog izvještaja također su korišteni nalazi iz kvalitativne analize urađene u sklopu procesa izrade Izvještaja o administrativnim, pravnim i finansijskim preprekama za provedbu projekata od interesa za Energetsku zajednicu (PECI) i projekata od interesa za Evropsku uniju (PCI) na teritoriju Bosne i Hercegovine (PECI izvještaj) 5. Pridržavajući se ustavne podjele nadležnosti u energetskom sektoru između države i entiteta, ovaj izvještaj težište stavlja na proces odobravanja za izgradnju energetskih infrastrukturnih postrojenja na državnom nivou i na nivou entiteta Federacija BiH (FBiH) i Republika Srpska (RS). Glavne karakteristike procesa odobravanja u BD također su navedene. 2. Proces odobravanja 2.1 Proces odobravanja u EU: Berger studija U Berger studiji nalaze se podaci o ishođenju dozvola koji su prikupljeni istraživanjem koje je obuhvatilo 13 država članica EU: Austrija, Danska, Francuska, Njemačka, Mađarska, Irska, Italija, Holandija, Poljska, Slovenija, Španija, Švedska i Ujedinjeno Kraljevstvo. Premda je težište studije na procesu ishođenja dozvola za prenosnu infrastrukturu, osnovni procesi i koraci u ishođenju dozvola za prenos i proizvodnju električne energije su isti. 4 Roland Berger, Postupci ishođenja dozvola za energetske infrastrukturne projekte u EU: Ocjena i pravne preporuke, Tender br. ENER/B1/ , Finalni izvještaj, Evropska komisija, Generalna direkcija za energiju, godine, on_and_legal_recommendations_2011.pdf. 5 PECI izvještaj, USAID EIA, juni godine, 7

8 Kao što je već navedeno u tekstu, Berger studija uspostavlja opšteprimjenjiv okvir za proces odobravanja. Značenje izraza odobravanje energetskih projekata u svrhu Berger studije odnosi se na razvoj projekta, od identifikacije potrebe za proširenjem energetske infrastrukture, do početka izgradnje energetskog infrastrukturnog projekta. 6 Definirana su četiri koraka tipična za proces odobravanja energetskih infrastrukturnih projekata u svim državama članicama EU na način prikazan na slici ispod. Ta četiri koraka su: 1) definiranje projekata od javnog interesa; 2) prostorno planiranje; 3) sam postupak ishođenja dozvola; i 4) obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta neophodnog za izgradnju i rad postrojenja. 7 Slika 1: Berger studija Proces odobravanja 8 1. Definiranje projekata od javnog interesa: U velikom broju zemalja, vlada ili parlament identifikuje potrebu za proširenje energetske infrastrukture (prenosna ili proizvodna postrojenja). Energetski infrastrukturni projekti utvrđeni zakonskim propisima ili ugrađeni u planske dokumente smatraju se projektima od javnog interesa Prostorno planiranje: Postupak prostornog planiranja uključuje dva koraka: 1) donošenje odluke o lokaciji planiranih energetskih infrastrukturnih projekata ili trasi duž koje će se graditi; 2) donošenje odluke o tome da li će se i kako prilagođavati postojeći prostorni plan kako bi bio u skladu sa važećim prostorno-planskim dokumentima. U praksi su ova dva koraka često neraskidivo povezana. U odnosu na prvi korak, u više zemalja lokacija i/ili trasa moraju biti u skladu sa važećim prostorno-planskim dokumentima. Prostorni plan određuje u koju se svrhu zemljište može koristiti. Rezultati procjene uticaja na okoliš (EIA) također igraju značajnu ulogu u procesu određivanja lokacije i/ili trase planiranog energetskog objekta. U odnosu na drugi korak bitno je razmotriti sljedeće: da bi se zemljište koristilo za izgradnju i korištenje energetskog objekta neophodno je prvo prilagoditi prostorni plan kako bi odražavao lokaciju energetskog objekta ili približnu trasu. 6 Berger, op. cit., str Ibid., str Ibid., str Ibid., str

9 Prilagođavanje prostornog plana moguće je izvršiti odlukom zakonodavca i/ili putem zasebnog postupka donošenja prostorno-planskih dokumenata na regionalnom ili lokalnom nivou Postupak ishođenja dozvola: Postupak ishođenja dozvola predstavlja glavni dio procesa odobravanja izgradnje energetske infrastrukture. Postupak ishođenja dozvola za izgradnju i korištenje energetske infrastrukture podrazumijeva (i) razmatranje tehničkih karakteristika, sigurnosnih, okolišnih i društvenih uticaja na osnovu detaljne dokumentacije koju je prikupio i dostavio investitor; (ii) ispitivanje i razmatranje mišljenja i komentara koje su dostavili različiti akteri (nadležni organi, nevladine organizacije, zainteresirane grupe, građani na koje projekat ima direktan uticaj i šira javnost); i (iii) nadležni organ donosi odluku da li će se dozvola/dozvole izdati Obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta: Investitor treba obezbijediti zemljište (ili pravo na korištenje zemljišta) neophodno za izgradnju i korištenje projekta. Vlasnici zemljišta primaju finansijsku naknadu. 12 Berger studija analizira ono što se navodi kao osam ključnih izazova po postupke ishođenja dozvola ističući da, barem iz perspektive investitora, otpor javnosti i komplicirani postupci ishođenja dozvola predstavljaju glavne razloge za odugovlačenje postupaka. 13 Ključni izazovi su sljedeći: 1. Broj procesa i koraka unutar procesa: Manji broj procesa i koraka unutar procesa smanjuje rizik od dupliciranja posla (odnosno da provjeru i ocjenu iste dokumentacije vrše organi na dva ili više nivoa nadležnosti) i rizik od donošenja nekonzistentnih odluka. Nadalje, što je proces jednostavniji to je manje vremena potrebno nadležnim organima i investitoru da koordiniraju razmjenu informacija između različitih procesa. U Breger studiji se navodi da u Italiji postoji jedan proces, u Njemačkoj dva, a u Mađarskoj do sedam procesa, s tim da pet od sedam organa vlasti sudjeluje u aktivnostima na više od jednog nivoa Procesi koji se odvijaju paralelno ili u slijedu: Kada je okončanje prethodnog koraka nužno kao preduslov za sljedeći korak u procesu to znači da se takva dva procesa ne mogu odvijati paralelno čime se uvećava složenost i potrebno vrijeme za okončanje procesa Broj institucija koje imaju nadležnost za izdavanje dozvola i odobrenja: Broj tijela uključenih u proces ishođenja dozvola utiče na složenost ovog procesa: što je proces jednostavniji i transparentniji, a to u pravilu znači da je manji broj nadležnih organa uključen, to je on kraći i efikasniji. I dok je u Engleskoj, Velsu, Holandiji i Italiji samo jedno tijelo odgovorno za cjelokupan postupak ishođenja dozvola, u Poljskoj 10 Ibid., str Ibid., str Ibid., str Ibid., str Ibid., str Ibid., str

10 više od deset institucija može imati nadležnost za jedan proces, s tim da niti jedna pojedinačna institucija nema cjelokupnu nadležnost za vođenje postupka i kontrolu kvaliteta njegovog ishoda. U Mađarskoj i Sloveniji 4-5 tijela je odgovorno za ovaj postupak, a u Francuskoj, Njemačkoj, Danskoj i Švedskoj Uključivanje i informisanje aktera. Direktiva EIA 17 nalaže uključivanje organa vlasti na koje se predmetni projekt može odnositi zbog njihovih nadležnosti u odnosu na okoliš ili lokalnih i regionalnih nadležnosti. S ciljem osiguravanja učešća javnosti na koju se projekat odnosi, neophodno je odgovarajućim sredstvima informisati javnost u ranoj fazi postupaka donošenja odluka o okolišu Dokumenti koji se prilažu uz zahtjev. Dokumenti koji se prilažu uz zahtjev za dozvolu od ključnog su značaja za postupak ishođenja dozvola budući da se oni koriste tokom javnih rasprava i predstavljaju osnov za dozvolu. Zanimljivo je navesti da Direktiva EIA nalaže dostavljanje netehničkog sažetka informacija iz zahtjeva koji će biti razumljiv i osobama bez stručnog znanja. Otprilike 80% dokumentacije koja se podnosi odnosi se na dokumente i analize vezano za okoliš, a za njihovu je pripremu u pravilu potrebno dvije godine ili više Resursi. Kada organi nadležni za ishođenje dozvola ne posjeduju tehničke resurse (tehničke, okolišne i pravne) ili resurse za vođenje procesa (iskustvo u radu na procesima ishođenja dozvola, rad sa zainteresiranim stranama i komunikacija), takav nedostatak resursa dovodi do kašnjenja u procesu ishođenja dozvola Trajanje. Trajanje procesa ishođenja dozvola uzrokuje kašnjenje brojnih infrastrukturnih investicija i proizvodi dodatne troškove po investitore u smislu finansijskih aranžmana i neiskorištenosti resursa ili opreme. Berger studija je utvrdila da procedura u prosjeku traje oko četiri godine Troškovi. I organi nadležni za ishođenje dozvola i investitor snose troškove tokom postupka ishođenja dozvola. Većina troškova na strani nadležnih organa odnosi se na zaposlenike, naročito tokom faze javnih rasprava i u fazi izdavanje dozvole. Iz ugla investitora, kašnjenja u postupku mogu dovesti do gomilanja troškova koji su rezultat penala koje zaračunavaju građevinske firme, kao i zbog nekorištenja opreme i neostvarenog protoka novca Ibid., str Direktiva 2011/92/EU Evropskog parlamenta i Vijeća od 13. decembra godine o procjeni učinaka određenih javnih i privatnih projekata na okoliš, dopunjena Direktivom 2014/52/EU od 16. aprila godine. 18 Ibid., član Berger, op. cit., str Ibid., str Ibid., str Ibid., str

11 2.2 Proces odobravanja u BiH U skladu sa ustavnim uređenjem Bosne i Hercegovine, nadležnost za provođenje procesa i koraka u sklopu procesa odobravanja izgradnje infrastrukturnih projekata je podijeljena između različitih nivoa vlasti u Bosni i Hercegovini (državni nivo, entitetski i BD). Na nivou entiteta je moguće identifikovati tipičan proces odobravanja na način kako je to definirano Berger studijom, a koji podrazumijeva četiri koraka: 1) definiranje projekata od javnog interesa; 2) prostorno planiranje; 3) postupak ishođenja dozvola; i 4) obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta. Stoga je postupak ishođenja dozvola za izgradnju energetskih infrastrukturnih projekata, koji predstavlja glavni dio procesa odobravanja, prevashodno uređen na entitetskom nivou: Federacija BiH (FBiH) i Republika Srpska (RS). Nadalje, zbog podjele nadležnosti između Federacije BiH i njenih deset (10) kantona uspostavljenih na osnovu Ustava FBiH 23, brojne relevantne oblasti koje se odnose na ishođenje dozvola u FBiH su uređene i federalnim i kantonalnim zakonodavstvom (npr. koncesije, prostorno planiranje). Shodno tome se postupak ishođenja dozvola u FBiH odvija i na federalnom i/ili na kantonalnom nivou. Za razliku od FBiH, postupak ishođenja dozvola u RS-u je više centraliziran. Lokalne vlasti u oba entiteta su također uključene u određene specifične procese i korake u ishođenju dozvola. Unatoč činjenici da se tipičan proces odobravanja (na način definisan Berger studijom) provodi na entitetskom nivou, bitno je istaći da institucije/tijela na državnom nivou imaju nadležnost za izdavanje nekih važnih odobrenja i dozvola, kao što su koncesije u slučajevima kada zakon ovlašćuje državu da izdaje koncesije, te kada je riječ o priključenju na prenosnu mrežu (110 kv, 220 kv i 400 kv). Za očekivati je da će institucije na državnom nivou imati sve izraženiju ulogu u provedbi energetskih infrastrukturnih projekata uzimajući u obzir da će gotovo svi planirani i veći energetski infrastrukturni projekti imati međuentitetsku i/ili međudržavnu (regionalnu) komponentu (izgradnja hidroelektrana na rijekama koje protiču kroz oba entiteta i između država kao što su hidroelektrane na rijeci Drini, ili prenos iz BiH u Srbiju i Hrvatsku) za koju se u skladu sa Ustavom BiH nadležnost nalazi na državnom nivou. Uloga institucija na državnom nivou u postupku ishođenja dozvola je naročito važna u kontekstu buduće provedbe projekata od interesa za Energetsku zajednicu (PECI) čija je izgradnja planirana na teritoriji BiH i na teritoriji njenih susjednih zemalja, Srbije i Hrvatske. Ministarsko vijeće Energetske zajednice usvojilo je 24. oktobra godine spisak projekata od interesa za Energetsku zajednicu, među kojima je i sedam projekata na teritoriji BiH koji se odnose na izgradnju pet postrojenja za proizvodnju električne energije 24 ukupne procijenjene vrijednosti od 1,627 milijardi eura i izgradnju 23 Poglavlje III, Ustav FBiH ( Službene novine FBiH, br. 1/94, 13/97, 16/02, 22/02, 52/02, 63/03, 9/04, 20/04, 33/04, 71/05, 72/05 i 88/08). 24 Postrojenja za proizvodnju električne energije: 1) Kogenerativno postrojenje KTG Zenica (BiH); 2) Hidroelektrana Dabar (BiH); 3) Hidroelektrana Dubrovnik (Faza II) (BiH-HR); 4) Hidroelektrana Gornja Drina (HE Buk Bijela, HE Foča, HE Paunci, HE Sutjeska); 5) Hidroelektrana Srednja Drina (HE Tegare, HE Rogačica, HE Dubravica) (BiH-Srbija). 11

12 dva dalekovoda, jedan prema Hrvatskoj i jedan prema Srbiji, u vrijednosti od 28,8 miliona eura. 25 Dakle, sedam PECI projekata koji su na teritoriji BiH trenutno se nalaze na spisku Energetske zajednice. Od tih sedam projekata, pet se odnosi na izgradnju novih energetskih postrojenja, a dva na izgradnju dalekovoda prema susjednim zemljama, Hrvatskoj i Srbiji. Ministarsko vijeće Energetske zajednice je, pored toga, 16. oktobra godine usvojilo Odluku o provedbi Uredbe (EU) br. 347/2013 o smjernicama za transevropsku energetsku infrastrukturu u Energetskoj zajednici (Uredba 347). Uredbom 347. uspostavljen je sveobuhvatan okvir za ubrzavanje i pojednostavljivanje postupka ishođenja dozvola za izgradnju projekata od zajedničkog interesa u Evropskoj uniji (PCI), te za raspodjelu troškova između država članica. Mjere propisane Uredbom 347. su od 16. oktobra godine obavezujuće za sve države potpisnice Sporazuma o Energetskoj zajednici, uključujući BiH i važeće su i za provedbu projekata od interesa za Energetsku zajednicu (PECI). BiH stoga ima obavezu uskladiti svoj zakonodavni i regulatorni okvir (zakone, uredbe i upravne postupke) sa prilagođenim tekstom Uredbe 347 do 31. decembra godine. Predlagači PECI projekata i sve relevantne institucije u BiH dužni su osigurati najbrži mogući pravni tretman za njihovu implementaciju. Neke od mjera koje je potrebno uključiti u zakonodavni okvir BiH su: i) dodjeljivanje statusa od najvećeg državnog značaja PECI projektima i njihov prioritetni tretman u postupku ishođenja dozvola, uključujući prostorno planiranje i procjenu uticaja na okoliš (EIA); ii) određivanje jedne državne institucije (tijela) koja će biti odgovorna za omogućavanje i koordinaciju postupka ishođenja dozvola za PECI projekte u skladu sa jednim od tri predložena modela (integrisani, koordinirani, zajednički 26 ); iii) definiranje procedura za provedbu PECI projekata koje će se sastojati iz dva dijela (dvije procedure) čije ukupno trajanje ne smije biti duže od tri (3) godine i šest (6) mjeseci. PECI projekti su od ključnog značaja za održivost energetskog sistema BiH, veću sigurnost snabdijevanja i povezivanje energetskog tržišta BiH sa tržištima država potpisnica Ugovora o Energetskoj zajednici i država članica EU. 25 Prenos: 1) 400 kv dalekovod Banja Luka (BiH) Lika (HR); 2) 400 kv dalekovod SS Bajina Bašta (RS) SS Pljevlja (CG) SS Višegrad (BiH). 26 Uredba (EU) br. 347/2013 o smjernicama za transevropsku energetsku infrastrukturu, Pravna analiza, pravosuđe i okoliš, str. 7: Integrisani model: sveobuhvatnu (konačnu) odluku donosi nadležno tijelo i ona predstavlja jedinu pravno obavezujuću odluku koja proizilazi iz zakonskog postupka ishođenja dozvola (i druga tijela na koja se projekat odnosi mogu dati svoje mišljenje o pitanju koje nadleženo tijelo uzima u obzir). Koordinirani model: sveobuhvatna (konačna) odluka obuhvata više pojedinačnih pravno obavezujućih odluka koje je donijelo nekoliko dotičnih tijela. Ovaj model sadržava i posebne mehanizme za odgođeno donošenje odluka (npr. prenos ovlaštenja za donošenje odluka na drugo tijelo). Zajednički model: donošenje sveobuhvatne (konačne) odluke koordinira nadležno tijelo. Nadležno tijelo određuje i prati poštivanje utvrđenih rokova, 12

13 Ulogu državnih institucija u postupku ishođenja dozvola za izgradnju energetskih infrastrukturnih projekata potrebno je također sagledati u kontekstu veličine i obima investicija: tako se treba imati u vidu da je potrebna kredibilna finansijska institucija, mogućnost obezbjeđenja velikih finansijskih sredstava koje zahtijevaju garancije za otplatu kredita. Ranije iskustvo sa sličnim projektom u energetskom sektoru iz godine, kada je italijanski investitor SECI ENERGIA pregovarao o izgradnji hidroelektrana na Srednjoj Drini (jedan od projekata sa PECI spiska) sa RS-om, a nakon toga i sa vlastima BiH, pokazalo je da će međunarodne finansijske institucije radije tražiti garancije od države, nego od entiteta, budući da je država nadležna za odobravanje koncesija koje imaju međudržavne i međuentitetske elemente. Unatoč činjenici da se ovaj izvještaj prevashodno fokusira na proces odobravanja na entitetskom nivou, relevantan dio procesa odobravanje i dozvola za izgradnju energetskih infrastrukturnih projekata na državnom nivou također će biti prikazan u ovom poglavlju. Glavne karakteristike procesa odobravanju u BD su zbog svog posebnog statusa također navedene Državni nivo Proces odobravanja na državnom nivou, kao i na nivou entiteta i BD, prezentiran je koristeći Bergerov okvir koji se sastoji od četiri standardna koraka. Vrste Projektne dokumentacije koju investitor mora pripremiti i predočiti nadležnim organima u različitim fazama postupka ishođenja dozvola u entitetima i BD također su opisane u ovom poglavlju budući da su one opšte prirode i primjenjive na svim nivoima vlasti u BiH. Korak 1. Dodjeljivanje statusa Javnog (opšteg) interesa : Proces odobravanja na državnom nivou predviđa nekoliko koraka i procesa važnih za provedbu energetskih infrastrukturnih projekata u BiH. Međutim, zakonski okvir koji uređuje te korake i procese nije dovoljno dobro razvijen. Prije svega treba reći da postupak dodjeljivanja statusa opšteg (javnog) interesa energetskom infrastrukturnom projektu (ili bilo kojem drugom projektu) nije propisan niti jednim zakonom ili propisom na državnom nivou. Također ne postoji niti jedan propis koji daje ovlaštenje nekom tijelu ili instituciji da utvđuje takav status. Zakon o koncesijama BiH 27 propisuje obavezu da se izvrši procjena da li opšti (javni) interes postoji i navodi to kao odgovornost nadležnog državnog ministarstva u slučaju kada ponuđač podnese prijedlog za koncesiju za koju javni poziv nije objavljen (samoinicijativna ponuda). 28 Međutim, zakonom nije definisano nadležno tijelo ili institucija koja takav status utvđuje ili dodjeljuje, niti je propisana procedura za takav postupak. Pravni okvir na državnom nivou također ne definira kako se takav javni interes usklađuje i koordinira sa javnim 27 Zakon o koncesijama BiH ( Službeni glasnik BiH, br. 32/02 i 56/04). 28 Član 25, Zakon o koncesijama BiH. 13

14 interesom na nivou entiteta i na drugim nivoima vlasti u BiH. Postupak utvđivanja javnog interesa propisan je entitetskim zakonima: primjeri za to su zakoni o entitetskim vladama, zakoni o prostornom planiranju i građenju i zakoni o eksproprijaciji. Korak 2. Prostorno planiranje: Usvajanje prostornog plana na nivou BiH nije propisano važećim zakonskim okvirom. Usvajanje prostornih planova je u nadležnosti entiteta i BD te je stoga ova aktivnost propisana odgovarajućim zakononima entiteta i BD. Do sada nije bilo nastojanja da se koordinira ili izvrši usklađivanje prostornih planova entiteta i/ili drugih nivoa vlasti. Korak 3. Postupak ishođenja dozvola: Na državnom nivou postoje dva postupka koja investitor mora okončati da bi izgradio energetski infrastrukturni objekat u BiH: prvi postupak podrazumijeva pribavljanje koncesije od BiH pod uslovom da je država, a ne neki drugi nivo vlasti, nadležna za dodjeljivanje takve koncesije, a drugi postupak odnosi se na priključenje novih postrojenja na prenosnu mrežu. Koncesije: Zakon o koncesijama BiH je jedan od četrnaest (14) zakona o koncesijama u BiH. Pored Zakona o koncesijama BiH, postoje još dva (2) entitetska zakona o koncesijama, deset (10) kantonalnih zakona i Zakon o koncesijama BD. Ovi zakoni nisu usklađeni i često su proturječni. U sveobuhvatnoj analizi koju je uradila OECD/SIGMA uz finansijsku podršku EU (OECD/SIGMA/EU izvještaj) 29 postojanje ovako velikog broja zakona o koncesijama navedeno je kao krupna prepreka za razvoj oblasti koncesija u BiH. Premda je analiza rađena za razdoblje , njeni nalazi su još uvijek aktuelni budući da su zakonski okvir i praksa koji se odnose na dodjelu koncesija od tada pretrpjeli minimalne izmjene. U OECD/SIGMA/EU izvještaju identifikovani su nedostaci u sistemu koncesija u BiH i istaknute neusuglašenosti sa direktivama EU. Izraz koncesija je veoma široko definiran članom 3. Zakona o koncesijama BiH kao pravo koje koncedent 30 dodjeljuje u cilju osiguravanja izgradnje infrastrukture i/ili pružanja usluga, iskorištavanja prirodnih resursa, u rokovima i pod uslovima o kojima se koncedent i koncesionar dogovore. Član 4. Zakona o koncesijama BiH propisuje nadležnost Vijeća ministara BiH da donosi odluke o vrsti i predmetu koncesije koja se dodjeljuje, s tim da ih potvrđuje Parlamentarna skupština BiH. Što se tiče institucionalne strukture u oblasti koncesija na državnom nivou, Komisija za koncesije BiH je uspostavljena i djeluje kao nazavisno regulatorno tijelo koje, u skladu sa Zakonom o koncesijama 29 OECD/SIGMA, Finalni izvještaj: Strukovni pregled, Koncesije i javno-privatna partnerstva u BiH, novembar 2008 septembar 2009 (radni prevod), str. 19, 30 Član 3, Zakon o koncesijama BiH: Koncedent znači ministarstvo ili drugi organ Bosne i Hercegovine koji odredi Vijeće ministara Bosne i Hercegovine da dodjeljuje koncesije u skladu sa članom 4. stav 1. Zakona o koncesijama BiH. 14

15 BiH, ima važnu ulogu u postupku dodjeljivanja koncesija. Zakon o koncesijama BiH propisuje dvije metode za dodjelu koncesija: 1) putem javnog tendera i 2) na osnovu samoinicijativne ponude. Zakon o koncesijama BiH usvojen je godine, a Komisija za koncesije BiH počela je sa radom godine. BiH do sada nije dodijelila niti jednu koncesiju. Pored složene političke strukture i konstantnih rasprava o nadležnostima države i entiteta, brojna druga neriješena pitanja također doprinose neefikasnosti procesa dodjele koncesija na državnom nivou. Jedno od njih je i nejasnoća odredbi Zakona o koncesijama BiH. Kao što je ranije navedeno u tekstu, Zakonom o koncesijama BiH nije određeno tijelo ili postupak za utvrđivanje statusa javnog (opšteg) interesa u sklopu procesa dodjele koncesija. Primjer za to je samoinicijativna ponuda za izgradnju dvije male hidroelektrane koju je Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH (MVTEO) primilo putem vlasti RS-a, međutim koncesija nije dodijeljena zato što nije bilo moguće odrediti koje tijelo je nadležno da utvrdi da predloženi projekti zadovoljavaju test javnog interesa Vijeće ministara BiH ili nadležno ministarstvo. 31 Zatim, pitanje koje je najviše osporavano odnosi se na nadležnost za dodjelu koncesija, odnosno da li država ili entiteti imaju nadležnost za dodjelu koncesija. Nedovoljno jasna formulacija člana 1(2), a u vezi sa članom 6. Zakona o koncesijama, dodatno doprinosi različitim tumačenjima. Član 1(2) Zakona o koncesijama BiH definira nadležnosti države na sljedeći način: Ovim Zakonom utvrđuju se uslovi po kojim se domaćim i stranim pravnim osobama mogu dodjeljivati koncesije u sektorima koji su, po Ustavu Bosne i Hercegovine 32 i zakonima Bosne i Hercegovina, u nadležnosti Bosne i Hercegovine, i u slučaju predstavljanja međunarodnog subjektiviteta Bosne i Hercegovine, kao i kada se koncesiono dobro prostire na Federaciju Bosne i Hercegovine i Republiku Srpsku i to: za osiguravanje infrastrukture i usluga, eksploatacije prirodnih resursa i objekata koji služe njihovom iskorištavanju, finansiranju, projektovanju, izgradnji, obnovi, održavanju i/ili rukovođenju radom infrastrukture i za nju vezanih objekata i uređaja. Član 6. Zakona o koncesijama BiH propisuje da Komisija za koncesije BiH djeluje u svojstvu Komisije za dodjelu koncesija Bosne i Hercegovine kada obavlja funkcije i vrši ovlaštenja u vezi s dodjelom koncesija koje su u isključivoj nadležnosti Bosne i Hercegovine. Nadalje, Komisija za koncesije BiH djeluje u svojstvu Zajedničke komisije za koncesije kada obavlja funkcije i ovlaštenja u vezi s 31 OECD/SIGMA, op. cit., str Opšti okvirni sporazum: Aneks 4, član III (1) Ustav Bosne i Hercegovine; Dejtonski mirovni sporazum potpisan 12. decembra godine, 15

16 dodjelom koncesija koje nisu u isključivoj nadležnosti Bosne i Hercegovine 33 ili u slučaju spornih pitanja koja nastanu u vezi s dodjelom koncesija između Bosne i Hercegovine i/ili Republike Srpske. 34 Član 1(2) Zakona o koncesijama BiH ne navodi razliku između isključivih nadležnosti BiH i onih koje to nisu. Unatoč tome, u skladu sa odredbama člana 6, to predstavlja osnov za definiranje djelovanja Komisije za koncesije BiH. Premda se isključive nadležnosti BiH mogu implicitno izvesti čitanjem člana 1(2) i dovoljno su jasne, investicijski projekti pokretani u prošlosti pokazali su da nije postojalo zajedničko razumijevanje šta su u stvari isključive nadležnosti države u dodjeljivanju koncesija. Do nesporazuma je prvo došlo kada je Elektroprivreda BiH podnijela samoinicijativnu ponudu MVTEO za izgradnju hidroelektrane na rijeci Drini (HE Tegare). Pokrenut je upravni spor koji je okončan odlukom Suda BiH da je država nadležna za izdavanje koncesija u tom slučaju. Ovo pitanje je ponovo pokrenuto kada se u pregovore o istom projektu sa vlastima RS i BiH uključio italijanski investitor SECI ENERGIA. Još izraženije je različito razumijevanje koje proizilazi iz tumačenja člana 2(1) u odnosu na nadležnosti države da dodjeljuje koncesije koje nisu u isključivoj nadležnosti države ili u odnosu na zajedničke nadležnosti BiH i drugih nivoa vlasti. Pitanje razumijevanja značenja onoga što bi trebalo potpadati pod formulaciju kada se koncesiono dobro prostire na Federaciju Bosne i Hercegovine i Republiku Srpsku je u fokusu rasprave. Prema jednom tumačenju tu formulaciju treba čitati na način da obuhvata izgradnju svih proizvodnih postrojenja na rijekama koje protiču kroz oba entiteta. Prema zagovornicima takvog tumačenja, izgradnja hidroelektrane na bilo kojem dijelu rijeke koja protiče kroz oba entiteta utiče na tok cijele rijeke i na oba entiteta te bi stoga institucije BiH trebale imati nadležnost da dodjeljuju koncesije u takvim slučajevima. Zagovornici drugog tumačenja, pak, podržavaju usko tumačenje prema kojem institucije BiH trebaju imati nadležnost da dodjeljuju koncesije samo ako će se proizvodno postrojenje graditi neposredno na međuentitetskoj liniji ili na nekoliko metara udaljenosti od međuentitetske linije; u svim drugim slučajevima dodjeljivanje koncesija treba biti u nadležnosti entiteta. Iz navedenog moguće je zaključiti da će se koncesioni projekat, za koji je pored odobrenja sa državnog nivoa potrebno i odobrenje drugih nivoa vlasti, vjerovatno suočavati sa dugogodišnjim kašnjenjima. Na kraju je neophodno navesti da su i brojna druga pitanja usko povezana sa nesposobnošću sistema koncesija da funkcioniše na državnom nivou. Neka od tih pitanja su političke prirode, kao što je nedostatak saradnje između države i entiteta; otpor postizanju političkog kompromisa u vezi projekata koji bi bili locirani na teritoriji oba entiteta; nepostojanje strategija i/ili paralelnih i često proturječnih strategija na nivou države i entiteta; te nedefinirana međuentitetska granica. Pored 33 Član 6, Zakon o koncesijama BiH. 34 Član 4, Zakon o koncesijama BiH, zanimljivo je primjetiti da član 4. ne propisuje nadležnost Zajedničke komisije za sporove između BiH i FBiH. 35 Član 1 (2), Zakon o koncesijama BiH. 16

17 toga je bitno uzeti u obzir kao značajne faktore i neriješena pitanja vezano za državnu imovinu, neažurirane zemljišne knjige, organizaciju struktura na državnom nivou i nedostatak kapaciteta, stručnosti i finansijskih resursa u institucijama. Priključenje na mrežu: Kompanija Elektroprenos BiH, sa sjedištem u Banjaluci, osnovana je Zakonom o osnivanju kompanije za prenos električne energije u Bosni i Hercegovini. 36 Osnovne nadležnosti Elektroprenosa BiH se odnose na prenos električne energije, održavanje, izgradnju i proširenje elektroprenosne mreže u BiH. Ovo je jedina kompanija za prenos električne energije na tržištu BiH. Elektroprenos BiH djeluje na državnom nivou i njegove djelatnosti reguliše Državna regulatorna komisija za električnu energiju (DERK). U zavisnosti od instalisane snage, elektroenergetsko postrojenje je potrebno priključiti na prenosnu ili distributivnu mrežu Bosne i Hercegovine. 37 Elektroprenos BiH je jedina kompanija ovlaštena da izdaje dozvole za priključenje na prenosnu mrežu u BiH. Proces priključenja je uređen Pravilnikom o priključku (Pravilnik) 38 koji je usvojio DERK. Nezavisni operator sistema u BiH (NOSBiH) propisao je tehničke aspekte priključenja Mrežnim kodeksom 39 koji je odobrio DERK. Pravilnikom o priključku su propisane sljedeće procedure: 1. Priključenje novih postrojenja na prenosnu mrežu na 400, 220 i 110 kv; 2. Priključenje postrojenja na 35, 20, 10 i 6kV srednjenaponski nivo u trafostanicama 110/x kv u vlasništvu Elektroprenosa BiH; 3. Postojeća postrojenja u slučaju povećanja instalisane snage, dogradnje ili obnove postrojenja; Da bi izvršio priključenje novih postrojenja na prenosnu mrežu, obnovio ili unaprijedio postojeće kapacitete, investitor mora pribaviti dokumente i odobrenja od Elektroprenosa BiH kroz postupak ishođenja dozvola. Na slici 2. prikazana je uloga Elektroprenosa BiH i faze u postupku izdavanja odobrenja i dokumenata za priključenje u odnosu na urbanističku saglasnost i saglasnost za priključenje. Detaljna objašnjena data su u tekstu koji slijedi. 36 Zakon o osnivanju kompanije za prenos električne energije u BiH ( Službeni glasnik BiH br. 35/04). 37 Osim ako postrojenje nije izgrađeno za potrošnju električne energije za vlastite potrebe. 38 Pravilnik o priključku ( Službeni glasnik BiH, br. 95/08, 79/10 i 60/12), 39 Mrežni kodeks ( Službeni glasnik BiH, br. 48/06 i 35/11), 17

18 Slika 2: Nivo BiH Elektroprenos: Dokumenti i odobrenja 1. Uslovi za priključak korisnika na prenosnu mrežu (Uslovi za priključak) Uslovi za priključak definiraju minimum tehničkih, konstruktorskih i operativnih kriterija koji moraju biti ispunjeni da bi se izvršilo priključenje investitora na prenosnu mrežu. U ovom dokumentu se nalaze neophodni tehnički parametri za priključenje na prenosnu mrežu u skladu sa Mrežnim kodeksom, kao što su: osnovni podaci o korisniku, lokacija priključka, instalisana snaga, tehnički uslovi za obračunsko mjerno mjesto, nominalni napon, rok važenja i sl. Uslovi za priključak definiraju tehničke kriterije koji su potrebni za elaborat tehničkog rješenja priključka (Elaborat). Elaborat priprema Elektroprenos BiH (ili neka druga nadležna institucija) na osnovu tehničkih standarda koje propisuje NOS BiH. Uz zahtjev za izdavanje uslova za priključak prilaže se urbanistička saglasnost 40 koju izdaje nadležno entitetsko tijelo. Uslove za priključak Elektroprenos BiH izdaje u roku od 90 dana od podnošenja zahtjeva. Nekada vlasti nadležne za izdavanje urbanističke saglasnosti u entitetima (ministarstva na entitetskom nivou i/ili lokalne vlasti opštinske (RS) i kantonalne/opštinske (FBiH)) traže načelnu saglasnost za priključenje kako bi se potvrdilo postojanje mogućnosti za priključenje na prenosnu mrežu. Ukoliko je potrebno, Elektroprenos BiH može izdati načelnu saglasnost za priključenje. 40 Ova saglasnost je poznata i kao prostorna ili lokacijska informacija. 18

19 2. Ugovor o priključku Investitor i Elektroprenos BiH potpisuju ugovor o priključku nakon izdavanja građevinske dozvole i on sadržava uslove navedene u uslovima za priključak. Ugovorom o priključku uređuju se tehnički, pravni i ekonomski uslovi priključenja na mrežu, te drugi detalji koji se odnose na izgradnju priključka, kao što su: rad i oprema za izgradnju priključka, naknade za priključak i tehnički parametri za tačku priključka, vlasnički odnosi, itd. Ugovorom o priključku se također uređuju budući odnosi vezano za rad i održavanja priključka. 3. Odobrenje za priključenje Nakon izgradnje postrojenja, Elektroprenos BiH vrši inspekciju na licu mjesta. Elektroprenos BiH će izdati odobrenje za priključenje ako je investitor ispunio sve tehničke i pravne uslove iz ugovora o priključenju. Ovo je finalno odobrenje za priključenje na mrežu i sadržava sve relevantne podatke kao što su nominalni napon tačke priključka; instalisana snaga; godišnja potrošnja i proizvodnja električne energije; tehničke karakteristike obračunskog mjernog mjesta; parametri opreme i sl. Odobrenje za priključenje potvrđuje da su svi aspekti za priključenje na prenosnu mrežu ispunjeni u skladu sa Pravilnikom i Mrežnim kodeksom. Korak 4. Obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta: Na državnom nivou ne postoje zakonske procedure koje bi energetskim infrastrukturnim projekatima u BiH omogućile sticanje prava na korištenje zemljišta ili za gradnju na zemljštu. Zakoni koji uređuju imovinska i druga pitanja usvajaju se na nivou entiteta i BD. Projektna/tehnička dokumentacija: Zakonodavstvom u oba entiteta, FBiH i RS, kao i u BD zahtijeva se izrada projektno/tehničke dokumentacije i propisana je ista vrsta dokumentacije. Oba izraza projektna i tehnička dokumentacija se koriste u odnosu na istu vrstu dokumentacije i imaju isto značenje u cijeloj BiH. Investitor treba pripremiti projektnu dokumentaciju za planiranu izgradnju proizvodnog postrojenja i predati je nadležnoj entitetskoj instituciji ili u BD zajedno sa zahtjevima za izdavanje najvažnijih dozvola u postupku ishođenja dozvola: urbanistička saglasnost (FBiH)/lokacijski uslovi (RS) i odobrenje za građenje (FBiH)/građevinska dozvola(rs). Projektna/tehnička dokumentacija se sastoji od arhitektonskih nacrta, dokumenata i studija koje ilustruju koncept i namjenu postrojenja i pružaju tehnička rješenja za izgradnju. Zahtjevi u smislu projektne dokumentacije postaju sve izraženiji i detaljniji što investitor dublje zalazi u postupak ishođenja dozvola. Na slici 3. dat je prikaz, a u tekstu koji slijedi i objašnjenje vrsta i faza izrade projektne dokumentacije u postupku ishođenja dozvola u odnosu na urbanističku saglasnost (FBiH)/lokacijske uslove (RS) i odobrenje za građenje/građevinsku dozvolu. 19

20 Slika 3: Izrada projektne dokumentacije - vrste i faze Vrste projektne dokumentacije koju investitor mora pripremiti tokom postupka ishođenja dozvola su sljedeće: 1. Idejni projekat: Idejni projekat se sastoji od usklađenih arhitektonskih nacrta, dokumenata i studija kojima se daju osnovna arhitektonska, funkcionalna i tehnička rješenja za planirano postrojenje na određenoj lokaciji. Idejni projekat se mora pripremiti prije podnošenja zahtjeva za urbanističku saglasnosti(fbih)/lokacijske uslove (RS) i on postaje dijelom izdate urbanističke saglasnosti ili lokacijskih uslova. 2. Glavni projekat: Glavni projekat se sastoji od usklađenih arhitektonskih nacrta, dokumenata i studija kojima se daju tehnička rješenja za planirano postrojenja i kojima se osigurava da su ključni uslovi za izgradnju zadovoljeni. Glavni projekat mora biti pripremljen u skladu urbanističkom saglasnošću/lokacijskim uslovima, te mora biti usaglašen sa idejnim projektom. U zavisnosti of vrste proizvodnog postrojenja i predloženih tehničkih rješenja, glavni projekat se sastoji od sljedećeg: i) arhitektonski projekat; ii) građevinski projekat; iii) projekat instalacija; iv) projekat tehnološkog procesa; v) koraci na ugradnji opreme. Odobrenje za građenje izdaje se na osnovu glavnog projekta. 3. Izvedbeni projekat Izvedbeni projekat predstavlja oblik dodatno razrađene projektne dokumentacije koja je potrebna samo ako detaljne nacrte i tekstualna objašnjenja nije bilo moguće priložiti uz glavni projekat zbog 20

21 vrste postrojenja ili specifičnih okolnosti izgradnje. Izvedbenim projektom se detaljno razrađuju tehnička rješenja i on mora biti izrađen u skladu sa glavnim projektom. 4. Projekat izvedenog stanja Projekat izvedenog stanja predstavlja dodatak glavnom projektu i sadržava sve izmjene i dopune nastale u toku izgradnje. Izmjene trebaju biti u skladu sa odobrenjem za građenje/građevinskom dozvolom. Tehnička inspekcija postrojenja, koja prethodi izdavanju odobrenja za upotrebu/upotrebne dozvole, vrši se na osnovu projekta izvedenog stanja Proces odobravanja na entitetskom nivou: Federacija BiH (FBiH) Korak 1. Dodjeljivanje statusa Javnog (opšteg) interesa : Formalno-pravno, energetski infrastrukturni projekti u FBiH mogu dobiti status javnog (opšteg) interesa. U skladu sa zakonskim odredbama, javni interes se utvrđuje u postupku dodjele koncesija kao dodjela koncesije u javnom interesu, kao i u eksproprijacijskom postupku kada se odnosi na izgradnju u javnom interesu u svrhu eksproprijacije. Kada je riječ o eksproprijaciji, javni interes u FBiH je uređen Zakonom o eksproprijaciji. 41 Svi nivoi vlasti u FBiH mogu utvrditi projekte od javnog ili opšteg interesa u skladu sa vlastitim nadležnostima. Vlada FBiH određuje da li su projekti od javnog interesa za Federaciju, a kantonalne vlade odlučuju da li su od javnog interesa za kantone. Korak 2. Prostorno planiranje: Federacija BiH nema prostorni plan. Parlament FBiH je razmatrao Prijedlog prostornog plana FBiH ( ), ali on još uvijek nije usvojen. Do donošenja Prostornog plana FBiH, važeći planski dokument je Prostorni plan Socijalističke Republike BiH (SRBiH) za period od godine u dijelu koji nije u suprotnosti sa Ustavom FBiH. Prostorni plan SRBiH predviđao je izgradnju hidro i termoelektrana, ali nije predviđao izgradnju nekonvencionalnih elektrana na obnovljive izvore energije. Budući da je Prostorni plan SRBiH usvojen godine za cijelu teritoriju BiH koja nije imala entiteta, kantone ili BD, ostaje nejasno u kojoj mjeri je takav plan proveden, ili u kojoj mjeri ga je bilo moguće provoditi. Pored toga postoje i lokalni prostorni planovi koji su usvajani na nižim nivoima vlasti. Neki od 10 kantona u FBiH su usvojili prostorne planove (Sarajevski kanton, Zeničko-dobojski kanton, Tuzlanski kanton, Unsko-sanski kanton, Bosanskopodrinjski kanton i Hercegovačko-neretvanski kanton), dok drugi kantoni nemaju prostorne planove. Neke opštine u FBiH imaju prostorne planove, a neke ne. Trenutno, neka energetska postrojenja su predviđena važećim prostorno-planskim dokumentima u FBiH (kao što su hidroelektrane na gornjoj Neretvi Bjelimići, Glavatičevo i Konjic), ali neka nisu. Također treba navesti da je izgradnja (hidro)energetskih postrojenja moguća u određenim 41 Zakon o eksproprijaciji FBiH ( Službene novine FBiH, br. 70/07, 36/10 i 60/12). 21

22 područjima u skladu sa važećim prostornim planovima jer je namjena zemljišta široko definisana. Međutim, čest slučaj je da prostornim planom nije definisana niti vrsta niti veličina takvih postrojenja što sprječava njihovu izgradnju. Usvajanje i usklađivanje prostornih planova na svim nivoima vlasti u BiH je od ključne važnosti za izgradnju energetskih infrastrukturnih projekata budući da urbanističku saglasnost, koja je jedna od ključnih dozvola u postupku ishođenja dozvola, nije moguće pribaviti ako postrojenje za proizvodnju ili prenos električne energije nije uvršteno u postojeće prostorno-planske dokumente. Činjenica da FBiH nema prostorni plan predstavlja prepreku ne samo za izgradnju energetskih postrojenja smještenih na teritoriji dva ili više kantona, nego i onih smještenih na teritoriji oba entiteta. Korak 3. Postupak ishođenja dozvola: Postupak ishođenja dozvola predstavlja ključni segment procesa odobravanja u FBiH. Postupak ishođenja dozvola za izgradnju energetskih infrastrukturnih postrojenja u FBiH odvija sa na federalnom i/ili kantonalnom nivou u zavisnosti od vrste i veličine postrojenja i od podjele nadležnosti. Ovo se odnosi na sve procese i korake u sklopu jednog postupka ishođenja dozvola. U praksi ovo znači da investitor određene dozvole može pribaviti samo na federalnom nivou, a druge na kantonalnom. Investitori često naglašavaju pravne nejasnoće u odnosu na pitanje nadležnosti za izdavanje određenih dozvola kao glavni razlog za kašnjenja u postupku ishođenja dozvola. Postoji čitav niz dokumenata (npr. dozvole, odobrenja, saglasnosti, uvjerenja) koje investitor mora pribaviti kroz različite procese i korake kako bi počeo sa izgradnjom i okončao energetski infrastrukturni projekat. Ti procesi i koraci su uređeni zakonima i propisima iz različitih resora/oblasti (npr. koncesije, prostorno planiranja, građevinarstvo, vodoprivreda), koji se u pravilu usvajaju in na federalnom i na kantonalnom nivou. Zakoni koji se usvajaju na federalnom i na kantonalnom nivou najčešće nisu usklađeni. Najizraženiji primjer toga je oblast koncesija. Član 3. Zakona o koncesijama FBiH 42, pored ostalih javnih dobara, na sljedeći način definira energetske objekte koji mogu biti predmet koncesije, odnosno u koje svrhe se koncesije dodjeljuju: korištenje vodotoka i drugih voda na prostoru ili od interesa za dva ili više kantona; 3. izgradnju hidroenergetskih objekata instalisane snage više od 5 MW; 4. izgradnju i korištenje hidroakumulacija na prostoru ili od interesa za dva ili više kantona; 5. istraživanje ili korištenje energetskih i drugih mineralnih sirovina Zakon o koncesijama FBiH ( Službene novine FBiH, br. 40/02 i 61/06). 22

23 Zanimljivo je primjetiti da gorenavedeni član 3. Zakona o koncesijama FBiH ne predviđa dodjelu koncesija za izgradnju postrojenja na obnovljive izvore energije (OIE), kao što su solarna energija, biogas, vjetar i biomasa ili kogeneracijska postrojenja. S druge strane, kantonalni zakoni o koncesijama na neujednačen način definiraju listu javnih dobara i/ili vrsta energetskih objekata koji mogu biti predmet koncesije i to rade na način drukčiji od onoga kako je to urađeno u Zakonu o koncesijama FBiH. Primjer toga je Član 7. Zakona o koncesijama Hercegovačko-neretvanskog kantona 43 koji na sljedeći način definira listu javnih dobara/proizvodnih objekata kojima je moguće dodijeliti koncesiju, uključujući i one koji koriste obnovljive izvore energije (OIE): b) korištenje voda i javnog vodnog dobra za:.... 5) proizvodnju električne energije instalisane snage do 5 MW,.... c) eksploatacija energetskih i drugih mineralni sirovina, uključujući i sve vrste soli i solnih voda utvrđenih posebnim zakonom,.... h) eksploatacija nemetalnih mineralnih sirovina, uključujući sve sekundarne mineralne sirovine utvrđene posebnim zakonom,.... n) [L] i zemljište za izgradnju energetskih objekata: 1) vjetroelektrane snage do 5MW po proizvodnoj jedinici i vjetroparkovi, 2) kogeneracijska postrojenja instalisane električne snage do 5 MW, 3) solarne elektrane instalisane snage od 20 kw do 5 MW. [Naglasak stavljen u svrhu ovog teksta.] Pored toga, zakoni koji uređuju različite oblasti koje se odnose na postupak ishođenja dozvola u FBiH nisu međusobno usaglašeni. Na primjer, ne postoji jedinstven ili standardan izraz kojim bi se označio energetski infrastrukturni objekat/projekat ili proizvodni objekat. Također treba reći da niti jedan zakon ne daje preciznu definiciju ovog izraza pa često ostaje nejasno na koje vrste proizvodnih objekata se propisi odnose. U stvari, svaki sektorski zakon drukčije definira energetske infrastrukturne objekte. Stoga se u zakonskim propisima koji se odnose na prostorno planiranje i građenje spominju građevinski objekti i radovi i složene građevine bez jasne definicije koje su vrste građevina obuhvaćene ovim izrazima. Nadalje, na federalnom nivou se u oblasti koncesija koriste izrazi hidroenergetski objekti i hidroakumulacije, s tim da se druge vrste proizvodnih objekata nigdje jasno ne navode. I konačno, proizvodni objekat se u drugim sektorskim zakonima spominje kao elektroenergetski objekat bez definisanja ovog termina. 43 Zakon o koncesijama Hercegovačko-neretvanskog kantona ( Službene novine HNK, br. 1/13). 23

24 Tipični procesi i koraci u standardnom postupku ishođenja dozvola za izgradnju proizvodnog objekta u FBiH prikazani su na slici 4, 44 a njihovo objašnjenje je dato u ovom poglavlju. Premda su svi opisani procesi i koraci obavezni prema zakonima i propisima, dvije najvažnije dozvole su: 1) urbanistička saglasnost i 2) odobrenje za građenje. Većina drugih dozvola/odobrenja i saglasnosti mora se pribaviti kao preduslov za izdavanje ove dvije dozvole. Za izdavanje nekih dozvola potrebno je poduzeti čitav niz koraka i/ili etapno pribavljati upravne odluke/akte kroz postupak ishođenja dozvola koje će onda u konačnici dovesti do izdavanja finalne dozvole u toj kategoriji. Na primjer, vodna dozvola se izdaje na kraju procesa (prije izdavanja odobrenja za upotrebu), ali tek nakon što su u ranijim fazama postupka pribavljene prethodna vodna saglasnost i vodna saglasnost za objekat. Sva ova vodna akta izdaje isti organ Vodna agencija kroz isti postupak ishođenja dozvola i na temelju prikupljanja traženih informacija. Prethodna vodna saglasnost definira uslove i načine korištenja vode, kao i zahtjeve u smislu dokumentacije; vodna saglasnost potvrđuje da je tražena dokumentacija dostavljena; i vodna dozvola definira uslove rada i odlaganja otpada. Kako bi izvještaj jasno prikazao ovaj proces, dozvole su grupisane i prezentirane prema kategoriji i/ili instituciji nadležnoj za njihovo izdavanje (npr. vode, priključak na distributivnu mrežu, proizvodnja iz OIE), a ne prema tačnom redoslijedu njihovog pribavljanja na način prikazan na slici 4. Uz to je svaka kategorija dozvola na dijagramu označena istom šarom i bojom; na primjer, sva vodna akta označena su plavom bojom i dijagonalnom šarom. Prilikom davanja opisa određene kategorije dozvola, a s ciljem što jasnijeg objašnjenja, iz ukupnog dijagrama prikazanog na slici 4. izvučeni su oni dijelovi dijagrama koji se odnose na datu kategoriju i njen odnos prema dvije glavne dozvole urbanističkoj saglasnosti i odobrenju za građenje. Budući da neki koraci u postupku nisu obavezni i zavise od pravnih zahtjeva za vrstu i veličinu proizvodnog postrojenja i/ili da li nadležno tijelo postupak smatra neophodnim (npr. koncesija, Procjena uticaja na okoliš), takav je postupak prikazan istačkanom linijom na slici 4. Puna linija korištena je da prikaže proceduralne korake koje investitor mora poduzeti. 44 Model ishođenja dozvola u FBiH prikazan na slici 4. uključuje i korake za odobravanje podsticaja proizvođačima električne energije iz obnovljivih izvora energije. 24

25 Slika 4: FBiH Dozvole i nadležne institucije 25

26 Koncesije: Za izgradnju određene vrste energetskog infrastrukturnog objekta u FBiH, na primjer elektrane, može biti neophodno da investitor dobije koncesiju. Koncesiju je moguće dobiti na federalnom nivou, ili, kao što je navedeno u Zakonu o koncesijama FBiH iz godine, na kantonalnom nivou u skladu sa relevantnim kantonalnim zakonima. Zakonodavni okvir koji uređuje pitanje koncesija u FBiH, a koji uključuje Zakon o koncesijama FBiH i 10 kantonalnih zakona o koncesijama, nije usklađen, naročito u odnosu na zahtjeve za izgradnju proizvodnih postrojenja na obnovljive izvore energije. Od kantona do kantona stoga postoje razlike da li će koncesija biti potrebna za izgradnju vjetroelektrane, solarne elektrane, elektrane na biomasu ili biogas 45. Ured za reviziju institucija FBiH proveo je reviziju učinka na temu koncesija i pripremio izvještaj pod nazivom Izvještaj revizije učinka Upravljanje koncesijama u Federaciji Bosne i Hercegovine (Izvještaj revizije učinka) u februaru godine. 46 U izvještaju je naglašena potreba da se izvrši usklađivanje kantonalnih zakona o koncesijama (i drugih zakona koji uređuju oblasti koje mogu biti predmet koncesija) sa Zakonom o koncesijama FBiH, kao i sa direktivama EU koje se odnose na koncesije. 47 Nikakve aktivnosti na harmonizaciji nisu provedene do sada. Nivo FBiH: Zakon o koncesijama FBiH ne navodi u kojoj fazi postupka ishođenja dozvola je potrebno pribaviti koncesiiju ukoliko je ista neophodna. Većina investitora, međutim, zahtjev za koncesiju podnosi u ranoj fazi procesa, neposredno nakon izrade studije izvodljivosti i nakon podnošenja zahtjeva za urbanističku saglasnost. Stoga dijagram na slici 3. prikazuje korak koji se odnosi na pribavljanje koncesije na početku postupka ishođenja dozvola. Izraz koncesija nešto drukčije je definiran u Zakonu o koncesijama FBiH nego u državnom zakonu: pravo obavljanja privrednih djelatnosti korištenjem prirodnih bogatstava, dobara u općoj upotrebi i obavljanju djelatnosti od općeg interesa određenih ovim zakonom. U članu 3. Zakona o koncesijama FBiH dat je spisak objekata ili oblasti koje mogu biti predmet koncesija, uključujući energetske sirovine. 48 Članom 6. Zakona o koncesijama FBiH propisani su projekti za koje Vlada FBiH ima nadležnost da izdaje koncesije, uključujući energetske infrastrukturne objekte. U tom smislu član 6. navodi sljedeće: 45 Na primjer, investitor mora dobiti koncesiju za izgradnju solarne elektrane u Hercegovačko-neretvanskom kantonu, ali ne i u Kantonu Sarajevo. Tuzlanski kanton je također inicijalno zahtijevao posjedovanje koncesije za vjetroelektrane i solarne elektrane, ali je kasnije izmijenio zakon i ukinuo ove zahtjeve. 46 Ured za reviziju institucija FBiH, Izvještaj revizije učinka, februar godine, 47 Ibid., str Član 3, Zakon o koncesijama FBiH: 2. korištenje vodotoka i drugih voda na prostoru ili od interesa za dva ili više kantona; 3. izgradnju hidroenergetskih objekata snage više od 5 MW; 4. izgradnju i korištenje hidroakumulacija na prostoru ili od interesa za dva ili više kantona; 5. istraživanje ili korištenje energetskih i drugih mineralnih sirovina. 26

27 2. korištenje vodotoka i drugih voda na prostoru ili od interesa za dva ili više kantona; 3. izgradnju hidroenergetskih objekata snage više od 5 MW; 4. izgradnju i korištenje hidroakumulacija na prostoru ili od interesa za dva ili više kantona. Dopunama Zakona o koncesijama FBiH iz godine dodat je novi zahtjev Vladi FBiH prilikom donošenja odluke o koncesijama u skladu sa članom 6. Zakona o koncesijama FBiH: naime, kada se posljedice dodjele koncesije pretežno odnose na jednu opštinu, tada je također neophodna i saglasnost opštinskog vijeća lokalne zajednice na čijem se području dodjeljuje koncesija. Ministarstva FBiH, ili druga tijela koja Vlada FBiH odredi za dodjelu koncesija imaju ulogu koncesora u postupku dodjele koncesija. Nadležna ministarstva i organi vlasti imaju prevashodnu nadležnost za donošenje odluka o potencijalnim koncesijama, pripremu odgovora na samoinicijativne ponude i za provođenje postupaka za odobravanje koncesija, uključujući pregovore sa potencijalnim koncesionarima. Prethodna saglasnost Vlade FBiH je potrebna za pokretanje postupaka za dodjelu koncesije navedenih u članu 6. Zakona o koncesijama FBiH. Cjelokupan postupak podliježe kontroli Vlade FBiH i Komisije za koncesije FBiH, koja je formirana kao stručno i stalno tijelo, slično kao Komisija za koncesije BiH. Ugovor o koncesiji moguće je zaključiti na period do 30 godina. Ugovorni rok je izuzetno moguće produžiti na period ne duži od 50 godina. Prema Izvještaju o radu Komisije za koncesije FBiH za godinu (Izvještaj o radu), 49 do sada su na nivou FBiH izdate ukupno dvije koncesije za izgradnju i korištenje hidroelektrana: 1) hidroelektrana (HE) Vranduk EP BiH (2012); 2) HE Janjići EP BiH (2014). U Izvještaju o radu se navodi da je HE Mostarsko blato koju je EP HZHB već izgradila retroaktivno podnijela zahtjev za koncesiju godine zato što nije mogla dobiti dozvolu za rad koju izdaje Regulatorna komisija za energiju Federacije BiH (FERK), međutim, ovaj postupak još uvijek nije okončan. Kantonalni nivo: Pored zakona, brojni kantoni su donijeli i kantonalne propise kojima se uređuje postupak dodjele koncesije, definiraju institucije i druga pitanja koja se tiču koncesija. Slijedom toga, svaki kanton ima strukturu i postupak dodjele koncesija različit od onog u drugim kantonima. Tome treba dodati i niži nivo vlasti u svakom kantonu, odnosno opštine, koje također imaju svoje lokalne vlasti i propise koji utiču na određene aspekte postupka dodjele koncesija. Izvještaj revizije učinka skreće pažnju na pitanje transparentnosti navodeći sljedeće, Iako je transparentnost eksplicitno favorizirana u zakonima o koncesijama ista nije dovoljno zastupljena. 49 Komisija za koncesije FBiH, Izvještaj o radu za godinu, 0Komisije%20za%20koncesije%20FBiH%20za% %20godinu.pdf. 27

28 Zakoni o koncesijama dozvoljavaju dodjeljivanje koncesija na osnovu samoinicijativne ponude, bez provođenja javnog natječaja, što nije u skladu sa dobrim praksama i direktivama Evropske unije. 50 Javni registar koncesija dodijeljenih u FBiH također ne postoji, niti sistem praćenja realizacije koncesija i naplate naknada. Također ne postoji mehanizam evidencije broja podnesenih zahtjeva za dodjelu koncesije niti informacija o dodijeljenim koncesijama koje nisu realizirane. Veoma malo informacija je dostupno na internetu. Zakoni o koncesijama u FBiH ne propisuju rokove za provođenje postupka dodjele koncesije. Većina koncesija dodjeljena je kroz postupak pokrenut na osnovu samoinicijatnivnih ponuda. Prema Izvještaju revizije učinka, glavni faktori koji utiču na trajanje postupka su čekanje saglasnosti opštinskih vijeća i činjenica da nadležni organi kasno odobravaju koncesije. 51 U OECD/SIGMA/EU izvještaju navodi se da je zabrinjavajuća činjenica da zakon dozvoljava da studiju izvodljivosti priprema ponuđač, a ne koncedent. Ovo važi za javne pozive, kao i za samoinicijativne ponude. Prenošenjem ovog zadatka na ponuđača, zahtjeve ugovornih organa procjenjuje njihov budući partner, koji je, po pravilu, veoma zainteresiran da bude odabran za privatnog partnera na određenom projektu te samim tim ima vitalni interes u predstavljanju potreba i koristi koncedenta u veoma pozitivnom svjetlu. Obično je pripremanje studije izvodljivosti, uključujući procjenu uticaja na okoliš, ključni zadatak nadležnog organa. U njoj se obično nalaze specifični elementi koji omogućavaju usporedbu dobivenih ponuda. 52 Budući da ne postoji javni registar koncesija dodijeljenih u FBiH, nemoguće je utvrditi koliko je koncesija u energetskom sektoru do sada dodijeljeno na kantonalnom nivou. OECD/SIGMA/EU izvještaj navodi da kada je njihov stručni tim vršio analizu oblasti koncesija u BiH ( ), kantoni su dodijelili približno 300 ugovora o koncesiji, a većina tih ugovora je data lokalnim preduzećima. Bilo je i nekoliko izuzetaka, kao što je dodjela koncesija za projekte mini hidroelektrana holandskim i njemačkim preduzećima. 53 Koncesiona naknada se sastoji od dva elementa. Prvi element se odnosi na jednokratnu naknadu koja se naplaćuje odmah po zaključivanju ugovora o koncesiji i koja ne može biti manja od 1,5% ukupne planirane investicije. Drugi element se odnosi na godišnju naknadu koja se obračunava od ostvarenih prihoda. Vodni akti: Da bi stekao pravo na korištenje vode za novi proizvodni objekat, investitor mora proći nekoliko različitih koraka kako biti pribavio upravne dokumente koji će mu u konačnici omogućiti dobijanje vodne dozvole. Kako postupak ishođenje dozvola odmiče, to zahtjevi nadležnih organa u 50 Ured za reviziju FBiH, op. cit., str Ibid., str OECD/SIGMA, op. cit., str Ibid., str

29 smislu dostavljanja informacija postaju sve kompleksniji. Istovremeno sa ovim procesom organi vlasti donose i izdaju upravne odluke vodne akte. Slika 5. prikazuje faze i redoslijed izdavanja vodnih akata u odnosu na urbanističku saglasnost i odobrenje za građenje. Slika 5: FBiH Vodni akti saglasnosti i dozvole Vodni akti su upravni dokumenti koji definišu korištenje vode i ispuštanje otpadnih voda. Izdavanje ovih vodnih akata uređeno je Zakonom o vodama FBiH 54 i Pravilnikom o sadržaju, obliku, uslovima i načinu izdavanja i čuvanja vodnih akata (Pravilnik o vodnim aktima FBiH). 55 Postoje tri vrste vodnih akata koje određene komercijalne djelatnosti, uključujući energetske objekte, 56 moraju pribaviti za bilo koje korištenje vode ili ispuštanje otpadnih voda koje je veće od obima uobičajenog korištenja vode, bez obzira na uticaj koji se ostvaruje. U postupku ishođenja dozvola za izgradnju novog proizvodnog postrojenja, investitor mora pribaviti i sljedeće vodne akte: a. Prethodnu vodnu saglasnost b. Vodnu saglasnost c. Vodnu dozvolu a) Prethodna vodna saglasnost: prethodnom vodnom saglasnošću odlučuje se o postojanju uslova za ostvarivanje prava na vodu podnosioca zahtjeva, kao i način ostvarivanja tog prava, te uslovi kojima mora udovoljiti dokumentacija za građenje novih, rekonstrukciju ili uklanjanje postojećih 54 Zakon o vodama FBiH ( Službene novine FBiH, br. 70/06). 55 Pravilnik o sadržaju, obliku, uslovima i načinu izdavanja i čuvanja vodnih akata ( Službene novine FBIH, br. 31/15). 56 Član 109 Zakona o vodama FBiH definiše aktivnosti za koje su uvijek potrebni vodni akti. 29

30 objekata i druge aktivnosti koje se ne smatraju građenjem, a mogu trajno, povremeno ili privremeno uticati na promjenu režima voda. Pribavljanje prethodne vodne saglasnosti je obavezno za sve energetske objekte i pribavlja se u postupku izdavanje okolišne dozvole ili urbanističke saglasnosti. 57 Ukoliko je koncesija potrebna za izgradnju datog energetskog objekta, tada je neophodno prethodnu vodnu saglasnost pribaviti prije koncesije. Ukoliko se prethodna vodna saglasnost zahtijeva u procesu dodjele koncesije ili u procesu pribavljanja okolišne dozvole, tada takav zahtjev mora podnijeti institucija/tijelo nadležno za dodjelu koncesiju ili za izdavanje okolišne dozvole. Međutim, ukoliko u skladu sa zakonom ova dva procesa nisu potrebna za tu vrstu energetskog postrojenja, tada je investitor obavezan podnijeti zahtjev za izdavanje prethodne vodne saglasnosti. Novi Pravilnik o vodnim aktima iz godine zahtijeva prilaganje vodne studije 58 za izdavanje prethodne vodne saglasnosti i to predstavlja novi uslov. Studiju izrađuje ovlašteno pravno lice koje se nalazi na službenom spisku ovlaštenih lica. Prethodna vodna saglasnost izdaje se na period od najmanje tri godine tokom kojeg se mora podnijeti zahtjev za izdavanje vodne saglasnosti. b) Vodna saglasnost: vodna saglasnost predstavlja drugi korak u postupku pribavljanja finalne vodne dozvole. Vodnom saglasnošću se utvrđuje da je dokumentacija koju je investitor priložio uz zahtjev za izdavanje vodne saglasnosti u skladu sa Prethodnom vodnom saglasnošću i propisima o vodama. Vodna saglasnost se pribavlja u postupku ishođenja dozvola za građenje ili za rekonstrukciju svih objekata za koje je potrebna i za koje se u prethodnoj fazi izdaje prethodna vodna saglasnost. Odobrenje za građenje se izdaje po izdatoj vodnoj dozvoli. c) Vodna dozvola: vodnom dozvolom utvrđuje se namjena, način i uslovi iskorištavanja vode, način i uslovi ispuštanja otpadnih voda, način i uslovi odlaganja krutog i tečnog otpada i drugi uslovi. Vodnom dozvolom se utvrđuje da su ispunjeni uslovi određeni vodnom saglašnošću. Vodna dozvola izdaje se na određeno vrijeme, a najduže na 15 godina. Pravo na korištenje ili upotrebu vode ili ispuštanje otpadnih voda, stečeno na osnovu vodne dozvole, ne može se prenositi na drugog investitora. Institucije/tijela nadležna za izdavanje vodnih akata definirane su članom 139. Zakona o vodama FBiH. Nadležnosti su podijeljene između federalnih i kantonalnih tijela, odnosno dvije agencije 57 Za izgranju vjetroelektrane također je potrebna Prehodna vodna saglasnost. 58 Član 3, Pravilnik o vodnim aktima FBiH. 30

31 za upravljanje vodama u FBiH 59 (Agencija za vodno područje rijeke Save i Agencija za vodno područje Jadranskog mora) s jedne strane i kantonalnih ministarstava nadležnih za izdavanje vodnih akata s druge. Podjela nadležnosti za izdavanje vodnih akata između agencija za upravljanje vodama u FBiH i nadležnih kantonalnih ministarstava bazira se, između ostalog, i na kategoriji voda. Agencije za upravljanje vodama su, na primjer, nadležne za izdavanje vodnih akata koji se odnose na izgradnje HE na velikim rijekama iz kategorije I (na primjer, Bosna, Neretva, Drina i Una), 60 dok su kantonalna ministarstva nadležna za izgradnju HE na rijekama iz kategorije II (manje rijeke) i instalisane snage do 5 MW. 61 Saglasnost na lokaciju: Da bi podnio zahtjev za urbanističku saglasnost, investitor mora pribaviti pisana odobrenja (saglasnosti) svih korisnika prostora na određenoj lokaciji (korisnici zemljišta i prostora iznad zemljišta) gdje će se proizvodni objekat graditi. U skladu sa Zakonom o prostornom planiranju i korištenju zemljišta na nivou FBiH 62 (Zakon o prostornom planiranju), urbanistička saglasnost sadrži urbanističko-tehničke uslove za konkretnu lokaciju. Ovi uslovi se određuju i ocjenjuju za svaki slučaj pojedinačno, u zavisnosti od broja korisnika na lokaciji. Saglasnosti korisnika se u pravilu odnose na saglasnosti koje izdaju telekom kompanije, gasne kompanije, kompanije za upravljanje javnim cestama, vodovodne i kanalizacione kompanije i druge komunalne kompanije. Svaki korisnik mora zasebno izdati pisanu saglasnost i, ako je potrebno, uslove koji moraju biti ispunjeni ako će se proizvodni objekat graditi na lokaciji. Priključenje na distributivnu mrežu: Prije izdavanja Odobrenja za građenje za proizvodno postrojenje niskog ili srednjeg napona, investitor mora pribaviti dvije dozvole za priključenje na distributivnu mrežu: prethodnu elektroenergetsku saglasnost i elektroenergetsku saglasnost. Prethodna elektroenergetska saglasnost se mora pribaviti na početku postupka ishođenja dozvola i prije podnošenja zahtjeva za urbanističku saglasnost, a elektroenergetska saglasnost se mora pribaviti prije početka izgradnje, odnosno prije pribavljanja odobrenja za građenje. Operator distributivnog sistema (ODS) izdaje obje dozvole na zahtjev investitora na način prikazan na slici 6. ODS je pravno lice sa licencom za obavljanje djelatnosti distribucije električne energije. 63 Trenutno dvije elektroprivrede imaju licencu za distribuciju električne energije u FBiH EP BiH i EP HZHB. Investitor i ODS potpisuju ugovor o priključku na temelju izdate elektroenergetske saglasnosti. 59 Nadležnosti dvije Agencije za upravljanje vodnim područjima su podijeljene prema vodnim područjima. 60 Član 139 (1), Zakon o vodama FBiH. 61 Član 139 (2), Zakon o vodama FBIH. 62 Zakon o prostornom planiranju i korištenju zemljišta na nivou FBiH ( Službene novine FBiH, br. 02/06, 72/07, 32/08, 4/10, 13/10 i 45/10). 63 Član 45, Zakon o električnoj energiji u FBiH ( Službene novine FBiH, br. 66/13). 31

32 Slika 6: FBiH Faze u procesu priključenja na mrežu i dozvole koje izdaje ODS Prethodna elektroenergetska saglasnost: Opštim uslovima za isporuku električne energije (Opšti uslovi) 64 je propisano da se prethodna elektroenergetska saglasnost izdaje kao potvrda da se planirani objekat može priključiti na distributivnu mrežu u skladu sa elektroenergetskim prilikama i važećim planskim dokumentima predviđenim za dato područje. Ovom saglasnošču ODS će također procijeniti uticaj planiranog proizvodnog objekta na distributivnu mrežu. Investitor mora podnijeti zahtjev za izdavanje ovog dokumenta koji uključuje sve informacije potrebne ODS-u da odredi sve aspekte priključenja na distributivnu mrežu, kao što su podaci o investitoru i objektu, namjeni, snazi i godišnjoj potrošnji električne energije, te spisak trošila, itd. U roku od 30 dana računajući od dana uredno podnesenog zahtjeva 65, ODS izdaje prethodnu elektroenergetsku saglasnost (u slučaju pozitivne odluke) koja sadržava informacije o instalisanoj snazi, te tehničke i druge opšte uslove za priključenje. Prethodna elektroenergetska saglasnost izdaje se na period od jedne godine, međutim, ovaj period može se produžiti za još jednu godinu. Elektroenergetska saglasnost: Dokumenti koji se prilažu uz zahtjev za izdavanje elektroenergetske saglasnosti omogućavaju ODS-u da procijeni ekonomske i tehničke aspekte za priključenje. ODS u ovoj fazi također traži da se pored ostalih dokumenata prilože i odgovarajući dio glavnog projekta ili izvedbenog projekta. ODS je obavezan odlučiti po zahtjevu za izdavanje elektroenergetske saglasnosti u roku od 30 dana računajući od dana uredno podnesenog zahtjeva. Elektroenergetska saglasnost u pravilu sadrži: 64 Opšti uslovi za isporuku električne energije ( Službene novine FBiH, br. 89/14). 65 Član 22, Opšti uslovi, Rokovi za odlučivanje po zahtjevu. 32

33 podatke o podnosiocu, instalisanu snagu, vrstu primarne energije, naponski nivo, tehničke podatke obračunskog mjernog mjesta, podatke o priključnom mjestu i sl. Rok važenja elektroenergetske saglasnosti nije ograničen, ali ona utvrđuje obavezujući vremenski okvir tokom kojeg investitor mora zaključiti ugovor o priključku sa ODS-om. Ugovor o priključku se temelji na podacima navedenim u elektroenergetskoj saglasnosti i sadrži sljedeće informacije: podatke o ugovornim stranama, predmet ugovora, tehničke elemente priključka, vlasništvo nad priključkom, rok za izgradnju priključka, rok za priključenje na distributivnu mrežu i sl. Investitor također mora uplatiti naknadu za priključenje 66, a ODS je obavezan da izgradi priključak u roku od 30 dana od dana zaključivanja ugovora o priključku. Prema Opštim uslovima, ODS vrši izgradnju i vlasnik je priključka. Samo priključenje na distributivnu mrežu vrši se po okončanju radova na unutrašnjosti objekta i izgradnji priključka. Okolišna dozvola: okolišna dozvola predstavlja nužan preduslov za izdavanje urbanističke saglasnosti za sva proizvodna postrojenja za koja je obavezna procjena uticaja na okoliš. 67 Na slici 7. je prikazano u kojoj se fazi postupka ishođenja dozvola izdaje okolišna dozvola u FBiH: Slika 7: FBiH Izdavanje Okolišne dozvole Pravilnik o pogonima i postrojenjima FBiH, kojim je uređena obaveza za procjenu uticaja na okoliš, 68 definira vrste proizvodnih i drugih energetskih infrastrukturnih objekata za koje je obavezna procjena uticaja na okoliš. Pored utvrđivanja vrsta pogona i postrojenja za koje je obavezna procjena 66 Naknada za priključenje utvrđuje se u skladu sa metodologijom propisanom Pravilnikom o metodologiji za izračunavanje naknada za priključenje i definisanje rokova i uslova za priključak na distributivnu mrežu ( Službene novine FBiH, br. 89/14), odobrila Regulatorna komisija za energiju u FBiH (FERK). 67 Član 54, Zakon o zaštiti okoliša FBiH ( Službene novine FBiH, br. 33/03 i 38/09). 68 Pravilnik o pogonima i postrojenjima za koje je obavezna procjena uticaja na okoliš i pogonima i postrojenjima koji mogu biti izgrađeni i pušteni u rad samo ako imaju okolišnu dozvolu ( Službene novine FBiH, br. 19/04). 33

34 uticaja na okoliš i shodno tome ne mogu biti izgrađeni bez okolišne dozvole, Pravilnik o pogonima i postrojenjima FBiH utvrđuje nadležnost FBiH u izdavanju okolišne dozvole za određene kategorije projekata, uključujući one u energetskom sektoru. U skladu sa članom 4(a) Pravilnika o pogonima i postrojenjima FBiH, procjena uticaja na okoliš je obavezna za: 3. Termoelektrane i ostala postrojenja sa sagorijevanjem sa toplotnim izlazom od 50 MW i više, 4. Pogoni za proizvodnju hidroelektrične energije sa izlazom većim od 5 MW za pojedinačne pogone ili više od 2 MW za nekoliko pogona koja slijede jedno drugo na rastojanju manjem od 2 km, 5. Izgradnja nadzemnih električnih vodova sa voltažom od: -110 kv ukoliko su dio prenosnog sistema, -220 kv i više. Nakon provođenja procjene uticaja na okoliš, Ministarstvo okoliša i turizma FBiH izdaje okolišnu dozvolu za proizvodna postrojenja i druge energetske objekte navedene u članu 4(a). Pravilnik o pogonima i postrojenjima također definira i drugu grupu pogona i postrojenja iz energetskog sektora za koju Ministrastvo okoliša i turizma FBiH ima nadležnost da izdaje okolišnu dozvolu nakon što u svakom pojedinačnom slučaju provjeri da li je obavezna izrada procjene uticaja na okoliš. U članu 6. navedena su sljedeća proizvodna postrojenja koja spadaju u ovu kategoriju: 4. Postrojenja za iskorištavanje pogonske snage vjetra za proizvodnju energije (vjetrenjače) sa proizvodnim kapacitetom od 2 MW ili 4 konvertera, 5. Postrojenja za proizvodnju hidroelektrične energije sa izlazom električne energije većim od 1 MW. Postupak pribavljanja okolišne dozvole za izgradnju hidroelektrane instalisane snage do 1 MW na teritoriji FBiH sastoji se od sljedećih koraka: i) Ministrastvo okoliša FBiH provodi prethodnu procjenu s ciljem utvrđivanja da li je procjena uticaja na okoliš potrebna; 69 i ii) ukoliko Ministarstvo okoliša FBiH odluči da je procjena uticaja na okoliš potrebna, onda je investitor dužan završiti procjenu uticaja na okoliš u roku od šest mjeseci od dana izdavanja mišljenja Ministarstva. Članovi Pravilnika o pogonima i postrojenjima definiraju sadržaj procjene uticaja na okoliš. Spisak pravnih lica ovalštenih za izradu procjene uticaja na okoliš nalazi se na internet stranici Ministrastva. Ministarstvo okoliša FBiH rukovodi procesom javnih rasprava vezano za procjenu uticaja na okoliš, s tim da se javne rasprave održavaju na lokaciji koja je najbliža predloženom mjestu izgradnje. 69 Poglavlje IV, član 20. Pravilnika o pogonima i postrojenjima FBiH utvrđuje kriterije za procjenu uticaja na okoliš. 34

35 Investitor koji traži izdavanje okolišne dozvole prije toga mora pribaviti prethodnu vodnu saglasnost. Odluka Ministarstva okoliša vezano za okolišnu dozvolu je konačni upravni akt što znači da nije dozvoljeno podnošenje žalbe drugostepenom upravnom tijelu. Međutim, nezadovoljna strana može pokrenuti upravni spor pred nadležnim sudom u FBiH. Rok važenja okolišne dozvole je pet (5) godina. Sudski postupci vezano za pitanja okoliša još uvijek predstavljaju rijetkost, premda je bilo nekoliko žustrih javnih rasprava. Neki kantoni u FBiH imaju kantonalne zakone o zaštiti okoliša. Član 2. Pravilnika o pogonima i postrojenjima propisuje da za pogone i postrojenja za koje nije potrebna procjena uticaja na okoliš, za pogone i postrojenja ispod pragova utvrđenih ovim pravilnikom i pogone i postrojenja koji nisu navedeni u ovom pravilniku okolišnu dozvolu izdaje nadležno kantonalno ministarstvo. Urbanistička saglasnost: urbanistička saglasnost predstavlja jednu od najvažnijih (ključnih) dozvola u postupku ishođenja dozvola za izgradnju proizvodnog postrojenja. Izdavanjem urbanističke saglasnosti, nadležni organ na odgovarajućem nivou vlasti (federalni, kantonalni, opštinski) potvrđuje da je izgradnja datog pogona ili postrojenja u skladu sa prostorno-planskim dokumentima i drugim uslovima za to područje (lokaciju), kao i sa drugim relevantim zakonima i propisima. 70 Prilikom podnošenja zahtjeva za urbanističku saglasnost, investitor je dužan priložiti idejni projekat, kao i prethodno pribavljene dozvole. Član 40. Zakona o prostornom planiranju i korištenju zemljišta na nivou FBiH (Zakon o prostornom planiranju FBiH) utvrđuje nadležnost Ministarstva prostornog uređenja FBiH za izdavanje urbanističke saglasnosti. Ministarstvo prostornog uređenja FBiH nadležno je za izdavanje urbanističke saglasnosti za izgradnju: 1.) građevina i zahvata koji se odvijaju na teritoriju dvaju ili više kantona; 2.) građevina i zahvata od značaja za Federaciju na prostorima i područjima od značaja za Federaciju; 3.) na međudržavnoj granici; 4.) slobodnih zona; 5.) građevina i vršenja djelatnosti i zahvata koji mogu u znatnoj mjeri uticati na okoliš, život i zdravlje ljudi Federacije i šire; 6.) građevina i zahvata od značaja za Federaciju; 7.) građevina i zahvata na prostorima u granicama nacionalnih spomenika Član 40. također propisuje da je Ministarstvo prostornog uređenja dužno pribaviti mišljenje kantonalnih vlasti prije izdavanja urbanističke saglasnosti. 70 Zakon o prostornom planiranju i korištenju zemljišta na nivou FBiH. 35

36 Kantoni (kantonalne i/ili opštinske vlasti) nadležni su za izdavanje urbanističke saglasnosti za proizvodna postrojenja koja nisu navedena u članu 40. Zakona o prostornom planiranju i korištenju zemljišta na nivou FBiH, te je taj postupak propisan kantonalnim zakonima o prostornom uređenju i gradnji. Urbanistička saglasnost utvrđuje urbanističke i tehničke uslove za određeno proizvodno postrojenje koje investitor mora ispuniti, uključujući uslove i odredbe navedene u ranije pribavljenim dozvolama, kao što su prethodna vodna saglasnost, okolišna dozvola, prethodna elektroenergetska saglasnost, saglasnost na lokaciju i načelna saglasnost za priključenje. Zakon o prostornom planiranju na nivou FBiH i kantonalni zakoni o prostornom uređenju i gradnji dopuštaju nadležnim organima da traže dostavljanje dodatne dokumentacije, ukoliko je potrebno. Zakon o prostornom planiranju na nivou FBiH navodi da ministarstvo može zahtijevati i druge priloge u zavisnosti od složenosti građenja. 71 Urbanistička saglasnost važi godinu dana u kom roku se mora podnijeti zahtjev za odobrenje za građenje. Odobravanje projektne dokumentacije Usklađenost za Zakonom o električnoj energiji u FBiH: Ovo je novi korak u postupku ishođenja dozvola za izgradnju proizvodnih postrojenja koji je uveden Zakonom o električnoj energiji u FBiH 72 usvojenim godine. Član 101, stav 2. Zakona o električnoj energiji u FBiH navodi da je investitor dužan pribaviti odobrenje projektne dokumentacije od Ministarstva energije, rudarstva i industrije FBiH (FMERI) u smislu njene usklađenosti sa Zakonom o električnoj energiji i drugim propisima. Investitor vrši izmjene i dorađuje projektnu dokumentaciju tokom cijelog postupka ishođenja dozvola. 73 U ovoj fazi postupka projektna dokumentacija ima formu glavnog projekta. Neophodno je dobiti odobrenje od FMERI na projektnu dokumentaciju, odnosno glavni projekat, prije podnošenja zahtjeva za odobrenje za građenje organima vlasti koji su nadležni za odlučivanje po zahtjevu za odobrenje za građenje. Na primjer, pregled projektne dokumentacije (glavnog projekta) za izgradnju proizvodnog postrojenja obuhvata sljedeće provjere: a) usklađenost projektne dokumentacije sa zakonskim, podzakonskim, tehničkim i drugim propisima, standardima, tehničkim normativima i preporukama koji uređuju oblast građenje elektroenergetskih objekata od značaja za Federaciju Bosne i Hercegovine; b) kompleksnost projektne dokumentacije; c) tehnička kontrola (revizija); 71 Član 39, stav 2. Zakona o prostornom planiranju i korištenju zemljišta na nivou FBiH. 72 Zakon o električnoj energiji u FBiH ( Službene novine FBiH, br. 66/13). 73 Postoji nekoliko faza u pripremi projektne dokumentacije: 1) idejni projekat koji je neophodan za podnošenje zahtjeva za urbanističku saglasnost; 2) glavni projekat koji je neophodan za podnošenje zahtjeva za odobrenje za građenje; 3) projekat izvedenog stanja koji je neophodan za podnošenje zahtjeva za odobrenje za upotrebu. 36

37 d) procedura izrade projektne dokumentacije. 74 Za nove proizvodne elektroenergetske objekte, koji kao primarni energent koriste obnovljivu energiju, prilikom pregleda vrši se provjera usklađenosti sa Akcionim planom korištenja obnovljivih izvora energije u Federaciji Bosne i Hercegovine (Akcioni plan za OIE), 75 koji je Ministarstvo energije, rudarstva i industrije FBiH donijelo u maju godine. Energetska dozvola: Energetsku dozvolu Zakon o električnoj energiji u FBiH definira kao upravni akt koji izdaje FMERI u postupku prikupljanja dozvola i čije izdavanje prethodi izgradnji i/ili rekonstrukciji proizvodnih objekata. Zakon o električnoj energiji u FBiH utvrđuje nadležnost FMERI za izdavanje energetske dozvole za sve proizvodne objekte, uključujući one koji su u kantonalnoj nadležnosti. Član 78(3) Zakona o električnoj energiji u FBiH propisuje da izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih objekata za proizvodnju električne energije iz nadležnosti Federacije BiH obuhvata: 1) hidroenergetski objekti instalisane snage iznad 5 MW i za nekoliko hidroenergetskih objekata instalisane snage veće od po 2 MW, koji slijede jedan iza drugog na rastojanju od 2 km; 2) termoelektrane i ostala postrojenja sa sagorijevanjem sa toplotnim izlazom od 50 MWt i više; 3) postrojenja za iskorištavanje pogonske snage vjetra instalisane snage od 2 MW i više; 4) postrojenja za iskorištavanje energije suncaa instalisane snage od 1 MW i više; 5) ostale elektrane instalisane snage 5 MW i više. U članu 78. se također navodi da za proizvodne objekte iz stava (3) a čija je instalisana snaga jednaka ili viša od 30 MW, energetsku dozvolu izdaje FMERI uz prethodnu pribavljenu saglasnost Vlade Federacije i Parlamenta Federacije. Međutim, za proizvodne objekte čija je instalisana snaga manja od 30 MW, energetsku dozvolu izdaje FMERI uz prethodno pribavljenu saglasnost samo Vlade Federacije. Uredba o postupku, kriterijima, formi i sadržaju zahtjeva za izdavanje energetske dozvole za izgradnju novih i rekonstrukciju postojećih proizvodnih postrojenja (Uredba o energetskoj dozvoli FBiH) 76 uređuje sva pitanja koja se odnose na izdavanje energetske dozvole, uključujući i rokove za njeno izdavanje i proces javnih rasprava. Član 22(1) Uredbe o energetskoj dozvoli FBiH propisuje da FMERI donosi rješenje o svakom podnesenom zahtjevu u roku od tri (3) mjeseca od dana kada je podnosilac zahtjeva obavješten da je zahtjev kompletiran, osim u slučaju kada FMERI ocjeni potrebnim i odluči da period razmatranja produži za još dva (2) mjeseca. Član 23. Uredbe o 74 Član 5(1), Pravilnik o pregledu i usklađenosti projektne dokumentacije FBiH ( Službene novine FBiH, br. 66/13) Uredba o postupku, kriterijima, formi i sadržaju zahtjeva za izdavanje energetske dozvole za izgradnju novih i rekonstrukciju postojećih proizvodnih postrojenja ( Službene novine FBiH, br. 27/14). 37

38 energetskoj dozvoli FBiH definira pitanja koja se odnose ne pripremu nacrta energetske dozvole, obavještavanje javnosti i prikupljanje komentara. FMERI izdaje dozvolu u formi certifikata koji se sastoji od energetske dozvole i uslova za njeno izdavanje. Rok važenja energetske dozvole ne može biti duži od pet (5) godina. Odobrenje za građenje: investitor može podnijeti zahtjev za izdavanje odobrenja za građenje nakon što pribavi urbanističku saglasnost, vodnu saglasnost, energetsku dozvolu, elektroenergetsku saglasnost i nakon što pripremi glavni projekat za izgradnju energetskog postrojenja. Odobrenje za građenje, uz urbanističku saglasnost, je jedna od najvažnijih dozvola u postupku ishođenja dozvola. Pored gore navedene dokumentacije, riješeni imovinsko-pravni odnosi na nekretnini na kojoj se namjerava graditi predstavljaju jedan od preduslova za dobijanje odobrenja za građenje. U pravilu, organi koji su izdali urbanističku saglasnost u prethodnoj fazi postupka ishođenja dozvola nadležni su i za izdavanje odobrenja za građenje, kao i za izdavanje odobrenja za upotrebu u fazi koja slijedi. Shodno tome, Ministarstvo prostornog uređenja FBiH nadležno je da odlučuje po zahtjevima za odobrenje za građenje proizvodnih objekata navedenih u članu 40(1) Zakona o prostornom planiranju, 77 dok su nadležna kantonalna ministarstva nadležna da odlučuju po zahtjevima za odobrenje za građenje za objekte utvrđene kantonalnim zakonima. Nadležno tijelo za izdavanje odobrenja za građenje (federalno/kantonalno) dužno je utvrditi da li je glavni projekat pripremljen u skladu sa uslovima definiranim prethodno izdatom urbanističkom saglasnošću za taj objekat. Odobrenje za građenje prestaje da važi ako građevinski radovi ne počnu u roku od godinu dana od dana pravosnažnosti odobrenja za građenje. Izuzetno, važenje odobrenja za građenje može se produžiti za još godinu ako za to postoje opravdani razlozi. Kada je riječ o izgradnji proizvodnih objekata, naročito većih hidroelektrana i termoelektrana, investitori obično u fazama pristupaju izgradnji takvih objekata prvo gradeći jedan dio objekta, a nakon toga i ostale. U takvom slučaju, investitor mora podnijeti zahtjev za načelno odobrenje za građenje složene građevine. Takvo odobrenje je propisano članom 61. Zakona o prostornom planiranju FBiH i moguće ga je izdati za jednu ili više građevina koje su dio planirane složene građevine. Načelnim odobrenjem za građenje određuju se dijelovi složene građevine, funkcionalne i/ili tehnološke veze između dijelova složene građevine, te redoslijed izdavanja 77 Član 40(1), Zakon o prostornom planiranju FBiH: 1.) građevina i zahvata koji se odvijaju na teritoriju dvaju ili više kantona; 2.) građevina i zahvata od značaja za Federaciju na prostorima i područjima od značaja za Federaciju; 3.) na međudržavnoj granici; 4.) slobodnih zona; 5.) građevina i vršenja djelatnosti i zahvata koji mogu u znatnoj mjeri uticati na okoliš, život i zdravlje ljudi Federacije i šire; 6.) građevina i zahvata o interesa i značaja za Federaciju; 7.) građevina i zahvata na području nacionalnih spomenika. 38

39 pojedinačnih odobrenja za građenje. Prije podnošenja zahtjeva za načelno odobrenje za građenje složene građevine, neophodno je pribaviti urbanističku saglasnost za cijelu složenu građevinu. Odobrenje za upotrebu: Izgrađeno proizvodno postrojenje ili njegov dio koji predstavlja ekonomsko-tehničku cjelinu, koja se kao takva može samostalno koristiti, može se početi koristiti, odnosno staviti u pogon, nakon što investitor pribavi odobrenje za upotrebu. Uz zahtjev za izdavanje odobrenja za upotrebu podnosi se prethodno pribavljeno odobrenje za građenje. odobrenje za upotrebu izdaje se nakon izvršenog tehničkog pregleda. Nadležni organi dužni su u roku od 30 dana od dana prijema zahtjeva izvršiti tehnički pregled. 78 Građevina za koju nije izdato odobrenje za građenje i odobrenje za upotrebu ne može se upisati u zemljišne knjige. Dozvola za proizvodnju električne energije: Za obavljanje djelatnosti na tržištu električne energije po okončanju izgradnje proizvodnog objekta, investitor prvo mora pribaviti dozvolu Regulatorne komisije za energiju u FBiH (FERK). Pravilnikom za izdavanje dozvola licenci, 79 koji je donio FERK, propisane su procedure podnošenja zahtjeva za dozvole, kriteriji, uslovi i sadržaj dozvola. Investitor koji namjerava obavljati djelatnost proizvodnje električne energije mora podnijeti Regulatornoj komisiji za energiju u FBiH zahtjev za izdavanje dozvole. FERK je nadležan za izdavanje dozvole za proizvodnju električne energije. Zahtjev se mora podnijeti u propisanom obliku, zajedno sa nizom drugih dokumenata, odobrenja i dozvola navedenih u članovima 22. i 23. Pravilnika za izdavanje dozvola. Neki od dokumenata koji je potrebno priložiti su: vodna dozvola, okolišna dozvola, ugovor o koncesiji (ako je potrebno), elektroenergetska saglasnost i odobrenje za upotrebu. Odluka o izdavanju dozvole donosi se u roku od 60 dana od dana podnošenja kompletnog zahtjeva i period važenja dozvole je 30 godina. Dozvola, između ostalog, sadrži identifikacione podatke imaoca dozvole, registarski broj, kod koji predstavlja identifikaciju imaoca dozvole na tržištu električne energije i period važenja. Sistem podsticaja za proizvodnju i kupovinu električne energije iz obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije: S ciljem podsticanja proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora energije i u efikasnoj kogeneraciji, Zakonom o korištenju obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije FBiH 80 (Zakon o OIE) i pratećim propisima uspostavljen je sistem podsticaja za proizvodnju i kupovinu električne energije iz obnovljivih izvora energije. 78 Član 68, Zakon o prostornom planiranju FBiH. 79 Pravilnik za izdavanje dozvola ( Službene novine FBiH, br. 43/14). 80 Zakon o korištenju obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije ( Službene novine FBiH, br. 70/13 i 05/14). 39

40 U suštini, svi korisnici električne energije (potrošači) u FBiH obavezni su da plaćaju naknadu za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora kao podsticaj za proizvodnju iz obnovljivih izvora, a određeni proizvođači električne energije iz obnovljivih izvora imaju pravo na garantovane otkupne cijene 81 za period utvrđen ugovorom koji su zaključili sa Operatorom za obnovljive izvore energije i efikasnu kogeneraciju (Operator). 82 Uredba o podsticanju proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije i određivanju naknada za podsticanje (Uredba o podsticajima), 83 koju je donijela Vlada FBiH, utvrđuje metodologiju za određivanje naknade za podsticanje i kriterije za sticanje statusa privilegovanog proizvođača. Kriteriji se baziraju na instalisanoj snazi, kao i vrsti i/ili tehnologiji koja se koristi za proizvodnji (npr, solarna energija, vjetar, biogas). Operator: Operator djeluje kao neprofitno lice s ciljem stvaranja institucionalne strukture za operacionalizaciju sistema podsticaja proizvodnje i otkupa električne energije iz postrojenja koja koriste obnovljive izvore energije i efikasnu kogeneraciju. U članu 10. Zakona o OIE navedene su nadležnosti Operatora. Neke od tih nadležnosti su: vodi evidencije o ukupnoj električnoj energiji proizvedenoj iz OIE, zaključuje predugovore i ugovore sa različitim kategorijama proizvođača iz OIE, izrađuje analize i planira prouzvodnju iz OIE, vodi registar projekata, sudjeluje u predlaganju pravila o balansiranju sistema u saradnji sa Nezavisnim operatorom sistema (NOS) i slično. Sjedište Operatora je u Mostaru, a rad i poslovanje Operatora regulišu i nadziru FMERI i FERK. Podsticana proizvodnja iz obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije: Investitor koji gradi proizvodno postrojenja na obnovljive izvore energije ili postrojenje efikasne kogeneracije i želi ostvariti podsticaj za ovu vrstu proizvodnje električne energije u FBiH mora poduzeti nekoliko dodatnih koraka u postupku ishođenja dozvola da bi stekao status privilegovanog proizvođača. Ovaj status je zadnji dokument (potvrda) koji Operator izdaje i koji investitoru osigurava pravo na podsticanu proizvodnju, odnosno pravo da prodaje ukupnu proizvedenu električnu energiju po garatnovanim otkupnim cijenama tokom utvrđenog vremenskog perioda. Međutim, prije nego dodje u ovu finalnu fazu, investitor mora steći različite statuse tokom prethodnih koraka u ovom procesu. Paralelno sa sticanjem statusa privilegovanog proizvođača, investitor također mora upisati projekat u registar projekata. 81 Garantovana otkupna cijena omogućava višu (podsticajnu) cijenu proizvođačima iz obnovljivih izvora energije za električnu energiju koju isporučuju u mrežu. 82 Operator je uspostavljen u skladu sa članom 9. Zakona o OIE FBiH i Odlukom o osnivanju Operatora za obnovljive izvore energije i efikasnu kogeneraciju ( Službene novine FBiH, br. 90/13 i 96/14). 83 Uredba o podsticanju proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije i određivanju naknada za podsticanje ( Službene novine FBiH, br. 48/14). 40

41 Na slici 8. prikazani su koraci koje je potrebno poduzeti za ostvarivanje podsticaja za proizvodnju iz obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije, kao i slijed aktivnosti (faze) u registraciji projekta u odnosu na pribavljanje ključnih dozvola u postupku ishođenja dozvola u FBiH. Svaki od koraka u ovom procesu dodatno je pojašnjen u tekstu koji slijedi: Slika 8: FBiH- Koraci za ostvarivanje podsticaja i faze u registraciji za OIE Koraci na ostvarivanju podsticaja: Sticanje statusa potencijalnog privilegovanog proizvođača Po pribavljanju energetske dozvole, investitor može podnijeti zahtjev za sticanje statusa potencijalnog privilegovanog proizvođača, 84 koji dodjeljuje Operator. Status potencijalnog privilegovanog proizvođača i/ili privilegovanog proizvođača moguće je dobiti samo ako se proizvodno postrojenja na obnovljive izvore energije svojom instalisanom snagom uklapa u dinamičku (propisanu) kvotu na raspolaganju za tu konkretnu vrstu elektrane. Dinamička kvota je maksimalni nivo instalisane snage privilegovanih proizvođača čija se proizvodnja podstiče i utvrđuje 84 Član 23, Zakon o OIE FBiH. 41

42 se za svaki primarni izvor energije Akcionim planom za korištenje obnovljivih izvora energije (Akcioni plan). 85 Zakon o OIE propisuje da se dinamičke kvote popunjavaju onim redoslijedom kojim su projekti za izgradnju postrojenja za proizvodnju OIE upisani u registar projekata. Sticanje statusa potencijalno privilegovanog proizvođača je preduslov za predugovor o otkupu električne energije. Prema Zakonu o OIE, potencijalni privilegovani proizvođač znači investitor koji je dobio status rješenjem Operatora i koji stiče pravo da sa Operatorom zaključi predugovor za otkup električne energije. Investitor će u zahtjevu dostaviti podatke o lokaciji postrojenja, instalisanoj snazi, tehničkim karakteristikama, izvoru primarne energije za proizvodnju električne energije i vremenskim rokovima za izgradnju postrojenja i priključenje na mrežu. Operator je dužan donijeti odluku o zahtjevu u roku od 30 dana od dana njegovog podnošenja. Predugovor za otkup električne energije Ukoliko Operator investitoru odobri status potencijalnog privilegovanog proizvođača, tada zaključuje s njim predugovor za otkup električne energije 86 po važećim garantovanim otkupnim cijenama. Predugovor predstavlja garanciju investitoru da će, ukoliko postrojenje izgradi u predviđenom roku i u skladu sa propisima, imati pravo na sticanje statusa privilegovanog proizvođača. Predugovor sadrži odredbe vezane za garantovanu otkupnu cijenu, period trajanja predugovora, maksimalno dozvoljeno vrijeme izgradnje postrojenja, obaveze potencijalnog privilegovanog proizvođača vezano za priključenje postrojenja na mrežu, tehničke podatke o postrojenju i planiranoj proizvodnji. Ukoliko investitor ne završi izgradnju postrojenja i priključenje na elektroenergetsku mrežu u vremenu naznačenom u predugovoru, predugovor se automatski raskida i investitor gubi status potencijalnog privilegovanog proizvođača. Predugovor je ključan dokument koji banke traže za odobravanje kredita za izgradnju elektrane i stoga predstavlja izuzetno važan korak za investitore. Status kvalifikovanog proizvođača Kvalifikovani proizvođač je status koji je neophodno ostvariti prije podnošenja zahtjeva za odobravanje statusa privilegovanog proizvođača. Akcioni plan sadržava dvije tabele tabelu 10.a. i tabelu 10.b. Tabelom 10.b. propisane su kvote za ukupnu podsticanu proizvodnju iz OIE predviđenu za FBiH do godine (44% ukupne proizvodnje električne energije), čime se garantuje obavezan otkup po trenutno važećim garantovanim otkupnim cijenama. Međutim, tabela 10.a. propisuju kvote za proizvodnju iz svih izvora obnovljive energije. Te kvote također pružaju podsticaje za Član 26, Zakon o OIE FBiH. 42

43 proizvodnju iz OIE, izuzev za velike hidroelektrane instalisane snage preko 10 MW, ali po nižoj cijeni od trenutno važećih garantovanih otkupnih cijena. Status kvalifikovanog proizvođača potvrđuje da proizvođač proizvodi električnu energiju koristeći otpad ili OIE na ekonomski primjeren način, uključujući kombinirani ciklus proizvodnje toplotne i električne energije. Ovaj status se stiče na osnovu rješenja FERK-a. 87 Da bi stekao status kvalifikovanog proizvođača, investitor prvo mora pribaviti dozvolu za proizvodnju električne energije, koju također izdaje FERK. Status kvalifikovanog proizvođača ističe istovremeno sa dozvolom za proizvodnju električne energije. Uz zahtjev za odobravanje statusa kvalifikovanog proizvođača, investitor mora priložiti vodnu dozvolu, okolišnu dozvolu i odobrenje za upotrebu. Status kvalifikovanog proizvođača pruža sljedeće pogodnosti: 1) Prednost isporuke proizvedene električne energije prednost u dispečiranju i prednost isporuke električne energije u mrežu proizvedene u postrojenjima čija je instalisana snaga manja od 150 kw, bez prijavljivanja dnevnog rasporeda operatoru mreže; 2) Pravo na garanciju porijekla električne energije upravni akti koji izdaje Operator i kojim se potvrđuje da je dati udio ili količina električne energije proizvedena u postrojenju korištenjem OIE i kogeneracije; 3) Otkup električne energije po referentnoj cijeni otkup električne energije po referentnoj cijeni 88 vrši se od kvalifikovanog kupca koji nije stekao status privilegovanog proizvođača, kao i kvalifikovanog proizvođača kojem je istekao status privilegovanog proizvođača, ukoliko je njegova proizvodnja uvrštena u obavezujuće kvote propisane tabelom 10.a. Akcionog plana. 89 Referentna cijena utvrđuje se prema metodologiji propisanoj Pravilnikom o metodologiji za utvrđivanje referentne cijene električne energije (Pravilnik o referentnoj cijeni), 90 koji je usvojio FERK. Status privilegovanog proizvođača Nakon što mu FERK odobri status kvalifikovanog proizvođača, investitor može Operatoru podnijeti zahtjev za odobravanje statusa privilegovanog proizvođača. Niti jedan proizvođač ne može steći status privilegovanog proizvođača bez prethodno sticanja statusa kvalifikovanog proizvođača od 87 Postupak uređen Pravilnikom o sticanju statusa kvalifikovanog proizvođača električne energije ( Službene novine FBiH, br. 53/14). 88 Referentna cijena je cijena električne energije koja je niža od garantovane otkupne cijene, ali viša od cijene električne energije koja nije proizvedena iz OIE. 89 Kvalifikovani proizvođač neće steći status privilegovanog proizvođača ukoliko kvote za konkretno tu vrstu i veličinu postrojenja nisu raspoložive, ukoliko je status kvalifikovanog proizvođača istekao, ili ako se ta vrsta proizvodnje ne podstiče garantovanim otkupnim cijenama, kao što je proizvodnja velikih hidroelektrana instalisane snage preko 10 MW. 90 Pravilnik o metodologiji za utvrđivanje referentne cijene električne energije ( Službene novine FBiH, br. 50/14). 43

44 FERK-a. Operator može dodijeliti status privilegovanog proizvođača električne energije investitoru koji proizvodi električnu energiju iz sljedećih vrsta elektrana: a) Hidroelektrane instalisane snage do 10MW b) Vjetroelektrane c) Solarne elektrane instalisane snage do i uključujući 1MW d) Geotermalne elektrane instalisane snage do i uključujući 10MW e) Elektrane na biomasu instalisane snage do i uključujući 10MW f) Elektrane na biogas instalisane snage do i uključujući 1 MW g) Elektrane koje koriste komunalni otpad instalisane snage do i uključujući 5MW h) Kogeneracijske elektrane instalisane snage do i uključujući 5MWe 91 Nakon odobravanja statusa privilegovanog proizvođača, Operator sa investitorom zaključuje Ugovor o otkupu električne energije po garantovanoj otkupnoj cijeni. Pored pogodnosti koje se stiču statusom kvalifikovanog proizvođača, statusom privilegovanog proizvođača investitor stiče pravo da prodaje ukupne količine proizvedne električne energije po garantovanoj otkupnoj cijeni tokom unaprijed utvrđenog perioda. Garantovana otkupna cijena je cijena koja se plaća privilegovanom proizvođaču električne energije iz OIE za vrijeme trajanja ugovora o otkupu električne energije. Ova cijena se utvrđuje prema metodologiji propisanoj Pravilnikom o metodologiji i načinu utvrđivanja garantovanih otkupnih cijena električne energije iz postrojenja za korištenje obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije FERK-a. 92 Garantovana otkupna cijena jednaka je referentnoj cijeni pomonoženoj sa tarifnim koeficijentom. Tarifni koeficijent je brojčana vrijednost pridružena svakoj grupi i tipu postrojenja za proizvodnju električne energije iz OIE i usklađuje se jednom u 18 mjeseci. Ugovor o otkupu električne energije Na temelju ugovora o otkupu električne energije, privilegovani proizvođač ostvaruje pravo prodaje električne energije po garantovanim cijenama tokom perioda od 12 godina. Ugovorom se definiše garantovana otkupna cijena, period trajanja ugovora, tehnički podaci o postrojenju i podaci o planiranoj proizvodnji električne energije. 91 Pravilnik o metodologiji o načinu utvrđivanja garantovanih otkupnih cijena električne energije iz postrojenja za korištenje obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije ( Službene novine Federacije BiH, broj 50/14). 92 Pravilnik o metodologiji o načinu utvrđivanja garantovanih otkupnih cijena električne energije iz postrojenja za korištenje obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije. 44

45 Registar projekata: Zakonom o OIE propisano je da svi projekti koji koristi energiju iz OIE i efikasne kogeneracije moraju biti upisani u registar projekata (Registar). Postupak održavanja i ažuriranja Registra definirana je Uputstvom o vođenju i ažuriranju registra projekata OIEIK (Uputstvo). 93 Operator vodi Registar za projekte u sljedećim fazama: 1. Projekti u fazi ispitivanja Upis projekata u fazi ispitivanja je obavezan kada investitor vrši ispitivanja potencijala obnovljive energije na određenoj lokaciji. 94 Upis nije neophodan ukoliko se ne vrši ispitivanje potencijala. 2. Projekti u izgradnji Uz zahtjev za upis projekta u izgradnji investitor je dužan priložiti važeću urbanističku saglasnost, energetsku dozvolu i odobrenje za građenje. 3. Izgrađena i priključena postrojenja Uz zahtjev za upis izgrađenog i priključenog postrojenja investitor je dužan priložiti i odobrenje za upotrebu. 4. Napušteni projekti Napušteni projekti se također moraju upisati u Registar; uz zahtjev, investitor je dužan priložiti pismenu odluku o napuštanju projekta. Operator za svaku od navedenih faza izdaje potvrdu o upisu u Registar, koja sadrži trajanje upisa. Nakon što projekat stupi u sljedeću fazu u Registru, prethodni upis se briše, tako da projekat u jednom trenutku može biti upisan samo po jednom osnovu. Upis projekata, u svim fazama, predstavlja zakonsku obavezu za sve vidove obnovljivih izvora, uključujući hidroelektrane, vjetroelektrane, elektrane na biomasu, solarne elektrane i ostalo. Registar je javni dokument i dostupan je na internet stranici Operatora. 95 Korak 4. - Obezbjeđivanje zemljišta ili prava na korištenje zemljišta: Prije početka izgradnje proizvodnog postrojenja, investitor mora riješiti sve imovinsko-pravne odnose na nekretnini na kojoj se namjerava graditi. To znači da investitor mora ostvariti vlasništvo nad zemljištem ili steći pravo na korištenje zemljišta na kojem namjerava graditi. 96 Ukoliko investitor ne može postići dogovor sa vlasnicima, nekretninu ipak može steći kroz proces eksproprijacije. 93 Uputstvo o vođenju i ažuriranju registra projekata OIEiK ( Službene novine FBiH, br. 80/14). 94 Član 7. Uputstva Prema Zakonu o stvarnim pravima ( Službene novine FBiH ; br. 66/13 and 100/13), pravo građenja daje ovlast svom nosiocu da gradi zgradu na tuđem zemljištu i da unatoč tome bude vlasnik izgrađenog objekta. Zauzvrat se vlasniku zemljišta plaća naknada. Pravo građenja je kao pravni institut još uvijek relativno novo u pravnom sistemu FBiH. 45

46 Prema Zakonu o eksproprijaciji FBiH, 97 nadležna tijela mogu preuzeti nekretninu bez saglasnosti vlasnika radi korištenja u javne svrhe. 98 Eksproprijacija nekretnine može biti potpuna ili djelomična u svrhe propisane Zakonom o eksproprijaciji i... kada se ocijeni da će se korištenjem nekretnine za koju se namjerava predložiti eksproprijacija u novoj namjeni postići veća korist od one koja se postizala korištenjem te nekretnine na dosadašnji način. 99 Eksproprijacija nekretnine se vrši za potrebe vlasti ili za potrebe treće strane koja ima obavezu namijeniti je u javne svrhe. Nekretnina se može eksproprisati nakon što nadležni organ utvrdi javni interes za izgradnju na toj nekretnini 100. Postupak utvrđivanja javnog interesa može pokrenuti korisnik eksproprijacije, a prijedlog za eksproprijaciju mora sadržavati elaborat eksproprijacije (geodetsko-katastarski plan područja eksproprijacije, podatke o nekretninama za koje se predlaže utvrđivanje javnog interesa, procjenu vrijednosti nekretnina, cilj eksproprijacije i druge podatke za utvrđivanje javnog interesa). Odluku o utvrđivanju javnog interesa donosi Vlada FBiH, kantonalne vlade ili opštinska vijeća, u zavisnosti od lokacije proizvodnog objekta. Prema Zakonu o eksproprijaciji FBiH, ako se proizvodni objekata nalazi (ili se namjerava graditi) na području dva ili više kantona, odluku o utvrđivanju javnog interesa donosi Vlada FBiH. Ako se proizvodni objekat nalazi na području dvije ili više opština, odluku o utvrđivanju javnog interesa donosi kantonalna vlada, a kada se objekat nalazi na području samo jedne opštine, odluku donosi opštinsko vijeće. U praksi se, međutim, javni interes za izgradnju proizvodnih objekata često utvrđuje na federalnom nivou. Uz Zakon o eksproprijaciji FBiH i Zakon o koncesijama FBiH također pruža pravni osnov za utvrđivanje javnog interesa. Naime, postupak dodjele koncesije može uključivati i utvrđivanje javnog interesa. Međutim, niti jedan zakon o koncesijama (na bilo kojem nivou vlasti) ne navodi jasno da li postupak dodjele koncesije podrazumijeva prenos prava vlasništva ili prava na korištenje koncesionog dobra od strane koncesionara. Federalna vlada je u februaru godine usvojila Odluku o proglašenju javnog interesa i pristupanju pripremi i izgradnji prioritetnih elektroenergetskih objekata u Federaciji Bosne i Hercegovine 101 i proglasila javni interes za izgradnju 6 termoelektrana, 17 hidroelektrana i 6 vjetroelektrana. Primjetno je da se pored Zakona o eksproprijaciji FBiH, ova odluka temelji na Zakonu o Vladi Federacije BiH 102 i Zakonu o električnoj energiji u FBiH. 97 Zakon o eksproprijaciji FBiH ( Službene novine FBiH, br. 70/07, 36/10 i 25/12). 98 Član 6. Zakona o eksproprijaciji FBiH navodi da se eksproprijacija može vršiti za potrebe FBiH, kantona, grada, opštine, javnih preduzeća i javnih ustanova. 99 Član 3, Zakon o eksproprijaciji FBiH. 100 Član 5, Zakon o eksproprijaciji FBiH Zakon o Vladi FBiH ( Službene novine FBiH, br. 1/94, 8/95, 58/02, 19/03, 2/06 i 8/06). 46

47 Nakon utvrđenog javnog interesa, investitor prvo kroz pregovore sa vlasnicima pokušava doći do sporazumnog rješenja. Ukoliko sporazumno rješenje nije moguće, investitor je dužan podnijeti Prijedlog za eksproprijaciju nadležnom opštinskom organu koji je zadužen za provođenje eksproprijacije. Opštinski organ nakon toga donosi rješenje o eksproprijaciji koje se izvršava isplaćivanjem naknade vlasnicima. Ukoliko vlasnik nije zadovoljan predloženom naknadom, ima pravo pokrenuti upravni spor pred nadležnim sudom u FBiH (kantonalni sudovi). Vlasnici upravni spor vezano za iznos naknade mogu pokrenuti samo pred sudom. Pokrenuti upravni spor odlaže izvršenje rješenja do pravosnažnosti odluke Vrhovnog suda FBiH. Član 31. stav 2. Zakona o eksproprijaciji FBiH propisuje izuzetak od ovog pravila: Izuzetno, Vlada može na zahtjev korisnika eksproprijacije koji je iznio valjane razloge za potrebu hitnog stupanja u posjed nekretnine riješiti da mu se ta nekretnina preda u posjed prije pravomoćnosti, odnosno konačnosti rješenja o eksproprijaciji. U članu 31. stav 5. dalje se navodi da protiv rješenja iz stava 2. ovog člana ne može se voditi upravni spor. Nakon odluke Vlade u skladu sa gore navedenom odredbom, investitor zapravo može stupiti u posjed eksproprisane nekretnine prije pravomoćnosti, odnosno konačnosti odluke Vrhovnog suda FBiH o iznosu naknade. Međutim, Ustavni sud FBiH proglasio je stavove 2, 3. i 5. člana 31. Zakona o eksproprijaciji FBiH neustavnim, 103 odnosno u suprotnosti sa članom 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima (ECHR). 104 Parlament FBiH je u trenutku pripreme ovog izvještaja razmatrao izmjene Zakona o eksproprijaciji FBiH, uključujući novi tekst člana Proces odobravanja na entitetskom nivou: Republika Srpska (RS) Korak 1. Dodjeljivanje statusa Javnog (opšteg) interesa : Formalno-pravno, energetski infrastrukturni projekti u RS mogu dobiti status projekta of javnog (opšteg) interesa koji utvrđuje Vlada RS. Javni interes je moguće utvrditi kroz proces dodjele koncesija ukoliko zainteresirana strana pokrene postupak. Ovaj postupak je propisan Uputstvom za procjenu postojanja javnog interesa kod samoincijativne ponude (Uputstvo za procjenu javnog interesa) 105. Nadležno ministarstvo RS vrši procjenu da li javni interes postoji na osnovu priložene studije o ekonomskoj opravdanosti projekta i Dokumenta o politici dodjele koncesija. 106 Nakon toga, Komisija za koncesije RS daje saglasnost na procjenu ministarstva o postojanju javnog interese i ovlašćuje pregovore sa ponuđačem 103 Ustavni sud FBiH (CC) Odluka br. U-64/ Član 1, Zaštita imovine, Protokola uz Konvenciju o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda,

48 samoinicijativne ponude. Konačno, Vlada Republike Srpske verifikuje i utvrđuje postojanje javnog interesa. Međutim, ukoliko koncesioni postupak pokreće nadležna institucija/tijelo RS, onda se javni interes pretpostavlja. Javni interese je moguće utvrditi i kroz proces eksproprijacije. Ovaj postupak je uređen Zakonom o eksproprijaciji RS 107 i moguće ga je provesti radi izvođenja radova ili izgradnje objekata koji se odnose na, između ostalog, i energetske infrastrukturne projekte. 108 Pretpostavlja se da je javni interes već utvrđen ako se zasebnim zakonom navodi da je izgradnja konkretnih objekata ili izvođenje radova u javnom interesu. Korisnik eksproprijacije 109 dužan je podnijeti prijedlog za eksproprijaciju Vladi RS nakon prethodno pribavljenog mišljenja skupštine opštine na čijoj teritoriji se namjerava graditi. Korak 2. Prostorno planiranje: Republika Srpska je usvojila prostorni plan. Prostorni plan Republike Srpske do godine sadrži kartu strateških prioriteta, uključujući i energetske infrastrukturne objekte. 110 Proizvodna postrojenja sa spiska projekata od interesa za Energetsku zajednicu su također uvrštena u Prostorni plan RS: HE Dabar, HE BUK Bijela, HE Foča, HE Paunci, HE Sutjeska, HE Tegare, HE Rogačica i HE Dubravica. HE Dubrovnik nije u planu. Korak 3. Postupak ishođenja dozvola: Postupak ishođenja dozvola u RS je jednostavniji od postupka u FBiH zbog centralizovane organizacione strukture RS, odnosno činjenice da se sastoji samo od entitetskog i opštinskog nivoa (nema kantona) i da nadležnost za izdavanje potrebnih dozvola ima nekoliko ministarstava/institucija na entitetskom nivou. Pored toga, Republika Srpska je usvojila Strategiju razvoja energetike RS do godine i Prostorni plan RS do godine. Međutim, kada je riječ o vrstama i broju dozvola i saglasnosti, procesa i broju koraka unutar procesa, režim ishođenja dozvola u RS je veoma sličan onome u FBiH, uz izuzetak nekoliko posebnih karakteristika. Ukratko, činjenicom da RS ima prilično razvijene dokumente prostornog uređenja, uključujući detaljne dokumente prostornog uređenje kao što su zoning plan, urbanistički plan, regulacioni plan i plan parcelacije, urbanistička saglasnost se ne izdaje u RS; umjesto toga izdaju se lokacijski uslovi. Nadalje, za pribavljanje ekološke dozvole (ako je potrebna) neophodno je pripremiti studiju uticaja na životnu sredinu prije izdavanja lokacijskih uslova. Nakon izdavanja lokacijskih uslova, vrši se ažuriranje procjene uticaja na životnu sredinu ako je studijom uticaja na životnu sredinu utvrđeno da je neophodna izrada procjene uticaja na životnu sredinu. Ekološka dozvola se izdaje u pripremnoj 107 Zakon o eksproprijaciji RS ( Službeni glasnik RS, br. 112/06, 37/07, 66/08, 110/08 i 121/10). 108 Član 3, Zakon o eksproprijaciji RS. 109 Član 6, Zakon o eksproprijaciji RS: Eksproprijacija se može vršiti za potrebe Republike Srpske i jedinice lokalne samouprave, ako zakonom nije drugačije određeno (korisnik eksproprijacije). 110 Planirana energetska infrastruktura u RS: Prostorni plan RS

49 fazi za građevinsku dozvolu. Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske (RERS) ima znatno šire ovlasti i igra izraženu ulogu u postupku ishođenja dozvola za izgradnju proizvodnih postrojenja i drugih energetskih infrastrukturnih projekata u RS. U nadležnost RERS-a spada i izdavanje energetske dozvole. 111 Treba također navesti da je postupak za ostvarivanje podsticaja za proizvodnju iz OIE nešto drugačiji. Na slici 9. prikazana je šema postupka ishođenja dozvola u RS. U tekstu ispod dato je objašnjenje pojedinačnih dozvola, kao i neophodnih koraka za ostvarivanje podsticaja za OIE. Dvije najvažnije dozvole u RS su: 1) lokacijski uslovi i 2) građevinska dozvola. Za izdavanje nekih dozvola potrebno je poduzeti čitav niz koraka i/ili etapno pribavljati upravne odluke/akte kroz postupak ishođenja dozvola koje će onda u konačnici dovesti do izdavanje finalne dozvole u toj kategoriji. U slučaju vodne dozvole, na primjer, potrebno je pribaviti dvije upravne odluke/akta vodne smjernice i vodnu sagalsnost za dobijanje vodne dozvole koja se izdaje na kraju procesa (prije izdavanja upotrebne dozvole). Sva ova vodna akta izdaje ista ustanova Agencija za vode kroz isti postupak ishođenja dozvola, po prikupljanju potrebnih informacija. Vodne smjernice sadrže uslove i načine iskorištavanja vode, kao i zahtjeve u smislu dokumentacije; vodna saglasnost utvrđuje da je potrebna dokumentacija priložena; i vodna dozvola utvrđuje režim rada i ispuštanje otpadnih voda. Sa ciljem jasnijeg ilustrovanja procesa, dozvole su grupisane i prezentirane prema kategoriji i/ili instituciji nadležnoj za njihovo izdavanje (npr. vodne dozvole, priključenje na distributivnu mrežu, proizvodnja iz OIE), a ne prema tačnom redoslijedu njihovog pribavljanja na način prikazan na slici 9. Uz to je svaka kategorija dozvola na dijagramu označena istom šarom i bojom; na primjer, sva vodna akta označena su plavom bojom i dijagonalnom šarom. Prilikom davanja opisa određene kategorija dozvola, a s ciljem što jasnijeg objašnjenja, iz ukupnog dijagrama prikazanog na slici 9. izvučeni su oni dijelovi dijagrama koji se odnose na tu kategoriju i njen odnos prema dvije glavne dozvole lokacijski uslovi i građevinska dozvola - i prikazani su na početku tog dijela. Neki koraci u postupku ishođenja dozvola u RS nisu obavezni i zavise od pravnih zahtjeva za vrstu i veličinu proizvodnog postrojenja i/ili da li nadležno tijelo postupak smatra neophodnim (npr. koncesija, procjena uticaja na životnu sredinu), takav je postupak prikazan isprekidanom linijom na slici 9. Puna linija korištena je da prikaže proceduralne korake koje investitor mora poduzeti. 111 Energetska dozvola je kolokvijalni izraz koji se koristi za dozvolu za izgradnju elektroenergetskog objekta koju izdaje Regulatorna komisija za energetiku RS (RERS) prije građevinske dozvole i ne predstavlja zakonom utvrđen termin. 49

50 Slika 9: Dozvole i nadležne institucije u RS 50

51 Koncesije: Oblast koncesija u RS uređena je Zakonom o koncesijama RS. 112 Ovaj zakon usvojen je godine i zamijenio je prethodni Zakon o koncesijama RS iz godine. Nakon usvajanja zakona uslijedilo je usvajanje novih pravilnika, kao što je Pravilnik o postupku ustupanja ugovora o koncesiji i promjeni vlasničke strukture koncesionara 113 i Pravilnik o sadržaju i načinu vođenja registra ugovora o koncesijama 114, oba usvojenja godine. Medutim, Dokument o politici dodjele koncesija, usvojen godine, još uvijek nije ažuriran. Izraz koncesija definiran je Zakonom o koncesijama RS kao pravo obavljanja privrednih djelatnosti korišćenjem javnih dobara, prirodnih bogatstava i drugih dobara od opšteg interesa, kao i pravo na obavljanje djelatnosti od opšteg interesa. Koncendent je Vlada Republike Srpske, u ime Republike Srpske ili skupština jedinice lokalne samouprave, u ime jedinice lokalne samouprave. Vlada RS je nadležna za dodjelu koncesija za sve predmete koncesija propisane članom 6. Zakona o koncesijama RS, osim za komunalne djelatnosti, 115 koje su u isključivoj nadležnosti jedinica lokalne samouprave. Koncesionar je pravno lice osnovano u skladu sa zakonima i propisima Republike Srpske. Član 6. stav 1. tačka v) Zakona o koncesijama RS na sljedeći način definira energetske objekte koji su predmet koncesije : izgradnja i korišćenje energetskih objekata instalisane snage veće od 250 kw, izuzev energetskih objekata na biomasu i biogas i solarnih postrojenja sa fotonaponskim ćelijama na objektima nezavisno od instalisane snage. Međutim, zakon ne definira da li je koncesija potrebna za proizvodnju na biomasu, biogas ili za solarna postrojenja sa fotonaponskim ćelijama snage do 250 kw (manja postrojenja). Zakon o koncesijama RS razlikuje se od prethodnog Zakona o koncesijama RS i važećih zakona o koncesijama na državnom i federalnom nivou u smislu propisanih načina za dodjelu koncesija. Kao što je navedeno ranije u tekstu, Zakon o koncesijama BiH i Zakon o koncesijama FBiH predviđaju dva načina za dodjelu koncesija: a) javni natječaj (tender) i b) samoinicijativna ponuda. Zakon o koncesijama RS, međutim, propisuje tri različita postupka za dodjelu koncesija, s tim da svi sadrže elemente ova dva načina tendera i samoinicijativne ponude. Postupak za dodjelu koncesija može se pokrenuti na osnovu: i) inicijative nadležnog organa, ii) inicijative zainteresovanog lica i iii) ponude u pregovaračkom postupku. 116 Javno nadmetanje je predviđeno za prvu vrstu postupka gdje nadležni organ pokreće postupak dodjele koncesije. Prije postupka javnog nadmetanja, nadležni organ mora izraditi studiju 112 Zakon o koncesijama RS ( Službeni glasnik RS, br. 59/13). 113 Pravilnik o postupku ustupanja ugovora o koncesiji i promjeni vlasničke strukture koncesionara ( Službeni glasnik RS, br. 65/14), Skupština jedinice lokalne samouprave dodjeljuje koncesije za komunalne djelatnosti, osim za vodosnabdijevanje, koje je također u nadležnosti Vlade RS. 116 Član 11, Zakon o koncesijama RS. 51

52 opravdanosti dodjele koncesije 117 ili od ponuđača u javnom pozivu 118 zahtijevati da izradi studiju. Druga vrsta postupka odnosi se na situaciju kada inicijativu podnosi zainteresovano lice. Zainteresovano lice ne može inicirati postupak dodjele koncesije za koju je nadležni organ već podnio inicijativu. Prema ovom postupku prvo se mora uraditi procjena javnog interesa za predloženu koncesiju, a onda je nadležno tijelo dužno objaviti javni poziv i pozvati lice koje je pokrenulo postupak da podnese zahtjev zajedno sa ostalim ponuđačima. Zainteresovanom licu koje je podnijelo inicijativu prilikom vrednovanja ponuda dodjeljuje se bonus koji iznosi do 10%. Ovaj drugi postupak predstavlja pomak od ekskluzivnosti koja se davala zainteresovanom licu u skladu sa prethodnim Zakonom o koncesijama RS, a prema kojem javni poziv nije bio obavezan. Član 26. Zakona o koncesijama RS propisuje i treću vrstu postupka za dodjelu koncesije na osnovu pregovaračkog postupka u slučaju: a) ponude javnog preduzeća koje obavlja djelatnost od opšteg interesa, a čija djelatnost je predmet koncesije; b) sprovođenja zaključenih sporazuma Vlade ili javnih preduzeća, koji se odnose na realizaciju predmeta koncesije; c) produženja roka na koji je koncesija dodijeljena. Važna uloga u procesu dodjele koncesija data je Komisiji za koncesije RS, koja je formirana kao stalno i regulatorno tijelo sa zadatkom obavljanja različitih aktivnosti koje se odnose na koncesije u skladu sa Zakonom o koncesijama RS. Komisija vodi registar koncesija i isti je dostupan na njenoj internet stranici. 119 Registar koncesija sadrži podatke o ukupno 276 koncesija do sada dodijeljenih u RS u različitim sektorima, uključujući proizvodne elektoenergetske objekte. Komisija za koncesije RS podnosi godišnji izvještaj Narodnoj skupštini RS koji je javan i sadrži spisak svih koncesija dodijeljenih tokom izvještajne godine. Član 40. Zakona o koncesijama RS propisuje novi instrument osiguranja za kreditore, odnosno mogućnost ustupanja koncesije trećem licu ili finansijskoj organizaciji (npr. banka) s kojom je koncesionar zaključio ugovor o finansiranju u vezi sa koncesijom. Mehanizam je moguće koristiti u slučaju da koncesionar nije u mogućnosti da ispuni ugovorne obaveze prema finansijskoj organizaciji. Mogućnost ustupanja koncesije finansijskoj organizaciji predstavlja novinu u Zakonu o koncesijama RS. Postupak ustupanja koncesije trećem licu ili kreditoru propisan je Pravilnikom o 117 Studija opravdanosti dodjele koncesije je dokument o tehničkoj, finansijskoj, ekonomskoj, ekološkoj i pravnoj analizi opravdanosti dodjele koncesije. 118 OECD/SIGMA/EU izvještaj snažno kritikuje organiziranje javnog poziva za dodjelu koncesije bez prethodno pripremljene studije izvodljivosti od strane nadležnog organa kao nedostatak i postupka javnog poziva i samoinicijativne ponude, op cit., str. 21,

53 postupku ustupanja ugovora o koncesiji i promjeni vlasničke strukture koncesionara, koji je donijela Komisija za koncesije RS. Ugovor o koncesiji zaključuje se na rok koji ne može biti duži od 50 godina. Koncesiona naknada se utvrđuje zasebno za svaku koncesiju ugovorom o koncesiji uzmajući u obzir, između ostalog, sljedeće parametre: vrsta, kategorija, iznos i namjena koncesije, tržišna cijena prirodnog bogatstva, trajanje ugovora o koncesiji, rizik i očekivana dobit. Zakon o koncesijama RS propisuje da se koncesiona naknada sastoji od: i) naknade za ustupljeno pravo, koja se plaća jednokratno pri zaključivanju ugovora o koncesiji i ii) naknade za korišćenje javnog dobra koja se izražava procentualno (%) u odnosu na ostvareni godišnji prihod. Vodni akti: Zakon o vodama RS 120 definira vodne (vodopravne) akte kao akte kojima se utvrđuje neko pravo, obaveza ili pravni interes za treće lice (fizičko ili pravno lice, državni, RS ili organ lokalne samouprave). Vodni akti se izdaju u skladu sa posebnim postupkom propisanim Zakonom o vodama RS i opštim odredbama Zakona o opštem upravnom postupku RS. Postoje tri vrste vodnih akata koje energetski objekat mora pribaviti za svako korištenje voda koje prevazilazi obim opšte upotrebe vode ili ispuštanja otpadnih voda bez obzira na uticaj objekta na režim voda. Tačnije, u postupku ishođenja dozvola za izgradnju energetskog objekta investitor mora pribaviti sljedeće vodne akte: i) vodne smjernice, ii) vodnu saglasnost i iii) vodnu dozvolu. Na slici 10. prikazane su faze u kojima se ovi vodni akti izdaju u RS-u, u odnosu na lokacijske uslove i građevinsku dozvolu. Slika 10: RS Izdavanje vodnih akata Prema članu 127. stav 1. Zakona o vodama RS, Agencija za vode RS ima nadležnost izdavanja vodnih akata za, između ostalog, sljedeće objekte/aktivnosti: hidroelektrane (HE); sve akumulacije na prostoru Republike Srpske; ispuštanje tehnoloških otpadnih voda; zahvatanje vode u količini od pet 120 Zakon o vodama RS ( Službeni glasnik RS, br. 50/06, 92/09 i 121/12). 53

54 (5) i više litara u sekundi. Jedinica lokalne samouprave izdaje vodne akte koji nisu navedeni u članu 127. stav 1. Zakona o vodama RS. Vodne smjernice: Vodnim smjernicama se određuju obavezni uslovi koji će biti ispunjeni u dokumentaciji za građenje novih, rekonstrukciju ili uklanjanje postojećih objekata i druge aktivnosti koje se ne smatraju građenjem, a mogu trajno, povremeno ili privremeno da utiču na promjene režima voda. Vodne smjernice prestaju važiti istekom roka od jedne godine od dana njihovog izdavanja. Upravni organi/institucije RS koje su nadležne za izdavanje koncesija dužne su, prije pokretanja postupka za dodjelu koncesije, pribaviti vodne smjernice. Vodna saglasnost: U skladu sa članom 139. Zakona o vodama RS, vodna saglasnost je potrebna za izgradnju novih, rekonstrukciju ili uklanjanje postojećih energetskih objekata ako oni mogu uticati na promjene kvaliteta i kvantiteta voda, odnosno ako se time mogu trajno, povremeno ili privremeno prouzrokovati promjene u režimu voda. Vodna saglasnost utvrđuje da je dokumentacija priložena uz zahtjev za izdavanje vodne saglasnosti u skladu sa izdatim vodnim smjernicama, propisima o vodama i planskim dokumentima. Prethodno pribavljena vodna saglasnost je preduslov za izdavanje odobrenja za građenje. Vodna saglasnost se izdaje u obliku rešenja i važi godinu dana, osim ako građevinski radovi nisu započeli tokom tog perioda. Za objekte i postrojenja koja ispuštaju otpadne vode ili druge opasne materije, ne može se izdati vodna saglasnost i odobrenje za građenje, ako projektom nije predviđena istovremena izgradnja uređaja za prečišćavanje otpadnih voda, odnosno uređaja za smanjenje količina i koncentracija opasnih materija. Vodna dozvola: Vodna dozvola je potrebna za sve objekte za koje je potrebno izdati vodnu saglasnost, uključujući proizvodna postrojenja. Njome se utvrđuje da su ispunjeni svi uslovi određeni vodnom saglasnošću. Vodnom dozvolom se također utvrđuju namjena, način i uslovi za iskorištavanje voda, režim rada objekata i postrojenja, način i uslovi ispuštanja otpadnih voda, i drugi uslovi. Vodna dozvola je finalni vodni akt i preduslov je za izdavanje upotrebne dozvole za svako proizvodno postrojenje. Vodna dozvola se izdaje na ograničen vremenski period koji ne može biti duži od petnaest godina. Vodni akti se izdaju na pismeni zahtjev investitora ili nadležnog organa uprave ili organa nadležnog za izdavanje urbanističke saglasnosti. Saglasnost na lokaciju (javna i komunalna preduzeća): Da bi podnio zahtjev za lokacijske uslove u RS, investitor mora pribaviti pismena odobrenja (saglasnosti) svih korisnika koji djeluju na datoj 54

55 lokaciji. Prema Zakonu o uređenju prostora i građenju RS, 121 uz zahtjev za lokacijske uslove investitor je dužan priložiti saglasnosti komunalnih preduzeća koja upravljaju komunalnom infrastrukturom i javnih preduzeca koja upravljaju javnom infrastrukturom na lokaciju za buduće postrojenje. Međutim, ako je područje buduće gradnje obuhvaćeno postojećim dokumentima prostornog uređenja (npr. zoning plan, regulacioni plan, i sl.), investitor nije dužan priložiti saglasnosti na lokaciju budući da su svi aspekti izgradnje na datoj lokaciji već procijenjeni i uvršteni u dokumente prostornog uređenja. Ukoliko je potrebno, saglasnosti i odobrenja se pribavljaju od telekom kompanija, gasnih kompanija, kompanija za upravljanje javnim cestama, vodovodnih i kanalizacionih kompanija i drugih komunalnih kompanija u RS. Lokacijski uslovi: Lokacijski uslovi imaju isto značenje i svrhu kao urbanistička saglasnost u FBiH, ali budući da je RS izradila dokumente prostornog uređenja, lokacijski uslovi, koji sadrže iscrpne i detaljne informacije o uslovima za građenje na datoj lokaciji, se izdaju umjesto urbanističke saglasnosti. Lokacijski uslovi predstavljaju tehnički stručni dokument koji određuje uslove za projektovanje i građenje (ili rekonstrukciju) proizvodnog objekta i izdaju se na osnovu Zakona o uređenju prostora i građenju RS, 122 drugih relevantnih zakona i propisa RS, kao i dokumenata prostornog uređenja. Detaljni (provedbeni) dokumenti prostornog uređenja kao osnov za izdavanje lokacijskih uslova su: zoning plan, zoning plan područja posebne namjene, regulacioni plan, urbanistički projekat i plan parcelacije. 123 Ako dokumenti prostornog uređenja za područje gdje projekat treba biti smješten nisu doneseni, lokacijski uslovi izrađuju se na osnovu važećeg dokumenta prostornog uređenja za tu lokaciju. Pored toga potrebno je pribaviti i stručno mišljenje pravnog lica koje ima odgovarajuću licencu za izradu dokumenata prostornog uređenja. Bez obzira na status dokumenata prostornog uređenja, lokacijski uslovi sadrže dva obavezna dokumenta: i) ovjeren izvod iz dokumenata prostornog uređenja; i ii) dokument kojim se definišu urbanističko-tehnički uslovi. Dokument kojim se definišu urbanističko-tehnički uslovi za izgradnju proizvodnog objekta i korištenje zemljišta sadrži sljedeće informacije: a) namjena objekta; b) veličina i oblik parcele, zapisnik o stanju na terenu i foto-dokumentaciju stanja; c) uslove za oblikovanje objekta; d) potrebu izrade idejnog projekta; e) obaveze koje se moraju ispoštovati u odnosu na susjedne objekte; f) uslove zaštite životne sredine u skladu sa posebnim propisima koji uređuju ovu oblast (odnosno da 121 Član 61, Zakon o uređenju prostora i građenju RS ( Službeni glasnik RS, br. 40/13). 122 Zakon o uređenju prostora i građenju RS. 123 Član 59 (2), Zakon o uređenju prostora i građenju RS. 55

56 li je procjena uticaja na životnu sredinu obavezna i obim iste); g) obim i metode neophodnih geomehaničkih ispitivanja tla; h) drugi uslovi relevantni za objekat. U skladu sa članom 60(1) Zakona o uređenju prostora i građenju RS, lokacijske uslove izdaje organ uprave nadležan za poslove uređenja prostora u jedinici lokalne samouprave na čijem se području zahtijeva gradnja. Član 60(2) propisuje izuzetke od ovog pravila. Prema članu 60(2), Ministarstvo za prostorno uređenje RS izdaje lokacijske uslove za izgradnju objekata koji se izvode na području dviju ili više jedinica lokalne samouprave. Član 60(2), tačke d) i e) propisuje i dodatne nadležnosti Ministarstva za prostorno uređenje RS koje se odnose na izdavanje lokacijskih uslova za sljedeće energetske infrastrukturne objekte: d) energetske i druge objekte i postrojenja za proizvodnju električne energije, osim solarnih postrojenja sa fotonaponskim ćelijama i drugih postrojenja koja koriste sve vidove obnovljivih izvora energije instalisane snage do 250 kw; i e) dalekovode napona 110 kv i više, te trafostanice napona 110 kv i više. Nadležni organ dužan je da izda lokacijske uslove u roku od 15 dana od dana prijema kompletnog zahtjeva. Treba istaći da nadležni organ može izdati lokacijske uslove za projekte koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu pod uslovom da je prethodno pribavljen finalni dokument (rješenje) o sprovođenju procjene uticaja na životnu sredinu i njenom obimu. 124 Priključenje na distributivnu mrežu: Za priključenje proizvodnog postrojenja na distributivnu mrežu na niskom i srednjem naponu u RS investitor mora pribaviti niz dozvola i ugovora od Operatora distributivnog sistema (ODS), svaki za posebnu fazu procesa izgradnje. U skladu sa Zakonom o električnoj energiji RS, 125 za rad (pogon), upravljanje, održavanje i razvoj distributivnog sistema odgovoran je ODS. Trenutno postoji pet kompanija licenciranih za distribuciju električne energije u RS i svaka djeluje na svom distributivnom području: 1) MH ERS ' ZP Elektro Doboj a.d. Doboj; 2) MH ERS ZEDP Elektro-Bijeljina a.d. Bijeljina; 3) MH ERS ZP Elektrokrajina a.d. Banjaluka; 4) MH ERS ZP Elektrodistribucija a.d. Pale; 5) MH ERS Trebinje ZP Elektro-Hercegovina a.d. Trebinje. Na slici 11. prikazani su uloga i faze u postupku priključenja proizvodnog postrojenja na distributivnu mrežu u odnosnu na lokacijske uslove i građevinsku dozvolu. 124 Član 61(3), Zakon o zaštiti životne sredine RS prečišćeni tekst ( Službeni glasnik RS, br. 71/12). 125 Zakon o električnoj energiji RS ( Službeni glasnik RS, br. 8/08, 34/09, 92/09 i 01/11). 56

57 Slika 11: RS koraci za priključenje i dokumenti ODS-a Saglasnost na lokaciju: Saglasnost na lokaciju je prvi dokument kojim se utvrđuje da se proizvodno postrojenje može priključiti na distributivnu mrežu na planiranoj lokaciji. U skladu sa Opštim uslovima za isporuku i snabdijevanje električnom energijom (Opšti uslovi), 126 ODS je dužan odobriti lokaciju za buduću izgradnju energetskog objekta na osnovu zahtjeva nadležnog organa za izdavanje uslova za uređenje prostora. Iako se ovo odobrenje izdaje po službenoj dužnosti na zahtjev nadležnog organa za uređenje prostora i ne zahtijeva bilo kakav angažman investitora, treba podvući da je ovo važan korak budući da je bez ovog odobrenja nemoguće dobiti lokacijske uslove. Elektroenergetska saglasnost: Elektroenergetska saglasnost se izdaje na zahtjev investitora za svaki pojedinačni priključak proizvodnog objekta na distributivnu mrežu, prije izdavanja građevinske dozvole. 127 Elektroenergetska saglasnost se obavezno prilaže uz zahtjev za izdavanje građevinske dozvole, ako se objekat priključuje na distributivnu mrežu. Uz zahtjev, investitor mora dostaviti podatke i dokaze o vlasniku objekta, vrsti primarnih izvora energije, naponskom nivou, nominalnoj snazi i broju agregata, predviđenoj godišnjoj proizvodnji po mjesecima, predviđenom vremenu priključenja na mrežu i druge tehničke podatke. ODS odlučuje o zahtjevu za izdavanje saglasnosti u roku od 30 dana od dana podnošenja zahtjeva. Elektroenergetska saglasnost sadrži sljedeće podatke: podatke o podnosiocu zahtjeva, opšte podatke o objektu za koji se izdaje saglasnost, elektroenergetske i tehničke uslove (kao što su 126 Opšti uslovi za isporuku i snabdijevanje električnom energijom, prečišćeni tekst ( Službeni glasnik RS, br. 90/12). 127 Članovi 14 i15, Opšti uslovi. 57

58 naponski nivo, instalisana snaga, podaci o potrošnji i proizvodnji, vršna snaga), uslove upotrebe objekta, informacije o potrebi zaključenja ugovora, period važenje i druge uslove koje definiše ODS. Uslovi navedeni u elektroenergetskoj saglasnosti obavezni su za korisnika mreže (investitora) i ne mogu se mijenjati tokom izgradnje bez odobrenje ODS-a. Period važenje elektroenergetske saglasnosti, u principu, nije ograničen, ali investitor je obavezan zaključiti ugovor o priključenju sa ODS-om u roku od dvije (2) godine od dana izdavanja saglasnosti. 128 Ugovor o priključenju: ODS priprema ugovor o priključenju na osnovu izdate elektroenergetske saglasnosti i na zahtjev investitora. Ugovor se zaključuje prije izgradnje priključka na distributivnu mrežu, njime se uređuju izgradnja priključka, postupak i rokovi priključenja, način plaćanja i druge pojedinosti u vezi sa priključkom i priključenjem. Ugovor o priključenju također sadrži i podatke o: ugovornim stranama, elektroenergetskom objektu, tehničkim elementima priključka, plaćanju naknade za priključenje, obavezi održavanja i vlasništva nad priključkom i roku izgradnje priključka. Izgradnja priključka počinje nakon ispunjavanja uslova navedenih u elektroenergetskoj saglasnosti. Ugovor o pristupu mreži: Da bi koristio distributivnu mrežu, nakon završetka izgradnje priključka, investitor mora podnijeti zahtjev za priključenje na distributivnu mrežu. Na osnovu ovog zahtjeva ODS priprema ugovor o pristupu mreži kojim se uređuju uslovi korištenja mreže. Ugovor potpisuju investitor i ODS i on sadrži osnovne podatke o ugovornim stranama, priključnoj snazi odobrenoj elektroenergetskom saglašnošću, mjernom mjestu, količini i kvalitetu električne energije i odgovornosti za pričinjenu štetu. Važenje ugovora o pristupu mreži nije ograničeno. Deklaracija o priključku: Nakon priključenja elektroenergetskog objekta na distributivnu mrežu, ODS izrađuje deklaraciju o priključku za svako mjerno mjesto koja sadrži konačne podatke o priključnoj snazi, tipu priključka, mjestu priključenja, tački napajanja, identifikaciji mjernog mjesta, glavnim osiguračima, kategoriji potrošnje, izmjenama tokom izvođenja priključka i druge značajne podatke. Deklaracija o priključku sadrži podatke o karakteristikama izvedenog priključka. Ekološka dozvola: 129 Ekološka dozvola definiše mjere i aktivnosti za sprječavanje i smanjenje emisija u vazduh, prostor, vodu i zemljište, kao i za sprječavanje gomilanja otpada s ciljem zaštite životne sredine u najvećoj mogućoj mjeri. Za izdavanje ekološke dozvole u RS potrebno je poduzeti nekoliko koraka koji su prikazani na slici U skladu sa članom 23. Opštih uslova ovaj rok je moguće produžiti za još dvije godine. 129 Zakon o zaštiti životne sredine RS koristi naziv ekološka dozvola, dok Zakon o zaštiti okoliša FBiH koristi naziv okolinska dozvola. 58

59 Slika 12: RS Ekološka dozvola koraci Za projekte koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu s obzirom na njihovu prirodu, veličinu ili lokaciju, mora se sprovesti procjena uticaja na životnu sredinu. Energetski infrastrukturni projekti za koje se uvijek sprovodi procjena uticaja su: energetska industrija:...i) termoelektrane i ostala postrojenja na sagorijevanja sa kapacitetom 50 MW i više; ii) postrojenja za proizvodnju hidroelektrične energije sa izlazom 5 MW i više za pojedinačne pogone; iv) izgradnja nadzemnih dalekovoda čija voltaža iznosi 200 kv i više i čija je dužina 15 km i više. 130 Kada je riječ o proizvodnim postrojenjima na OIE, Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS (MPUGE) je nadležno za odlučivanje da li je procjena uticaja na životnu sredinu potrebna za dati projekat OIE. 131 Procjena uticaja na životnu sredinu podrazumijeva identifikaciju, utvrđivanje, analizu i ocjenu direktnih i indirektnih uticaja projekta na životnu sredinu. U skladu sa članom 61(2) Zakona o zaštiti životne sredine RS, procjena uticaja na životnu sredinu se sprovodi kroz dvije faze: a) postupak prethodne procjene uticaja na životnu sredinu, i b) postupak procjena uticaja na životnu sredinu. Odluka o tome da li je procjena uticaja na životnu sredinu obavezna i o obimu iste donosi se tokom postupka prethodne procjene uticaja na životnu sredinu. Konačno rješenje o postupku prethodne procjene uticaja na životnu sredinu se objavljuje na internet stranici nadležnog ministarstva. Investitor je nakon toga dužan podnijeti zahtjev za izradu studije procjene uticaja na životnu sredinu pravnom licu koje ima licencu MPUGE u roku od šest mjeseci od konačnosti rješenja o prethodnoj procjeni uticaja na životnu sredinu. Nakon izrade studije uticaja, investitor je obavezan da obavijesti javnost i zainteresovanu javnost o izrađenoj studiji uticaja obavještenjem u jednom od dnevnih listova koji je dostupan u jedinici lokalne samouprave na čijem bi se području projekat izvodi. 130 Član 2 (1) a), Pravilnik o projektima za koje se sprovodi procjena uticaja na životnu sredinu i kriterijumima za odlučivanje o obavezi sprovođenja i obimu procjene uticaja na životnu sredinu ( Službeni glasnik RS, br. 124/12). 131 Član 2 (1) b), c), Pravilnik o projektima za koje se sprovodi procjena uticaja na životnu sredinu i kriterijumima za odlučivanje o obavezi sprovođenja i obimu procjene uticaja na životnu sredinu. 59

60 Investitor je dužan da omogući uvid u studiju o procjeni uticaja svim zainteresovanim stranama bez naknade, i da organizuje jednu javnu raspravu kako bi se čula mišljenja i komentari zainteresiranih strana. Sljedeći korak se odnosi na reviziju studije uticaja koju vrši pravno lice koje ima ovlaštenje MPUGE da vrši reviziju studije uticaja. Svrha revizije koju vrši ovlašteno pravno lice je provjeriti stručni kvalitet studije procjene uticaja. Investitor je dužan ažurirati studiju procjene uticaja u skladu sa primjedbama i uputstvima iz izvještaja o reviziji i onda ponovo podnijeti ažuriranu verziju nadležnom organu. Ukoliko se odobri, studija procjene uticaja važi dvije godine. Predlagač projekta mora u roku od dvije godine od dana odobravanja procjene uticaja na životnu sredinu pribaviti građevinsku i ekološku dozvolu. Prema Pravilniku o postrojenjima koja mogu biti izgrađena i puštena u rad samo ukoliko imaju ekološku dozvolu (Pravilnik o ekološkoj dozvoli RS), 132 MPUGE je nadležno za izdavanje ekoloških dozvola za sve projekte za koje je procjena uticaja na životnu sredinu obavezna. Pravilnik o ekološkoj dozvoli propisuje nadležnost MPUGE da odlučuje da li je za određeni projekat potrebna procjena uticaja na životnu sredinu ili ne. To znači da je u skladu sa Pravilnikom o ekološkoj dozvoli MPUGE nadležno da na pojedinačnoj osnovi odlučuje da li je procjena uticaja na životnu sredinu obavezna za pojedini projekt, kao i da odlučuje o obaveznosti provođenja procjene uticaja na okolinu u odnosu na manje projekte koji su ispod zakonom propisanog praga. 133 Pravilnik o ekološkoj dozvoli RS posebno utvrđuje nadležnost MPUGE da izdaje ekološku dozvolu za energetske infrastrukturne projekte koji, između ostalog, potpadaju pod kategoriju energetske industrije, kao što su: termoenergetska postrojenja sa termalnom snagom 10 MW i više; uređaji za prenos električne energije površinskim dalekovodima voltaže 220 kv i 110 kv, čija je dužina manja od 15 km. 134 Lokalni upravni organ nadležan za zaštitu životne sredine izdaje ekološku dozvolu za energetske infrastrukturne projekte koji su ispod gorenavedenih pragova (manja postrojenja). Dozvola za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1MW (Energetska dozvola): Zakon o električnoj energije RS propisuje da je jedna o dozvola potrebnih u elektroenergetskom sektoru i Dozvola za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1MW koju izdaje Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske (RERS). Kriteriji, sadržaj i postupak za izdavanje ove dozvole navedeni su u Pravilniku za izdavanje dozvola RS. 135 Prije početka izgradnje ili značajne rekonstrukcije postojećeg objekta, investitor mora od RERS-a pribaviti dozvolu za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1MW. Ova dozvola se izdaje 132 Pravilnik o postrojenjima koja mogu biti izgrađena i puštena u rad samo ukoliko imaju ekološku dozvolu ( Službeni glasnik RS, br. 124/12). 133 Član 2 (1), tačke b) i v), Pravilnik o postrojenjima koja mogu biti izgrađena i puštena u rad samo ukoliko imaju ekološku dozvolu. 134 Član 2 (2), Pravilnik o postrojenjima koja mogu biti izgrađena i puštena u rad samo ukoliko imaju ekološku dozvolu. 135 Pravilnik o izdavanju dozvola RS ( Službeni glasnik RS, br. 39/10 i 65/13). 60

61 prije građevinske dozvole iako ovakav redoslijed nije izričito propisan Zakonom o električnoj energiji RS. Međutim, Pravilnik za izdavanje dozvola RS jasno navodi da izgradnja ili rekonstrukcija proizvodnog postrojenja ne može početi prije izdavanja dozvole za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1MW. 136 Dakle, da bi dobio građevinsku dozvolu od nadležnog organa, investitor prvo mora pribaviti dozvolu za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1 MW. Uz zahtjev za izdavanje dozvole za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1 MW investitor je dužan priložiti čitav niz drugih dokumenata i dozvola: studija izvodljivosti, studija o procjeni uticaja na životnu sredinu, ekološka dozvola, vodna dozvola, elektroenergetska saglasnost (ODS) i/ili uslovi za priključak (Elektroprenos BiH), lokacijski uslovi i ugovor o koncesiji (ako je potrebno). 137 Nakon što RERS izvrši detaljnu provjeru dokumentacije, 138 izdaje se dozvola za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1MW kojom se utvrđuje da je objekat planiran i projektovan adekvatno u smislu njegovog uticaja na elektroenergetski sistem, projektovanja instalacija, energetske efikasnosti i životne sredine. Odluka se donosi u roku od 60 dana od dana podnošenja kompletnog zahtjeva RERS-u, a dozvola za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1 MW važi maksimalno 6 godina. Prema zakonu o električnoj energiji, RERS je nadležan za izdavanje dozvole za izgradnju elektroenergetskih objekata snage preko 1 MW samo za proizvodne objekte instalisane snage preko 1MW. Pitanje izdavanja dozvole za izgradnju elektroenergetskih objekata za objekte instalisane snage ispod 1MW nije zakonski regulisano u RS. Građevinska dozvola: Građevinskom dozvolom odobrava se izgradnja proizvodnog objekta na planiranoj lokaciji. Investitor je dužan pripremiti glavni projekat prije podnošenja zahtjeva za izdavanje građevinske dozvole. Glavni projekat mora osigurati usaglašenost izgradnje sa svim dokumentima prostornog uređenja ispunjavanjem potrebnih uslova utvrđenih prethodno izdatim lokacijskim uslovima. Uz zahtjev za izdavanje građevinske dozvole, investitor prilaže: lokacijske uslove, dokaz o riješenim imovinsko-pravnim odnosima, Ugovor o koncesiji (ako je potrebno), glavni projekat u tri primjerka, izvještaj o reviziji tehničke dokumentacija (projektna dokumentacija), ekološku dozvola (ako je potrebna). Građevinsku dozvolu izdaje nadležni organ, odnosno Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS u skladu sa članom 60(2) Zakona o uređenju prostora i građenja RS, ili 136 Član 4, Pravilnik o izdavanju dozvola. 137 Član 37, Pravilnik o izdavanju dozvola. 138 Članom 16. Pravilnika o izdavanju dozvola RS propisana je nadležnost RERS-a za provjeru svih podataka i ako je potrebno, pregled objekata, postrojenja i opreme podnosioca zahtjeva. 61

62 organ uprave nadležan za poslove građenja u jedinici lokalne samouprave na čijem se području objekat gradi. Građevinsku dozvolu je moguće izdati za građenje cijelog objekta ili dijela objekta koji čini tehničku, tehnološku ili funkcionalnu cjelinu. Izgradnja objekta mora početi u roku od 3 godine od dana kada je građevinska dozvola postala izvršna. Upotrebna dozvola: Novoizgrađeni elektroenergetski objekat se ne može staviti u upotrebu, odnosno ne može se koristiti, prije pribavljanja upotrebne dozvole od nadležnog organa. Prije izdavanja upotrebne dozvole mora se izvršiti tehnički pregled proizvodnog objekta. Tehnički pregled obuhvata kontrolu usaglašenosti izvedenih radova sa građevinskom dozvolom i tehničkom dokumentacijom na osnovu koje je objekat izgrađen, kao i sa tehničkim propisima i standardima koji se odnose na pojedine vrste radova, materijala, instalacija i opreme. Tehnički pregled mora se obaviti najkasnije u roku od 15 dana od dana podnošenja kompletnog zahtjeva za izdavanje upotrebne dozvole. Nadležni organ može na osnovu mišljenja komisije za tehnički pregled izdati dozvolu za probni rad i privremenu upotrebu objekta za vrijeme trajanja probnog rada. Dozvola za probni rad može se izdati samo ako je komisija za tehnički pregled utvrdila da je objekat izgrađen u skladu sa građevinskom dozvolom i da puštanje objekta u probni rad ne ugrožava život i zdravlje ljudi, životnu sredinu i susjedne objekte. Probni rad može trajati najduže godinu dana, a izuzetno u posebno složenim tehnološkim procesima probni rad se može produžiti za još godinu dana. Po završetku radova na objektu, investitor mora podnijeti zahtjev za izdavanje upotrebne dozvole istom nadležnom organu koji je izdao građevinsku dozvolu. Dozvola za proizvodnju za objekte snage preko 1MW: Po završetku izgradnje i nakon izdavanja upotrebne dozvole, investitor mora pribaviti dozvolu od RERS-a za obavljanje energetskih djelatnosti. Postupak izdavanja dozvole, uslovi i sadržaj definisani su Pravilnikom za izdavanje dozvola RS. Investitor koji se namjerava baviti energetskim djelatnostima obavezan je podnijeti zahtjev za izdavanje dozvole za namjeravanu djelatnost (proizvodnja, distribucija, snabdijevanje ili trgovina). RERS je nadležan za izdavanje sljedećih dozvola u elektroenergetskom sektoru: a) dozvola za obavljanje djelatnosti proizvodnje električne energije u hidroelektranama, termoelektranama, termoelektranama sa integrisanim rudnicima i ostalim elektranama, snage preko 1 MW (dozvola za proizvodnju) b) dozvola za obavljanje djelatnosti distribucije električne energije, u smislu prenošenja električne energije na srednjenaponskoj i niskonaponskoj mreži u svrhu isporuke električne energije kupcima c) dozvola za snabdijevanja tarifnih kupaca 62

63 d) dozvola za obavljanje djelatnosti trgovine i snabdijevanja električnom energijom na teritoriji BiH Za proizvodnju električne energije u elektrani, investitor mora pribaviti dozvolu za proizvodnju. Uz zahtjev, investitor je dužan priložiti sljedeće dokumente: informacije o postrojenju i tehničkim parametrima, dokaz o ispunjavanju uslova vezano za uspostavu sistema kontrole kvaliteta i sistema kontrole zaštite životne sredine, dokaz o prirodi primarnog izvora energije, vodnu dozvolu, ugovor o koncesiji, ugovor o priključku (ODS ili Elektroprenos BiH) i upotrebnu dozvolu. 139 Odluka o izdavanju dozvole se donosi u roku od 60 dana od dana podnošenja kompletnog zahtjeva RERS-u. Dozvola se izdaje na period važenja do 30 godina. Sistem podsticaja za proizvodnju i kupovinu električne energije iz obnovljivih izvora energije i efikasne kogeneracije: Sistem podsticaja za proizvodnju električne energije iz OIE i efikasne kogeneracije u RS uređen je Zakonom o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji RS (Zakon o OIE RS). 140 Prema Zakonu o OIE RS, svi kupci su, pored cijene električne energije, obavezni da plaćaju naknadu za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji. 141 Pravilnikom o podsticanju proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji (Pravilnik o podsticajima) 142 uređeni su uslovi i postupak za ostvarivanje prava na podsticaj. Kvalifikovani proizvođači električne energije iz obnovljivih izvora u RS imaju pravo na različite pogodnosti. Na primjer, ODS je dužan obavijestiti proizvođača koji koristi obnovljive izvore energije da li je izvodivo izvršiti priključenje na sistem i o mogućnostima za priključenje, te o preciznim rokovima za priključenje o trošku ODS-a. Proizvođač koji koristi obnovljive izvore energije također ima pravo na prioritetno dispečiranje u skladu sa dnevnim rasporedom. I konačno, proizvođač koji koristi obnovljive izvore energije ima pravo na obavezan otkup električne energije prema važećoj garantovanoj otkupnoj cijeni (feed-in tarifa), kao i pravo na premiju 143 za potrošnju električne energije za vlastite potrebe ili prodaju na tržištu RS. Akcioni plan Republike Srpske za korišćenje obnovljivih izvora energije (Akcioni plan RS) 144 utvrđuje ukupne kvote za podsticaje, kao i iznose podsticaja za svaku tehnologiju. Iznosi garantovane otkupne 139 Članovi 23 i 24, Pravilnik za izdavanje dozvola RS. 140 Zakon o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji RS ( Službeni glasnik RS, br. 39/13 i 108/13). 141 Član 30, Zakon o OIE RS. 142 Pravilnik o podsticanju proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji ( Službeni glasnik RS, br. 114/13 i 88/14). 143 Premija se dodaje na veleprodajnu cijenu. 144 Akcioni plan Republike Srpske za korišćenje obnovljivih izvora energije ( Službeni glasnik RS, br. 45/14). 63

64 cijene i premije koji se plaćaju prozvođačima utvrđuju se odlukom RERS-a na koju sagalasnost daje Vlada RS. Cijene se razmatraju barem jednom godišnje. Proizvođači za sljedeće vrste postrojenja ostvaruju pravo na podsticaj pod uslovom da ne prelaze količine za podsticanje utvrđene Akcionim planom RS: a) Hidroelektrane instalisane snage do uključivo 10 MW b) Vjetroelektrane instalisane snage do uključivo 10 MW c) Solarne elektrane sa fotonaponskim ćelijama instalisane snage do uključivo 1 MW d) Geotermalne elektrane instalisane snage do uključivo 10 MW e) Elektrane na biomasu instalisane snage do uključivo 10 MW f) Elektrane na biogas instalisane snage do uključivo 1 MW g) Efikasna kogenerativna postrojenja instalisane snage do uključivo 30 MW. Podsticaji se dodjeljuju prema redoslijedu podnošenja zahtjeva RERS-u do popunjavanja ukupnih kvota utvrđenih Akcionim planom. Treba naglasiti da pravo na podsticaj ne može ostvariti proizvođač električne energije ako je prilikom izgradnje postrojenja ugradio korištenu opremu. Osnovne komponente za proizvodnju električne energije kao što su generatori, fotonaponski paneli, kotlovska postrojenja ili turbine moraju biti nove da bi proizvođač bio kvalifikovan za podsticaj. 145 Operator: Zakon o OIE RS propisuje da je Operator sistema podsticaja (Operator) neprofitna organizacija (pravno lice) sa javnim ovlaštenjima. Međutim, Operator nikad nije uspostavljen i djelatnosti Operatora trenutno vrši Elektroprivreda RS. Prema Zakonu o OIE RS, Operator obavlja administrativno-finansijske i druge operativne poslove sistema podsticaja proizvodnje energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji. Nadzor nad radom Operatora sistema podsticaja vrši Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva RS (MIER) i RERS. Nadležnosti Operatora 146 uključuju vođenje evidencije o ukupnim proizvedenim količinama električne energije iz obnovljivih izvora energije i u efikasnoj kogeneraciji, zaključivanje ugovora o podsticaju i balansnu odgovornost. Ostvarivanje prava na podsticaj: Koraci na ostvarivanju podsticaja za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora energije i u efikasnoj kogeneraciji i faze upisa u registar projekta u odnosu na ključne dozvole u postupku ishođenja dozvola u RS prikazane su na slici 11. Svaki od koraka u ovom procesu dodatno je objašnjen u tekstu koji slijedi. 145 Član 6, Pravilnik o podsticajima. 146 Član 14, Zakon o OIE RS. 64

65 Slika 11: RS Koraci na ostvarivanju podsticaja i faze upisa u registar projekata za OIE Koraci na ostvarivanju podsticaja: Investitor koji planira izgradnju postrojenja za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora ili u efikasnoj kogeneraciji treba poduzeti sljedeće korake da bi ostvario pravo na podsticaj za proizvodnju električne energije: Preliminarno pravo na podsticaj Preliminarno pravo na podsticaj omogućava investitoru da sa Operatorom zaključi predugovor o obaveznom otkupu električne energije. Pravo se stiče na osnovu rješenja RERS-a za sljedeće vrste podsticaja: a) pravo na obavezan otkup električne energije po garantovanoj otkupnoj cijeni, ili b) pravo na premiju (za potrošnju za vlastite potrebe ili za prodaju na tržištu električne energije). Uz zahtjev je potrebno priložiti sljedeće dokumente: studija ekonomske opravdanosti, dokaz o upisu projekta u registar projekata, građevinska dozvola i dokaz da je u toku izgradnja proizvodnog postrojenja. Rješenje o preliminarnom pravu na podsticaj sadrži podatke o proizvodnom postrojenju, vrsti podsticaja, planiranoj proizvodnji električne energije koja se planira podsticati, period trajanja. 65