ЈУ Завод за социјални дејности - Скопје

Transcription

1 ЈУ Завод за социјални дејности - Скопје

2 ЈУ Завод за социјални дејности - Скопје СОЦИЈАЛНАТА РАБОТА НИЗ РОДОВА ПРИЗМА РИЗИЦИ И УСЛУГИ Скопје, 2012 година

3 Авторка: м-р Биљана Страмшак-Ѓуровска Консултантка за родови прашања: Проф. д-р Слободанка Марковска Оваа публикација е изработена со поддршка на проектната канцеларија на Телото на Обединетите нации за родова рамноправност и унапредување на жените (UN Women) во Скопје. Мислењата и ставовите изразени во оваа публикација се на авторите и не ги претставуваат мислењата на Телото, Обединетите нации или други придружни организации.

4 СОДРЖИНА Вовед Родова анализа на податоците од ресурсниот центар Зависности од дрога Азиланти Малолетнички бракови Семејно насилство (жртви и сторители) Резултати од теренско истражување Стручни работници од центри за социјална работа Демографски податоци Прашања за општо искуство Прашања за пристапот во работата Прашања за искуството од давањето социјални услуги Вработени во единиците на локалната самоуправа Демографски податоци Прашања за општо искуство Прашања за пристапот во работата Прашања за искуството од давањето социјални услуги Корисници на социјални услуги во центрите за социјална работа Демографски податоци Вид и задоволство од услуги Посебни барања (потреби) Заклучок и препораки Прилози Прашалник за вработени во центри за социјална работа Прашалник за вработени во единици на локална самоуправа Прашалник за корисници на социјални услуги во центри за соци јална работа Користена литература...119

5

6 ВОВЕД Издавањето на оваа публикација е резултат на проектот Вградување на родовата рамноправност во социјалната работа низ родова анализа и зголемување на капацитетите преку истражување што Заводот за социјални дејности го спроведуваше во периодот од 18 јули 2011 до 31 јули 2012 година. Проектот беше реализиран со финансиска поддршка од проектната канцеларија на Телото на Обединетите нации за родова рамноправност и зајакнување на жените (UN Women) во Скопје. Целта на овој проект беше да се унапреди родовата сензитивност на социјалните услуги преку подигнување на свеста за различните потреби и приоритети на жените и на мажите, девојчињата и момчињата, во процесот на давање услуги, како и во процесот на развој на политиките и мерките на локално ниво. Неговата реализиција отвора простор за Заводот за социјални дејности Скопје да реализира дел од стратешките цели од Националниот план за акција за родова рамноправност , во однос на остварувањето на неговите законски задолженија за подобрување на социјалната работа и социјалната заштита. Истовремено, родовата анализа на расположливите податоци го поддржува процесот на оценување на сегашниот систем на собирање податоци, со препораки за негово ревидирање и развивање мерки и политики за поефикасна социјална заштита на маргинализираните групи. Очекуваме сознанијата од оваа публикација да бидат инспирација за продлабочено разбирање на родовата перспектива за сите стручни работници во центрите за социјална работа, единиците на локалната самоуправа и други заинтересирани поединци и институции, кои во текот на својата секојдневна работа доаѓаат во контакт со лица што се изложени на некој социјален ризик. Истовремено, се надеваме дека тие ќе придонесат за зголемување на сензитивноста за родови прашања на сите професионалци, за родовата димензија на проблемите на лицата со кои работат, со што очекуваме подобрување на квалитетот на социјалните услуги, независно од полот на стручниот работник и од полот на корисникот на услугата. Со техничка и финансиска поддршка на канцеларијата на Телото на Обединетите нации за родова рамноправност и зајакнување на жените (UN Women), уште од 2010 година, Заводот за социјални дејности ги развива своите капацитети за вградување на родовата компонента во пристапот кон социјалните услуги. Во првата фаза, фокусот беше ставен на базична обука на подигнување на свесноста 5

7 за значењето на родовите прашања, низ која поминаа повеќе од 100 стручни работници од центрите за социјална работа и од установите за социјална заштита. Во текот на тој процес, како едно од клучните прашања беше идентификуван надостигот од родова анализа на податоците со кои располага Заводот. Поради тоа, Заводот ја истакна потребата од изработка на една покомплексна анализа за да се мапираат родово релевантните потреби на корисниците на социјални услуги од родова перспектива. Од друга страна, Заводот за социјални дејности е една од одговорните институции за спроведување на Националниот план за акција за родова рамноправност , во стратешката област, жената и социјалната заштита. Во овој национален документ е наведено дека во доменот на социјалната заштита постои застарен систем на собирање и обработка на статистичките податоци и дека не постојат родово сензитивни податоци. Исто така, наведено е дека нема егзактни податоци за составот на маргинализираните женски групи по ризици, дека сè уште не се применува методологијата за собирање родово разделени податоци и не е соодветно развиен системот за размена на податоци од различни сектори. Заводот за социјални дејности е во можност да одговори на двете задачи бидејќи од 2008 година, со финансиска поддршка на канцеларијата на УНИЦЕФ во Скопје, работи на развивање ресурсен центар за лица во социјален ризик, а со поддршка на Телото на Обединетите нации за родова рамноправност и зајакнување на жените (UN Women) ги прави првите чекори во спроведување анализа на расположливите податоци од родова перспектива. Проектот Ресурсен центар за лица во социјален ризик има цел да воведе изедначена и електронска евиденција на корисниците на социјални услуги во сите центри за социјална работа во Република Македонија. Базата на податоци стана оперативна во октомври 2010 година, но досега не е направена родова анализа на податоците. Заводот за социјални дејности го спроведе проектот Вградување на родовата рамноправност во социјалната работа низ родова анализа и зголемување на капацитетите преку истражување за да се направи родова анализа на расположливите податоци и да се направи комплементарно теренско истражување. Теренското истражување беше фокусирано на две главни прашања. Прво, да се утврди присуството на родовите стереотипи и предрасуди на оние што нудат социјални услуги, односно стручните работници во системот на социјалната заштита (центрите за социјална работа и единиците на локалната самоуправа), и, второ, да се истражат искуствата, перспективите и потребите на корисниците во врска со услугите од родова перспектива. Крајната цел на истражувањето беше да се погледне во распрос- 6

8 транетоста на социјалните ризици од родова перспектива и да се процени подготвеноста на оние што нудат социјални услуги да ги препознаат релевантните родови димензии во рамките на нивната работа, како и да се идентификуваат и да се отворат прашањата за начините на справување со потребите на корисниците од родова перспектива. Оваа публикацијата ги сумира наодите и резултатите од следниве компоненти на истражувањето: 1. Процена на распространети социјални ризици меѓу корисниците на социјалните услуги во земјава од родова перспектива. 2. Анализа на сензитивноста и капацитетот на давателите на социјални услуги и на други социјални актери за идентификување и адресирање на родовите аспекти во давањето на социјалните услуги и во рамките на дизајнот и спроведувањето политики, мерки или програми во областа на социјалната заштита. 3. Анализа на родовата димензија на потребата од социјални услуги од перспектива на корисниците. На крајот, наодите на истражувањето се во функција на формулирањето препораки за вградување и подобрување на родово сензитивни социјални услуги и се наменети за сите институции и поединци што се вклучени во процесот на креирање и спроведување на политиките од областа на социјалната заштита и родовата рамноправност. 7

9 1. РОДОВА АНАЛИЗА НА ПОДАТОЦИТЕ ОД РЕСУРСНИОТ ЦЕНТАР Проектот Ресурсен центар за лица во социјален ризик доведе до развој и одржување електронска евиденција на корисниците на социјални услуги во сите центри за социјална работа во Република Македонија. Со проектот се воспоставени 30 локални бази за корисници на социјални услуги во сите центри за социјална работа. Главната национална база е лоцирана во Министерството за труд и социјална политика, а резервната база се наоѓа во Заводот за социјални дејности. На тој начин се обезбедува комплетна квантитативна анализа на бројот на лицата што се евидентирани во различни социјални ризици, со што се обезбедува и солидна основа за квалитативна анализа на состојбите во областа на социјалната заштита во Република Македонија. По исцрпното тестирање на индикаторите, кои ќе покажат зошто едно лице се наоѓа во одреден/и социјален/ни ризик/ци, во проектот се издифиренцираа 26 различни категории лица, поделени во две групи. Првата група се лицата што се наоѓаат во некој социјален ризик (22 категории), а во втората се т.н. даватели на услуги (4 категории). Во групата на социјални ризици се издвоени следниве категории: 1. дете без родителска грижа; 2. дете на кое му се уредуваат односите со родителот, со кого не живее; 3. малолетно лице што сака да стапи во брак пред полнолетство; 4. самохран родител; 5. жртва на семејно насилство; 6. сторител на семејно насилство; 7. жртва на сексуална злоупотреба; 8. дете на улица; 9. бездомно лице; 10. лице со пречки во интелектуалниот развој и со телесна попреченост; 11. лице што злоупотребува алкохол; 12. лице што злоупотребува дрога и други психотропни супстанции; 13. лице што се проституира; 14. лице-жртва на трговија со луѓе; 15. дете со воспитно-социјални проблеми; 8

10 16. малолетно лице-сторител на кривично дело; 17. возрасно лице по отпуштање од установа; 18. возрасно лице со изречена алтернативна мерка; 19. лица со нарушени партнерски и брачни односи; 20. лица со нарушени семејни односи; 21. старо лице без семејна грижа; 22. лице-азилант. Во групата на даватели на услуги се издвоени следниве кате- 1. носител на згрижувачко семејство; 2. лице - старател 1 ; 3. службено лице како старател ; 4. старател во посебни случаи. гории: Преку овој проект беше изработен апликативен ВЕБ-софтвер ЛИРИКУС, во кој стручните работници вршат електронска евиденција на сите (активни и пасивни) корисници на социјални услуги што се евидентирани во сите центри за социјална работа. Во овој софтвер, полот на лицето е задолжителен индикатор за сите претходно наведени категории лица (лица во социјален ризик и даватели на услуги). На тој начин, сега Заводот за социјални дејности располага со родово разделена статистика за сите категории корисници на социјални услуги, чија електронска евиденција е задолжителна со донесувањето на правилникот за начинот на водење и содржина на евиденција за корисниците на правата од социјална заштита и документација за стручната работа (Службен весник бр. 171, од година). Во прилог на овој текст, ви прикажуваме табеларни прикази за евидентираните лица во социјален ризик и даватели на услуги, вкрстени со индикаторот пол, и некои други показатели за социјалната слика во Република Македонија. Напоменуваме дека презентираните бројки ги опфаќаат само електронски внесените досиеја на корисници до година. 1 Во согласност со Законот за семејството, работите на старателството ги врши центарот за социјална работа непосредно, преку старатели или други лица што вршат работи поврзани со старателството. Доколку центарот за социјална работа одлучи должноста старател да ја врши непосредно, за старател се поставува службено лице од центарот. 9

11 Табела 1: Ризици и даватели на услуги, според пол Ризици и даватели на услуги Машки Женски Пар Вкупно Дете без родителска грижа Дете на кое му се уредуваат односите со родителот и блиски сродници со кои не живее Лица со нарушени партнерски или брачни односи Малолетно лице со наполнети 16 години кое сака да стапи во брак Самохран родител Жртва на семејно насилство Лице-сторител на семејно насилство Лице-жртва на сексуална злоупотреба Лице на улица Бездомно лице Лице со пречки во менталниот развој и со телесна попреченост Лице што злоупотребува алкохол или се лекува од зависност од алкохол Лице што употребува, односно злоупотребува дроги и други психотропни супстанции и прекурзори Лице-жртва на трговија со луѓе Лице што се проституира 1 1 Дете со воспитно-социјални проблеми Малолетно лице сторител на кривично дело Возрасно лице по отпуштање од казнена установа Возрасно лице со изречена алтернативна мерка 1 1 Старо лице Лице-азилант Лица со нарушени семејни односи Носител на згрижувачко семејство Лице-старател Службено лице како старател Старател во посебни случаи Вкупно Од табела 1 може да се увиди дека од вкупниот број лица (8.647) во сите категории (освен во категоријата лица со нарушени партнерски или брачни односи) што се во електронска евиденција, 61,4 % или лица се од машки пол, а 38,6 % или лица се од 10

12 женски пол. Од ова може да се забележи дека мажите во малку поголем процент се евидентирани како корисници на социјалните услуги. Она што е интересно од родов аспект е разликата меѓу машките и женските корисници евидентирани во одредени социјални ризици и/ или даватели на услуги. Имено, особено значаен број корисници од машкиот пол, за разлика од женскиот, се забележува кај малолетни сторители на кривични дела (95%), лице-азилант (89,5%), лице-сторител на семејно насилство (83,4%), дете со воспитно-социјални проблеми (73%), лице што употребува, односно злоупотребува дрога и други психотропни супстанции и прекурзори (89,3%), возрасно лице по отпуштање од казнена установа (95%), лице што злоупотребува алкохол или се лекува од зависност од алкохол (87,5%). Од друга страна, женските корисници на одредени социјални услуги се позабележителни кај други социјални ризици, особено во жртва на семејно насилство (80,1%), носител на згрижувачко семејство (81%), службено лице како старател (70%), малолетно лице со наполнети 16 години што сака да стапи во брак (95,3%), самохран родител (72,9%), лице-жртва на сексуална злоупотреба (84,6%), лице-жртва на трговија со луѓе (80%). Кај останатите социјални ризици и даватели на услуги не се забележува значителна разлика во соодносот меѓу машките и женските корисници. Во согласност со дефиницијата за брак од Законот за семејството, во програмата ЛИРИКУС се евидентираат и лицата со нарушени брачни и партнерски односи. До наведениот датум, во електронската евиденција има парови што имале нарушени односи во бракот или во партнерскиот однос. Евидентираниот број на парови не значи дека во овој ризик се евидентирани индивидуално мажи и жени. Во согласност со сознанијата дека во центрите за социјална работа во Република Македонија има случаи кога едно лице се има разведено (или е во постапка на развод или прекин на вонбрачна заедница со дете) од две или повеќе лица од спротивниот пол, во електронската евиденција имаме и индивидуални лица, од кои жени и мажи. Табела 2 ја покажува етничката припадност на мажите и на жените што се евидентирани како лица со нарушени партнерски или брачни проблеми. 11

13 Табела 2: Евидентирани лица со нарушени партнерски и брачни односи, според етничка припадност и пол Етничка припадност на евидентирани лица со нарушени партнерски и брачни односи Машки Женски Вкупно Mакедонци Албанци Турци Роми Власи / 1 1 Срби Бошњаци Не се изјасниле Останато Непознато Вкупно Најголем број од евидентираните лица со нарушени партнерски и брачни односи се Македонци со 74,7% (1742), потоа следуваат Албанците со 13% (302) и Ромите со 5,6% (130). Останатите етнички заедници се помалку застапени. Разликата во бројот на машките и на женските лица во различни етнички заедници може да упатува на фактот дека одреден број лица се развеле или регулираат односи од вонбрачна заедница со две или повеќе лица од спротивниот пол. Но, во одредени случаи може да станува збор и за бракови или вонбрачни заедници меѓу лица од различна етничка припадност. Табела 3: Етничка припадност на евидентираните лица, со пол и брачен статус Етничка Без Неженет - Женет - Разведенразведена вдовица заедница Вкупно Вдовец- Вонбрачна припадност одговор немажена мажена М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж Македонци Албанци Турци Роми Власи / 1 1 / / 1 / / / 9 5 Срби / Бошњаци / 4 6 / 1 / 1 / / Друго Вкупно Во електронски евидентираните корисници на социјални услуги и/или даватели на услуги преовладува македонската етничка 12

14 припадност со 61,1% (5.280 лица). Со меѓусебно приближен процент се лицата од албанска и од ромска процентуална застапеност (15,2%, односно 14,1%). Во останатите етнички заедници се евидентирани помал број корисници на социјални услуги, односно даватели на услуги. Од аспект на брачниот статус, во индивидуалните ризици преовладува брачниот статус неженет/немажена, со вкупно евидентирани лица, а потоа следува брачниот статус женет/мажена со лица. Останатите три категории имаат пониска статистичка застапеност. Со оглед на фактот дека лицата со нарушени брачни и партнерски односи најчесто се во брак во текот на спроведувањето на мировната постапка, можеме да заклучиме дека на ниво на вкупно евидентирани ризици преовладува брачниот статус женет/мажена. Со оглед на полот на корисниците, машкиот пол е помногуброен кај сите националности, а во однос на брачниот статус, мажите се помногубројно евидентирани како неженети и разведени, а жените како мажени, вдовици или како партнерки во вонбрачна заедница. 13

15 Табела 4: Евидентирани лица според степен на образование, според пол и според работен статус ВКУПНО без одговор вработени самовработен/а (без вработени) самовработен/а (со вработени) ученици студенти домаќин/ ка лице неспособно за работа невработен/а пензионер/ка непознато М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж М Ж без одговор без образование незавршено основно образование основно училиште специјално основно училиште посебна паралелка во основно училиште средно училиште специјално средно училиште висока стручна школа високо образование магистратура 2 2 докторат ВКУПНО (пол)

16 Во согласност со работниот статус се издвојуваат 22,6% евидентирани лица за кои не е одговорено ова прашање, што, најверојатно, се должи на фактот дека овој индикатор не е задолжителен во програмата. За останатите 77,4 %, за кои е одговорено на ова прашање, е забележливо дека со висока бројка се евидентирани невработените лица, вкупно 2.037, од кои се мажи, а 778 се жени. Другите категории се препознатливи во помал број случаи, а најмалку во статусот самовработен/а (со вработени), со незначителни 0,09%. За повеќе од половината евидентирани лица (60,5%) не е евидентиран ни степенот на завршено образование, што, исто така, се должи на незадолжителноста на ова прашање во програмата. Од останатите, за кои има податок, се издвојуваат лицата со завршено основно образование (989), со незначителна процентуална разлика меѓу машките и женските корисници, и лицата со средно образование (1.054), со малку повисока процентуална застапеност на машките корисници. Независно од полот, со висока бројка се препознатливи и лицата без образование (840). Во сите други степени на образование бројот на машки корисници е незначително поголем од бројот на женските, освен во категоријата висока стручна школа (вишо образование), каде што доминираат жените со 69,2 %. За посликовит и подетален приказ на состојбата со корисниците на социјални услуги и даватели на услуги, во понатамошниот текст презентираме вкрстени табеларни прикази на случаи, кај кои е повоочлива разликата во евидентираните машки и женски корисници: 1. лице што злоупотребува дрога и други психотропни супстанци; 2. лице-азилант; 3. малолетно лице што сака да стапи во брак пред полнолетство; 4. семејно насилство (жртви и сторители). 15

17 1.1. ЗАВИСНОСТИ ОД ДРОГА Употребата, односно злоупотребата на дрога и други психотропни супстанци има многубројни аспекти специфични за полот. Општеството и семејството подолго време го толерираат користењето на дрогата кај мажите, што им овозможува подолго време за користење дрога. Мажите имаат поголем пристап кон финансиски ресурси, што им овозможува и полесен пристап до дрогата. Но, користењето дрога кај жените, обично, се премолчува, се чува во тајност, а не е изненадувачки ако и многу години остане незабележано од членовите на семејството. Злоупотребата на дрогата кај жените може да не се признава и поради срам и осудување од околината, што може да е фактор за малиот број евидентирани жени во рамките на овој ризик. Родовите стереотипи им пропишуваат на жените одредени улоги кои повеќе се врзани за просторот во кој доминира приватната димензија на злоупотреба на дрога кај жените. Невидливоста на злоупотреба на дрога од жените може да биде и резултат од сопствениот избор на жените за видот дрога што ја злоупотребуваат. Во согласност со нивните општествени улоги, очекувања и ограничувања, жените имаат ограничена контрола над финансиските ресурси и ограничен пристап до просторите каде што има на располагање нелегална дрога. Од друга страна, жените имаат полесен пристап до одредени лекарства што се препишуваат на рецепт. Но, непотребно е да се нагласува дека лекарствата со рецепт не предизвикуваат зависност со иста сериозност како во случајот на нелегални дроги, особено за последиците во семејството. Остен и Влугт (Oosten & Vlugt) истакнуваат три аспекти специфични за полот, кои влијаат врз злоупотребата на дрогата: мотивите и искуството на поединецот, видот на наркотикот, како и ситуацијата во која се злоупотребува дрогата. 2 Мотивите на мажите и на жените поради кои злоупотребуваат дрога се различни. Најчесто мажите покажуваат ризично однесување бидејќи тоа е еден од начините за докажување на мажественоста во социјалната средина. Други мотиви за злоупотреба на дрога кај машкиот пол се желбата за контрола над другите, потребата за агресивна доминација, чувството на припадност, желбата за поголема самодоверба, намалување на стресот и подобрување на сликата за себе во социјален, емоционален, меѓучовечки, сексуален и ментален план. Како најчести причини за злоупотреба на дрога од женскиот пол се желбата за поголема самодоверба, надминување на самотијата, полесно воспоставување контакти, покажување пасивен отпор, полесно 2 Oosten, N., Vlugt, I., (2004), Rod I spol u psiho-socijalnom radu, Prirucnik za savjetovanje, Drustvo za psiholosku pomoc, Zagreb, str

18 соочување со секојдневието и желбата за поголема женственост. 3 Некои мажи и жени злоупотребуваат дрога поради полесно исполнување на своите улоги поврзани со родот. На пример, мажот екстернализира за да ја нагласи својата непопустливост, а жената интернализира за да го надмине своето разочарување од пропаѓањето на интимната врска. Постојат и луѓе што со употреба на дрога собираат храброст за да можат, во врска со својот пол, да се однесуваат спротивно од очекувањата на општеството. Разните видови на дрога може да имаат различно влијание врз корисниците, но најсилни се стимулирачките и халуциногените ефекти. Ефектите од злоупотребата на дрога кај мажите и кај жените зависат од телесната тежина и од односот меѓу маснотиите и течностите во телото. По правило, жените потешко го поднесуваат влијанието на стимулирачките средства бидејќи процесот на ослободување од стимулансите е многу побавен во женското тело отколку во машкото. Од друга страна, жените почесто консумираат средства за смирување и за спиење отколку мажите. Постои верување дека мажите користат средства што се леснодостапни и што самите можат да ги контролираат, додека жените земаат средства што се издаваат на рецепт со упатство за употреба. Таквата медицинска легитимност е само утеха за жените. За злоупотребата на дрога кај мажите и кај жените е значајна и ситуацијата во која се злоупотребува дрогата. Културните норми и вредности доаѓаат до израз дури откако ќе настане проблемот. Во нашето општество, мажите што злоупотребуваат дрога се помалку критикувани од жените во таква состојба и затоа повеќето зависници од дрога се мажи. Табела 5: Лица што употребуваат, односно злоупотребуваат дрога и други психотропни супстанции и прекурзори, според место на живеење и според пол Место на живеење Машки Женски Вкупно Без одговор Село Град Вкупно Од табела 4 можеме да забележиме дека од вкупниот број евидентирани лица, 83% (93 лица) живеат во градска средина, 16,1% (18 лица) живеат во селска средина, а за 0,9%, односно само за едно лице, не е даден одговор каде живеат. Гледано според полот на лицата што злоупотребуваат друга, може да се забележи дека и кај машки- 3 Оp.Cit.., str

19 от и кај женскиот пол бројот на корисници е многу поголем во градска средина. Од вкупно 100 машки лица што злоупотребуваат дрога, 84% живеат во град, а 15% во село. И кај евидентираните женски лица (вкупно 12), видливо е дека 75% живеат во град, а 25% во село. Поголемата присутност на дрогата во градската средина, најверојатно, се должи на полесната достапност и на дистрибуцијата на дрогите, поголемата анонимност што ја нуди градот и поголемото влијание на самата средина. Табела 6: Степен на образование на лица што употребуваат, односно злоупотребуваат дрога и други психотропни супстанции и прекурзори, според пол и возраст (малолетни/полнолетни) Степен на Машки Женски образование Малолетни Полнолетни Малолетни Полнолетни Вкупно Без одговор 2 / / / 2 Без образование / 1 / / 1 Незавршено основно / 3 / / 3 образование Основно училиште 1 37 / 6 44 Средно училиште / 53 / 6 59 Специјално средно / 1 / / 1 училиште Високо образование / 1 / / 1 Докторат / 1 / / 1 Вкупно според пол 3 97 / Вкупно * Броевите во табелите се апсолутни бројки Од табела 6 може да се констатира дека во евидентираните лица што злоупотребуваат дрога преовладуваат полнолетни лица (109), и тоа со 100% кај женскиот и со 97% кај машкиот пол. Според степенот на образование, најмногу евидентирани лица се забележуваат кај категориите основно училиште, со 39,3% (44 лица), и средно училиште, со 52,7% (59 лица). Во согласност со полот, и кај машките и кај женските евидентирани лица одделно преовладуваат овие две категории на степен на завршено образование. Имено, од 100 евидентирани лица од машки пол, 38% се со завршено основно училиште, а 54,6% се со завршено средно. Кај женскиот пол, од вкупно 12 евидентирани лица, 50% се со завршено основно училиште, а 50% 18

20 се со завршено средно. Во другите категории според степенот на образование се забележува незначителен статистички процент. Табела 7: Етничка припадност на лица што употребуваат, односно злоупотребуваат дрога и други психотропни супстанции и прекурзори, според пол Етничка припадност Машки Женски Вкупно Македонци Албанци 19 / 19 Турци 4 / 4 Роми 8 / 8 Срби 2 / 2 Останато Вкупно * Броевите во табелите се апсолутни бројки Во однос на етничката припадност на лицата што злоупотребуваат дрога и други психотропни супстанци преовладува македонската етничка припадност со 67%, па албанската со 17%. Со значително помал статистички процент се евидентирани лица со турска, ромска и српска етничка припадност, а воопшто не се евидентирани влашката и бошњачката. Македонската етничка припадност преовладува кај двата пола, и тоа со 64% кај машкиот пол и со 91,7% кај женскиот. Табела 8: Најчесто злоупотребувана дрога во минатото од лица што употребуваат, односно злоупотребуваат дрога и други психотропни супстанции и прекурзори, според пол Најчесто злоупотребувана дрога во минатото Машки Женски Вкупно Марихуана Хероин Метадон Хипнотоци Седативи (дејазепам) Кокаин Вкупно * Броевите во табелите се апсолутни бројки Кај двата пола најчесто злоупотребувана дрога во минатото од евидентираните лица бил хероинот. Кај машкиот пол се евидентирани и некои други видови дрога, и тоа марихуаната со 24%, по 2% седативите и кокаинот, и по 1% метадонот и хипнотиците. Релативно изненадувачки, и покрај општо познатиот факт дека жените најмногу ги користат седативите, кај евидентираните лица што злоупотребува- 19

21 ат дрога од женски пол во апсолутни 100% е евидентиран хероинот како дрога што ја користеле во минатото. Табела 9: Примарна причина за посегнување по дрога и/или психотропна супстанција, според пол Примарна причина за посегнување по дрога и/или Машки Женски Вкупно психотропна супстанција Без одговор Љубопитност Влијанието на пријатели, односно група врсници Личен избор и желба да почне со користење дрога односно друг вид психотропна супстанција Психички притисок поради некој личен проблем/проблем во социјалната средина Вкупно Од евидентираните лица, и од машки и од женски пол, како примарни причини за посегнување по дрога најчесто се јавуваат љубопитноста и влијанието на пријатели, односно група врсници. Кај машкиот пол двете причини се препознатливи со по 40%, а кај женскиот, љубопитноста е препознаена кај 50%, а влијанието на пријателите, односно група врсници кај 25%. Кај евидентираните лица од машки пол се издвојуваат и 15% за психичкиот притисок поради некој личен проблем/проблем во социјалната средина АЗИЛАНТИ Во согласност со Законот за изменување и дополнување на Законот за азил и привремена заштита (Службен весник на РМ бр. 142/2008), правото на азил е заштита што Република Македонија ја дава под услови и постапкa предвиденa со овој закон на следниве категории лица: - признаен бегалец (бегалец под Kонвенција за статусот на бегалците) од 1951 година и протокол за статусот на бегалците од 1967 година; - лице под супсидијарна заштита. 4 Лицата што имаат право на азил се соочуваат со нова култура и нови обичаи, па можат да доживеат и многу други проблеми. На 4 Закон за азил и привремена заштита, Сл. весник на РМ 142/

22 пример, нивните дипломи може да не се признати, да не можат да најдат работа по струка, да се соочат со многубројни практични и материјални проблеми кои не знаат да ги решат на лесен начин поради слабо познавање на законите и на институциите. Искуството на овие лица може да се разгледува и од родов аспект бидејќи тие можеби биле жртви на воени или на други слични насилни дејства. И мажите и жените можеле да бидат мачени, сексуално злоупотребувани, работно искористувани, дури и сведоци на убиства на членови на нивните блиски семејства. Во културите на земјите од кои доаѓаат лицата со право на азил важат поинакви општествени ставови, норми и вредности за положбата, однесувањето и улогите на мажите и на жените. Затоа, начинот на кој лицата со право на азил ќе ги прифатат и ќе реагираат на културните вредности и норми во земјата во која доаѓаат може да им предизвика многубројни психички проблеми и проблеми со опкружувањето. Ова може да биде особено стресно за жените што имаат статус на економски зависни партнерки, што може да доведе до ограничување на нивните права за вработување и за социјална заштита. Тие може да доаѓаат од земји во кои жените имаат ограничени можности за образование и со тоа да бидат непожелни на пазарот на трудот. Со тоа стануваат ризична група за сиромаштија. 5 Лицата со право на азил, особено оние што доаѓаат од патријархални општества, може да се соочат со значајно губење на статусот што го имале во земјата од која доаѓаат. Тоа за нив може да претставува голем проблем поради ниските примања, изложеноста на дискриминација и недостигот од моќ и контрола над другите. Може да се очекува дека лицата со право на азил во својата верска определба ќе ја најдат основата за животот во културално поинаков свет, и со тоа нивната вероисповед да стане многу важна, дури и догматична, и тоа повеќе отколку во нивната татковина. Поради тоа, треба да се обрнува големо внимание на нивните искуства на дискриминација и злоупотреба, врз основа на полот и етничката и верската припадност. Исто така, треба да се земе предвид социокултурната положба на земјата од која доаѓаат, како и проблемите со кои се соочиле во новата земја за да развијат родов и културален идентитет. Во зависност од општествената положба што ја имале и културата на нивната матична земја, Остен и Влугт (Oosten & Vlugt) наведуваат дека може да се јави силна поврзаност меѓу економската положба на мажот или на жената од една страна и пречките на кои наишле од друга страна за да можат да функционираат како маж или жена. 6 На пример, мажите што имале важна општествена положба во 5 Gender Inequalities in the Risks of Poverty and Social Exclusion for Disadvantages Groups in Thirty European Countries, (2006), European Commission, p Oosten, N., Vlugt, I., (2004), Rod I spol u psiho-socijalnom radu, Prirucnik za savjetovanje, Drustvo za psiholosku pomoc, Zagreb, str

23 својата матична земја, може да се соочат со слабо платена работа или да станат корисници на социјална парична помош. Табела 10: Степен на образование на азилантите, според пол Степен на образование Машки Женски Вкупно Без одговор Без образование Незавршено основно образование Основно училиште Докторат ВКУПНО Кај 80,8% (193) од вкупно 239 евидентирани азиланти не е евидентиран степенот на нивното образование, што, веројатно, се должи на недостигот од информации, како и на фактот што ова прашање не е задолжителен индикатор во програмата. Од останатите за кои има одговор, кај машкиот пол се евидентирани 3 азиланти без образование, 6 со незавршено основно образование, 5 со основно училиште и 1 азилант е со завршен докторат. Кај женскиот пол е евидентирана само 1 азилантка со завршено основно училиште. Табела 11: Здравствено осигурување на азилантите, според пол Здравствено осигурување Машки Женски Вкупно Без одговор Осигуреник Член на семејство на осигуреник Не е здравствено осигуран Непознато Вкупно И во однос на начинот на здравствено осигурување на азилантите, за најголемиот број случаи (170) нема одговор, што, веројатно, се должи на наведените причини. Од останатите, во најголемиот број случаи азилантите не се здравствено осигурани, а во мал број се евидентирани лични осигуреници (4) и членови на семејство на осигуреник (8). Анализата е иста за двата пола, со мала разлика во фактот што жените се повеќебројни од мажите само во категоријата член на семејство на осигуреник. 22

24 Табела 12: Држава од која потекнуваат азилантите, според пол Држава на потекло на азилантите Машки Женски Вкупно Без одговор Авганистан Азербејџан Алжир Бангладеш Грузија Индија Ирак Иран Коморски Острови Косово Мавританија Мароко Пакистан Сирија Сомалија Чешка Вкупно Од табела 12 е видливо дека најголемиот број азиланти (142) дошле од Авганистан, од кои 127 мажи и 15 жени. Само од машкиот пол се евидентирани 30 лица од Пакистан, 15 од Сомалија, 8 од Ирак, 7 од Мароко, 3 од Коморски Острови, 2 од Иран и по едно лице од Азербејџан, Алжир, Бангладеш, Грузија, Индија, Мавританија и од Сирија. Само една жена е дојдена од Чешка. Еден маж и една жена се дојдени од Грузија, а од нашиот сосед Косово во евиденција се 17 лица, од кои 9 се машки, а 8 се женски. За 6 машки лица нема податок од која држава се дојдени. Табела 13: Вид на корисник (азилант), според пол Вид на корисник Машки Женски Вкупно Без одговор Признаен бегалец Лице под супсидијарна заштита Лице под хуманитарна заштита Барател на азил Вкупно Најголем број (220) или 92% од евидентираните лица се баратели на азил, и тоа од двата пола (94,9% од мажите и 68% од жените). Десет лица имаат статус на признаен бегалец, од кои 7 лица се 23

25 машки, а 3 се женски. Од останатите категории корисници, 1 машко лице е евидентирано како лице под хуманитарна заштита, а за едно нема одговор. Жените преовладуваат само во категоријата на лица под супсидијарна заштита бидејќи од евидентираните 7, 5 се жени, а другите 2 се мажи МАЛОЛЕТНИЧКИ БРАКОВИ Според Законот за семејството 7, бракот е со закон уредена заедница на живот на маж и жена во која се остваруваат интересите на брачните другари, семејството и општеството. Односите меѓу брачните другари се засноваат врз слободна одлука на мажот и на жената да склучат брак, врз нивната рамноправност, меѓусебно почитување и заемно помагање. Брак може да склучат две лица од различен пол со слободно изјавена волја пред надлежен орган, на начин определен со закон. Истовремено, во согласност со Законот, не може да склучи брак лице што не навршило 18 години од животот. Надлежниот суд може, во вонпроцесна постапка, да дозволи склучување брак на лице кое навршило 16 години од животот доколку утврди дека тоа достигнало телесна и душевна зрелост потребна за вршење на правата и на должностите што настапуваат во бракот, а по претходно добиено мислење од здравствена установа и укажана стручна помош во центарот за социјална работа. Центарот за социјална работа на идните брачни партнери им укажува на значењето на брачната заедница и на обврските што произлегуваат од неа, како и на последиците од евентуалната бременост и одговорностите што ќе произлезат од родителството. Според официјалните статистички податоци во Република Македонија, иако во последните години малку се намалува бројот на лица што склучуваат брак меѓу 15 и 19 години, графикон 1 покажува дека во периодот од 2005 до 2009 година со 85% преовладуваат младите невести, за разлика од младите младоженци со 15%. 8 7 Закон за семејството (Сл. весник на РМ бр.157/2008, чл. 6) 8 Жените и мажите во Македонија (2010), Државен завод за статистика, Скопје 24

26 Графикoн 1: Бракови на возраст меѓу 15 и 19 години (ДЗС на РМ ) невеста младоженец Во согласност со податоците на Државниот завод за статистика, и во 2010 година мнозинството од лица што склучиле брак на возраст под 20 години се девојчиња (230 од 329 или 70%). Од друга страна, мнозинството од млади невести под 20 години се мажат за постари младоженци. Освен споменатите 230 млади невести што склучиле брак со младоженци на иста возраст, остатокот (1.727 од или 88%) млади невести склучиле брак со повозрасни младоженци. Всушност, млади невести склучиле брак со младоженци на возраст од 20 до 24 години, 418 млади невести склучиле брак со младоженци на возраст од 25 до 29 години, а 102 склучиле брак со младоженци постари од 29 години. 9 Малолетничкиот брак предизвикува одредени последици. Со прераното влегување во брак се повредуваат основните права на децата за здрав психолошки развој, заштита на нивното здравје и остварување на правото на образование. Девојчињата втурнати во брак, покрај тоа што им е одземено правото на безгрижно детство и образование, имаат големи шанси да бидат заразени со разни полови болести, па и со ХИВ/СИДА, поради генералниот недостиг од превенција и едукација во однос на репродуктивното здравје. Со прераното стапување во брак се крши правото на образование на малолетникот што стапува во брак. Напуштањето на основното образование поради брак можеби е сè поретко, но затоа во прва и во втора година од средното образование тоа добива загрижувачки размери. Ако редовното образование (задолжителното основно и средно образование) завршува на приближно 18 години, се наметнува прашањето за можноста на девојчињата да го комплетираат своето образование и да остварат едно од своите основни права. Ова е особено ризично за девојчињата од сиромашни средини, чие право на образование е скратено поради оддалеченоста на училиштето, како и поради недостигот од средства за школување. 9 Склучени и разведени бракови во 2010 година, Државен завод за статистика, Скопје 25

27 Ако во малолетнички брак се роди и дете, тоа значи дека и родителот во исто време е дете, па се наметнува прашањето за подготвеност за воспитување и подигнување на идните генерации. Бременоста кај девојчињата е опасна по живот бидејќи кај девојчиња помлади од 15 години, па и на 16 или 17-годишна возраст, репродуктивни органи се недоразвиени, а на таа возраст и растењето сè уште трае. Девојчињата, особено во селата, се принудени да ја почитуваат волјата на родителите и уште на два-тринаесет години да запловуваат во брачните води. Возрасните ги забораваат детските права, а нивните деца, наместо да растат безгрижно, се принудени да размислуваат за брачни проблеми. Тоа е возраст на која на девојчињата сè уште им е потребна детска игра, а не грижа за брак и за семејство. Табела 14: Етничка заедница на малолетни лица со навршени 16 години што сакаат да стапат во брак пред полнолетство, според пол Етничка заедница Машки Женски Вкупно Македонци Албанци Турци Роми Бошњаци Не се изјасниле Останато Непознато Вкупно Од вкупно евидентирани 107 малолетни лица со навршени 16 години што сакаат да стапат во брак, 102 лица или дури 95,3% се од женски пол, а само 5 лица, односно само 4,7%, се од машки пол. Од евидентираните момчиња, 2 се Македонци, 2 се Роми и само едно момче е евидентирано во категоријата останато. Кај евидентираните девојчиња преовладува македонската етничка припадност, со 46,1%. Понатаму, забележителни се и албанската (20,6%), ромската (17,6%) и турската (8,8) етничка припадност. Останатите категории имаат незначителен статистички процент. И покрај општествената претпоставка дека во оваа категорија на социјален ризик би преовладувал бројот на ромски девојчиња, сепак во електронската евиденција е најголем бројот на македонски малолетнички што сакаат да стапат во брак пред полнолетство. Можеби тоа се должи на честата практика на вонбрачен соживот кај ромската популација. 26

28 Табела 15: Дали се школуваат малолетните лица со наполнети 16 години што сакаат да стапат во брак пред полнолетство, според пол Дали се школуваат? Машки Женски Вкупно Без одговор Да Не прекинато образование Не завршено образование Не Вкупно Од вкупно евидентираните малолетни лица со навршени 16 години што сакаат да стапат во брак пред полнолетство, само 31 лице се школуваат, и тоа 30 девојчиња и 1 момче. Кај останатите момчиња, две го завршиле образованието, едно го прекинало, а за едно нема податок. Кај девојчињата, иако 28 го имаат завршено своето образование, во согласност со возраста, мислиме дека тоа се однесува на основно образование. Од друга страна, има 18,6% девојчиња што не го завршиле своето образование и 17,6% што го прекинале образованието. За 7 евидентирани девојчиња нема податок дали се школуваат. Во врска со ова, напоменуваме дека податоците за тоа дали малолетниците се школуваат се однесуваат на моментот на нивното пријавување и евидентирање во ЦСР. Табела 16: Место на живеење (село град) на малолетните лица со навршени 16 години што сакаат да стапат во брак пред полнолетство, според пол Место на живеење (село град) Машки Женски Вкупно Без одговор Село Град Вкупно Од вкупно евидентираните малолетни лица што сакаат да стапат во брак со навршени 16 години, пред полнолетство, за 25 (23 женски и 2 машки) нема податок за нивното место за живеење. Кај останатите 79 девојчиња, 48 (47,1%) живеат во село, а 31 (30,4%) во град. Статистички гледано, разликата меѓу бројот на лица што живеат во градска или селска средина не е значајна. 27

29 Табела 17: Објаснети ризици од рана бременост на малолетните лица со навршени 16 години што сакаат да стапат во брак пред полнолетство, според пол Објаснети ризици од рана бременост Машки Женски Вкупно Без одговор Да Не Вкупно ЦСР има законска обврска да дава стручна помош на лицата што сакаат да стапат во брак пред полнолетство, во чии рамки влегува и делот за ризици од рана бременост. Во електронската евиденција е видливо дека, независно од полот, речиси на сите евидентирани малолетни лица што сакаат да стапат во брак пред полнолетство (86,9%) им се објаснети ризиците од раната бременост. За останатите 13,1% (14 девојчиња) немаме одговор зошто не им се објаснети ризиците од раната бременост СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО (ЖРТВИ И СТОРИТЕЛИ) Насилството на жените е една од најраширените форми на кршење на човековите права. До неодамна на насилството се глeдаше како на приватен или проблем на семејството. Меѓутоа, сега веќе е општоприфатено дека овој вид насилство е општествено-здравствен проблем кој влегува во сите пори на едно општество. Во позитивното законодавство, семејното насилство е регулирано со многубројни закони и други документи: Закон за семејството (чл. 94 б-ј), Кривичен законик на Република Македонија (чл. 122, став 19), Закон за еднакви можности на жените и на мажите (чл. 3), Национален план за акција за родова рамноправност (стратешка област: жената и насилството), Национална стратегија за заштита од семејното насилство Исто така, Република Македонија ја има ратификувано и Конвенцијата за елиминација на сите форми на дискриминација на жената (CEDAW) и е една од првите земји-потписнички на Конвенцијата за спречување и борба против насилството врз жените и семејното насилство. 10 Според Законот за семејството (чл. 94), се забранува секаков вид насилство меѓу членовите на семејството, без оглед на пол и на возраст. Под насилство во бракот и во семејството се смета однесување на член од семејството кој со примена на сила, закана и заплашување врши телесни повреди, емоционална или сексуална злоупо- 10 Види: 28

30 треба и материјално, сексуално или работно искористување на друг член на семејството. Како насилство се смета однесување сторено: - од еден брачен другар врз друг брачен другар што живеат или живееле во брачна или вонбрачна заедница или во кој било вид заедница како семејство или ако имаат заедничко дете; - меѓу браќа и сестри, полубраќа и полусестри; - над дете; - над постари членови во семејството; - над лица - членови на семејството чија деловна способност е делумно или целосно одземена. Семејното насилство како своевиден феномен е најекстремниот облик на родова дискриминација во 21 век, еден од главните механизми што влијаат врз одржувањето на нерамноправната положба меѓу половите. Прашањето на семејното насилство е прашање на контрола и моќ за одредени односи во семејството, прашање за тоа кој и како ја чувствува својата позиција и како ја покажува својата моќ. Тоа резултира од постојните структурни родови нееднаквости кои го зголемуваат ризикот од насилство на мажите врз жените. 11 Според Остен и Влугт (Oosten & Vlugt), фактот дека мажите најчесто се сторители на семејно насилство се припишува на дефинирањето на поимот род во нашето општество, дека агресивното однесување на мажите се дозволува како реакција на напнатост. Потоа, тука е и идејата дека мажот е газда во куќата, а жените немаат друг избор освен да покажат послушност, страв и ранливост. 12 Насилството во семејството може да се објасни како едно интерактивно однесување на поголем број сторители, кои може да се групираат во три нивоа - индивидуални, семејни и општествени карактеристики. 13 Индивидуалните карактеристики ги вклучуваат карактерот на личноста, развојниот пат на поединецот, неговите или нејзините животни погледи, вредности, верувања и слично. Семејните карактеристики ја вклучуваат динамиката, улогите и облиците на однесување во партнерските односи и меѓу сите, од најмладиот до најстариот член на семејството. Социо-културните карактеристики ги вклучуваат опш- 11 UN Secretary General In-depth study on Violence against Women (2006) 12 Oosten, N., Vlugt, I., (2004), Rod I spol u psiho-socijalnom radu, Prirucnik za savjetovanje, Drustvo za psiholosku pomoc, Zagreb, str Национална стратегија за заштита од семеjно насилство , стр

31 тествените односи и состојби, нормите, законот и практиката во правосудниот систем. Особено значење има интеракцијата на поединецот во социјалната околина, социјалните стресови кои се поврзани со невработеноста, економската несигурност, неефикасноста на правосудството, кои придонесуваат за насилство во семејството. Исто така, се однесува и на нормите, вредностите и стереотипите во семејниот живот, толерантен став спрема насилството и прифаќање на насилството во општеството, како и ставовите кон еднаквоста и праведноста. Во прилог претставуваме одредени податоци за жртвите и за сторителите на семејно насилство пријавени во центрите за социјална работа. Табела 18: Етничка припадност на жртви на семејно насилство, според пол и место на живеење Машки Женски Етничка Без Вкупно припадност одговор Село Град Вкупно Без Село Град Вкупно одговор Македонци Албанци Турци / / 5 5 / Роми / / 5 5 / Срби / / / / Бошњаци / / / / / Не се изјасниле / / Вкупно Oд вкупниот број евидентирани жртви на семејно насилство (483), најголемиот број се жени, 80,1%, а само 19,9% се мажи. Независно од полот на жртвата на семејно насилство, во однос на етничката припадност, и кај мажите и кај жените жртви преовладува македонската етничка припадност и најмногу се од градска средина. Имено, од 387 жени-жртви на семејно насилство, 301 се од македонска етничка припадност (77,8%). Од вкупно 254 жени-жртви на семејно насилство што живеат во градска средина, 197 (77,6%) се Македонки. Од вкупно 96 евидентирани мажи-жртви на семејно насилство, 77 (80,2%) се од македонска етничка припадност, а 50 (75,6%) од 66 што живеат во градска средина се Македонци. 30

32 Табела 19: Етничка припадност на сторители на семејно насилство, според пол и место на живеење Етничка припадност Без одговор Машки Село Град Вкупно Без одговор Женски Вкупно Село Град Вкупно Македонци Албанци / / / / / 9 Турци / / 1 / 1 6 Роми / / 6 6 / / Срби 1 / / 1 / / Бошњаци / 1 / 1 / / / / 1 Не се изјасниле / / / / 8 ВКУПНО И кај сторителите на семејно насилство преовладува македонската етничка припадност, и кај мажите (75 од 96 лица или 78,1%) и кај жените (26 од 29 лица или 89,7%). Во однос на средината на живеење, евидентираните сторители на семејно насилство најчесто се од градска средина, и кај мажите и кај жените. Од 146 евидентирани мажи што сториле семејно насилство, 96 се од градска средина (65,6%), а кај жените, од вкупно 29 евидентирани, 26 или 89,7% се од градска средина. Во однос на средината на живеење, фактот што најголемиот број евидентирани жртви и сторители на семејно насилство се од градска средина отвора нови прашања. Дали навистина семејното насилство помалку се случува во селска средина или можеби поретко се пријавува поради традиционалните верувања за положбата на мажот и на жената во семејството, нивните очекувани улоги, немањето ресурси или територијалната оддалеченост на институциите. 31

33 Табела 20: Степен на образование на жртви на семејно насилство, според пол и место на живеење Машки Женски Степен на Вкупно образование Без одговор Село Град Вкупно Без одговор Село Град Вкупно Без одговор Без образование / / Незавршено основно / образование Основно училиште Специјално основно / / 1 1 / / / / 1 училиште Средно училиште Специјално средно / / 1 1 / / / / 1 училиште Висока стручна / / 2 2 / школа Високо образование / / 2 2 / Докторат / / 1 1 / / / / 1 Вкупно Во согласност со степенот на образование, и кај мажите и кај жените што се жртви на семејно насилство преовладува средното образование. Од 160 жртви на семејно насилство што се со средно образование, 127 (79,4%) се жени, а 25 (20,6%) се мажи. Забележителен е и бројот на жртви на семејно насилство што се со основно образование (134), и тоа 118 (88%) жени и 16 (12%) мажи. Според местото на живеење, и кај мажите и кај жените преовладува градската средина, при што 254 (од 387 или 65,6%) жени и 66 (од 96 или 68,7%) мажи се од градска средина. Вкрстено со степенот на образование, 95 жени-жртви на семејно насилство од градска средина се со завршено средно образование, а 65 се со основно. Другите степени на образование на жените од градската средина се помалку застапени. Но, кај жените- жртви на семејно насилство од селска средина преовладуваат жени со завршено основно образование (45 од 104). Кај мажите-жртви на семејно насилство што се од селска средина, лицата со завршено основно и средно образование се подеднакво застапени. 32

34 Табела 21: Степен на образование на сторители на семејно насилство, според пол и место на живеење Машки Женски Степен на Вкупно образование Без Без Село Град Вкупно одговор одговор Село Град Вкупно Без одговор / / 1 13 Без образование / / 2 2 / Незавршено основно / / / / / 4 образование Основно училиште Специјално основно / / / / / 1 / 1 1 училиште Средно училиште Висока стручна / / 1 1 / / школа Високо образование 1 / 6 7 / / Докторат / / 1 1 / / / / 1 Вкупно И кај сторителите на семејно насилство според полот, степенот на завршено образование и средината на живеење се забележува истата слика. Најголем број мажи и жени што сториле семејно насилство се од градска средина и се со завршено средно образование. Табелите 20 и 21 покажуваат дека, општо земено, семејното насилство се случува независно од степенот на образование на жртвата и на сторителот, и во градска и во селска средина. Со тоа се надминува стереотипното верување дека насилството над жените е проблем само на одредени социјални групи или на групи со понизок степен на образование. 33

35 Табела 22: Работен статус на жртви на семејно насилство, според пол и место на живеење Работен статус Машки Женски Без Вкупно одговор Село Град Вкупно Без одговор Село Град Вкупно Без одговор 4 / Вработен/а Самовработен/а (без вработени) 1 / / 1 / / / / 1 Самовработен/а (со вработени) / / / / 1 / Невработен/а Ученик/чкастудент/ка / Домаќин/ка / / Пензионер/ка Лице неспособно за работа / / 1 1 / / Вкупно Најголемиот број жртви на семејно насилство се невработени, 37,9% (183). Понатаму, евидентирани се 23,4% (113) што се во работен однос, 12% (58) се ученици или студенти, исто толку се пензионери. За 7,9% (38) нема податок за нивниот работен однос. Како жртви на семејно насилство во програмата се евидентирани 6% (28) домаќини/ ки, 2 лица неспособни за работа, 2 лица самовработени со вработени и едно лице е самовработено без вработени. Според полот на жртвата и според средината на живеење, најголемиот број жени- жртви се невработени и се од градска средина, а кај мажите-жртви подеднакво се застапени невработени и ученици или студенти од градска средина. Од евидентираните жртви од селската средина, најголемиот број жени се невработени, а најголемиот број мажи се невработени или пензионери. Фактот што најголемиот број жени-жртви на семејно насилство се невработени укажува дека голем процент од нив (37.9%) се економски зависни од мажот или од друг член на семејството, што може да претставува значајна бариера во донесувањето на одлуката дали да се напушти или да се остане во насилната средина. 34

36 Табела 23: Работен статус на сторители на семејно насилство, според пол и место на живеење Машки Женски Работен Вкупно статус Без Без Село Град Вкупно одговор одговор Село Град Вкупно Без одговор 4 / / / 1 8 Вработен/а Самовработен/а / / / / / 5 (без вработени) Самовработен/а / / 1 1 / / (со вработени) Невработен/а Ученик/чкастудент/ка / / 1 1 / / / / 1 Домаќин/ка / / 1 1 / Пензионер/ ка / / Лице неспособно / 1 / 1 / / / / 1 за работа Вкупно Од табела 23 може да се забележи дека најголемиот број сторители на семејно насилство се невработени и се од градска средина, и кај двата пола. Имено, од 146 евидентирани мажи сторители на семејно насилство, 36,3% (53) се невработени и живеат во градска средина. Кај жените, од 29 евидентирани жени-сторителки на семејно насилство, 31% (9) се невработени и се од градска средина. Бидејќи најголемиот број евидентирани сторители на семејно насилство се мажи (83,4%), и од нив најголем број се невработени, оправдано е да се размисли дали губењето или намалувањето на економскиот статус го отвора прашањето за машкиот идентитет и предизвикот за негово повторно воспоставување преку насилство. 35

37 2. РЕЗУЛТАТИ ОД ТЕРЕНСКО ИСТРАЖУВАЊЕ За потребите на овој проект беше реализирано теренско истражување со фокус на: - идентификација на родовите димензии на потребата од социјална услуга од аспект на корисниците, и - оценување на сензитивноста и капацитетите на давателите на социјалните услуги за идентификација на родовите аспекти на социјалните ризици и во процесот на давање на услугите и во процесот на дизајнирање на политиките, мерките и програмите во областа на социјалната заштита. Во истражувањето беа опфатени три целни групи, 200 стручни работници од сите центри за социјална работа во Република Македонија, 500 директни корисници на услугите во сите центри за социјална работа и 48 лица (стручни работници и/или членови на комисиите за еднакви можности) од единиците на локалната самоуправа. Во третата целна група беа избрани 8 рурални и 8 урбани општини. 14 За спроведување на истражувањето беа изработени два анкетни прашалници, еден за директните корисници на социјалните услуги и еден за професионалците во системот на социјалната заштита (стручните работници во центрите за социјална работа и во единиците на локалната самоуправа). За спроведување на истражувањето со директните корисници на социјални услуги беа ангажирани интервјуери (35 стручни работници од центрите за социјална работа во Република Македонија) што интервјуираа лица евидентирани како лица во различни социјални ризици, од различна образовна, полова, етничка и возрасна структура. Истражувањето со професионалците во системот на социјалната заштита беше спроведено од 4 анкетари од Заводот за социјални дејности, кои ги посетија сите центри за социјална работа и единиците на локалната самоуправа што беа избрани за истражувањето. За обработка на податоците од пополнетите прашалници беше ангажиран статистичар. Прашалниците преку кои беше реализирано истражувањето се дадени во прилог на овој документ, а резултатите од истражувањето и нивната родова анализа се претставени во текстот што следува. 14 Карпош, Битола, Тетово, Гостивар, Аеродром, Штип, Охрид и Струмица (урбани) и Могила, Сарај, Ново Село, Карбинци, Дебарца, Зелениково, Студеничани и Врапчиште (рурални) 36

38 2.1. СТРУЧНИ РАБОТНИЦИ ВО ЦЕНТРИ ЗА СОЦИЈАЛНА РАБОТА Според последното истражување на Заводот за социјални дејности 15 од 2005 година за организација и развој на центрите за социјална работа, во 30 центри за социјална работа имало вкупно 660 вработени лица, од кои 457 стручни работници и 203 административно-технички кадар. Од стручните работници биле евидентирани 210 социјални работници, 75 правници, 48 психолози, 43 педагози, 32 економисти, 30 социолози и 19 лица од некој друг стручен кадар. Според половата структура на вработените, доминирале жените со 64%, а останатите 36% биле мажи. Структурата на вработените според етничката припадност покажала дека во сите ЦСР имало вработено 479 Македонци, 95 Албанци, 18 Турци, 15 Власи, 11 Срби, 9 Роми, 4 Бошњаци и 11 лица од некоја друга етничка припадност. Според резултатите од тоа истражување, најголемиот број вработени биле со високо образование (388), потоа со средно (153), со вишо (84) и со основно (25). Биле евидентирани и 6 специјалисти, 3 магистри и 1 лице без образование. За потребите на овој проект беше спроведено теренско истражување на 200 стручни работници од сите центри за социјална работа. Бројот на лица од секој центар одделно беше определен од Заводот за социјални дејности, во согласност со големината на територијата што ја покриваат центрите и според бројот на вработени (со веројатна претпоставка дека бројот на вработени е поголем од евидентираниот во 2005 година). Изборот на стручните работници што учествуваа во истражувањето од секој ЦСР беше случаен ДЕМОГРАФСКИ ПОДАТОЦИ Од 200 стручни работници што учествуваа во истражувањето, само еден стручен работник не го одговорил прашањето за полот. Од графикон 2 е видливо дека преовладува женскиот пол со 160 испитанички. 15 Котевска, М., Самојловска, В., (2005), Организација и развој на центрите за социјална работа информација, ЈУ Завод за социјални дејности, Скопје 37

39 Графикон 2; Пол на вработените во ЦСР Вработени во ЦСР Во однос на родово разделената статистика на испитаниците, овој резултат не е за изненадување со оглед на фактот што уште од самото формирање на социјалната работа како професија преовладувале жените и таа традиција трае до денес. Меѓутоа, фактот што доминираат жените нужно не имплицира и нивна поголема родова сензитивност за различните потреби на мажите и на жените во областа на социјалната работа. Во истражувањето учествуваа стручни работници од различни возрасни структури. Најмладиот испитаник има 24 години, а највозрасниот 63. Просечната возраст е околу 44 години. Според професијата, со истражувањето беа опфатени 92 социјални работници, 32 педагози, 31 психолог, 28 правници, 8 социолози и 3 дефектолози. Останатите шест имаат некоја друга професија. Во однос на верската припадност, од вкупно 200 стручни работници, 171 се изјасниле како православни христијани, 23 како муслимани, 2 како католици, 2 како атеисти, а еден стручен работник има некоја друга религиска определба. Најголем број од испитаниците се од македонска етничка припадност (164). Вкупните бројки за застапеноста на секоја етничка припадност одделно се претставени во графикон 3. 38

40 Графикон 3: Етничка припадност на вработените во ЦСР Етничка припадност Од вкупниот број стручни работници што учествуваа во истражувањето повеќето ги зборуваат македонскиот јазик (200 испитаници) и српскиот јазик (119 испитаници). Другите јазици ги зборуваат помал број испитаници. Нивниот број е претставен во графикон 4, кој истовремено покажува дека стручните работници говорат повеќе од еден јазик. Графикон 4: Јазици што ги зборуваат вработените во ЦСР Јазици Во просек, стручните работници имаат околу 15-годишно работно искуство. Најголем број од испитаниците (70) имаат работно искуство помало од 5 години, а најголемо работно искуство, повеќе 39

41 од 35 години, имаат 6 стручни работници. Табела 24 го прикажува работното искуство на сите испитаници според одредени категории работен стаж. Табела 24: Работно искуство на вработените во ЦСР, изразено во години Работно искуство во години Број на вработени До 5 години 70 Од 6 до 10 години 19 Од 11 до 15 години 20 Од 16 до 20 години 24 Од 21 до 25 години 19 Од 26 до 30 години 28 Од 31 до 35 години 14 Над 35 години 6 Вкупно 200 Стручните работници што беа опфатени во истражувањето работат на различни проблематики. Беше забележливо дека поголемиот број од испитаниците работат на повеќе од една стручна проблематика. Деталниот приказ на бројот на стручни работници и наведените категории на стручни области на работа е прикажан со графикон 5. Графикон 5: Стручна проблематика на која работат вработените во ЦСР Проблематика 40

42 Во однос на работното искуство на стручната област на која моментално работат, просекот е 10 години. При тоа, еден стручен работник има 41 година работно искуство во иста стручна област, а најмало искуство има еден стручен работник, кој на соодветна област работи помалку од една година ПРАШАЊА ЗА ОПШТО ИСКУСТВО По донесувањето на Законот за еднакви можности на жените и мажите (ЗЕМ) во 2006 година, во Република Македонија почна да се организира родови обуки во доменот на социјалната работа и социјалната заштита, при што како организатори на родовите обуки се јавуваат Министерството за труд и социјална политика (МТСП) - Сектор за еднакви можности, Заводот за социјални дејности и невладиниот сектор. Во теренското истражување, половина од вкупниот број испитаници (102) се изјаснија дека немаат поминато никаква родова обука (види графикон 6). Причините за таквата состојба може да ги бараме во неколку претпоставки: или центрите за социјална работа не биле приоритетна целна група за организаторите на родови обуки или, доколку биле, бројот на одржани обуки не задоволува со оглед на малиот број опфатени учесници што упатува на фактот дека, барем досега, изборот на учесниците во обуките бил селективен. Од листата на обуки низ која поминала другата половина испитаници, само една е стриктно фокусирана на целната група на социјални работници ( Имплементација на родова рамноправност во социјалната работа и во социјалната заштита ) организирана од ЗСД 16, и таа опфаќа најголем број испитаници (42). Заслужува внимание и обуката за насилство на жените низ која поминале 37 стручни работници 17 (види табела 25). 16 Оваа обука се однесува на неодамна спроведениот проект Имплементација на родова рамноправност во социјалната работа и во социјалната заштита. Овој проект беше реализиран со финансиска поддршка на Канцеларијата на UN Women во година, со фокус на подигнување на свесноста и градење на капацитетите на стручните работници во системот на социјалната заштита. Имено, на крајот на 2010 година беа реализирани 4 дводневни обуки за зајакнување на капацитетите на 105 професионалци (директори и стручни работници од центрите за социјална работа и установите за социјална заштита) кои беа обучени за спроведување на родовата рамноправност во социјалната работа. 17 Ова веројатно се однесува на низа обуки организирани од различни институции вклучувајќи ги и иницијативите на невладините организации. Една од нив може да се однесува на обуката која ЗСД ја организираше со МТСП во 2010 година кога, со финансиска поддршка на UN Women, беше организирана Обука за центрите за социјална работа за обезбедување правна помош на жртви од семејно насилство, со учество на 36 професионалци од центрите за социјална работа, ЗСД и МТСП. 41

43 Графикон 6: Помината родова обука Родова обука Табела 25: Тема на помината родова обука Тема Одговори Човекови права, еднаквост и недискриминација 22 Социо-економски нееднаквости меѓу мажите и жените 7 Дискриминација врз основа на род и на пол 17 Насилство врз жените 37 Вградување родова димензија во главните општествени текови 5 Имплементација на родова рамноправност во социјалната работа и во социјалната заштита 42 Брак и семејство 2 Полова (родова) еднаквост 4 Родови односи 2 Родова сензибилност 1 Семејно насилство 4 Малолетничка деликвенција 3 Трговија со луѓе 2 Во текот на своето секојдневно работење, стручните работници од центрите за социјална работа постапуваат во согласност со одредени закони (Закон за социјална заштита, Закон за семејство, Закон за санкции, Закон за малолетничка правда и други). Во согласност со целта на истражувањето, беше значајно дали стручните работници, во согласност со нивниот пол, сметаат дека постојното законодавство е приспособено на потребите на лицата во социјален ризик и дали е родово сензитивно (табели 26 и 27). 42

44 Табела 26: Приспособеност на законодавството од областа на социјалната заштита на потребите на лицата во социјален ризик Приспособеност на законодавството на потребите на лицата во социјален ризик Да Не Не знам Вкупно Машки Женски Вкупно: c 2 = 2,051 Df=2 c=0,101 p>0,05 Од табела 26 е видливо дека односот меѓу полот на стручните работници и одговорите на наведеното прашање нема статистички значајна поврзаност (c2 =2,051 df=2 c=0,101 p>0,05). Табела 27: Родова сензитивност на законодавството од областа на социјалната заштита Родова сензитивност на законодавството Да Не Не знам Вкупно Машки Женски Вкупно: χ 2 = 4,340 Df=2 c=0,146 p>0,05 Табела 27 покажува дека нема ни статистички значајна поврзаност меѓу полот на стручните работници и родовата сензитивност во законодавството (c2 =4,340 df=2 c=0,146 p>0,05). Во врска со нашиот интерес за мислењето на стручните работници во однос на приспособеноста на законодавството на потребите на лицата во социјален ризик и неговата родова сензитивност, се покажа дека нема статистички значајна поврзаност помеѓу полот на стручните работници и поставените прашања. Меѓутоа, загрижува фактот што еден голем број од испитаниците, независно од полот, не знаат дали е тоа родово сензитивно (35,7%), а 19,1% сметаат дека не е родово сензитивно. Од друга страна, и тие испитаници што јасно одговориле дека законодавството е или не е родово сензитивно, не дале дополнителен одговор во прилог на нивните ставови, ниту, пак, дале конкретен предлог што треба да се промени. Тоа отвора нови прашања, дали законодавството ни е експлицитно родово сензитивно или, пак, родовите димензии се имплицитно вградени, па се очекува стручните работници да ги откријат меѓу редови. Иако во 43

45 последнава деценија се прават напори за вградување на родовата компонента во законодавството од областа на социјалната работа, останува и дилемата дали социјалните работници се доволно обучени да ја препознаат. Освен законодавството, истражувањето покажа дека не постои статистички значајна поврзаност меѓу полот на стручните работници и родовата сензитивност на стручно-методолошките упатства што ги изработува Заводот за социјални дејности (c2 =1,068 df=2 c=0,073 p>0,05). Види табела 28. Табела 28: Родова сензитивност на стручно-методолошките упатства на ЈУ Завод за социјални дејности Родова сензитивност на стручнометодолошките упатства на ЈУ ЗСД Да Не Не знам Вкупно Машки Женски Вкупно: c 2 = 1,068 Df=2 c=0,073 p>0,05 Во согласност со Законот за социјалната заштита (чл. 129), јавната установа Завод за социјални дејности Скопје подготвува методолошки упатства за работа на стручните лица во установите за социјална заштита. Овие стручни документи се подготвуваат за сите стручни проблематики од областа на социјалната заштита, по секоја законска промена или утврдување нови социјални проблеми или појави. Нивната цел е да им дадат насоки за постапување на стручните работници во центрите за социјална работа. Досега, во стручно-методолошките упатства на Заводот за социјални дејности не беа вградувани родовите концепти, па затоа останува нејасно врз основа на што 63 од 199 испитаници потврдно одговориле на ова прашање, препознавајќи дека стручно- методолошките упатства на Заводот за социјални дејности се родово сензитивни без дополнителна аргументација. Сепак, фактот дека 133 испитаници не можат ниту да детектираат ниту да препознаат родова сензитивност е сериозен показател дека Заводот за социјални дејности треба повеќе да ги актуелизира родовите прашања и да ги вградува во стручните документи што ги изработува во согласност со обврските произлезени од Законот за еднакви можности и Националниот план за акција за родова рамноправност Од друга страна, треба да се напомене дека иако ниту едно од стручно-методолошките упатства на Заводот за социјални дејности не ги содржи родовите концепти, на располагање се

46 некои други документи, како, на пример, Прирачникот за идентификација на родовите прашања и за нивна примена во социјалната работа и социјалната заштита, Водич и стандарди за работа на стручните тимови во центрите за социјална работа на проблематиката семејно насилство, и други ПРАШАЊА ЗА ПРИСТАПОТ ВО РАБОТАТА И покрај фактот што од октомври 2010 година во центрите за социјална работа се врши електронско внесување на податоци во апликативен софтвер, во кој полот е задолжителен индикатор, 116 стручни работници (повеќе од половината испитаници) наведоа дека не собираат родово разделена статистика. Од останатите 84, 80 одговорија потврдно, а 4 не дадоа одговор на ова прашање. Ваквите одговори се збунувачки затоа што фактите говорат дека родово разделени податоци катадневно се собираат, што значи дека законската обврска се почитува. Имено, изработената софтверска ВЕБ-апликација ЛИРИКУС е инсталирана во Министерството за труд и социјална политика, во Заводот за социјални дејности и во сите центри за социјална работа во Република Македонија. Сите стручни работници од центрите за социјална работа во Република Македонија се обучени за внесување и обработка на податоците во оваа програма. Еден од задолжителните индикатори по кои се собираат податоците е индикаторот пол. Имено, за секое лице што се внесува во програмата мора да се означи неговиот пол, што значи дека за сите социјални ризици за кои се собираат податоци Заводот за социјални дејности и центрите за социјална работа располагаат со родово разделена статистика. Единствено објаснување во врска со овој феномен може да лежи во претпоставката дека станува збор за непрепознавање на синтагмата родово разделени податоци. Тоа ја налага потребата за усвојување на родовата терминологија. Графикон 7: Дали собираат родово разделени податоци? Родово разделени податоци 45

47 Графикон 8: Вид социјални проблеми што најчесто ги пријавуваат мажите и жените Социјални проблеми што ги пријавуваат мажите и жените Од графиконот 8 се гледа дека стручните работници во центрите за социјална работа сметаат дека мажите, за разлика од жените, во помал број се обраќаат до социјалните служби во однос на палетата проблеми што се третираат во нивните установи. Така, според нив, на врвот на листата со проблеми што ги пријавуваат жените- корисници се семејното насилство, конфликтите во бракот и финансиските проблеми. Станува збор за типични родови прашања, при што можеме да заклучиме дека жените почесто се жртви на насилството, дека повеќе се погодени од семејните конфликти и дека врз сопствена кожа повеќе ги чувствуваат финансиските проблеми. Наспроти многубројните истражувања 18 што го потврдуваат фактот дека жените најчесто се жртви на семејно насилство, се наметнува потребата од истражување и потврдување на поголемата изложеност на жената во семејните конфликти и во финансиските проблеми. 18 Поопширно во: Здружение за еманципација, солидарност и еднаквост ЕСЕ Скопје, (2008) Живот во сенка ; Mangskau, J., (2010), Partner violence amongst the Roma in R. Macedonia and the public sector response, Association of citizen Sumnal, Skopje; Родово буџетска анализа на социјалната заштита и активните политики на вработување во Република Македонија, (2010), Министерство за труд и социјална политика, и други. 46

48 Заслужува внимание и изнесениот податок дека жените почесто ги пријавуваат проблемите во врска со воспитувањето на децата (значи, традиционално тоа е нивна работа), потоа регулирањето на односот родител дете, а, според графиконот, тие почесто се невработени за разлика од мажите. Изненадувачки е фактот што стручните работници што учествуваа во истражувањето, од социјалните проблеми што ги пријавуваат корисниците на социјалните услуги, ги издвоија мажите само во проблемот на злоупотреба на алкохол. Графикон 9: Различни потреби за ист социјален ризик кај мажи и кај жени Различни потреби за ист социјален ризик кај мажи и жени Според графиконот 8, 40% од испитаниците одговориле дека мажите и жените имаат различни потреби за ист социјален ризик, што би упатувало на заклучокот дека се родово сензитивни. Но, нивната вистинска родова сензитивност е дискутабилна затоа што ниту еден од нив (во дополнителните прашања) не одговорил во што ги препознава. Оние 68 (34%) што одговориле дека мажите и жените немаат различни потреби, значи дека не ги препознаваат различните потреби за ист социјален ризик кај корисници од различен пол или тие не се ни содржани во понудените мерки. Истото може да го претпоставиме и во врска со останатите 52 (26%) што одговориле дека не знаат. Нашите очекувања во врска со ова прашање беа дека процентот на препознавањето на различните потреби на мажите и на жените за ист социјален ризик ќе биде многу поголем, со оглед на фактот што во 2011 година беше публикуван Прирачник за идентификација на родовите прашања и за нивна примена во социјалната работа и во социјалната заштита, кој беше дистрибуиран до сите центри за 47

49 социјална работа. Во него многу експлицитно се изложени родовите аспекти на социјалните ризици и разликите меѓу жените и мажите во доживувањето на социјалните проблеми, со посебен нагласок на правото на социјална парична помош и правото за заштита на жртвите на семејно насилство. Можеме да заклучиме дека двете последни групи (оние што не знаат и оние што сметаат дека мажите и жените немаат различни потреби за ист социјален ризик), чиј број изразен во проценти е загрижувачки голем (60%), очигледно имаат проблем со непрепознавањето на родовата димензија во својата работа бидејќи, имајќи ја предвид целокупната историја на социјалниот статус на мажите и на жените, социјалните проблеми се родово специфични. Дури и денес, кога имаме законска регулатива за родова еднаквост, жените се соочуваат со поголеми проблеми и предизвици од мажите во однос на остварувањето на своите социјални права ПРАШАЊА ЗА ИСКУСТВОТО ВО ДАВАЊЕТО НА СО- ЦИЈАЛНИТЕ УСЛУГИ Табела 29 го покажува соодносот меѓу полот на стручните работници и прашањето дали во текот на нивната работа им се случило странка да не сака да разговара со нив поради одредени причини. Иако резултатите покажуваат статистичка незначителност, според одговорите на стручните работници изразени во апсолутни бројки, се забележува дека жените-стручни работници идентификувале повеќе причини поради кои странките не сакале да разговараат со нив (13,2% според пол, 11,9% според јазикот на кој зборуваат, 7,4 според возраст). За жал, во прашалникот недостигаат прашања што би ни го определиле профилот на корисници што најчесто не сакаат да разговараат со стручните работници во центрите за социјална работа од одредени причини за да можеме да дадеме дополнителни објаснувања. Со тоа се отвора простор за дополнителни истражувања. Табела 29: Сооднос меѓу полот на стручните работници и причините поради кои странка не сакала да разговара со нив Дали во текот на Вашето работно МАШКИ ЖЕНСКИ искуство, Ви се случило странка да не сака да разговара со Вас поради: ДА НЕ ДА НЕ Вашиот пол Вашата етничка припадност Вашата возраст Вашата религиска определба Јазикот на кој зборувате Друго (што)

50 Графикон 10 покажува дека речиси половина од вкупниот број испитаници (98) пријавиле дека во текот на нивното работење им се случило партнер или член од семејство да сака да зборува во име на другиот партнер или друг член на семејство, во негово/ нејзино присуство. Како пример, најчесто се наведува дека во албанските семејства постариот зборува во име на помладиот член и дека мажот зборува во име на жената. Станува збор за влијанието на културната традиција обоена во патријархални тонови, но, исто така, причина може да бидат јазичните бариери, при што жените и децата од албанска етничка припадност, особено од руралните средини, не го познаваат доволно јазикот на мнозинската заедница во Република Македонија, што, најверојатно, повторно се должи на патријархалната традиција и ограниченоста на контактите во јавната сфера. Графикон 10: Дали Ви се случило сопруг/а да сака да разговара со Вас во име на партнерот/ката во негово/нејзино присуство? Разговор во име на партнер/ка Во текот на својата секојдневна работа, стручните работници остваруваат контакти и нудат стручни услуги на различни категории лица. Иако во текот на работата тие не можат да ги избираат категориите корисници со кои би сакале да работат, во истражувањето им беше оставена можност да одговорат со каков вид корисници на социјални услуги би претпочитaле да работат, не би претпочитaле или би им било сеедно. Графикон 11 ги прикажува нивните одговори. 49

51 Графикон 11: Со каков вид корисници на социјални услуги би претпочитaле да работат стручните работници од ЦСР, не би претпочитaле или би им било сеедно Ромки Роми Лица со сексуално преносливи болести Лица од мојата етничка припадност Лица со пречки во менталниот развој Лица со пречки во физичкиот развој Лица кои зборуваат на мојот мајчин јазик Маж - христијанин Жена - христијанка Деца на улица Бездомници Сиромашни лица Лица од селска средина Лица од градска средина Лица со високо образование Лица со средно образование Лица без образование претпочитaм сеедно ми е не претпочитaм Стари лица Тинејџери 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Жена - старателка Маж старател Жена сторителка на домашно насилство Маж сторител на домашно насилство Жена која сексуално злоупотребувала деца Маж кој сексуално злоупотребувал деца Жена поранешна затвореничка Маж поранешен затвореник Возрасен маж жртва на сексуална злоупотреба Возрасна жена - жртва на сексуална злоупотреба Лезбејка Хомосексуалец Разведена жена Разведен маж Маж муслиман Жена муслиманка Жени/девојчиња кои користат дрога Мажи/момчиња кои користат дрога претпочитaм сеедно ми е не претпочитaм Жени (генерално) Мажи (генерално) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 % Од графиконот може да се види дека најголем број од испитаниците манифестираат професионалност изјаснувајќи подготвеност да работат со сите понудени категории корисници. Единствено во категоријата лица што сексуално злоупотребуваат деца, независно од полот на злоупотребувачот, се забележува висок број стручни работници што, доколку би можеле, не би претпочитале да работат со 50

52 нив. Не е за занемарување и бројот (67) на стручни работници што не претпочитаат да работат со лица со сексуално преносливи инфекции, што е малку зачудувачки поради јасно дефинираните начини на нивно пренесување. И во оваа табела, семејното насилство повторно се издвојува, но овој пат како не многу омилено подрачје за работа на стручните работници со сторителите, независно од нивниот пол. Загрижува и фактот што стручните работници во ЦСР во висок број се изјасниле дека, кога би можеле да избираат, не би работеле со хомосексуалци и/или лезбијки, факт што сам по себе индицира постоење длабоки предрасуди кон луѓето со поинаква сексуална ориентација од хетеросексуалната. За сите корисници во центрите на социјална работа (и на парично давање и на социјална услуга) се отвора досие. Графикон 12 прикажува на чие име најчесто се отвораат досиејата на корисниците. Задоволувачки е процентот на одговори каде што досие се отвора на име на подносителот, односно на она лице што дошло да го пријави проблемот, независно од полот. Исто така, можеме да бидеме задоволни и од фактот што голем број стручни работници се свесни дека социјалните проблеми подеднакво влијаат врз сите членови на семејството и затоа досието го отвораат на име на двајцата партнери. Но, кога стручните работници одлучуваат да го отворат досието на име на еден од партнерите, обично изборот паѓа на мажот, и во случајот на парично давања, и во случај на семејни, брачни и партнерски односи. Може да се претпостави дека причините за таквиот избор лежат во верувањата на стручните работници дека мажите се помобилни, пообразовани и повеќе ги познаваат институциите и правата. Доколку претпоставката е точна, нè враќа на традиционалното верување за улогата на мажите и на жените во семејството и во општеството. 51

53 Графикон 12: На чие име најчесто се отвораат досиејата на корисниците? На чие име се отвараат досиеата? Во согласност со целта на истражувањето, стручните работници беа прашани колку се согласуваат со одредени изјави. Изјавите и нивните одговори се дадени во графикон

54 Графикон 13: Согласност со одредени изјави Неженет маж или вдовец не е добар кандидат за да биде згрижувачко семејство Немажена жена или вдовица не е добра кандидатка за да биде згрижувачко семејство Мажите со пречки во психичкиот развој не треба да имаат деца. Ако е можно, да им се предложи адекватна превенција (дури и Жените со пречки во психичкиот развој не треба да имаат деца. Ако е можно, да им се предложи адекватна превенција (дури и Хомосексуалец (или пар) не треба да одгледува деца ниту свои, ниту посвоени Лезбејка (или лезбејски пар) не треба да одгледува деца, ниту свои, ниту посвоени Прифатливо е момчиња да стапуваат во брак на возраст меѓу 16 и 18 години Прифатливо е девојчиња да стапуваат во брак на возраст меѓу 16 и 18 години Треба да се забранат бракови под 18 години Ако жената е жртва на семејно насилство, а во бракот имаат деца, треба да се направат напори да се сочува тој брак Жените со физички пречки не треба да живеат сами, мора да има некој за да им помага Мажите со физички пречки не треба да живеат сами, мора да има некој за да им помага Ако мажот ја тепа жената, многу е веројатно дека ќе биде насилен и кон децата и другите членови на семејството При брачни проблеми, многу е важно да се зборува со секој партнер одделно Почесто се случува сексуална злоупотреба над женски деца Почесто се случува сексуална злоупотреба над машки деца Ретко се случува семејно насилство врз постара жена Ретко се случува семејно насилство врз постар маж Мажите кои злоупотребуваат дрога се безнадежни случаи, и не можат да се вратат на вистинскиот пат Жените кои злоупотребуваат дрога се безнадежни случаи, и не можат да се вратат на вистинскиот пат Подобро е носител на згрижувачко семејство да биде жена Жените се повешти во грижата за децата Жените подобро го водат домаќинството од мажите Небалансираноста на моќта на одлучување во семејството, доведува до семејно насилство врз жените во семејството Мажите во семејството треба да имаат поголема моќ на одлучување од жените Парите во семејството треба да ги троши само оној кој ги заработува Трошењето на парите во семејството поефективно го врши мажот (таткото) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Апсолутно се согласувам Се согласувам Не се согласувам Вооптшо не се согл. Не знам Од одговорите на одредени изјави се забележува дека дел од стручните работници во центрите за социјална работа не се подготвени да се соочат со предизвиците на новото време останувајќи заробени во матрицата на патријархалните односи или по инерција го поддржуваат стереотипното верување и очекување за улогата на жената како мајка и домаќинка. Ова е очигледно во големиот процент на одговори на стручни работници што се согласуваат дека жените подобро го водат домаќинството од мажите и дека тие се повешти во грижата за децата. 53

55 Одржувањето на бракот по секоја цена заради децата не е во поврзаност со најновите истражувања дека понекогаш за децата е поздраво да растат со еден родител во здрава средина отколку со двајца родители меѓу кои има сериозно нарушени семејни релации. Ова особено се однесува на ставот на стручните работници што сметаат дека треба да се направат напори да се сочува брак во кој има деца иако мајката е жртва на семејно насилство. Хомофобичноста во нашето општество, за жал, доаѓа до израз кај повеќе од 50% од испитаниците, кои сметаат дека лезбиски или хомосексуални бракови не нудат добра основа за одгледување деца, ниту сопствени ниту посвоени. Исто така, загрижува и високиот процент на испитаници што, наспроти напорите на модерниот свет за интерграција на лицата со посебни потреби во пошироката заедница, сметаат дека тие не треба да имаат деца, со што им се скратува едно од основните човекови права. Од друга страна, забележлива е сензитивноста на голем дел од стручните работници што сметаат дека при брачни проблеми многу е важно да се зборува со секој партнер одделно и да се даде подеднаква шанса на двете страни. Ваква сензитивност е забележлива и во однос на старосната граница за стапување во брак бидејќи висок процент на испитаници сметаат дека треба да се забранат бракови под 18 години. Веројатно, ваквата свесност се должи на нивното искуство и познавање на одговорностите што произлегуваат од брачната врска, како и на она што се подразбира под одговорно родителство. Ова отвора простор за преиспитување на родовата сензитивност на законската одредба која под одредени услови дозволува склучување брак на лица меѓу 16 и 18 години. Стручните работници што работат во доменот на социјалната заштита и социјалните услуги, за успешно реализирање на овие програми соработуваат со други институции или организации во нивната општина. Графикон 14 ги прикажува институциите со кои соработуваат стручните работници, а графиконот 15 начинот на воспоставената соработка. 54

56 Графикон 14: Соработка на ЦСР со други институции Соработка со други институции и организации Графикон 15: Начин на соработка на ЦСР со други институции Како се реализира соработката? 55

57 2.2. ВРАБОТЕНИ ВО ЕДИНИЦИ НА ЛОКАЛНАТА САМОУПРАВА Имајќи ги предвид обврските на единиците на локална самоуправа во доменот на социјалната заштита, кои се утврдени во Законот за социјалната заштита и во Законот за еднакви можност на жените и на мажите, во истражувањето беа вклучени и 16 општини (8 рурални и 8 урбани). Изборот на општините беше направен според критериумите на урбаност руралност, големината на општината според територијата што ја покрива, како и според етничката структура на населението кое живее во нив. Стручните работници и/или членовите на комисиите за еднакви можности при општините, избрани по случаен избор на градоначалникот, беа интервјуирани од стручни работници во ЈУ Завод за социјални дејности Скопје ДЕМОГРАФСКИ ПОДАТОЦИ Во истражувањето учествуваа 48 стручни работници, од кои 32 женски и 15 машки, кои се стручни работници и/или членови на комисиите за еднакви можности во единиците на локалната самоуправа. Графикон 16: Пол на стручните лица од ЛЗ Пол на испитаниците Во истражувањето учествуваа стручни работници од различни возрасни структури. Најмладиот испитаник има 23 години, а највозрасниот 61. Просечната возраст е околу 38 години. Според професијата, со истражувањето беа опфатени 25 социјални работници, 17 правници, 3 педагози и 1 психолог. Останатите двајца имаат некоја друга професија. 56

58 Во однос на верската припадност, 34 испитаници се изјасниле дека припаѓаат на православната христијанска религија, а 14 на муслиманската религија. Најмногу од испитаниците се од македонска етничка припадност. Вкупните бројки за застапеноста на секоја етничка припадност одделно се претставени во графикон 17. Графикон 17: Етничка припадност на стручните лица од ЛЗ Етничка припадност на испитаниците Од вкупниот број стручни работници што учествуваа во истражувањето, најмногу ги зборуваат македонскиот јазик (47 испитаници) и српскиот јазик (23 испитаници). Другите јазици ги зборуваат помал број испитаници. Нивниот број е претставен во графикон 18. Графикон 18: Јазици на кои зборуваат стручните лица од ЛЗ Кои јазици ги зборувате 57

59 Во просек, стручните работници имаат околу 8-годишно работно искуство. Најдолг работен стаж има еден стручен работник со 37 години работно искуство, а со најмало искуство е еден работник со неполна година работен стаж. Стручните работници што беа опфатени во истражувањето работат на различни проблематики. Деталниот приказ на бројот на стручни работници и наведените категории на стручни области на работа е прикажан на графикон 16. Графикон 19: Проблематика на која работат стручните лица од ЛЗ На која проблематика работите Од испитаниците што дале одговор на ова прашање, најмногу има што работат административна работа, а потоа доаѓаат оние што работат во сферата на социјалната заштита. Во однос на работното искуство на стручната област на која работат моментално, просекот е 6,5 години. При тоа, еден стручен работник има 37 години работно искуство во иста стручна област, а најмало искуство има еден стручен работник, кој на соодветната област работи помалку од една година. 58

60 ПРАШАЊА ЗА ОПШТО ИСКУСТВО Речиси половина од вкупниот број испитаници (23) се изјаснија дека немаат поминато никаква родова обука (види графикон 20). И во овој случај, исто како и кај центрите за социјална работа, можеме само да ги претпоставиме причините за таквата ситуација. Во согласност со фактот дека во сите општини во Република Македонија веќе се формирани комисии за еднакви можности, сметаме дека стручните работници во единиците на локалната самоуправа, како и членовите на тие комисии, треба да бидат приоритетна група за обука, во согласност со обврските што произлегуваат од Законот за еднакви можности и Националниот план за акција за родова рамноправност. Од листата на обуки низ која поминала другата половина испитаници (види табела 30), внимание заслужуваат обуката за човекови права, еднаквост и недискриминација (20), дискриминација врз основа на род и на пол (10), насилство врз жените (10) и социо-економски нееднаквости меѓу мажите и жените (8). Интересна е бројката од 6 испитаници што навеле дека поминале обука за имплементација на родова рамноправност во социјалната работа и во социјалната заштита. Оваа обука беше во организација на ЈУ Завод за социјални дејности, а целна група беа само стручни работници од центрите за социјална работа и од установите за социјална заштита. Единиците на локалната самоуправа не беа дел од таа обука, па останува да претпоставиме дека добиле таква обука од друг организатор (за кој ние не сме информирани) или, пак, некоја друга обука е препознаена под ова име. При тоа, како организатори и реализатори на обуките што ги поминале испитаниците, најчесто беа наведени некои меѓународни организации и невладиниот сектор. Графикон 20: Дали стручните лица од ЛЗ поминале родова обука? Родова обука 59

61 Табела 30: Тема на која стручните лица од ЛЗ поминале обука Тема Одговори Човекови права, еднаквост и недискриминација 20 Социо-економски нееднаквости меѓу мажите и жените 8 Дискриминација врз основа на род и на пол 10 Насилство врз жените 10 Вградување родова димензија во главните општествени текови 10 Имплементација на родова рамноправност во социјалната работа и во социјалната заштита 6 ДРУГО Положбата на жената во руралната средина 2 Закон за јавни службеници 1 Закон за спречување од дискриминација 1 Во текот на своето секојдневно работење, стручните работници од локалната самоуправа постапуваат во согласност со одредени закони (Закон за локалната самоуправа, Закон за социјална заштита, Закон за семејство, Закон за санкции, Закон за малолетничка правда и други). Во согласност со целта на истражувањето, и во овој случај беше значајно дали стручните работници, во согласност со нивниот пол, сметаат дека постојното законодавство е приспособено на потребите на лицата во социјален ризик и дали е родово сензитивно. Табела 31: Дали постојното законодавство е приспособено на потребите на лицата во социјален ризик Приспособеноста на постојното законодавство кон потребите на лицата во социјален ризик Да Не Не знам Вкупно Машки Женски Вкупно: c2 = 0,04 df=2 c=0,029 p>0,05 Табела 31 ни покажува дека меѓу полот на испитаниците и мислењето за приспособеноста на постојното законодавство кон потребите на лицата во социјален ризик постои мала, статистички незначајна корелација (c2 = 0,04 df=2 c=0,029 p>0,05). Имено, речиси половина од испитаниците (44,7%) од двата пола сметаат дека постојното законодавство е приспособено на потребите на лицата во социјален ризик. Останатите одговориле негативно (21,3%) или дека не знаат 60

62 (34%). И во овој случај, ниту еден од испитаниците не наведе дополнително објаснување за своите ставови. Табела 32: Родова сензитивност на законодавството Родова сензитивност на законодавството Да Не Не знам Вкупно Машки Женски Вкупно: c2 = 0,753 df=2 c=0,126 p>0,05 Од табела 32, исто така, е видливо дека меѓу полот на вработените во единиците на локалната самоуправа и мислењето за родовата сензитивност на законодавството постои мала статистички незначајна корелација (c2 = 0,753 df=2 c=0,126 p>0,05). Во овој случај, загрижува фактот што речиси половина од испитаниците (49%) не знаат дали законодавството е родово сензитивно. Од останатите, 29,8% одговориле потврдно, а 21,2% негирале. Во согласност со тоа, и овде останува дилемата дали стручните работници се доволно обучени да ја препознаат родовата рамноправност во рамките на законите. Освен законодавството, истражувањето покажа дека не постои статистички значајна поврзаност меѓу полот на стручните работници и нивните одговори на прашањето дали во изработката на програмите за социјална заштита, или локалните планови за родова рамноправност и локален економски развој, ги земаат предвид статистичките податоци поделени по пол и социјалните ризици со кои се соочуваат жените и мажите, девојчињата и момчињата, во нивната општина. Види табела 33. Табела 33: Дали се земаат предвид статистичките податоци поделени по пол и социјалните ризици со кои се соочуваат жените и мажите, девојчињата и момчињата во општината? Дали во изработката на програмите за социјална заштита, или локалните планови за родова рамноправност и локален економски развој, се земаат предвид статистичките податоци поделени по пол и социјалните ризици со кои се соочуваат жените и мажите, девојчињата и момчињата, во општината Да Не Не знам Вкупно Машки Женски Вкупно:

63 c 2 = 2,256 df=2 c=0,214 p>0,05 Речиси половина од испитаниците (46.9%) потврдуваат дека во изработката на програмите за социјална заштита, или локалните планови за родова рамноправност и локален економски развој, ги земаат предвид статистичките податоци поделени по пол и социјалните ризици со кои се соочуваат жените и мажите, девојчињата и момчињата, во нивната општина, 17% дека не, а 36,1% дека не знаат. Од вкупниот годишен буџет на општината, дел од средствата се издвојуваат за програми за социјална заштита. Табела 34 го покажува процентуалниот износ на средствата што се издвојуваат на таа цел, но само на општините што имаат дадено одговор на ова прашање. Табела 34: Процент на средства што се издвојуваат за социјална заштита Општина Процент на средства што се издвојуваат за социјална заштита Штип 5,8% Карбинци 6% Струмица 18,6% Врапчиште 1% Битола 19,7% Охрид 0,65% Аеродром 7,72% Графикон 21 илустрира дека речиси половина од вработените во локалната самоуправа (23) не знаат дали нивната програма за социјална заштита ги таргетира жените или предвидува посебни мерки кон жените или кон цели за унапредување на еднаквоста меѓу жените и мажите. Од останатите, 15 одговорија потврдно, 7 негираа, а 3 не одговорија на ова прашање. 62

64 Графикон 21: Таргетирање на жените во програмите на локалната заедница Таргетирање на жените во програмите на локалната заедница Според прикажаното во графиконот 21, очигледно станува збор за недоволна информираност и неупатеност на испитаниците во законодавството и во политиките што се преземаат на полето на родовата еднаквост во Република Македонија. Од друга страна, тоа може да упатува и на неизвршување на главниот мандат на комисиите за еднакви можности во единиците на локалната самоуправа. За ова истражување беше релевантен полот на стручните работници во однос на прашањето дали нивната програма за социјална заштита ги таргетира жените или предвидува посебни мерки кон жените или кон цели за унапредување на еднаквоста меѓу жените и мажите. Табела 35 ја покажува распределбата на нивните одговори. Табела 35: Таргетирање на жените во програмите на локалната заедница Таргетирање на жените во програмите на локалната заедница Да Не Не знам Вкупно Машки Женски Вкупно: c 2 = 3,772 Df=2 c=0,278 p>0,05 Од табела 35 може да се забележи дека речиси половина и од машките (53,8%) и од женските (50%) испитаници не знаат дали програмите за социјална заштита ги таргетираат жените или предвидуваат посебни мерки кон жените или кон цели за унапредување на еднаквоста меѓу жените и мажите. 63

65 ПРАШАЊА ЗА ПРИСТАПОТ ВО РАБОТАТА Од 48 испитаници од локалната самоуправа, 32 одговорија дека не собираат родово разделена статистика (види графикон 22). Фактот дека 66,7% од испитаниците не собираат таков вид податоци може да се должи на тоа што во единиците на локална самоуправа не постои систем за собирање податоци за корисниците на нивните услуги, или, пак, на непрепознавање на поимот. Но, треба да се напомене дека до јануари 2012 година, кога беа направени измени на Законот за еднакви можности, тие има обврска да собираат податоци само за човечки ресурси, но не и податоци за услугите што ги обезбедуваат. Со последните измени, во согласност со Законот за еднакви можности (јануари 2012), сите владини и јавни установи на сите нивоа се обврзани да собираат родова статистика за корисниците на услугите што ги нудат. Графикон 22: Родово разделени податоци Родово разделени податоци Графикон 23 го прикажува видот на социјалните проблеми што најчесто ги пријавуваат мажите и жените во единиците на локалната самоуправа. 64

66 Графикон 23: Вид социјални проблеми што ги пријавуваат мажите и жените во единиците на локалната самоуправа Пријавени социјални проблеми Од графиконот се гледа дека и во локалната самоуправа мажите и жените пријавуваат различни проблеми. При тоа, оние што дале одговор го издвојуваат семејното насилство како социјален проблем кој најчесто го пријавуваат жените, а невработеноста како социјален проблем што го пријавуваат мажите. Според податоците, двата пола речиси подеднакво пријавуваат проблеми во семејството и финансиски проблеми. Притоа, 15 испитаници сметаат дека мажите и жените имаат различни потреби за ист социјален ризик, 4 дека немаат, а најмногу од нив (24) не знаат. Пет стручни работници не дале одговор на ова прашање. Податоците се загрижувачки бидејќи упатуваат на заклучокот дека стручните работници во единиците на локалната самоуправа не ги препознаваат различните потреби за ист социјален ризик кај корисници од различен пол или дека тие воопшто не се ни содржани во услугите што ги нудат. 65

67 Графикон 24: Различни потреби за ист социјален ризик кај мажите и кај жените Различни потреби за ист социјален ризик кај мажите и жените ПРАШАЊА ЗА ИСКУСТВОТО ВО ДАВАЊЕТО НА СО- ЦИЈАЛНИТЕ УСЛУГИ Табела 36 го покажува соодносот меѓу полот на стручните работници и прашањето дали во текот на нивното работење им се случило странката да не сака да разговара со нив поради одредени причини. Табела 36: Сооднос меѓу полот на стручните работници и причините поради кои странка не сакала да разговара со нив Причините поради кои странка не сакала да разговара со стручни работници ДА НЕ ДА НЕ Вашиот пол Вашата етничка припадност Вашата возраст Вашата религиска определба Јазикот на кој зборувате Друго (што) Резултатите покажуваат статистичка незначителност. И покрај тоа, видливо е дека странките повеќе одбивале да разговараат со стручните работнички поради неколку причини (3 според пол, 4 според возраста, 1 според јазикот на кој зборува). Исто како и кај центрите за социјална работа, и во прашалникот за единиците на локалната 66

68 самоуправа недостигаат прашања што би ни го определиле профилот на корисници што не сакаат да разговараат со маж или со жена стручен работник за да можеме да дадеме дополнителни објаснувања. Графикон 25 покажува дека на стручните работници во локалните заедници во текот на нивното работење ретко им се случило партнер или член од семејство да сака да зборува во име на другиот партнер или друг член на семејство, во негово/нејзино присуство. Од 48 испитаници, само 8 одговорија потврдно. Иако во значително понизок процент од случајот со центрите за социјална работа, и овде како пример беа посочени албанските семејства, во кои постариот зборува во име на помладиот член и мажот зборува во име на жената. Не ни останува ништо друго, освен да повториме дека, најверојатно, станува збор за влијанието на културната традиција обоена во патријархални тонови, но и за јазичните бариери, при што жените и децата од албанска етничка припадност, особено од руралните средини, не го познаваат доволно јазикот на мнозинската заедница во Република Македонија, што, најверојатно, повторно се должи на патријархалната традиција и на ограниченоста со контактите во јавната сфера. Графикон 25: Дали Ви се случило сопруг/а да сака да разговара со Вас во име на партнерот/ката во негово/нејзино присуство? Разговор во име на партнер/ка Во текот на својата секојдневна работа, стручните работници и во локалните заедници остваруваат контакти и нудат стручни услуги на различни категории лица. Иако во текот на работата тие не можат да ги избираат категориите корисници со кои би сакале да работат, во истражувањето им беше оставена можност да одговорат со каков вид корисници на социјални услуги би претпочитaле да работат, не би претпочитaле или би им било сеедно. Графикон 26 ги прикажува нивните одговори. 67

69 Графикон 26: Со каков вид корисници на социјални услуги би претпочитaле да работат, не би претпочитaле или би им било сеедно? Лица со сексуално преносливи болести Лица од мојата етничка припадност Лица со пречки во менталниот развој Лица со пречки во физичкиот развој Лица кои зборуваат на мојот мајчин јазик претпочитaм сеедно ми е не претпочитaм Ромки Роми Маж - христијанин Жена христијанка Деца на улица Бездомници Сиромашни лица Лица од селска средина Лица од градска средина Лица со високо образование Лица со средно образование Лица без образование Стари лица Тинејџери 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 % Жена сторителка на домашно насилство Маж сторител на домашно насилство Жена која сексуално злоупотребувала деца Маж кој сексуално злоупотребувал деца Возрасен маж жртва на сексуална злоупотреба Возрасна жена - жртва на сексуална злоупотреба Лезбејка Хомосексуалец Разведена жена Разведен маж Маж муслиман Жена муслиманка Жени/девојчиња кои користат дрога претпочитaм сеедно ми е Жена поранешна затвореничка Маж поранешен затвореник Мажи/момчиња кои користат дрога не претпочитaм Жена - старателка Маж старател Жени (генерално) Мажи (генерално) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 % Од графиконот може да се види дека и стручните работници од единиците на локалната самоуправа манифестираат подготвеност да работат со сите понудени категории корисници. Она што е забележливо е тоа што во категориите лица што не се претпочитаат за работа се издвојуваат речиси истите категории лица што се издвоија и кај стручните работници од центрите за социјална работа: лица што злоупотребуваат деца, лица-сторители на семејно насилство, хомо- 68

70 сексуалци, лезбијки, лица што користат дрога и оние со сексуалнопреносливи болести. Како категории што се претпочитаат се издвоени: млади лица, стари луѓе, сиромашни лица, деца на улица, како и женижртви на сексуална злоупотреба. Иако на сите корисници во центрите на социјална работа (и на парично давање и на социјална услуга) им се отвора досие, резултатите од истражувањето покажаа дека во единиците на локалната самоуправа најчесто не се отвора досие за корисниците (види графикон 27). Графикон 27: На чие име се отвора досие? На чие име го отворате досието? Најголемиот број од испитаниците (37) изјавија дека во својата работа не отвораат досиеја. Оние што имале потреба да отворат досие, го отворале на име на мажот или на име на двата партнера. И во овој случај, како и кај ЦСР, можеме да претпоставиме дека станува збор за верувања на стручните работници дека мажите се помобилни, пообразовани и повеќе ги познаваат институциите и правата. Доколку претпоставката е точна, тоа нè враќа на традиционалното верување за улогата на мажите и на жените во семејството и во општеството. Во согласност со целта на истражувањето, стручните работници беа прашани колку се согласуваат со одредени изјави. Изјавите и нивните одговори се дадени во табела

71 Табела 37: Согласност со одредени изјави Апсолутно се согласувам Се согласувам Не се согласувам Воопшто не се согласувам Не знам Мажот (таткото) поефективно го врши трошењето на парите во семејството Парите во семејството треба да ги троши само тој што ги заработува Мажите во семејството треба да имаат поголема моќ на одлучување од жените Небалансираноста на моќта на одлучување во семејството доведува до семејно насилство врз жените во семејството Жените подобро го водат домаќинството од мажите Жените се повешти во грижата за децата Подобро е носител на згрижувачко семејство да биде жена Жените што злоупотребуваат дрога се безнадежни случаи и не можат да се вратат на вистинскиот пат Мажите што злоупотребуваат дрога се безнадежни случаи и не можат да се вратат на вистинскиот пат Ретко се случува семејно насилство врз постар маж Ретко се случува семејно насилство врз постара жена Почесто се случува сексуална злоупотреба над машки деца отколку над женски При брачни проблеми, многу е важно да се зборува со секој партнер одделно Ако мажот ја тепа жената, многу е веројатно дека ќе биде насилен и кон децата и кон другите членови на семејството Мажите со физички пречки не треба да живеат сами, мора да има некој за да им помага Жените со физички пречки не треба да живеат сами, мора да има некој за да им помага Ако жената е жртва на семејно насилство, а во бракот имаат деца, треба да се направат напори да се сочува тој брак Треба да се забранат бракови под 18 години Прифатливо е девојчиња да стапуваат во брак на возраст меѓу 16 и 18 години Прифатливо е момчиња да стапуваат во брак на возраст меѓу 16 и 18 години Лезбејка (или лезбиски пар) не треба да одгледува деца, ниту свои ниту посвоени Хомосексуалец (или пар) не треба да одгледува деца Жените со пречки во психичкиот развој не треба да имаат деца. Ако е можно, да им се предложи адекватна превенција (дури и стерилизација) Мажите со пречки во психичкиот развој не треба да имаат деца. Ако е можно, да им се предложи адекватна превенција (дури и стерилизација) Немажена жена или вдовица не е добра кандидатка за да биде згрижувачко семејство Неженет маж или вдовец не е добар кандидат за да биде згрижувачко семејство

72 Од одредени одговори се забележува дека дел и од стручните работници во единиците на локалната самоуправа го поддржуваат стереотипното верување и очекување за улогата на жената како мајка и домаќинка. Ова е очигледно во големиот процент на одговори на стручни работници што се согласуваат дека жените подобро го водат домаќинството од мажите, дека тие се повешти во грижата за децата, дека подобро е носител на згрижувачко семејство да биде жена. За жал, хомофобичноста се забележува и кај повеќе од 60% од испитаниците од единиците на локалната самоуправа бидејќи и тие сметаат дека лезбиски или хомосексуалните бракови не нудат добра основа за одгледување деца, ниту сопствени ниту посвоени. Исто така, загрижувачки е и високиот процент на испитаници што сметаат дека лицата со посебни потреби не треба да имаат деца. Контрадикторно, испитаниците сметаат дека не треба се забранат бракови на лица помлади од 18 години, а во исто време не се согласуваат со стапување во брак на момчиња и девојчиња на возраст помеѓу 16 и 18 години. Овие испитаници имаат релативно позитивно мислење за изјавата дека неженетите и немажените лица се добри кандидати за згрижувачко семејство. И локалните заедници соработуваат со други институции или организации за програмите за социјална заштита и социјални услуги. Меѓу одговорите, најмногу се истакнуваат локалните невладини организации (29 одговори), основни училишта (25), здравствени организации (20), средни училишта (17), а 5 испитаници навеле дека соработуваат со други организации што не се наведени. Како начини на соработка се наведуваат заеднички состаноци (34), размена на статистички одговори и правење заеднички програми (19) и препраќање на корисниците (15). 71

73 2.3. КОРИСНИЦИ НА СОЦИЈАЛНИ УСЛУГИ ВО ЦЕНТРИ ЗА СО- ЦИЈ АЛ НА РАБОТА Во овој дел се претставени резултатите од истражувањето на корисниците на услугите во центрите за социјална работа, кое беше спроведено со поддршка на стручните работници од сите ЦСР што учествуваа во истражувањето. Изборот на корисници за истражувањето е случаен ДЕМОГРАФСКИ ПОДАТОЦИ Со истражувањето беа опфатени 500 испитаници со приближно иста полова застапеност (233 машки и 260 женски пол). За 7 лица немаше одговор на ова прашање. Според возраста, најмладиот испитаник е на возраст до 13 години, а највозрасниот има 90 години. Просечната возраст на испитаниците вклучени во истражувањето е околу 39 години. Според средината на живеење, 72,2% од испитаниците живеат во урбана средина (361), а 26,6% во рурална (133). За 6 лица (1,2%) нема податок за средината на живеење. Табела 38 ја прикажува етничката припадност на испитаниците во согласност со нивниот пол. Забележливо е дека најголемиот дел од испитаниците се Македонци (71,2%), потоа доаѓаат Роми (11,6%), Албанци (8,8%), Турци (5,2%), Роми (11,6%), Власи (0,2%), Срби (0,8%) Бошњаци (1,2%) и други (0,8%). Табела 38: Етничка припадност на корисниците на социјални услуги во центрите за социјална работа Етничка припадност Машки Женски Вкупно Македонци Албанци Турци Роми Власи Срби Бошњаци Друго Статистички гледано, корелацијата помеѓу полот и етничката припадност не е значајна (c2 = 8,209 df=7 c=0,128 p>0,05). Односот помеѓу машките и женските испитаници е сличен кај различни етнички заедници. Според брачната состојба, 257 испитаници се мажени/женети, 106 се разведени, 83 се немажени/неженети, 27 се вдовци/вдови- 72

74 ци, 26 живеат во вонбрачна заедница. За еден испитаник не се знае брачниот статус. Табела 39 го покажува степенот на образование на корисниците на социјални услуги, според нивниот пол. Во истражувањето се покажа дека зачестеноста во користењето на социјалните услуги според степенот на образование на корисниците не е поврзана со нивниот пол (c2 = 3,094 df=3 c=0,079 p>0,05). Тоа упатува на заклучокот дека и мажите и жените, независно од степенот на нивното образование, се обраќаат во центрите за социјална работа кога се соочуваат со некој социјален проблем. Табела 39: Степен на образование на корисниците, според пол Степен на образование Машки Женски Вкупно Без образование Незавршено основно образование Основно образование Посебна паралелка во основно образование 1 / 1 Средно образование Специјално образование Висока стручна школа Високо образование Магистратура Докторат / 1 1 Вкупно c 2 = 4,743 df=9 c=0,098 p>0,05 Во истражувањето се покажа дека полот има значајност за одредени категории корисници, според нивниот работен статус (табела 40). Табела 40: Работен статус на корисниците, според пол Работен статус Машки Женски Вкупно Вработен/а Невработен/а Ученик/чка, студент/ка Корисник/чка на старосна пензија Корисник/чка на семејна пензија Корисник/чка на инвалидска пензија Лице неспособно за работа Домаќинка / 6 6 Друго Вкупно

75 Од родов аспект, очигледно е дека акутниот проблем на невработеноста речиси поеднакво ги погодува и машките и женските интеврјуирани корисници на социјални услуги. Извесни родови осцилирања се забележливи кај категоријата ученици студенти, во која преовладува машкиот пол што соодветствува со податоците од ресурсниот центар, каде што е видливо дека машките деца, за разлика од женските, се во енормно поголем број евидентирани како малолетни сторители на кривични дела. Во недостиг од јасна дефиниција на поимот домаќин - домаќинка, само го истакнуваме куриозитетот на 6 евидентирани домаќинки како кориснички на некој вид услуга, наспроти отсуството на маж-домаќин како корисник на социјална услуга. Исто така, во истражувањето се покажа дека постои корелација меѓу полот на лицата што користат социјални услуги и нивната религиозна определба. Од табела 41 може да се заклучи дека и во случајно избраниот примерок на испитаници, и жените и мажите од православно-христијанска вероисповед почесто се обраќаат за социјални услуги отколку жените од другите религиозни определби. Табела 41: Религиозна определба на корисниците на социјални услуги Религиозна определба Православнахристијанска Муслиманска Останата Вкупно Машки Женски Вкупно: χ 2 = 6,075 df=2 c=0,110 p<0,05 Табела 42 го покажува вкупниот број членови на семејството на испитаниците, бројот на малолетни и полнолетни членови на нивните семејства, како и бројот на деца што ги има корисникот на социјални услуги. 74

76 Табела 42: Број на (малолетни и полнолетни) лица и број на деца во семејството Вкупен број на членови во семејството Еден Два Три Четири Пет Шест Седум Осум Девет Број на лица Малолетни членови во семејството Еден Два Три Четири Пет Број на лица Полнолетни членови во семејството Еден Два Три Четири Пет Шест Број на лица Број на деца Нема деца Едно Две Три Четири Пет Шест Седум Број на лица Од табелата се гледа дека, според бројот на членови во семејството, најмногу испитаници имаат по 4 члена (145). Исто така, најмногу испитаници имаат по два малолетни члена (142) и по два полнолетни члена (215). Според бројот на деца, најмногу корисници имаат по две деца (179). Од вкупно 500 испитаници, речиси сите (475 лица) го говорат македонскиот јазик. Српскиот јазик го говорат 126 лица, албанскиот 75 лица, 58 лица го говорат ромскиот јазик, 37 лица го говорат турскиот јазик, 19 го говорат бошњачкиот и 5 лица го говорат влашкиот јазик. Шеесет и три лица одговориле дека говорат некој друг јазик. 75

77 ВИД И ЗАДОВОЛСТВО ОД УСЛУГИ За истражувањето беше интересна и причината поради која корисниците доаѓаат во центрите за социјална работа. Нивните одговори ги презентираме во 4 табели, во кои е претставено табеларното вкрстување со нивниот пол, етничка припадност, степен на завршено образование, работен статус и средина на живеење. Табела 43: Вид на услуга кај машките и кај женските корисници во ЦСР, според етничка припадност 76

78 Табела 44: Вид на услуга кај машките и кај женските корисници во ЦСР, според степенот на завршено образование 77

79 Табела 45: Вид на услуга кај машките и кај женските корисници во ЦСР, според работниот статус 78

80 Табела 46: Вид на услуга кај машките и кај женските корисници во ЦСР, според средината на живеење За сите дадени одговори е пресметан c2 тест во однос на полот на корисниците на социјални услуги, нивната етничка припадност, работниот статус и средината на живеење. Во продолжение се дадени табели за дадените одговори, каде што е пронајдено статистичко значење. 79

81 Табелите 47 и 48 уште еднаш го потврдуваат фактот дека, во случај на семејно насилство, најчести жртви се жените и дека во врска со брачните проблеми жените се поподготвени да побараат помош. Исклучок претставува табелата 49, каде што уште еднаш е предочен фактот дека проблемите со воспитанието и однесувањето се поизразени кај машките деца. Табела 47: Број на машки и на женски корисници што побарале помош од семејно насилство Побарал/а помош од семејно насилство Машки 3 Женски 36 Вкупно 39 Табела 48: Број на машки и на женски корисници што побарале помош поради брачни проблеми Побарал/а помош поради брачни проблеми Машки 51 Женски 81 Вкупно 132 Табела 49: Број на машки и на женски корисници што побарале помош поради воспитувањето и однесувањето на детето Побарал/а помош поради воспитувањето и однесувањето на детето Машки 34 Женски 15 Вкупно 49 Од табела 50 гледаме дека Македонците најчесто се јавуваат како корисници на социјална помош. Албанците, Турците, Ромите и лицата од категоријата друго се помалку застапени. Табела 50: Етничка припадност на корисниците на парична помош Етничка припадност на корисниците на парична помош Македонци Албанци Турци Роми Друго

82 Од табела 51 е видливо дека Македонците најчесто побарале помош поради несогласувања во бракот. Речиси една третина од Македонците се обратиле во центрите за социјална работа за да побараат помош. Потоа доаѓаат Турците, Албанците и Ромите, кои имаат релативно блиска распределба на зачестеност во ваквите проблеми. Тоа, од една страна, се должи на одредена хармонија во бракот или на одредена затвореност на семејната група кон општеството поради прифатени традиционални вредности и улоги. Табела 51: Етничка припадност на лицата што пријавиле брачни проблеми Етничка припадност на лицата што пријавиле брачни проблеми Македонци Албанци Турци Роми Друго Од табела 52 може да се заклучи дека лицата од урбаните средини почесто се јавуваат како корисници на парична помош, што, најверојатно, се должи на полесен пристап до институциите и ресурсите. Табела 52: Корисници на парична помош, според средината на живеење Парична помош Вкупно Урбана Рурална Вкупно c 2 = 6,902 df=1 φ=0,118 p<0,01 Од табела 53 се гледа дека лицата од урбаните средини почесто користат консултации поврзани со бракот и со семејството од центрите за социјални работи, што упатува на заклучок дека луѓето во градовите се поотворени за пријавување на семејните проблеми, но не треба да се пренебрегне фактот дека тие се повеќе информирани, имаат полесен пристапот до институциите и повеќе се изложени на влијанието на разновидни кампањи и трибини за квалитетот на живеење, како и за променетите родови улоги на мажот и на жената во семејството и во општеството. Табела 53: Корисници што пријавиле проблеми во бракот и во семејството, според средината на живеење Проблеми во брак и во семејство Вкупно Урбана Рурална Вкупно

83 c 2 = df=1 Φ=-0,183 p<0,01 Во согласност со периодот од кога започнале да користат некоја услуга од ЦСР, најмногу корисници се евидентирани во периодот од 2006 до 2010 година (213). Во 2011 година се евидентирани 121 корисник. Еден од испитаниците користи услуги уште од 1985 година, а останатите корисници се евидентирани во следниве периоди: од 2001 до 2005 година 68 корисници, од 1996 до 2000 година 47 корисници, од 1991 до 1995 година 19 корисници и од 1986 до 1990 година 9 корисници. На ова прашање 19 испитаника не дале одговор. Од започнувањето на користење на првата услуга, 219 испитаници контактирале со ист стручен работник, а 281 со различни стручни работници. За ова истражување беше интересно да се утврди дали корисниците се задоволни од нивниот однос со стручниот/ната работник/чка со кого/која најчесто се во контакт и за неговиот/нејзиниот однос кон нив. Нивните одговори се дадени во графикон 28. Графикон 28: Задоволство од односот на стручниот/ната работник/чка со кого/која најчесто се во контакт и за неговиот/ нејзиниот однос кон нив Стручниот/ната работник/чка ја почитува мојата приватност Му/и верувам на стручниот/ната работник/чка со кој/а најчесто разговарам Стручниот/ната работник/чка го почитува моето мислење за советите кои ми ги дава Советите кои ми ги дава стручниот/ната работник/чка се корисни Се согласувам Делумно се согласувам Не се согласувам Стручниот/ната работник/чка ми нуди неколку совети Информациите кои ми ги дава стручниот/ната работник/чка се корисни Информациите кои ми ги дава стручниот/ната работник/чка се сигурни Стручниот/ната работник/чка ми дава доволно информации Стручниот/ната работник/чка го почитува моето согледување на ситуацијата Стручниот/ната работник/чка ме гледа во очи додека зборуваме Стручниот/ната работник/чка ме почитува Стручниот/ната работник/чка ја разбира мојата ситуација Стручниот/ната работник/чка ми обрнува внимание додека зборувам за мојата ситуација Задоволен/на сум од пристапот на стручниот/ната работник/чка кон мене 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 82

84 Од графиконот 28 се воочува зачудувачки голем процент на согласност со наведените изјави (повеќе од 90%), што упатува на големо задоволство на корисниците на социјални услуги од односот на стручните работници кон нив!? Невозможно е да има толку голем консензус меѓу испитаниците, што упатува на потребата од преиспитување на методологијата на истражување што би се применувала во некои следни истражувања. Од друга страна, фактот дека и корисниците и стручните работници се од истиот ЦСР може да влијае врз високиот процент на изразено задоволство. Во прилог на тоа ги наведуваме постојните (околу 45%) испитаници што дале предлог за извесни промени. Доколку не се задоволни од односот на стручниот/ната работник/чка, 187 испитаници одговорија дека не би поднеле жалба. Од останатите 313 што би поднеле жалба, само 2 знаат каде да поднесат. Осумдесет не знаат каде да поднесат жалба, а 231 не дале одговор на ова прашање. Корисниците што беа дел од истражувањето, беа прашани, доколку можат, што би смениле во помошта што ја добиваат од ЦСР. Нивните одговори се дадени во табела 54. Од 500 испитаници, 223 дадоа одговор дека би промениле нешто, а неколку корисници имаат и по неколку предлози. 83

85 Табела 54: Предлози на корисниците за промена на помошта што ја добиваат од ЦСР, според пол Машки Женски Вкупно 1 нема предлог или сугестија да се зголеми износот на паричното давање (сите парични давања) стручните работници да се вложуваат повеќе и да бидат поажурни во 3 решавањето на проблемите да се обезбеди помош при вработување постапката за видување на родителот со детето/децата по развод на брак, да не се одвива во просториите на ЦСР да се подобри начинот на информирање за нашите права да се обезбеди посебна просторија за работа, за да се добие поголема интимност во односот меѓу корисникот и стручниот работник да се намали обемот на потребната документација за остварување на некое право да постои можност за промена на стручен работник, поради незадоволство од страна на корисникот обезбедување на посоодветни услови за работа со деца со хендикеп заради намалување на патни трошоци, да не се пријавуваат секој месец пријателските и партиските врски да не влијаат на квалитетот и брзината на постапката за остварување на некое право или услуга независно од полот, возраста, етничката припадност, степенот на образование или некоја друга основа да се зголеми ефикасноста во работата посветување повеќе време и внимание за секој корисник да се зголеми бројот на стручни работници стручните работници да обрнуваат поголемо внимание на потребите на децата во сите постапки помош при решавање на станбено прашање континуираност на тимот за работа со корисниците, да нема чести промени на членовите на тимот при бракоразводни постапки, да не ги доверуваат децата кај мајката по навика стручните работници постојано да го надоградуваат своето знаење со дополнителни едукации да се зголеми меѓусебната соработка и комуникацијата меѓу стручните работници, меѓу одделенијата и со други релевантни институции отворање на советувалиште да им се обезбедат подобри услови за работа на стручните работници корисниците да можат сами да одберат со кој стручен работник сакаат да разговараат да се воведе систем на наградување за поголема мотивација за работа на стручните работници да се достапни 24 часа во текот на целата недела (да се работи во 3 смени) да се подобри квалитетот на условите за сместување и да се зголеми безбедноста на лицата сместени во установи предлогот за давање дете на потенцијални посвоители да го давастручен тим од ЦСР, а не да се извлекува од програма Вкупно Табела 54 го доведува под знак прашалник високиот степен на задоволство од работата на стручните работници во ЦСР, наведено во табела 53, поради големиот број критички забелешки и предлози за подобрување на квалитетот на помошта или услугата што ја добиваат од ЦСР. Еден дел од предлозите од табела 54 се однесуваат на прашања што не зависат директно од работата на стручните работници од ЦСР, кои само ги спроведуваат законските решенија (да се зголеми паричното давање, да се подобрат условите за работа, да се отворат нови советувалишта и др.). Но, независно од помалиот број 84

86 критички настроени испитаници, не можеме да останеме рамнодушни пред сериозните барања за подобрување на односот кон корисниците и зголемување на квалитетот на услугата (да се елиминира влијанието на пријателските и партиските врски, корисниците сами да можат да ги избераат стручните работници со кои би разговарале, да се овозможи промена на стручен работник поради незадоволство од односот кон корисникот, да се обрнува поголемо внимание кон секој корисник, да не се доверуваат децата по бракоразводна постапка само на мајките по навика, да се подобри начинот на информирање за правата на корисниците...) ПОСЕБНИ БАРАЊА (ПОТРЕБИ) Во однос на прашањето дали имаат некои посебни желби или потреби кога доаѓаат во ЦСР, корисниците на социјални услуги ги дадоа одговорите што се наведени во графикон 29. Графикон 29: Посебни желби или потреби на корисниците на социјални услуги Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое живее во средина слична на мојата Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое има иста брачна состојба како мојата Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое има иста религиска определба како мојата Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое зборува на мојот мајчин јазик Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое има иста етничка припадност како мојата Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое е на возраст приближна до мојата Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое е од мојот пол Би сакала стручниот/ната работник/чка почесто да ме посетува во мојот дом Би сакал/а ЦСР да има канцеларија во близина на моето место на живеење Сакам стручниот/ната работник/чка да ми понуди повеќе опции за избор, наместо да ми ја реши ситуацијата Кога разговарам со стручниот/ната работник/чка поудобно ми е кога нема никој друг во просторијата ДА НЕ Сеедно ми е 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 85

87 Очекувањата на корисниците на социјални услуги изразени во графикон 29, дека би се чувствувале поудобно доколку за осетливите социјални проблеми разговараат со лице од своето соседство, на својот мајчин јазик, од својот пол и етничка припадност, не одат во прилог на заложбите за отворено, мултикултурно општество на еднакви можности. Од друга страна, вреди да се напомене нивната потреба за приватност додека разговараат со стручниот/ната работник/чка, како и желбата да им бидат понудени повеќе опции за избор наместо да им се реши ситуацијата директно. Корисниците на социјалните услуги беа прашани дали се согласуваат со одредени изјави кога стручниот/ната работник/чка со кого/која најчесто разговараат може да се однесува кон нив со помала почит за разлика од другите. Нивните одговори се дадени во табела 55. Табела 55: Согласност со одредени изјави на корисниците Изјава ДА НЕ Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува бидејќи сум маж/жена Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува од мојот партнер или од другите членови на семејството кога доаѓаме заедно Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојата возраст Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојата етничка припадност Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојата религиска определба Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојот мајчин јазик Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојата брачна состојба Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојот степен на образование Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради средината во која живеам Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојот работен статус Во согласност со полот на корисниците на социјални услуги и нивната согласност со наведени изјави, статистички значајна корелација е најдена меѓу полот и одговорите на тврдењето: Стручниот/ ната работник/чка помалку ме почитува бидејќи сум маж/жена. 86

88 Табела 56: Полот на корисниците и одговорите на тврдењето: Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува бидејќи сум маж/жена Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува бидејќи сум маж/жена Да Не Вкупно Машки Женски Вкупно c 2 = 6,425 df=1 φ=0,114 p<0,05 Може да се заклучи дека мажите што користат социјални услуги се чувствуваат помалку почитувани од стручните работници/ работнички поради својот пол. Ваквата ситуација, најверојатно, се должи на родови предрасуди и недоволна родова сензитивност на вработените во центрите за социјална работа. Корисниците на социјални услуги беа прашани и за нивното задоволство од третманот на стручниот/ната работник/чка. Во табела 57 се дадени нивните одговори. Табела 57: Задоволство од третманот на стручниот/ната работник/чка Изјава Да Не Друго Поддршката што ми ја дава стручниот/ната работник/чка ми помага за подобрување на мојата ситуација Поддршката што ми ја дава стручниот/ната работник/чка ми помага за подобрување на ситуацијата во моето семејство Стручниот/ната работник/чка ме охрабрува да преземам сопствени чекори за мојот живот Испитаниците дадоа и некои предлози и/или сугестии за подобрување на услугите во ЦСР или за подобрување на третманот и/или пристапот на стручниот/ната работник/чка кон нив. Од 500 корисници, 148 (29,6%) дадоа предлози за подобрување на третманот. Во табела 58 се дадени нивните предлози. 87

89 Табела 58: Предлози и/или сугестии за подобрување на услугите во ЦСР или за подобрување на третманот и/или пристапот на стручниот/ната работник/чка Машки Женски Вкупно 1 нема предлог или сугестија да се зголеми меѓусебната соработка и комуникацијата меѓу стручните работници, меѓу одделенијата и со други релевантни институции да им се обезбедат подобри услови за работа на стручните работници стручните работници почесто да прават увиди во домот да се зголеми износот на паричното давање (сите парични давања) да се намали обемот на потребната документација за остварување на некое право зголемување на ефикасноста на работа стручните работници да немаат дискриминаторски однос кон зависниците од дрога стручните работници постојано да го надоградуваат своето знаење со дополнителни едукации да се вработуваат помлади кадри да се зголеми довербата на стручните работници кон корисниците посветување повеќе време и внимание за секој корисник да се подобри комуникацијата меѓу стручните работници и корисниците за корисниците да добијат поголема слобода во изразувањето на својот проблем стручните работници да имаат поеднаков пристап кон сите корисници, независно од полот, возраста, етничката припадност, степенот на образование или некоја друга основа да се подобри квалитетот и квантитетот на тимската работа да се подобри начинот на информирање за нашите права да се воспостави ред во работата, да не се чека многу пријателските и партиските врски да не влијаат на квалитетот и брзината на постапката за остварување на некое право или услуга помош при вработување помош при решавање на станбено прашање отворање на советувалиште отворање на телефонска линија која ќе биде достапна 24 часа на ден проширување на тимот во ЦСР, со психијатар да се обезбеди посебна просторија за работа, за да се добие поголема интимност во односот меѓу корисникот и стручниот работник 25 заради намалување на патни трошоци, да не се пријавуваат секој месец да се воведе систем на наградување за поголема мотивација за работа на стручните работници да постои можност за промена на стручен работник, поради незадоволство од страна на корисникот стручните работници да го почитуваат работното време Вкупно

90 ЗАКЛУЧОК И ПРЕПОРАКИ Истражувачките резултати од овој проект ја потврдуваат потребата од унапредување на родовата сензитивност на социјалните услуги преку подигнување на свеста за различните потреби и приоритети на жените и на мажите, девојчињата и момчињата, во процесот на давање услуги, како и во процесот на развој на политиките и на мерките на локално ниво. Анализата на податоците од ресурсниот центар ја потврдува родовата димензија на социјалните ризици, што е јасно видливо според податоците кои прикажуваат голема диспропорција во бројот на евидентирани машки и женски корисници на услуги во различни категории. Имено, жените се јасно препознаени како доминантно евидентирани жртви на семејно насилство, носителки на згрижувачки семејства, жртви на трговија со луѓе, лица што сакаат да стапат во брак пред полнолетство, а мажите како лица што злоупотребуваат дрога или други психотропни супстанции или прекурзори, сторители на семејно насилство, малолетни сторители на кривични дела. Сите социјални ризици во кои доминира едниот пол бараат дополнителни анализи од родов аспект, особено оние во кои пропорционално се издвојуваат корисници од одредена етничка припадност, вероисповед, одредена средина на живеење или друг индикатор. Резултатите од теренското истражување го потврдија присуството на родови стереотипи и предрасуди кај дел од оние што нудат социјални услуги, односно стручните работници во системот на социјалната заштита (центрите за социјална работа и единиците на локалната самоуправа), како и присуството на различни потреби на корисниците во врска со социјалните услуги од родов аспект. Врз основа на севкупните резултати од проектот и споделените искуства со определен број стручни работници од центрите за социјална работа на заедничката работна средба, може да се констатира дека кај лицата што нудат социјални услуги постои подготвеност за препознавање на релевантните родови димензии во рамките на нивната работа, како и за идентификување и отворање на прашањата на кој начин да се справуваат со родово обоените потреби на корисниците. Работењето на овој проект, исто така, овозможи сознанија за тешкотиите на кои наидува стручниот персонал во системот на социјалната заштита, за секојдневните проблеми со кои се соочуваат стручните работници што ја наметнуваат потребата од структурни промени, почнувајќи од недоволната родова сензитивност на мерките, до малиот број кадри што катадневно се соочуваат со растечкиот број лица во социјален ризик, како и со појавата на нови ризици. 89

91 Врз основа на овие сознанија, се предлагаат следниве препораки: I СОБИРАЊЕ РОДОВО РАЗДЕЛЕНИ ПОДАТОЦИ И ОБЕЗБЕДУВАЊЕ АНАЛИЗА ОД РОДОВА ПЕРСПЕКТИВА 1. Во однос на родовата статистика, непобитен е фактот дека центрите за социјална работа ја спроведуваат обврската според Законот за еднакви можности, Националниот план за акција за родова рамноправност ( ) и Правилникот за начинот на водење и содржина на евиденција за корисниците на правата од социјална заштита и документација за стручната работа (Службен весник 171, од година). Но, препорачуваме да станат задолжителни сите индикатори по кои се води евиденцијата во сите софтвери во рамките на системот на социјалната заштита. На тој начин можат да се избегнат евентуални проблеми во анализирањето на податоците поради неправилно или нецелосно собирање податоци по сите индикатори. Истовремено, со тоа ќе се обезбеди и подлабинска анализа на социјалните рицизи по пол, ќе се овозможи квантитативно вкрстување на многубројни показатели за родовата и социјалната слика во Република Македонија и ќе претставува основа за релевантни родови анализи со цел унапредување на социјалната заштита. Истовремено, препорачуваме воведување задолжителна електронска евиденција на корисниците на социјални услуги и во рамките на единиците на локалната самоуправа, со особен нагласок на значењето на собирањето родово разделена статистика. 2. Користејќи ги расположливите податоци од ресурсниот центар за лица во социјален ризик, препорачуваме објавување редовни (полугодишни и годишни) извештаи/билтени за состојбата со социјалните ризици од родова перспектива и нивно поставување на веб-страницата на ЈУ Завод за социјални дејности. На тој начин ќе се обезбеди редовно следење на социјалната слика во Република Македонија од родова перспектива, како и предвидување на евентуалните промени. II ЗАЈАКНУВАЊЕ НА КАПАЦИТЕТИТЕ НА СТРУЧНИТЕ РАБОТНИЦИ ВО СИСТЕМОТ НА СОЦИЈАЛНАТА ЗАШТИТА ЗА ПРЕПОЗНАВАЊЕ И СПРОВЕДУВАЊЕ РОДОВА ПЕРСПЕКТИВА ВО СОЦИЈАЛНАТА РАБОТА И ВО СОЦИЈАЛНАТА ЗАШТИТА 3. Предлагаме дополнителни родови обуки за сите стручни работници во системот на социјалната заштита. Иницијаторската улога ја гледаме во Министерството за труд и социјална политика (Сектор за еднакви можности) и во Заводот за социјални дејности, кои треба да работат поинтензивно на имплементација на родовата рамноправност во 90

92 социјалната работа и во социјалната заштита, како и да организираат обуки за стручните работници во системот на социјалната заштита. 4. Поради значењето на интегрирањето на концептите на родова рамноправност и родов меинстриминг во стандардните критериуми за подигнување на капацитетите на стручните работници во системот на социјалната заштита, се предлага изработка на посебен модул за родова рамноправност во социјалната работа и во социјалната заштита, како дел од задолжителните обуки во системот на лиценцирање на стручните работници во социјалната заштита во Република Македонија. 5. Освен обуките за основните принципи за вградување на родовата перспектива во социјалната работа и во социјалната заштита, неопходни се и специфични обуки за работа со определени корисници од соодветни социјални ризици во кои драстично доаѓа до израз родовата обоеност. Особено би ги издвоиле насилството врз жените, сексуалната злоупотреба, проблемите со родовите стереотипи на професионалните работници во системот на социјалната заштита, улогите на мажите и на жените во одгледувањето на децата и други. III ЗАЈАКНУВАЊЕ НА СОРАБОТКАТА МЕЃУ ИНСТИТУЦИИТЕ ВО СИСТЕМОТ НА СОЦИЈАЛНА ЗАШТИТА 6. Препорачуваме да се подготват протоколи за меѓусебна соработка меѓу сите институции што работат со лица во социјален ризик (МТСП, ЦСР, МВР, судови, затвори, здравствени установи, основни и средни училишта, НВО и други), со цел јасно разграничување на улогите и на обврските на секоја институција одделно, за различни социјални ризици. За ова како пример ги предложуваме изработените протоколи во делот на семејното насилство. Истовремено, препорачуваме и сензибилизација на кадрите во овие институции за различните потреби на мажите и на жените, момчињата и девојчињата, за различен социјален ризик. 7. Да се зајакне соработката меѓу сите центри за социјална работа во Република Македонија, меѓу одделенијата во секој центар за социјална работа. Истовремено, препорачуваме и интензивирање на соработката меѓу центрите за социјална работа и единиците на локалната самоуправа, во согласност со законските задолженија што произлегуваат од Законот за социјалната заштита, Законот за еднакви можности меѓу мажите и жените, како и Националниот план за акција за родова рамноправност. 91

93 IV ЗАЈАКНУВАЊЕ НА ПРОЦЕСОТ НА ВГРАДУВАЊЕ НА РОДОТ ВО ПОЛИТИКИТЕ, МЕРКИТЕ И СРЕДСТВАТА ШТО СЕ КОРИСТАТ ВО СОЦИЈАЛНАТА ЗАШТИТА 8. Препорачуваме родова анализа на законските мерки од областа на социјалната заштита и нивна сензибилизација или измена, што би резултирало со поквалитетни услуги на мажите и на жените во различни социјални ризици, во согласност со нивните потреби. Како пример ја посочуваме публикацијата Родово-буџетска анализа на социјалната заштита и активните политики за вработување во Република Македонија од Министерството за труд и социјална политика, Сектор за еднакви можности. 9. Предложуваме и анализа на десетгодишната програма за социјална заштита од родова перспектива. Тоа неминовно би ја истакнало и потребата од родова сензибилизација на стручно-методолошките упатства што ги изработува Заводот за социјални дејности, за работа со различни категории лица во социјален ризик. 10. Потребно е унапредување на механизмите за информирање на стручните работници во центрите за социјална работа и во единците на локалната самоуправа за сите родови аспекти на законската регулатива, како и за целокупната литература од областа на социјалната работа и родовата рамноправност. На тој начин, стручните работници би биле навремено информирани и би можеле да го прошират своето знаење. За тоа препорачуваме редовно следење на веб-страниците на МТСП, ЗСД, Тело на ОН за родова рамноправност и унапредување на жените (UN Women), Програма за развој на ОН (UNDP) и други, како и организирање работилници за тематска размена на искуства на професионалните работници од системот на социјалната заштита, по можност во консултација со домашни и со странски експерти за родови прашања. V ВОВЕДУВАЊЕ МЕХАНИЗМИ ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА СИСТЕМОТ НА ЗАДОВОЛУВАЊЕ НА СПЕЦИФИЧНИТЕ СОЦИЈАЛНИ ПОТРЕБИ НА МАЖИТЕ И НА ЖЕНИТЕ 11. Неопходно е да се подобри начинот на информирање на корисниците во врска со нивните права, особено за родовата димензија на правата, за различните потреби на мажите и на жените во ист социјален ризик, со цел надминување на постојната практика, корисници од еден пол да се фаворизираат при избор за носители на одредени права. 12. Во случај на чувствителни прашања, (како, на пример, семејно насилство, сексуална злоупотреба, малолетнички бракови), препорачливо е во центрите за социјална работа да се воспостави ме- 92

94 ханизам преку кој корисниците на социјалните услуги би можеле да избираат стручен работник/стручна работничка со кој/а би сакале да разговараат (според пол, возраст, етничка припадност и друго) за адекватно да се одговори на неговите/нејзините индивидуални потреби. VI ОБЕЗБЕДУВАЊЕ РЕСУРСИ ЗА ЗАДОВОЛУВАЊЕ НА РАСТЕЧКИ- ТЕ ПОТРЕБИ ОД ОБЛАСТА НА СОЦИЈАЛНАТА ЗАШТИТА И ЗГОЛЕ- МУВАЊЕ НА КВАЛИТЕТОТ НА УСЛУГИТЕ 13. Неопходно е надлежните државни институции да обезбедат ресурси на локално ниво за оживотворување на законската регулатива со цел задоволување на потребите на лицата во социјален ризик, преку отворање советувалишта, дневни центри за различни категории граѓани, како и установи за социјална заштита. 14. Воведување/зајакнување механизми од креаторите на политиките (МТСП, ЕЛС) да инкорпорираат редовни консултации со професионалци од областа на социјална работа во процесот на дизајнирање политики и мерки на централно и локално ниво во однос на предлози за нови форми на заштита на различни категории корисници, врз основа на нивното искуство и секојдневната практика. 15. Неопходно е сите надлежни (владини и невладини) институции во земјава, особено училиштата и медиумите, да се ангажираат во иницирање превентивни активности и кампањи во функција на спречување или намалување одредени социјални ризици (особено во делот на малолетнички бракови, одговорно родителство, малолетничко претстапништво, сексуална злоупотреба). Како пример може да послужат кампањите за семејно насилство. 16. Со оглед на растечкиот број социјални проблеми, препорачуваме Владата да обезбеди ресурси за зголемување на бројот на вработени стручни лица во центрите за социјална работа за да се зголеми квалитетот на услугите на сè поголемиот број корисници. Истовремено, сметаме дека е неопходно и подобрување на условите за работа на стручните работници во центрите за социјална работа, обезбедување ресурси за навремена и поквалитетна реализација на социјалните услуги, како и обезбедување средства за спроведување обуки и тренинзи за подигнување на капацитетите на стручните работници. * Препораките се дадени од авторката и од консултантката за родови прашања, со помош на стручни работници од центрите за социјална работа на заедничка работна средба за презентација на резултатите од теренското истражување. Им благодариме! 93

95 ПРИЛОЗИ ПРИЛОГ 1. ПРAШАЛНИК ЗА ВРАБОТЕНИТЕ ВО ЦЕНТРИ ЗА СО- ЦИЈАЛНА РАБОТА ПРИЛОГ 2. ПРАШАЛНИК ЗА ВРАБОТЕНИТЕ ВО ЕДИНИЦИ НА ЛО- КАЛНА САМОУПРАВА ПРИЛОГ 3. ПРАШАЛНИК ЗА КОРИСНИЦИТЕ НА СОЦИЈАЛНИ УС- ЛУГИ ВО ЦЕНТРИ ЗА СОЦИЈАЛНА РАБОТА 94

96 ПРИЛОГ 1. ПРAШАЛНИК ЗА ВРАБОТЕНИТЕ ВО ЦЕНТРИ ЗА СО- ЦИЈАЛНА РАБОТА I ДЕМОГРАФСКИ ПОДАТОЦИ 1. Пол машко 1.2. женско 2. Возраст (години) 3. Етничка припадност 3.1. Mакедонци 3.6. Срби 3.2. Aлбанци 3.7. Бошњаци 3.3. Tурци 3.8. не сакам да одговорам 3.4. Роми 3.9. друго 3.5. Власи 4. Кои јазици ги зборувате (наведете ги сите јазици): 4.1. македонски 4.6. српски 4.2. албански 4.7. бошњачки 4.3. турски 4.8. не се изјасниле 4.4. ромски 4.9. друго 4.5. влашки 5. Религиска определба 5.1. православна 5.4. атеистичка 5.2. католичка 5.5. не сакам да одговорам 5.3. муслиманска 5.6. друго 6. Професија 6.1. социјален работник 6.2. педагог 6.3. психолог 6.4. дефектолог 6.5. правник 6.6. социолог 6.7. друго 95

97 7. Работно искуство во ЦСР (наведете). 8. На која проблематика работите (наведете). 9. Колку време работите на проблематиката која сега ја работите (наведете). II ПРАШАЊА ЗА OПШТО ИСКУСТВО 10. Дали имате поминато некаква родова обука? ДА (пополнете ја табелата) Тема Организатор Времетраење Човекови права, еднаквост и недискриминација Социо-економски нееднаквости меѓу мажите и жените Дискриминација врз основа на род и пол Насилство врз жените Вградување на родова димензија во главните општествени текови Имплементација на родова рамноправност во социјалната работа и социјална заштита ДРУГО (наведете) НЕ 11. Дали сметате дека постојното законодавство по кое најчесто постапувате (Закон за социјална заштита, Закон за семејство, Закон за санкции, Закон за малолетничка правда...) на Република Македонија е приспособено на потребите на лицата во социјален ризик? ДА (Ве молиме објаснете) НЕ (Ве молиме наведете што сметате дека треба да се промени) 96

98 НЕ ЗНАМ 12. Дали сметате дека постојното законодавство по кое најчесто постапувате (Закон за социјална заштита, Закон за семејство, Закон за санкции, Закон за малолетничка правда...) на Република Македонија е родово сензитивно? ДА (Ве молиме објаснете) НЕ (Ве молиме наведете што сметате дека треба да се промени) НЕ ЗНАМ 13. Дали сметате дека некои Стручно методолошките упатства на Заводот за социјални дејности, се родово сензитивни? ДА (Ве молиме наведете кои и објаснете) НЕ (Ве молиме наведете што сметате дека треба да се промени) НЕ ЗНАМ 97

99 III ПРАШАЊА ЗА ПРИСТАПОТ ВО РАБОТАТА 14. Дали собирате родово разделени податоци? ДА НЕ 15. Според Вашето професионално мислење, кои социјални проблеми најчесто ги пријавуваат жените во ЦСР?. 16. Според Вашето професионално мислење, кои социјални проблеми најчесто ги пријавуваат мажите во ЦСР?. 17. Дали мислите дека мажите и жените имаат различни потреби за ист социјален ризик? ДА (наведете пример) НЕ (зошто) НЕ ЗНАМ IV ПРАШАЊА ЗА ИСКУСТВОТО ВО ДАВАЊЕТО НА СОЦИЈАЛНИТЕ УСЛУГИ 18. Дали во текот на Вашето работно искуство, Ви се случило странката да не сака да разговара со Вас, поради: 98

100 Вашиот пол Вашата етничка припадност Вашата возраст Вашата религиска определба Јазикот на кој зборувате Друго (што) ДА НЕ 19. Дали Ви се случило сопруг/а да сака да разговара со Вас во име на партнерот/ката во негово/нејзино присуство? ДА (објаснете кој за кого сакл/а да разговара и каква била Вашата реакција) НЕ 20. Ве молиме, во табелата која следи наведете со каков вид корисници на социјални услуги, би претпочитaле, не би претпочитaле или би Ви било сеедно да работите: 99

101 Корисници Тинејџери Стари лица Лица без образование Лица со средно образование Лица со високо образование Лица од градска средина Лица од селска средина Сиромашни лица Бездомници Деца на улица Жена - христијанка Маж - христијанин Лица кои зборуваат на мојот мајчин јазик Лица со пречки во физичкиот развој Лица со пречки во менталниот развој Лица од мојата етничка припадност Лица со сексуално преносливи болести Роми Ромки Мажи (генерално) Жени (генерално) Мажи/момчиња кои користат дрога Жени/девојчиња кои користат дрога Жена муслиманка Маж муслиман Разведен маж Разведена жена Хомосексуалец Лезбејка Возрасна жена - жртва на сексуална злоупотреба Возрасен маж жртва на сексуална злоупотреба Маж поранешен затвореник Жена поранешна затвореничка Маж кој сексуално злоупотребувал деца Жена која сексуално злоупотребувала деца Маж сторител на домашно насилство Жена сторителка на домашно насилство Маж старател Жена - старателка претпочитaм Сеедно ми е не претпочитaм 100

102 21. Ако семејство пријави дека има проблеми во семејните, брачните или партенерските односи, и бара некоја социјална услуга, на чие име го отворате досието? на име на мажот на име на жената на име на двајцата партнери на подносителот (зошто) 22. Ако семејство пријави дека има финансиски проблеми, и бара некакво парично давање, на чие име го отворате досието? на име на мажот на име на жената на име на двајцата партнери на подносителот (зошто) 23. Ве молиме, одговорете колку се согласувате со следниве изјави: Апсолутно се согласувам Се согласувам Не се согласувам Вооптшо не се согл. Не знам Трошењето на парите во семејството поефективно го врши мажот (таткото) Парите во семејството треба да ги троши само оној кој ги заработува Мажите во семејството треба да имаат поголема моќ на одлучување од жените Небалансираноста на моќта на одлучување во семејството, доведува до семејно насилство врз жените во семејството Жените подобро го водат домаќинството од мажите Жените се повешти во грижата за децата Подобро е носител на згрижувачко семејство да биде жена 101

103 Жените кои злоупотребуваат дрога се безнадежни случаи, и не можат да се вратат на вистинскиот пат Мажите кои злоупотребуваат дрога се безнадежни случаи, и не можат да се вратат на вистинскиот пат Ретко се случува семејно насилство врз постар маж Ретко се случува семејно насилство врз постара жена Почесто се случува сексуална злоупотреба над машки деца Почесто се случува сексуална злоупотреба над женски деца При брачни проблеми, многу е важно да се зборува со секој партнер одделно Ако мажот ја тепа жената, многу е веројатно дека ќе биде насилен и кон децата и другите членови на семејството Мажите со физички пречки не треба да живеат сами, мора да има некој за да им помага Жените со физички пречки не треба да живеат сами, мора да има некој за да им помага Ако жената е жртва на семејно насилство, а во бракот имаат деца, треба да се направат напори да се сочува тој брак Треба да се забранат бракови под 18 години Прифатливо е девојчиња да стапуваат во брак на возраст меѓу 16 и 18 години Прифатливо е момчиња да стапуваат во брак на возраст меѓу 16 и 18 години Лезбејка (или лезбејски пар) не треба да одгледува деца, ниту свои, ниту посвоени Хомосексуалец (или пар) не треба да одгледува деца Жените со пречки во психичкиот развој не треба да имаат деца. Ако е можно, да им се предложи адекватна превенција (дури и стерилизација) Мажите со пречки во психичкиот развој не треба да имаат деца. Ако е можно, да им се предложи адекватна превенција (дури и стерилизација) Немажена жена или вдовица не е добра кандидатка за да биде згрижувачко семејство Неженет маж или вдовец не е добар кандидат за да биде згрижувачко семејство 102

104 Доколку имате некаков коментар за некоја од изјавите, Ве молиме додадете:. 24. Дали за програмите за социјална заштита и социјални услуги, соработувате со други инстистуции или организации во Вашата општина? ДА (наведете со кого) а. со локалната заедница б. со локална НВО в. со црква г. со основно училиште д. со средно училипте ѓ. со здравствена установа е. друго (наведете) НЕ 25. Ако соработувате со други инстистуции или организации во Вашата општина, на кој начин ја реализирате соработката? имаме заеднички состаноци разменуваме статистички податоци си препраќаме корисници правиме заеднички програми друго. 103

105 ПРИЛОГ 2. ПРАШАЛНИК ЗА ВРАБОТЕНИТЕ ВО ЕДИНИЦИ НА ЛО- КАЛНА САМОУПРАВА I ДЕМОГРАФСКИ ПОДАТОЦИ 1. Пол машко 1.2. женско 2. Возраст (години) 3. Етничка припадност 3.1 Mакедонци 3.6. Срби 3.2. Aлбанци 3.7. Бошњаци 3.3. Tурци 3.8. не сакам да одговорам 3.4. Роми 3.9. друго 3.5. Власи 4. Кои јазици ги зборувате (наведете ги сите јазици): 4.1. македонски 4.6. српски 4.2. албански 4.7. бошњачки 4.3. турски 4.8. не сакам да одговорам 4.4. ромски 4.9. друго 4.5. влашки 5. Религиска определба 5.1. православна 5.5. атеистичка 5.2. католичка 5.6. не сакам да одговорам 5.3. муслиманска 5.7. друго 5.4. протестантска 6. Професија 6.1. социјален работник 6.2. педагог 6.3. психолог 6.4. дефектолог 6.5. правник 6.6. социолог 6.7. друго 104

106 7. Работно искуство во ЛЗ (наведете) 8. На која проблематика работите 9. Колку време работите на проблематиката која сега ја работите II ПРАШАЊА ЗА ОПШТО ИСКУСТВО 10. Дали имате поминато некаква родова обука? ДА (пополнете ја табелата) Тема Организатор Времетраење Човекови права, еднаквост и недискриминација Социо-економски нееднаквости меѓу мажите и жените Дискриминација врз основа на род и пол Насилство врз жените Вградување на родова димензија во главните општествени текови Имплементација на родова рамноправност во социјалната работа и социјална заштита ДРУГО (наведете) НЕ 11. Дали сметате дека постојното законодавство по кое најчесто постапувате (Закон за локалната самоуправа, Закон за социјална заштита, Закон за семејство, Закон за санкции, Закон за малолетничка правда,...) на Република Македонија е приспособено на потребите на лицата во социјален ризик? ДА (Ве молиме објаснете). 105

107 11.2. НЕ (Ве молиме наведете што сметате дека треба да се промени) НЕ ЗНАМ 12. Дали сметате дека постојното законодавство по кое најчесто постапувате (Закон за локалната самоуправа, Закон за социјална заштита, Закон за семејство, Закон за санкции, Закон за малолетничка правда,...) на Република Македонија е родово сензитивно? ДА (Ве молиме објаснете) НЕ (Ве молиме наведете што сметате дека треба да се промени) НЕ ЗНАМ 13. Дали во изработката на програмите за социјална заштита, или локалните планови за родова рамноправност и локален економски развој, ги земате предвид статистичките податоци поделени по пол, и социјалните ризици со коишто се соочуваат жените и мажите, девојчињата и момчињата во вашата општина? ДА (Ве молиме објаснете) НЕ (Ве молиме наведете што сметате дека треба да се промени и каде се пречките) НЕ ЗНАМ 106

108 14. Колку средства од годишниот буџет на вашата општина се издвојуваат за програми за социјалната заштита? буџетот МКД % годишниот буџет на Вашата општина 100 % годишниот буџет за програми за социјалната заштита % 15. Дали Вашата програма за социјалната заштита ги таргетира жените или предвикува посебни мерки кон жените или кон цели за унапредување на еднаквоста меѓу жените и мажите? ДА (Ве молиме објаснете, наведете кои се целите на тие програми) НЕ (Ве молиме наведете што сметате дека треба да се промени и каде се пречките) НЕ ЗНАМ III ПРАШАЊА ЗА ПРИСТАПОТ ВО РАБОТАТА 16. Дали собирате родово разделени податоци за корисниците на социјални услуги во Вашата општина? ДА НЕ 17. Според Вашето професионално мислење, кои социјални проблеми најчесто ги пријавуваат жените во Вашата општина?. 18. Според Вашето професионално мислење, кои социјални проблеми најчесто ги пријавуваат мажите во Вашата општина?. 107

109 19. Дали мислите дека мажите и жените имаат различни потреби за ист социјален ризик? ДА (наведете пример) НЕ (зошто) НЕ ЗНАМ IV ПРАШАЊА ЗА ИСКУСТВОТО ВО ДАВАЊЕТО НА СОЦИЈАЛ- НИТЕ УСЛУГИ 20. Дали во текот на Вашето работно искуство, Ви се случило странката да не сака да разговара со Вас, поради: Вашиот пол Вашата етничка припадност Вашата возраст Вашата религиска определба Јазикот на кој зборувате Друго (што) ДА НЕ 21. Дали Ви се случило сопруг/а да сака да разговара со Вас во име на партнерот/ката во негово/нејзино присуство? ДА (објаснете кој за кого сакл/а да разговара и каква била Вашата реакција) НЕ 22. Ако поединец или семејство пријави дека има проблеми, и бара некоја социјална услуга, на чие име го отворате досието? на име на мажот на име на жената на име на двајцата партнери нe отвараме досиеја за граѓаните (зошто) 108

110 23. Ве молиме, во табелата која следи наведете со како вид на корисници на социјални услуги, би претпочитaле, не би претпочитaле или би Ви било сеедно да работите: Корисници Тинејџери Стари лица Лица без образование Лица со средно образование Лица со високо образование Лица од градска средина Лица од селска средина Сиромашни лица Бездомници Деца на улица Жена христијанка Маж - христијанин Лица кои зборуваат на мојот мајчин јазик Лица со пречки во физичкиот развој Лица со пречки во менталниот развој Лица од мојата етничка припадност Лица со сексуално преносливи болести Роми Ромки Мажи (генерално) Жени (генерално) Мажи/момчиња кои користат дрога Жени/девојчиња кои користат дрога Жена муслиманка Маж муслиман Разведен маж Разведена жена Хомосексуалец Лезбејка Возрасна жена - жртва на сексуална злоупотреба Возрасен маж жртва на сексуална злоупотреба Маж поранешен затвореник Жена поранешна затвореничка Маж кој сексуално злоупотребувал деца Жена која сексуално злоупотребувала деца Маж сторител на домашно насилство Жена сторителка на домашно насилство Маж старател Жена - старателка претпочитaм Сеедно ми е не претпочитaм 109

111 24. Ве молиме, одговорете колку се согласувате со следниве изјави: Апсолутно се согласувам Се согласувам Не се согласувам Вооптшо не се согл. Не знам Трошењето на парите во семејството поефективно го врши мажот (таткото) Парите во семејството треба да ги троши само оној кој ги заработува Мажите во семејството треба да имаат поголема моќ на одлучување од жените Небалансираноста на моќта на одлучување во семејството, доведува до семејно насилство врз жените во семејството Жените подобро го водат домаќинството од мажите Жените се повешти во грижата за децата Подобро е носител на згрижувачко семејство да биде жена Жените кои злоупотребуваат дрога се безнадежни случаи, и не можат да се вратат на вистинскиот пат Мажите кои злоупотребуваат дрога се безнадежни случаи, и не можат да се вратат на вистинскиот пат Ретко се случува семејно насилство врз постар маж Ретко се случува семејно насилство врз постара жена Почесто се случува сексуална злоупотреба над машки деца отколку над женски При брачни проблеми, многу е важно да се зборува со секој партнер одделно Ако мажот ја тепа жената, многу е веројатно дека ќе биде насилен и кон децата и другите членови на семејството 110

112 Мажите со физички пречки не треба да живеат сами, мора да има некој за да им помага Жените со физички пречки не треба да живеат сами, мора да има некој за да им помага Ако жената е жртва на семејно насилство, а во бракот имаат деца, треба да се направат напори да се сочува тој брак Треба да се забранат бракови под 18 години Прифатливо е девојчиња да стапуваат во брак на возраст меѓу 16 и 18 години Прифатливо е момчиња да стапуваат во брак на возраст меѓу 16 и 18 години Лезбејка (или лезбејски пар) не треба да одгледува деца, ниту свои ниту посвоени Хомосексуалец (или пар) не треба да одгледува деца Жените со пречки во психичкиот развој не треба да имаат деца. Ако е можно, да им се предложи адекватна превенција (дури и стерилизација) Мажите со пречки во психичкиот развој не треба да имаат деца. Ако е можно, да им се предложи адекватна превенција (дури и стерилизација) Немажена жена или вдовица не е добра кандидатка за да биде згрижувачко семејство Неженет маж или вдовец не е добар кандидат за да биде згрижувачко семејство Доколку имате некако коментар за некоја од изјавите, Ве молиме додатете:. 25. Дали за програмите за социјална заштита и социјални услуги, соработувате со други инстистуции или организации во Вашата општина? 111

113 25.1. ДА (наведете со кого) а. со центар за социјална работа б. со локална НВО в. со црква г. со основно училиште д. со средно училипте ѓ. со здравствена установа е. друго (наведете) НЕ 26. Ако соработувате со други инстистуции или организации во Вашата општина, на кој начин ја реализирате соработката? имаме заеднички состаноци разменуваме статистички податоци си препраќаме корисници правиме заеднички програми друго. 112

114 ПРИЛОГ 3. ПРАШАЛНИК ЗА КОРИСНИЦИТЕ НА СОЦИЈАЛНИ УСЛУ- ГИ ВО ЦЕНТРИ ЗА СОЦИЈАЛНА РАБОТА I ДЕМОГРАФСКИ ПОДАТОЦИ 1. Пол 1.1. машко 1.2. женско 2. Возраст ( години ) 3. Етничка припадност 3.1. Mакедонци 3.6. Срби 3.2. Aлбанци 3.7. Бошњаци 3.3. Tурци 3.8. не сакам да одговорам 3.4. Роми 3.9. друго 3.5. Власи 4. Брачна состојба 4.1. неженет немажена 4.4. вдовец вдовица 4.2. женет мажена 4.5. вонбрачна заедница 4.3. разведен разведена 5. Степен на образование 5.1. без образование 5.2. незавршено основно образование 5.3. основно образование 5.4. посебна паралелка во основно образование 5.5. средно училиште 5.6. специјално средно училиште 5.7. висока стручна школа 5.8. високо образование 5.9. магистратура докторат 113

115 6. Работен статус 6.1. вработен/а 6.2. невработен/а 6.3. ученик/чка студент/ка 6.4. корисник/чка на старосна пензија 6.5. корисник/чка на семејна пензија 6.6. корисник/чка на инвалидска пензија 6.7. лице неспособно за работа 6.8. домаќин/ка 6.9. друго 7. Средина на живеење 7.1 урбана 7.2. рурална 8. Религиска определба 8.1. православна 8.5 атеистичка 8.2. католичка 8.6. не сака да одговори 8.3. муслиманска 8.7. друго 8.4. протестантска 9. Број на членови на семејството 9.1. малолетни 9.2 полнолетни 9.3 вкупно 10. Колку деца имате (наведете) 11. Кои јазици ги зборувате (наведете ги сите јазици): македонски српски албански бошњачки турски не се изјасниле ромски друго влашки 114

116 II ВИД И ЗАДОВОЛСТВО ОД УСЛУГИ 12. Зошто доаѓате во ЦСР?. 13. Која година прв пат дојдовте во ЦСР да побарате помош? 14. Со кого сте во контакт откако прв пат дојдовте во ЦСР? со ист/a стручен/на работник/чка со различни стручни работници 15. Ќе Ви прочитам неколку изјави за Вашиот однос со стручниот/ ната работник/чка со кој најчесто сте во контакт, и за неговиот/нејзиниот однос кон Вас. Ве молам, одговорете дали се согласувате. Изјава Се согласувам Делумно се согласувам (објаснете зошто) Не се согласувам Задоволен/на сум од пристапот на стручниот/ ната работник/чка кон мене Стручниот/ната работник/чка ми обрнува внимание додека зборувам за мојата ситуација Стручниот/ната работник/чка ја разбира мојата ситуација Стручниот/ната работник/чка ме почитува Стручниот/ната работник/чка ме гледа во очи додека зборуваме Стручниот/ната работник/чка го почитува моето согледување на ситуацијата Стручниот/ната работник/чка ми дава доволно информации Информациите кои ми ги дава стручниот/ната работник/чка се сигурни Информациите кои ми ги дава стручниот/ната работник/чка се корисни Стручниот/ната работник/чка ми нуди неколку совети Советите кои ми ги дава стручниот/ната работник/чка се корисни Стручниот/ната работник/чка го почитува моето мислење за советите кои ми ги дава Му/ѝ верувам на стручниот/ната работник/чка со кој/а најчесто разговарам Стручниот/ната работник/чка ја почитува мојата приватност 115

117 16. Ако не сте задоволни од односот на стручниот/ната работник/ чка кон Вас, дали би поднеле жалба? ДА НЕ 17. Ако ДА, дали знаете каде треба да поднесете жалба? ДА (каде) НЕ 18. Ако би можеле да смените нешто во помошта што ја добивате од ЦСР, што би било тоа?. III ПОСЕБНИ БАРАЊА (ПОТРЕБИ) 19. Следниве изјави се однесуваат на тоа дали имате некои посебни желби или потреби кога доаѓате во ЦСР. Ве молам, одговорете ми дали се согласувате: ИЗЈАВА ДА НЕ Кога разговарам со стручниот/ната работник/чка, поудобно ми е кога нема никој друг во просторијата Сакам стручниот/ната работник/чка да ми понуди повеќе опции за избор, наместо да ми ја реши ситуацијата Би сакал/а ЦСР да има канцеларија во близина на моето место на живеење Би сакала стручниот/ната работник/чка почесто да ме посетува во мојот дом Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое е од мојот пол Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое е на возраст приближна до мојата Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое има иста етничка припадност како мојата Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое зборува на мојот мајчин јазик Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое има иста религиска определба како мојата Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое има иста брачна состојба како мојата Поудобно ми е да разговарам со стручно лице кое живее во средина слична на мојата Сеедно ми е 116

118 20. Сега ќе Ви прочитам неколку изјави кога стручниот/ната работник/чка со кој/а најчесто разговарате, може кон Вас да се однесува со помала почит за разлика од другите. Ве молам, одговорете ми дали се согласувате: ИЗЈАВА ДА НЕ Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува бидејќи сум маж/жена Стручниот/ната работник/ чка помалку ме почитува од мојот партнер или од другите членови на семејството, кога доаѓаме заедно Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојата возраст Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојата етничка припадност Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојата религиска определба Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојот мајчин јазик Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојата брачна состојба Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојот степен на образование Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради средината во која живеам Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради мојот работен статус Стручниот/ната работник/чка помалку ме почитува поради нешто друго (наведете) Ако ДА, како препознавате 117

119 21. Следниве изјави се однесуваат на Вашето задоволство од третманот од стручниот/ната работник/чка : ИЗЈАВА ДА НЕ Друго Поддршката која ми ја дава стручниот/ната работник/чка ми помага за подобрување на мојата ситуација Поддршката која ми ја дава стручниот/ната работник/чка ми помага за подобрување на ситуацијата во моето семејство Стручниот/ната работник/чка ме охрабрува да преземам сопствени чекори за мојот живот 22. Дали сакате да додадете некој предлог или некоја сугестија за подобрување на услугите во ЦСР, или за подобрување на третманот и/или пристапот на стручниот/ната работник/чка кон Вас?. 118

120 КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА Gender Inequalities in the Risks of Poverty and Social Exclusion for Disadvantages Groups in Thirty European Countries, (2006), European Commission Жените и мажите во Македонија (2010), Државен завод за статистика, Скопје Здружение за еманципација, солидарност и еднаквост ЕСЕ Скопје, (2008) Живот во сенка ; Закон за азил и привремена заштита, Сл. весник на РМ 142/2008 Закон за семејството (Сл. весник на РМ бр.157/2008) Закон за социјалната заштита (Сл. Весник на РМ бр. 79/2009) Здружение за еманципација, солидарност и еднаквост ЕСЕ, (2008), Живот во сенка, Скопје Котевска, М., Самојловска, В., (2005), Организација и развој на центрите за социјална работа информација, ЈУ Завод за социјални дејности, Скопје Mangskau, J., (2010), Partner violence amongst the Roma in R. Macedonia and the public sector response, Association of Citizen Sumnal, Skopje Национална стратегија за заштита од семеjно насилство Oosten, N., Vlugt, I., (2004), Rod I spol u psiho-socijalnom radu, Prirucnik za savjetovanje, Drustvo za psiholosku pomoc, Zagreb Родово буџетска анализа на социјалната заштита и активните политики на вработување во Република Македонија, (2010), Министерство за труд и социјална политика Склучени и разведени бракови во 2010 година, Државен завод за статистика, Скопје 119

121 Издавач: Јавна установа Завод за социјални дејности - Скопје Авторка: м-р Биљана Страмшак-Ѓуровска Консултантка за родови прашања: Проф. д-р Слободанка Марковска Лектура: Тања Стевановска Дизајн: Европа 92 - Кочани Печатење: Европа 92 - Кочани CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје 305:364.4(497.7) СТРАМШАК-Ѓуровска, Биљана Социјалната работа низ родова призма : ризици и услуги / [авторка Биљана Страмшак-Ѓуровска]. - Скопје : ЈУ Завод за социјални дејности, стр. : илустр. ; 21 см Фусноти кон текстот. - Библиографија: стр Содржи и: Прилози ISBN а) Родови студии - Социјална работа - Македонија COBISS.MK-ID

122

123 PI Institute for Social Activities - Skopje SOCIAL WORK THROUGH THE GENDER PRISM - RISKS AND SERVICES Skopje, 2012

124 Author: MS Biljana Stramshak-Gjurovska Consultant on gender issues: PhD Slobodanka Markovska This study was developed with the support of United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women (UN Women), an UN organization dedicated to gender equality and the empowerment of women. For more information on UN Women see The views expressed in this publication are those of the authors and do not necessarily represent the views of UN Women, the United Nations, or any of the UN s affi liated organizations.

125 CONTENT Introduction Gender analysis of the data from the Resource Center Drug addictions Asylum seekers Underage marriages Domestic violence (victims and perpetrators) Results from fi eld research Professional workers from the centres for social work Demographic data Questions of general experience Questions about the approach in the work Questions about the experience in providing social services Employees in units of the Government Demographic data Questions of general experience Questions about the approach in the work Questions about the experience in providing social services Benefi ciaries of social services in the centres for social work Demographic data Type of service and contentment Special requests (needs) Conclusion and recommendations Annexes Questionnaire for professional workers in the centres for social work Questionnaire for employees in the local self-governments Questionnaire for benefi ciaries of social services in centres for social work References...119

126

127 INTRODUCTION The release of this publication is a result of the project Facilitating gender equality in social work through gender analysis and research based capacity building, which was implemented by the PI Institute for Social Activities in the period between the 18th of July 2011 and the 31st of July The project was realized with fi nancial support from the United Nations Entity for Gender Equality and Empowerment of Women (UN Women), Project Offi ce in Skopje. The aim of this project was to promote gender sensitivity among the social services by raising the awareness of the different needs and priorities of women and men, girls and boys, in the process of providing services, and in the process of developing policies and measures at local level. Its realization provides an opportunity for the PI Institute for Social Activities Skopje to accomplish some of the strategic goals contained in the National Action Plan for Gender Equality , regarding the performance of its statutory duties for improvement of the social work and social protection. At the same time, gender analysis of the available data supports the process of evaluation of the current system for data collection, with recommendations for its revision and development of measures and policies for more effective social protection of marginalized groups. We expect the fi ndings contained in this publication to be an inspiration for a more profound understanding of the gender perspective to all professional workers at the centres for social work, units of the local self-governments and other interested individuals and institutions, which during their daily work come into contact with persons who are exposed to a social risk. At the same time, we hope that they will contribute in the incensement of the sensitivity of all professionals regarding gender issues, on the gender dimension of the problems of persons with whom they work, whereby we expect to have an improvement in the quality of the social services, regardless of the gender of the professional worker, and the gender of the benefi ciary. With technical and fi nancial support of the Offi ce of UN Women, as of 2010 the Institute for Social Activities is developing its capacities for incorporating the gender component in the approach to social services. In the fi rst phase, the focus was placed on basic training to raise the awareness of the importance of gender issues, which was undertaken by more than 100 professional workers from the centers for social work and institutions for social protection. During this process, the lack of gender analysis of the data available to the Institute was identifi ed as one of the key issues. Therefore, the Institute emphasized the necessity of making a 5

128 more complex analysis with the purpose of mapping the gender-relevant needs of benefi ciaries of social services from a gender perspective. Additionally, the PI Institute for Social Activities is one of the responsible institutions for implementation of the National Action Plan for Gender Equality , in the strategic area, and the area regarding women and social protection. In this national document it has been stated that in the fi eld of social protection there is an outdated system for collecting and processing statistical data, and that there aren t any gender-sensitive data. Also, it is noted that there are no exact data on the composition of marginalized female groups by risks, the methodology for collecting sexdisaggregated data is still not applied, and the system for exchanging data from different sectors is not properly developed. The Institute for Social Activities is able to respond to both tasks because as of 2008, with fi nancial support of UNICEF Offi ce in Skopje, it is working on the development of a resource center for people at social risk, and with the support of UN Women it is making the fi rst steps in conducting an analysis of available data from gender perspective. The project "Resource Center for People at Social Risk" has the objective of introducing equal and electronic records of benefi ciaries of social services in all centres for social work in the Republic of Macedonia. The database became operational in October 2010, but so far gender analysis of data has not been made. The PI Institute for Social Activities conducted the project Facilitating gender equality in social work through gender analysis and research based capacity building in order to make a gender analysis of available data and to make complementary fi eld research. The fi eld research was focused on two main issues. Firstly, it aimed to determine the presence of gender stereotypes and prejudices among those who provide social services, or professional workers in the system of social protection (centres for social work and units of the local selfgovernment) and secondly, to explore the experiences, perspectives and needs of benefi ciaries regarding the services from a gender perspective. The ultimate goal of the research was to look at the prevalence of social risks from a gender perspective and to assess the readiness of those who offer social services to identify relevant gender dimensions within their work, and to identify and raise issues on the ways of dealing with the needs of benefi ciaries from a gender perspective. The publication summarizes the fi ndings and results of the following components of the survey: 1. Assessment of prevalent social risks among benefi ciaries of social services in the country from a gender perspective; 2. Analysis of the sensitivity and capacity of the social service providers and other social actors for identification and addressing 6

129 of the gender aspects in the provision of social services, and within the design and implementation of policies, measures or programmes in the fi eld of social protection; and 3. Analysis of the gender dimension of the need for social services from the perspective of benefi ciaries. In the end, the fi ndings of the research have the purpose of formulating recommendations for design and improvement of gendersensitive social services, and are intended for all institutions and individuals that are involved in the process of creation and implementation of policies in the fi eld of social protection and gender equality. 7

130 1. GENDER ANALYSIS OF DATA FROM THE RESOURCE CENTER The project Resource Center for People at Social Risk has led to the development and maintenance of electronic records of the benefi ciaries of social services in all centres for social work in the Republic of Macedonia. As part of the project, a total of 30 local databases for benefi ciaries of social services within all centres for social work have been established. The main national database is located within the Ministry of Labour and Social Policy, and the back-up database is located within the PI Institute for Social Activities. Thus, it provides a complete quantitative analysis of the number of people registered in the various categories of social risks, which provides a solid basis for qualitative analysis of the situation in the area of social protection in the Republic of Macedonia. After the detailed testing of the indicators who will show why certain client is in certain social risk/s, incremented total of 26 different categories of clients in social risks were singled out, and divided into two groups. The fi rst group covers the clients which are exposed to certain social risk (22 categories), and in the second group are so called individual service/social-care providers (4 categories). The group of social risks contains following categories: 1. child without parental care, 2. child whose relations with the parent he/she does not live with are being regulated, 3. minor at the age of 16 who wants to enter marriage before legal age, 4. single parent, 5. victim of domestic violence, 6. perpetrator of domestic violence, 7. victim of sexual abuse, 8. child on street, 9. homeless person, 10. person with intellectual disabilities and physical disabilities, 11. person who abuses alcohol, 12. person who abuses drugs and other psychotropic substances, 13. a person who works as a prostitute, 14. person- a victim of human traffi cking, 15. child with educational and social problems, 16. minor- perpetrator of crime, 17. adult person after discharge from institution, 18. adult person with imposed alternative measure, 8

131 19. persons with unsettled partner and marital relations, 20. persons with disturbed family relations, 21. old person without family care and 22. person - asylum seeker The group of service providers contains following categories: 1. head of a foster family, 2. person-guardian, 3. professional worker as guardian 1, and 4. guardian in special cases. As part of Resource Center project, the web application software LIRICUS was developed, in which the professional workers carry out electronic record-keeping of all (active and passive) benefi ciaries of social services registered within all centres for social work. In this software, the sex of the person is a mandatory indicator for all the previously mentioned categories of clients (people at social risk and providers of services). Thus, the ISA now has at its disposal sex-disaggregated statistics for all categories of benefi ciaries of social services, whose electronic records are mandatory with the adoption of the Rulebook on the Manner of Recordkeeping and Content of the Records of Social Protection Benefi ciaries and the Documentation of Professional Work (Offi cial Gazette No. 171, dated ). In addition to this text, we present the table displays of the number of recorded clients at social risk and providers of services, crossed with the sex indicator, and some other indicators of the social status in the Republic of Macedonia. Please, note that the presented fi gures include only the electronic records of benefi ciaries up-to-date as of Pursuant to the Family Law, the custody activities are performed directly by the center for social work through guardians or other people that perform activities related to custody. If the center for social work decides directly to perform the duty of guardian then for guardian is placed professional person from the center. 9

132 Table 1: Risks and service providers, data disaggregated by sex Risks and service providers Men Women Couples TOTAL child without parental care child whose relations with the parent and close relatives he/she does not live with are being regulated persons with unsettled partner and marital relations minor at age of 16 who wants to enter marriage before legal age single parent victim of domestic violence person - perpetrator of domestic violence person - victim of sexual abuse A child on street homeless person person with intellectual disabilities and physical disabilities person who abuses alcohol or is on treatment of alcohol addiction person who uses, or abuses drugs and other psychotropic substances and precursors person- a victim of human trafficking a person who works as a prostitute 1 1 child with educational and social problems minor- perpetrator of crime adult person after release from institution adult person with imposed alternative measure 1 1 old person without family care person asylum seeker people with disturbed family relations Head of a foster family person-guardian professional worker as guardian guardian in special cases TOTAL From Table 1 we can see that out of the total number of clients (8,647) in all categories (except in the category: people with unsettled partner and marital relations) who are entered in the electronic records, 61.4% or 5,310 are men, and 38.6% or 3,337 are women. From this can see that men are in slightly bigger percentage recorded as benefi ciaries of the social services. What is interesting from gender perspective is the 10

133 difference between number of men and women as benefi ciaries registered in certain category of social risk and/or service providers. Thus, particularly signifi cantly greater number of men, in contrast to women as benefi ciaries, are recorded in the following categories: minor- perpetrators of crime (95%), person asylum seeker(89.5), personperpetrator of domestic violence (83.4%), child with educational and social problems (73%), person who uses, or abuses drugs and other psychotropic substances and precursors (89.3%), adult person after release from institution (95%), person who abuses alcohol or is on treatment of alcohol addiction (87.5%). On the other hand, women as benefi ciaries of certain social services, are more often recorded in following social risk categories: victim of domestic violence (80.1%), head of a foster family (81%), professional worker as guardian (70%), minor at the age of 16 who wants to enter marriage before legal age (95.3%), single parent (72.9%), person victim of sexual abuse (84.6%), person-victim of human traffi cking (80%). Among the other social risks and providers of services there is no signifi cant difference in the proportion between male and female benefi ciaries. According to the defi nition of marriage by the Family Law, the programme LIRICUS also keeps records of couples with unsettled partner and marital relations. By the specifi ed date, within the electronic record there were 1,247 couples who had unsettled relations in marriage or unsettled partner relations. The recorded number of couples does not mean that within these categories of risks there are 1,247 men and 1,247 women individually recorded. Thus, according to the information that in the centres for social work in the Republic of Macedonia there are cases when one person has divorced (or is in the process of divorce or broke up from out of -wedlock union with a child) several times through from two or more people of opposite sex out the period of being recording in the database, thus the electronic records contain under this category altogether fi les of 2,332 individuals, 1,158 of which are women and 1,174 are men. Table 2 shows the ethnicity of men and women who are recorded under category couples with unsettled partner relations or marriage problems. 11

134 Table 2.Recorded couples with unsettled partner relations or marriage problems, by ethnicity and sex Ethnicity of the recorded people with unsettled partner relations or marriage men women TOTAL problems, by ethnic origin Macedonians Albanians Turks Roma Vlachs / 1 1 Serbs Bosnians not declared Other Unknown TOTAL The largest number of recorded clients under category couples with unsettled partner relations and marriage problems are Macedonians with 74.7% (1,742), followed by the Albanians with 13% (302) and Roma people with 5,6% (130). Other ethnic groups are less represented. The difference in the number of men and women in different ethnic communities may refer to the fact that certain number of people were or are in process of divorce or break-up from out of-wedlock union with two or more people of the opposite sex. But in certain cases, it may be referring to marriages or out-of-wedlock unions between people of different ethnicity. Table 3.Ethnic origin of recorded people, by sex and marital status No widower- out-of-wedlock Ethnic unmarried married divorced answer widow union TOTAL origin men women men women men women men women men women men women men women Macedonians Albanians Turks Roma Vlachs / 1 1 / / 1 / / / 9 5 Serbs / Bosnians / 4 6 / 1 / 1 / / Other TOTAL The electronic records of social service benefi ciaries and/ or service providers are prevailed by Macedonians with 61.1% (5,280 12

135 entities). The Albanian and Roma clients have approximately the same percentage (15.2%, and 14.1%). The remaining ethnic communities have recorded smaller number of social service benefi ciaries, or service providers. In terms of marital status, the individual risks are prevailed by the following categories: unmarried, with recorded 2,482 people in total, and is followed by the category: married with 1,315 people. The remaining three categories have lower statistical representation. Given the fact that people with unsettled marital and partner relations are often in marriage during the implementation of the reconciliation process, we can conclude that when we speak about all recorded risks in total there is a prevalence of the marital status: married. Given the sex of the benefi ciaries, men are more represented among all nationalities, and in relation to the marital status, men are more often recorded as unmarried or divorced, and women are recorded as married, widows or partners in an out-of-wedlock union. 13

136 Table 4: Recorded people according to the level of education, sex and employment status TOTAL employed No answer Selfemployed (without employees) Self-employed (with employees) Pupils/ students unemployed Stay-athomehusband / Housewife Retired person Disabled person unknown men women men women men women menwomenmenwomen men women men women men women men women men women menwomen No answer No education Incomplete primary education Primary School Special primary school Special class in primary school Secondary school Special secondary school College Higher education Masters Degree 2 2 Doctorate TOTAL (gender)

137 In terms of the employment status, there is a portion of 22.6% of the records that did not specify this indicator, probably due to the fact that this indicator is not mandatory in the programme. Among the remaining 77.4% that have this indicator specifi ed, it is notable that there is a high number of unemployed people, 2,037 in total, 1,259 of which are men, and 778 are women. The other categories can be recognized in a smaller number of cases, while they are least present in the status self-employed (with employees), with insignifi cant 0.09%. The level of education is not recorded in more than half of the recorded fi les (60.5%), which is also due to the fact that this indicator was not compulsory within the programme. From the others for which data is available, we can single out the people with primary education (989), with insignifi cant percentage difference between men and women as benefi ciaries, and the people with fi nished secondary education (1,054), with a slightly higher percentage of men. Regardless of the sex, there is an evident high number of people with no education (840). In all other categories for levels of education, the number of men benefi ciaries is insignifi cantly higher than the number of women benefi ciaries, except in the category vocational high school (college education) where women dominate with 69.2%. For more vivid and detailed overview of the situation with the benefi ciaries of social services and the providers of services, hereinafter we present crossed tabular displays of cases, in which the gender difference in number of the recorded men and women benefi ciaries is more visible: 1. person who abuses drugs and other psychotropic substances; 2. person asylum seeker; 3. minor who wants to get married before reaching legal age. 4. domestic violence (victims and perpetrators). 15

138 1.1. DRUG ADDICTIONS The use, or the abuse of drugs and other psychotropic substances, has numerous aspects specifi c to sex. Society and family are tolerating drug abuse in men for longer periods, what enables them to abuse drugs longer. Men have greater access to fi nancial resources which allow them easier access to drugs. Contrary, the drug abuse by women is usually kept silent, kept in secrecy, and it is not surprising if it remains unnoticed by family members for years. Drug abuse in women may not be recognized because of shame and condemnation from the environment, which can be a factor for small number of registered women within this risk. Gender stereotypes ascribe certain roles to women which are more connected to the private sphere (home), in which the private dimension of drug abuse among women dominates. Invisibility of drug abuse among women may be the result of their own choice for the type of drugs they are abusing. In accordance with their social roles, expectations and constraints, women have limited control over fi nancial resources and limited access to areas where illegal drugs are available. On the other hand, women have easier access to certain drugs that can be prescribed. But it is needless to emphasize that prescribed drugs do not cause addiction with the same seriousness as in the case of illegal drugs, especially for the consequences in the family. Osten and Vlugt (Osten & Vlugt) highlight three gender-specifi c aspects, which affect the drug abuse: motives and experience of the individual, type of narcotic, as well the situation in which the drug is abused 2. The motives of men and women who abuse drugs are different. Often men show risky behavior because that is one of the ways of proving masculinity in the social environment. Other motives for drug abuse in men is the desire for control over others, the need for aggressive dominance, sense of belonging, the desire for high confi dence, reduction of stress and improvement of the image of themselves from social, emotional, interpersonal, sexual and mental aspect. The most frequent causes of drug abuse in women are: the desire for greater self-confi dence, overcoming loneliness, easier establishment of contacts, showing passive resistance, easier coping with everyday life and the desire for greater femininity 3. Some men and women abuse drugs in order to fulfi l their genderrelated roles more easily. For example, man externalizes to highlight its intransigence, and woman internalizes to overcome the disappointment of failure of an intimate relationship. There are people who by abuse of 2 Osten, N., Vlugt, I.,(2004) Gender and Sex in psycho-social work, Manual for Counselling, Society for Psychological Assistance, Zagreb, page Оp.Cit.., page,

139 drug gather courage, so that they can in relation to their gender role, act contrary to the expectations of the society. Different types of drugs may have different impact on consumers, but the strongest are the stimulating and hallucinogenic effects. The effect of drug abuse in men and women depend on the weight and the relation between the fat and the fl uids in the body. By rule, female body handles the infl uence of stimulating substances with more diffi culties because the release of stimulants is much slower in the female body than in the male body. On the other hand, women more often consume tranquillizers and sleeping pills than men. There is a belief that men use remedies who are easily available and which can be controlled by them, while women use remedies which are issued with prescription with instructions for use. Such medical legitimacy is only consolation for women. When it comes to drug abuse in men and women, the situation in which the drug is abused is also signifi cant. The cultural norms and values make their presence felt only after the problem occurs. In our society, men who abuse drugs are less criticized than the women in the same condition, and therefore, more of the reported drug addicts might be men. Table 5: People who use or abuse drugs and other psychotropic substances and precursors, by the place of residence and gender Place of residence male female TOTAL No answer village city TOTAL In Table 5 we can see that out of the total number of records, 83% (93 people) live in urban areas, 16.1% (18 people) live in rural areas, and only one person has not provided answer about the place of residence. In respect of the sex of people who abuse drugs, it is evident that among male users, as well as among female users, the numbers are much higher in the urban areas. Out of the total of 100 men who abuse drugs, 84% live in the city, and 15% live in villages. Also, regarding the number of recorded women under this risk category (12 in total), we can see that 75% live in the city, and 25% live in villages. The growing presence of drugs in the urban areas is probably due to easier access to and distribution of drugs, greater anonymity offered by the city, and greater impact of the environment. 17

140 Table 6: Level of education of people who use, or abuse drugs and other psychotropic substances and precursors, by sex and age (underage/of age) Level of Men Women education underage of age underage of age TOTAL No answer 2 / / / 2 No education / 1 / / 1 Incomplete primary / 3 / / 3 school Primary school 1 37 / 6 44 Secondary School / 53 / 6 59 Special High school / 1 / / 1 Higher education / 1 / / 1 Doctorate / 1 / / 1 TOTAL BY SEX 3 97 / TOTAL * The numbers in the tables are absolute numbers From table 6, it can be concluded that in the registered person under category of drugs abusers there is a prevalence of persons of legal age (109), in 100% among women drug abusers, and in 97% among men drug abusers. In respect of the level of education, the majority of the recorded drug abusing clients belong to the following categories: completed primary education 39.3% (44 clients), and completed secondary education with 52.7% (59 clients). In terms of sex, among both men and women, there is prevalence of these two categories of the level of completed education. Namely, out of 100 recorded men clients in this risk category, 38% have completed primary education, and 54.6% have completed secondary education. Out of the total of 12 women recorded in this category, 50% have completed primary education, and 50% have completed secondary education. In other categories by level of education, we can note statistically insignifi cant percentage. 18

141 Table 7: Ethnicity of the people who use, or abuse drugs and other psychotropic substances and precursors, by sex Ethnicity men women TOTAL Macedonians Albanians 19 / 19 Turks 4 / 4 Roma 8 / 8 Serbs 2 / 2 Other TOTAL * The numbers in the tables are absolute numbers In terms of ethnicity of the people who abuse drugs and other psychotropic substances there is a prevalence of the Macedonian ethnicity with 67%, followed by Albanian with 17%. With signifi cantly lower statistical percentage are registered people with Turkish, Roma and Serbian ethnicity, while there are no recorded Vlachs and Bosnians. The Macedonian ethnicity prevails in both sexes, with 64% among men and with 91.7% among women. Table 8: Most commonly abused drug in the past by the people who use, or abuse drugs and other psychotropic substances and precursors, by sex Most commonly abused drug in the past men women TOTAL Marijuana Heroin Methadone Hypnotics Sedatives (diazepam) Cocaine TOTAL * The numbers in the tables are absolute numbers Among both sexes, most commonly abused drug in the past by the recorded people was the heroin. Among male users there are records of use of some other types of drugs, like the marijuana in 24% of the cases, sedatives and cocaine in 2% of the cases respectively, and methadone and hypnotics in 1% of the cases. Relatively surprising, despite the generally known fact that women commonly use sedatives, is the information that among the recorded female clients who abuse drug, heroine appears in 100% of the cases as a drug that has been used in the past. 19

142 Table 9: Primary reason for reaching for drugs and/or psychotropic substance, by sex Primary reason for reaching for drugs and/ or psychotropic men women TOTAL substance No answer Curiosity Infl uence of friends or group of peers Personal choice and desire to start using drugs or other type of psychotropic substance Psychological pressure due to a personal issue/ problem in the social environment TOTAL The recorded people, both women and men, as primary reasons for starting to experiment with drugs usually cite the curiosity and the infl uence of friends, or the group of peers. Thus, among male users, the two reasons are recognizable in 40% of the cases, and among female users, the curiosity is recognizable in 50% of the cases, and the infl uence of friends, or the group of peers is present in 25% of cases. Among the recorded male people, in 15% of the cases the users have cited the psychological pressure due to some personal issue/ problem in the social environment as a reason ASYLUM-SEEKERS According to the Law on Amending the Law on Asylum and Temporary Protection (Offi cial Gazette of RoM No. 142/2008), the right to asylum represents protection that the Republic of Macedonia is providing under conditions and in accordance with a procedure stipulated by this Law to the following categories of people: asylum seeker with granted asylum (refugee granted asylum under the Convention relating to the Status of Refugees) of 1951 and the Protocol relating to the Status of Refugees of 1967), and person under subsidiary protection 4. People entitled to asylum are faced with new culture and new customs, and may experience many other problems. For example, their degrees might not be recognized, can not find job within their field of occupation, confront numerous practical and material problems that he/she is not able to solve easily due to their poor knowledge of the laws and institutions. 4 Law on Asylum and Temporary Protection, Offi cial Gazette of RM. 142/

143 The experience of these people may be viewed from the gender perspective because they may have been victims of war or other similar violent acts. Both men and women could be tortured, sexually abused, exploited, and even be witnesses of murders of members of their close families. In the culture of the countries, where the people entitled to asylum come from, different social attitudes, norms and values for the position, behaviour and roles of men and women are applied. Therefore, the manner in which the people entitled to asylum will accept and respond to the cultural values and norms in the country in which they come, can cause numerous psychological problems and problems with the environment. This can be especially stressful for women who have the status of economically dependent partner, which can lead to restriction of their rights for employment and social protection. They may come from countries where women have limited opportunities for education and therefore undesirable on the labour market. Thus, they become a group exposed to a risk of poverty 5. People with the right to asylum, particularly those who come from patriarchal societies, might be faced with significant loss of the status they had in their domestic country. That can be a big problem due to the low income, exposure to discrimination and lack of power and control over others. It can be expected that people entitled to asylum, now living in a culturally different world, fi nd the basis of life within their religious beliefs, and in this way, their religious affi liation becomes very important, even dogmatic, and even more important than it had been when they were in their country of origin. Therefore, attention should be paid to their experiences of discrimination and abuse based on the sex, ethnicity and religious affiliation. Also, attention should be paid to the socio-cultural situation in the country of origin, as well the problems which they have encountered in the new country, in order to develop gender and cultural identity. Depending on the social position they had and the culture of their country of origin, Osten and Vlugt (Osten & Vlugt) state that a strong association might be established between the economic situation of the man or woman on one hand, and the obstacles they have encountered on the other hand, in order to function as man or woman 6. For example, men who have had an important social position in their country of origin might be faced with poorly paid job or becoming benefi ciaries of social welfare. 5 Gender Inequalities in the Risks of Poverty and Social Exclusion for Disadvantages Groups in Thirty European Countries, (2006), European Commission, p Osten, N., Vlugt, I.,(2004) Gender and Sex in psycho-social work, Manual for Counselling, Society for Psychological Assistance, Zagreb, page

144 Table 10: Level of education of the asylum-seekers by sex Level of education men women TOTAL No answer No education Incomplete primary education Primary school Doctorate TOTAL For 80.8% (193) of the total of 239 recorded asylum-seekers, the level of their education has not been recorded, possibly due to the lack of information, as well as due to the fact that this question is not mandatory indicator in the programme. From those who have this information provided, we can conclude that there are 3 men asylum-seekers without education, 6 with incomplete primary education, 5 with primary education, and 1 man asylum-seeker with fi nished doctorate. When it comes to women asylumseekers, there is a record of only 1 asylum-seeker with fi nished primary education. Table 11: Health insurance of asylum-seekers by sex Health insurance male female TOTAL No answer Insured Family member of an insured No health insurance unknown TOTAL In terms of the way asylum-seekers are health insured, in the greatest number of cases (170) there is no answer, probably due to the above mentioned reasons. From the remaining, in most of the cases, asylum-seekers do not have health insurance, and in small number of cases they are privately insured (4), and insured via family members (8). The analysis is same for both sexes, with a slight difference in the fact that women outnumber men only in the category - family member of insured. 22

145 Table 12: Country of origin of the asylum-seekers by sex Country of origin of asylum-seekers male female TOTAL No answer Afghanistan Azerbaijan Algeria Bangladesh Georgia India Iraq Iran Comoro Island Kosovo Mauritania Morocco Pakistan Syria Somalia Czech Republic TOTAL From Table 12 it is evident that the highest number of asylumseekers (142) came from Afghanistan, 127 of which are men and 15 are women. Only men asylum-seekers are recorded from Pakistan 30 people, from Somalia 15, from Iraq 8, from Morocco 7, from Comoro Island 3, from Iran 2 and one person from Azerbaijan, Algeria, Bangladesh, Georgia, India, Mauritania and Syria each. Only one women asylum-seeker came from the Czech Republic. One man and one woman came from Georgia, and from our neighbouring country, Kosovo, there are 17 asylum-seekers recorded, 9 of which are men and 8 of which are women. For 6 men there is no information regarding the country they came from. Table 13: Type of beneficiary (asylum-seeker) by sex Type of beneficiary men women TOTAL No answer asylum seeker with granted asylum Person under subsidiary protection Person under humanitarian protection Asylum seeker TOTAL

146 The largest numbers (220) or 92% of the recorded clients are asylum seekers, from both sexes (94.9% of men, and 68% of women). Ten people have been asylum seekers with granted asylum, 7 of which are men, and 3 are women. Of the remaining categories of benefi ciaries, 1 man is recorded as person under humanitarian protection, and for one there is no answer provided. Women prevail only in the category of people under subsidiary protection because out of the 7 people recorded with this status, 5 are women and the other 2 are men UNDERAGE MARRIAGES According to the Family Law 7, marriage is a cohabitation of a man and a woman regulated by law, by which the interests of the spouses, the family and the society are being realised. The relationships between the spouses are based on the free decision of the husband and the wife to stipulate a marriage, on their equality, mutual respect and mutual assistance. Marriage can be concluded by two people if the opposite sex by free will before competent authority in a manner determined by law. Simultaneously, according the Law, a person who is under the age of 18 can not enter marriage. The authorized court may, in noncontentious procedure, allow marriage of a person who turned 16 years, if it determines that the person has reached physical and emotional maturity required to perform the rights and duties that arise from marriage, and after previously having obtained opinion from a health institution and having received specialized assistance at the Centre for social work. The Centre for social work points out to the future spouses the meaning of marriage and the obligations arising there from, as well the consequences of potential pregnancy and the responsibilities arising from parenthood. According to the offi cial statistical data in the Republic of Macedonia, although in recent years there is a slight reduction in the number of persons who marry between the age of 15 and 19, however, Chart 1 shows that in the period between 2005 and 2009 with 85% there is a prevalence of young brides, unlike young grooms in 15% of cases 8. 7 Family Law (Official Gazette no. 157/2008, art.6) 8 Women and Men in Macedonia (2010) State Statistical Offi ce, Skopje 24

147 Chart 1: Marriages between the ages of 15 and 19 (SSO of RoM ) невеста bride groom младоженец According to the research of the State Statistical Offi ce, in 2010 the majority of people who have entered marriage under the age of 20 were girls (230 out of 329, or 70%). On the other hand, the majority of young brides under the age of 20 have married older grooms. Except for the mentioned 230 young brides who entered marriage with a groom of their age, the remaining (1,727 out of 1,957, or 88%) young brides, got married to older grooms. Thus, 1,206 young brides got married to grooms who were at the age between 20 and 24, 418 young brides got married to grooms who were at the age between 25 and 29, and 102 entered into marriage with grooms who were more than 29 years old 9. Underage marriage causes certain consequences. By a premature entry into marriage, the basic rights of children for healthy psychological development, protection of their health and achievement of the right to education are violated. Girls pushed into marriage, apart from being stripped off of the right to carefree childhood and education, have great chances to be infected with various sexual diseases, even with HIV/ AIDS due to the general lack of prevention and education regarding the reproductive health. By a premature marriage, the right to education of the minor who enters marriage is violated. Deserting primary education due to marriage may be even rarer; however in fi rst and second year of secondary education it reaches alarming scales. If the regular education (compulsory primary and secondary education), ends approximately at the age of 18, the question arises about the possibility of girls to complete their education, and to accomplish one of their basic rights. This is especially risky for the girls from poor backgrounds, whose access to right to education is limited due to the distance of the school, as well the lack of funds for education. If a child is born in underage marriage, it means that the parent at the same time is a child and it brings in the question of preparedness for educating and raising the future generation. 9 Concluded and separated marriages in 2010, State Statistical Offi ce, Skopje 25

148 Pregnancy of girls is life threatening, because the reproductive organs of girls younger than 15, even at age of 16 and 17 are underdeveloped, and at that age the growth is still ongoing. Girls, especially in villages, are forced to respect the will of the parents and even at the age of to enter marriage. Adults disregard children s rights and their children instead of growing carefree; they are forced to think about marriage problems. That is the age at which girls still need child play, and not the concern about marriage and family. Table 14: Ethnic community of minors at the age of 16 who want to enter married before legal age, by sex Ethnic community men/ women/ boys girls TOTAL Macedonians Albanians Turks Roma Bosnians Not declared Other Unknown TOTAL Out of the total of 107 recorded minors at the age of 16 who want to enter marriage, 102 people or even 95.3% are girls, while only 5 people or 4.7% are boys. Of the recorded boys, 2 are Macedonians, 2 are Roma, and only one boy is recorded in the category other. Among the recorded girls the Macedonian ethnicity prevails with 46.1% of the cases. Furthermore, the Albanian (20.6%), Roma (17.6%) and Turkish (8.8%) ethnicity is also present. Other categories have statistically insignifi cant percentage. Despite the social assumption that in this category of social risk the number of Roma girls would be prevalent, however in the electronic records show that the highest number of minor girls who want to enter marriage before legal age are of Macedonian ethnicity. Perhaps this is due to the frequent practice of out-of-wedlock cohabitation among the Roma population. 26

149 Table 15: Do the minors at the age of 16 who want to enter marriage before legal age, receive education, by sex Do they receive education Boys Girls TOTAL no answer Yes no terminated education no completed education No TOTAL Out of the total number of recorded minors at the age of 16 who want to enter marriage before legal age, only 31 children are studying, 30 of which are girls and only 1 is boy. From the remaining boys, two have completed the education, one has interrupted the education, and for one there is no data. Among the girls, although 28 have completed their education, however, we think that it relates to the primary education according to the age. On the other hand, there are 18.6% of girls who have not completed their education, and 17.6% who have terminated the education. For 7 of the recorded girls there is no data about their education. In relation to this, we are noting that the data on whether the minors are studying refer to the moment of their application and registration in the CSW. Table 16: Place of residence (village-city) of minors at the age of 16 who want enter marriage before legal age, by sex Place of residence (village-city) Boys Girls TOTAL No answer Village City TOTAL Out of the total number of recorded minors at the age of 16 who want to enter marriage before legal age, for 25 (23 girls and 2 boys) there is no data about their place of residence. From the remaining 79 girls, 48 (47.1%) live in villages, and 31 (30.4%) in the city. Statistically, the difference between the numbers of people who live in urban or rural areas is insignifi cant. 27

150 Table 17: Explained risks of early pregnancy of minors at the age of 16 who want to enter marriage before legal age, by sex Explained risks of early pregnancy Boys Girls TOTAL No answer Yes No TOTAL The CSW has a legal obligation to provide professional assistance to minors wishing to marry before adulthood, and this obligation also covers the risks of early pregnancy. In the electronic records it is visible that, regardless of the sex, the risks of early pregnancy are explained to almost all recorded minors who want to enter marriage before legal age (86.9%). For the remaining 13.1% (14 girls) we have no answer to the question why the risks of early pregnancy have not been explained to them DOMESTIC VIOLENCE (VICTIMS AND PERPETRATORS) Violence on women is one of the most common forms of violation of human rights. Until recently, the violence was seen as a private or family problem. However, the opinion that such violence is a social and health problem which penetrates into all spheres of society is now widely accepted. In the positive legislation, domestic violence is regulated by numerous laws and other documents: Family Law (Art. 94 b-l), Criminal Code of the Republic of Macedonia (Article 122, Paragraph 19), Law on Equal Opportunities between Women and Men (Article 3.), National Action Plan for Gender Equality between 2007 and 2012 (strategic area: women and violence), National Strategy for Protection against Domestic Violence Also, the Republic of Macedonia has ratifi ed the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW), and is one of the fi rst signatories to the Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence 10. According to the Family Law (Art. 94) any kind of violence between family members, regardless of gender and age, is prohibited. Violence in marriage and family shall be considered the behaviour of a family member who by force, threat and intimidation causes physical injuries, emotional or sexual abuse and material, sexual or labour exploitation of another family member. As violence shall be considered the behaviour committed: - by one spouse against the other spouse who live or lived in a wedlock or out-of-wedlock or in any kind of union as a family or 10 Look: 28

151 have a child; - between brothers and sisters, half-brothers and half-sisters; - over a child; - over older family members and - over people/family members whose working ability is partly or entirely revoked. Domestic violence as a particular phenomenon is the most extreme form of gender discrimination in the XXI century, one of the main mechanisms that affect preservation of the unequal status between sexes. The issue of domestic violence is issue of control and power of relations in the family, the question of who and how one feels her/his position, and how one exercises his/her power. It results from the existing structural gender inequalities that increase the risk of violence by men against women 11. According to Osten and Vlugt, the fact that men are most frequent perpetrators of domestic violence is attributed to the defi nition of gender in our society, that the aggressive behavior of men is allowed in response to their tension. Then, there is the idea that the man is the head of the house, and women do not have other choice but to show obedience, fear and vulnerability 12. Domestic violence can be explained as an interactive behaviour of a large number of perpetrators who can be grouped into three levels: individual, domestic and social characteristics 13. Individual characteristics include the nature of personality, the development of the individual, his or her life views, values, beliefs etc. Domestic characteristics include the dynamics, roles and the form of behaviour in partner relations and among all, from the youngest to the oldest family member. Socio-cultural characteristics include the social relations and conditions, norms, the law and practice in the judicial system. Particularly important is the interaction of the individual in the social environment, social stresses associated with unemployment, economic insecurity, and ineffi ciency of justice, which contribute to domestic violence. Also, it refers to the norms, values and stereotypes in family life, the tolerant attitude towards violence and acceptance of violence in the society, as well the attitudes towards equality and rightness. In addition we present certain data for victims and perpetrators of domestic violence reported to the centres for social work. 11 UN Secretary General In-depth study on Violence against Women (2006) 12 Osten, N., Vlugt, I.,(2004) Gender and Sex in psycho-social work, Manual for Counselling, Society for Psychological Assistance, Zagreb, page National Strategy for protection against domestic violence , page 10 29

152 Table 18: Ethnicity of victims of domestic violence, by sex and place of residence Out of the total number of recorded victims of domestic violence (483), the majority is women, 80.1%, and only 19.9% are men. Regardless of the sex of the victim of domestic violence, in respect to the ethnicity, the Macedonian ethnicity prevails in both male and female victims, and most of them are from urban areas. Namely, out of 387 female victims of domestic violence, 301 are of Macedonian ethnicity (77.8%). Out of the total number of 254 female victims of domestic violence who live in urban area, 197 (77.6%) are Macedonians. Out of the total number of 96 recorded men victims of domestic violence, 77 (80.2%) are of Macedonian ethnicity, and 50 (75.6%) out of 66 who live in urban area, are Macedonians. Table 19: Ethnicity of perpetrators of domestic violence, by sex and place of residence Ethnicity no answer Men village city total no answer Women village city total Total Men Women Ethnicity No Total answer village city total No village city total answer Macedonians Albanians Turks / / 5 5 / Roma / / 5 5 / Serbs / / / / Bosnians / / / / / Have not declared / / themselves TOTAL Macedonians Albanians / / / / / 9 Turks / / 1 / 1 6 Roma / / 6 6 / / Serbs 1 / / 1 / / Bosnians / 1 / 1 / / / / 1 Have not declared / / / / 8 themselves TOTAL

153 Macedonian ethnicity prevails among the perpetrators of domestic violence, in both, men (75 of 96 men or 78.1%) and women (26 of 29 women or 89.7%). In terms of place of residence, the recorded perpetrators of domestic violence are from urban areas, in both men and women subgroup. Out of the 146 recorded men - perpetrators of domestic violence, 95 are from urban areas (65.6%), and among women, out of the total 29 recorded perpetrators, 26 or 89.7% are from urban areas. In terms of place of residence, the fact that the greatest number of recorded victims and perpetrators of domestic violence are from urban areas, raises new questions. Does really domestic violence happen less often in rural areas, or perhaps it is rarely been reported due to the traditional beliefs about the status of men and women in the family, their expected roles, lack of resources or territorial separation of institutions. Table 20: Level of education of the victims of domestic violence, by sex and place of residence Men Women Level of education No answer village city total No answer village city total Total No answer No education / / Incomplete primary education / Primary school Special primary school / / 1 1 / / / / 1 Secondary school Special secondary / / 1 1 / / / / 1 school High school / / 2 2 / Higher education / / 2 2 / Doctorate / / 1 1 / / / / 1 TOTAL According to the level of education, among both men and women - victims of domestic violence, there is a prevalence of the secondary education category. Namely, out of the 160 victims of domestic violence who have secondary education, 127 (out of 160) are women, and 25 (out of 33) are men. The number of victims of domestic violence who have primary education is also significant, out of 134, 118 (88%) of which are women, and 16 (12%) of which are men. 31

154 According to the place of residence, in both men and women subgroup, there is a prevalence of the urban area, whereupon 254 (out of 387) women and 66 (out of 96) men are from urban areas. Crosschecked with the level of education, 95 women - victims of domestic violence from urban areas have completed secondary education, and 65 have completed primary education. The other levels of education among women from urban areas are less prevalent. However, among women - victims of domestic violence from rural areas there is a prevalence of women who have completed primary education (45 out of 104). Among men - victims of domestic violence, who are from rural areas, people with completed primary and secondary education are equally represented. Table 21: Level of education of perpetrators of domestic violence, by sex and place of residence Men Women Level of education No answer village city total No village city total answer Total No answer / / 1 13 No education / / 2 2 / Incomplete primary education / / / / / 4 Primary school Special primary school / / / / / 1 / 1 1 Secondary school High School / / 1 1 / / Higher education 1 / 6 7 / / Doctorate / / 1 1 / / / / 1 TOTAL Also, among the perpetrators of domestic violence given by gender, level of education and place of residence, the same situation can be noticed. The greatest number of men and women- perpetrators of domestic violence is from urban areas and with completed secondary education. The Tables 20 and 21 show that, in general, the domestic violence occurs irrespective of the level of education of the victim and the perpetrator, and also in both, urban and rural areas. Thus, the stereotypical belief that violence against women is a problem only of certain social groups or of groups with lower level of education is overcome. 32

155 Table 22: Employment status of victims of domestic violence, by sex and place of residence Men Women Employment status No answer village city total No answer village city total Total No answer 4 / Employed Self-employed (without employees) 1 / / 1 / / / / 1 Self-employed (with employees) / / / / 1 / Unemployed Pupilstudent / Stay-at-home husband/ housewife / / Retired person Disabled person / / 1 1 / / TOTAL The largest number of victims of domestic violence are unemployed, 37.9% (183). Furthermore, there are 23.4% (113) recorded victims who are employed, 12% (58) who are pupils or students, as same number of pensioners. For 7.9% (38) of the victims there is no data regarding their employment status. 6% (28) stay-at-home-husbands - housewives, 2 persons with disability, 2 self-employed with employees and one selfemployed person without employees are recorded as victims of domestic violence within the programme. In regards to the gender of the victim and place of residence, the greatest number of women - victims is unemployed and are from urban areas, and among men - victims there is an equal prevalence of both, unemployed and pupils or students of urban areas. From the recorded victims of rural areas, most of the women are unemployed, and most of the men are either unemployed or retired. The fact that most of the women - victims of domestic violence are unemployed indicates that signifi cant percent of them (37.9%) are economically dependent on the spouse or on other family member, what may be a signifi cant barrier in the decision making, whether to leave or stay in a violent environment. 33

156 Table 23: Employment status of perpetrators of domestic violence, by sex and place of residence Men Women Employment status No answer village city total No village city total answer Total No answer 4 / / / 1 8 Employed Self-employed (without employees) / / / / / 5 Self-employed (with employees) / / 1 1 / / Unemployed Pupil/ student / / 1 1 / / / / 1 Stay-athomehusband/ / / 1 1 / housewife Retired person / / Disabled person / 1 / 1 / / / / 1 TOTAL From Table 23 we can see that the largest number of perpetrators of domestic violence are unemployed, and are from urban areas, and this is relevant for both sexes. Namely, out of the 146 recorded men - perpetrators of domestic violence, 36.3% (53) are unemployed and live in urban areas. Among women, out of the 29 recorded women - perpetrators of domestic violence, 31% (9) are unemployed and are from urban areas. Because most of the recorded perpetrators of domestic violence are men (83.4%) and most of them are unemployed, it is justifi able to consider whether the loss or reduction of economic status raises the question of male identity and the challenge for its reinstatement through violence. 34

157 2. RESULTS FROM THE FIELD RESEARCH A fi eld research was conducted for the needs of this project with the emphasis on: - identifi cation of gender dimensions in the need of social service from the aspect of benefi ciaries, and - evaluation of the sensitivity and capacity of providers of social services for identification of gender aspects in the social risks and in the process of providing services, and in the process of designing policies, measures and programmes in the fi eld of social protection. Three target groups, 200 professional workers from the centres for social work in the Republic of Macedonia, 500 direct benefi ciaries of services in all centres for social work, and 48 people (professional workers and/or members of the Commissions for Equal Opportunities) from the units of the local self-government were covered by the research. In the third target group, a selection was made of 8 rural and 8 urban municipalities 14. For realization of the research, two questionnaires were developed, one for the direct benefi ciaries of social services and one for the professional workers in the system of social protection (professional workers in the centres for social work and in the local self-government units). For realization of the research involving the direct benefi ciaries of the social services, interviewers were engaged (35 professional workers from the centres for social work in the Republic of Macedonia), who interviewed respondents recorded as people exposed to different social risks, from different educational, gender, ethnical and age background. The research involving the professional workers in the system of social protection was conducted by 4 interviewers from the PI Institute for Social Activities who visited all centres for social work and the units of the local self-government which were selected for the research. A statistician was engaged for data processing of the completed questionnaires. The questionnaires used for carrying out the research are given in annexes to this document, and the results from the research and the gender analysis thereof are presented in the following text. 14 Karposh, Bitola, Gostivar, Aerodrom, Shtip, Ohrid and Struga (urban) and Mogila, Saraj, Novo Selo, Karbinci, Debarca, Zelenikovo, Studenichani and Vrapchishte (rural) 35

158 2.1. PROFESSIONAL WORKERS AT THE CENTRES FOR SOCIAL WORK According to the last research of PI Institute for Social Activities 15 from 2005 for organization and development of the centres for social work, within the 30 centres for social work there were 660 employees in total, 457 of which have been professional workers and 203 have been administrative technical staff. Among the professional workers there have been 210 social workers, 75 lawyers, 48 psychologists, 43 pedagogues, 32 economists, 30 sociologists and 19 people from another professional staff. In respect of the gender structure of employees, women dominated with 64% and the rest, 36%, were men. The structure of the employees in respect of the ethnicity showed that throughout all CSWs there were 470 Macedonians, 95 Albanians, 18 Turks, 15 Vlachs, 11 Serbians, 9 Roma, 4 Bosnians and 11 people from some other ethnicity employed. According to the results of that research, the highest number of employees had higher education (388), followed by employees with secondary education (153), college (84), primary education (25). 6 specialists, 3 masters and 1 person without education were also registered. Field research was conducted for the needs of this project involving 200 professional workers of all centres for social work. The number of people from each center individually was determined by the ISA, according to the size of the territory covered by the centres and according to the number of employees (with assumption that the number of employees is higher than the one recorded in 2005). The selection of professional workers who participated in the research from each CSW was random DEMOGRAPHIC DATA Out of the 200 professional workers who participated in the research, only one professional worker did not answer the question about the gender. From chart 2 it is evident that women - employees are prevalent with 160 respondents. 15 Kotevska, M, Samojlovska, V,(2005), Organization and development of social work centres- information, PI Institution for Social Activities, Skopje 36

159 Chart 2. Employees at the CSW by sex Employees Employees at at the the CSWs male female In terms of the sex-disaggregated statistics of the respondents, this result is not surprising, bearing in mind the fact that since the establishment of social work as a profession, women prevailed and that tradition continues until this day. However, the fact that women dominate does not necessarily imply that they have greater gender sensitivity of the different needs of men and women in the fi eld of social work. Professional workers from different age structures participated in the research. The youngest respondent is 24 years old and the oldest one is 63. The average age is around 44. In respect of the profession, the research covered 92 social workers, 32 pedagogues, 31 psychologists, 28 lawyers, 8 sociologists and 3 special education teachers. The remaining six people have some other profession. In relation to ethnicity, out of the total of 200 professional workers, 171 identifi ed themselves as Orthodox Christians, 23 as Muslims, 2 as Catholics, and one professional worker from some other religion. The highest numbers of respondents are of Macedonian ethnicity (164). The total fi gures for the representation of each ethnic group separately are presented in Chart 3. 37

160 Chart 3. Ethnicity of the employees at the CSWs other Bosnians Serbians Vlachs Turks Albanians Macedonians Ethnicit Ethnicit Out of the total number of professional workers who participated in the research, the majority speaks Macedonian (200 respondents), and Serbian (119 respondents). The other languages are less often spoken by the respondents. Their number is presented in Chart 4, which at the same time shows that the professional workers speak more than one language. Chart 4. Languages spoken by the employees at the CSWs Languages Languages other German English Bosniak Vlach Serbian Turkish Albanian Macedonian On average, professional workers have around 15 years of work experience. The highest numbers of respondents (70) have less than 5 years work experience, and 6 professional workers have the greatest work experience of more than 35 years. Table 24 shows the work experience of all respondents according to certain categories of length of service. 38

161 Table 24. Work experience of the employees at the CSWs expressed in years Work experience by years Number of employees up to 5 years 70 from 6 to 10 years. 19 from 11 to 15 years 20 from 16 to 20 years 24 from 21 to 25 years 19 from 26 to 30 years 28 from 31 to 35 years 14 over 35 years 6 Total 200 The professional workers, who were involved in the research, work on different issues. It was noticeable that the highest numbers of respondents work on more than one professional issue. Detailed overview of the number of professional workers and the given categories of professional fi elds of work are presented in Chart 5. Chart 5. Professional issue on which the employees at the CSWs work human trafficing drug and alcohol addiction sexual abuse old people cash benefits adoption Social inclusion persons with disabilities Custody children and youth marriage and family no answer Issue Issue In relation to their work experience in the professional area they currently work in, the average amounts to 10 years. In addition, one professional worker has 41 years of work experience in the same professional area, and least experience has one professional worker who works on relevant area less than a year. 39

162 QUESTIONS ON GENERAL EXPERIENCE After the adoption of the Law on Equal Opportunities of Women and Men (LEOWM) in 2006, gender-related trainings in the fi eld of social work and social protection began to be organised in the Republic of Macedonia, whereupon organizers of the trainings were the Ministry of Labour and Social policy (MLSP) - Department for Equal Opportunities, PI Institute for Social Affairs (ISA) and the NGO sector. In the fi eld research, half of the total number of respondents (102) stated that they have not undertaken any of the gender-related trainings (see Chart 6). This situation might be interpreted with several assumptions: either the centres for social work were not a priority target group for the organisers of gender-related trainings, or, if so, the number of held trainings did not satisfy the needs considering the small number of included participants, indicating that so far the choice of the participants for the trainings was selective. From the list of trainings undertaken by the other half of the respondents, only one is strictly focused on the target group of social workers ("Implementation of Gender Equality in Social Work and Social Protection") organized by the ISA 16 and it covers the largest number of respondents (42). Attention should also be paid on the training on violence on women which was undertaken by 37 professional workers. (see Table 25) This training refers to the recently implemented project Implementation of Gender Equality in Social Work and Social Protection. This project was realized with fi nancial support by the UN Women Offi ce in , focusing on raising awareness and building capacities of the professional workers in the system of social protection. Namely, at the end of two-day trainings were realized with the purpose of strengthening the capacities of 105 professionals (executives and professional workers from centres for social work and the institutions for social protection) who were trained for implementation of gender equality in the social work 17 This probably refers to a series of trainings organized by different institutions including the initiatives of the NGOs. One of them might refer to the training which was organized by ISA with the MLSP in 2010, when with fi nancial support by UN Women Training for the Social Work Centres for Providing Legal Assistance to the Victims of Domestic Violence was organized, with participation of 36 professionals from the centres for social work, ISA and MLSP. 40

163 Chart 6. Undertaken gender-related training Gender training Gender training yes no Table 25. Topic of the undertaken gender-related training Topic Answers Human rights, equality and non-discrimination 22 Socio-economic inequalities between men and women 7 Discrimination based on sex and gender 17 Violence against women 37 Gender mainstreaming 5 Implementation of gender equality in the social work and social protection 42 Marriage and family 2 Sex (gender) equality 4 Gender relations 2 Gender sensitivity 1 Domestic violence 4 Juvenile delinquency 3 Human traffi cking 2 During its everyday work, the professional workers from the centres for social work act according to certain laws (Law on Social Protection, Family Law, Law on Execution of Sanctions, Law on Juvenile Justice and others). According to the objective of the research, it was signifi cant whether professional workers, according to their gender, consider that the existing legislation is adapted to the needs of the people at social risk, and whether it is gender sensitive ( Tables 26 and 27). 41

164 Table 26. Adjustment of the legislation in the field of social protection to the needs of the people at social risk Adjustment of the legislation to the needs of people at social risk Yes No Do not know Total Men Women Total: c 2 = 2,051 Df=2 c=0,101 p>0,05 Table 26 shows that the relation between the sex of the professional workers and the answers of previously mentioned question does not have signifi cant statistical association. (χ2 =2,051 df=2 c=0,101 p>0,05). Table 27. Gender sensitivity of the legislation in the field of social protection Gender sensitivity of the legislation Yes No Do not know Total Men Women Total: χ 2 = 4,340 Df=2 c=0,146 p>0,05 Table 27 indicated that there is not statistical association between the sex of the professional workers and the answer in regards to gender sensitivity in the legislation (χ2 =4,340 df=2 c=0,146 p>0,05). In connection with our interest about the opinion of experts regarding the adaptation of the legislation to the needs of the people at social risk, and its gender sensitivity, it has been shown that there is not statistically signifi cant association between the sex of the professional workers and the questions that have been asked. What is however concerning is the fact that a large number of respondents, irrespective of their sex, do not know whether it is gender sensitive (35.7%) and 19.1% believe that it is not gender sensitive. On the other hand, those respondents who said clearly that the legislation is or is not gender sensitive, gave no additional response in addition to their views, nor have they given a concrete proposal of what needs to be to changed. That raises new questions whether the legislation is explicitly gender sensitive or the gender dimensions are implicitly embedded, so it is expected of the professional workers to read and discover them between the lines. Although efforts were made in the past decade to incorporate the gender component in the legislation in the 42

165 fi eld of social work, a dilemma remains whether the social workers are suffi ciently trained to recognize it. Apart from legislation, the research has shown that there is no statistically signifi cant association between the sex of the professional workers and the gender sensitivity of the expert methodological guidebooks developed by the ISA (c2 =1,068 df=2 c=0,073 p>0,05). See Table 28. Table 28. Gender sensitivity of the expert methodological guidebooks of the ISA Gender sensitivity of expert methodological directions of the ISA Yes No Do not know Total Men Women Total: c 2 = 1,068 Df=2 c=0,073 p>0,05 According to the Law on Social Protection (Art.129), the ISA Skopje, prepares methodological guides for the work of the professionals at the institutions for social protection. These professional documents are prepared for all professional subject matters in the fi eld of social protection, following any legislative amendment or emerging of new social problems or phenomena. Their goal is to provide guidelines for the behavior of the professionals at the centres for social work. Until now, the gender concepts have not been embedded in the expert methodological directions of the Institute for Social Activities, so it remains unclear, on what basis, 63 out of 199 respondents have given an affirmative answer to this question, recognizing that the expert methodological guides of the ISA are gender sensitive without further argument. However, the fact that 133 respondents neither can detect nor can recognize gender sensitivity is a serious indication that ISA has to make the gender issues more visible, and implement them into the professional documents which it prepares, in accordance with the obligations arising from the Law on Equal Opportunities and the National Action Plan for Gender Equality On the other hand, it should be noted that although none of the expert-methodological guides of ISA does not contain the gender concepts, some other documents are still available, such as Guidebook for Identifi cation of Gender Issues and Implementation thereof in the Social work and Social Protection, Guidebook and Standards for Work of the Professional Teams in the Centres for Social Work on Domestic Violence Issues, and others. 43

166 QUESTIONS ABOUT THE WORK APPROACH Despite the fact that as of October 2010, electronical input of data in application software began to be performed at the centres for social work, in which the sex is a mandatory indicator, 116 professional workers (more than half of the respondents) said that they did not collect sexdisaggregated statistics. From the remaining 84, 80 gave an affi rmative answer, and 4 did not give answer to this question. Such responses are confusing because facts show that sex- disaggregated data are collected every day, which means that the legal obligation is complied. Namely, the prepared WEB software application, LIRICUS, is installed in the Ministry of Labour and Social Policy, in the ISA and in all centres for social work in the Republic of Macedonia. All professional workers at the centres for social work in the Republic of Macedonia are trained for input and data processing within this programme. One of the obligatory indicators according to which data are collected is the gender indicator. Namely, for each person entered in the programme, the sex has to be indicated, which means that for all social risks for which data are collected, the ISA and the centre for social work provide sex- disaggregated statistics. The only explanation regarding this phenomenon may lie in the assumption that the phrase sex - disaggregated data is not recognised. This imposes the need for adoption of gender-related terminology. Chart 7. Do they collect sex - disaggregated data? Sex-disagregated data 44

167 Chart 8. Type of social problems which are commonly reported by men and women Social Social problems problems that that are are reported by men and women human trafficking Gender inequality in the distribution crimes of their children adoption custody children with educational and social problems housing discrimination drug addiction poverty sexual abuse problem with disabilities in family member I do not know, there is no statistic problems in raising children unemployment regulation of parent child relationship financial problems marriage and family sonflicts domestic violence alcoholism no answer men women In Chart 8 we can see that the professional workers at the centres for social work consider that unlike women, the percentage of men who refer to the social services regarding the range of problems treated within their institutions is much smaller. So according to them, at the top of the list of problems that are reported by women benefi ciaries are the following: domestic violence, confl icts in marriage and fi nancial problems. Those are typical gender issues, whereby we can conclude that women are often victims of violence, that they are more affected by family confl icts, and that they feel more directly the fi nancial problems. Besides numerous researches that confi rm the fact that women are often victims of domestic violence, there is a need of research and confi rmation of greater exposure of women to family confl icts and fi nancial problems. What also deserves attention is the disclosed evidence that women more often report problems in relation to raising children (traditionally, it's their job), then the regulation of parent-child relationship, and according to the chart, they are more often unemployed than men. What is surprising is the fact that the professional workers who participated in the research, out of all the social problems that the benefi ciaries of social services have reported, they have singled out men just in the problem of alcohol abuse. 45

168 Chart 9. Different needs for the same social risk men and women are exposed to Different needs for same social risk at men and women Yes No Do not know According to Chart 8, 4 % of respondents answered that men and women have different needs for the same social risk, what could lead to the conclusion that they are gender sensitive. But their true gender sensitivity is questionable because none of them (in supplementary questions) have answered in what they recognize the different needs. 68 (34%) have answered that men and women do not have different needs, which means that they do not recognize the different needs for the same social risk among benefi ciaries of different sex, or they are not even included in the measures offered. We can assume the same with the remaining 52 (26%) who answered that they do not know. Our expectations regarding this issue were that the percentage of recognizing the different needs of men and women for the same social risk will be much greater, given the fact that in 2011 the Guidebook for Identifi cation of Gender Issues and their Application in Social Work and Social Protection was published and distributed to all centres for social work. The gender aspects of social risks and the differences between women and men in experiencing social problems were explicitly presented in it, with special emphasis on the right to social welfare and law to protect the victims of domestic violence. We can conclude that the last two groups (those who do not know and those who believe that men and women do not have different needs for the same social risk), for which the number expressed in percentages is very high (60%), obviously have a problem with lack of recognition of the gender dimension in its work, because having into consideration the entire history of the social status of men and women, social issues are gender-specifi c. Even today, when we have legislation on gender equality, 46

169 women are faced with greater problems and challenges than men in terms of exercising their social rights QUESTIONS ABOUT THE EXPERIENCE IN PROVIDING SOCIAL SERVICES Table 29 shows the correlation between the sex of the professional workers, and the question, whether it has ever happened during their work that a client would not want to talk to them because of certain reasons. Although the results show statistical insignifi cance, according to the answers of the professional workers expressed in absolute fi gures, it can be noticed that women professional workers have identifi ed several reasons owing to which clients did not wanted to talk to them (13.2% according to sex, 11.9% according to the language they speak, 7.4% according to age). Unfortunately the questionnaire lacks questions which would determine the profile of benefi ciaries who often do not want to talk to the professional workers at the centres for social work because of certain reasons so that we can give additional explanations. This creates room for additional researches. Table 29. The ratio between the sex of the professional workers and the reasons due to which the person did not wanted to talk to them Have it ever happened during your work MEN WOMEN experience that a client would not want to talk to you because of: YES NO YES NO Your sex Your ethnicity Your age Your religious belief The language you speak Other (what) Chart 10 shows that almost half of the total number of respondents (98) reported that during their work it has happened that a partner or family member would want to speak on behalf of the other partner or other family member in his / her presence. As an example, it has been cited that in the Albanian families the oldest person speaks on behalf of the younger member, and that the man speaks on behalf of the woman. It is the infl uence of the cultural tradition affected by patriarchal beliefs, but also the causes may be ascribed to the language barriers whereupon women and children of Albanian ethnicity, particularly those living in rural areas, may not have suffi cient knowledge of the language spoken by the majority in the Republic of Macedonia, which is probably again a result of the patriarchal tradition and limited contacts with the public sphere. 47

170 Chart 10. Has it ever happened that the husband/spouse would want to talk to you on behalf of the partner in his/ her presence? During their daily work, the professional workers establish contacts and offer professional services to various categories of people. Although during the work, they can not choose the categories of benefi ciaries they would like to work with, the research provided them the opportunity to answer the question regarding the type of benefi ciaries of social services they would prefer to work with, would not prefer to work with or would work with anyway. Chart 11 shows their responses. Chart 11. What type of beneficiaries of social services would the professional workers at the CSWs prefer to work with, would not prefer to work with or would work with anyway Roma Women Ромки Roma Роми Men Лица People со with сексуално sexually преносливи transmitted болести diseases Лица од мојата People етничка of припадност my ethnicity People Лица with со пречки mental development во менталниот problems развој Лица со People пречки with во physical физичкиот disabilities развој Лица кои People зборуваат who speak на my мојот native мајчин language јазик Маж - Man-Christian христијанин Жена Woman- - христијанка Christian Деца Street на children улица Homeless Бездомници people Сиромашни Poor people лица Лица People од селска from rural средина area Лица People од градска from urban средина area Лица People со with високо higher образование education People Лица with со средно secondary образование education People Лица without без образование education Стари Old people лица претпочитaм Would prefer Тинејџери teenagers сеедно Would work ми anyway е 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% не Would претпочитaм not prefer 48

171 Female - guardian Male - guardian Woman perpetrator of domestic violence Man perpetrator of domestic violence Woman who sexually abused children Man who sexually abused children Woman former prisoner Man former prisoner Adult men victim of sexual abuse Adult women victim of sexual abuse Lesbian Homosexual Divorced woman Divorced man Muslim man Muslim woman Women/ girls who abuse drugs Men/boys who abuse drugs претпочитaм Would prefer сеедно Would work anyway ми е не Would претпочитaм not prefer Women (generally) Men (generally) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 % From the chart we can see that most respondents manifest professionalism, acting willingness to work with all of the offered categories of benefi ciaries. Only in the category of people who sexually abuse children, regardless of the sex of the abuser, we can notice a high number of professional workers who, if possible, would not prefer to work with them. Also, we cannot disregard the signifi cant number (67) of professional workers who would prefer not to work with people with sexually transmitted infections, what is slightly surprising due to the fact that there are clearly defi ned ways of their transmission. Domestic violence is singled out in this table as well, but this time as an area of work not much preferred by the professional workers, regardless of the sex of the perpetrator. Concerning is the fact that large number of professional workers at the CSWs have declared that, if given the choice, they would not work with homosexuals and / or lesbians, a fact which in itself indicates the existence of deep prejudice against people with different sexual orientation than the heterosexual. A fi le is opened for all the benefi ciaries of the centres for (fi nancial assistance benefi ciaries, as well as social service benefi ciaries). Chart 12 shows on whose name are usually the fi les of the benefi ciaries opened. There is a satisfying percentage of answers in which it is stated that the fi le is opened on the name of the applicant, i.e. the person who came to report the problem, regardless of the sex. Also, we can be satisfi ed with the fact that large number of professional workers are aware that the social problems affect all family members equally, and therefore the fi le is opened on the name of both partners. But when the professional workers decide to open the fi le on name of one of the partners, usually the choice falls on man, both, in the case of fi nancial assistance, and in case of family, 49

172 marital and partner relationships. It can be assumed that the reasons for this choice lie in the beliefs of the professional workers that men are more mobile, better educated and more familiar with the institutions and rights. If the assumption is correct, it returns us to the traditional beliefs about the role of men and women in the family and society. Chart 12. On whose name are usually the files of the beneficiaries opened On whose name are the files opened? on name of the applicant on name of two partners on name of the woman on name of the man file for cach payments file for family, marital and partner relations According to the purpose of the research, the professional workers were asked to which extent they agree with certain statements. The statements and their answers are given in Chart

173 Chart 13. Agreement with certain statements Unmarried man or widower is not a good candidate for being a foster family Unmarried woman or widow is not a good candidate for being a foster family Men with mental disabilities should not have children If possible, an adequate prevention should be proposed to them (even sterilization. Women with mental disabilities should not have children. If possible, an adequate Prevention should be proposed to then (even sterilization) Homosexual (or pair) should not raise children, nor their own, nor adopted Lesbian (or lesbian couple) should not be raising children, Neither their own, nor adopted It is acceptable for boys to get married in the age between 16 and 18 years It is acceptable for girls to get married in the age between 16 and 18 years Marriages under 18 should be prohibited If a woman is a victim of domestic violence in marriage with children, an efforts should be made to preserve that marriage Women with physical disabilities should not live alone, there must be someone to assist them Men with physical disabilities should not live alone, there must be someone to assist them If a man is beating a woman, it is likely to be violent towards children and other family members When there are marital problems, it is important to talk with each partner separately Sexual abuse happens more on female children than on male Sexual abuse happens more on male children than on female Rarely happens to have domestic violence against older woman Rarely happens to have domestic violence against older man Men who abuse drugs are hopeless cases, and can not get back on track Women who abuse drugs are hopeless cases, and can not get back on track It is better a holder of a foster family to be a woman Women are more skilled in caring of children Women lead the household better than the men The non-balanced power of decision making in the family, leads to family violence against women in the family Men in the family should have greater power in decision making than the women Money in the family should be spent only by the one who earns them Spending money in the family of more effectively performed by the man (the father) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I absolutely agree I agree I do not agree I totally disagree Do not know From the opinions on certain statements it can be noted that some professional workers at the centres for social work are not prepared to face the challenges of modern times, remaining trapped in the matrix of patriarchal relations, or by inertia they support the stereotypical belief and expectation about the role of the woman of mother and housewife. This is evident in the big percentage of responses of the professional workers who agree that women run the household better than men and are more skilled in caring for the children. 51

174 Keeping a marriage at any cost because of the children is not linked to the recent researches which show that sometimes it is healthier for the children to grow with one parent in a healthy environment, than with both parents, where seriously disturbed family relations exist between them. This is especially true of the attitude of professional workers who believe that efforts should be made to preserve marriage in which there are children, although the mother is a victim of domestic violence. Homophobia in our society is unfortunately apparent among more than 50% of the respondents, who believe that lesbian or homosexual marriages do not offer a good basis for raising children, nor their own, nor adopted. Also concerning is the high percentage of respondents who despite the efforts of the modern world for integration of people with disabilities in the community, consider that they should not have children, which strips them off of one of the fundamental human rights. On the other hand, there is an evident sensitivity among the majority of professional workers who believe that in marital problems, it is important to talk with each partner separately, and to give equal opportunity to both sides. Such sensitivity is noticeable in terms of the age for entering marriage, because a high percentage of respondents consider that marriages under the age of 18 should be prohibited. Probably, this awareness is due to their experience and knowledge of the responsibilities arising from the marital relationship, as well as what responsible parenthood means. This creates room for questioning the gender sensitivity of the statutory provision that under certain conditions allows marriage of persons between 16 and 18 years of age. With the purpose of having successful implementation of these programmes, the professional workers who work in the field of social protection and social services collaborate with other institutions or organizations in their community. Chart 14 shows the institutions that cooperate with the professional workers and Chart 15 shows the ways the cooperation has been established. 52

175 Chart 14. Cooperation of CSWs with other institutions Cooperation with other institutions and organizations no cooperation other heallth facility secondary school primary school Church Local NGO Chart 15. How do the CSWs cooperate with other institutions? How is the cooperation realized? other joint programs referrals of beneficiaries exchange of statistical data meetings 53

176 2.2. EMPLOYEES OF UNITS OF THE LOCAL SELF-GOVERNMENT Having into consideration the responsibilities of units of the local self-government in the fi eld of social protection established by the Law on Social Protection and the Law on Equal Opportunities for Women and Men, 16 municipalities (8 rural and 8 urban) were included in the survey. The selection of municipalities was made according to criteria of urbanity - rurality, the size of the municipality according to the territory it covers, as well as the ethnic structure of the population who lives in them. Professional workers and / or members of the Commissions for Equal Opportunities within the municipalities, selected at random by the Mayor, were interviewed by professional workers at the ISA - Skopje DEMOGRAPHIC DATA 48 professional workers were involved in the research, 32 of which were women, and 15 men, who are professional workers and/or members of the Commissions for Equal Opportunities within the units of the local self-government. Chart 16. Sex of the professional workers of the LC Gender of the respondents men women Professional workers from different age structures were involved in the research. The youngest respondent was 23 years old, and the oldest 61. The average age is around 38 years. In respect of the profession, 25 social workers, 17 lawyers, 3 pedagogues and 1 psychologist were included in the research. The remaining two participants have some other profession. In relation to the religion, 34 respondents said that they belong to 54

177 the Orthodox Christian religion, and 14 to the Muslim religion. Most of the respondents are from Macedonian ethnicity. The total numbers for representation of each ethnicity separately is presented in Chart 17. Chart 17. Ethnicity of the professional workers from the LC Ethnicity of respondants Macedonians Albanians Turks Roma Out of the total number of professional workers who participated in the research, the majority speaks the Macedonian language (47 respondents) and Serbian (23 respondents). Other languages are spoken by fewer respondents. Their number is represented in Chart 18. Chart 18. Languages that are spoken by the professional workers from the LC What languages do you speak other English Bosnian Serbian Vlach Roma Turkish Albanian Macedonian 55

178 On average, the professional workers have around 8 years of work experience. A professional worker with longest length of service has 37 years of work experience, and a professional worker with less than a year of length of service is the least experienced. The professional workers who were involved in the research work on various issues. Detailed view of the number of professional workers and the named categories of professional areas of work is shown in Chart 19. Chart 19. Issue which the professional workers of the LC work on On which issue do you work inspection development human resources legal works culture and education informatics coordinator for equal opportunities utilities solving the problems of the communities administration local economic development social protection local taxes gender equality no answer From the respondents who gave answer to this question, the majority works in the administration, closely followed by the ones who work in the sphere of social protection. In terms of the work experience in the professional area in which they currently work, the average is 6.5 years. In addition, a professional worker has 37 years of work experience in same fi eld of expertise and one professional worker who works in the same fi eld for less than a year is the least experienced. 56

179 QUESTIONS OF GENERAL EXPERIENCE Almost half of the total number of respondents (23) said that they have not undertaken any gender-related training (see Chart 20). In this case, just like in the case with the centres for social work, we can only guess the reasons for this situation. According to the fact that committees for equal opportunities are already formed in all municipalities in the Republic of Macedonia, we believe that professional workers in the units of the local self-government, as well as the members of those committees, should be a priority group for training, according to the obligations that arise from the Law on Equal Opportunities and the National Action Plan for Gender Equality. From the list of trainings which the other half of the respondents have undertaken (see Table 30), attention should be paid to the training on human rights, equality and non discrimination (20), discrimination based on sex and gender (10), and violence against women (10) and socio - economic inequalities between men and women (8). Interesting is the fi gure of 6 respondents who stated that they have undertaken training for implementation of gender equality in social work and social protection. This training was organized by the ISA and target groups were only the professional workers from the centres for social work and the institutions for social protection. The units of the local self-governments were not part of that training, so it remains to assume that either have they received such training from other organizer (of which we are not informed), or some other training is recognized under this name. In addition, as organizers and holders of the trainings which were undertaken by the respondents, usually were listed some international organizations and NGOs. Chart 20. Do the experts of the LC have undertaken gender-related training? Gender training Yes No 57

180 Table 30. Topic on which the professional workers from the LC have undertaken training Topic Answers Human rights, equality and non-discrimination 20 Socio-economic inequalities between men and women 8 Discrimination based on sex and gender 10 Violence against women 10 Gender mainstreaming 10 Implementation of gender equality in social work and social protection 6 OTHER The position of woman in the rural area 2 Law on Civil Servants 1 Law on Prevention and Protection against Discrimination 1 During its everyday work, the professional workers from the local self-government act according to certain laws (Law on Local Self- Government, Law on Social Protection, Family Law, Law on Execution of Sanctions, Law on Juvenile Justice, and others). In accordance with the objective of the research, in this case it was also signifi cant whether the professional workers, according to their sex, consider that the existing legislation is adapted to the needs of persons at social risk, and whether it is gender sensitive. Table 31. Is the existing legislation adjusted to the needs of people at social risk Adjustment of the existing legislation to the needs of people at social risk Yes No Do not know Total Men Women Total: c2 = 0,04 df=2 c=0,029 p>0,05 Table 31 shows that between the sex of the respondents and the opinion on the adaption of the existing legislation to the needs of people at social risk, there is a small, statistically insignifi cant correlation (χ2 = 0, 04 df = 2 c = 0,029 p> 0,05). Notably, nearly half of the respondents (44.7%) of both sexes believe that the existing legislation is adjusted to the needs of people at social risk. Others responded negatively (21.3%) or did not know (34%). In this case, the respondents did not specify further explanation of their views. 58

181 Table 32. Gender sensitivity of the legislation Gender sensitivity of the legislation Yes No Do not know Total Men Women Total: c2 = 0,753 df=2 c=0,126 p>0,05 From Table 32 it is also evident that between the sex of the employees at the units of the local self-government and the opinion on gender sensitivity of the legislation, there is a small statistically insignificant correlation (χ2 = 0,753 df = 2 c = 0,126 p> 0, 05). In this case, concerning is the fact that almost half of respondents (49%) do not know whether the legislation is gender sensitive. Of the rest, 29.8% answered affirmatively, while 21.2% denied. According to that, here remains the dilemma of whether professional workers are sufficiently trained to recognize gender equality within the law. Apart from the legislation, the research has shown that there is no statistically significant association between the sex of professional workers and their answers to the question whether in the development of the programmes for social security, or the local plans for gender equality and local economic development, they take into account the sex-disagregated statistical data, and social risks which women and men, girls and boys are exposed to within their municipality. See Table 33. Table 33. Do you take into account the sex-disaggregated statistical data, and social risks which women and men, girls and boys are faced with in the community Are sex-disaggregated statistical data and the social risks which women and men, girls and boys are faced with in the community, taken into account in the development of the programmes for social security or the local plans for gender equality and local economic development? Yes No Do not know Total Men Women Total: c 2 = 2,256 df=2 c=0,214 p>0,05 59

182 Almost half of the respondents (46.9%) confi rm that in the preparation of the programmes for social protection, or the local plans for gender equality and the local economic development, the sexdisaggregated statistical data, and social risks which women and men, girls and boys are faced with in their municipality are taking into account, 17% said no, and 36.1% do not know. Out of the total annual budget of the municipality, part of the funds is allocated for the programmes for social protection. Table 34 shows the percentage of the funds which are allocated for that purpose, but only to the municipalities which gave answer to this question. Table 34. % of funds that are allocated for social protection Municipality % of funds that are allocated for social protection Shtip 5.8% Karbinci 6% Strumica 18.6% Vrapchishte 1% Bitola 19.7% Ohrid 0.65% Aerodrom 7.72% Chart 21 illustrates that almost half of the employees in the local self-government (23) do not know whether their programme for social protection is targeting women or provides special measures for women or towards the goals of promoting the equality between women and men. Of the remaining, 15 responded affi rmatively, 7 negatively, and 3 did not answer this question. Chart 21. Targeting of women in the programmes of the local selfgovernment Targeting of women in the programs of the local government Yes No Do not know 60

183 According to what is displayed in Chart 21, it is obvious that there is a lack of information and unfamiliarity of the respondents with the legislation and policies that are undertaken in the fi eld of gender equality in the Republic of Macedonia. On the other hand, it may point out to the non-performance of the main mandate of the Committees on Equal opportunities within the local self-government. For this research, relevant was the sex of the professional workers in terms of the question whether their programme for social protection is targeting women or is providing special measures for women or towards the objectives for promotion of equality between women and men. Table 35 shows the distribution of their answers. Table 35. Targeting of women in the programmes of the local community Targeting of women in the programmes of the local community Yes No Do not know Total Men Women Total: c 2 = 3,772 Df=2 c=0,278 p>0,05 In Table 35 it can be seen that almost half of the male (53.8%) and half of the female (50%) respondents did not know whether the programmes for social protection are targeting women or are providing special measures for women or towards the objectives for promotion of equality between women and men QUESTIONS ABOUT THE APPROACH IN THE WORK Out of the 48 respondents from the local self-government, 32 responded that they do not collect sex-disaggregated statistics (see Chart 22). The fact that 66.7% of the respondents do not collect such data is due to the fact that within the units of the local self-government there is no system for collecting data on benefi ciaries of their services, or the term is not recognised by the respondents. However, it should be noted that until January 2012 when amendments were made to the Law on Equal Opportunities, they had an obligation to collect data for human resources only, but no data for the provided services. With the recent changes, according to the Law on Equal Opportunities (January 2012), all governmental and public institutions at all levels are required to collect sex-disaggregated statistics on benefi ciaries of services they offer. 61

184 Chart 22. Sex-disaggregated data Sex-disagregated data Yes No Chart 23 shows the type of social problems that are commonly reported by men and women in the units of the local self-government. Chart 23. Types of social problems that are reported by men and women in the units of the local self-government Reported social problems unequal relations financial problems health problems family problems domestic violence men women unemployment From the chart it can be seen that in the local self-government men and women report different problems. Namely, respondents single out the family violence as a social problem that is most often reported by women, and the unemployment as a social problem that is most often reported by men. According to the data, both men and women almost equally report problems in regards to the family and fi nancial problems. 62

185 In addition, 15 respondents believe that men and women have different needs for the same social risk, 4 that they do not have, and most of them (24) do not know. Five professional workers did not answer this question. The data is raising concern because it leads to the conclusion that the professional workers at the units of the local self-government do not recognize the different needs for the same social risk among benefi ciaries of different sex, or that they are not even considered in the services that they offer. Chart 24. Different needs for same social risk among men and women Different needs for same social risk among men and women Yes No Do not know QUESTIONS ABOUT THE EXPERIENCE IN PROVIDING SOCIAL SERVICES Table 36 shows the correlation between the sex of the professional workers, and the question whether during their work experience it has ever happened that the client would not want to talk to them due to certain reasons. Table 36. Correlation between the sex of the professional workers and the reasons due to which the clients do not want to talk to them Reasons due to which the clients do not Men Women want to talk to professional workers YES NO YES NO Your gender Your ethnicity Your age Your religion Language that you speak other (what)

186 The results show statistical insignifi cance. Nevertheless, it is evident that more parties refused to talk to women professional workers for several reasons (3 by sex, 4 by age, 1 according to the spoken language). As in the case with the centres for social work, also the questionnaire for the units of the local self-government were missing questions that would have determined the profi le of benefi ciaries who do not want to talk to a man or woman professional worker, so that we can give additional explanations. Chart 25 shows that in the local communities, it has rarely happened to professional workers during their work experience that a partner or family member wants to speak on behalf of the other partner or other family member in his/her presence. Out of the 48 respondents, only 8 responded affi rmatively. Although in signifi cantly lower percentage than in the case of the centres for social work, but here also as examples were cited Albanian families in which elder people speak on behalf of the younger member, and that the man speaks on behalf of the woman. There is nothing left except to repeat that probably it is a matter of infl uence of the cultural tradition affected by patriarchal beliefs, but also a matter of language barriers whereupon women and children of Albanian ethnicity, particularly in the rural areas, do not have sufficient knowledge of the language spoken by the majority in the Republic of Macedonia, which is probably again due to the patriarchal tradition and limited contacts with the public sphere. Chart 25. Has it ever happened that a husband/spouse would like to talk to you on behalf of the partner in his/ her presence? Discussion in name of the partner Yes No During their daily work, professional workers make contacts in the local communities as well and offer professional services to various categories of clients. Although during the work they can not choose the 64

187 categories of benefi ciaries that they would prefer to work with, the research provided them the opportunity to say what kind of benefi ciaries of social services they would prefer to work with, would not prefer to work with or would work with anyway. Chart 26 shows their responses. Chart 26. What kind of beneficiaries of social services would you prefer to work with, would not prefer to work with or would work with anyway? People with sexually transmitted diseases People from my ethnicity People with mental development problems People with physical disabilities People who speak my native language Man - Christian Woman- Christian Street children Homeless people Poor people People from rural area People from urban area People with high education People with secondary education Would prefer Would work anyway Would not prefer Roma women Roma men People with no education Old people Teenagers 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 % Woman perpetrator of domestic violence Man- perpetrator of domestic violence Woman who sexually abused children Adult woman victim of sexual abuse Would prefer Would work anyway Would not prefer Woman - guardian Man- guardian Man who sexually abused children Woman former prisoner Man former prisoner Adult man victim of sexual abuse Lesbian Homosexual Divorced woman Divorced man Muslim man Muslim woman - Women/ girls who abuse drugs Men/ boys who abuse drugs Women (generally) Men (generally) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 % In the chart it can be seen that the professional workers from the units of the local self-government demonstrate a willingness to work with all offered categories of benefi ciaries. What is remarkable is that in the 65

188 category of people who are not preferable for work are selected almost the same category of people who were singled out by the professional workers from the centres for social work: people who abuse children, people - perpetrators of domestic violence, homosexuals, lesbians, people who abuse drugs and those with sexually transmitted diseases. As preferable categories are singled out: young people, old people, poor people, street children and women- victims of sexual abuse. Although all benefi ciaries have their fi les opened in the centres for social work (fi nancial assistance benefi ciaries as well as social service benefi ciaries), the results from the research showed that usually no benefi ciary fi les were opened within the units of the local self-government (see Chart 27). Chart 27. On whose name do you open the file? On whose name do you open the file we do not open files for citizens on name of the both partners on name of the woman on name of the man The majority of respondents (37) reported that in their work they do not open fi les. Those who had the need to open a fi le have opened it on the name of the man or on the name of both partners. In this case, just like in the case with the CSWs, we can assume that it is a matter of perception of the professional workers that men are more mobile, better educated and more familiar with the institutions and rights. If the assumption is correct, it sets us back to the traditional belief about the role of men and women in family and society. According to the purpose of the research, the professional workers were asked to which extent they agree with listed statements. The statements and their answers are given in Table

189 Table 37. Agreement with listed statements I absolutely agree I agree I do not agree Strongly disagree Do not know Spending money in the family is more effectively performed by the man (the father) Money in the family should be spent only by the one who earns it Men in the family should have greater power in decision making than women The non-balanced power of decision making in the family, leads to family violence against women in the family Women lead the household better than men Women are more skilled in caring for the children It is better for a holder of a foster family to be a woman Women who abuse drugs are hopeless cases, and cannot get back on track Men who abuse drugs are hopeless cases, and cannot get back on track The cases of domestic violence against older man are rare The cases of domestic violence against older woman are rare Sexual abuse happens more often on male children than on female When there are marital problems, it is important to talk to each partner separately If a man is beating a woman, he is likely to be violent towards children and other family members Men with physical disabilities should not live alone, there must be someone to assist them Women with physical disabilities should not live alone, there must be someone to assist them If a woman is a victim of domestic violence in marriage with children, efforts should be made to preserve that marriage Marriages under 18 years of age should be prohibited It is acceptable for girls to get married at the age between 16 and It is acceptable for boys to get married at the age between 16 and A lesbian (or lesbian couple) should not be raising children, nor their own, nor adopted A homosexual (or pair) should not raise children Women with mental disabilities should not have children. If possible, an adequate prevention should be proposed to them (even sterilization) Men with mental disabilities should not have children. If possible, an adequate prevention should be proposed to them (even sterilization) Unmarried woman or a widow is not a good candidate for being a foster family Unmarried man or a widower is not a good candidate for being a foster family

190 From the answers to listed statements it can be noted that some of the professional workers at the units of the local self-government support the stereotypical belief and expectation about the role of the woman as a mother and housewife. This is obvious with the big percentage of responses by professional workers who agree that women run the household better than men, that they are more skilled in caring for the children, and that it is better for a holder of a foster family to be a woman. Unfortunately, homophobia can be noticed among more than 60% of the respondents from the units of the local self-government because they also believe that lesbian or homosexual marriages do not offer a good basis for raising children, nor own, nor adopted. What is also worrying is the high percentage of respondents who believe that persons with disabilities should not have children. Contradictory, respondents believe that marriages of people under 18 years of age should be banned, and at the same time they disallow the marriage of boys and girls aged between 16 and 18. These respondents have a relatively positive opinion on the statement that unmarried men and women are good candidates for foster family. The local communities as well collaborate with other institutions and organizations in the programmes for social protection and social services. Among the answers, most highlighted are the local nongovernmental organizations (29 responses), primary schools (25), health organizations (20), secondary schools (17), and 5 respondents stated that they cooperate with other organizations which are not listed. As ways of cooperation, the following is listed: joint meetings (34), exchange of statistical answers and preparation of joint programmes (19), and forwarding of benefi ciaries (15) BENEFICIARIES OF SOCIAL SERVICES IN CENTRES FOR SOCIAL WORK ВIn this section we present the results from the research performed on the benefi ciaries of services in the centres for social work, which was conducted with the support of the professional workers from all CSWs who participated in the research. The selection of benefi ciaries for the research was random DEMOGRAPHIC DATA 500 respondents were covered with the research with approximately the same sex representation (233 male and 260 female). For 7 people, answer to this question was not provided. According to the age structure, the youngest respondent was 13 years old and the oldest was 90 years 68

191 of age. The average age of the respondents included in the research was around 39 years. According to the area of living, 72.2% of the respondents live in urban areas (361) and 26.6% live in rural areas (133). 6 people (1.2%) did not provide data regarding their area of living. Table 38 shows the ethnicity of the respondents according to their sex. It can be noticed that the majority of the respondents are Macedonians (71.2%), followed by the Roma (11.6 %), Albanians (8.8%), Turks (5.2%), Vlachs (0.2%), Serbs (0.8%), Bosnians (1.2%) and others (0.8%). Table 38. Ethnicity of beneficiaries of social services in the centres for social work Ethnicity Men Women TOTAL Macedonians Albanians Turks Roma Vlachs Serbs Bosnians other Statistically, the correlation between sex and ethnicity is not significant (χ2 = 8,209 df = 7 c = 0,128 p> 0, 05). The ratio between men and women respondents is similar among different ethnic communities. According to marital status, 257 respondents were married, 106 were divorced, 83 were single, 27 were widowers / widows, 26 live in out-of-wedlock union. The marital status of one respondent is unknown. Table 39 shows the level of education of the beneficiaries of social services according to their sex. The research showed that the frequency in the use of social services according to the level of education of the beneficiaries is not related to their sex (χ2 = 3,094 df = 3 c = 0,079 p> 0,05). This leads to the conclusion that men and women, regardless of their level of education, when faced with a social problem, they address the centres for social work. 69

192 Table 39. Level of education of the beneficiaries by sex Level of education Men Women TOTAL No education Incomplete primary education Primary education Special class in primary education 1 / 1 Secondary education Special secondary education High school Higher education Masters degree Doctorate / 1 1 TOTAL c 2 = 4,743 df=9 c=0,098 p>0,05 The research showed that the sex is of significance for certain categories of beneficiaries according to their employment status (Table 40). Table 40. Employment status of beneficiaries according to the sex Employment status Men Women TOTAL employed unemployed pupil-student benefi ciary of old-age pension benefi ciary of family pension benefi ciary of disability pension person unable to work stay-at-home-husband/ housewife / 6 6 Other TOTAL From a gender perspective, it is obvious that the acute problem of unemployment almost equally affects both men and women interviewees benefi ciaries of social services. Certain gender oscillations are detectable in the category: pupils - students, where there is a prevalence of boys, which corresponds to the data from the resource center where it is visible that boys, unlike girls, are in enormously higher numbers recorded as juvenile offenders. In absence of a clear defi nition of the term "stay-at-home husband - housewife", we just highlight the fact that among respondents there were 6 housewives recorded as benefi ciaries of some kind of service, in contrast to the no single man recorded as stay-at-home-husband - benefi ciary of social service.

193 Also, the research showed that there was correlation between the sex of the people who use social services and their religious beliefs. From Table 41 it can be concluded that in randomly selected sample of respondents, both women and men who are Orthodox Christians often ask for social services than the women of other religion. Table 41. Religious affiliation of the beneficiaries of social services Religious affiliation Orthodox-Christian Muslim other Total Men Women Total: χ 2 = 6,075 df=2 c=0,110 p<0,05 Table 42 shows the total number of family members of the respondents, the number of underage and of age members of their families, as well as the number of children that the benefi ciary of social services has. Table 42. Number of (underage and of age) people and number of children in the family Number of respondents Number of respondents Number of respondents Number of respondents Total number of family members one two three four fi ve six seven eight nine Underage family members one two three four fi ve Adult-age family members one two three four fi ve six Number of children No children one two three four fi ve six seven From the table it is evident that, according to the number of family members, most respondents are part of a family with 4 members (145). Also, the majority of the respondents have two underage members (142), and two of adult-age members (215). According to the number of children, most users of services have two children (179). 71

194 Out of the total of 500 respondents, almost all (475 people) speak the Macedonian language. Serbian language is spoken by 126 persons, Albanian by 75 people, 58 people speak the Roma language, 37 people speak Turkish, 19 speak Bosnian and 5 people speak Vlach language. Sixty-three people said that they speak some other language TYPE OF SERVICE AND SATISFACTION THEREWITH Interesting for the research was also the reason why the benefi ciaries come to the centres for social work. Their answers are presented in 4 tables, whereby there is a table intersection with their sex, ethnicity, education level, employment status and area of living. Table 43. Type of service among male and female beneficiaries at the CSWs given by ethnicity Macedonians Albanians Turks Roma Vlachs Serbs Bosnians Other Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Total No answer Use of financial assistance Domes c violence Marriage and family problems (divorce, regula on of visits with divorced parents) Problems with educa on and behavior of child/ children Problems with family member who has disabili es Guardianship, adop on, foster care Unemployment and poverty Residing in ins tu on Professional advisory, counselling and informa ve work Addic on problems Total

195 Table 44.Type of service among male and female beneficiaries at the CSWs, given by the level of education No educa on Incomplete primary educa on Primary educa on Special class in primary school Secondary educa on Special educa on High school Higher educa on Masters degree Doctorate Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Total No answer Use of financial assistance Domes c violence Marriage and family problems (divorce, regula on of contact with parent) Problems with educa on and behavior of child/ children Problems with family member who has disabili es Guardianship, adop on, foster care Unemployment and poverty Residing in ins tu on Professional advisory, counselling and informa ve work Addic on problems Total

196 Table 45. Type of service among male and female beneficiaries at the CSWs, given by the employment status Employed Unemployed Pupil/ student Beneficiary of old-age pension Beneficiary of family pension Beneficiary of disability pension Person unable to work stay-at-home husband/ housewife Other Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total Men Women Total No answer Use of financial assistance Domes c violence Marriage and family problems (divorce, regula on of contact with parent) Problems with educa on and behavior of child/ children Problems with family member who has disabili es Guardianship, adop on, foster care Unemployment and poverty Residing in ins tu on Professional advisory, counselling and informa ve work Addic on problems Total

197 Table 46. Type of service among male and female beneficiaries at the CSWs, given by the area of living Tabela 46 Urban area Rural area Men Women Total Men Women Total Total No answer Use of financial assistance Domestic violence Marriage and family problems (divorce, regulation of contact with parent) Problems with education and behavior of child/children Problems with family member who has disabilities Guardianship, adoption, foster care Unemployment and poverty Residing in institution Professional advisory, counselling and informative work Addiction problems Total For all given answers χ2 test is calculated in relation to the sex of the benefi ciaries of social services, their ethnicity, employment status and the area of living. In addition, tables are given providing answers where statistical signifi cance was found. 75

198 Tables 47 and 48 once more confi rm the fact that in case of domestic violence, the most frequent victims are women, and that in relation to marital problems, women are more willing to seek help. The exception is table 49, where once again the fact that the problems with education and behaviour are more frequent among boys was indicated. Table 47. Beneficiaries (by sex) who sought help from domestic violence People who sought help from domestic violence Men 3 Women 36 Total 39 Table 48. Beneficiaries (by sex) who sought help due to marital problems People who sought help due to marital problems Men 51 Women 81 Total 132 Table 49. Beneficiaries (by sex) who sought help due to education and behaviour of the child People who sought help due to education and behaviour of the child Men 34 Women 15 Total 49 In Table 50 we can see that people of Macedonian ethnicity appear as the major benefi ciaries of social assistance. Albanians, Turks, Roma and persons from the category "other" are underrepresented. Table 50. Ethnicity of the beneficiaries of financial assistance Ethnicity of the beneficiaries of financial assistance Macedonians Albanians Turks Roma Other In Table 51 it is evident that Macedonians often seek help because of disagreements in marriages. Almost one third of Macedonians addressed the centres for social work in order to seek help. They are followed by 76

199 the Turks, Albanians and Roma who have relatively close distribution of frequency of such problems. On one hand it is due to certain harmony in marriage, or to a certain isolation of the family group from the rest of society due to the accepted traditional values and roles. Table 51. Ethnicity of people who reported marital problems Ethnicity of the people who reported marital problems Macedonians Albanians Turks Roma Other From Table 52 it can be concluded that people from urban areas more often appeared as beneficiaries of financial assistance, probably due to the fact that they have easier access to the institutions and resources. Table 52. Beneficiaries of financial assistance given by the area of living Financial assistance Total Urban Rural Total c 2 = 6,902 df=1 φ=0,118 p<0,01 From Table 53 it can be seen that people from urban areas often use consultations related to marriage and family at the social work centres, which leads to the conclusion that people in cities are more open when it comes to reporting family problems, but the fact that they are more informed, have easier access to institutions and are more exposed to the impact of various campaigns and debates on quality of life should not be overlooked, and as well the changed gender roles of men and women in family and society. Table 53. Beneficiaries who reported problems in marriage and family, given by their area of living Marriage and family problems Total urban rural Total c 2 = df=1 Φ=-0,183 p<0,01 In terms of the period when they have started using some service from the CSWs, we can conclude that most benefi ciaries are recorded in the period between 2006 and 2010 (213). In 2011, a total of 121 benefi ciaries have been recorded. One of the respondents uses services 77

200 since 1985, and the other benefi ciaries are registered in the following periods: between 2001 and benefi ciaries, between 1996 and benefi ciaries, between 1991 and benefi ciaries, and between 1986 and benefi ciaries. 19 of the respondents did not provide an answer to this question. Since the fi rst moment they have started to use the service, 219 respondents were in contact with the same professional worker and 281 were in contact with different social workers. Interesting for this research was to determine whether the benefi ciaries are satisfi ed with their relation with the professional worker that they are mostly in contact with, and his / her attitude towards them. Their responses are given in the Chart 28. Chart 28. Satisfaction with the relation with the professional worker that they are mostly in contact with, and his / her attitude towards them Professional worker respects my privacy I trust the professional worker to which I commonly talk with Professional worker respects my opinion for the advices which gives to me I agree Partly agree Do not agree Advices from the professional worker are useful Professional worker offers me few advices Information that the professional worker offers are useful Information that are provided from the professional worker are safe Professional worker provides me with enough information Professional worker respects my perception of the situation Professional worker looks me in the eye when we talk Professional worker respects me Professional worker understands my situation Professional worker pays attention when I am talking about my situation I am satisfied from the approach of the professional workers to me 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% In Chart 28 we can notice a staggeringly large percentage of respondents expressing consent with the given statements (over 90%) which indicates great satisfaction among the benefi ciaries of social services from the attitude of professional workers towards them. It is impossible to have such a great consensus among the respondents, which points out to the need of reviewing the methodology of research that would be applied in any future researches. On the other hand, the fact that the benefi ciaries, 78

201 as well as the professional workers are from the same CSW, can affect on the high percentage of expressed satisfaction. In this regards it shall be noted that in another question, almost 45% respondents gave a proposal for some changes. If they are not satisfi ed with the attitude of the professional worker, 187 of the respondents said that they would not fi le an appeal. From the remaining 313 who would have fi led an appeal, only 2 know where to submit it. Eighty do not know where to appeal, and 231 did not give answer to this question. The benefi ciaries who were part of the research were asked if they could, what would they change in the assistance that they receive from the CSW. Their responses are given in Table 54. Out of the total of 500 respondents, 223 gave an answer that they would change something, and few benefi ciaries have few suggestions. 79

202 Table 54. Suggestions of the beneficiaries for changes in the assistance that they receive from the CSW, given by sex Men Women Total 1 No proposal or suggestion To increase the amount of financial assistance (all cash benefits) Professional workers to devote themselves more and to be more diligent in solving problems To provide employment assistance The procedure for contact between the parent and the child/ children after divorce, not to occur at the premises of the CSW To improve the way of informing about our rights To provide separate work space in order to gain bigger intimacy in the relation between the beneficiary and the social worker To reduce the volume of documentation required for the exercise of any right To have a possibility to change the professional worker due to dissatisfaction by the beneficiary Providing better conditions for working with children with disabilities To reduce travel expenses, not to check in every month Friendship and party links not to affect the quality and speed of the procedure for exercise of any right or service Regardless of sex, age, ethnicity, level of education or any other basis To increase efficiency in the work Devote more time and attention to each beneficiary To increase the number of professional workers Professional workers to pay more attention to the needs of children during all procedures Assistance in solving the housing issue Continuity of the team working with the beneficiaries, not to have frequent changes in the team membership In divorce proceedings, not to entrust the children by habit to the mother Professional workers to upgrade their knowledge constantly with additional educations To increase mutual cooperation and communication between the professional workers, departments and other relevant institutions Opening of Counselling Centres To provide better working conditions for the professional workers Beneficiaries to be able to choose to which professional worker to talk To introduce a system of rewards for greater motivation for work of the professional workers To be available 24 hours throughout the week (to work in 3 shifts) To improve the quality of living conditions and to increase the safety of people placed in institutions The proposal for giving a child to potential adopters to be given 29 by the professional team of the CSW and not to be drawn from a programme Total

203 Table 54 questions the high level of satisfaction of clients with the work of professional workers at the CSW stated in Table 53, due to the large number of critical remarks and suggestions for improvement of the quality of aid or service that they receive from the CSW. Some of the proposals in Table 54 are related to issues which do not depend directly on the work of professional workers from the CSW, who only enforce the legal decisions (to increase the fi nancial assistance, improve the work conditions, open new counselling centres and etc.). However, despite the smaller number of critically-minded respondents, we can not remain indifferent in front of the serious requirements for improvement of the treatment towards benefi ciaries and to increase the quality of service (to eliminate the infl uence of friendship and party links, benefi ciaries asking to be able to choose professional worker with whom they would like to talk, to allow changes of the professional worker due to dissatisfaction with the relation to the benefi ciary, pay close attention to every benefi ciary, not to entrust the children after divorce proceedings by habit only to the mother, improve the way of informing about the benefi ciaries' rights...) SPECIAL REQUESTS (NEEDS)) Regarding the question whether they have any special wishes or needs when they come to the CSW, benefi ciaries of the social services provided the answers which are listed in Chart

204 Chart 29. Special requests or needs of the beneficiaries of social services I feel more comfortable to talk to a professional worker who lives in the area similar to mine I feel more comfortable to talk to a professional worker who has the same marital status as mine I feel more comfortable to talk to a professional worker who has the same religion as mine I feel more comfortable when I talk to a professional worker who speaks my native language I feel more comfortable to talk to a professional worker who has same ethnicity as mine I feel more comfortable to talk to a professional worker who is at the same age as me I feel more comfortable when I talk to a professional worker of the same sex as me I would like the professional worker would visit me more often in my home I would like the CSW to have office near my place of residence I prefer the professional worker to offer me more options, instead of solving my situation When I talk with the professional worker, I feel more comfortable when there is no one else in the room YES NO Anyway 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% The expectations of the benefi ciaries of social services expressed in Chart 29 are that they would feel more comfortable if they share their sensitive social problems with someone from their neighbourhood, on their native language, of the sex and ethnicity same as theirs. This suggests that benefi ciaries are not much in favour of the efforts for open, multicultural society of equal opportunities. On the other hand, it is worth noting that they also emphasized their need for privacy while talking to professional worker, as well the desire to be offered more options for choice instead of resolving the situation directly by professional worker. The benefi ciaries of social services were asked whether they agree with certain statements when the professional worker to whom they mostly talk, could act showing less respect to them than to the others. Their responses are given in Table

205 Table 55. Agreement with certain statements of the beneficiaries STATEMENT YES NO The professional worker shows less respect for me because I am a man/woman The professional worker shows less respect for me than for my partner or for the other family members, when we come together The professional worker shows less respect for me because of my age The professional worker shows less respect for me because of my ethnicity The professional worker shows less respect for me because of my religious belief The professional worker shows less respect for me because of my native language The professional worker shows less respect for me because of my marital status The professional worker shows less respect for me because of my level of education The professional worker shows less respect for me because of the area in which I live The professional worker shows less respect for me because of my employment status According to the sex of the benefi ciaries of social services and their agreement with the given statements, statistically important correlation is found between the sex and the answers to the statement: The professional worker shows less respect for me because I am a man/woman. Table 56. The sex of the beneficiaries and the answers to the statement: The professional worker shows less respect for me because I am a man/woman The professional worker shows less respect for me because I am a man/woman Yes No Total Men Women Total c 2 = 6,425 df=1 φ=0,114 p<0,05 It can be concluded that men benefi ciaries of social services feel less respected by professional workers because of their sex. This situation is probably due to gender prejudices and lack of gender sensitivity of the employees at the social work centres. 83

206 The benefi ciaries of social services were asked about their satisfaction with the treatment received by the professional workers. Their answers are given in Table 57. Table 57. Satisfaction with the treatment received by the professional worker STATEMENT YES NO Other The support that I receive from the professional worker helps me improve my situation The support that I receive from the professional workers helps me improve the situation of my family The professional worker encourages me to undertake my own steps for my life Respondents gave some proposals and / or suggestions for improvement of the services at the CSWs, or for improvement of the treatment and / or approach of the professional worker to them. Out of the total of 500 benefi ciaries, 148 (29.6%) gave suggestions for improvement of the treatment. Their proposals are given in Table

207 Table 58. Proposals and/or suggestions for improvement of the services at the CSWs, or for improvement of the treatment and/or the approach of the professional worker Men Women Total 1 No proposal or suggestion To increase the mutual cooperation and communication between the professional workers, departments and other relevant institutions 3 To provide better working conditions for the professional workers Professional workers to pay home visits more often To increase the amount of financial assistance (all financial aids) To reduce the volume of documentation required for the exercise of any right Increase of the efficiency in the work Professional workers not to have discriminatory relation to the drug addicts Professional workers to upgrade their knowledge constantly with additional educations To employ younger staff To increase the trust of the professional workers towards the beneficiaries Devotion of more time and attention to each beneficiary To improve communication among the professional workers and beneficiaries so that the beneficiaries can gain greater freedom in expressing their problem 14 Professional workers to have equal approach to all beneficiaries, regardless of their sex, age, ethnicity, level of education or other basis 15 To improve the quality and quantity of teamwork To improve the way of informing on our rights To establish order in the work, not to wait long Friendship and party links not to affect the quality and speed of the procedure for exercise of any right or service Employment assistance Assistance in solving the housing issue Opening of Counselling Centres Open telephone line which will be available 24 hours a day Expanding the team in the CSW with a psychiatrist To provide separate work space, in order to provide bigger intimacy in the relation between the beneficiary and the social worker To reduce travel expenses, not to check in every month To introduce a system of rewards for greater motivation for work of the professional workers Possibility to change the professional worker due to dissatisfaction on the side of beneficiary Professional workers to respect the working hours Total

208 CONCLUSION AND RECOMMENDATIONS The research results of this project confi rm the need for promotion of the gender sensitivity of social services by raising the awareness of different needs and priorities of women and men, girls and boys, in the process of providing services, as well in the process of development of the policies and measures at local level. The analysis of data from the Resource Center confi rms the gender dimension of social risks that is clearly evident from the data which show a great disproportion in the number of registered men and women among users of social services in different categories. Namely, the women are clearly identifi ed as predominantly recorded among victims of domestic violence, heads of foster families, victims of human trafficking, persons wishing to get married before legal age of adulthood, and men are more often recorded among people who abuse drugs or psychotropic substances or precursors, perpetrators of domestic violence, juvenile criminals. All social risks dominated by one gender require additional analysis from a gender perspective, especially in those where the users of services from a particular ethnicity, religion, particular area of living, or other indicator are proportionally represented. The results of the fi eld research confi rmed the presence of gender stereotypes and prejudices on the part of those who offer social services, namely professional workers in the system of social protection (centers for social work and units of the local self-government) as well as the presence of different needs among benefi ciaries in respect of the social services from a gender perspective. Based on the overall results of the project and the experiences exchanged with a number of professional workers from the centers for social work during the joint meeting, it can be concluded that there is willingness among the people who provide social services to recognize the relevant gender dimensions within the frame of their work and to identify and raise questions on how to deal with the gender-relevant needs of the benefi ciaries. Through the course of this project, information was also provided on the diffi culties which the professional staff encounters in the system of social protection, the everyday problems that the professional workers are faced with and that call for the need for structural changes. Identifi ed challenges were ranging from the lack of gender sensitivity in the measures towards the insuffi cient personnel resources taking into account that current staff is faced on every day with growing number of people at social risk, as well the emergence of new risks. Based on these fi ndings, following recommendations have been identifi ed: 86

209 I. COLLECTION OF SEX-DISAGGREGATED DATA AND PROVIDING ANALYSIS FROM A GENDER PERSPECTIVE 1. In terms of gender statistics, undeniable is the fact that the centres for social work implement the obligation under the Law on Equal Opportunities, National Action Plan for Gender Equality ( ) and the Rulebook on the Manner of Record-keeping and Content of the Records of Social Protection Benefi ciaries and the Documentation of Professional Work (Offi cial Gazette 171, dated ). However, we recommend that all indicators used in the electronic software for collection of records of users of services in system of social protection to become mandatory. In this way, potential problems in the process of analyzing the data caused by incorrect or incomplete data collection by all indicators can be avoided. At the same time, it shall provide more in-depth analysis of the social risks by sex; shall enable quantitative cross-tabulation of numerous indicators in regards to comparative perspective of gender and social status in the Republic of Macedonia, and shall present a basis for relevant gender analysis in order to improve social protection services. Simultaneously, we recommend introduction of compulsory electronic record-keeping of users of social service provided by the units of the local self-government, with particular emphasis on the importance of collecting sex-disaggregated statistics. 2. By using the available data from the resource center for people at social risk, we recommend making publicly available on regular basis (semi-annual and annual) reports / newsletters on the situation of the social risks from a gender perspective, and their upload on the web-site of the ISA. This shall enable regular monitoring of social situation in the Republic of Macedonia from a gender perspective, and provide for prediction of possible changes. II. STRENGTHENING THE CAPACITIES OF THE PROFESSIONAL WORKERS IN THE SYSTEM OF SOCIAL PROTECTION FOR IDENTIFICATION AND IMPLEMENTATION OF THE GENDER PERSPECTIVE IN THE SOCIAL WORK AND SOCIAL PROTECTION 3. We recommend additional gender-related training for all professional workers within the system of social protection. We reckon that the role of initiator should be played by the Ministry of Labour and Social Policy (Department for Equal Opportunities) and the Institute for Social Activities that should work more intensively towards implementation of gender equality in social work and social protection, and towards organizing trainings for professional workers in the system of social protection. 87

210 4. Taking into consideration the importance of integrating the concepts of gender equality and gender mainstreaming in the standard criteria for enhancing capacities of professional workers in the system of social protection, preparation of a specifi c module for gender equality in social work and social protection is recommended as part of the mandatory training curricula developed within the system of licensing the professional workers in the fi eld of social protection in the Republic of Macedonia. 5.Except for the trainings on basic principles for incorporation of gender perspectives in social work and social protection, specifi c thematic trainings are also necessary in regards to the work with benefi ciaries exposed to specifi c social risks where the gender specifi c prevalence and issues are clearly present. Here we shall underline the violence against women, sexual abuse, problems with gender stereotypes of the professional workers within the social protection system, the roles of men and women in regards to child-care responsibilities, etc.. III. STRENGTHENING THE COOPERATION BETWEEN THE INSTITUTIONS IN THE SYSTEM OF SOCIAL PROTECTION 6. We recommend for protocols for mutual cooperation between all institutions (MLSP, SWC, MI, courts, prisons, health facilities, elementary and secondary schools, NGOs, and others) dealing with people at social risk to be prepared for different social risks in order to provide for clear distinction of roles and responsibilities of respective institutions. Protocols developed regarding domestic violence can serve as positive example in this regards. At the same time, we recommend sensibilization of staff in these institutions regarding the different needs of men and women, boys and girls in various social risks categories. 7. To strengthen the cooperation between all centres for social work in the Republic of Macedonia and the departments in each center for social work. At the same time, we recommend to provide for more intensive the cooperation between the centres for social work and the units of the local self-government, taking into consideration the legal obligations stemming from the Law on Social Protection, the Law on Equal Opportunities between Men and Women, as well the National Action Plan for Gender Equality. IV. STRENGTHENING THE PROCESS OF INCORPORATION OF THE GENDER PERSPECTIVE INTO THE POLICIES, MEASURES AND INSTRUMENTS USED IN SOCIAL PROTECTION 8. We recommend a gender analysis of legislative measures in the fi eld of social protection, and sensibilization thereof or amendments thereto, which would result in better services for women and men exposed to various social risks, according to their specifi c needs. As an example, we 88

211 can point out the publication "Gender budget analysis of social protection and active employment policies in the Republic of Macedonia", by the Ministry of Labour and Social Policy, Department for Equal Opportunities. 9. We suggest performing an analysis on the ten-year program of social protection from a gender perspective. It would inevitably highlight the need for gender sensibilization of Expert Methodological Guidances that are developed by the ISA for work with different categories of persons exposed to respective social risks. 10. There is a need for improvement of the mechanisms for informing the professional workers at the centres for social work and the units of the local self-government about all gender aspects of the legislation, as well the overall literature in the fi eld of social work and gender equality. This would provide for professional workers to be informed in timely manner and enable them to expand their knowledge. Therefore, we recommend regular monitoring of the web-sites of the MLSP, ISA, UN Women, UNDP and other releveant resources, as well as organizing thematic workshops for exchange of experience of professional workers in the system for social protection, preferably in consultation with domestic and foreign experts on gender issues. V. INTRODUCTION OF MECHANISMS FOR IMPROVEMENT OF THE SYSTEM FOR MEETING THE SPECIFIC SOCIAL NEEDS OF MEN AND WOMEN 11. It is necessary to improve the way of informing the benefi ciaries about their rights, especially the gender dimension of rights, for the different needs of men and women exposed to the same social risk in order to overcome the current practice of favoring benefi ciaries of one sex in the selection of holders of certain rights. 12. In case of sensitive issues (such as: domestic violence, sexual abuse, underage marriages), it is advisable to establish a mechanism at the centres for social work through which benefi ciaries of social services may choose a professional worker who they would prefer to talk to (by sex, age, ethnicity, etc.) in order to adequately respond to his/her individual needs. VI. PROVIDING RESOURCES TO MEET THE GROWING NEEDS IN THE FIELD OF SOCIAL PROTECTION AND INCREASE IN THE QUALITY OF SERVICES 13. It's necessary for the competent state institutions to provide resources at local level for realization of the legislative obligations in order to meet the needs of people at social risk by opening counseling centres, day 89

212 care centres for different categories of citizens, as well as institutions for social protection. 14. Introducing / strengthening mechanisms by policy makers (MLSP, LSG) to incorporate regular consultations with professional workers in the field of social work in the process of designing policies and measures at central and local level in regards to proposals of new forms of protection for different categories of beneficiaries, taking into consideration professional workers experience and everyday practice. 15. It is necessarily all authorized (governmental and nongovernmental) institutions in the country, particularly the schools and media, to be engage in initiating preventive activities and campaigns with the purpose of preventing or reducing certain social risks (particularly in the area of early marriages, responsible parenting, juvenile crime, sexual abuse). As an example, we can cite the campaigns on domestic violence. 16. Given the growing number of social problems, we recommend for the Government to provide resources to increase the number of employed professionals at the centres for social work in order to increase the quality of services for growing number of users of these services. At the same time, we believe it is necessary to improve the working conditions of professional workers at the centres for social work, providing resources for timely and qualitative implementation of social services, and resources for organizing trainings on enhancing capacities of professional workers. * The recommendations have been developed by the author and consultant on gender issues, in consultation with professional workers from the centres for social work during a joint meeting for presentation of the results from the field research. We are grateful to all of them! 90

213 ANNEXES 1. ANNEX 1: QUESTIONARIE FOR THE EMPLOYEES AT THE CSWS 2. ANNEX 2: QUESTIONARIE FOR THE EMPLOYEES AT THE LOCAL COMMUNITIES 3. ANNEX 3: QUESTIONARIE FOR THE BENEFICIARIES OF SOCIAL SERVICES 91

214 ANNEX 1: QUESTIONARIE FOR THE EMPLOYEES AT THE CSWS I DEMOGRAPHIC DATA 1. Gender 1.1. male 1.2. female 2. Age (years) 3. Ethnicity 3.1. Macedonian 3.6. Serb 3.2. Albanian 3.7. Bosnian 3.3. Turk 3.8. do not know to answer 3.4. Roma 3.9. other 3.5. Vlach 4. Which languages do you speak (specify all languages): 4.1. Macedonian 4.6. Serbian 4.2. Albanian 4.7. Bosnian 4.3. Turkish 4.8. did not specify 4.4. Roma 4.9. other 4.5. Vlach 5. Religious affiliation 5.1. Orthodox 5.4. Atheist 5.2. Catholic 5.5. do not want to answer 5.3. Muslim 5.6. other 6. Profession 6.1. social worker 6.2. pedagogue 6.3. psychologist 6.4. Special needs educationalist 6.5. lawyer 6.6. sociologist 6.7. other 92

215 7. Work experience in CSW (specify). 8. On which subject matter do you work (specify). 9. For how long do you work on the current subject matter (specify). II QUESTIONS OF GENERAL EXPERIENCE 10. Have you undertaken any gender-related training? YES (fi ll in the table) Topic Organization Duration Human rights, equality and non-discrimination Socio-economic inequalities between men and women Discrimination based on sex and gender Violence against women Gender mainstreaming Implementation of gender equality in the social work and social protection OTHER(specify) NO 11. Do you think that the current legislation of the Republic of Macedonia that you act upon in the course of your work (Law on Social Protection, Family Law, Law on Execution of Sanctions, Law on Juvenile Justice, ) is adjusted to the needs of the people at social risk? YES (Please explain) NO (Please specify what do you think should be changed) DO NOT KNOW 93

216 12. Do you think that the current legislation of the Republic of Macedonia that you act upon in the course of your work (Law on Social Protection, Family Law, Law on Execution of Sanctions, Law on Juvenile Justice, ) is gender sensitive? YES (Please explain) NO (Please specify what do you think should be changed) DO NOT KNOW 13. Do you think that some expert-methodological guidelines of the Institute for Social Activities are gender sensitive? YES (Please specify which and explain) NO (Please specify what do you think should be changed) DO NOT KNOW 94

217 III QUESTIONS ABOUT THE APPROACH TO THE WORK 14. Do you collect gender segregated data? YES NO 15. According to your professional opinion, which social problems are most often reported by women in your CSW?. 16. According to your professional opinion, which social problems are most often reported by men in your CSW?. 17. Do you think that men and women have different needs for the same social risk? YES (give an example) NO (why) DO NOT KNOW IV QUESTIONS ABOUT THE EXPERIENCE IN PROVIDING SOCIAL SERVICES 18. In your work experience, has it ever happened that the person didn t not want to talk to you because of: 95

218 Your gender Your ethnicity Your age Your religion The language that you speak other (what) YES NO 19. Has it ever happened that the husband/wife wants to talk to you on behalf of the partner in his/her presence? YES (explain who wanted to talk on behalf of whom and what was your reaction) NO 20. In the following table, please specify what type of beneficiaries of social services would you prefer / would you not prefer to work with or you would not mind: 96

219 Beneficiaries Teenagers Old people People with no education People with secondary education People with higher education People s from urban area People from rural area Poor people Homeless people Street children Woman- Christian Man Christian People who speak my native language People with physical disabilities People with mental development problems People from my ethnicity People with sexually transmitted diseases Roma Man Roma Woman Men (generally) Women (generally) Men/ boys who abuse drugs Women/ girls who abuse drugs Woman - Muslim Man - Muslim Divorced man Divorced woman Homosexual Lesbian Adult woman victim of sexual abuse Adult man victim of sexual abuse Man former prisoner Woman former prisoner Man who sexually abused children Woman who sexually abused children Man- perpetrator of domestic violence Woman perpetrator of domestic violence Man- guardian Woman guardian Would prefer to work with Doesn t make difference Would not prefer to work with 97

220 21. If a family reports problems in family, and asks for some social service, on whose name will you open the file? on name of the man on name of the woman on name of both partners on name of person who reported the problems (why) 22. If a family reports that it has financial problems, and asks for cash assistance, on whose name will you open the file? on name of the man on name of the woman on name of both partners on name of person who reported the problems (why) 23. Please answer to which extent do you agree with the following statements: I absolutely agree I agree I do not agree Strongly disagree Do not know Spending money in the family is more effectively performed by the man (the father) Money in the family should be spent only by the one who earns it Men in the family should have greater power in decision making than women The non-balanced power of decision making in the family leads to family violence against women in the family Women are better in taking care of the household than men Women are more skilled in caring for children It is better for a holder of a foster family to be a woman Women who abuse drugs are hopeless cases, and cannot get back on track 98

221 Men who abuse drugs are hopeless cases, and cannot get back on track The cases of domestic violence against older man are rare The cases of domestic violence against older woman are rare Sexual abuse happens more on male children than on female children When there are marital problems, it is important to talk with each partner separately If a man is beating a woman, he is likely to be violent towards children and other family members Men with physical disabilities should not live alone; there must be someone to assist them Women with physical disabilities should not live alone; there must be someone to assist them If a woman is a victim of domestic violence in marriage with children, efforts should be made to preserve that marriage Marriages under the age of 18 should be prohibited It is acceptable for girls to get married in the age between 16 and 18 It is acceptable for boys to get married in the age between 16 and 18 A lesbian (or lesbian couple) should not be raising children, nor their own, nor adopted A homosexual (or pair) should not raise children Women with mental disabilities should not have children. If possible, an adequate prevention should be proposed to them (even sterilization) Men with mental disabilities should not have children. If possible, an adequate prevention should be proposed to them (even sterilization) An unmarried woman or widow is not a good candidate for being a foster family An unmarried man or widower is not a good candidate for being a foster family Неженет маж или вдовец не е добар кандидат за да биде згрижувачко семејство If you have any comments on some of the statements above, please add:. 99

222 24. Do you cooperate with other institutions or organizations in your municipality within the programs for social protection and social services? YES (specify with which) а. With local government b. With local NGO c. With church d. With primary school e. With secondary school f. With health facility g. other (specify) NO 25. If you cooperate with other institutions or organizations in your municipality, in which way do you realize the cooperation? We have joint meetings We exchange statistical data We forward benefi ciaries We make joint programs other. 100

223 ANNEX 2: QUESTIONARIE FOR THE EMPLOYEES AT THE LOCAL COMMUNITIES I DEMOGRAPHIC DATA 1. Gender 1.1. male 1.2. female 2. Age (years) 3. Ethnicity 3.1 Macedonian 3.6. Serb 3.2. Albanian 3.7. Bosnian 3.3. Turk 3.8. do not know to answer 3.4. Roma 3.9. other 3.5. Vlach 4. Which languages do you speak (specify all languages): Macedonian 4.6. Serbian 4.2. Albanian 4.7. Bosnian 4.3. Turkish 4.8. did not specify 4.4. Roma 4.9. other 4.5. Vlach 5. Religious affiliation 5.1. Orthodox 5.4. Atheist 5.2. Catholic 5.5. do not want to answer 5.3. Muslim 5.6. other 6. Profession 6.1. social worker 6.2. pedagogue 5.3. psychologist 5.4. Special needs educationalist 5.5. lawyer 5.6. sociologist 5.7. other 101

224 7. Work experience in the LC (specify) 8. On which subject matter do you work 9. For how long do you work on the current subject matter II QUESTIONS OF GENERAL EXPERIENCE 10. Have you undertaken any gender-related training? YES (fi ll in the table) Topic Organization Duration Human rights, equality and nondiscrimination Socio-economic inequalities between men and women Discrimination based on sex and gender Violence against women Gender mainstreaming Implementation of gender equality in the social work and social protection OTHER(specify) NO 11. Do you think that the current legislation of the Republic of Macedonia that you act upon in the course of your work (Law on Local Self-government, Law on Social Protection, Family Law, Law on Execution of Sanctions, Law on Juvenile Justice ) is adjusted to the needs of the people at social risk? YES (Please explain). 102

225 11.2. NO (Please specify what do you think should be changed) DO NOT KNOW 12. Do you think that the current legislation of the Republic of Macedonia that you act upon in the course of your work (Law on Local Selfgovernment, Law on Social Protection, Family Law, Law on Execution of Sanctions, Law on Juvenile Justice, ) is gender sensitive? YES (Please explain) NO (Please specify what do you think should be changed) DO NOT KNOW 13. In the development of social protection programs or local plans for gender equality and local economic development, do you take into account sex-disaggregated statistical data, and the social risks that women, men, girls and boys in your municipality are faced with? YES (Please explain) NO (Please specify what do you think should be changed and where do the obstacles lie) DO NOT KNOW 103

226 14. What portion of the annual budget of your municipality is allocated to programs for social protection? Budget MKD % Annual budget of your municipality 100 % Annual budget for programs for social protection % 15. Does your program for social protection target women or provide special measures towards women or towards goals for promotion of equality between women and men? YES (Please explain, specify the goals of the programs) NO (Please specify what do you think should be changed and where do the obstacles lie) DO NOT KNOW 104

227 III QUESTIONS ABOUT THE APPROACH IN THE WORK 16. Do you collect sex-disagregated data of the beneficiaries of social services in your municipality? YES NO 17. According to your professional opinion, which social problems are mostly reported by women in your municipality?. 18. According to your professional opinion, which social problems are mostly reported by men in your municipality?. 19. Do you think that men and women have different needs for the same social risk? YES (give an example) NO (why) DO NOT KNOW 105

228 IV QUESTIONS ABOUT THE EXPERIENCE IN PROVIDING SOCIAL SERVICES 20. In your work experience, has it ever happened that the entity does not want to talk to you because of: Your gender Your ethnicity Your age Your religion The language that you speak other (what) YES NO 21. Has it ever happened that the husband/wife wants to talk to you on behalf of the partner in his/her presence? YES (explain who wanted to talk on behalf of whom and what was your reaction) NO 22. If an individual or a family reports that it has problems, and asks for some social service, on whose name shall you open the file? on name of the man on name of the woman on name of both partners we do not open fi les for the citizens (why) 23. In the following table, please specify what type of beneficiaries of social services would you prefer/ would you not prefer to work with or would work with anyway: 106

229 Beneficiaries Teenagers Old people People with no education People with secondary education People with higher education People from urban area People from rural area Poor people Homeless people Street children Woman- Christian Man - Christian People who speak my native language People with physical disabilities People with mental development problems People from my ethnicity People with sexually transmitted diseases Roma Man Roma Woman Men (generally) Women (generally) Men/ boys who abuse drugs Women/ girls who abuse drugs Woman - Muslim Man - Muslim Divorced man Divorced woman Homosexual Lesbian Adult woman victim of sexual abuse Adult man victim of sexual abuse Man former prisoner Woman former prisoner Man who sexually abused children Woman who sexually abused children Man- perpetrator of domestic violence Woman perpetrator of domestic violence Man- guardian Woman - guardian Would prefer to work with Doesn t make Would not prefer difference to work with 107

230 24. Please answer to which extent do you agree with the following statements: I absolutely agree I agree I do not agree Strongly disagree Do not know Spending money in the family is more effectively performed by the man (the father) Money in the family should be spent only by the one who earns it Men in the family should have greater power in decision making than women The non-balanced power of decision making in the family leads to family violence against women in the family Women are better in taking care of the household than men Women are more skilled in caring for children It is better for a holder of a foster family to be a woman Women who abuse drugs are hopeless cases, and can not get back on track Men who abuse drugs are hopeless cases, and can not get back on track The cases of domestic violence against older man are rare The cases of domestic violence against older woman are rare Sexual abuse happens more on male children than on female children When there are marital problems, it is important to talk with each partner separately If a man is beating a woman, he is likely to be violent towards children and other family members Men with physical disabilities should not live alone; there must be someone to assist them Women with physical disabilities should not live alone; there must be someone to assist them 108

231 If a woman is a victim of domestic violence in marriage with children, efforts should be made to preserve that marriage Marriages under the age of 18 should be prohibited It is acceptable for girls to get married in the age between 16 and 18 It is acceptable for boys to get married in the age between 16 and 18 A lesbian (or lesbian couple) should not be raising children, nor their own, nor adopted A homosexual (or pair) should not raise children Women with mental disabilities should not have children. If possible, an adequate prevention should be proposed to them (even sterilization) Men with mental disabilities should not have children. If possible, an adequate prevention should be proposed to them (even sterilization) An unmarried woman or widow is not a good candidate for being a foster family An unmarried man or widower is not a good candidate for being a foster family If you have any comment on some of the statements above, please add:. 25. Do you cooperate with other institutions or organizations in your municipality within the programs for social protection and social services? YES (specify with which) а.. With center for social work b. With local NGO c. With church d. With primary school e. With secondary school f. With health facility g. other (specify) 109

232 25.2. NO 26. If you cooperate with other institutions or organizations in your municipality, in which way do you realize the cooperation? We have joint meetings We exchange statistical data We forward benefi ciaries We make joint programs other. 110

233 ANNEX 3: QUESTIONARIE FOR THE BENEFICIARIES OF SOCIAL SERVICES I DEMOGRAPHIC DATA 1. Gender 1.1. male 1.2. female 2. Age ( years ) 3. Ethnicity 3.1. Macedonian 3.6. Serb 3.2. Albanian 3.7. Bosnian 3.3. Turk 3.8. do not know to answer 3.4. Roma 3.9. other 3.5. Vlach 4. Marital status 4.1. single man single woman 4.4. widower widow 4.2. married man married woman 4.5. out-of-wedlock relationship 4.3. divorced man divorced woman 5. Level of education 5.1. No education 5.2. Incomplete primary education 5.3. Primary education 5.4. Special class in primary education 5.5. Secondary education 5.6. Special secondary education 5.7. High school 5.8. Higher (graduate) education 5.9. Masters degree Doctorate 111

234 6. Employment status 6.1. employed 6.2. unemployed 6.3. pupil-student 6.4. benefi ciary of old age pension 6.5. benefi ciary of family pension 6.6. benefi ciary of disability pension 6.7. person unable to work 6.8. stay-at-home husband / housewife 6.9. other 7. Place of residence 7.1 urban 7.2. rural 8. Religious affiliation 8.1. Orthodox 8.5 atheist 8.2. Catholic 8.6. do not want to answer 8.3. Muslim 8.7. other 8.4. Protestant 9. Number of family members 9.1. minors 9.2 adults 9.3 TOTAL 10. How many children do you have (specify) 11. Which languages do you speak (specify all languages): Macedonian Serbian Albanian Bosnian Turkish did not specify Roma other Vlach 112

235 II TYPE AND SATISFACTION OF SERVICES 12. Why do you come to the CSW?. 13. When (what year) did you come for the first time to the CSW to ask for help? 14. Who are you in contact with since your first arrival at the CSW? with the same professional worker with different professional workers 15. I will read several statements for your relation with the professional worker who you are mostly in contact with, and for his/ her relation towards you. Please answer if you agree. Statement I agree I partly agree (explain why) I do not agree I am satisfied with the approach of the professional worker towards me The professional worker pays attention while I am talking about my situation The professional workers understands my situation The professional worker respects me The professional worker looks me in the eyes while we talk The professional worker respects my perception of the situation The professional worker provides me enough information Information provided by the professional worker are safe Information provided by the professional worker are useful The professional worker offers me few advices Advices provided by the professional worker are useful The professional worker respects my opinion of the advices he/she gives to me I trust the professional worker that I most often talk with The professional worker respects my privacy 113

236 16. If you are not satisfied from the attitude of the professional worker towards you, would you file a complaint? YES NO 17. If YES, do you know where you should file a complaint? YES (where) NO 18. If you could change anything in the help that you receive from the CSW, what would it be?. III SPECIAL REQUESTS (NEEDS) 19. The following statements refer to the fact whether you have some special wishes or requests when you come to the CSW. Please answer if you agree: STATEMENT YES NO Anyway When I speak with the professional worker, I feel more comfortable when there is no one else in the room I prefer the professional worker to offer me more options, instead of solving my situation I would like the CSW to have an office near my place of residence I would like the professional worker to visit me more often in my home I feel more comfortable when I talk to a professional worker of the same gender as me I feel more comfortable talking to a professional worker who is at the same age as me I feel more comfortable talking to a professional worker of the same ethnicity as me I feel more comfortable when I talk to a professional worker who speaks my national language I feel more comfortable talking to a professional worker of the same religious affiliation as me I feel more comfortable talking to a professional worker of the same marital status as me I feel more comfortable talking to a professional worker who lives in an area similar to mine 114

237 20. Now I will read several statements of situations when the professional worker whom you usually talk to, may address you with less respect than the others. Please answer if you agree: STATEMENT YES NO The professional worker shows less respect for me because I am a man/woman The professional worker shows less respect for me than for my partner or for the other family members, when we come together The professional worker shows less respect for me because of my age The professional worker shows less respect for me because of my ethnicity The professional worker shows less respect for me because of my religious belief The professional worker shows less respect for me because of my native language The professional worker shows less respect for me because of my marital status The professional worker shows less respect for me because of my level of education The professional worker shows less respect for me because of the area I live in The professional worker shows less respect for me because of my employment status The professional worker shows less respect for me because of something else (specify) If YES, how do you recognize 115

238 21. The following statements refer to your satisfaction from the treatment received from the professional worker: STATEMENT YES NO Other The support that I receive from the professional worker helps me improve my situation The support that I receive from the professional worker helps me improve the situation of my family The professional worker encourages me to take my own steps when it comes to my life 22. Would you like to add some proposal or some suggestion for improvement of the services at the CSW, or for improvement of the treatment and/or the approach of the professional worker towards you?. 116

239 117

240 BIBLIOGRAPHY Gender Inequalities in the Risks of Poverty and Social Exclusion for Disadvantages Groups in Thirty European Countries, (2006), European Commission Women and Men in Macedonia (2010), State Statistical Offi ce, Skopje Association for Emancipation, Solidarity and Equality ESE (2008), "Life in the shadow", Skopje Law on Asylum and Temporary Protection, Offi cial Gazette of the Republic of Macedonia number.142/2008 Family Law, Offi cial Gazette of the Republic of Macedonia number 157/2008 Law on Social Protection, Offi cial Gazette of the Republic of Macedonia number.79/09 Kotevska M. Samojlovska C. (2005) Organization and Development of Centers for Social Work - Information, Institute for Social Activities, Skopje Mangskau, J., (2010), Partner violence amongst the Roma in R. Macedonia and the public sector response, Association of Citizen Sumnal, Skopje National Strategy for Protection of Domestic Violence Oosten & Vlugt, (2004), Gender and Sex in the Psycho-social Work, Association for psychological assistance, Zagreb Gender budget analysis of social protection and active employment policies in the Republic of Macedonia (2010), Ministry of Labor and Social Policy Marriages and divorces in 2010, State Statistical Offi ce, Skopje 118

241 119

242 Publisher: Public Institution Institute for social activities Skopje Аuthor: MA Biljana Stramshak Gjurovska Consultant on gender issues: Prof. Dr. Slobodanka Markovska Proofreading: Tanja Stevanovska Design: Evropa 92 Kocani Printing: Evropa 92 Kocani CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје :305(497.7) :305(497.7) STRAMSHAK-Gjurovska, Biljana Social work through the gender prism : risk and services / [author Biljana Stramshak-Gjurovska]. - Skopje : PI Institute for social activities, стр. : илустр. ; 21 см Фусноти кон текстот. - Библиографија: стр Содржи и: Annex 1-3 ISBN I. Gjurovska, Biljana Stramshak види Stramshak-Gjurovska, Biljana а) Социјална заштита - Корисници - Родова застапеност - Македонија б) Социјални раборници - Родова застапеност - Македонија COBISS.MK-ID

243 IP Enti i veprimtarive sociale - Shkup PUNA SOCILAE NËPËRMJET PRIZMËS GJINORE - RREZIQET DHE SHËRBIMET Shkup, 2012

244 Autore: Mr. Biljana Stramshak Gjurovska Konsulente e çështjeve gjinore: Prof. Dr. Slobodanka Markovska Ky publikim është përgatitur me përkrahjen e Zyrës së projekteve të Organit të Kombeve të Bashkuara për barazinë gjinore dhe avancimin e femrës (UN Women) në Shkup. Mendimet dhe qëndrimet e shprehura në këtë publikim janë mendime dhe qëndrime të autorëve dhe të njëjtat nuk janë mendime të UN Women, Kombeve të Bashkuara (UN) ose organizatave të ngjashme..

245 PËRMBAJTJA Hyrje Analiza gjinore e të dhënave të qendrës së resurseve Varësia nga drogat Azilantët Martesat e të miturve Dhuna në familje (viktimat dhe kryerësit të veprave penale) Rezultatet e hulumtimit të realizuar në terren Punonjës profesional në qendrat e punëve sociale Të dhëna demografi ke Pyetje për përvojën e përgjithshme Pyetje për qasjen në punë Pyetje për përvojën e fi tuar gjatë dhënies së shërbimeve sociale Punonjës të njësive të vetëqeverisjes lokale Të dhëna demografi ke Pyetje për përvojën e përgjithshme Pyetje për qasjen në punë Pyetje për përvojën gjatë ofrimit të shërbimeve sociale Përdorues të shërbimeve sociale në qendrat e punëve sociale Të dhëna demografi ke Lloji dhe kënaqësia nga shërbimet sociale Kërkesa (nevoja) të veçanta Konkluzioni dhe rekomandimet Shtojca Pyetësor për punonjësit profesional të Qendrave të punëve sociale Pyetësor për punonjësit e Bashkësive lokale Pyetësor për përdoruesit e shërbimeve sociale në Qendrat e punëve sociale Literatura e përdorur...119

246

247 HYRJE Botimi i kësaj analize është rezultat i projektit Përfshirja e barazisë gjinore në punën sociale, nëpërmjet analizës gjinore dhe rritja e kapaciteteve nëpërmjet hulumtimeve, që u realizua nga ana e IP Enti i veprimtarive sociale, gjatë periudhës Projekti u realizua me përkrahjen fi nanciare të Zyrës së projekteve të Organit të Kombeve të Bashkuara për barazi gjinore dhe për forcim të kapaciteteve të femrave (UN Women) në Shkup. Ky projekt kishte për qëllim avancimin e aspektit gjinor të shërbimeve sociale nëpërmjet rritjes së vetëdijes për nevojat dhe prioritetet e ndryshme të femrave dhe meshkujve, vajzave dhe djemve gjatë procesit të ofrimit të shërbimeve dhe gjatë procesit të zhvillimit të politikave dhe masave në nivel lokal. Realizimi i projektit jep mundësi që IP Enti i çështjeve sociale - Shkup të realizoj një pjesë të qëllimeve strategjike të Planit nacional aksionar për barazinë gjinore , lidhur me realizimin e detyrave ligjore të planit për përmirësimin e punës dhe mbrojtjes sociale. Njëkohësisht, analiza gjinore e të dhënave të disponueshme i jep përkrahje procesit të vlerësimit të sistemit të tanishëm për sigurimin e të dhënave, me rekomandime për revidimin e tij dhe për zhvillimin e masave dhe politikave me të cilat do të mundësohet mbrojtje sociale më efi kase për grupet e margjinalizuara. Pritjet tona janë që të dhënat e këtij publikimi të shërbejnë si inspirim për të gjithë punonjësit profesional në Qendrat e punëve sociale, Njësitë e vetëqeverisjes lokale dhe individët dhe institucionet e tjera të interesuara, të cilët gjatë punës së përditshme vijnë në kontakt me individë që janë ekspozuar në ndonjë lloj rreziku social, për ta kuptuar më mirë perspektivën gjinore. Njëkohësisht shpresojmë që këto të dhëna të kontribuojnë në rritjen e ndërgjegjes për çështjet gjinore tek të gjithë profesionistët lidhur me dimensionin gjinor të problemeve të personave me të cilat punojnë ato. Në këtë mënyrë ne shpresojmë të mundësohen shërbime sociale më cilësore, pa u marrë parasysh gjinia e punonjësit 5

248 profesional dhe gjinia e përdoruesit të shërbimit. Me përkrahjen teknike dhe fi nanciare të Zyrës së UN Women, që në vitin 2010, Enti i veprimtarive sociale është duke i zhvilluar kapacitetet e tij lidhur me inkuadrimin e komponentit gjinor në përdorimin ose shfrytëzimin e shërbimeve sociale. Në fazën e parë fokusi u vendos në trajnimet bazë për vetëdijesimin e opinionit lidhur me rëndësinë e çështjeve gjinore. Trajnimet e tilla i kaluan mbi 100 punonjës profesional të qendrave të punëve sociale dhe institucioneve për mbrojtje sociale. Gjatë këtij procesi, si një nga çështjet kryesore, u identifi kua mungesa e analizës gjinore të të dhënave të Entit. Në rrethana të tilla Enti e theksoi nevojën për përgatitjen e një analize më komplekse për detektim sa më të mirë të nevojave gjinore relevante të përdoruesve të shërbimeve sociale nga perspektiva gjinore. Nga ana tjetër, Institucioni Publik Enti i veprimtarive sociale është një nga institucionet përgjegjëse për implementimin e Planit nacional aksionar për barazinë gjinore , në sferën strategjike femra dhe mbrojtja sociale. Në këtë dokument nacional është shënuar se në sferën e mbrojtjes sociale ekziston një sistem i vjetërsuar për sigurimin dhe përpunimin e të dhënave statistikore dhe se nuk ekzistojnë ose nuk janë zhvilluar siç duhet të dhënat që kanë të bëjnë me aspektin gjinor. Gjithashtu, në të njëjtin dokument është shënuar se nuk ekzistojnë të dhëna të sakta për përbërjen e grupeve të margjinalizuara të femrave, sipas rrezikut, se akoma nuk zbatohet metodologjia për sigurimin e të dhënave gjinore të veçanta dhe se nuk është zhvilluar siç duhet sistemi për këmbimin e të dhënave midis sektorëve të ndryshëm. Enti i veprimtarive sociale është në gjendje t u përgjigjet të dy detyrave sepse që nga viti 2008, me asistencën fi nanciare të Zyrës së UNICEF-it në Shkup, është duke u realizuar projekti Qendër resursesh për personat e rrezikuar nga aspekti social, ndërsa me përkrahjen e UN Women i bën hapat e para në realizimin e analizimit të të dhënave të disponueshme nga perspektiva gjinore. Projekti Qendra e resurseve për personat e rrezikuar nga aspekti social ka për qëllim të mundësoj një evidencë të njëjtë dhe elektronike për përdoruesit e shërbimeve sociale në të gjitha Qendrat e punëve sociale në Republikën e Maqedonisë. Baza e të dhënave fi lloi të shfrytëzohet në tetor të vitit 2010, por deri më tani nuk u sigurua analizë gjinore e të dhënave. IP Enti i veprimtarive sociale e realizoi Projektin Inkuadrimi i barazisë gjinore në punët sociale nëpërmjet analizës gjinore dhe rritja e kapaciteteve nëpërmjet hulumtimeve, me qëllim që të bëhet një analizë gjinore e të dhënave të disponueshme dhe të bëhet një hulumtim komplementar në terren. Hulumtimi në terren u përqendrua në dy çështje kryesore. Fillimisht u përqendrua në konstatimin e pranisë së stereotipave dhe paragjykimeve gjinore tek ofruesit e shërbimeve sociale, më saktësisht tek punonjësit profesional që janë angazhuar në sistemin e mbrojtjes sociale (Qendrat 6

249 e punëve sociale dhe Njësitë e vetëqeverisjes lokale), por edhe në analizimin e përvojave, perspektivave dhe nevojave të përdoruesve lidhur me shërbimet nga perspektiva gjinore. Qëllimi përfundimtar i hulumtimit ishte të trajtohen rreziqet e shumta sociale nga perspektiva gjinore dhe të vlerësohet gatishmëria e subjekteve që ofrojnë shërbime sociale për t i detektuar dimensionet relevante gjinore në kuadër të punës së tyre, të identifi kohen dhe të hapen çështjet lidhur me mënyrat e ballafaqimit me nevojat e përdoruesve nga perspektiva gjinore. Publikimi bën përmbledhje të konstatimeve dhe rezultateve të komponentëve në vijim të hulumtimit: 1. Vlerësim të rreziqeve sociale që janë të pranishme midis përdoruesve të shërbimeve sociale në vend nga perspektiva gjinore. 2. Analizë të gatishmërisë dhe kapacitetit të ofruesve të shërbimeve sociale dhe faktorëve të tjerë social për identifi kimin dhe adresimin e aspekteve gjinore gjatë ofrimit të shërbimeve sociale dhe në kuadër të përgatitjes dhe implementimit të politikave, masave dhe programeve në sferën e mbrojtjes sociale, dhe 3. Analizë të dimensionit gjinor të nevojës për shërbime sociale nga perspektiva e përdoruesve. Së fundi, konstatimet e hulumtimit janë në funksionin e formulimit të rekomandimeve për përfshirjen dhe përmirësimin e shërbimeve sociale gjinore dhe janë dedikuar për të gjitha institucionet dhe të gjithë individët që janë përfshirë në procesin e përgatitjes dhe implementimit të politikave të sferës së mbrojtjes sociale dhe barazisë gjinore. 7

250 1. ANALIZA GJINORE E TË DHËNAVE TË QENDRËS SË RESURSEVE Projekti Qendra e resurseve për personat e rrezikuar nga aspekti social rezultoi me përgatitjen dhe mirëmbajtjen e një evidence elektronike për përdoruesit e shërbimeve sociale në të gjitha qendrat e punëve sociale në Republikën e Maqedonisë. Me këtë projekt u siguruan 30 baza lokale të dhënash për përdoruesit e shërbimeve sociale në të gjitha Qendrat e punëve sociale. Baza qendrore nacionale gjendet në Ministrinë e Punës dhe Politikës Sociale, ndërsa baza gjendet në IP Enti i veprimtarive sociale. Në këtë mënyrë sigurohet një analizë kuantitative komplete për numrin e individëve të evidentuar si individë të rrezikuar nga aspekti social, por edhe një bazë solide për analizë kualitative të gjendjeve në sferën e mbrojtjes sociale në Republikën e Maqedonisë. Pas testimit të detajuar të indikatorëve që do të tregojnë përse një person i caktuar gjendet në një rrezik të caktuar social, me ndihmën e projektit u konstatuan 26 kategori të ndryshme personash, që ndahen në dy grupe. Në grupin e parë gjenden personat që ballafaqohen me ndonjë rrezik social (22 kategori), ndërsa në grupin e dytë gjendjen të ashtuquajturit ofrues të shërbimeve (4 kategori). Në grupin e rreziqeve sociale janë veçuar kategoritë në vijim: 1. fëmijët pa përkujdesje prindërore, 2. fëmijët të cilëve u rregullohen raportet me prindin me të cilin nuk jetojnë bashkë, 3. të miturit që duan të martohen pa qenë madhorë, 4. prindi që kujdeset vet për fëmijën/fëmijët, 5. viktimat e dhunës në familje, 6. personat që ushtrojnë dhunë në familje, 7. viktimat e abuzimit seksual, 8. fëmijët e rrugëve, 9. personat e pastrehë, 10. personat me probleme gjatë zhvillimit intelektual dhe me probleme fi zike, 11. personat që e keqpërdorin alkoolin, 12. personat që përdorin lëndë narkotike dhe substanca të tjera psikotrope, 13. personat që prostituohen, 14. personat që janë viktima të tregtisë me njerëz, 15. fëmijët me probleme edukativo-sociale, 16. personat e mitur kryerës të veprave penale, 17. personat e moshës madhore pas largimit nga institucionet 8

251 përkatëse, 18. personat e moshës madhore, të cilëve u është shqiptuar një masë alternative, 19. personat që kanë probleme në raportet bashkëshortore ose partnere, 20. personat që kanë probleme në raportet brenda familjes, 21. personat e moshuar që nuk kanë përkujdesje familjare dhe 22. azilantët. vijim: Në grupin e ofruesve të shërbimeve janë veçuar kategoritë në 1. kryefamiljari i një familjeje që merr fëmijë nën kujdes, 2. kujdestari, 3. personi zyrtar që shfaqet si kujdestar 1 dhe 4. kujdestari në raste të veçanta Nëpërmjet këtij projekti u përgatit softueri aplikativ LIRIKUS, me të cilin bëhet evidentim elektronik i të gjithë përdoruesve të shërbimeve sociale, që janë evidentuar në të gjitha qendrat e punëve sociale. Në këtë softuer, gjinia e personit është indikator i detyrueshëm për të gjitha kategoritë e personave të shënuar paraprakisht (personat në rrezik social dhe ofruesit e shërbimeve). Në këtë mënyrë IP Enti i veprimtarive sociale tani ka në dispozicion statistika të veçuara sipas gjinisë për të gjitha kategoritë e përdoruesve të shërbimeve sociale, evidenca elektronike e të cilit është e detyrueshme me sjelljen e Rregullores për mënyrën e mbajtjes dhe përmbajtjen e evidencës për përdoruesit e të drejtave që dalin nga mbrojtja sociale dhe dokumentacionit për punën profesionale (Gazeta zyrtare nr. 171, e datës ). Në vazhdim të këtij teksti Ju prezantojmë paraqitje tabelare për personat e evidentuar që janë në rrezik social dhe për ofruesit e shërbimeve, që janë të lidhura me gjininë dhe disa paraqitje të tjera për pamjen sociale të Republikës së Maqedonisë. Theksojmë se shifrat e prezantuara vlejnë vetëm për dosjet e regjistruara elektronike të përdoruesve, deri më Në përputhje me Ligjin mbi familjen, punët e kujdestarisë i realizon direkt Qendra e Punëve Sociale, nëpërmjet kujdestarëve ose personave të tjerë që ushtrojnë punë që kanë të bëjnë me kujdestarinë. Nëse Qendra e Punëve Sociale do të vendos që detyrën e kujdestarit ta realizoj drejtpërdrejtë, si kujdestar do të caktohet një person zyrtar i Qendrës. 9

252 Tabela 1: Rreziqet dhe ofruesit e shërbimeve dhe gjinia e tyre Rreziqet dhe ofruesit e shërbimeve meshkuj femra çifte NË TOTAL Fëmijët pa përkujdesje prindërore Fëmijët të cilëve u rregullohen raportet me prindin ose me të afërmit me të cilët nuk jetojnë bashkë Personat që kanë probleme në raportet bashkëshortore ose partnere Të miturit që kanë mbushur 16 vjet, të cilët duan të martohen Prindi që kujdeset vet për fëmijën/fëmijët Viktimat e dhunës në familje Personat që ushtrojnë dhunë në familje Viktimat e abuzimit seksual Personat e rrugëve Personat e pastrehë Personat me probleme gjatë zhvillimit intelektual dhe me probleme fi zike Personat që e keqpërdorin alkoolin ose që mjekohen nga varësia e tij Personat që përdorin lëndë narkotike dhe substanca të tjera psikotrope Personat që janë viktima të tregtisë me njerëz Personat që prostituohen 1 1 Fëmijët me probleme edukativo-sociale Personat e mitur kryerës të veprave penale Personat e rritur pas daljes nga institucionet ndëshkuese Personat e moshës madhore, të cilëve u është shqiptuar një masë alternative 1 1 Të moshuarit Azilantët Personat që kanë probleme në raportet brenda familjes Kryefamiljari i një familjeje që merr fëmijë nën kujdes Kujdestari Personi zyrtar që shfaqet si kujdestar Kujdestari në raste të veçanta NË TOTAL Me ndihmën e Tabelës 1 mund të shihet se nga numri i përgjithshëm i personave (8647) që janë regjistruar në evidencën elektronike për të gjitha 10

253 kategoritë (përveç për kategorinë: Personat që kanë probleme në raportet bashkëshortore ose partnere), 61,4% ose 5310 persona janë meshkuj, ndërsa 38,6% ose 3337 janë femra. Me ndihmën e kësaj tabele mund të shihet se meshkujt janë evidentuar si përdorues të shërbimeve sociale në një përqindje më të madhe. Nga aspekti gjinor është interesante diferenca midis meshkujve dhe femrave të evidentuara në grupe të caktuara që janë në rrezik dhe/ose që shfaqen si ofrues të shërbimeve. Meshkujt, krahasuar me femrat, dominojnë në kategoritë në vijim: personat e mitur, kryerës të veprave penale (95%), azilantët (89.5%), personat që ushtrojnë dhunë në familje (83.4%), fëmijët me probleme edukativo-sociale (73%), personat që përdorin lëndë narkotike dhe substanca të tjera psikotrope (89.3%), personat e rritur pas daljes nga institucionet ndëshkuese (95%) dhe personat që e keqpërdorin alkoolin ose që mjekohen nga varësia e tij (87.5%). Nga ana tjetër, femrat që përdorin shërbime të caktuara sociale dominojnë në kategoritë e tjera të grupeve në rrezik, sidomos në kategoritë në vijim: viktimat e dhunës në familje (80.1%), kryefamiljarja e një familjeje që merr fëmijë nën kujdes (81%), personi zyrtar që shfaqet si kujdestar (70%), të miturat që kanë mbushur 16 vjet, të cilat duan të martohen (95.3%), prindi që kujdeset vet për fëmijën/fëmijët (72.9%), viktimat e abuzimit seksual (84.6%) dhe viktimat e tregtisë me njerëz (80%). Për sa u përket kategorive të tjera të grupeve të rrezikuara nga aspekti social dhe ofruesve të shërbimeve nuk vërehen dallime të mëdha në raportin midis meshkujve dhe femrave përdorues. Në përputhje me përkufi zimin e martesës që është paraparë në Ligjin mbi familjen, në programin LIRIKUS evidentohen edhe personat që kanë raporte të prishura bashkëshortore dhe partnere. Deri në datën e sipërpërmendur, në evidencën elektronike janë regjistruar 1247 çifte që janë në raporte të prishura bashkëshortore ose partnere. Numri i evidentuar i çifteve nuk do të thotë se në këtë kategori janë evidentuar 1247 meshkuj dhe po kaq femra. Duke u mbështetur në informatat se në qendrat e punëve sociale të Republikës së Maqedonisë ekzistojnë raste kur një individ është divorcuar (është ngritur procedurë për shkurorëzim ose për prishjen e bashkësisë jashtëmartesore me fëmijë) nga dy ose më shumë individë të gjinisë së kundërt, në evidencën elektronike kemi regjistruar edhe 2332 persona, 1158 prej të cilave janë femra, ndërsa 1174 meshkuj. Tabela 2 e tregon përkatësinë etnike të meshkujve dhe femrave që janë evidentuar si persona që kanë probleme në raportet me partnerin ose bashkëshortin-bashkëshorten. 11

254 Tabela 2. Personat e evidentuar që janë në raporte të prishura partnere dhe bashkëshortore, sipas përkatësisë etnike dhe gjinisë Përkatësia etnike meshkuj femra në total Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Vllehë / 1 1 Serbë Boshnjakë Nuk janë shprehur Të tjerë E panjohur NË TOTAL Pjesa më e madhe e personave të evidentuar që janë në raporte të prishura partnere dhe bashkëshortore janë maqedonas, 74,7% (1742), ndërsa pas tyre vijnë shqiptarët me 13% (302) dhe romët me 5,6% (130). Bashkësitë e tjera etnike në këtë kategori marrin pjesë me një përqindje më të ulët. Dallimet midis numrit të meshkujve dhe femrave të bashkësive të ndryshme etnike ndoshta ka të bëj me faktin se një numër i caktuar i tyre janë shkurorëzuar ose i kanë rregulluar raportet në bashkësitë jashtëmartesore me dy ose më shumë personat të gjinisë së kundërt. Në raste të caktuara regjistrohen martesa ose bashkësi jashtëmartesore midis personave të bashkësive të ndryshme etnike. Tabela 3: Përkatësia etnike e personave të evidentuar, gjinia dhe statusi bashkëshortor Përkatësia etnike Pa përgjigje I pamartuar/ I martuar/ I shkurorëzuar/ E pamartuar E martuar E shkurorëzuar I ve/ E ve Bashkësi jashtëmartesore NË TOTAL М F М F М F М F М F М F М F Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Vllehë / 1 1 / / 1 / / / 9 5 Serbë / Boshnjakë / 4 6 / 1 / 1 / / Të tjerë NË TOTAL

255 Midis përdoruesve të shërbimeve sociale dhe/ose ofruesve të shërbimeve, të evidentuar në formë elektronike, dominojnë personat e përkatësisë etnike maqedonase me 61,1% (5280 persona). Një përqindje përafërsisht të barabartë kanë personat e përkatësisë etnike rome dhe shqiptarët (15,2% dhe 14,1%). Për sa u përket bashkësive të tjera etnike, janë evidentuar më pak përdorues dhe ofrues të shërbimeve sociale. Nga aspekti i statusit martesor, në rreziqet individuale dominojnë meshkujt ose femrat e pamartuara, me 2482 persona të evidentuar, ndërsa pas tyre vijojnë meshkujt ose femrat e martuara me 1315 persona. Tre kategoritë e tjera janë të pranishme me një përqindje më të ulët. Duke e marrë parasysh faktin se personat që janë në raporte bashkëshortore ose partnere të prishura, zakonisht gjatë zbatimit të procedurës së pajtimit janë të kurorëzuar, mund të konstatojmë se midis grupeve në rrezik dominon kategoria: i martuar/e martuar. Për sa i përket gjinisë së përdoruesve, meshkujt dominojnë tek të gjitha nacionalitetet, ndërsa për sa i përket statusit martesor, meshkujt dominojnë në kategorinë e të pamartuarve dhe të divorcuarve, ndërsa femrat dominojnë në kategoritë të martuara, vejusha ose partnere në bashkësitë jashtëmartesore. 13

256 Tabela 4: Personat e evidentuar sipas shkallës së arsimit, gjinia dhe statusi i punës NË TOTAL pa përgjigje të punësuar të vetëpunësuar (pa punonjës) të vetëpunësuar (me studentë punonjës) të papunë nxënës amvis/ amvise pensionistë person i paaftë për punë nuk ekzistojnë të dhëna për М F М F М F М F М F М F М F М F М F М F М F pa përgjigje pa arsim arsim fi llor i pambaruar shkollë fi llore shkollë fi llore profesionale paralele e veçantë e shkollës fi l- lore shkollë e mesme shkollë e mesme profesionale shkollë e lart profesionale arsim sipëror magjistraturë 2 2 doktoraturë NË TO- TAL (sipas gjinisë) 14

257 Në përputhje me statusin e punës mund të veçohen 22,6% të personave të evidentuar, për të cilët nuk është fi tuar përgjigje për pyetjen e parashtruar, që sipas të gjitha gjasave ka të bëj me faktin se ky indikator nuk është i detyrueshëm në kuadër të programit. Për 71,4% të personave të tjerë të evidentuar, për të cilët janë dhënë përgjigje për pyetjen e parashtruar, mund të vërehet se me një përqindje të lartë janë evidentuar personat e papunë, përkatësisht 2037 persona të papunë, 1259 nga të cilët janë meshkuj dhe 778 femra. Kategoritë e tjera marrin pjesë në një numër më të vogël rastesh, por më shumë në kategorinë e personave me status të vetëpunësuar (të punësuar), me një përqindje prej 0,09%. Për më shumë se gjysma e personave të evidentuar (60,5%) nuk është evidentuar as shkalla e arsimit të mbaruar, që gjithashtu ka të bëj me faktin se kjo pyetje nuk ka qenë e detyrueshme në kuadër të programit. Për kategoritë e tjera për të cilat ekzistojnë të dhëna, me një përqindje përafërsisht të njëjtë marrin pjesë personat me arsim fi llor (989) dhe me arsim të mesëm (1054). Midis numrit të femrave dhe meshkujve të kësaj kategorie ekziston një diferencë e vogël. Pa marrë parasysh gjininë, me një përqindje të madhe marrin pjesë edhe personat pa arsim (840). Në të gjitha shkallët e tjera të arsimit numri i meshkujve përdorues është më i madh se numri i femrave, përveç në kategorinë me shkollë të lartë profesionale (arsim i lartë), ku me 69,2% dominojnë femrat. Për një paraqitje më të detajuar dhe më të qartë të gjendjes me përdoruesit e shërbimeve sociale dhe me ofruesit e shërbimeve sociale, në tekstin në vijim Ju prezantojmë paraqitje tabelare të kryqëzuara të rasteve të caktuara, tek të cilët dallimi midis meshkujve dhe femrave përdorues të evidentuar ka qenë më i theksuar: 1. personat që përdorin lëndë narkotike dhe substanca të tjera psikotrope, 2. azilantët 3. të miturit që duan të martohen pa qenë madhorë dhe 4. dhuna në familje (viktima dhe ushtrues të dhunës në familje). 15

258 1.1. VARËSIA NGA DROGAT Përdorimi ose keqpërdorimi i drogave dhe substancave të tjera psikotrope ka shumë aspekte specifi ke për gjininë. Shoqëria dhe familja një kohë më të gjatë e tolerojnë përdorimin e drogave nga ana e meshkujve, që u mundëson atyre një kohë më të gjatë për përdorimin e drogave. Përdorimi i drogave nga ana e femrave zakonisht heshtet ose mbahet në sekret dhe nuk është për t u habitur nëse vite me radhë femra që përdor lëndë narkotike të mos vërehet nga ana e anëtarëve të familjes. Keqpërdorimi i drogave nga ana e femrave mund të mos pranohet edhe si rezultat të turpit dhe dënimit të shoqërisë, që mund të jetë faktor për numrin e vogël të femrave të evidentuara në kuadër të këtij rreziku. Stereotipat gjinore u japin femrave role të caktuara, që kanë të bëjnë më shumë me hapësirën në të cilën dominon dimensioni privat i keqpërdorimit të drogës nga ana e tyre. Fshehja e keqpërdorimit të drogave nga ana e femrave mund të rezultojë me zgjedhjen e tyre personale të llojit të drogave që i keqpërdorin. Në përputhje me rolet e tyre shoqërore, pritjet dhe kufi zimet, femrat kanë kontroll të kufi zuar mbi resurset fi nanciare dhe qasje të kufi zuar në ambientet ku mund të gjendet droga. Nga ana tjetër, femrat kanë qasje më të lehtë në barnat e ndryshme që jepen me recetë mjeku. Nuk ka nevojë të theksohet se barnat që jepen me recetë nuk lënë pasoja aq të mëdha, krahasuar me drogat, sidomos kur bëhet fjalë për pasojat në familje. Osten dhe Vlugt (Oosten & Vlugt), theksojnë tre aspekte specifi ke për gjininë që ndikojnë në keqpërdorimin e drogave: motivet dhe përvoja e individit, lloji i lëndës narkotike dhe situata gjatë të cilës keqpërdoret droga 2. Motivet e meshkujve dhe femrave, si rezultat të të cilave i keqpërdorin drogat, janë të ndryshme. Meshkujt zakonisht shfaqin sjellje të rrezikshme sepse sjellja e tillë është një nga mënyrat për ta treguar burrërinë në ambientin social. Motive të tjera që rezultojnë me keqpërdorimin e drogave nga ana e meshkujve janë dëshira për të pasur kontroll mbi të tjerët, nevoja për dominim agresiv, ndjenja e përkatësisë, dëshira për vetëbesim më të madh, ulja e stresit dhe përmirësimi i pamjes për vetveten në planin social, emocional, ndërnjerëzor, seksual dhe mendor. Si arsye më të shpeshta për keqpërdorimin e drogave nga ana e femrave paraqiten: dëshira për vetëbesim më të madh, tejkalimi i vetmisë, krijimi më i lehtë i kontakteve, shfaqja e rezistencës pasive, ballafaqimi më i lehtë në jetën e përditshme dhe dëshira për feminizëm më të theksuar 3. Një pjesë e meshkujve dhe femrave i keqpërdorin drogat si 2 Oosten, N., Vlugt, I., (2004), Rod I spol u psiho-socijalnom radu, Prirucnik za savjetovanje, Drustvo za psiholosku pomoc, Zagreb, str, Оp.Cit.., str,

259 rezultat të realizimit më të lehtë të roleve të tyre që kanë të bëjnë me gjininë. Për shembull, sjellja e mashkullit vjen më shumë në shprehje për ta theksuar karakterin e tij, ndërsa femra mbyllet në vetvete për ta tejkaluar dëshpërimin e saj që ka vijuar nga dështimi i një lidhjeje intime. Ekzistojnë edhe individë, të cilët me përdorimin e drogave marrin guxim që të sillen në kundërshtim me pritjet e shoqërisë, lidhur me gjininë e tyre. Llojet e ndryshme të drogave mund të kenë ndikim të ndryshëm tek përdoruesit, por më të forta janë efektet stimuluese dhe ato që shkaktojnë halucinacione. Efektet e keqpërdorimit të drogave tek meshkujt dhe femrat varen nga pesha trupore dhe nga raporti midis yndyrave dhe lëngjeve në trup. Zakonisht, femrat e përballojnë me më shumë probleme ndikimin e lëndëve stimuluese sepse procesi i lirimit të stimuluesve është shumë më i ngadalshëm në trupin e femrës sesa në trupin e mashkullit. Nga ana tjetër, femrat më shpesh konsumojnë lëndë qetësuese dhe për gjumë, krahasuar me meshkujt. Ekziston bindja se meshkujt përdorin lëndë që mund të gjenden lehtë, të cilat mund t i kontrollojnë vetë, ndërsa femrat marrin lëndë që jepen në recetë me fl etëudhëzim. Përdorimi i lëndëve me recetë për femrat është vetëm një lloj ngushëllimi. Për sa i përket përdorimit të drogave nga ana e meshkujve dhe femrave, me rëndësi është edhe situata në të cilën keqpërdoret droga. Normat dhe vlerat kulturore vijnë në shprehje pasi të shkaktohet problemi. Në shoqërinë tonë meshkujt që i keqpërdorin drogat kritikohen më pak se femrat që e bëjnë të njëjtën gjë, që në fakt rezulton me një numër më të madh meshkujsh tek të cilët përdorimi i drogave është shndërruar në varësi. Tabela 5: Persona që përdorin ose keqpërdorin lëndë narkotike dhe substanca të tjera psikotrope, sipas vendbanimit dhe gjinisë Vendbanimi Meshkuj Femra NË TOTAL Pa përgjigje Fshat Qytet NË TOTAL Me ndihmën e Tabelës 5 mund të vërehet se nga numri i përgjithshëm i personave të evidentuar, 83% (93 persona) jetojnë në zona urbane, 16,1% (18 persona) jetojnë në zona rurale, ndërsa për 0.9% ose për një person nuk është dhënë përgjigje lidhur me vendbanimin. Nga aspekti i gjinisë së personave që i keqpërdorin drogat mund të vërehet se numri i përdoruesve të lëndëve narkotike të të dy gjinive është shumë më i madh në zonat urbane. Nga 100 meshkujt që i keqpërdorin drogat, 84% jetojnë në qytet, ndërsa 15% në fshat. Edhe tek femrat e evidentuara (12 femra), mund të vërehet se 75% prej tyre jetojnë në qytet, ndërsa 25% në fshat. Prania më e madhe e drogave në zonat urbane, sipas të gjitha 17

260 gjasave, ka të bëj me praninë më të madhe të drogave dhe shpërndarjen e tyre më të lehtë, anonimitetin më të madh që e mundëson qyteti dhe me ndikimin më të madh të vet ambientit urban. Tabela 6: Shkalla e arsimit e personave që përdorin ose keqpërdorin lëndë narkotike ose substanca psikotrope, sipas gjinisë dhe moshës (të mitur/ madhorë) Shkalla e meshkuj femra arsimit Të mitur Madhorë Të mitur Madhorë NË TOTAL Pa përgjigje 2 / / / 2 Pa arsim / 1 / / 1 Me arsim fillor të pambaruar / 3 / / 3 Me shkollë fillore 1 37 / 6 44 Me shkollë të mesme / 53 / 6 59 Me shkollë të mesme / 1 / / 1 profesionale Me arsim të lartë / 1 / / 1 Me doktoraturë / 1 / / 1 NË TOTAL SIPAS GJINISË 3 97 / NË TOTAL * Numrat e tabelave janë numra absolute Me ndihmën e Tabelës 5 mund të konstatohet se midis personave të evidentuar që i keqpërdorin drogat dominojnë personat e moshës madhore (109), më saktë me 100% tek femrat dhe 97% tek meshkujt. Për sa i përket nivelit të arsimit, numri më i madh i personave të evidentuar vërehet në kategoritë e personave me arsim fi llor me 39,3% (44 persona) dhe me arsim të mesëm me 52,7% (59 persona). Sipas gjinisë, si tek meshkujt ashtu edhe tek femrat e evidentuara në veçanti, dominojnë këto dy kategori të nivelit arsimor. Nga 100 meshkujt e evidentuar, 38% janë me arsim fi llor, ndërsa 54,6% me arsim të mesëm. Për sa u përket femrave, nga 12 femrat e evidentuara, 50% janë me arsim fi llor, ndërsa 50% me arsim të mesëm. Në kategoritë e tjera, sipas nivelit arsimor, vërehet një përqindje e vogël statistikore. 18

261 Tabela 7: Përkatësia etnike e personave që i përdorin ose keqpërdorin drogat dhe substancat e tjera psikotrope sipas gjinisë Përkatësia etnike Meshkuj Femra NË TOTAL Maqedonas Shqiptarë 19 / 19 Turq 4 / 4 Romë 8 / 8 Serbë 2 / 2 Të tjerë NË TOTAL * Numrat e tabelave janë numra absolute Për sa i përket përkatësisë etnike të personave që i keqpërdorin drogat ose substancat e tjera psikotrope, midis tyre dominojnë personat e përkatësisë etnike maqedonase me 67%, ndërsa pas tyre vijnë shqiptarët me 17%. Me një përqindje shumë më të ulët janë evidentuar personat e përkatësisë etnike turke, rome dhe serbe, ndërsa në këtë kategori nuk janë evidentuar persona të përkatësive etnike vllehe dhe boshnjake. Përkatësia etnike maqedonase dominon tek të dy gjinitë, përkatësisht me 64% tek meshkujt dhe me 91,7% tek femrat. Tabela 8: Droga më e përdorur në të kaluarën nga ana e përdoruesve ose keqpërdoruesve të drogave dhe substancave të tjera psikotrope sipas gjinisë Drogat më të përdorura në të kaluarën Meshkuj Femra NË TOTAL Marihuana Heroina Metadoni Hipnotikët Sedativët (dejazepami) Kokaina NË TOTAL * Numrat e tabelave janë numra absolute Droga më e përdorur në të kaluarën nga ana e dy gjinive ka qenë heroina. Tek meshkujt janë evidentuar edhe disa lloje të tjera droge, përkatësisht marihuana me 24%, sedativët dhe kokaina me nga 2% dhe metadoni dhe hipnotikët me nga 1%. Megjithëse është i njohur fakti se femrat zakonisht i përdorin sedativët, tek femrat e evidentuara që i përdorin drogat, në 100% të rasteve heroina është evidentuar si lënda që është përdorur nga ana e tyre në të kaluarën. 19

262 Tabela 9: Arsyeja kryesore për përdorimin e drogave ose substancave psikotrope, sipas gjinisë Arsyeja kryesore për përdorimin e drogave ose substancave Meshkuj Femra NË TOTAL psikotrope Pa përgjigje Kureshtja Ndikimi i miqve ose moshatarëve Zgjidhja personale dhe dëshira për të përdorur drogë ose ndonjë substancë psikotrope Presioni psikik që ka rezultuar nga problemet personale/problemet në ambientin social NË TOTAL Nga ana e meshkujve dhe femrave të evidentuara, si arsye kryesore për përdorimin e drogave zakonisht janë theksuar kureshtja dhe ndikimi i miqve ose grupit të moshatarëve. Tek meshkujt të dy arsyet janë të pranishme me nga 40%. Tek femrat kureshtja është e pranishme me 50%, ndërsa ndikimi i miqve ose grupit të moshatarëve me 25%. Tek meshkujt e evidentuar në 15% të rasteve shkak për përdorimin e lëndëve narkotike ka qenë presioni psikik, që ka rezultuar nga problemet personale/ problemet në ambientin social AZILANTËT Në përputhje me Ligjin për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për azil dhe mbrojtje të përkohshme (Gazeta Zyrtare e RM nr. 142/2008), e drejta e azilit nënkupton mbrojtje, të cilën Republika e Maqedonisë e mundëson me kushtet dhe procedurën që është paraparë me këtë ligj, për kategoritë në vijim: refugjat me status të pranuar (refugjat sipas Konventës për statusin e refugjatëve, e sjellë në vitin 1951 dhe Protokollit për statusin e refugjatëve, i sjellë në vitin 1967) dhe person nën mbrojtje supsidiare 4. Personat që kanë të drejtë azili ballafaqohen me një kulturë të re dhe me zakone të reja dhe mund të përjetojnë edhe një sërë problemesh të ndryshme. Për shembull, diplomat e tyre mund të mos njihen, mund të kenë vështirësi të gjejnë punë sipas profesionit, mund të ballafaqohen me probleme të ndryshme praktike dhe materiale për të cilat nuk mund 4 Ligji për azilin dhe mbrojtjen e përkohshme, Gazeta Zyrtare e RM nr. 142/

263 të gjejnë zgjidhje lehtë, si rezultat të njohjes së dobët të ligjeve dhe institucioneve. Përvoja e këtyre personave ka të bëj me gjininë sepse ato ndoshta kanë qenë viktima të luftërave ose akteve të ndryshme të dhunshme. Si meshkujt ashtu edhe femrat mund të jenë torturuar, të jenë abuzuar seksualisht, të jenë keqpërdorur në punë, si dhe dëshmitarë të vrasjeve të anëtarëve të familjeve të tyre. Në kulturën e vendeve nga të cilat vijnë personat me të drejtë azili vlejnë qëndrime, norma dhe vlera më të ndryshme shoqërore për pozicionin, sjelljen dhe rolin e mashkullit dhe femrës. Mënyra në të cilën personat me të drejtë azili do t i pranojnë dhe do të reagojnë ndaj vlerave dhe normave kulturore të vendit në të cilin vijnë, mund t u shkaktoj probleme të ndryshme psikike dhe probleme me shoqërinë. Problemet e tilla mund t u shkaktojnë stres të madh sidomos femrave që varen fi nanciarisht nga partnerët e tyre, që mund të rezultojë me kufi zimin e të drejtave të tyre për punësim dhe sigurim social. Ato ndoshta vijnë nga vende në të cilat femrat kanë mundësi të kufi zuara për arsimim, që do të thotë se kjo kategori femrash nuk është e pranueshme nga ana e tregut të punës. Në këtë mënyrë kjo kategori femrash bëhet grup i rrezikuar që mund të ballafaqohet me varfërinë 5. Personat me të drejtë azili, sidomos ato që vijnë nga shoqëritë patriarkale, mund të ballafaqohen me humbjen e statusit që e kanë pasur në vendin nga i cili vijnë. Humbja e tillë për to mund të paraqes problem të madh, si rezultat të të ardhurave të ulëta, ballafaqimit me diskriminimin dhe mungesës së fuqisë dhe kontrollit mbi të tjerët. Mund të pritet që personat me të drejtë azili në fenë e tyre ta gjejnë thelbin e jetës në një botë me kulturë më të ndryshme, që do të thotë se feja e tyre mund të bëhet shumë e rëndësishme, bile edhe dogmatike ose më e theksuar se në vendlindjen e tyre. Në rrethana të tilla, vëmendje të madhe u duhet kushtuar përvojave të tyre që kanë të bëjnë me diskriminimin dhe keqpërdorimin në bazë të gjinisë dhe përkatësisë etnike. Gjithashtu, vëmendje i duhet kushtuar edhe gjendjes socio-kulturore të vendit nga i cili vijnë dhe problemeve me të cilat ballafaqohen në vendin në të cilin kanë ardhur, që të zhvillojnë identitetin e tyre gjinor dhe kulturor. Në varësi të pozicionit që e kanë pasur në shoqëri dhe kulturës së vendlindjes së tyre, Osten dhe Vlugt (Oosten & Vlugt) theksojnë se mund të shfaqet një lidhje e fort midis gjendjes ekonomike të mashkullit ose femrës nga njëra anë dhe pengesave me të cilat janë ballafaquar nga ana tjetër, që të mund të funksionojnë si mashkull ose femër 6. Për shembull, meshkujt të cilët në vendlindjen e tyre kanë qenë në një pozicion të rëndësishëm 5 Gender Inequalities in the Risks of Poverty and Social Exclusion for Disadvantages Groups in Thirty Euriopian Coutries, (2006), European Commision, p Oosten, N., Vlugt, I., (2004), Rod I spol u psiho-socijalnom radu, Prirucnik za savjetovanje, Drustvo za psiholosku pomoc, Zagreb, str,

264 shoqëror mund të ballafaqohen me punë që nuk paguhet mirë ose të bëhen përdorues të ndihmës sociale në të holla. Tabela 10: Niveli i arsimit i azilantëve dhe gjinia e tyre Niveli i arsimit Meshkuj Femra NË TOTAL Pa përgjigje Pa arsim Me arsim fi llor të pambaruar Me arsim fi llor Me doktoraturë NË TOTAL Tek 80,8% (193) nga 239 azilantët e evidentuar nuk është evidentuar niveli i arsimit të tyre, që ka të bëj me mungesën e informatave dhe me faktin se kjo pyetje nuk është indikator i detyrueshëm i programit. Për sa u përket azilantëve të tjerë, tek meshkujt janë evidentuar 3 azilantë pa arsim, 6 me arsim fi llor të pambaruar, 5 me shkollë fi llore dhe 1 azilant doktor shkencash. Ndërkaq, tek femrat është evidentuar vetëm një azilante me shkollë fi llore të mbaruar. Tabela 11: Sigurimi shëndetësor i azilantëve dhe gjinia e tyre Sigurimi shëndetësor Meshkuj Femra NË TOTAL Pa përgjigje Të siguruar Anëtar i një familjeje që mundëson sigurim Pa sigurim shëndetësor Nuk ka të dhëna NË TOTAL Për sa i përket mënyrës së sigurimit shëndetësor të azilantëve, në pjesën më të madhe të rasteve (170) nuk ka përgjigje, që ka të bëj me arsyet e sipërpërmendura. Nga pjesa e mbetur e azilantëve, numri më i madh i tyre nuk ka sigurim shëndetësor, ndërsa një numër i vogël janë evidentuar si të siguruar privatisht (4) dhe anëtar të një familjeje që ka një person të siguruar (8). Analiza është e njëjtë për të dy gjinitë, me një diferencë të vogël midis meshkujve dhe femrave. Femrat dominojnë vetëm në një kategori, më saktë në kategorinë e familjeve me një person të siguruar. 22

265 Tabela 12: Vendi nga i cili vijnë azilantët dhe gjinia e tyre Vendi nga i cili vijnë azilantët Meshkuj Femra NË TOTAL Nuk ka përgjigje Afganistani Azerbejxhani Algjeria Bangladeshi Gjeorgjia India Iraku Irani Ishujt Komore Kosova Mavritania Maroku Pakistani Siria Somalia Çekia NË TOTAL Me ndihmën e tabelës 12 mund të vërehet se numri më i madh i azilantëve (142) kanë ardhur nga Afganistani. Nga ky vend kanë ardhur 127 meshkuj dhe 15 femra. Nga Pakistani janë evidentuar 30 meshkuj, 15 të tjerë vijnë nga Somalia, 8 nga Iraku, 7 nga Maroku, 3 nga Ishujt Komore, 2 nga Irani dhe nga një azilant nga Azerbejxhani, Algjeria, Bangladeshi, Gjeorgjia, India, Mavritania dhe Siria. Ndërkaq, vetëm një femër ka ardhur nga Çekia. Një mashkull dhe një femër kanë ardhur nga Gjeorgjia, ndërsa nga fqinji ynë Kosova, janë evidentuar 17 persona, 9 prej të cilëve janë meshkuj, ndërsa 8 femra. Për 6 meshkuj nuk ekzistojnë të dhëna për vendin nga i cili kanë ardhur. Tabela 13: Lloji i përdoruesit (azilantit) dhe gjinia Lloji i përdoruesit Meshkuj Femra NË TOTAL Nuk ka përgjigje Refugjat me status të njohur Person nën mbrojtje supsidiare Person nën mbrojtje humanitare Azilkërkues NË TOTAL Pjesa më e madhe e personave të evidentuar (220) ose 92% janë azilkërkues. Në këtë kategori marrin pjesë të dy gjinitë (94,9% meshkuj 23

266 dhe 68% femra). Dhjetë persona janë me status të njohur të refugjatit. Më saktë me këtë status janë 7 meshkuj dhe 3 femra. Për sa u përket kategorive të tjera të përdoruesve, një mashkull është evidentuar si person nën mbrojtje humanitare, ndërsa për një tjetër nuk ka përgjigje. Femrat dominojnë vetëm në kategorinë e personave nën mbrojtje supsidiare sepse nga numri i përgjithshëm i të evidentuarve 7,5 janë femra, ndërsa 2 të tjerët janë meshkuj MARTESAT E TË MITURVE Sipas Ligjit mbi familjen 7, martesa është bashkësi e rregulluar me ligj në të cilën bashkëjetojnë një mashkull dhe një femër, me të cilën realizohen interesat e bashkëshortëve, familjes dhe shoqërisë. Raportet midis bashkëshortëve bazohen në vendimet e sjella me vullnet të lirë nga ana e mashkullit dhe femrës për të lidhur kurorë, në bazë të barazisë, respektimit dhe ndihmës së ndërsjelltë. Martesë mund të lidhin dy persona të gjinisë së kundërt, me vullnet të lirë, para organeve kompetente, sipas mënyrës që është paraparë me ligj. Ndërkaq, në përputhje me Ligjin, martesë nuk mund të lidh një person që nuk e ka mbushur moshën 18 vjeçe. Gjykata kompetente nëpërmjet një procedure jokontestuese mund të lejoj që një person që ka mbushur moshën 16 vjeçe të lidh kurorë, nëse do të konstatoj se personi ka arritur pjekurinë e duhur fi zike dhe mendore për t i realizuar të drejtat dhe detyrat që dalin nga martesa. Megjithatë, paraprakisht duhet marrë mendimi i Institucionit shëndetësor kompetent, ndërsa në Qendrën përkatëse të punëve sociale duhet fi tuar ndihma e nevojshme profesionale. Qendra e punëve sociale bashkëshortëve të ardhshëm ua tregon rëndësinë e bashkësisë martesore dhe detyrimet që dalin nga e njëjta, si dhe pasojat që rrjedhin nga shtatzënia eventuale dhe përgjegjësitë që rrjedhin nga të qenit prindër. Sipas statistikave zyrtare që ekzistojnë në Republikën e Maqedonisë, megjithëse viteve të fundit shënohet një ulje e vogël e numrit të personave që lidhin kurorë midis moshës vjeçe, grafi ku 1 tregon se gjatë periudhës , me 85%, dominojnë nuset e reja, për dallim nga dhëndrit e rinj, të cilët janë të pranishëm me 15% 8. 7 Ligji mbi familjen (Gazeta Zyrtare e RM nr. 157/2008, neni 6) 8 Femrat dhe Meshkujt në Maqedoni (2010) Enti shtetëror i statistikave, Shkup 24

267 Grafiku 1: Martesa që lidhen në moshën vjeçe (Enti Shtetëror i Statistikave i RM ) Nusja Dhëndri Në përputhje me analizat e Entit Shtetëror të Statistikave edhe në vitin 2010 pjesa më e madhe e personave që kanë lidhur kurorë pa e mbushur moshën 20 vjeçe janë femra (230 nga 329 ose 70%). Nga ana tjetër, pjesa më e madhe e nuseve të reja, nën moshën 20 vjeçe, martohen me meshkuj më të moshuar. Përveç 230 nuseve të reja të sipërpërmendura, që kanë lidhur kurorë me meshkuj të moshës së tyre, pjesa tjetër e nuseve të reja (1727 nga 1957 ose 88%) kanë lidhur kurorë me meshkuj më të moshuar. Më saktë, 1206 nuse të reja kanë lidhur kurorë me meshkuj në moshën vjet. Sipas të dhënave zyrtare 418 nuse të reja kanë lidhur kurorë me meshkuj të moshës vjeçe, ndërsa 102 të tjera kanë lidhur kurorë me meshkuj mbi moshën 29 vjeçe. 9 Martesat midis personave të mitur shkaktojnë një sërë pasojash. Me lidhjen e parakohshme të martesës shkelen të drejtat kryesore të fëmijëve për të pasur zhvillim të shëndetshëm psikik, për ta ruajtur shëndetin e tyre dhe e drejta e arsimimit. Vajzave që detyrohen të martohen në moshë të re fi llimisht u mohohet e drejta për të pasur fëmijëri të lumtur dhe për t u arsimuar dhe njëkohësisht ato kanë gjasa të infektohen me sëmundje të ndryshme ngjitëse, si dhe me virusin e HIV-SIDËS, si rezultat të mungesës së përgjithshme të masave preventive dhe edukimit lidhur me shëndetin reproduktiv. Me lidhjen e parakohshme të martesës shkelet e drejta e arsimit të të miturit që martohet. Largimi nga arsimi fi llor si rezultat të martesës ndoshta është fenomen gjithnjë e më i rrallë, por në vitin e parë dhe të dytë të arsimit të mesëm fenomeni në fjalë merr përmasa shqetësuese. Nëse arsimi i rregullt (arsimi i detyrueshëm fi llor dhe i mesëm) mbaron rreth moshës 18 vjeçe, imponohet pyetja lidhur me mundësinë e vajzave për ta kompletuar arsimin e tyre dhe për të realizuar një nga të drejtat e tyre elementare. Në këtë kontekst, në veçanti janë të rrezikuara vajzat e rajoneve më të varfra, të cilave u është mohuar e drejta e arsimit si rezultat të largësisë së shkollave dhe si rezultat të mungesës së mjeteve fi nanciare për t u shkolluar. 9 Kurorëzime dhe shkurorëzime në vitin 2010, ) Enti shtetëror i statistikave, Shkup 25

268 Nëse gjatë martesës midis personave të mitur do të lind një fëmijë, do të thotë se edhe prindi është fëmijë, që në fakt e imponon pyetjen lidhur me gatishmërinë për edukim dhe rritje të gjeneratave të reja. Shtatzënia tek vajzat e reja është e rrezikshme për jetën e tyre sepse tek ato që janë nën moshën 15 vjeçe, por edhe në moshën 16 ose 17 vjeçe, organet reproduktive nuk janë zhvilluar mirë, ndërsa në këtë moshë vazhdon rritja. Vajzat, sidomos ato të fshatrave, janë të detyruara ta respektojnë vullnetin e prindërve dhe që në moshën vjeçe detyrohen të martohen. Të rriturit i harrojnë të drejtat e fëmijëve, ndërsa fëmijët e tyre në vend që të rriten të lumtur, janë të detyruar të mendojnë për problemet bashkëshortore. Në këtë moshë vajzat akoma kanë nevojë për lojën e fëmijëve dhe nuk mund të kujdesen për martesën dhe për familjen. Tabela 14: Përkatësia etnike e të miturve që kanë mbushur moshën 16 vjeçe, të cilët duan të martohen para moshës madhore dhe gjinia e tyre Përkatësia etnike Meshkuj Femra NË TOTAL Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Boshnjakë Nuk janë shprehur Të tjerë Të panjohur NË TOTAL Nga 107 të miturit e evidentuar, që kanë mbushur moshën 16 vjeçe, të cilët duan të martohen, 102 persona ose 95,3% janë femra, ndërsa 5 persona ose 4,7% janë meshkuj. Për sa u përket djemve të evidentuar, 2 prej tyre janë maqedonas, 2 të tjerë janë romë, ndërsa djali i katërt është i evidentuar në kategorinë të tjerë. Ndërkaq, tek vajzat e evidentuara dominon përkatësia etnike maqedonase me 46,1%. Po ashtu me një përqindje relativisht të madhe marrin pjesë përkatësia etnike shqiptare (20,6%), përkatësia etnike rome (17,6%) dhe turke (8,8%). Kategoritë e tjera janë të pranishme me një përqindje të ulët statistikore. Megjithëse supozimi shoqëror është se në këtë kategori me rrezik social dominojnë vajzat e përkatësisë etnike rome, në evidencën elektronike dominojnë vajzat e mitura të përkatësisë etnike maqedonase që duan të martohen para se të bëhen të moshës madhore. Perceptimi i tillë ndoshta ka të bëj me praktikën e shpeshtë të bashkëjetesës pa kurorëzim tek popullata rome. 26

269 Tabela 15: A arsimohen të miturit që kanë mbushur moshën 16 vjeçe, të cilët duan të martohen para se të bëhen të moshës madhore dhe gjinia e tyre A arsimohen Meshkuj Femra NË TOTAL Nuk ka përgjigje Po Jo arsimi është ndërprerë Jo arsimi është mbaruar Jo NË TOTAL Nga numri i përgjithshëm i të miturve të evidentuar, që kanë mbushur moshën 16 vjeçe, të cilët duan të martohen para se të bëhen të moshës madhore, vetëm 31 prej tyre janë arsimuar, më saktë 30 vajza dhe 1 djalë. Për sa u përket djemve të tjerë, 2 e kanë mbaruar arsimin, 1 e ka ndërprerë, ndërsa për 1 tjetër nuk ekzistojnë të dhëna. Ndërkaq, 28 vajza e kanë mbaruar arsimin, megjithatë ne vlerësojmë se duke e pasur parasysh moshën e tyre bëhet fjalë për arsimin fi llor. Nga ana tjetër, 18,6% të vajzave nuk e kanë mbaruar arsimin, ndërsa 17,6% e kanë ndërprerë të njëjtin. Për 7 vajza të evidentuara nuk ekzistojnë të dhëna nëse janë shkolluar. Në këtë aspekt ne theksojmë se të dhënat lidhur me shkollimin e të miturve vlejnë deri në momentin e paraqitjes dhe evidentimit të tyre në Qendrat e punëve sociale. Tabela 16: Vendbanimi (fshat - qytet) i të miturve që kanë mbushur moshën 16 vjeçe, të cilët duan të martohen para se të bëhen të moshës madhore dhe gjinia e tyre Vendbanimi (fshat - qytet) Meshkuj Femra NË TOTAL Nuk ka përgjigje Fshat Qytet NË TOTAL Nga numri i përgjithshëm i të miturve të evidentuar, që kanë mbushur moshën 16 vjeçe, të cilët duan të martohen para se të bëhen të moshës madhore për 25 prej tyre (23 femra dhe 2 meshkuj) nuk ekzistojnë të dhëna për vendbanimin e tyre. Për sa u përket 79 vajzave të tjera, 48 prej tyre (47,1%) jetojnë në fshat, ndërsa 31 të tjera (30,4%) jetojnë në qytet. Nga aspekti statistikor dallimi nuk është i madh. 27

270 Tabela 17: Rreziqet e shtatzënisë së hershme të të miturve që kanë mbushur moshën 16 vjeçe, të cilët duan të martohen para se të bëhen të moshës madhore dhe gjinia e tyre Rreziqet e shtatzënisë së hershme Meshkuj Femra NË TOTAL Nuk ka përgjigje Po Jo NË TOTAL Qendra e punëve sociale ka për detyrë të mundësojë ndihmë profesionale për personat që duan të martohen para se të bëhen të moshës madhore, ndërsa në kuadër të kësaj tematike përfshihet edhe pjesa lidhur me rrezikun e shtatzënisë së hershme. Me ndihmën e evidencës elektronike mund të konstatohet se, pa dallim të gjinisë, të gjithë të miturve të evidentuar që duan të martohen para se të bëhen të moshës madhore (86,9%) u janë shpjeguar rreziqet e shtatzënisë së hershme. Ndërkaq, për 13,1% ose për 14 vajza nuk ekzistojnë përgjigje përse nuk u janë shpjeguar rreziqet e shtatzënisë së hershme DHUNA NË FAMILJE (VIKTIMAT DHE KRYERËSIT E VEPRAVE PENALE QË KANË TË BËJNË ME DHUNËN NË FAMILJE) Dhuna që ushtrohet ndaj femrave është një nga format më të përhapura të shkeljes së të drejtave të njeriut. Deri para pak kohësh dhuna është konsideruar si problem privat ose si problem i familjes. Megjithatë, në ditët e sotme përgjithësisht është pranuar se ky lloj dhune paraqet një problem shoqëroro-shëndetësor, i cili depërton në të gjitha poret e një shoqërie. Në legjislacionin pozitiv dhuna në familje është rregulluar me shumë ligje dhe dokumente të tjera, siç janë Ligji mbi familjen (neni 94 b-j), Kodi Penal i Republikës së Maqedonisë (neni 122, paragrafi 19), Ligji për mundësi të njëjta për femrat dhe meshkujt (neni 3), Plani nacional aksionar për barazi gjinore (sfera strategjike: Femra dhe dhuna) dhe Strategjia nacionale për mbrojtje nga dhuna në familje Gjithashtu, Republika e Maqedonisë e ka ratifi kuar edhe Konventën për eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit të femrës (CEDAW) dhe është një nga vendet e para që e ka nënshkruar Konventën për parandalimin dhe luftimin e dhunës ndaj grave dhe dhunës në familje 10. Sipas Ligjit mbi familjen (neni 94), ndalohet çdo formë dhune midis anëtarëve të familjes, pa dallim të gjinisë dhe moshës. Si dhunë gjatë raporteve bashkëshortore dhe në familje konsiderohet sjellja e një anëtari të familjes, i cili me përdorimin e forcës, kërcënimeve dhe 10 Shikoni: h ttp://conventions.coe.int/treaty/commun/cherchesig.asp?nt=210&cm=1&df=&cl=eng 28

271 frikësimit shkakton lëndime trupore, emocionale ose abuzime seksuale dhe materiale, keqpërdorim seksual ose keqpërdorim në punë ndaj një anëtari tjetër të familjes. Si dhunë konsiderohet: sjellja e dhunshme e njërit nga bashkëshortët ndaj bashkëshortit tjetër, me të cilin jetojnë ose kanë jetuar në bashkësi martesore ose jashtëmartesore ose në një bashkësi tjetër si familje ose në rastet kur kanë fëmijë; sjellja e dhunshme midis vëllezërve dhe motrave, gjysmëvëllezërve dhe gjysmëmotrave; sjellja e dhunshme ndaj një fëmije; sjellja e dhunshme ndaj anëtarëve më të moshuar të familjes dhe sjellja e dhunshme ndaj personave-anëtarëve të familjes me aftësi të kufi zuara për të vepruar. Dhuna në familje si dukuri ose si fenomen është forma më ekstreme e diskriminimit gjinor në shekullin XXI dhe një nga mekanizmat kryesorë që ndikojnë në ruajtjen e pabarazisë midis gjinive të kundërta. Çështja e dhunës në familje është një çështje që ka të bëj me kontrollin dhe fuqinë për t i kontrolluar raportet brenda familjes, me pozicionin e anëtarëve të familjes dhe me demonstrimin e forcës brenda rrethit familjar. E gjithë kjo rezulton nga pabarazia gjinore strukturale, e cila e rrit rrezikun për ushtrimin e dhunës ndaj femrave nga ana e meshkujve 11. Sipas Osten dhe Vlugt (Oosten & Vlugt), fakti se meshkujt zakonisht ushtrojnë dhunë brenda familjes ka të bëj me defi nimin e konceptit gjini në kuadër të shoqërisë sonë, sipas të cilit sjellja agresive e meshkujve lejohet si reagim i ankthit. Gjithashtu, nuk duhet harruar edhe ideja se mashkulli është pronari i shtëpisë, ndërsa femrat nuk kanë zgjidhje tjetër, përveç t i respektojnë urdhrat dhe të tregojnë frikë dhe se janë të ndjeshme 12. Dhuna në familje mund të shpjegohet si një sjellje interaktive e një numri më të madh kryerësish, e cila mund të ndahet në tre nivele, individuale, familjare dhe shoqërore 13. Karakteristikat individuale i përfshijnë karakterin e individit, zhvillimin e tij, këndvështrimet e tij ose të saj mbi jetën, vlerat, besimet etj. Karakteristikat familjare e përfshijnë dinamikën, rolet dhe format e sjelljes në kuadër të raporteve midis partnerëve dhe anëtarëve të tjerë të familjes, duke fi lluar nga anëtari më i ri deri tek anëtari më i moshuar. 11 UN Secretary General In-depth study on Violence against Women (2006) 12 Oosten, N., Vlugt, I., (2004), Rod I spol u psiho-socijalnom radu, Prirucnik za savjetovanje, Drustvo za psiholosku pomoc, Zagreb, str Strategjia nacionale për mbrojtjen nga dhuna në familje , faqja 10 29

272 Karakteristikat socio-kulturore i përfshijnë raportet dhe gjendjet shoqërore, normat, ligjet dhe praktikën e sistemit të jurisprudencës. Rëndësi të veçantë ka interaksioni i individit në ambientin social, streset sociale që kanë të bëjnë me papunësinë, pasigurinë ekonomike dhe me mosefi kasitetin e sistemit të jurisprudencës, që ndikojnë që brenda familjes të ushtrohet dhunë. Karakteristika socio-kulturore gjithashtu ka të bëj edhe me normat, vlerat dhe stereotipat që vlejnë për jetën familjare, me qëndrimin tolerant ndaj dhunës dhe me pranimin e dhunës në shoqëri, por edhe të qëndrimeve lidhur me barazinë dhe drejtësinë. Në vazhdim Ju paraqesim disa të dhëna për viktimat dhe ushtruesit e dhunës në familje, përkatësisht një pjesë të rasteve që janë denoncuar në qendrat e punëve sociale. Tabela 18: Përkatësia etnike e viktimave të dhunës në familje, gjinia dhe vendbanimi i tyre meshkuj femra Përkatësia pa Në total etnike përgjigje fshat qytet në total pa fshat qytet në total përgjigje Maqedonas Shqiptarë Turq / / 5 5 / Romë / / 5 5 / Serbë / / / / Boshnjakë / / / / / Nuk janë deklaruar / / NË TOTAL Nga numri i përgjithshëm të viktimave të evidentuara të dhunës në familje (483), pjesa më e madhe e tyre janë femra. Ato në numrin e përgjithshëm marrin pjesë me 80,1%, ndërsa meshkujt në numrin e përgjithshëm të viktimave marrin pjesë me 19,9%. Pa dallim të gjinisë së viktimës së dhunës në familje, për sa i përket përkatësisë etnike, si tek meshkujt ashtu edhe tek femrat, dominon përkatësia etnike maqedonase, pjesa më e madhe e të cilave vijnë nga rajonet urbane. Nga 387 femrat viktima të dhunës në familje, 301 janë të përkatësisë etnike maqedonase (77,8%). Ndërkaq, nga gjithsej 254 femrat viktima të dhunës në familje që jetojnë në rajonet urbane 197 (77,6%) janë maqedonase. Për sa i përket numrit të meshkujve viktima të dhunës në familje, nga 96 viktimat, saç është numri i tyre i përgjithshëm, 77 ose 80,2% janë të përkatësisë etnike maqedonase, ndërsa 50 prej tyre ose 75,6% nga 66 viktimat që jetojnë në rajonet urbane janë maqedonas. 30

273 Tabela 19: Përkatësia etnike e kryerësve të veprave penale që kanë të bëjnë me dhunën në familje, gjinia dhe vendbanimi i tyre meshkuj femra Përkatësia pa Në total etnike përgjigje fshat qytet në total pa fshat qytet në total përgjigje Maqedonas Shqiptarë / / / / / 9 Turq / / 1 / 1 6 Romë / / 6 6 / / Serbë 1 / / 1 / / Boshnjakë / 1 / 1 / / / / 1 Nuk janë deklaruar / / / / 8 NË TOTAL Personat e përkatësisë etnike maqedonase dominojnë edhe në kategorinë e ushtruesve të dhunës në familje. Numri i meshkujve maqedonas në këtë kategori është 75 nga gjithsej 96 ushtrues të dhunës në familje ose 78,1%, ndërsa numri i femrave maqedonase në këtë kategori është 26 nga gjithsej 29 femra ose 89,7%. Për sa i përket vendbanimit, personat e evidentuar si ushtrues të dhunës në familje, si meshkujt ashtu edhe femrat, zakonisht vijnë nga rajonet urbane. Nga 146 meshkujt e evidentuar si ushtrues të dhunës në familje, 96 prej tyre vijnë nga rajonet urbane (65,6%), ndërsa nga 29 femrat e evidentuara, 26 prej tyre ose 89,7% gjithashtu vijnë nga rajonet urbane. Kur bëhet fjalë për vendbanimin, fakti që pjesa më e madhe e viktimave dhe ushtruesve të dhunës në familje vijnë nga rajonet urbane hap çështje të reja. Në rrethana të tilla parashtrohet pyetja nëse dhuna në familje është më pak e përhapur në rajonet rurale ose ajo denoncohet më rrallë, si rezultat të bindjeve tradicionale lidhur me pozicionin e mashkullit dhe femrës në familje, rolet e tyre, mungesës së resurseve ose si rezultat të largësisë territoriale të institucioneve. 31

274 Tabela 20: Shkalla e arsimit të viktimave të dhunës në familje, gjinia e tyre dhe vendbanimi meshkuj femra Shkalla e pa Në total arsimit përgjigje fshat qytet në total pa fshat qytet në total përgjigje Pa përgjigje Pa arsim / / Me arsim fi l- lor të pambaruar / Me shkollë fi llore Me shkollë fi llore profesionale / / 1 1 / / / / 1 Me shkollë të mesme Me shkollë të mesme / / 1 1 / / / / 1 profesionale Me shkollë të lart profesionale / / 2 2 / Me arsim sipëror / / 2 2 / Me doktoraturë / / 1 1 / / / / 1 NË TOTAL Në përputhje me shkallën e arsimit, si tek meshkujt ashtu edhe tek femrat viktima të dhunës në familje, dominon arsimi i mesëm. Nga 160 viktimat e dhunës në familje me arsim të mesëm, 127 (79,4%) janë femra, ndërsa 25 (20,6%) janë meshkuj. Gjithashtu, i madh është edhe numri i viktimave të dhunës në familje me arsim fi llor. Me arsim fi llor janë 118 (88%) femra nga gjithsej 134 femrat viktima dhe 16 (12%) meshkuj. Për sa i përket vendbanimit, si tek meshkujt ashtu edhe tek femrat, dominojnë ato që jetojnë në rajonet urbane. Më saktë, 254 (65,6%) femra nga 387 femrat viktima dhe 66 (68,7%) meshkuj nga 96 meshkujt viktima vijnë nga rajonet urbane. Ndërkaq, 95 femra viktima të dhunës në familje që vijnë nga rajonet urbane janë me arsim të mesëm, ndërsa 65 janë me arsim fillor. Femrat që vijnë nga rajonet urbane dhe që kanë mbaruar shkallët më të larta të arsimit janë më pak të pranishme në këtë kategori. Në kategorinë e femrave viktima të dhunës në familje që vijnë nga rajonet urbane dominojnë femrat me arsim fillor (45 nga 104 femrat janë me arsim fillor). Për sa i përket meshkujve viktima të dhunës në familje që vijnë nga rajonet rurale, ato me arsim të mesëm dhe ato me arsim fillor marrin pjesë me një përqindje të njëjtë. 32

275 Tabela 21: Shkalla e arsimit e ushtruesve të dhunës në familje, gjinia dhe vendbanimi i tyre meshkuj femra Shkalla e pa Në total arsimit përgjigje fshat qytet në total pa fshat qytet në total përgjigje Pa përgjigje / / 1 13 Pa arsim / / 2 2 / Me arsim fi l- lor të pambaruar / / / / / 4 Me shkollë fi llore Me shkollë fi llore profesionale / / / / / 1 / 1 1 Me shkollë të mesme Me shkollë të lart profesionale / / 1 1 / / Me arsim sipëror 1 / 6 7 / / Me doktoraturë / / 1 1 / / / / 1 NË TOTAL Edhe në rastin e ushtruesve të dhunës në familje, sipas gjinisë, shkallës së arsimit dhe vendbanimit, vërehet e njëjta gjendje si në rastin e viktimave. Pjesa më e madhe e meshkujve dhe femrave ushtrues të dhunës në familje vijnë nga rajonet urbane dhe janë me arsim të mesëm. Tabelat 20 dhe 21 tregojnë se dhuna në familje nuk ka të bëj me shkallën e arsimit të viktimave dhe ushtruesve dhe as me rajonin urban ose rural. Në rrethana të tilla nuk vlen stereotipi se dhuna që ushtrohet ndaj femrave është problem i grupeve të caktuara sociale ose grupeve me shkallë më të ulët të arsimit. 33

276 Tabela 22: Statusi i punës i viktimave të dhunës në familje, gjinia dhe vendbanimi i tyre Statusi i punës meshkuj femra pa Në total përgjigje fshat qytet në total pa fshat qytet në total përgjigje pa përgjigje 4 / i/e punësuar i/e vetëpunësuar (pa punonjës) 1 / / 1 / / / / 1 i/e vetëpunësuar (me punonjës) / / / / 1 / i/e papunë nxënës/nxënëse student/studente / amvis/amvise / / pensionist/ pensioniste person i paaftë për punë / / 1 1 / / NË TOTAL Numri më i madh i viktimave të dhunës në familje janë persona të papunë. Si të papunë rezultojnë 37,9% të viktimave ose 183 viktima. Gjithashtu janë evidentuar 23,4% ose 113 viktima në marrëdhënie pune, 12% ose 58 viktima nxënës ose studentë dhe po kaq viktima pensionistë. Ndërkaq, për 7,9% ose për 38 viktima nuk ekzistojnë të dhëna për marrëdhëniet e tyre të punës. Si viktima të dhunës në familje në kuadër të programit janë evidentuar 28 amvis/amvise ose 6% të numrit të përgjithshëm të viktimave, 2 persona të paaftë për punë, 2 të vetëpunësuar me punonjës dhe një person i vetëpunësuar pa punonjës. Për sa i përket gjinisë së viktimave dhe vendbanimit të tyre, numri më i madh i femrave viktima janë të papunë dhe vijnë nga rajonet urbane, ndërsa tek meshkujt viktima të papunët, nxënësit dhe studentët që vijnë nga rajonet urbane marrin pjesë me përqindje të njëjtë. Për sa u përket femrave viktima që vijnë nga rajonet rurale, pjesa më e madhe e tyre janë të papunë, ndërsa numri më i madh i meshkujve viktima janë të papunë ose pensionistë. Fakti që numri më i madh i femrave viktima të dhunës në familje janë të papunë tregon se një përqindje e madhe e tyre ose 37.9% janë ekonomikisht të varur nga mashkulli ose nga një anëtar tjetër të familjes, që mund të jetë një barrierë e madhe gjatë sjelljes së vendimit për ta braktisur ose për të mbetur në mjedisin ku ushtrohet dhunë. 34

277 Tabela 23: Statusi i punës i ushtruesve të dhunës në familje, gjinia dhe vendbanimi i tyre Statusi i punës meshkuj femra pa Në total përgjigje fshat qytet në total pa fshat qytet në total përgjigje pa përgjigje 4 / / / 1 8 i/e punësuar i/e vetëpunësuar (pa punonjës) / / / / / 5 i/e vetëpunësuar (me / / 1 1 / / punonjës) i/e papunë nxënës/nxënëse student/studente / / 1 1 / / / / 1 amvis/amvise / / 1 1 / pensionist/ pensioniste / / person i paaftë për / 1 / 1 / / / / 1 punë NË TOTAL Me ndihmën e tabelës 23 mund të shihet se pjesa më e madhe e ushtruesve të dhunës në familje, si meshkujt ashtu edhe femrat, janë persona të papunë që vijnë nga rajonet urbane. Nga 146 meshkujt e evidentuar si ushtrues të dhunës në familje, 53 ose 36,3% janë persona të papunë që jetojnë në rajonet urbane. Për sa u përket femrave, nga 29 femrat e evidentuara si ushtruese të dhunës në familje 9 prej tyre ose 31% janë të papunë dhe vijnë nga rajonet urbane. Meqenëse pjesa më e madhe të ushtruesve të evidentuar të dhunës në familje janë meshkuj (83,4%), ndërsa numri më i madh i tyre janë të papunë, me të drejtë mund të mendohet nëse humbja ose ndryshimi i statusit ekonomik e hap çështjen e identitetit të mashkullit dhe sfi dën për kthimin e tij nëpërmjet dhunës. 35

278 2. REZULTATET E HULUMTIMIT TË REALIZUAR NË TERREN Për nevojat e këtij projekti u realizua një hulumtim në terren, i cili u përqendrua në: identifi kimin e dimensioneve gjinore të nevojës për shërbimet sociale nga aspekti i përdoruesve, dhe vlerësimin e gjendjes dhe kapaciteteve të ofruesve të shërbimeve sociale për identifi kimin e aspekteve gjinore të rreziqeve sociale, në procesin e dhënies së shërbimeve, por edhe në procesin e përpilimit të politikave, masave dhe programeve nga sfera e mbrojtjes sociale. Me hulumtimin në fjalë u përfshinë tre grupe qëllimore, më saktësisht 200 punonjës profesional nga të gjitha Qendrat e Punëve Sociale në Republikën e Maqedonisë, 500 përdorues direkt të shërbimeve të të gjitha Qendrave të Punëve Sociale dhe 48 punonjës (punonjës profesional dhe/ose anëtarë të Komisioneve për mundësi të barabarta) të Njësive të vetëqeverisjes lokale. Në grupin e tretë qëllimor u zgjodhën 8 komuna rurale dhe 8 të tjera urbane 14. Për nevojat e realizimit të hulumtimit u përgatitën dy pyetësorë anketues, njëri për përdoruesit direkt të shërbimeve sociale, ndërsa tjetri për punonjësit profesional të sistemit të mbrojtjes sociale (punonjës profesional të Qendrave të Punëve Sociale dhe të Njësive të Vetëqeverisjes Lokale). Për realizimin e hulumtimit me përdoruesit direkt të shërbimeve sociale u angazhuan persona që zhvilluan intervistat (35 punonjës të Qendrave të Punëve Sociale në Republikën e Maqedonisë), të cilët morën në intervista persona të evidentuar si persona në rreziqe të ndryshme sociale, me strukturë të ndryshme arsimore, gjinore, etnike dhe të grup-moshave të ndryshme. Hulumtimi me punonjësit profesional në sistemin e mbrojtjes sociale u realizua nga ana e 4 anketuesve të IP Enti i veprimtarive sociale, të cilët i vizituan të gjitha Qendrat e Punëve Sociale dhe Njësitë e Vetëqeverisjes Lokale që u zgjodhën për realizimin e tij. Për përpunimin e të dhënave të siguruara me pyetësorët u angazhua një ekspert i statistikave. Pyetësorët me të cilët u realizua hulumtimi janë dhënë bashkëngjitur me këtë dokument, ndërsa rezultatet e hulumtimit dhe analiza e tyre gjinore janë paraqitur në tekstin më poshtë. 14 Karposh, Manastir, Tetovë, Gostivar, Aerodrom, Shtip. Ohër dhe Strumicë (komuna urbane) dhe Mogilla, Saraj, Novo Selo, Karbincë, Debërcë, Zelenikovë, Studeniçanë dhe Vrapçishtë (komuna rurale). 36

279 2.1. PUNONJËS PROFESIONAL NË QENDRAT E PUNËVE SOCIALE Sipas hulumtimit të fundit të IP Enti i veprimtarive sociale 15, të realizuar në vitin 2005 lidhur me organizimin dhe zhvillimin e Qendrave të Punëve Sociale, në 30 Qendrat e Punëve Sociale kanë punuar gjithsej 660 persona, 457 prej të cilëve kanë qenë punonjës profesional dhe 203 të angazhuar si kuadro administrativo-teknike. Për sa u përket punonjësve profesionistë janë evidentuar 210 punonjës social, 75 juristë, 48 psikologë, 43 pedagogë, 32 ekonomistë, 30 sociologë dhe 19 persona të angazhuar si kuadro të ndryshme profesionale. Në strukturën gjinore të punonjësve kanë dominuar femrat me 64%, ndërsa 36% të punonjësve kanë qenë meshkuj. Struktura e punonjësve nga aspekti i përkatësisë etnike ka treguar se në të gjitha Qendrat e Punëve Sociale kanë punuar Qendrave të Punëve Sociale 479 maqedonas, 95 shqiptarë, 18 turq, 15 vllehë, 11 serbë, 9 romë, 4 boshnjakë dhe 11 persona të tjerë që i kanë takuar ndonjë bashkësie tjetër etnike. Sipas rezultateteve të hulumtimit në fjalë, pjesa më e madhe e punonjësve kanë qenë me arsim universitar (388), pas tyre kanë vijuar punonjësit me arsim të mesëm (153), në vend të tretë kanë qenë punonjësit me arsim të lart (84), ndërsa 25 të tjerë kanë qenë me arsim fi llor. Gjithashtu janë evidentuar edhe 6 specialistë, 3 magjistra dhe 1 punonjës pa arsim. Për nevojat e këtij projekti u realizua një hulumtim në terren me 200 punonjës profesional nga të gjitha Qendrat e Punëve Sociale. Numri i personave të çdo qendre u caktua nga ana e IP Enti i veprimtarive sociale, në përputhje me madhësinë e territorit që e mbulojnë qendrat dhe sipas numrit të punonjësve (me supozimin se numri i punonjësve është më i madh se numri i evidentuar në vitin 2005). Punonjësit profesional që morën pjesë në hulumtim u zgjodhën rastësisht nga çdo Qendër e Punëve Sociale TË DHËNA DEMOGRAFIKE Për sa i përket pyetjes lidhur me gjininë nga 200 punonjësit profesionalë që morën pjesë në hulumtim vetëm njëri prej tyre nuk dha përgjigje për gjininë. Në Grafi kun 2 mund të shihet dominimi i gjinisë femërore me 160 femra të anketuara. 15 Kotevska, M., Samojlovska, V., (2005), Organizimi i zhvillimit të qendrave të punëve sociale informatë, IP Enti i veprimtarive sociale - Shkup 37

280 Grafiku 2. Gjinia e punonjësve të Qendrave të Punëve Sociale Punonjësit Punonjësit e QPS e QPS Meshkuj Femra Për sa i përket statistikës sipas gjinive, rezultati i fi tuar nuk befason duke e ditur faktin se që me formimin e punës sociale si profesion, në të njëjtin kanë dominuar femrat, ndërsa tradita e tillë vazhdon deri më sot. Megjithatë, fakti që dominojnë gratë nuk rezulton me ndjeshmëri më të madhe nga aspekti gjinor për nevojat e ndryshme të femrave dhe meshkujve në sferën e punës sociale. Në hulumtim morën pjesë punonjës profesionalë të grup-moshave të ndryshme. Personi më i ri i anketuar ka qenë i moshës 24 vjeçe, ndërsa më i moshuari i moshës 63 vjeçe. Ndërkaq, mosha mesatare e të anketuarve ka qenë rreth 44 vjet. Sipas profesionit, me hulumtimin u përfshinë 92 punonjës profesionalë, më saktësisht 32 pedagogë, 31 psikologë, 28 juristë, 8 sociologë dhe 3 defektologë. Gjatë punonjësit e tjerë kanë ushtruar ndonjë detyrë tjetër. Për sa i përket përkatësisë etnike, nga 200 punonjësit profesional, 171 janë shprehur si ortodoksë, 23 si myslimanë, 2 katolikë, 2 ateistë, ndërsa njeri prej tyre i ka takuar një feje tjetër. Pjesa më e madhe e të anketuarve kanë qenë të përkatësisë etnike maqedonase (164), ndërsa shifrat për përfaqësimin e bashkësive të tjera etnike janë paraqitur në Grafi kun nr

281 Grafiku 3. Përkatësia etnike e punonjësve të Qendrave të Punëve Sociale Të tjerë Boshnjakë Serbë Vllehë Turq Shqiptarë Maqedonas Përkatësia etnike Përkatësia etnike Sipas të dhënave të hulumtimit, pjesa më e madhe e punonjësve profesionalë që kanë marrë pjesë në hulumtim e kanë folur gjuhën maqedonase (200 të anketuar), ndërsa gjuhën serbe e kanë folur 119 të anketuar. Gjuhët e tjera i kanë folur një numër më i vogël i punonjësve të anketuar. Numri i tyre është paraqitur në grafi kun 4, i cili njëkohësisht tregon se punonjësit profesional kanë folur më shumë se një gjuhë. Grafiku 4. Gjuhët që i flasin punonjësit e Qendrave të Punëve Sociale Gjuhët Gjuhët Të tjera Gjermanisht Anglisht Gjuha boshnjake Gjuha vllehe Serbisht Turqisht Shqip Maqedonisht Mesatarisht, punonjësit profesional kanë pasur rreth 15 vjet përvojë pune. Pjesa më e madhe e të anketuarve (70) kanë pasur përvojë pune nën 5 vjet, ndërsa përvojë pune më të gjatë kanë pasur 6 punonjës 39

282 profesionalë, të cilët në këtë sferë kanë punuar mbi 35 vjet. Tabela 24 e tregon përvojën e punës të të gjithë të anketuarve sipas kategorive të caktuara të stazhit të punës. Tabela 24. Përvoja e punës e punonjësve të Qendrave të Punëve Sociale, e shprehur në vite Përvojë pune e shprehur në vite Numri i punonjësve deri në 5 vjet 70 nga 6 deri në 10 vjet 19 nga 11 deri në 15 vjet 20 nga 16 deri në 20 vjet 24 nga 21 deri në 25 vjet 19 nga 26 deri në 30 vjet 28 nga 31 deri në 35 vjet 14 mbi 35 vjet 6 Në total 200 Punonjësit profesionalë që janë përfshirë me hulumtimin janë marrë me problematika të ndryshme. Mund të vërehet se pjesa më e madhe e të anketuarve kanë trajtuar më shumë se një problematikë profesionale. Paraqitja e detajuar e numrit të punonjësve profesional dhe kategoritë e sferave profesionale janë paraqitur në Grafi kun 5. Grafiku 5. Problematikat profesionale me të cilat janë marrë punonjësit e Qendrave të Punëve Sociale Tregtia me njerëz Varësia nga droga dhe alkooli Abuzimet seksuale Personat e moshuar Pagesat Adoptimi/Birësimi Përfshirja sociale (familjare) Persona me invaliditet Kujdestaria Fëmijët dhe të rinjtë Martesa dhe familja Pa përgjigje Problematikat 40

283 Për sa i përket përvojës së punës në sferën profesionale në të cilën kanë qenë të angazhuar për momentin, sipas të dhënave të hulumtimit, punonjësit profesionalë kanë pasur mesatarisht 10 vjet përvojë pune. Ndërkaq, një punonjës profesional ka pasur 41 vjet përvojë pune në të njëjtin profesion, ndërsa punonjësi profesional me përvojë pune më të shkurtër ka qenë i angazhuar në detyrën përkatëse më pak se 1 vit PYETJE PËR PËRVOJËN E PËRGJITHSHME Pas sjelljes së Ligjit për mundësi të barabarta midis femrave dhe meshkujve, i cili u soll në vitin 2006, në Republikën e Maqedonisë kanë fi lluar të organizohen trajnime gjinore në sferën e punës dhe mbrojtjes sociale, ndërsa si organizatorë të trajnimeve të rregullta shfaqet Ministria e Punës dhe Politikës Sociale - Sektori për mundësi të barabarta - IP Enti i veprimtarive sociale dhe Sektori civil. Gjatë hulumtimit të realizuar në terren, gjysma e numrit të përgjithshëm të të anketuarve (102) janë shprehur se nuk kanë kaluar asnjë trajnim gjinor (shikoni grafikun 6). Arsyet e gjendjes së tillë mund t i kërkojmë në disa supozime: Qendrat e Punëve Sociale nuk kanë qenë grup qëllimor prioritar për organizimin e trajnimeve gjinore ose numri i trajnimeve të realizuara nuk është i kënaqshëm, duke e marrë parasysh numrin e ulët të pjesëmarrësve të përfshirë me trajnimet, që do të thotë se të paktën deri më tani personat që kanë marrë pjesë në trajnimet janë zgjedhur në mënyrë selektive. Nga lista e trajnimeve që i ka kaluar gjysma tjetër e të anketuarve, vetëm një trajnim ka pasur si grup qëllimor punonjësit social ( Implementimi i barazisë gjinore në punën dhe mbrojtjen sociale ). Ky trajnim u organizua nga ana e IP Enti i veprimtarive sociale 16 dhe i njëjti ka përfshirë 42 të anketuar. Gjithashtu, vlen të theksohet edhe trajnimi për dhunën ndaj femrave, të cilin e kanë kaluar 37 punonjës profesionalë 17. (Shikoni tabelën 25). 16 Ky trajnim ka të bëj me projektin e implementuar para pak kohësh, me titullin Implementimi i barazisë gjinore në punën dhe mbrojtjen sociale. Ky projekt u realizua me përkrahjen fi nanciare të Zyrës të UN Women në vitin , duke u fokusuar në rritjen e vetëdijes dhe formimin e kapaciteteve të punonjësve profesional, të angazhuar në sistemin e mbrojtjes sociale. Në fund të vitit 2010 u realizuan 4 trajnime dyditore për përforcimin e kapaciteteve të 105 profesionistëve (drejtorë dhe punonjës profesionalë të qendrave të punëve sociale dhe institucioneve të mbrojtjes sociale), të cilët u edukuan për implementimin e barazisë gjinore në sferën e punës sociale. 17 Bëhet fjalë për një sërë trajnimesh të organizuara nga ana e institucioneve të ndryshme, duke i përfshirë edhe iniciativat e organizatave joqeveritare. Një nga trajnimet u realizua nga ana e IP Qendra e veprimtarive sociale, i cili u organizua në bashkëpunim me Ministrinë e Punës dhe Politikës Sociale në vitin Në këtë kontekst, me përkrahjen fi nanciare të UN Women u organizua Trajnim për Qendrat e Punëve Sociale për sigurimin e ndihmës juridike për viktimat e dhunës në familje në të cilin morën pjesë 36 profesionistë të Qendrave të Punëve Sociale, Entit të veprimtarive sociale dhe Ministrisë së Punës dhe Politikës Sociale. 41

284 Grafiku 6. Trajnimet gjinore Trajnimet gjinore Trajnimet gjinore Po Jo Tabela 25. Temat e trajnimeve gjinore Tema Përgjigjet Të drejtat e njeriut, barazia dhe mosdiskriminimi 22 Dallimet socio-ekonomike midis meshkujve dhe femrave 7 Diskriminimi në bazë të gjinisë dhe seksit 17 Dhuna ndaj femrave 37 Implementimi i dimensionit gjinor në rrjedhat kryesore shoqërore 5 Implementimi i barazisë gjinore në punën sociale dhe mbrojtjen sociale 42 Martesa dhe familja 2 Barazia gjinore 4 Raportet gjinore 2 Gjatë punës së përditshme, punonjësit profesional të Qendrave të Punëve Sociale veprojnë në përputhje me ligjet (Ligji i mbrojtjes sociale, Ligji mbi familjen, Ligji për sanksionet, Ligji për të drejtat e të miturve etj.). Duke e marrë parasysh qëllimin e hulumtimit, ishte me rëndësi të konstatohet nëse punonjësit profesional, në varësi të gjinisë, konsiderojnë se legjislacioni në fuqi është i përshtatur me nevojat e personave në rrezik social dhe a është përshtatur nga aspekti gjinor (Tabelat 26 dhe 27). 42

285 Tabela 26. Harmonizimi i legjislacionit nga sfera e mbrojtjes sociale me nevojat e personave të rrezikuar nga aspekti social Harmonizimi i legjislacionit me nevojat e personave të rrezikuar nga aspekti social Po Jo Nuk e di Në total Meshkuj Femra Në total c 2 = 2,051 Df=2 c=0,101 p>0,05 Në tabelën 26 mund të shihet se raporti midis gjinisë së punonjësve profesional dhe përgjigjeve të pyetjes së sipërpërmendur nuk ka lidhje të madhe statistikore (χ 2 =2,051 df=2 c=0,101 p>0,05). Tabela 27. Harmonizimi i legjislacionit nga aspekti gjinor në sferën e mbrojtjes socilae Harmonizimi gjinor i legjislacionit Po Jo Nuk e di Në total Meshkuj Femra Në total χ 2 = 4,340 Df=2 c=0,146 p>0,05 Tabela 27 tregon se nuk ekziston lidhej e rëndësishme statistikore midis gjinisë së punonjësve profesional dhe aspektit gjinor të legjislacionit (χ 2 =4,340 df=2 c=0,146 p>0,05). Për sa i përket interesimit tonë për mendimin e punonjësve profesionalë lidhur me harmonizimin e legjislacionit me nevojat e personave të rrezikuar nga aspekti social dhe me aspektin gjinor të legjislacionit, u konstatua se nuk ekziston lidhje e rëndësishme statistikore midis gjinisë së punonjësve profesionalë dhe pyetjeve të parashtruara. Megjithatë, shqetëson fakti se një numër i madh i të anketuarve, pa dallim të gjinisë, nuk kanë ditur nëse legjislacioni është i harmonizuar nga aspekti gjinor (35,7%), ndërsa 19,1% kanë vlerësuar se legjislacioni nuk është i harmonizuar nga aspekti gjinor. Nga ana tjetër, edhe të anketuarit që kanë dhënë përgjigje të qartë se legjislacioni është ose nuk është i harmonizuar nga aspekti gjinor, nuk kanë dhënë përgjigje plotësuese për qëndrimet e tyre. Ato gjithashtu nuk kanë dhënë propozim konkret për gjërat që duhen ndryshuar. Në rrethana të tilla parashtrohen çështje të tjera, më saktësisht a është harmonizuar legjislacioni ynë nga aspekti gjinor ose a janë inkuadruar dimensionet gjinore në legjislacion ose pritet 43

286 që punonjësit profesional t i detektojnë vetë dimensionet e tilla. Megjithëse gjatë dekadës së fundit janë duke u bërë përpjekje për përfshirjen e komponentit gjinor në legjislacionin e sferës së punës sociale, mbetet dilema nëse punonjësit profesional kanë njohuri të mjaftueshme për ta detektuar komponentin gjinor. Me hulumtimin gjithashtu u konstatua se nuk ekziston lidhje e rëndësishme statistikore as midis gjinisë së punonjësve profesionalë dhe senzivitetit gjinor të udhëzimeve metodologjike profesionale që përgatiten nga ana e Entit të veprimtarive sociale (χ 2 =1,068 df=2 c=0,073 p>0,05). Shikoni tabelën 28. Tabela 28. Aspekti gjinor i udhëzimeve metodologjike profesionale të IP Enti i veprimtarive sociale Aspekti gjinor i udhëzimeve metodologjike profesionale të IP Enti i veprimtarive sociale Po Jo Nuk e di Në total Meshkuj Femra Në total c 2 = 1,068 Df=2 c=0,073 p>0,05 Në përputhje me Ligjin për mbrojtje sociale (neni 129), IP Enti i veprimtarive sociale - Shkup merret me përgatitjen e udhëzimeve metodologjike për punën e punonjësve profesional të institucioneve të mbrojtjes sociale. Këto dokumente profesionale përgatiten për të gjitha problematikat profesionale nga sfera e mbrojtjes sociale, për çdo ndryshim ligjor ose për përcaktimin e problemeve të reja sociale ose dukurive sociale. Qëllimi i tyre është që punonjësve profesionalë të Qendrave të Punëve Sociale t u mundësojnë udhëzime sipas të cilave do të vepronin gjatë punës së përditshme. Në udhëzimet metodologjike profesionale të Entit të veprimtarive sociale deri më tani nuk janë inkuadruar konceptet gjinore dhe prandaj mbetet e paqartë ku janë bazuar 63 nga 199 të anketuarit që kanë dhënë përgjigje pozitive për këtë çështje, duke perceptuar se udhëzimet metodologjike profesionale të Entit të veprimtarive sociale janë harmonizuar nga aspekti gjinor, pa dhënë argumentim plotësues. Megjithatë, fakti që 133 të anketuar nuk kanë qenë në gjendje për të detektuar ose për ta njohur aspektin gjinor, është indikator serioz që tregon se Enti i veprimtarive sociale duhet t i aktualizoj më shumë çështjet gjinore dhe të njëjtat t i inkuadroj në dokumentet profesionale që i përgatit, në përputhje me detyrimet që dalin nga Ligji për mundësi të barabarta dhe nga Plani Nacional Aksionar për Barazi Gjinore Nga ana tjetër, duhet 44

287 theksuar se megjithëse asnjëri nga udhëzimet profesionale - metodologjike të Entit të veprimtarive sociale nuk i përmban konceptet gjinore, në dispozicion qëndrojnë disa dokumente të tjera, siç janë: Doracaku për identifikimin e çështjeve gjinore dhe për zbatimin e tyre në punën dhe mbrojtjen sociale, Udhëzuesi dhe standardet e punës së ekipeve profesionale të Qendrave të Punëve Sociale që kanë të bëjnë me dhunën në familje etj PYETJE PËR QASJEN NË PUNË Megjithëse që nga tetori i vitit 2010, në Qendrat e Punëve Sociale bëhet regjistrimi elektronik i të dhënave në softuerin aplikativ, në të cilin regjistrimi i gjinisë është një indikator i detyrueshëm, 116 punonjës profesionalë (mbi gjysma e të anketuarve) janë përgjigjur se nuk mbajnë statistika sipas gjinive. Për sa u përket 84 punonjësve të tjerë profesionalë, 80 prej tyre kanë dhënë përgjigje pozitive, ndërsa 4 të tjerë nuk i janë përgjigjur kësaj pyetjeje. Përgjigjet e tilla shkaktojnë konfuzion sepse faktet tregojnë se të dhëna të ndara sipas gjinive grumbullohen çdo ditë, që do të thotë se detyrimet ligjore respektohen siç duhet. Në këtë kontekst, aplikacioni LIRIKUS është instaluar në Ministrinë e Punës dhe Politikës Sociale, në Entin e veprimtarive sociale dhe në të gjitha Qendrat e Punëve Sociale në Republikën e Maqedonisë. Të gjithë punonjësit profesionalë të Qendrave të Punëve Sociale në Republikën e Maqedonisë janë edukuar për evidentimin dhe përpunimin e të dhënave në këtë program. Një nga indikatorët e detyrueshëm, sipas të cilit sigurohen të dhënat, është gjinia. Për çdo person që evidentohet në këtë program duhet shënuar gjinia, që do të thotë se për të gjithë rreziqet sociale për të cilat sigurohen të dhëna Enti i veprimtarive sociale dhe Qendrat e Punëve Sociale kanë siguruar statistika të veçuara sipas gjinisë. Shpjegimi i vetëm lidhur me këtë fenomen mund të qëndroj në supozimin se bëhet fjalë për mungesë detektimi të sintagmës të dhëna të veçuara sipas gjinisë. Mungesa e tillë e imponon nevojën për sjelljen e terminologjie gjinore. Grafiku 7. A sigurojnë të dhëna të specifikuara sipas gjinisë Të dhëna të specifikuara sipas gjinisë 45

288 Grafiku 8. Lloji i problemeve sociale që i paraqesin më shpesh meshkujt dhe femrat Problemet sociale që i paraqesin meshkujt dhe femrat Tregtia me njerëz Mungesa e barazisë gjinore gjatë alokacionit Veprat penale të fëmijëve të tyre Adoptimi/Birësimi Kujdestaria Fëmijët me probleme edukativo-sociale housing Diskriminimi Varësia nga drogat Varfëria Abuzimi seksual Probleme me personat me invaliditet... Nuk e di, nuk mbahen statistika Probleme lidhur me edukimin e... Papunësia Rregullimi i raportit prind-fëmijë financial problems Martesa dhe konfliktet familjare Dhuna në familje Alkoolizmi Pa përgjigje Meshku Femra Në grafi kun 8 mund të shihet se punonjësit profesionalë të Qendrave të Punëve Sociale janë të mendimit se meshkujt, për dallim nga femrat, drejtohen më pak në shërbimet sociale lidhur me paletën e problemeve që trajtohen në institucionet e tyre. Sipas tyre, në majën e listës së problemeve që i paraqesin femrat-përdoruese janë dhuna në familje, konfl iktet me bashkëshortët dhe problemet fi nanciare. Bëhet fjalë për pyetje gjinore pa ekselans, kështu që mund të konstatojmë se femrat më shpesh janë viktima të dhunës, ato janë më të goditura nga konfl iktet familjare dhe i ndjejnë më shumë problemet fi nanciare. Kundrejt hulumtimeve të shumta 18 që e vërtetojnë faktin se viktima të dhunës në familje zakonisht janë femrat, imponohet nevoja për hulumtimin dhe vërtetimin e ekspozimit më të madh të femrës në konfl iktet brenda familjes dhe në problemet fi nanciare. Vëmendje të veçantë i duhet kushtuar edhe të dhënës se femrat më shpesh i denoncojnë problemet që kanë të bëjnë 18 Infomata më të hollësishme mund të fi toni në: Shoqatën për emancipim, solidaritet dhe barazi ESB - Shkup, (2008) Jeta nën hije ; Mangskau, J., (2010), Partner violence amongst the Roma in R. Macedonia and the public sector response, Association of citizen Sumnal, Skopje; Analizën gjinore buxhetore të mbrojtjes sociale dhe politikave aktive të punësimit në Republikën e Maqedonisë, (2010), Ministrinë e punës dhe politikës sociale etj. 46

289 me edukimin e fëmijëve (tradicionalisht, paraqitja e këtyre problemeve është puna e tyre) dhe me rregullimin e raporteve prindër-fëmijë, ndërsa sipas të dhënave të grafikut ato janë angazhuar më pak në punë krahasuar me meshkujt. Befason fakti që punonjësit profesional që kanë marrë pjesë në hulumtim, midis problemeve sociale që i kanë paraqitur përdoruesit e shërbimeve sociale, meshkujt i kanë veçuar vetëm për përdorimin e alkoolit. Grafiku 9. Nevoja të ndryshme për të njëjtin rrezik social tek meshkujt dhe femrat Nevoja të ndryshme për të njëjtin rrezik social tek meshkujt dhe femrat dhe femrat Nevoja të ndryshme për të njëjtin rrezik social tek meshkujt Po Jo Nuk di di Sipas të dhënave të grafi kut 8, 40% të të anketuarve janë përgjigjur se meshkujt dhe femrat kanë nevoja të ndryshme për të njëjtin rrezik social, që rezulton me konkluzionin se ato i perceptojnë drejtë rreziqet nga aspekti gjinor. Megjithatë, perceptimi i tyre gjinor është diskutabil sepse asnjeri prej tyre (gjatë pyetjeve plotësuese) nuk ka dhënë përgjigje lidhur me mënyrën e perceptimit. Ndërkaq, 68 të anketuar (34%) që janë përgjigjur se meshkujt dhe femrat nuk kanë nevoja të veçanta nuk i detektojnë nevojat e veçanta për të njëjtin rrezik social, tek përdoruesit e gjinive të ndryshme ose nevojat nuk janë dhënë në masat e ofruara. Të njëjtën gjë mund ta supozojmë edhe për 52 të anketuarit e tjerë (26%) që kanë dhënë përgjigjen Nuk e di. Ne kemi pritur që për këtë çështje përqindja e detektimit të nevojave të ndryshme të meshkujve dhe femrave për të njëjtin rrezik social të jetë shumë më e madhe, duke u bazuar në faktin që në vitin 2011 u publikua Doracaku për detektimin e çështjeve gjinore dhe për zbatimin e tyre në punën dhe mbrojtjen sociale, i cili u shpërnda në të gjitha Qendrat e Punëve Sociale. Në këtë doracak janë dhënë qartë 47

290 aspektet gjinore të rreziqeve sociale dhe dallimet midis meshkujve dhe femrave gjatë perceptimit të problemeve sociale, duke e vënë theksin në të drejtën e ndihmës sociale në të holla dhe të drejtën e mbrojtjes së viktimave të dhunës në familje. Në këtë kontekst, mund të arrijmë në konkluzionin se dy grupet e fundit (ato që nuk dinë dhe ato që vlerësojnë se meshkujt dhe femrat nuk kanë nevoja të ndryshme për të njëjtin rrezik social), numri i të cilëve i shprehur në përqindje është shumë i madh (60%), kanë problem me perceptimin e dimensionit gjinor gjatë punës së tyre sepse duke e marrë parasysh historinë e plotë të statusit social të meshkujve dhe femrave, problemet sociale janë specifi ke nga aspekti gjinor. Gjithashtu, edhe sot e kësaj dite, në kohën kur është sjellë rregullativa ligjore mbi barazinë gjinore, femrat ballafaqohen me probleme dhe sfi da më të mëdha krahasuar me meshkujt për sa i përket realizimit të të drejtave të tyre sociale PYETJE PËR PËRVOJËN E FITUAR GJATË DHËNIES SË SHËRBIMEVE SOCIALE Tabela 29 e tregon raportin midis gjinive të punonjësve profesionalë dhe jep përgjigje për pyetjen, nëse gjatë punës së tyre punonjësit janë ballafaquar me situata gjatë të cilave palët nuk kanë dashur të bisedojnë me to për arsye të ndryshme. Megjithëse rezultatet tregojnë një diferencë të vogël statistikore, sipas përgjigjeve të punonjësve profesionalë, të shprehura në numra absolutë, vërehet se femrat që ushtrojnë detyrën e punonjësve profesionale kanë identifikuar më shumë arsye për shkak të të cilave palët nuk kanë dashur të bisedojnë me to (13,2% për shkak të gjinisë, 11,9% për shkak të gjuhës që e kanë folur, 7,4 për shkak të moshës). Për fat të keq, në pyetësor kanë munguar pyetjet që do ta defi nonin profi lin e përdoruesve, të cilët zakonisht nuk duan të bisedojnë me punonjësit profesionalë të Qendrave të Punëve Sociale për arsye të ndryshme, që të jemi në gjendje të ofrojmë shpjegime plotësuese. Në rrethana të tilla ekziston mundësia për hulumtime plotësuese. Tabela 29. Raporti midis gjinive të punonjësve profesionalë dhe arsyet për të cilat palët nuk ka dashur të bisedoj me to. Gjatë përvojës tuaj të punës, a Ju ka ndodhur MESHKUJ FEMRA që ndonjë njëri të mos dëshiroj të bisedoj me Ju, si rezultat të: PO JO PO JO Gjinisë suaj Përkatësisë Suaj etnike Moshës Suaj Përcaktimit Tuaj fetar Gjuhës në të cilën fl isni Të tjera (Çfarë)

291 Grafi ku 10 tregon se rreth gjysma e numrit të përgjithshëm të të anketuarve (98) janë shprehur se gjatë punës u ka ndodhur që partneri ose një anëtar i familjes të dëshiroj të fl as në emër të partnerit ose një anëtari tjetër të familjes, në mungesë të vetë anëtarit ose partnerit. Për shembull, zakonisht jepet shpjegimi se në familjet shqiptare më i moshuari fl et në emër të anëtarit më të ri dhe se bashkëshorti fl et në emër të bashkëshortes. Bëhet fjalë për ndikim të traditës kulturore me nuanca patriarkale, por arsye mund të jenë edhe barrierat gjuhësore si rezultat të të cilave femrat dhe fëmijët e përkatësisë etnike shqiptare, sidomos në rajonet rurale, nuk e njohin mirë gjuhën e bashkësisë etnike shumicë në Republikën e Maqedonisë, që sipas të gjitha gjasave ka të bëj me traditën patriarkale dhe me kontaktet e pakta në sferën publike. Grafiku 10. A Ju ka ndodhur që bashkëshorti/bashkëshortja të bisedoj me Ju në emër të partneres/partnerit në praninë e saj/tij? Bisedë në emër të partnerit/partneres Gjatë punës së tyre të përditshme punonjësit profesionalë kontaktojnë dhe u ofrojnë shërbime profesionale personave të kategorive të ndryshme. Megjithëse gjatë punës ato nuk mund t i zgjedhin kategoritë e përdoruesve me të cilët duan të punojnë, gjatë hulumtimit punonjësit kanë pasur mundësinë të përgjigjen me cilët përdorues të shërbimeve sociale do të kishin preferuar ose nuk do të kishin preferuar të punojnë ose të përgjigjen se kategoria e përdoruesve për to nuk është me rëndësi. Në grafi kun 11 janë dhënë përgjigjet e punonjësve profesionalë. 49

292 Grafiku 11. Me cilat kategori të përdoruesve të shërbimeve sociale dëshirojnë/nuk dëshirojnë ose nuk u bën përshtypje të punojnë punonjësit profesional të Qendrave të Punëve Sociale Femra Ромки rome Meshkuj Роми romë Лица Persona со сексуално me sëmundje преносливи seksuale болести ngjitëse Лица Persona од мојата të përkatësisë етничка припадност sime etnike Persona Лица me со probleme пречки во në менталниот zhvillimin mendor развој Persona Лица со me пречки probleme во физичкиот në zhvillimin развој fizik Лица Persona кои зборуваат që e flasin на gjuhën мојот мајчин time amtare јазик Mashkull Маж - христијанин - i krishterë Жена Femër - христијанка - e krishterë Fëmijët Деца на e rrugëve улица Personat Бездомници e pastrehë Сиромашни Personat e varfër лица Personat Лица од e селска rajoneve средина rurale Personat Лица од e градска rajoneve средина urbane Лица Personat со високо me образование arsim të lartë Лица Personat со средно me arsim образование të mesëm Лица Personat без образование e paarsimuar Personat Стари e moshuar лица претпочитaм Preferoj Adoleshentët Тинејџери сеедно Nuk më bën ми përshtypje е 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% не Nuk претпочитaм preferoj Femër - kujdestare Mashkull - kujdestar Femër ushtruese e dhunës në familje Mashkull ushtrues i dhunës në familje Femër që ka abuzuar seksualisht fëmijë Mashkull që ka abuzuar seksualisht fëmijë Femër - ish e dënuar Mashkull - ish i dënuar ashkull i moshës madhore - viktimë e abuzimit seksual Femër e moshës madhore - viktimë e abuzimit seksual Femër homoseksuale Mashkull homoseksual Femër e divorcuar Mashkull i vidorcuar Mashkull - mysliman Femër - myslimane Femra/vajza që përdorin drogën Meshkuj/djem që përdorin drogën Femra (në përgjithësi) претпочитaм Preferoj Meshkuj (në përgjithësi) сеедно Nuk më bën ми përshtypje е 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 не Nuk претпочитaм preferoj % Në grafi kun e mësipërm mund të shihet se pjesa më e madhe e të anketuarve shprehin profesionalizëm dhe gatishmëri për të punuar me të gjitha kategoritë e ofruara të përdoruesve. Vetëm në kategorinë e personave që kanë abuzuar seksualisht fëmijë, pa dallim të gjinisë së abuzuesit, vërehet një numër i madh i punonjësve profesionalë të cilët, nëse do të kishin mundësi për të zgjedhur, nuk do të kishin punuar me 50

293 këtë kategori. Nuk duhet anashkaluar as numri i punonjësve profesionalë (67) që nuk preferojnë të punojnë me personat e prekur me infeksione ngjitëse. Në këtë kontekst, befason përqindja e të anketuarve që nuk duan të punojnë me këtë kategori sepse janë dhënë saktë mënyrat e transmetimit të infeksioneve ngjitëse. Edhe në këtë tabelë përsëri veçohet dhuna në familje, por këtë herë si sferë që nuk preferohet shumë nga ana e punonjësve profesionalë për të punuar me ushtruesit e dhunës, pa marrë parasysh gjininë e tyre. Gjithashtu, shqetëson edhe fakti që punonjësit profesionalë të QPS në një përqindje tëç madhe janë shprehur se nëse do të ishin në gjendje për të zgjedhur nuk do të kishin punuar me homoseksualët ose femrat homoseksuale. Ky fakt tregon për ekzistimin e paragjykimeve të thella për personat me orientim më të ndryshëm seksual. Për të gjithë përdoruesit (që fi tojnë ndihmë sociale në të holla dhe shërbime sociale) në Qendrat e Punëve Sociale, hapen dosje përkatëse. Grafi ku 12 tregon në cilin emër zakonisht hapen dosjet e përdoruesve. Në këtë kontekst befason përqindja e përgjigjeve për hapjen e dosjeve në emër të parashtruesve, më saktësisht në emrin e një personit që e ka paraqitur problemin, pa dallim të gjinisë. Gjithashtu, mund të jemi të kënaqur me faktin që një numër i madh punonjësish profesionalë janë të vetëdijshëm se problemet sociale ndikojnë në mënyrë të njëjtë ndaj të gjithë anëtarëve të familjes dhe prandaj dosjet ato i hapin në emër të dy partnerëve. Ndërkaq, në rastet kur punonjësit profesionalë vendosin që dosja të hapet në emrin e njërit nga partnerët, zakonisht zgjidhet mashkulli, si në rastet e ndihmës fi nanciare në të holla, ashtu edhe në rastet e raporteve familjare, bashkëshortore ose partnere. Mund të supozohet se arsyet për zgjedhjen e tillë qëndrojnë në besimin e punonjësve profesionalë se meshkujt janë më të lëvizshëm, më të arsimuar dhe i njohin më mirë institucionet dhe të drejtat. Nëse ky supozim është i saktë, i njëjti na kthen në besimin tradicional për rolin e mashkullit dhe femrës në familje dhe në shoqëri. 51

294 Grafiku 12. Në cilin emër zakonisht hapen dosjet e përdoruesve Në cilin emër hapen dosjet? Në cilin emër hapen dosjet? Në emrin e parashtruesit Në emrin e të dy partnerëve Në emër të femrës Në emër të mashkullit Dosje për ndihmë në të holla Dosje për raportet familjare, bashkëshortore dhe partnere Në përputhje me qëllimin e hulumtimit, punonjësit profesionalë u pyetën sa dakordohen me deklarata të caktuara. Mendimet dhe përgjigjet e tyre janë dhënë në grafi kun

295 Grafiku 13. Dakordim me deklarata të caktuara Mashkull i pamartuar ose i ve nuk është kandidat i mirë për të qenë familje që do të pranoj fëmijë nën kujdestari. Femër e pamartuar ose e ve nuk është kandidate e mirë për të qenë familje që do të pranoj fëmijë nën kujdestari. Meshkujt me probleme psikike nuk duhet të kenë fëmijë. Nëse është e mundur, duhet t u propozohet mbrojtje adekuate (qoftë edhe Femrat me probleme psikike nuk duhet të kenë fëmijë. Nëse është e mundur, duhet t u propozohet mbrojtje adekuate (qoftë edhe Homoseksualët (çifte ose individë) nuk duhet të kujdesen për fëmijë, qofshin fëmijët e tyre ose të adoptuar. Femër homoseksuale (ose çift homoseksual) nuk duhet të kujdeset për fëmijë, qofshin fëmijët e saj ose të adoptuar. Pranohet që djemtë të martohen në moshën vjet. Pranohet që vajzat të martohen në moshën vjet. Martesat nën moshën 18 vjet duhen ndaluar. Nëse femra është viktimë e dhunës në familje, ndërsa gjatë martesës ka fëmijë, duhen bërë përpjekje për ekzistimin e Femrat me probleme fizike nuk duhet të jetojnë vetë. Për to duhet të kujdeset dikush. Meshkujt me probleme fizike nuk duhet të jetojnë vetë. Për to duhet të kujdeset dikush. Nëse bashkëshorti e rreh bashkëshorten ka gjasa të mëdha që ai të jetë i dhunshëm edhe ndaj fëmijëve dhe anëtarëve të tjerë të Në rastet e problemeve bashkëshortore është me rëndësi të bisedohet me çdo partner në veçanti. Abuzimi seksual është më i pranishëm tek vajzat. Abuzimi seksual është më i pranishëm tek djemtë. Rrallë mund të ushtrohet dhunë ndaj një femre të moshuar. Rrallë mund të ushtrohet dhunë ndaj një mashkulli të moshuar. Meshkujt që keqpërdorin drogën janë raste pa shpresë dhe nuk mund t i kthehen jetës normale. Femrat që keqpërdorin drogën janë raste pa shpresë dhe nuk mund t i kthehen jetës normale. Është më mirë që femra të shfaqet në rolin e një familjeje që merr fëmijë nën kujdes. Femrat dinë të kujdesen më mirë për fëmijët. Femrat dinë të kujdesen më mirë për amvisërinë, krahasuar me meshkujt. Dallimet gjatë aftësisë për të vendosur brenda familjes rezulton me dhunë në familje që ushtrohet ndaj femrave. Meshkujt në kuadër të familjes duhet të kenë fuqi më të madhe për të marrë vendime, krahasuar me femrat. Paratë brenda familjes duhet t i shpenzoj vetëm ai që i ka fituar. Shpenzimin e parave brenda familjes mund ta menaxhoj më mirë mashkulli (babai). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Absolutisht jam dakord Jam dakord Nuk jam dakord Nuk jam dakord aspak Nuk e di Me përgjigjet e deklaratave të caktuara mund të vërehet se një pjesë e punonjësve profesionalë të Qendrave të Punëve Sociale nuk janë të gatshëm të ballafaqohen me sfi dat e kohës së re, duke jetuar funksionuar sipas parimeve patriarkale ose shprehimisht përkrahet besimi stereotip dhe pritjet për rolin e femrës si nënë dhe amvise. Ky konstatim mund të vërehet në një përqindje të madhe të përgjigjeve të punonjësve profesionalë, të cilët janë dakord se femrat mund ta menaxhojnë më mirë amvisërinë, krahasuar me meshkujt dhe se ato janë më të shkathëta gjatë kujdesit për fëmijët. 53

296 Ruajtja e martesës me çdo kusht për shkak të fëmijëve nuk shkon në favor të hulumtimeve të reja, sipas të cilave në raste të caktuara për fëmijët është më mirë të rriten pa njërin prind në ambient të drejtë sesa të jetojnë me dy prindër të cilët kanë mosmarrëveshje dhe nuk kanë raporte të mira. E sipërpërmendura në veçanti vlen për qëndrimin e punonjësve profesional, të cilët vlerësojnë se duhen bërë përpjekje për ruajtjen e martesës në të cilën janë lindur fëmijë, megjithëse nëna mund të jetë viktimë e dhunës në familje. Homofobia e shoqërisë sonë, për fat të keq, vjen në shprehje tek më shumë se 50% të të anketuarve të cilët vlerësojnë se femrat homoseksuale ose martesat homoseksuale nuk ofrojnë bazë të mirë për ruajtjen e fëmijëve, qofshin ato fëmijë të lindur gjatë martesës ose të adoptuar. Gjithashtu shqetëson edhe përqindja e lartë e të anketuarve, të cilët kundrejt përpjekjeve të botës moderne për integrimin e personave me nevoja të veçanta në bashkësinë më të gjerë, janë të mendimit se ato nuk duhet të kenë fëmijë. Në këtë mënyrë atyre u mohohet një e drejtë themelore. Nga ana tjetër, bie në sy perceptimi i një pjese të madhe të punonjësve profesionalë, të cilët janë të mendimit se në rastet e problemeve midis bashkëshortëve është me rëndësi të madhe të bisedohet me secilin prej tyre në veçanti dhe atyre t u jepen shanse të barabarta. Perceptimi i tillë vërehet edhe për sa i përket moshës maksimale për lidhjen e martesës. Një përqindje e madhe e të anketuarve vlerësojnë se duhen ndaluar martesat nën moshën 18 vjeçe. Sipas të gjitha gjasave, mendimi i tillë ka të bëj me përvojën e të anketuarve dhe me njohjen e përgjegjësive që rrjedhin nga një lidhje bashkëshortore, por edhe me përgjegjësinë e të qenit prindër. E sipërpërmendura lë hapësirë për ta analizuar më mirë aspektin gjinor të dispozitës ligjore, e cila me kushte të veçanta lejon lidhjen e martesave midis personave të moshës vjeçe. Punonjësit profesionalë që punojnë në sferën e mbrojtjes dhe shërbimeve sociale, për realizimin me sukses të këtyre programeve, bashkëpunojnë me institucionet e tjera ose me organizatat në kuadër të komunës së tyre. Në grafi kun 14 janë paraqitur institucionet me të cilat bashkëpunojnë punonjësit profesionalë, ndërsa në grafi kun 15 është dhënë mënyra e bashkëpunimit. 54

297 Grafiku 14. Bashkëpunimi i Qendrave të Punëve Sociale me institucionet e tjera Nuk ka bashkëpunim Të tjera Organizatë shëndetësore Bashkëpunimi me institucionet dhe organizatat e tjera Bashkëpunimi me institucionet dhe organizatat e tjera Shkollë e mesme Shkollë fillore Kishë OJQ Lokale Grafiku 15. Mënyra e bashkëpunimit të Qendrave të Punëve Sociale me institucionet e tjera Si Si realizohet bashkëpunimi? Të tjera Programet të përbashkëta Ridërgimi i përdoruesve Shkëmbimi i të dhënave statistikore Takime 55

298 2.2. PUNONJËS TË NJËSIVE TË VETËQEVERISJES LOKALE Duke i pasur parasysh detyrimet e njësive të vetëqeverisjes lokale në sferën e mbrojtjes sociale, që janë defi nuar me Ligjin të mbrojtjes sociale dhe me Ligjin për mundësi të barabarta midis femrave dhe meshkujve, në hulumtim u përfshin edhe 16 komuna (8 komuna rurale dhe 8 komuna urbane). Komunat u zgjodhën sipas kritereve të urbanizimit, madhësisë së tyre sipas territorit që e mbulojnë dhe sipas strukturës etnike të popullatës që jeton në to. Punonjësit profesionalë dhe/ose anëtarët e Komisioneve për mundësi të barabarta në kuadër të komunave, që u zgjodhën rastësisht nga ana e kryetarëve të komunave, u intervistuan nga ana e punonjësve profesionalë në IP Enti i veprimtarive sociale - Shkup TË DHËNA DEMOGRAFIKE Në hulumtim morën pjesë 48 punonjës profesionalë, 32 femra dhe 15 meshkuj, të cilët janë punonjës profesionalë dhe/ose anëtarë të Komisioneve për mundësi të barabarta, në kuadër të njësive të vetëqeverisjes lokale. Grafiku 16. Gjinia e punonjësve profesionalë të Njësive të Vetëqeverisjes Lokale Gjinia e atë anketuarve Meshkuj Femra Në hulumtim morën pjesë punonjës profesionalë të moshave të ndryshme. I anketuari më i ri është i moshës 23 vjeçe, ndërsa më i moshuari është i moshës 61 vjeçe. Mosha mesatare e të anketuarve është rreth 38 vjet. Nga aspekti i profesionit, në hulumtim u përfshinë 25 punonjës profesionalë, 17 juristë, 3 pedagogë dhe 1 psikolog. Dy të anketuarit e tjerë ushtrojnë ndonjë profesion tjetër. 56

299 Nga aspekti i përkatësisë etnike, 34 të anketuar janë shprehur se i takojnë fesë së krishterë, ndërsa 14 të tjerë i takojnë fesë myslimane. Pjesa më e madhe e të anketuarve janë të përkatësisë etnike maqedonase. Shifrat lidhur me përfaqësimin e çdo përkatësie etnike në veçanti janë paraqitur në grafi kun 17. Grafiku 17. Përkatësia etnike e punonjësve profesionalë të Bashkësive Lokale Përkatësia etnike e të anketuarve Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Pjesa më e madhe e punonjësve profesionalë që morën pjesë në hulumtim e fl asin gjuhën maqedonase (47 të anketuar) dhe gjuhën serbe (23 të anketuar). Gjuhët e tjera i fl asin më pak të anketuar, ndërsa numri i tyre është paraqitur në grafi kun 18. Grafiku 18. Gjuhët që i flasin punonjësit profesionalë të Bashkësive Lokale Të tjera Anglisht Gjuha boshnjake Serbisht Gjuha vllehe Gjuha rome Gjuha turke Shqip Gjuha maqedonase Cilët gjuhë i flisni 57

300 Mesatarisht punonjësit profesionalë kanë rreth 8 vjet përvojë pune. Stazh më të gjatë pune ka një punonjës profesional, i cili në sferën përkatëse punon 37 vjet, ndërsa përvojë më të vogël ka një koleg i tij, i cili nuk ka mbushur 1 vit në vendin e punës. Punonjësit profesional që janë përfshirë në këtë hulumtim merren me problematika të ndryshme. Një paraqitje e detajuar e numrit të punonjësve profesionalë dhe kategoritë e sferave profesionale janë dhënë në grafi kun 19. Grafiku 19. Problematikat me të cilat merren punonjësit profesionalë të Bashkësive Lokale Me cilën problematikë merreni? Pjesa më e madhe e të anketuarve që i janë përgjigjur kësaj pyetjeje bëjnë punë administrative, ndërsa pas tyre renditen të anketuarit e angazhuar në sferën e mbrojtjes sociale. Për sa i përket përvojës së punës në sferën profesionale në të cilën janë angazhuar për momentin, mesatarja e përvojës së punës është 6,5 vjet. Një punonjës profesional ka 37 vjet përvojë pune në sferën profesionale, ndërsa punonjësi me stazh më të vogël përvojë pune në sferën përkatëse është angazhuar më pak se 1 vit. 58

301 PYETJE PËR PËRVOJËN E PËRGJITHSHME Rreth gjysma e numrit të përgjithshëm të të anketuarve (23) janë shprehur se nuk kanë kaluar asnjë lloj edukimi gjinor (shikoni grafi kun 20). Edhe në këtë rast, njësoj si në rastin e Qendrave të Punëve Sociale, mund t i supozojmë arsyet e situatës së tillë. Duke e marrë parasysh faktin se në të gjitha komunat e Republikës së Maqedonisë tashmë janë formuar Komisione për mundësi të barabarta, jemi të mendimit se punonjësit profesionalë të njësive të vetëqeverisjes lokale dhe anëtarët e komisioneve duhet të jenë grupi prioritar për edukim, në përputhje me detyrimet që dalin nga Ligji për mundësi të barabarta dhe nga Plani nacional për aksion për barazi gjinore. Për sa i përket listës së trajnimeve që e ka kaluar gjysma tjetër e të anketuarve (shikoni tabelën 30), vëmendje meriton trajnimi për të drejtat e njeriut, barazi dhe mosdiskriminim (20), diskriminimi në bazë të gjinisë (10), dhuna mbi femrat (10) dhe pabarazia socio-ekonomike midis meshkujve dhe femrave (8). Vëmendjen e tërheqin 6 të anketuarit që janë shprehur se kanë kaluar trajnime për implementimin e barazisë gjinore në sferën e punëve dhe mbrojtjes sociale. Ky trajnim u organizua nga ana e IP Enti i veprimtarive sociale, ndërsa grup qëllimor kanë qenë punonjësit profesionalë të Qendrave të Punëve Sociale dhe institucionet e mbrojtjes sociale. Njësitë e vetëqeverisjes lokale nuk kanë qenë pjesë të këtij trajnimi, kështu që mbetet të supozojmë nëse për to janë organizuar trajnime nga ana e ndonjë subjekti tjetër (për të cilin ne nuk jemi informuar) ose është zhvilluar ndonjë trajnim tjetër me të njëjtin emër. Ndërkaq, organizatorë dhe realizues të trajnimeve që i kanë kaluar të anketuarit zakonisht kanë qenë organizata të caktuara ndërkombëtare dhe sektori joqeveritar. Grafiku 20. A kanë ndjekur punonjësit profesionalë të Bashkësive Lokale trajnime gjinore? Trajnime gjinore Po Jo 59

302 Tabela 30. Tema e trajnimit që e kanë kaluar punonjësit profesionalë të bashkësive lokale Tema Përgjigjet Të drejtat e njeriut, barazia dhe mosdiskriminimi 20 Pabarazia socio-ekonomike midis meshkujve dhe femrave 8 Diskriminimi në bazë të gjinisë 10 Dhuna mbi femrat 10 Përfshirja e dimensionit gjinor në rrjedhat shoqërore kryesore 10 Implementimi i barazisë gjinore në punën dhe mbrojtjen sociale 6 TË TJERA Gjendja e femrës në rajonet rurale 2 Ligji për nëpunësit publik 1 Ligji për parandalimin e diskriminimit 1 Gjatë punës së përditshme punonjësit profesionalë të vetëqeverisjes lokale veprojnë konform dispozitave ligjore (Ligji për vetëqeverisjen lokale, Ligji për mbrojtje sociale, Ligji për familjen, Ligji për sanksionet, Ligji për të drejtat e të miturve etj). Në përputhje me qëllimin e hulumtimit edhe në këtë rast ka qenë me rëndësi të konstatohet nëse punonjësit profesionalë, në varësi të gjinisë së tyre, janë të mendimit se legjislacioni në fuqi është përshtatur me nevojat e personave në rreziqe të ndryshme sociale dhe a është përshtatur nga aspekti gjinor. Tabela 31. A është përshtatur legjislacioni në fuqi me nevojat e personave në rreziqe sociale Harmonizimi i legjislacionit në fuqi me nevojat e personave në rreziqe sociale Po Jo Nuk e di Në total Meshkuj Femra Në total c2 = 0,04 df=2 c=0,029 p>0,05 Tabela 31 tregon se midis gjinisë së të anketuarve dhe mendimit për harmonizimin e legjislacionit në fuqi me nevojat e personave në rreziqe sociale ekziston një korrelacion i vogël statistikor (χ 2 = 0,04 df=2 c=0,029 p>0,05). Më saktësisht, rreth gjysma e të anketuarve (44,7%) të të dy gjinive vlerësojnë se legjislacioni në fuqi është harmonizuar me nevojat e personave në rreziqe sociale. Pjesa tjetër ka dhënë përgjigje negative (21,3%), ose janë përgjigjur se nuk e dinë (34%). Edhe në këtë rast, asnjëri nga të anketuarit nuk dha shpjegime plotësuese për qëndrimet. 60

303 Tabela 32. Aspekti gjinor i legjislacionit Aspekti gjinor i legjislacionit Po Jo Nuk e di Në total Meshkuj Femra Në total c2 = 0,753 df=2 c=0,126 p>0,05 Në tabelën 32 gjithashtu mund të shihet se midis gjinisë së punonjësve të Njësive të Vetëqeverisjes Lokale dhe mendimit për aspektin gjinor të legjislacionit, ekziston një korrelacion i vogël statistikor (χ2 = 0,753 df=2 c=0,126 p>0,05). Edhe në këtë rast shqetëson fakti që rreth gjysma e të anketuarve (49%) nuk e dinë nëse legjislacioni e trajton drejtë aspektin gjinor. Ndërkaq, 29,8% kanë dhënë përgjigje pozitive, ndërsa 21,2% përgjigje negative. Shifrat e tilla shtrojnë dilemën nëse punonjësit profesionalë janë edukuar drejtë për ta perceptuar barazinë gjinore në kuadër të ligjeve. Hulumtimi konstatoi se përveç legjislacionit nuk ekziston lidhje e rëndësishme statistikore midis gjinisë së punonjësve profesionalë dhe përgjigjeve të tyre lidhur me pyetjen nëse gjatë përgatitjes së programeve nga sfera e mbrojtjes sociale ose planeve lokale për barazi gjinore dhe zhvillim ekonomik lokal, i marrin parasysh të dhënat statistikore sipas gjinive dhe rreziqet sociale me të cilat ballafaqohen femrat dhe meshkujt, vajzat dhe djemtë në komunat e tyre. Shikoni Tabelën 33. Tabela 33. A merren parasysh të dhënat statistikore të veçuara sipas gjinisë dhe rreziqet sociale me të cilat ballafaqohen femrat dhe meshkujt dhe vajzat dhe djemtë në kuadër të komunës? A merren parasysh gjatë përgatitjes së programeve nga sfera e mbrojtjes sociale ose planeve lokale për barazi gjinore dhe zhvillim ekonomik lokal të dhënat statistikore të veçuara sipas gjinive dhe rreziqet sociale me të cilat ballafaqohen femrat dhe meshkujt, vajzat dhe djemtë në komunat e tyre. Po Jo Nuk e di Në total Meshkuj Femra Në total c 2 = 2,256 df=2 c=0,214 p>0,05 61

304 Rreth gjysma e të anketuarve (46.9%) kanë konfi rmuar se gjatë përgatitjes së programeve nga sfera e mbrojtjes sociale ose planeve lokale për barazi gjinore dhe zhvillim ekonomik lokal i marrin parasysh të dhënat statistikore të veçuara sipas gjinisë dhe rreziqet sociale me të cilat ballafaqohen meshkujt dhe femrat dhe djemtë dhe vajzat në komunat e tyre. Ndërkaq, 17% nuk i marrin parasysh të njëjtat, ndërsa 36,1% kanë dhënë përgjigjen Nuk e di. Nga buxheti vjetor i një komune, një pjesë e mjeteve ndahen për programe nga sfera e mbrojtjes sociale. Tabela 34 e tregon përqindjen e mjeteve që ndahen për këtë qëllim, por vetëm për komunat që i janë përgjigjur kësaj pyetjeje. Tabela 34: Përqindja e mjeteve që ndahen për ndihmë sociale Komuna % e mjeteve që ndahen për mbrojtjen sociale Shtip 5,8% Karbincë 6% Strumicë 18,6% Vrapçishtë 1% Manastir 19,7% Ohër 0,65% Aerodrom 7,72% Grafi ku 21 tregon se rreth gjysma e punonjësve të vetëqeverisjes lokale (23) nuk e dinë nëse programi i tyre për mbrojtje sociale i targeton femrat, kërkon masa të veçanta për femrat ose merret me avancimin e barazisë midis femrave dhe meshkujve. Ndërkaq, 15 të anketuar të tjerë kanë dhënë përgjigje pozitive, 7 të tjerë përgjigje negative, ndërsa 3 nuk i janë përgjigjur kësaj pyetje.. 62

305 Grafiku 21. Targetimi i femrave në programet e Bashkësive Lokale Targetimi i femrave në programet e Bashkësive Lokale Në përputhje me të dhënat e grafi kut 21 mund të konstatohet se bëhet fjalë për mungesë informimi të të anketuarve lidhur me legjislacionin dhe politikat që ndërmerren në sferën e barazisë gjinore në Republikën e Maqedonisë. Nga ana tjetër, të dhënat mund të konsiderohen si mosrealizim të mandatit kryesor të Komisioneve për mundësi të barabarta në kuadër të Njësive të Vetëqeverisjes Lokale. Për këtë hulumtim me rëndësi ishte gjinia e punonjësve profesionalë lidhur me pyetjen nëse Programi i tyre për mbrojtje sociale i targeton femrat, rezulton me masa të veçanta ndaj femrave ose me avancimin e barazisë midis meshkujve dhe femrave. Në Tabelën 35 janë paraqitur përgjigjet e të anketuarve. Tabela 35: Targetimi i femrave në programet e bashkësisë lokale Targetimi i femrave në programet e bashkësisë lokale Po Jo Nuk e di Në total Meshkuj Femra Në total c 2 = 3,772 Df=2 c=0,278 p>0,05 Në tabelën 35 mund të shihet se rreth gjysma e meshkujve (53,8%) dhe femrave (50%) të anketuara nuk e dinë nëse programet e mbrojtjes sociale i targetojnë femrat, përmbajnë masa të veçanta për femrat ose kanë për qëllim avancimin e barazisë midis meshkujve dhe femrave. 63

306 PYETJE PËR QASJEN NË PUNË Për sa i përket 48 të anketuarve të BNJVL, 32 prej tyre janë përgjigjur se nuk sigurojnë të dhëna të veçuara sipas gjinisë (shikoni grafi kun 22). Fakti që 66,7% të të anketuarve nuk sigurojnë të dhëna të tilla, ndoshta ka të bëj me faktin që në kuadër të Njësive të Vetëqeverisjes Lokale nuk ekziston sistem për sigurimin e të dhënave për përdoruesit të shërbimeve të tyre ose të dhëna që kanë të bëjnë me njohjen e aspektit gjinor. Në këtë kontekst duhet theksuar se deri në janar të vitit 2012, kur është ndryshuar Ligji për mundësi të barabarta, ato kanë pasur për detyrë të sigurojnë të dhëna vetëm për resurset njerëzore, por jo edhe ët dhëna për shërbimet që i ofrojnë. Me ndryshimet e fundit, në përputhje me Ligjin për mundësi të barabarta (janar 2012), të gjitha institucionet qeveritare dhe publike të të gjitha niveleve kanë për detyrë të sigurojnë statistika gjinore për përdoruesit e shërbimeve që i ofrojnë. Grafiku 22. Të dhëna të veçuara sipas gjinisë Të dhëna të veçuara sipas gjinisë Po Jo Grafi ku 23 e tregon llojin e problemeve sociale që paraqiten më shpesh nga ana e meshkujve dhe femrave në kuadër të njësive të vetëqeverisjes lokale. 64

307 Grafiku 23. Lloji i problemeve sociale që i paraqesin më shpesh meshkujt dhe femrat në kuadër të Njësive të Vetëqeverisjes Lokale Problemet sociale Në grafikun e mësipërm mund të shihet se edhe në kuadër të vetëqeverisjes lokale meshkujt dhe femrat paraqesin probleme të ndryshme. Të anketuarit që kanë dhënë përgjigje e veçojnë dhunën në familje si problem social që paraqitet më shpesh nga ana e femrave, ndërsa papunësinë si problem social më shpesh e paraqesin meshkujt. Sipas të dhënave të siguruara, të dy gjinitë pothuajse në mënyrë të njëjtë i paraqesin problemet në familje dhe problemet fi nanciare. Ndërkaq, 15 të anketuar janë të mendimit se meshkujt dhe femrat kanë nevoja të ndryshme për të njëjtin rrezik social, 4 prej tyre mendojnë se ato kanë nevoja të njëjta, ndërsa pjesa më e madhe e të anketuarve (24) nuk kanë ditur t i përgjigjen pyetjes. Për dallim prej tyre, 5 punonjës profesionalë nuk i janë përgjigjur pyetjes. Të dhënat e fi tuara janë shqetësuese sepse me to arrihet në konkluzionin se punonjësit profesionalë në kuadër të Njësive të Vetëqeverisjes Lokale nuk i detektojnë nevojat e ndryshme për të njëjtin rrezik social tek përdoruesit e gjinive të ndryshme ose ato nuk janë pjesë e shërbimeve që i ofrojnë. 65

308 Grafiku 24. Nevoja të ndryshme për një rrezik social tel meshkujt dhe femrat Nevoja të ndryshme për një rrezik social tel meshkujt dhe femrat PYETJE PËR PËRVOJËN GJATË OFRIMIT TË SHËRBIMEVE SOCIALE Tabela 36 e tregon raportin midis gjinive të punonjësve profesionalë dhe pyetjen nëse gjatë punës së tyre u ka ndodhur që palët ta refuzojnë bisedën me to për arsye të ndryshme. Tabela 36. Raporti midis gjinive të punonjësve profesionalë dhe arsyet për të cilat palët nuk duan të bisedojnë me to Arsyet për të cilat pala nuk ka dashur të bisedoj me punonjësit profesionalë PO JO PO JO Gjinia Juaj Përkatësia Juaj etnike Mosha Juaj Feja Juaj Gjuha që e fl isni Të tjera (Çfarë) Rezultatet e fi tuara tregojnë dallime të vogla statistikore. Në rezultatet e fi tuara mund të shihet se palët më shumë refuzojnë të bisedojnë me punonjëset profesionale për disa arsye (3 për shkak të gjinisë, 4 për shkak të moshës, 1 për shkak të gjuhës). Njësoj si në rastin e Qendrave të Punëve Sociale edhe në pyetësorin për Bashkësitë e Vetëqeverisjes 66

309 Lokale mungon pyetja me të cilën do të defi nohej profi li i përdoruesve që nuk duan të bisedojnë me punonjësit ose punonjëset profesionale, me ndihmën e të cilave do të ishim në gjendje të jepnim shpjegime plotësuese. Grafi ku 25 tregon se në Bashkësitë Lokale punonjësve profesionalë gjatë punës rrallë u ka ndodhur që partneri ose një anëtar i familjes të shpreh dëshirë për të biseduar në emër të partnerit tjetër ose anëtarit tjetër të familjes në praninë e tij. Për sa i përket kësaj çështjeje nga 48 të anketuar vetë 8 kanë dhënë përgjigje pozitive. Megjithëse me një përqindje shumë më të ulët, krahasuar me Qendrat e Punëve Sociale, edhe në rastin e Bashkësive Lokale si shembull janë marrë familjet shqiptare,m në të cilat më moshuari i familjes fl et në emër të anëtarëve më të rinj, ndërsa bashkëshorti fl et në emër të të shoqes. Në këtë kontekst, neve nuk na mbetet asgjë tjetër përveç të konfi rmojmë se sipas të gjitha gjasave bëhet fjalë për ndikimin e traditës kulturore me nuanca patriarkale, por edhe për barrierat gjuhësore për shkak të të cilave femrat dhe fëmijët e përkatësisë etnike shqiptare, sidomos ato të rajoneve rurale, nuk e njohin mirë gjuhën e bashkësisë etnike shumicë në Republikën e Maqedonisë, që besohet se ka të bëj me traditën patriarkale dhe me kufizimin e kontakteve në sferën publike. Grafiku 25. A Ju ka ndodhur që një bashkëshort ose bashkëshorte të kërkoj të bisedoj me Ju në emër të partnerit ose partneres, në pranin e saj ose të tij? Bisedë në emër të partnerit/partneres Po Jo Punonjësit profesionalë në kuadër të bashkësive lokale gjatë punës së tyre të përditshme kanë kontakte dhe ofrojnë shërbime profesionale për personat e kategorive të ndryshme. Megjithëse, ato gjatë punës nuk kanë mundësi për t i zgjedhur kategoritë e përdoruesve me të cilat do të kishin dashur të punojnë, në hulumtim atyre u është dhënë mundësia për t u përgjigjur lidhur me llojin e përdoruesve të shërbimeve sociale me 67

310 të cilët nuk do të preferonin ose nuk do të kishin dashur të punojnë. Në grafi kun 26 janë dhënë përgjigjet e tyre. Grafiku 26. Me cilët përdorues të shërbimeve sociale do të kishin dashur, nuk do të kishin dashur ose nuk u bën përshtypje të punojnë punonjësit profesionalë? Me grafikun e mësipërm mund të shihet se edhe punonjësit profesionalë të BNJVL shprehin gatishmëri për të punuar me të gjitha kategoritë e përdoruesve të shërbimeve sociale. Në këtë kontekst bien në sy kategoritë e personave që nuk preferohen për të punuar, midis të cilave veçohen pothuajse të njëjtat kategori të personave që janë veçuar 68

311 edhe nga ana e punonjësve profesionalë të Qendrave të Punëve Sociale, më saktësisht personat që abuzojnë me fëmijët, ushtruesit e dhunës në familje, homoseksualët, femrat homoseksuale, përdoruesit e drogave dhe personat që vuajnë nga ndonjë sëmundje seksuale ngjitëse. Si kategori që preferohen për të punuar janë veçuar të rinjtë, të moshuarit, të varfrit, fëmijët e rrugëve dhe femrat viktima të abuzimit seksual. Megjithëse të gjithë përdoruesve në Qendrat e Punëve Sociale (atyre që marrin ndihmë në të holla dhe që fi tojnë shërbime sociale) u hapen dosje, rezultatet e hulumtimit treguan se në Njësitë e Vetëqeverisjes Lokale zakonisht për përdoruesit nuk hapen dosje (shikoni grafi kun 27). Grafiku 27. Në cilin emër hapet dosja? Në cilin emër e hapni dosjen? Pjesa më e madhe e të anketuarve (37) janë përgjigjur se gjatë punës së tyre nuk hapin dosje për përdoruesit e shërbimeve sociale. Ato që kanë pasur nevojë të hapin dosje, të njëjtën e kanë hapur në emër të bashkëshortit ose në emër të dy partnerëve. Edhe në këtë rast, njësoj si në rastin e Qendrave të Punëve Sociale, mund të supozojmë se bëhet fjalë për bindjen e punonjësve profesionalë se meshkujt janë më fl eksibilë, më të arsimuar dhe i njohin më mirë institucionet dhe të drejtat. Nëse supozimi ynë është i saktë, i njëjti na kthen në besimin tradicional për rolin e meshkujve dhe femrave në familje dhe shoqëri. Në përputhje me qëllimin e hulumtimit, punonjësit profesionalë janë pyetur sa janë dakord me deklaratat. Qëndrimet dhe përgjigjet e tyre janë dhënë në tabelën

312 Tabela 37: Dakordimi me deklarata të caktuara Absolutisht jam dakord Jam dakord Nuk jam dakord Nuk jam dakord aspak Nuk e di Harxhimin e parave në familje më mirë e bën mashkulli (babai) Paratë në familje duhet t i harxhojë vetëm ai që i ka fituar Meshkujt në familje duhet të kenë fuqi më të madhe për të marrë vendime krahasuar me femrat Fuqia e pabalancuar lidhur me vendimmarrjen në familje rezulton me dhunë familjare ndaj femrave në familje Femrat e menaxhojnë më mirë amvisërinë krahasuar me meshkujt Femrat dinë të kujdesen më mirë për fëmijët Është më mirë që femra të shfaqet në rolin e një familjeje që merr fëmijë nën kujdes Femrat që keqpërdorin drogën janë raste pa shpresë dhe nuk mund t i kthehen jetës normale Meshkujt që keqpërdorin drogën janë raste pa shpresë dhe nuk mund t i kthehen jetës normale Rrallë mund të ushtrohet dhunë ndaj një mashkulli të moshuar Rrallë mund të ushtrohet dhunë ndaj një femre të moshuar Djemtë seksualisht abuzohen më shpesh krahasuar me vajzat Në rastet e problemeve bashkëshortore është me rëndësi të madhe të bisedohet me secilin partner në veçanti Nëse bashkëshorti e rreh bashkëshorten ka gjasa të mëdha që ai të jetë i dhunshëm edhe ndaj fëmijëve dhe anëtarëve të tjerë të familjes Meshkujt me probleme fizike nuk duhet të jetojnë vetë. Për to duhet të kujdeset dikush Femrat me probleme fizike nuk duhet të jetojnë vetë. Për to duhet të kujdeset dikush Nëse femra është viktimë e dhunës në familje, ndërsa gjatë martesës ka fëmijë, duhen bërë përpjekje për ekzistimin e martesës Martesat nën moshën 18 vjet duhen ndaluar Pranohet që vajzat të martohen në moshën vjet Pranohet që djemtë të martohen në moshën vjet Femër homoseksuale (ose çift homoseksual) nuk duhet të kujdeset për fëmijë, qofshin fëmijët e saj ose të adoptuar Homoseksualët (çifte ose individë) nuk duhet të kujdesen për fëmijë Femrat me probleme psikike nuk duhet të kenë fëmijë. Nëse është e mundur, duhet t u propozohet mbrojtje adekuate (qoftë edhe sterilizim). Meshkujt me probleme psikike nuk duhet të kenë fëmijë. Nëse është e mundur, duhet t u propozohet mbrojtje adekuate (qoftë edhe sterilizim) Femër e pamartuar ose e ve nuk është kandidate e mirë për të qenë familje që do të pranoj fëmijë nën kujdestari Mashkull i pamartuar ose i ve nuk është kandidat i mirë për të qenë familje që do të pranoj fëmijë nën kujdestari

313 Me përgjigjet e dhëna mund të shihet se një pjesë e punonjësve profesionalë të bashkësisë lokale e përkrahin besimin stereotip dhe pritjet për rolin e femrës si nënë dje amvise. Ky element mund të vërehet tek një përqindje e madhe e përgjigjeve të punonjësve profesionalë që janë dakord se femrat e udhëheqin më mirë amvisërinë, krahasuar me meshkujt, se ato janë më të shkathëta në kujdesin për fëmijët dhe se është më mirë që një femër të shfaqet në rolin e një bartëseje të një familjeje përkujdesëse. Për fat të keq, homofobia vërehet edhe tek më shumë se 60% të të anketuarve të NJVL sepse edhe ato janë të mendimit se martesat midis femrave homoseksuale ose çifteve homoseksuale nuk ofrojnë bazë të mirë për ruajtjen e fëmijëve, qofshin fëmijë të tyre ose të adoptuar. Gjithashtu, shqetëson edhe përqindja e lartë e të anketuarve që mendojnë se personat me nevoja të veçanta nuk duhet të kenë fëmijë. Kontradiktor është vlerësimi i të anketuarve të cilët janë të mendimit se nuk duhen ndaluar martesat e personave nën moshën 18 vjeçe. Ato njëkohësisht nuk janë dakord me lidhjen e martesave midis djemve dhe vajzave të moshës vjeçe. Këto të anketuar kanë një mendim pozitiv për sa i përket deklaratës se personat e pamartuar janë kandidatë të mirë për të marrë fëmijë nën përkujdesje. Edhe bashkësitë lokale bashkëpunojnë me institucione ose organizata të tjera për programet për mbrojtje dhe shërbime sociale. Në përgjigjet e dhëna në vend të parë gjenden organizatat joqeveritare lokale (29 përgjigje), ndërsa pas tyre gjenden shkollat fi llore (25), organizatat shëndetësore (20) dhe shkollat e mesme (17). Ndërkaq, 5 të anketuar janë shprehur se bashkëpunojnë me organizata të tjera që nuk janë përmendur në këtë broshurë. Si mënyra bashkëpunimi janë theksuar mbledhjet e përbashkëta (34), shkëmbimi i përgjigjeve statistikore dhe përgatitja e programeve të përbashkëta (19) dhe ridërgimi i përdoruesve të shërbimeve sociale (15). 71

314 2.3. PËRDORUES TË SHËRBIMEVE SOCIALE NË QENDRAT E PUNËVE SOCIALE Në këtë pjesë të publikimit janë paraqitur rezultatet e hulumtimit të mendimit të përdoruesve të shërbimeve të QPS-ve, që u realizua me përkrahjen e punonjësve profesionalë të të gjitha QPS-ve që morën pjesë në hulumtim. Përdoruesit me të cilët është realizuar hulumtimi janë zgjedhur rastësisht TË DHËNA DEMOGRAFIKE Me hulumtimin janë përfshirë 500 të anketuar, më saktësisht 233 meshkuj dhe 260 femra. Shtatë persona nuk kanë dhënë përgjigje për këtë pyetje. Për sa i përket moshës, i anketuari më i ri është i moshës 13 vjeçe, ndërsa më i moshuari është i moshës 19 vjeçe. Mosha mesatare e të anketuarve që janë përfshirë në hulumtim është rreth 39 vjet, ndërkaq për sa i përket vendbanimit, 72,2% të të anketuarve jetojnë në rajone urbane (361), ndërsa 26,6% në rajone rurale (133). Për 6 persona (1,2%) nuk ekzistojnë të dhëna për rajonin në të cilin jetojnë. Në tabelën 38 është dhënë përkatësia etnike e të anketuarve sipas gjinisë së tyre. Mund të vërehet se pjesa më e madhe e të anketuarve janë maqedonas (71,2%), pas tyre gjenden romët (11,6%), shqiptarët (8,8%), turqit (5,2%), vllehët (0,2%), serbët (0,8%) dhe boshnjakët(1,2%), ndërsa bashkësitë e tjera janë të pranishme me (0,8%). Tabela 38. Përkatësia etnike e përdoruesve të shërbimeve sociale në Qendrat e Punëve Sociale Përkatësia etnike Meshkuj Femra NË TOTAL Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Vllehë Serbë Boshnjakë Të tjerë Nga aspekti statistikor korrelacioni midis gjinisë dhe përkatësisë etnike nuk është i rëndësishëm (χ 2 = 8,209 df=7 c=0,128 p>0,05). Raporti midis meshkujve dhe femrave të anketuara është i ngjashëm tek bashkësitë e ndryshme etnike. Për sa i përket statusit civil, 257 të anketuar janë meshkuj/femra, 106 janë të divorcuar, 83 janë të pamartuar, 27 janë i/e ve, ndërsa 26 72

315 jetojnë në bashkësi jashtëmartesore. Ndërkaq, për 1 të anketuar nuk dihet statusi civil. Në tabelën 39 është dhënë shkalla e arsimit të përdoruesve të shërbimeve sociale, sipas gjinisë së tyre. Gjatë hulumtimit u konstatua se përqindja e përdoruesve të shërbimeve sociale sipas shkallës së arsimit nuk ka të bëj me gjininë (χ 2 = 3,094 df=3 c=0,079 p>0,05). Gjendja e tillë lidhet me konkluzionin se meshkujt dhe femrat, pa dallim të shkallës së arsimit, kur ballafaqohen me një problem të caktuar social, drejtohen në Qendrat e Punëve Sociale. Tabela 39. Shkalla e arsimit të përdoruesve të shërbimeve sociale sipas gjinisë. Shkalla e arsimit Meshkuj Femra Në Total Pa arsim Arsim fi llor i pambaruar Arsim fi llor Paralele e veçantë e arsimit fillor 1 / 1 Arsim i mesëm Arsim special Shkollë e lartë profesionale Arsim sipëror Magjistraturë Doktorat / 1 1 NË TOTAL c 2 = 4,743 df=9 c=0,098 p>0,05 Gjatë hulumtimit u konstatua se gjinia është me rëndësi për kategori të caktuara të shërbimeve sociale, varësisht statusit të tyre të punës (tabela 40). Tabela 40. Statusi i punës i përdoruesve të shërbimeve sociale sipas gjinisë Statusi i punës Meshkuj Femra NË TO- TAL i/e punësuar i/e papunë nxënës/e - student/e pensionist/e përdorues/e i/e një pensioni familjar përdorues/e i/e një pensioni invalidor person i paaftë për punë amvise / 6 6 të tjera NË TOTAL

316 Nga aspekti gjinor është e qartë se problemi akut me papunësinë pothuajse në mënyrë të njëjtë i ka prekur meshkujt dhe femrat e intervistuar, që janë përdorues të shërbimeve sociale. Variacione të caktuara gjinore mund të vërehen në kategorinë nxënës/studentë, në të cilën dominon gjinia mashkullore, që në fakt përputhet me të dhënat e Qendrës së resurseve, me të cilat mund të shihet se djemtë, për dallim nga vajzat, në një numër shumë më të madh janë evidentuar si kryerës të mitur të veprave penale. Në mungesë të një përkufi zimi të qartë të termit amvis-amvise ne e theksojmë kuriozitetin e 6 amvisave të evidentuara si përdoruese të ndonjë shërbimi, kundrejt mungesës së meshkujve amvisë që janë përdorues të shërbimeve sociale. Gjithashtu, gjatë hulumtimit u konstatua se ekziston një korrelacion midis gjinisë së personave që përdorin shërbimet sociale dhe përkatësisë së tyre etnike. Me ndihmën e tabelës 41 mund të vërehet se tek anketuarit e zgjedhur rastësisht femrat dhe meshkujt e fesë së krishterë drejtohen më shpesh për shërbime sociale, krahasuar me femrat e feve të tjera. Tabela 41. Feja e përdoruesve të shërbimeve sociale Feja Ortodokse/E krishterë Myslimane Të tjera Në total Meshkuj Femra Në total χ 2 = 6,075 df=2 c=0,110 p<0,05 Në Tabelën 42 është dhënë numri i përgjithshëm i anëtarëve të familjeve të të anketuarve, numri i anëtarëve të mitur dhe të moshës madhore të këtyre familjeve dhe numri i fëmijëve të përdoruesve të shërbimeve sociale. 74

317 Tabela 42. Numri i personave (të mitur dhe të moshës madhore) dhe numri i fëmijëve në një familje Numri i personave Numri i personave Numri i personave Numri i personave Numri i përgjithshëm i anëtarëve të familjes Një Dy Tre Katër Pesë Gjashtë Shtatë Tetë Nëntë Anëtarë të mitur të familjes Një Dy Tre Katër Pesë Anëtarë të moshës madhore të familjes Një Dy Tre Katër Pesë Gjashtë Numri i fëmijëve Nuk ka fëmijë Një Dy Tre Katër Pesë Gjashtë Shtatë Me ndihmën e tabelës së mësipërme mund të shihet se, sipas numrit të anëtarëve të familjes, pjesa më e madhe e familjeve të të anketuarve kanë nga 4 anëtarë (145). Gjithashtu, pjesa dërmuese e të anketuarve në familjet e tyre kanë nga 2 anëtarë të mitur (142) dhe nga 2 anëtarë të moshës madhore (215). Sipas numrit të fëmijëve, pjesa më e madhe e përdoruesve të shërbimeve sociale kanë nga 2 fëmijë (179). Nga numri i përgjithshëm i të anketuarve (500), pothuajse të gjithë (475 persona) e fl asin gjuhën maqedonase. Gjuhën serbe e fl asin 126 persona, 75 të tjerë e fl asin gjuhën shqipe, 58 gjuhën rome, 37 gjuhën turke, 19 gjuhën boshnjake, ndërsa 5 të tjerë e fl asin gjuhën vllehe. Për dalim prej tyre, 63 persona janë përgjigjur se fl asin një gjuhë tjetër. 75

318 LLOJI DHE KËNAQËSIA NGA SHËRBIMET SOCIALE Për hulumtimin interesante ishte edhe arsyeja për të cilën përdoruesit drejtohen në Qendrat Sociale. Përgjigjet e tyre janë prezantuar në katër tabela, në të cilat në mënyrë tabelare janë kryqëzuar të dhënat sipas gjinisë, përkatësisë etnike, shkallës së arsimit, statusit të punës dhe vendbanimit. Tabela 43. Lloji i shërbimeve për përdoruesit meshkuj dhe femra të QPS-ve, sipas përkatësisë etnike Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Vllehë Serbë Boshnjakë Të tjerë Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Në total Pa përgjigje Përdorues të ndihmave në të holla Dhuna në familje Problemet në martesë dhe familje (shkurorëzimi, rregullimi i kontakteve prindër-fëmijë) Probleme me edukimin dhe sjelljen e fëmijëve Probleme me anëtarët e familjes që kanë pengesa gjatë zhvillimit Kujdestaria, adop mi, familjet përkujdesëse Papunësia dhe varfëria Akomodimi në ins tucionet përkatëse Puna profesionale këshilluese dhe informa ve Probleme me varësitë Në total

319 Tabela 44. Lloji i shërbimeve të meshkujve dhe femrave përdorues të shërbimeve të QPS-ve sipas shkallës së arsimit Pa arsim Arsim fillor i pambaruar Arsim fillor Paralele e veçantë e arsimit fillor Arsim i mesëm Arsim special Shkollë e lartë profesionale Arsim sipëror Magjistraturë Doktoratë Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Në total Pa përgjigje Përdorues të ndihmave në të holla Dhuna në familje Problemet në martesë dhe familje (shkurorëzimi, rregullimi i kontakteve prindërfëmijë) Probleme me edukimin dhe sjelljen e fëmijëve Probleme me anëtarët e familjes që kanë pengesa gjatë zhvillimit Kujdestaria, adop mi, familjet përkujdesëse Papunësia dhe varfëria Akomodimi në ins tucionet përkatëse Puna profesionale këshilluese dhe informa ve Probleme me varësitë Në total

320 Tabela 45. Lloji i shërbimeve për përdoruesit meshkuj dhe femra të QPS-ve, sipas statusit të punës i/e punësuar i/e papunë nxënës/e student/e pensi onist/e Përdorues/e të një pensioni familjar Përdorues/e të një pensioni invalidor Person i paa ë për punë Amvise Të tjera Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Pa përgjigje Përdorues të ndihmave në të holla Dhuna në familje Problemet në martesë dhe familje (shkurorëzimi, rregullimi i kontakteve prindër-fëmijë) Probleme me edukimin dhe sjelljen e fëmijëve Probleme me anëtarët e familjes që kanë pengesa gjatë zhvillimit Kujdestaria, adop mi, familjet përkujdesëse Papunësia dhe varfëria Akomodimi në ins tucionet përkatëse Puna profesionale këshilluese dhe informa ve Probleme me varësitë Në total

321 Tabela 46. Lloji i shërbimeve për përdoruesit meshkuj dhe femra të QPS-ve, sipas vendbanimit Tabela 46 Zonë urbane Zonë rurale Meshkuj Femra Në total Meshkuj Femra Në total Në total Pa përgjigje Përdorues të ndihmave në të holla Dhuna në familje Problemet në martesë dhe familje (shkurorëzimi, rregullimi i kontakteve prindër-fëmijë) Probleme me edukimin dhe sjelljen e fëmijëve Probleme me anëtarët e familjes që kanë pengesa gjatë zhvillimit Kujdestaria, adoptimi, familjet përkujdesëse Papunësia dhe varfëria Akomodimi në institucionet përkatëse Puna profesionale këshilluese dhe informative Probleme me varësitë Në total Për të gjitha përgjigjet është përllogaritur testi χ 2 lidhur me gjininë e përdoruesve të shërbimeve sociale, përkatësinë e tyre etnike, statusin e punës dhe vendbanimin. Në vazhdim janë dhënë tabelat me përgjigjet e fi tuara me rëndësi statistikore. 79

322 Tabelat 47 dhe 48 edhe njëherë e konfi rmojnë faktin se rastet e dhunës në familje viktima më të shpeshta janë femrat, të cilat gjithashtu janë më shumë të gatshme për të kërkuar ndihmë lidhur me problemet bashkëshortore. Përjashtim bën tabela 49, në të cilën edhe njëherë është theksuar fakti se problemet me edukimin dhe sjelljen janë më të theksuara tek djemtë. Tabela 47. Numri i përdoruesve meshkuj dhe femra të shërbimeve sociale që kanë kërkuar ndihmë për dhunën në familje Ndihma e kërkuar për dhunën në familje Meshkuj 3 Femra 36 Në total 39 Tabela 48. Numri i përdoruesve meshkuj dhe femra të shërbimeve sociale që kanë kërkuar ndihmë për problemet bashkëshortore Ndihma e kërkuar për problemet bashkëshortore Meshkuj 51 Femra 81 Në total 132 Tabela 49. Numri i përdoruesve meshkuj dhe femra të shërbimeve sociale që kanë kërkuar ndihmë për edukimin dhe sjelljen e fëmijëve Ndihma e kërkuar për edukimin dhe sjelljen e fëmijëve Meshkuj 34 Femra 15 Në total 49 Me ndihmën e tabelës 50 shohim se si përdorues të ndihmës sociale zakonisht paraqiten maqedonasit. Për dallim prej tyre, shqiptarët, turqit, romët dhe personat e kategorive të tjera kërkojnë më pak ndihmë sociale. Tabela 50. Përkatësia etnike e përdoruesve të ndihmës sociale Përkatësia etnike e përdoruesve të ndihmës sociale në të holla Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Të tjerë

323 Me ndihmën e tabelës 51 mund të shihet se maqedonasit zakonisht kanë kërkuar ndihmë si rezultat të mosmarrëveshjeve brenda martesës. Pothuajse një e treta e maqedonasve janë drejtuar në Qendrat e Punëve Sociale për të kërkuar ndihmë. Pas tyre renditen turqit, shqiptarët dhe romët, të cilët marrin pjesë me një përqindje përafërsisht të njëjtë për sa u përket problemeve të këtij lloji. Gjendja e tillë nga njëra anë ka të bëj me njëfarë harmonie brenda martesës ose me një mbyllje të grupit familjar ndaj shoqërisë si rezultat të vlerave dhe roleve tradicionale që janë pranuar. Tabela 51. Përkatësia etnike e personave që kanë denoncuar probleme bashkëshortore Përkatësia etnike e personave që kanë denoncuar probleme bashkëshortore Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Të tjerë Me ndihmën e tabelës 52 mund të arrihet në konkluzionin se personat e zonave urbane më shpesh shfaqen si përdorues të ndihmës në të holla, që sipas të gjitha gjasave ka të bëj me qasjen më të lehtë në institucionet dhe resurset. Tabela 52. Përdorues të ndihmës në të holla sipas vendbanimit Ndihma në të holla Në total Zonë urbane Zonë rurale Në total c 2 = 6,902 df=1 φ=0,118 p<0,01 Me ndihmën e tabelës 53 mund të shihet se personat e zonave urbane më shpesh i përdorin konsultimet që kanë të bëjnë me martesën dhe familjen, që ofrohen nga ana e Qendrave të Punëve Sociale, që rezulton me konkluzionin se individët që jetojnë në qytetet janë më të hapur për denoncimin e problemeve familjare, por nuk duhet anashkaluar fakti se ato janë më të informuar, kanë qasje më të lehtë në institucionet dhe janë më të informuar me fushatat e ndryshme dhe tribunat për cilësinë e jetës dhe me ndërrimin e roleve të mashkullit dhe femrës në shoqëri dhe familje. 81

324 Tabela 53. Përdoruesit e shërbimeve sociale që kanë denoncuar probleme në martesë dhe familje sipas vendbanimit Probleme në martesë dhe familje Në total Zonë urbane Zonë rurale Në total c 2 = df=1 Φ=-0,183 p<0,01 Duke e pasur parasysh periudhën e fi llimit të përdorimit të një shërbimi të Qendrave të Punëve Sociale, pjesa më e madhe e përdoruesve janë evidentuar gjatë periudhës (213). Në vitin 2011 janë evidentuar 121 përdorues të shërbimeve sociale. Një nga të anketuarit përdor shërbime sociale që në vitin 1985, ndërsa përdoruesit e tjerë janë evidentuar në evidencat përkatëse si në vijim: gjatë periudhës janë evidentuar 68 përdorues; gjatë periudhës janë evidentuar 47 përdorues; gjatë periudhës janë evidentuar 19 përdorues, ndërsa gjatë periudhës janë evidentuar 9 përdorues. Ndërkaq, 19 të anketuar nuk kanë dhënë përgjigje për këtë pyetje. Sipas të dhënave të hulumtimit, që nga fi llimi i përdorimit të shërbimit të parë, 219 të anketuar kanë kontaktuar me të njëjtin punonjës profesional, ndërsa 281 të tjerë kanë kontaktuar me punonjës të ndryshëm profesional. Gjithashtu, gjatë hulumtimit u konstatua nëse përdoruesit e shërbimeve sociale janë të kënaqur me raportet që i kanë krijuar me punonjësit profesionalë, me të cilët kontaktojnë më shpesh dhe çfarë raportesh kanë krijuar me to. Përgjigjet e tyre janë dhënë në grafi kun

325 Grafiku 28: Niveli i kënaqësisë nga sjellja e punonjësit profesional me të cilin kontaktojnë më shpesh dhe për sjelljen e tij/saj me të. Në grafi kun 28 mund të shihet përqindja e madhe e dakordimit me deklaratat e dhëna (mbi 90%) që fl et për kënaqësinë e madhe të përdoruesve të shërbimeve sociale me sjelljen e punonjësve profesionalë!?!? Nuk është e mundur që midis të anketuarve të ketë një konsensus kaq të madh, që tregon për nevojën e shqyrtimit të metodologjisë së hulumtimit që mund të përdoret në hulumtimet e ardhshme. Nga ana tjetër, fakti që përdoruesit dhe punonjësit profesionalë vijnë nga e njëjta Qendër e Punëve Sociale mund të ndikoj në përqindjen e lartë të kënaqësisë së shprehur për shërbimet sociale të fi tuara. Në vazhdim janë dhënë të dhënat ekzistuese të të anketuarve që kanë dhënë propozim për ndryshime të caktuara. Ndërkaq, 187 të anketuar janë përgjigjur se nuk do të parashtronin ankesë në rast se nuk do të ishin të kënaqur me sjelljen e punonjësit/ punonjëses profesionale. Për sa u përket 313 personave të tjerë që do të parashtronin ankesë, vetëm 2 prej tyre dinë ku të drejtohen për ta parashtruar ankesën. Tetëdhjetë persona nuk dinë ku të parashtrojnë ankesë, ndërsa 231 nuk kanë dhënë përgjigje. Përdoruesit që kanë qenë pjesë të këtij hulumtimi janë pyetur, brenda mundësive, çfarë do të kishin ndryshuar në ndihmën që e fi tojnë nga QPS-të. Përgjigjet e tyre janë dhënë në tabelën 54. Në këtë kontekst nga 500 të anketuarit 223 janë përgjigjur se nuk do të kishin ndryshuar asgjë, ndërsa disa përdorues kanë dhënë nga disa propozime. 83

326 Tabela 54. Propozimet e përdoruesve të shërbimeve sociale për ndryshimin e ndihmës që e fitojnë nga ana e QPS-ve sipas gjinisë Meshkuj Femra Në total 1 Nuk ka përgjigje ose sugjerim Të rritet shuma e ndihmës në të holla (të gjitha llojet e kësaj ndihme) Punonjësit profesionalë të angazhohen më shumë dhe të jenë më dinamikë gjatë zgjidhjes së problemeve Të sigurohet ndihmë gjatë punësimit Procedura e kontaktimit të prindërve me fëmijët pas divorcimit të mos zhvillohet në ambientet e QPS-ve Të përmirësohet mënyra e informimit për të drejtat tona Të sigurohen ambiente të veçanta pune që të fitohet më shumë privatësi gjatë kontaktit midis përdoruesve të shërbimeve sociale dhe punonjësve profesionalë. 8 Të zvogëlohet numri i dokumenteve që nevojiten për realizimin e një të drejte Të ekzistoj mundësia për ndërrimin e punonjësit profesional si rezultat të pakënaqësisë së përdoruesit të shërbimeve sociale Të sigurohen kushte më të mire për punë me fëmijët me invaliditet Të mos bëhet paraqitje për çdo muaj, që të ulen shpenzimet e rrugës Lidhjet miqësore dhe partiake të mos ndikojnë në cilësinë dhe shpejtësinë e procedurës për realizimin e një të drejte ose shërbimi Pa dallim të gjinisë, moshës, përkatësisë etnike, shkallës së arsimit ose ndonjë bazë tjetër Të rritet efikasiteti gjatë punës Përdoruesve të shërbimeve sociale t u kushtohet më shumë vëmendje dhe kohë Të rritet numri i punonjësve profesionalë Punonjësit profesionalë t u kushtojnë më shumë rëndësi nevojave të fëmijëve në të gjitha procedurat Ndihmë gjatë zgjidhjes së çështjes banesore Kontinuitet të ekipit që merret me përdoruesit e shërbimeve sociale, të mos ndryshohen shpesh anëtarët e ekipit Gjatë procedurave të shkurorëzimit fëmijët të mos u jepen nënave me automatizëm Punonjësit profesionalë të avancohen vazhdimisht me njohuri plotësuese Të rritet bashkëpunimi dhe të intensifikohet komunikimi midis 22 punonjësve profesionalë, sektorëve dhe institucioneve të tjera kompetente. 23 Të hapet një këshillimore Punonjësve profesionalë t u mundësohen kushte më të mira pune Përdoruesit e shërbimeve sociale të kenë të drejtë vetë ta zgjedhin punonjësin profesional me të cilin duan të bisedojnë Të vendoset një sistem shpërblimi për motivimin e punonjësve profesionalë Punonjësit profesionalë të jenë në dispozicion 24 orë në ditë gjatë gjithë javës, të punojnë në tre turne Të përmirësohet cilësia e kushteve të akomodimit dhe të rritet siguria e personave të akomoduar nëpër institucionet Propozimi për adoptimin e një fëmije të jepet nga ana e një ekipi 29 profesional të Qendrave të Punëve Sociale dhe i njëjti të mos rrjedh nga programi. Në total Të dhënat e tabelës 54 e vënë në pikëpyetje përqindjen e lartë të kënaqësisë që ka të bëj me punën e punonjësve profesionalë të QPS-ve, që është dhënë në tabelën 53, si rezultat të numri të madh të vërejtjeve dhe propozimeve për përmirësimin e cilësisë së ndihmës sociale dhe shërbimeve që i fi tojnë përdoruesit nga ana e QPS-ve. Që pjesë e propozimeve të tabelës 54 kanë të bëjnë me çështjet që varen direkt nga puna e punonjësve profesionalë të QPS-ve, të cilët i zbatojnë zgjidhjet 84

327 ligjore (të rritet ndihma sociale në të holla, të përmirësohen kushtet e punës, të hapen këshillimore të reja etj.). Megjithatë, pa dallim të numrit më të vogël të të anketuarve që kanë kritika, nuk mund t i anashkalojmë kërkesat serioze për përmirësimin e sjelljes ndaj përdoruesve dhe për përmirësimin e cilësisë së shërbimeve (të eliminohet ndikimi i lidhjeve miqësore dhe partiake, përdoruesit t i zgjedhin vetë punonjësit profesionalë me të cilët do të bisedojnë, të mundësohet ndryshimi i punonjësve profesionalë si rezultat të pakënaqësisë për sjelljen ndaj përdoruesve, përdoruesve t u kushtohet vëmendje më e madhe, fëmijët pas shkurorëzimit të prindërve të mos u jepen me automatizëm nënave, të përmirësohet mënyra e informimit për të drejtat e përdoruesve etj.) KËRKESA (NEVOJA) TË VEÇANTA Për sa i përket pyetjes a kanë ndonjë dëshirë ose kërkesë të veçantë në rastet kur drejtohen në QPS-të, përdoruesit e shërbimeve sociale i kanë dhënë përgjigjet që mund të shihen në grafi kun 29. Grafiku 29. Dëshirat ose nevojat e veçanta të përdoruesve të shërbimeve sociale 85