ISO 37001:2016 Anti-bribery management systems - Requirements with guidance for use. II, prerađeno izdanje Beč Dr.

Transcription

1 ISO 37001:2016 Anti-bribery management systems - Requirements with guidance for use II, prerađeno izdanje Beč 2017 Dr. Nenad Injac 1

2 2

3 Osnovna napomena U suštini, sve kriminalne radnje koje se dešavaju u društvu spadaju u teoriju i praksu nauke o (ne)kvalitetu. Pri tome je objekt istraživanja društvena zajednica a subjekt čovjek (sam ili u grupi). Preventiva i kurativa protiv ovih radnji, stanja i dešavanja jeste zakonska pravna struktura države legislativa i egzekutiva. Korupcija je jedan od osnovnih elemenata društvenog nekvaliteta (od finansija do svih oblika života i rada) i kao takva mora da se analizira, otkriva i svodi na najmanju moguću mjeru. Borba protiv korupcije je, dakle, borba za kvalitet društvene zajednice bilo gdje, bilo kada i na bilo kojem nivou. 3

4 Definicija korupcije Korupcija je kriminalno djelo, krajnja moralna pokvarenost i potvrda potpunog odsustva bilo kakvih privatnih, društvenih, poslovnih i etičkih vrijednosti pojedinca, grupe ljudi ili institucije (iza koje obično stoji država). Porijeklo naziva korupcija potiče od latinske riječi corruptus koja znači potkupljen odnosno podmićen. Potkupljivanje može da ima bezbroj oblika novčano, materijalno, davanjem prednosti, nepotizmom, protekcionizmom, donošenjem ocjena ili presuda, zatvaranjem očiju, davanjem poklona, primjenom sile itd. Ne postoji područje života i rada ljudi u kojem nema korupcije (privreda, ekonomija, politika, vojska, školstvo, zdravstvo, sport, nauka, umjetnost, kultura, israživanja...). I uvijek se radi o kriminalnim radnjama kojima je svrha postizanje materijalnih i/ili nematerijalnih dobitaka (i onoga ko podmićuje kao i podmićenog) zaobilazeći sve postojeće zakone, etička i moralna načela, pravila i integritet pojedinaca, grupa, organizacija ili država. Inače, službeno opšteprihvaćene definicije korupcije nema! 4

5 Osnovne karakteristike korupcije Osnovna karakteristika korupcije je tajnost. U tom smislu korupcija je potpuno zasnovana na poznatom efektu ledenog brijega: istina se vrlo teško otkriva (i to obično tek godinama poslije delikta, prije svega zbog katastrofalnih posljedica) - uglavnom kao vrh sante koja pliva na vodi. Posljedice korupcije su uvijek teške: obavezno se stvara kasta koja nekažnjeno pljačka društvo i to je jedan od najčešćih razloga propadanja i propasti niza organizacija, civilizacija, društava i država. Konačno, ili se stvara diktatura (koja biva kad-tad srušena) ili se društveno tkivo polako ali sigurno raspada. U svakom slučaju, uvijek se formira kasta koja radi šta i kako hoće i ostatak društva koje mora poštivati pravila i zakone. 5

6 Posljedice korupcije Korupcija (podmićivanje, podplaćivanje, mito itd.) je jedan od najvećih i najdestruktivnijih svjetskih problema i izazova. Sa iznosom od preko milijardi USA dolara potplaćivanja svake godine, korupcija ima katastrofalne posljedice smanjenje kvaliteta života, povećanje siromaštva i urušavanja povjerenja javnosti. Pa i pored svega i uprkos naporima borbe protiv na nacionalnom i međunarodnom nivou, korupcija ostaje značajan problem. Prepoznavajući to, ISO je razvio novi standard da pomogne organizacijama i promoviše etičku poslovnu kulturu u čitavom svijetu. 6

7 Međunarodne ustanove za borbu protiv korupcije Korupcija je takva društvena bolest koja napada čitav svijet. Zato nema države u kojoj ne postoje institucije kojima je cilj borba protiv korupcije odbori, komiteti, službe itd. Na primjer u SAD je poznata organizacija pod nazivom Partnerstvo protiv korupcije (engl. Partnership Against Corruption ) koje izdaje istoimeni žurnal (od strane Biroa za međunarodne informacione programe u okviru ministarstva spoljnih poslova). U Beču (Austrija) je 8. marta godine osnovana Međunarodna Antikorupciona Akademija (International Anti-Corruption Academy ili IACA) pod pokroviteljstvom niza međunarodnih organizacija kao što su (izdvojima samo glavne) - UN (prije svega biroa za borbu protiv droga i kriminala uz jednoglasnu podršku 120 članica), OAS (organizacija američkih država i Sjeverne i južne Amerike), Interpolova akademija za borbu protiv korupcije AKA u Rio de Žaneiru (Brazil), Organizaciju za evropsku bezbjednost i saradnju (OSZE), Grupe evropskog antikorupcionog savjeta (GRECO), Evropske službe za borbu protiv korupcije (OLAF) itd. 7

8 8

9 1. Kome je namijenjen standard ISO 37001:2016? Standard je namijenjen svim organizacijama bez obzira na vlasništvo (državne, privatne, mješovite itd.), područje (od školstva, zdravstva i sudstva do trgovine, transporta i industrije), veličine (male, srednje, velike, koncerni i korporacije) itd. 2. Ko može da koristi standard ISO 37001:2016? Standard je u prvom redu namijenjen rukovodstvu i službi (odjelu) za complience (poštivanje zakona) i borbu protiv korupcije ali je obavezan i za sve članove kolektiva. Njegovo razumijevanje i primjena je obaveza bez obzira na radno mjesto ili funkciju. Korupcija je jedna od oblasti compliance-a. 3. U kojim zemljama se može koristiti standard ISO 37001:2016? Prema konvenciji UN o borbi protiv korupcije, pozitivnim zakonima svih zemalja svijeta i odlukom ISO komiteta, standard ISO 37001:2016 je opšti i univerzalan. Drugim rječima, standard je namjenjen i primjenljiv u svim državama. 9

10 4. Koji osnovni zahvati su vezani uz standard ISO 37001:2016? Kao i u svim standardima, ovde je potrebno ispuniti njegove zahtjeve: od utvrđivanja antikorupcione politike, obaveza i dužnosti vrhovnog rukovodstva i uspostave compliance-a do implementacije sistema protiv korupcije, formiranja svih potrebnih načina ponašanja i stalnog poboljšavanja i školovanja. 5. Šta dobija organizacija primjenom standarda ISO 37001:2016? Od svih prednosti koje dobija organizacija implementacijom sistema borbe protiv korupcije prema zahtjevima standarda ISO 37001:2016, četiri su posebno važna: 1.) uspostava mehanizama koji, smanjujući pojave korupcije i pojačavajući kontrole, pomaže uspostavi povjerenja i bolje radne atmosfere kao i lakšem postizanju ciljeva organizacije, 2.) stvaranje boljeg imidža organizacije kod svih zainteresovanih strana (od države i društvenog okruženja do kupaca i partnera), 3.) pogodnosti kod dobijanja projekata, bolju saradnju sa finansijerima i bankama, lakši pristup u okvirima međunarodne saradnje, 4.) mogućnost dobijanja sertifikata. 6. Ne stvara li standard ISO 37001:2016 dodatnu birokraciju? 10 Isključivo ako takva služba (odjel) ne radi svoj posao i ne vide se nikakvi rezultati.

11 7. Kakav je odnos standarda ISO 37001:2016 sa drugim standardima upravljanja? Standard ISO 37001:2016 predstavlja veoma važnu potporu djelovanju svih ostalih ISO sistema upravljanja (za kvalitet, životnu sredinu, upravljanjem rizicima) ali su, istovremeno, i važne pretpostavke njegovog rada. 8. Šta se dobija redovnim auditima sistema prema standardu ISO 37001:2016? Redovni auditi (i interni i eksterni) su neophodni za jačanje povjerenja u rad i razvoj sistema upravljanja borbom protiv korupcije u organizaciji. 9. Za šta se standard ISO 37001:2016 niukom slučaju ne smije primjeniti? Standard ISO 37001:2016 nikada i niukom slučaju ne smije biti sredstvao za prisilu, proganjanje i iživljavanje na ljudima. Osnovni zadatak je preventiva a bilo kakva sumnja ne znači ništa dok se delikt (korupcija) ne dokaže. Dalji postupak je u rukama pravosuđa i tek nakon toga, rukovodstvo može da primjeni mjere odbrane od osoba koje su uhvaćene u dokazanim aktima korupcije. 11

12 10. Na kojoj osnovi se zasniva djelovanje standarda ISO 37001:2016? Standard ISO 37001:2016 ne preuzma detektivske poslove, uhođenja, ispitvanja i pritiske! Suštinaje u tome da se firma tako organizuje kako bi bilo koji oblik korupcije bio što je moguće teže izvedljiv a njegovo dokazivanje što je moguće lakše (prije svega uz pomoć drugih sistema upravljanja). Drugim rječima, ako organizaciju uporedimo sa živim organizmom, onda je cilj preventiva a ne kurativa kada je njegovo zdravlje u pitanju. Ili, jasnije, suština je da se poveća otpornost organizma na moguću bolest. Na ovaj način, osnovni oblik borba korupcije je prije svega borba protiv stvaranja mogućnosti za taj oblik kriminalne aktivnoti. 12

13 Osnovni podaci Tekuće stanje: Publicirano (predano u javnost) Datum publikovanja: Izdanje: 1 Broj stranica (engleski): 47 Tehnički komitet: ISO TC 309 Upravljanje organizacijom i sertifikacija prema Međunarodnom serifikacionom servisu (International Certification Sevices (ICS): Sistemi menadžmenta: (Organizacija kompanije i opšti menadžment) 13

14 Sadržaj standarda ISO 37001:2016 Predgovor Uvod I S O 37001: Oblast primjene 2. Normativne refernce 3.Termini i definicije 4. Kontekst organizacije 5. Liderstvo 6. Planiranje 7. Obezbjeđenje 8. Funkcionisanje 9. Ocjena rezultata aktivnosti 10. Poboljšanje Prilog A 14

15 4. Kontekst organizacije 4.1 Osmišljavane organizacije i njenog konteksta 4.2 Razumijevanje zahtjeva i potreba zainteresovanij strana 4.3 Definisanje oblasti djelovanja sistema menadžmenta protiv korupcije 4.4 Sistem menadžmenta djelovanja protiv korupcije 4.5 Ocjena rizika vezanih sa korupcijom 15

16 5. Liderstvo 5.1 Liderstvo i obaveze 5.2 Politika djelovanja protiv korupcije 5.3 Organizacione funkcije, odgovornosti, prava 16

17 6. Planiranje 6.1 Aktivnosti kod obrade korupcionih rizika i otkrivanje mogućnosti 6.2 Ciljevi u oblasti djelovanja protiv korupcije i planiranje njihovih dostizanja 17

18 7. Obezbjeđenje 7.1 Resursi 7.2 Kompententnost 7.3 Svjesnost i obuka 7.4 Komunikacija 7.5 Dokumentovana informacija 18

19 8. Funkcionisanje 8.1 Operativno planiranje i upravljanje 8.2 Kompleksna provjera 8.3 Mjere u finansijskoj sferi 8.4 Mjere u nefinansijskoj sferi 8.5 Uvođenje antikorupcionih mehanizama kontrolisanih od organizacije i poslovnih partnera 8.6 Obaveze kod djelovanja protiv korupcije 8.7 Pokloni za reklamiranje, donacije i slične prilike 8.8 Mjere kod nepostojanja mehanizama djelovanja protiv korupcije 8.9 Informisanje o sumnjama 8.10 Ispitivanje i preduzimanje mjera u vezi korupcije 19

20 9. Ocjena rezultata aktivnosti 9.1 Monitoring, mjerenje, analiza i ocjena 9.2 Analiza, provedena od strane službe obezbjeđenja odgovarajućim antikorupcionim standardima 9.3 Unutrašnji audit 9.4 Ocjena korupcionih rizika 9.5 Analiza, provedena od rukovodstva 20

21 10. Poboljšanje 10.1 Neusaglašenosti i korektivne aktivnosti 10.2 Stalno poboljšanje 21

22 Prilog A (Informacioni) Preporuke za primjenu ovog međunarodnog standarda A.1 Opšte napomene A.2 Oblast primjene sistema menadžmenta protiv korupcije A.3 Zasnovanost i proporcionalnost A.4 Ocjena korupcionih rizika A.5 Funkcije i obaveze organa upravljanja i najvišeg rukovodstva A.6 Služba osiguranja usklađenosti sa antikorupcionim standardom A.7 Resursi A.8 Procedure organizacije rada A.9 Opredjeljenost i obuka A.10 Kompleksna provjera A.11 Mjere u području finansija A.12 Mjere van područja finansija A.13 Implementacija sistema menadžmenta protiv korupcije kontrolisanog od organizacije i poslovnih partnera A.14 Obaveza djelovanja protiv korupcije A.15 Pokloni za reklamiranje, donacije i slične prilike A.16 Unutrašnji audit A.17 Dokumentovana informacija A.18 Istraživanje i preduzimanje mjera protiv korupcije A.19 Monitoring A.20 Javna službena lica 22 A.21 Antikorupcioni programi

23 23

24 Osnovne postavke 1. Standard ISO 37001:2016 pretpostavlja postojanje bar jednog ili više sistema upravljanja (kvalitetom, životnom sredinom, informacionom sigurnošću itd.), 2. Standard se oslanja na Annex SL, 3. Standard može aktivno djelovati samo ako se implementira u organizaciju, 4. Potvrda uspješne implementacije su uspješni interni i eksterni audit, 5. Standard zahtijeva stalna preispitivanja stanja, poboljšavanja i audite, 6. Optimum je povezivanje sa standardom ISO 16900:2010 (Compliance) u istoj firmi, 7. Sve radnje borbe protiv korupcije moraju da budu temeljene na zakonima. 24

25 Grupisanje zahtjeva i mjera Kontekst organizacije:- razumijevanje organizacije - interni i eksterni interesi partnera - određivanje područja i vremena primjene - sistemi menadžmenta (kontrole i mjere) Liderstvo: Planiranje: Podrška: - analiza i procjena rizika (fokus : korupcija) - liderstvo i obaveze (rukovodeći organi i vrhovno rukovodstvo) - politika borbe protiv korupcije i compliance-kultura - uloge, odgovornosti i prava - odgovarajuće delegiranje/outsourcing za antikorupcione mjere - postavljanje ciljeva, - planiranje dostizanja ciljeva - utvrđivanje mehanizma i mjera upravljanja kod dostizanja ciljeva - resursi - kompetentnost - svijest i školovanje - komunikacije - dokumentacija Djelovanje (rad): - antikorupcioni procesi (planiranje, vođenje i nadzor) - obaveza vođenja brige - finansijska i antikorupciona težišta temeljena na procesima - interne i eksterne antikorupcione kontrole - obaveze za borbu protiv korupcije (organizacija i svi zainteresovani) - odnos s partnerima (pokloni, nagrađivanje, sponzoriranje i prednosti) - elementi za izbjegavanje, - istrage Ocjene i postignuto: - nadzor, analiza i ocjena - interni auditi Poboljšanje: - izvještaji rukovodstva (ocjena organa upraveivrhovnog rukovodstva) - neusaglašenosti i mjere korekcije - postupak kod utvrđenog djela (sankcioniranje) 25

26 PDCA krug u borbi protiv korupcije Idenflkacija eksternh i internih problematičnih područja Idenflkacija prepostavki prikupljenih od zainteresovanih P Planiranje compilaence rizika i načina njihovog dostizanja D Utvrđivanje okvira projekta i uvođenje complience sustema upravljanja Uspostavljanje pravila complienca Identifikacija obaveza complienca i evaluacija rizika complienca Utvrđivanje okvira projekta i uvođenje complience sustema upravljanja Usklađivanje sa pogonskim planiranjem i kontrola comliance rizika Provjera postignutog i compliance izvještavanje Prpncipi dobre državne prakse A Otkrivanje ponašanja protiv complianca i stalno poboljšanje sistema C 26

27 27

28 Sadržaj standarda ISO 19600: Područje primjene 2. Kriteriji za sertifikovanje jednog CMS 1 3. Proces sertifikacije Prilog A Prilog B Prilog C Compliance Management System 28

29 3. Proces sertifikacije 3.1 Područje primjene 3.2 Preispitivanje primjene 3.3 Prvi sertifikacioni audit 3.4 Izvještaj prvog sertifikacionog audita 3.5 Odluka o sertifikovanju 3.6 Nadzorne aktivnosti 3.7 Resertifikacija 3.8 Izmjena osnova sertifikovanja 3.9 Izmjena vremena važenja sertifikata 3.10 Povlačenje sertifikata 29

30 Prilog A Kriteriji prema ISO ISO Odsjek 4 Kontekst organizacije ISO Odsjek 5 Liderstvo ISO Odsjek 6 Planiranje ISO Odsjek 7 Procesi podrške ISO Odsjek 8 Pogon ISO Odsjek 9 - Ocjena postignutog ISO Odsjek 10 Kontekst organizacije 30

31 Prilog B Kriteriji prema ONR B.1 Uloga rukovodstva organizacije B.2 Compliance Oficir (CO zaduženi) B.3 Compliance ocjena rizika i mjere B.4 Upute za djelovanje B.5 Trening B.6 Efikasnost B.7 Komunikacija ONR Austrijski standard za CMS 31

32 Prilog C Opšti uslovi za provođenje certifikacije 1. Opšte 2. Takse 3. Zahtjevi (aplikacije) kod provođenja sertificiranja 4. Procedura ocjenjivanja 5. Sertifikovanje 6. Održavanje sertifikata 7. Oznake sertifikovanje 8. Povjerljivost i zaštita podataka 9. Žalbeni postupak 10. Isključenje odgovornosti 11. Prekid ugovora 12. Sudska nadležnost 32

33 33

34 Oba standarda (ISO 16900:2010 i ISO 37001:2016) imaju strukturu i sadržaj prema Annexu SL: Područje 2. Normativne referense 3. Termini (pojmovi) i definicije 4. Kontekst organizacije 5. Liderstvo 6. Planiranje 7. Podrška 8. Operacije 9. Razvoj perfomansi 10. Unapređenje Napomena: Razlika između oba standarda je u tome što je standard ISO preporuka (B) a standard ISO obaveza (A) suma niza zahtjeva. Osim toga, standard ISO ima i dodatak (Annex). 34

35 1. Područje (scope) ISO 19600: skup iskustava najbolje prakse, ponašanja, iskustava, transparentnosti i znanja, - za sve oblike organizacije, - stabilan, efikasan compliance sistem, - za sve organizacije, svih veličina i oblika. ISO 37001: sistem upravljanja borbom protiv korupcije, - proširivo i na druga područja (pranje novca, karteli itd), - podržan stabilan, efikasan compliance sistem, - za sve organizacije bez obzira na veličinu, tip, namjenu i vlasništvo. 35

36 3. Termini (pojmovi) i definicije ISO 19600: zaposleni, svi koji su vezani sa pravilima i zakonima, - complance funkcije sva radna mjesta i pozicije onih koji se njime bave, - compliance zahtjevi spadaju u zakone organizacije, - complience obaveze spadaju u poslove koje je sama firma odabrala, - compliace kultura obuhvata sumu svih elemenata u cjelinu. ISO 37001: Sve compliance funkcije povezane sa borbom protiv korupcije, - personal svih u firmi, od portira do direktora, - svi koji su u bilo kakvoj vezi sa organizacijom (od partnera nadalje), - za sve organizacije bez obzira na veličinu, tip, namjenu i vlasništvo, - ne postoji jednoznačna definicija za korupciju, potkupljivanje itd. 36

37 4. Kontekst (organizacije) ISO 19600: ispitivanje obaveznih veza, - ispitivanje rizika compliance, - sistem upravljanja compliance-om mora da stalno preispituje strategiju, rizike, vrijednosti i ciljeve compliance-a organizacije. ISO 37001: ocjena korupcionih ruzika. 37

38 5. Liderstvo ISO 19600: vrhovno rukovodstvo organizacije, - struktura rukovođenja organizacije, - komunikacije, - resursi, - politika (compliance) i ciljevi, - funkcije u sistemu compliance-a, - odgovornosti. ISO 37001: opunomoćeni od strane rukovodstva, - politika borbe protiv korupcije, - prava i obaveze u vezi korupcije, - korištenje obavještenja, - zaštita lica od repesalija, - dostupnost do svih lica i funkcija u okviru borbe protiv korupcije. 38

39 8. funkcionisanje (operacije) ISO 19600: utvrđivanje pravila, procesa, ponašanja i radnih uputa, - procesi sa posebnim dozvolama, - auditi compliance, - povezivanje postupaka i zahtjeva, - usklađeni procesi. ISO 37001: utvrđivanje pravila, - posebna pravila s novcem, - oporezivanje organizacije, - oporezivanje partnera, - pokloni, sponzorstvo, reklamiranje, - istraživanje korupcija. 39

40 40

41 P D C A Kontekst Poboljšavanje Liderstvo Perfomanse i razvoj Planiranje Operacije Podrška Objašnjenje PDCA kruga elemenata sistema borbe protiv korupcije 41

42 Razumijevanje organizacije i njenog konteksta Razumijevanje potreba i očekivanja svih učesnika Određivanje područja sistema upravljanja protiv korupcije Razvoj samog sistema upravljanja protiv korupcije Kompletan proces implementacije sistema borbe protiv korupcije 42

43 43

44 Osnovni zaključci 1. Korupcija postoji odkad postoji civilizacija i postojaće dok postoji civilizacija 2. Borba protiv korupcije je borba protiv kriminala na svim nivoima 3. Standard ISO ima za cilj borbu protiv korupcije i njeno maksimalno smanjenje 4. Standard ISO 37001:2016 je baziran na preventivi i organizaciji 4. Standard ISO 37001:2016 je komponenta compliance firme 5. Standard za compliance je ISO 16900: Standard ISO 16900:2010 spada u grupu B (nema sertifikacije) 7. Standard ISO 37001:2016 spada u grupu A (podliježe sertifikaciji) 8. Borba protiv korupcije podrazumijeva sistem, organizaciju, mehanizme, obrazovanje 9. Borba protiv korupcije nije borba protiv ljudi, špijuniranje i šikaniranje 10. Službeno dokazanu korupciju sankcioniše isključivo država 44

45 HVALA NA PAŽNJI! PITANJA? 45