Stručno mišljenje o očekivanom uticaju na ptice. kao deo studije o proceni uticaja za predloženi vetropark

Transcription

1 ecoda GbR ENVIRONMENTAL EXPERT OPINION Ruinenstr Dortmund Germany Fon Fax Stručno mišljenje o očekivanom uticaju na ptice kao deo studije o proceni uticaja za predloženi vetropark Čibuk 1 koji se nalazi u blizini sela Dolovo i Mramorak u opštini Kovin (Autonomna Pokrajina Vojvodina, Republika Srbija) Naručilac izveštaja: Continental Wind Serbia DOO Đure Jakšića Beograd Pripremio: dr Frank Bergen Finalni nacrt izveštaja Dortmund, 26. oktobar 2011.

2 Sadržaj Popis grafikona Popis karata Popis tabela 1. Uvod Osnovni podaci o istraživanju Međunarodne konvencije, zakoni i standardi koji se odnose na ptice Opšti osvrt na implementaciju pravnih mehanizama u praksi Cilj istraživanja Opis istražnog područja i njegove šire okoline Područje predloženog vetroparka Deliblatska peščara Ostala područja od posebnog značaja Opis predloženog projekta Vetrogeneratori Pristup vetroparku Trajni gubitak staništa usled izgradnje vetrogeneratora i ostalih predviđenih objekata Metode Određivanje vrsta od posebnog interesa i ciljnih vrsta Prikupljanje podataka Transekti Osmatračke tačke Uloženo vreme po tačkama osmatranja Beleženje podataka Analiza podataka dobijenih cenzusom na osmatračkim tačkama Rezultati Opšti karakteristike zajednice ptica Vrste od posebnog interesa i ciljne vrste Cenzus u osmatračkim tačkama Tim Tim Ciljne vrste/ vrste od posebnog interesa zabeležene u periodu gnežđenja... 36

3 Ptice gnezdarice (uključujući ptice koje se hrane i love) Boraveće ptice i ptice selice Ekološki značaj područja za ptice Ptice gnezdarice (uključujući ptice koje se hrane i love na području) Boraveće ptice i ptice selice Mogući uticaji vetroparkova Rizik od kolizije i smrtnost Podaci o riziku od kolizije u različitim vetroparkovima Faktori koji utiču na ranjivost od kolizije Zaključak Efekat barijere Napuštanje staništa usled uznemiravanja Razdvajanje funkcionalno povezanih prostornih celina Predviđanje i procena mogućih uticaja Osnovna razmatranja o ograničenjima procene uticaja Procena mogućih uticaja na ptice Ciljne vrste/ vrste od posebnog interesa za koje se mogući uticaji mogu isključiti Ciljne vrste/ vrste od posebnog interesa za koje se mogući negativni uticaji ne mogu u potpunosti isključiti Ptice gnezdarice Selice i boraveće ptice Mitigacione i kompenzatorne mere Opšte mitigacione mere Modifikovanje lokacije celog vetroparka uključujući i lociranje pojedinačnih vetrogeneratora Izmena vetrogeneratora Izmena staništa Specifične mitigacione mere za vrste Zaključak Završna izjava Literatura Prilog

4 Popis grafikona Poglavlje 4: strana Grafikon 4.1: Zabeležene jedinke/h svih ciljnih vrsta na svakoj osmatračkoj tački. 27 Grafikon 4.2: Zabeležene jedinke/h svih ciljnih vrsta osim gusaka na svakoj osmatračkoj tački..27 Popis karata Poglavlje 1: Karta 1.1: strana Položaj transekta, osmatračkih tačaka i mesta gnežđenja ptica grabljivica 6 Popis tabela Poglavlje 3: Tabela 3.1: Tabela 3.2: Tabela 3.3: Tabela 3.4: Poglavlje 4: Tabela 4.1: Tabela 4.2: Tabela 4.3: Tabela 4.4: Tabela 4.5: Tabela 4.6: Tabela 4.7: Tabela 4.8: Tabela 4.9: strana Dani osmatranja po mesecu izvršeni od strane tima 1 9 Dani osmatranja izvršeni od strane tima Broj jedinica osmatranja na pet OT tima Broj jedinica osmatranja i časova osmatranja tima 1 na šest OT.13 strana Vrste od posebnog interesa i ciljne vrste posmatrane u istražnom području sa naznačenim statusom zaštite i statusom u istražnom području..15 Broj jedinki svake vrste na različitim OT (OT1 do OT5) tim Broj posmatranja svake vrste na različitim OT (OT1 do OT5) tim Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 1 na lokaciji OT1 tokom 26 osmatračkih jedinica...21 Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 1 na lokaciji OT2 tokom 56 osmatračkih jedinica...22 Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 1 na lokaciji OT3 tokom 60 osmatračkih jedinica...23 Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 1 na lokaciji OT4 tokom 92 osmatračke jedinice.. 24 Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 1 na lokaciji OT5 tokom 55 osmatračkih jedinica.. 25 Broj primeraka svake vrste zabeleženih od strane tima 2 na različitim OT (OT1 do OT6) tokom 653 časa osmatranja..28

5 Tabela 4.10: Broj posmatranja svake vrste od strane tima 2 na različitim OT (OT1 do OT6) tokom 653 časa osmatranja.. 29 Tabela 4.11: Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 2 na lokaciji OT1 tokom 40 osmatračkih jedinica sa ukupno 109 časova Tabela 4.12: Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 2 na lokaciji OT2 tokom 37 osmatračkih jedinica sa ukupno časova Tabela 4.13: Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 2 na lokaciji OT3 tokom 47 osmatračkih jedinica sa ukupno 123 časa Tabela 4.14: Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 2 na lokaciji OT4 tokom 42 osmatračkih jedinica sa ukupno 111 časova...33 Tabela 4.15: Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 2 na lokaciji OT5 tokom 40 osmatračkih jedinica sa ukupno 109 časova...34 Tabela 4.16: Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 2 na lokaciji OT6 tokom 26 osmatračkih jedinica sa ukupno 98.5 časova Tabela 4.17: Posmatranja eje močvarice od strane tima Tabela 4.18: Posmatranja eje močvarice od strane tima Tabela 4.19: Posmatranja jastreba od strane tima Tabela 4.20: Posmatranja jastreba od strane tima Tabela 4.21: Posmatranja kobca od strane tima Tabela 4.22: Posmatranja kobca od strane tima Tabela 4.23: Posmatranja mišara od strane tima Tabela 4.24: Posmatranja mišara od strane tima Tabela 4.25: Posmatranja vetruške od strane tima Tabela 4.26: Posmatranja vetruške od strane tima Tabela 4.27: Posmatranja sokola lastavičara od strane tima Tabela 4.28: Posmatranja sokola lastavičara od strane tima Tabela 4.29: Posmatranja stepskog sokola od strane tima Tabela 4.30: Posmatranja stepskog sokola od strane tima Tabela 4.31: Posmatranja lisaste guske od strane tima Tabela 4.32: Posmatranja divlje guske od strane tima Tabela 4.33: Posmatranja divlje guske od strane tima Tabela 4.34: Posmatranja guske glogovnjače od strane tima Tabela 4.35: Posmatranja poljske eje od strane tima Tabela 4.36: Posmatranja eje livadarke od strane tima Tabela 4.37: Posmatranja eje livadarke od strane tima Tabela 4.38: Značaj istražnog područja za gnežđenje i ishranu pojedinih vrsta Tabela 4.39: Procena značaja istražnog područja kao staništa za seobu i/ili zimovanje Poglavlje 5: ciljnih vrsta Tabela 5.1: Procena osetljivosti pojedinih vrsta na koliziju u zavisnosti od manevarskih sposobnosti i ponašanja tokom leta (prema ORNIS CONSULT 1999)....90

6 Poglavlje 6: Tabela 6.1: Vrste (zabeležene u gnezdilišnom periodu) za koje je procenjeno da istražno područje nema značaja, ima mali značaj ili mali do umereni značaj Tabela 6.2: Tabela 6.3: Tabela 6.4: Tabela 6.5: Tabela 6.6: Prolaznice ili selice za koje je procenjeno da istražno područje nema značaja, ima mali značaj ili mali do umereni značaj Vrste (zabeležene u gnezdilišnom periodu) za koje mogući negativni efekti uglavnom mogu biti isključeni...90 Prolaznice ili selice za koje mogući negativni efekti uglavnom mogu biti isključeni Vrste (zabeležene u gnezdilišnom periodu) za koje mogući negativni efekti kao takvi ne mogu biti isključeni Prolaznice i selice za koje mogući negativni efekti kao takvi ne mogu biti isključen...101

7 Uvod 1 ecoda 1. Uvod 1.1. Osnovni podaci o istraživanju Projektom Čibuk 1 planirana je izgradnja vetroparka od 57 vetrogeneratora u blizini sela Dolovo i Mramorak u opštini Kovin (Autonomna Pokrajina Vojvodina, Republika Srbija). Izgradnja i rad vetroelektrana mogu imati negativan uticaj na ptice gnezdarice, ptice koje se zadržavaju u datim područjima i na ptice selice. Glavni uticaji na ptice su (EUROPEAN COMMISION 2010; ZAVOD ZA ZAŠTITU PRIRODE SRBIJE 2010; vidi takođe i poglavlje 5): rizik od kolizije; uznemiravanje i izmeštanje; efekat barijere; gubitak i uništavanje staništa Međunarodne konvencije, zakoni i standardi koji se odnose na ptice Kako bi se ocenio uticaj izgradnje i rada planiranog vetroparka na ptice i ispunili evropski standardi ovo stručno mišljenje je usklađeno sa evropskim konvencijama (Bernska i Bonska konvencija) i direktivama (Direktiva o pticama). Bernska konvencija: Konvencija o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Srbija je pristupila 01. maja godine) Bernska konvencija je međunarodni, obavezujući pravni instrument koji obuhvata većinu prirodnog nasleđa evropskog kontinenta,a odnosi se i na neke afričke države. Njeni ciljevi su očuvanje divlje flore i faune i njihovih prirodnih staništa i promocija evropske saradnje u okviru područja. Konvencija posebno naglašava potrebu zaštite ugroženih staništa i vrsta, uključujući i migratorne vrste. Odredbe važne za zaštitu pojedinačnih vrsta su navedene u članovima 6. i 10: Član 6. Svaka strana ugovornica preduzeće odgovarajuće administrativne mere za obezbeđivanje posebnog položaja vrsta divlje faune navedenih u Dodatku II. Za ove vrste će posebno biti zabranjeno sledeće: a) svi oblici namernog zarobljavanja i držanja i namernog ubijanja; b) namerno oštećivanje ili uništavanje mesta za razmnožavanje ili odmor; v) namerno uznemiravanje divlje faune, naročito tokom perioda razmnožavanja, podizanja mladih i hibernacije, u onolikoj meri koliko bi to uznemiravanje bilo značajno u svetlu ciljeva ove konvencije; g) namerno uništavanje ili uzimanje jaja od divljači ili držanje ovih jaja i ako su prazna;

8 Uvod 2 ecoda d) posedovanje ovih životinja, živih ili mrtvih, ili interna trgovina istima, uključujući preparirane životinje i bilo koji lako prepoznatljiv deo ili derivat istih, u slučajevima gde bi ovo doprinelo efikasnosti odredaba ovog člana. Član Strane ugovornice se obavezuju da će, pored mera određenih u članovima 4, 6, 7. i 8, koordinirati svoje napore za zaštitu migratornih vrsta navedenih u Dodacima II i III čiji se areal prostire na njihovoj teritoriji. 2. Strane ugovornice će preduzimati mere radi obezbeđivanja adekvatnog lovostaja i/ili drugih procedura kojima se reguliše eksploatacija određena u tački 3a člana 7. i njihove odgovarajuće primene u cilju ispunjavanja uslova za (zaštitu) migratorne vrste navedene u Dodatku III. Bonska konvencija: Konvencija o očuvanju migratornih vrsta životinja (CMS) (Srbija pristupila 1. marta godine.) Konvencija o očuvanju migratornih vrsta životinja (takođe poznata i kao CMS ili Bonska konvencija) ima za cilj da zaštiti terestrične, marinske i ptičije migratorne vrste u celom njihovom arealu. Ovaj međunarodni akt, nastao pod okriljem Programa Ujedinjenih nacija za zaštitu životne sredine (UNEP), odnosi se na zaštitu divljeg flore i faune i njihovih staništa na globalnom nivou. Odedbe relevantne za migratorne vrste nalaze su u članu 3: Ugrožene migratorne vrste: Dodatak I Član Strane koje su Države areala neke migratorne vrste navedene u Dodatku I će nastojati: a) da očuvaju i, gde je izvodljivo i potrebno, obnove ona staništa vrste koja su značajna da otklone opasnost od izumiranja vrste; b) da spreče, uklone, neutrališu ili svedu na minimum, po potrebi, negativne efekte aktivnosti ili prepreke koje ozbiljno ometaju ili sprečavaju migraciju vrste; i c) da omoguće potrebne mere, da spreče, smanje ili kontrolišu faktore koji ugrožavaju ili je verovatno da će dalje ugrožavati vrstu, uključujući strogu kontrolu unošenja" ili kontrolu ili eliminaciju već unetih egzotičnih vrsta. 5. Strane koje su Države areala neke migratorne vrste navedene u Dodatku I zabraniće hvatanje životinja koje pripadaju toj vrsti. Izuzetno, ova zabrana se ne odnosi na sledeće: a) hvatanje u naučne svrhe; b) hvatanje za potrebe razmnožavanja ili preživljavanja ugrožene vrste; c) hvatanje radi zadovoljavanja potreba tradicionalnih korisnika te vrste za potrebe prehrane i obrade zemlje; ili d) ukoliko to nameću izuzetne okolnosti; pod uslovom da su takvi izuzeci precizni u smislu sadržaja i ograničeni prostorno i vremenski. Takvo hvatanje ne treba da se vrši na štetu vrste. Pored toga, konvencija je bazirana i na Direktivi 2009/147/EC Evropskog Parlamenta i Saveta od 30. novembra godine o očuvanju divljih ptica (u daljem tekstu Direktiva o pticama).

9 Uvod 3 ecoda Direktiva o pticama: Direktiva 2009/147/EC Evropskog Parlamenta i Saveta od 30. novembra godine o očuvanju divljih ptica Cilj direktive je da obezbedi dugoročnu zaštitu i očuvanje svih vrsta ptica uključujući i migratorne vrste koje su prirodno rasprostranjene na teritoriji članica Evropske Unije i da reguliše upravljanje i korišćenje ptica. Relevantna pravila koja se odnose na migratorne vrste navedena su u članu 5: Član 5. Ne dovodeći u pitanje člana 7. i 9, države članice poduzet će potrebne mere radi uspostavljanja opšteg sistema zaštite svih vrsta ptica navedenih u članu 1. koje će posebno zabraniti: a) namerno ubijanje ili hvatanje bilo kojim načinom; b) namerno uništavanje ili oštećivanje njihovih gnijezda i jaja ili uklanjanje gnezda; c) uzimanje njihovih jaja iz prirode i njihovo čuvanje, čak i ako su prazna; d) namerno uznemirivanje ptica, psoebno u vrieme parenja i othranjivanja mladih, ukoliko bi to uznemirivanje imalo značajne posledice s obzirom na ciljeve ove Direktive; e) držanje onih vrsta ptica koje je zabranjeno loviti i hvatati Opšti osvrt na implementaciju pravnih mehanizama u praksi U praksi postoji problem pošto se ograničenja iz člana 5. Direktive o pticama primenjuju na sve evropske vrste ptica pa tako i na one brojne i široko rasprostranjene. Zbog toga je uobičajeno da se na racionalan način izaberu takozvane ciljne vrste ili vrste od posebnog značaja (poglavlje 3.1). Ovo su vrste koje mogu biti smatrane ugroženim i ranjivim u određenom obimu (vrste od evropskog značaja za zaštitu, vrste sa crvene liste IUCN-a, vrste sa dodatka II Bernske konvencije) i/ili mogu biti ugrožene vetrogeneratorima ( poglavlje 5, EU-Commission 2010). Pojedinačno razmatranje brojnih i široko rasprostranjenih vrsta u praksi nije izvodljivo. Česte vrste obično imaju povoljan status zaštite, tako da mogući uticaj vetrogeneratora ne bi trebali da vode do narušavanja njihove brojnosti (Kiel 2007). U pogledu praga značajnosti mnogi autori, nasuprot Direktivi o pticama (Kiel 2005; Luttmann 2007) uzimaju u obzir samo uticaje koji rezultiraju narušavanjem populacije. Lana (2009) tvrdi da procenjivanje ograničavanja namernog uznemiravanja za određene evropske vrste, nije bazirano na pojedinačnim primercima, već na populacijama. Prema tome, uticaj bi bio određen kao zmačajan ako bi njegovi efekti ugrozili veći broj jedinki na takav način da su šanse za preživljavanje, stopa i uspešnost reprodukcije celokupne populacije narušeni. U pogledu primenjivih kriterijuma ocenjivanja i pragova značajnosti, ovo stručno mišljenje se oslanja na preporuke korišćene u Nemačkoj i inostranstvu (EUROPEAN COMMISION 2007; EUROPEAN COMMISION 2010; ZAVOD ZA ZAŠTITU PRIRODE SRBIJE 2010; LANA 2009; MUNLV 2010).

10 Uvod 4 ecoda 1.2. Cilj istraživanja Osnovna svrha istraživanja je prikupljanje podataka o vrstama ptica, koje su posebno značajne za zaštitu i/ili vrsta ptica koje mogu biti značajno ugrožene (kolizija, izbegavanje) vetrogeneratorima (ciljne vrste), koji će omogućiti procene njihovog prostornog i vremenskog rasporeda u području istraživanja. Cilj ovog stručnog mišljenja je da: prepozna, predvidi i proceni očekivane uticaje predloženog vetroparka na gnežđenje, boravak i seobu ptica; proceni da li su uticaji predloženog vetroparka na prihvatljivom nivou, ili su neophodne dodatne mere kako bi se umanjili ili otklonili neprihvatljivi uticaji; predloži mere ublažavanja ili kompenzatorne mere kako bi se umanjili mogući konflikti. U skladu sa tim, poglavlja 2 i 3 ovog izveštaja opisuju projekat i metode koje su korišćene u istraživanjima. Intenzivna istraživanja gnezdećih, boravećih i ptica na seobi, koja su vršena od do godine, čine osnovu za predstavljanje prisustva ptica u istražnom području i za opis značaja ovog područja za ptice (poglavlje 4). Polazeći od potencijalnih uticaja vetrogeneratora (poglavlje 5), biće predstavljena i predviđanja i procene očekivanih uticaja (poglavlje 6) kao i mogućnosti za mere ublažavanja i kompenzatorne mere (Poglavlje 7) Opis istražnog područja i njegove šire okoline Područje predloženog vetroparka Predložena lokacija Čibuk 1 je smeštena u južnom Banatu (Autonomna Pokrajina Vojvodina) u poljoprivrednom području zapadno od specijalnog rezervata prirode Deliblatska peščara (PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA 2011a, Karta 1.1). Područje čine, gotovo isključivo, intenzivno obrađivane monokulture, uglavnom bez rubne vegetacije. Prisustvo neobrađenih površina je zanemarljivo i nema šumo-stepske ili šumske vegetacije. Žbunasta i drvenasta vegetacija je zastupljena pojedinačnim drvećem, žbunjem i malim isprekidanim i/ili retkim drvoredima uz poljske puteve i oko depresije Stankova dolina u blizini sela Mramorak. Ova depresija je u kasnoj fazi eutrofikacije, sa vodom dostupnom samo u najvlažnijim periodima godine. Istočna granica planiranog vetroparka Čibuk 1 se pruža duž napuštene pruge Vladimirovac- Bavanište na udaljenosti od 1 km. Između ova dva mesta prolazi i elektroenergetska instalacija (nadzemni dalekovod). Celo područje istraživanja sadrži gustu mrežu poljskih puteva koji se koriste za pristup njivama (Slika 5). Neuređena, seoska odlagališta otpada su sporadično prisutna uz pojedine delove puteva, pogotovo u užim delovima oko naselja. (PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA 2011a).

11 Uvod 5 ecoda Na istočnoj granici planiranog vetroparka ustanovljena je zaštitna zona prema specijalnom rezervatu prirode Deliblatska peščara u širini od 1 km (Karta 2.1). Ova zaštitna zona ima za cilj da umanji potencijalne negativne uticaje predloženog vetroparka na životinje i staništa specijalnog rezervata prirode Deliblatska peščara. Deliblatska peščara ispunjava IBA kreterijume za devet vrsta ptica pevačica. Nekoliko studija pokazuje da se, pri toj udaljenosti, očekivani negativni uticaji neće značajnije odraziti na ptice pevačice i njihova staništa (STÜBING 2001, REICHENBACH et al. 2004, MÖCKEL & WIESNER 2007) Deliblatska peščara PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA (2011a) na sledeći način opisuju Deliblatsku peščaru: Na istoku i severoistoku celog istražnog područja se nalazi specijalni rezervat prirode Deliblatska peščara, koji se pruža u pravcu severozapad- jugoistok. Ovaj rezervat je zaštićen (...) kao najveće područje eolskog peska u Evropi sa karakterističnim formama dinskog reljefa, karakterističnih peskovitih, stepskih i šumskih ekosistema, jedinstvenog mozaika biocenoza i tipičnih vrsta flore i faune (...). Mnoge od ovih vrsta su retke i veoma značajne u odnosu na međunarodne kriterijume ( Službeni glasnik RS, br. 43/02 i 81/08). Pored toga, sedam kilometara jugoistočno od najužnije tačke vetroparka i zapadno od sela Kraljevac nalazi se specijalni rezervat prirode Bara Kraljevac. Bara Kraljevac, zajedno sa Vašarištem i Obzovikom, imala je status prirodnog dobra u postupku zaštite, a onda je godine proglašena za specijalni rezervat prirode ( Službeni glasnik RS, br. 14/09) Ostala područja od posebnog značaja PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA (2011a) navode još dva područja od visokog značaja pretežno za ptice: Crna bara: Oko 12 kilometara jugoistočno od istražnog područja nalazi se druga močvara- Crna bara (...), koja ne uživa status zaštićenog dobra. Ipak, njene karakteristike značajno doprinose očuvanju biološke raznovrsnosti i obezbeđuju staništa za veliki broj zaštićenih vrsta, pre svega ptica (PUZOVIĆ et al. 1999, TUCAKOV et al. 2009). Dunav: Reka Dunav se nalazi oko 25 km pravom linijom južno od područja istraživanja. Korito reke je u tom delu veoma široko i praktično predstavlja početak Đerdapskog jezera, formiranog nakon izgradnje brane Đerdap 1. Dugi i prostrani plićaci (nastali plavljenjem bivših obalnih zona) (ĐONIĆ & JEČINAC, 1991) se nalaze na deonici između i rečnog kilometra (nizvodno od Smederevske ade) sve do naselja Dubovac i Dubovačkog rita..., gde na levoj obali zapravo počinje Deliblatska peščara i pruža se sve do rečnog kilometra (do ušća kanala Dunav-Tisa-Dunav). Ova deonica je takođe mesto sa veoma bogatim biodiverzitetom i posebno je značajna kao stanište za velika jata ptica močvarica (prosečno oko jedinki) koje tu borave tokom zime radi ishrane i odmora (PAUNOVIĆ et al. 1995).

12

13 Opis predloženog projekta 7 ecoda 2. Opis predloženog projekta 2.1. Vetrogeneratori Planirano je da vetropark Čibuk 1 bude opremljen sa 57 vetrogeneratora tipa VESTAS V-112 IEC (klasa IIA, nominalne snage od 3 MW). Stub svakog vetrogeneratora će biti 120 m visine, a dužina kraka elise će biti 57m. Stubovi vetrogeneratora, raspoređeni u skladu sa tehničkim i tehnološkim konceptom, će biti postavljeni na pojedinačne lokacije na obradivim poršinama, relativno blizu postojećim lokalnim putevima u području obuhvaćenim planom. Postavljanje vetrogeneratora podrazumeva sledeće elemente: temelj za stub veličine 25 x 25 m (625 m 2 za svaki vetrogenerator); servisni plato ispred vetrogeneratora veličine 26 x 51 m na kome će biti postavljena dizalica, okružen kanalom za odvodnjavanje širine 1 m (1326m 2 za svaki vetrogenerator); pomoćni platoi (na obe strane servisnog platoa) veličine 50 x 12 m i 40 x 12 m na kojima će biti postavljene pomoćne dizalice kao i delovi za postavljanje (delovi stuba, elise i sl.); prilazni put širine 6 m, koji će imati minimalni horizontalni prečnik krive od 42 m, tokom faze izgradnje kako bi se obezbedio pristup vozilima za specijalni transport Pristup vetroparku Pristup stubovima vetrogeneratora će biti obezbeđen izgradnjom pristupnog puta širine 5 m koji vodi od najbližeg poljskog puta do temelja stuba. Na osnovu predloga projekta, ovi pristupni putevi neće biti građevinsko zemljište, već će biti obrađivani. Predlog projekta ne predviđa izgradnju nijednog lokalnog puta. Postojeći lokalni put Dolovo- Deliblatska peščara će zadržati postojeću kategoriju i regulaciju, uz moguće adaptacije u cilju obezbeđivanja optimalnih saobraćajnih uslova. Postojeći poljski putevi će zadržati svoju namenu kao pristupni poljoprivredni putevi, dok će u skladu sa usvojenim nacrtom neki putevi koji omogućuju najpogodniji pristup pojedinačnim vetrogeneratorima biti rekonstruisani u granicama njihovih postojećih dimenzija, asfaltirani i opremljeni odgovarajućim saobraćajnim elementima (PLAN DETALJNE REGULACIJE SISTEMA INFRASTRUKTURE ZA VETROPARK ČIBUK KOD MRAMORKA 2009)

14 Opis predloženog projekta 8 ecoda 2.3. Trajni gubitak staništa usled izgradnje vetrogeneratora i ostalih predviđenih objekata Najmanje m 2 (11,12 ha) uglavnom intenzivno obrađivanih površina će biti trajno izgubljeno. U veoma malom obimu biće uništena i ruderalna vegetacija uz poljske puteve.

15 Metode 9 ecoda 3. Metode Za bazu podataka koja je poslužila kao osnova za predviđanje očekivanog uticaja projekta beležene su ptice koje se gnezde, borave ili zimuju (uključujući ptice koje love i hrane se) na području predloženog vetroparka. Podaci koji su doveli do ovog stručnog mišljenja su prikupljeni od strane dva nezavisna tima koji su vršili terenska istraživanja od septembra do novembra godine (tabela 3.1 i 3.2, PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA 2011 i RAŠAJSKI 2011). Tim 1 je bio jednočlan i činio ga je mr Javor Rašajski. Drugi tim se sastojao od četiri člana: mr Milan Paunović (ekolog,mamolog,ornitolog i rukovodilac projekta), Marko Raković (ornitolog-stručni saradnik), Milivoj Vučanović (ornitolog-stručni saradnik) i Branko Karapandža (mamolog-stručni saradnik). Područje istraživanja je obuhvatilo područje na kome je planiran vetropark, pretežno transektima i osmatračkim tačkama. Posebno za ciljne vrste, vršena su dodatna posmatranja uglavnom u Deliblatskoj peščari, ali i u široj okolini istražnog područja kako bi se prikupili podaci o gnezdećim parovima ciljnih vrsta u okolini (karta 3.1). Ukupno je realizovano 220 terenskih dana, a ptice su posmatrane tokom 1279 sati (tabela 3.1 i 3.2). Tim 1 Tim 1 je koristio dve različite metode: minimalni transekt i cenzus na osmatračkim tačkama. Tim je vršio osmatranja u istražnom području od septembra do oktobra godine. Ukupno je provedeno 626 sati u istražnom području. Broj dana posmatranja se jasno razlikuje između meseci (tabela 3.1) počevši od 5 (januar 2010) do 12 dana (septembar 2009, mart, april, avgust, septembar i oktobar 2010). Cenzus na osmatračkim tačkama je vršen tokom transekata. Vreme koje je provedeno na svakoj osmatračkoj tački nije detaljno navedeno (RAšAJSKI 2011). Tabela 3.1: Dani osmatranja po mesecu- tim 1 Godina Mesec Ukupno dana Sati Septembar Oktobar Novembar Decembar Januar Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Ukupno

16 Metode 10 ecoda Tim 2 Tim 2 je vršio samo brojanja na osmatračkim tačkama. Vršili su osmatranja na istražnom području od marta do kraja februara godine. Ukupno je proveden 91 dan u istražnom području. Broj dana posmatranja se jasno razlikuje između meseci. Najviše posmatranja izvršeno je u junu godine kada je provedeno 13 dana unutar istražnog područja. U martu godine izvršeno je samo 2 dana osmatranja, a u ostalim mesecima od pet do devet (tabela 3.2). U celini je utrošeno 653 sata na posmatranje ptica (PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA 2011a, 2011b). Tabela 3.2: Dani osmatranja po mesecu- tim 2 Godina Mesec Ukupno dana Sati Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Novembar Decembar Januar Februar Ukupno Određivanje vrsta od posebnog interesa i ciljnih vrsta Vrste od posebnog interesa Ova grupa sadrži sve vrste koje ispunjavaju jedan od sledećih kriterijuma: nalaze se na dodatku I ili II Bonske konvencije nalaze se na dodatku I EU- Direktive o pticama kategorisane kao ugrožene, ranjive ili skoro ugrožene vrste prema IUCN kriterijumima; vrste od evropskog interesa za zaštitu (SPEC- vrste) (BIRDLIFE INTERNATIONAL 2004); Pored toga, za vrste od posebnog interesa se uzimaju i vrste za koje je novijim istraživanjima pokazana indicija da mogu biti osetljive na specifične uticaje vetrogeneratora (REICHENBACH et al. 2004, EU-COMMISSION 2010). Podaci o statusu, brojnosti i prostornom rasporedu ovih vrsta prikupljeni su pretežno pomoću transekata i prezentovani su za svaku vrstu pojedinačno, ali ne tako iscrpno kao za ciljne vrste.

17 Metode 11 ecoda Ciljne vrste Kao deo vrsta od posebnog interesa, ciljne vrste su definisane kao vrste od posebnog značaja za zaštitu, ili kao vrste koje mogu biti značajno ugrožene vetrogeneratorima. Po svemu sudeći vetrogeneratori nemaju značajan uticaj na ptice pevačice, kako u pogledu kolizije tako i u pogledu gubitka staništa i uznemiravanja na staništima (REICHENBACH et al. 2004, MÖCKEL & WIESNER 2007, EU-COMMISSION 2010). Zbog toga ciljne vrste čine ptice grabljivice (obično označene kao osetljive od većeg broja autora), druge krupne i dugoživeće vrste (npr. sove) kao i vrste koje su česte u istražnom području ili u njegovoj okolini (pogotovo u Deliblatskoj peščari) i za koje značajan negativan uticaj izazvan predloženim vetroparkom ne može biti isključen. PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA (2011a, 2011b) i RAŠAJSKI (2011) su odredili 35 ciljnih vrsta za istražno područje koje su i u ovom stručnom mišljenju većinom razmatrane kao ciljne vrste. Međutim, rečni galeb, sinji galeb i gavran u ovom stručnom mišljenju nisu razmatrane kao ciljne vrste jer se ne smatraju ranjivim ili ugroženim, niti su potencijalno osetljive na vetrogeneratore. Kao rezultat toga, 32 vrste su u ovom ekspertskom mišljenju označene kao ciljne vrste (označene sivim u tabeli 4.1) Prikupljanje podataka Za prikupljanje podataka su korišćene dve različite metode: metoda transekta (uglavnom vrste od posebnog interesa koje nisu ciljne vrste) i census u tačkama (ciljne vrste). Na osnovu selektivnog pristupa ciljne vrste su detaljnije posmatrane dok su preostale vrste uglavnom samo kvalitativno beležene. Detaljan opis materijala i metoda korišćenih u terenskim istraživanja je dat u izveštajima o ornitofauni (PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA 2011a, PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA 2011b and RAŠAJSKI 2011). Iz tog razloga su ovde prikazane samo najznačajnije činjenice o metodologiji terenskih istraživanja Transekti U i godini transekti su vršeni od strane tima 1 (JAVOR RAŠAJSKI) kako bi se stekao uvid u sastav vrsta i gustinu ptica gnezdarica na lokalitetu i u njegovoj okolini-naročito za vrste od posebnog interesa, koje nisu ciljne vrste (RAŠAJSKI 2011) Osmatračke tačke Prikupljanje podataka za ciljne vrste vršeno je putem standardizovanih posmatranja sa strateških osmatračkih tačaka (OT) kojima je pokriveno područje predloženog vetroparka i njegova okolina. OT su odabrane na racionalan način tako da se postigne što veća vidljivost uz što manje tačaka. Od

18 Metode 12 ecoda septembra do februara korišćeno je pet OT. Početkom marta godine istraživanje je izmenjeno, i da bi se postiglo pokrivanje svih lokacija predviđenih za postavljanje vetrogeneratora odabrano je šest OT (OT1 do OT6) (vidi karte u RAŠAJSKI & PAUNOVIĆ 2010 and PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA 2011a, 2011b, RAŠAJSKI 2011) Posmatrači su se dobro upoznali sa istražnim područjem pre početka osmatranja. To je uključilo upoznavanje sa daljinom različitih orjentacionih tačaka od OT i utvrđivanje visine tih tačaka. Poznavanje područja je ključno za što je moguće preciznije određivanje pravaca i visina letova. Osmatranja su vršena od svitanja do sumraka od strane jednog posmatrača u uslovima dobre vidljivosti (>3km). Osmatranja su uobičajeno trajala 3 sata (uz samo nekoliko izuzetaka). Meteorološki uslovi su beleženi na početku osmatranja i prosečni uslovi za svaki naredni sat osmatranja. Podaci su beleženi na dva načina: 1. broj svih vrsta po poseti na određenoj osmatračkoj tački; 2. broj, vreme, visina i ostale karakteristike ciljnih vrsta. Područje je konstantno osmatrano dok nije uočena ciljna vrsta u letu (vidi poglavlje 1.2). Jednom uočena, ptica je praćena dok ne prestane sa letom ili dok ne nestane iz vidokruga. Ruta kojom se ptica kretala je beležena direktno na terenu, na kartu razmere 1: Zabeleženi podaci o ciljnim vrstama su uključivali i datum i vreme osmatranja na svakoj osmatračkoj tački. Visina jedinki, grupe ili jata ptica je posebno određivana, beležena i podeljenja u 5 visinskih intervala: <50 m, m, m, m, >200 m Minimalna, maksimalna i prosečna visina je takođe beležena. Vreme posmatranja, tipovi i pravci leta, udaljenost leta od osmatračke tačke i ponašanje ptica su takođe beleženi. Na kraju svakog osmatranja, na karti su beležene i lokacije aktivnosti koje su indikativne za gnežđenje ciljnih vrsta (npr. određene grabljivice). Pored toga, tokom standardnih osmatranja su prikupljani i podaci o mogućim gnezdilišnim lokacijama. Pretpostavljenja mesta gnežđenja su proveravana naknadnim terenskim izlascima Uloženo vreme po tačkama osmatranja Tim 1 Cenzusi po tačkama osmatranja su vršeni od janura do oktobra godine. Ukupno je ostvareno 289 jedinica osmatranja na terenu. Broj jedinica osmatranja po mesecu značajno varira (vidi tabelu 3.1 i RAŠAJSKI 2010). Najveći broj osmatračkih jedinica je realizovan tokom seobe od marta do aprila i od avgusta do septembra (tabela 3.1). Broj jedinica osmatranja po OT se takođe značajno razlikuje. Najviše osmatranja je izvršeno na OT4 (92 jedinice), a najmanji broj na OT1 (tabela 3.3).

19 Metode 13 ecoda Tabela 3.3: Broj jedinica osmatranja na pet OT tima 1 Tim 2 OT Jedinice osmatranja (n) VP1 26 VP2 56 VP3 60 VP4 92 VP5 55 Ukupno 289 Cenzus na osmatračkim tačkama je trajao od marta do februara godine. Ukupno je na terenu proveden 71 dan, odnosno 653 sata. Uloženo vreme veoma varira po mesecima (tabela 3.2) i po osmatračkim tačkama (tabela 3.4; PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA 2011a, 2011b). Najduže vreme posmatranja realizovano u junu je šest puta duže nego vreme uloženo u martu. Sa početkom jula uloženo vreme po mesecu i po osmatračkoj tačci postaje ravnomernije (tabela 3.2). Najviše vremena provedeno je na OT3 gde je posmatranje ukupno trajalo 123 sata. Najmanje vremena provedeno je na OT6 (79.5 sata). Tabela 3.4: Broj jedinica osmatranja i časova osmatranja tima 1 na šest OT OT Jedinice Sati osmatranja (n) VP VP VP VP VP VP Ukupno Beleženje podataka Podaci su beleženi na kopijama karata razmere 1: Tokom svakog osmatranja svaki let je označen brojem. Nakon toga je na putanja leta ucrtana na karti i označena istim brojem. Za svaki let beleženi su sledeći podaci: vreme kada je ptica prvi put uočena (do tačnosti od 1 minute); trajanje svakog leta (do tačnosti od 1 minute); najveća, najmanja i srednja visina leta; ponašanje; udaljenost od OT i pravac leta.

20 Metode 14 ecoda Sledeći podaci su beleženi na odvojenoj terenskoj karti za svaku OT: datum, vreme i broj OT; položaj OT na kojoj se vrši posmatranje; putanje leta ciljnih vrsta; broj svakog leta (povezano sa formularom 2) Analiza podataka dobijenih cenzusom na osmatračkim tačkama Na osnovu primarnih podataka za svaku vrstu su izračunati sledeći parametri: dani rec : broj dana (=jedinica) tokom kojih je zabeleženo najmanje jedno pojedinačno posmatranje (za svaku OT). Posmatranja vrste mogu biti individualna ili u jatima (nezavisno od broja ptica). Broj posmatranja je važan parametar pošto ne zavisi od veličine jata. Za razliku od toga, pojedinačno, ali veliko jato ima veliki uticaj na parametar broj ptica. Zbog toga, broj osmatranja daje dodatnu informaciju o aktivnosti i kontinuitetu kao i o ponašanju ptica; prisutnost: udeo dana (=jedinica) tokom kojih je zabeleženo najmanje jedno posmatranje (za svaku OT). Korišćenjem ova dva parametra mogu se dobiti grube, ali pouzdane procene o učestalosti i kontinuitetu prisutnosti za svaku vrstu (koliko često je područje bilo korišćeno od date vrste?); ind min/max : najmanji/najveći broj jedinki u istom posmatranju (za svaku OT). Ovaj parmetar omogućuje grubu procenu broja različitih primeraka koji koriste određeno područje; rec total /ind total :broj posmatranja/broj jedinki uočenih tokom svih sati osmatranja (za sve OT i pojedinačno za svaku OT); ovde može doći do višestrukog brojanja, npr. ukupan broj posmatranja/broj jedinki se verovatno odnosi na manju grupu stacionarnih jedinki; Ovaj parametar je mera stepena aktivnosti vrste unutar područja. Važno je uzeti u obzir da se visoka aktivnost može odnositi na pojedinačna posmatranja jata ili na veliki broj posmatranja jedinki; trajanje rec : kako je trajanje svakog pojedinačnog posmatranja (leta) zabeleženo, moguće je izračunati ukupno vreme svih posmatranja koja su vršena na datom području; Ovaj parametar je mera nivoa aktivnosti vrste i nezavisan je od broja jedinki u posmatranju. udeo vremena posmatranja: kako je ukupno trajanje svih pojedinačnih posmatranja zabeleženih na datom području izračunato, moguće je izračunati odnos vremena posmatranja na određenom području i ukupnog trajanja osmatranja na tom području. (Kako je detaljne podatke o trajanju posmatranja beležio samo Tim 2, ovaj odnos se može računati samo kod podataka koje je prikupio Tim 2); trajanje rec na kritičnim visinama: trajanje svih pojedinačnih posmatranja ptica u datom području na kritičnim visinama; udeo letova na kritičnim visinama: kako je poznato ukupno trajanje svih pojedinačnih posmatranja, odnos trajanja svih pojedinačnih posmatranja na kritičnim visinama i trajanja svih pojedinačnih posmatranja određene vrste u datom području može biti izračunat.

21 Rezultati 15 ecoda 4. Rezultati 4.1. Opšti karakteristike zajednice ptica Istraživanja celokupne zajednice ptica u okolini predloženog vetroparka su vršena uglavnom transektima tokom 2009, i godine. Najmanje 119 vrsta ptica je zabeleženo tokom transekata i brojanjima u osmatračkim tačkama. Iako su orao belorepan i sivi ždral navedeni u listi vrsta, oni su posmatrani samo izvan područja istraživanja. Prema podacima, pretežno prikupljenim transektima, RAŠAJSKI (2011) je identifikovao 92 vrste u istražnom području i među njima 14 vrsta koje gnezde na tom području: vetruška, poljska jarebica, prepelica, fazan, kukavica, ćubasta ševa, poljska ševa, žuta pliska, rusi svračak, svraka, siva vrana, obična travarka, crnoglava travarka i velika strnadica. PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA (2011a and 2011b) su zabeležili 111 vrsta tokom njihovog istraživanja. Kako su rezultate ovih istraživanja već predstavili RAŠAJSKI & PAUNOVIĆ (2010), PAUNOVIĆ & KARAPANDŽA (2011a, 2011b) i RAŠAJSKI (2011) ovde ih nećemo ponovo detaljno predstavljati Vrste od posebnog interesa i ciljne vrste Ukupno 64 vrste ispunjava kriterijume definisane u poglavlju 3.1 i one su razmatrane kao vrste od posebnog interesa (tabela 4.1). Od svih ovih vrsta, 32 su definisane kao ciljne vrste. 20 vrsta iz grupe ciljnih vrsta koriste područje istraživanja tokom perioda gnežđenja kao mesto gnežđenja ili barem kao mesto za ishranu/lov, 17 vrsta koristi područje za odmor i zimovanje, dok se 17 vrsta pojavljuju kao prolaznice na području istraživanja. Dve ciljne vrste su zabeležene u preletu iznad područja istraživanja i nisu pokazale nikakvu povezanost sa staništima na području (tabela 4.1). Tabela 4.1: Vrste od posebnog interesa i ciljne vrste posmatrane u istražnom području sa naznačenim statusom zaštite i statusom u istraživanom području. Br. Ciljna vrsta/ vrsta od posebnog interesa Bern Bonn Direktiva o pticama Birdlife International (2004) IUCN Status u istražnom području 1 Phalacrocorax carbo III preleće 2 Phalacrocorax pygmaeus II I SPEC 1 preleće, seli 3 Nycticorax nycticorax II I SPEC 3 preleće 4 Ardea purpurea II I SPEC 3 verovatno preleće, seli 5 Ciconia ciconia II II I SPEC 2 verovatno preleće, seli 6 Anser fabalis II IIa odmara, pretežno seli 7 Anser albifrons II/III IIb, IIIb odmara, pretežno seli 8 Anser anser II/III IIa, IIIb odmara, pretežno seli 9 Pernis apivorus II II I verovatno se hrani, seli 10 Haliaeetus albicilla* II I I SPEC 1 nije zabeležen

22 Rezultati 16 ecoda Br. Ciljna vrsta/ vrsta od posebnog interesa Bern Bonn Direktiva o pticama Birdlife International (2004) IUCN Status u istražnom području 11 Circus aeruginosus II II I lovi 12 Circus cyaneus II II I SPEC 3 verovatno se hrani, seli 13 Circus pygargus II II I seli, verovatno zimuje 14 Accipiter gentilis II II lovi, seli, odmara 15 Accipiter nisus II II lovi, seli, odmara 16 Buteo buteo II II gnezdi, seli, odmara 17 Buteo lagopus II II zimuje 18 Aquila pennata II II I SPEC 3 lovi 19 Falco tinnunculus II II I SPEC 3 gnezdi, seli, odmara 20 Falco vespertinus II II I SPEC 3 NT verovatno lovi 21 Falco columbarius II II I SPEC 3 seli, zimuje 22 Falco subbuteo II II I gnezdi, seli, odmara 23 Falco cherrug II II I SPEC 1 VU lovi 24 Falco peregrinus II II I seli 25 Perdix perdix III IIa, IIIa SPEC 3 gnezdi 26 Coturnix coturnix III II IIb SPEC 3 gnezdi, seli, odmara 27 Grus grus II II I SPEC 2 seli 28 Scolopax rusticola III II IIa, IIIb SPEC 3 verovatno se hrani 29 Chlidonias hybrida II I SPEC 3 preleće 30 Streptopelia turtur III II IIa, IIIb SPEC 3 gnezdi 31 Cuculus canorus III I gnezdi 32 Asio otus II IIb hrani se 33 Otus scops II SPEC 2 hrani se 34 Athene noctua II SPEC 3 verovatno gnezdi u zaštitnoj zoni 35 Tyto alba II SPEC 3 verovatno gnezdi u zaštitnoj zoni 36 Strix aluco II hrani se 37 Caprimulgus europaeus II I SPEC 2 verovatno se hrani 38 Apus melba II preleće 39 Alcedo athis II I SPEC 3? 40 Merops apiaster II II SPEC 3 hrani se 41 Coracias garrulus II II I SPEC 2 NT verovatno se hrani 42 Upupa epops II SPEC 3 hrani se 43 Jynx torqilla II SPEC 3 verovatno se hrani 44 Picus viridis II SPEC 2 verovatno se hrani 45 Galerida cristata III SPEC 3 gnezdi 46 Lullula arborea III I SPEC 2 verovatno se hrani 47 Alauda arvensis III IIb SPEC 3 gnezdi, seli 48 Hirundo rustica II SPEC 3 hrani se 49 Delichon urbicum II SPEC 3 hrani se 50 Anthus campestris II I SPEC 3 verovatno gnezdi, seli 51 Oenanthe oenanthe II SPEC 3 verovatno gnezdi, seli 52 Sylvia nisoria II I 53 Muscicapa striata II SPEC 3 54 Lanius collurio II I SPEC 3 gnezdi, seli 55 Lanius minor II I SPEC 2 verovatno se hrani 56 Lanius excubitor II SPEC 3 verovatno se hrani 57 Sturnus vulgaris IIb SPEC 3 gnezdi, seli, odmara 58 Passer domesticus SPEC 3 59 Passer montanus III SPEC 3

23 Rezultati 17 ecoda Br. Ciljna vrsta/ vrsta od posebnog interesa Bern Bonn Direktiva o pticama Birdlife International (2004) 60 Carduelis cannabina II SPEC 2 61 Emberiza citrinella II 62 Emberiza hortulana II I SPEC 2 63 Emberiza melanocephala II SPEC 2 64 Emberiza calandra II SPEC 2 IUCN Status u istražnom području Objašnjene za tabelu 4.1: Označene sivim: ciljne vrste Bern: Bernska konvencija o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa II: strogo zaštićene vrste faune III: zaštićene vrste faune Bonn: Bonska konvencija o očuvanju migratornih vrsta životinja, CMS I: ugrožene migratorne vrste II: migratorne vrste zaštićene ugovorima Direktiva o pticama: Direktiva 2009/147/EC Evropskog parlamenta i Saveta od 30. novembra godine o očuvanju divljih ptica. I: vrste navedene u dodatku I moraju biti predmet posebnih mera zaštite u odnosu na njihovo stanište kako bi se osigurao njihov opstanak i reprodukcija u području rasprostranjenja. IIa: vrste navedene u dodatku II, deo A, mogu biti lovljene u geografskom, morskom i kopnenom, prostoru gde se ova Direktiva primenjuje. IIb: vrste navedene u dodatku II, deo B, mogu biti lovljene samo u zemljama članicama koje su naznačene. IIIa: aktivnosti naznačene u paragrafu 1, ne mogu biti zabranjene u odnosu na vrste navedene u dodatku III, deo A, ako su ptice legalno ubijene ili uhvaćene, ili pribavljene na neki drugi legalan način. IIIb: zemlje članice mogu na svojoj teritoriji, za vrste navedene u dodatku III, deo B, dozvoliti aktivnosti navedene u paragrafu 1, uz propisivanje određenih ograničenja, ako su ptice legalno ubijene ili uhvaćene, ili pribavljene na neki drugi legalan način. BIRDLIFE INTERNATIONAL (2004): Vrste (ptica) sa evropskom potrebom zaštite SPEC 1: vrste sa globalnom potrebom zaštite, npr. globalno ugrožene, skoro ugrožene ili nedovoljno proučene vrste (BIRDLIFE INTERNATIONAL 2004a). SPEC 2: Koncetrisane u Evropi i sa nepovoljnim statusom zaštite. SPEC 3: Nisu koncentrisane u Evropi, ali imaju nepovoljan status zaštite. IUCN: Kategorije Evropske IUCN crvene liste: VU: ranjiva NT: skoro ugrožena * vrsta nije zabeležena u području istraživanja

24 Rezultati 18 ecoda U nastavku su predstavljeni podaci o prisustvu ciljnih vrsta u istražnom području prikupljeni cenzusima u osmatračkim tačkama. Opis prisustva preostalih vrsta od posebnog interesa je dat u poglavlju Cenzus u osmatračkim tačkama Tim 1 Tokom standardizovanih terenskih istraživanja od januara do oktobra godine, ukupno je zabeleženo 2206 jedinki ciljnih vrsta u 432 pojedinačna posmatranja (tabela 4.2. i 4.3). Najviše beležena vrsta je divlja guska sa 834 zabeležene jedinke. Više od sto jedinki je zabeleženo kod sledeće 3 vrste: mišar (593 jedinke), pčelarica (283 jedinke) i vetruška (276 jedinki). Otprilike 90% zabeleženih jedinki ciljnih vrsta su činile jedinke ovih vrsta. Sve ostale ciljne vrste su zabeležena sa manje od 50 jedinki. Četiri vrste su posmatrane sa više od 100 jedinki na određenim OT: divlja guska (882 jedinke na OT2), mišar (132 jedinke na OT2, 256 jedinke na OT4 i 104 jedinke na OT5), pčelarica (170 jedinki na OT3) i vetruška (170 jedinki na OT4). Većina ciljnih vrsta (16) je zabeležena na OT4, 13 na OT5, po 12 na OT2 i OT3. Najmanji broj vrsta je zabeležen na OT1: 6 vrsta. Najviše jedinki je zabeleženo na OT2 (1059), od čega su 822 jedinke bile divlje guske. Drugi najveći broj jedinki je zabeležen na OT4, uz najvećih broj pojedinačnih posmatranja. Broj zabeleženih jedinki na OT1, OT3i OT5 je bio između 68 i 312. Četiri vrste (mišar, pčelarica, vetruška i jastreb) su beležene na svim OT, tri vrste (kobac, eja močvarica i pupavac) su zabeležene na četiri OT. Kukumavka, kukuvija, ćuk, utina i eja livadarka su zabeležene na tri OT. Preostalih šest ciljnih vrsta su posmatrane samo na jednoj OT. Detaljan opis prostorne i vremenske distribucije, kao i ponašanja i statusa, ciljnih vrsta u istražnom području je dat u poglavlju 4.4.

25 Rezultati 19 ecoda Tabela 4.2: Broj jedinki svake vrste na različitim OT (OT1 do OT5) tim 1 Vrsta/ VP1/br. jedinki VP2/br. jedinki VP3/br. jedinki VP4/br. jedinki V5/br. jedinki Ukupno Br. jedinica osmatranja Divlja guska Mišar Pčelarica Vetruška Jastreb Sivi ždral Kukumavka Pupavac Kobac Kukuvija Ćuk Utina Leganj 6 6 Eja močvarica Osičar Eja livadarka Stepski soko Soko lastavičar Modrovrana 1 Ukupno vrsta Ukupno jedinki

26 Rezultati 20 ecoda Tabela 4.3: Broj posmatranja svake vrste na različitim OT (OT1 do OT5) tim 1 Vrsta/ Br. jedinica osmatranja VP1/br. posmatran ja VP2/br. posmatranja VP3/br. posmatranja VP4/br. posmatranja VP5/br. posmatranja Vetruška Mišar Jastreb Pčelarica Leganj Kukumavka Pupavac Kobac Kukuvija Divlja guska Ćuk Utina Eja močvarica Osičar Stepski soko Eja livadarka Soko lastavičar Modrovrana 1 1 Sivi ždral 1 1 Ukupno vrsta Ukupno jedinki Ukupno

27 Rezultati 21 ecoda Ciljne vrste na lokaciji OT1 Na OT1 dominantna vrsta je bila vetruška, koja je bila prisutna u 30,8% svih jedinica osmatranja. Mišar je bio prisutan u 19,2% svih jedinica osmatranja. Sve ostale vrste su posmatrane samo u jednoj jedinici osmatranja. 12 divljih gusaka je jednom preletelo kod OT1 na visini između 50m i 200m. Sve druge jedinke su zabeležene na visini manjoj od 50m. Nijedna od ciljnih vrsta nije posmatrana više od jednog sata ukupno (tabela 4.4). Tabela 4.4: Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 1 na lokaciji OT1 tokom 26 osmatračkih jedinica (objašnjenje skraćenica u poglavlju 3.4) Jedinice osmatranja n=26 jedinice rec prisutnost (%) rec total ind total ind min ind max trajanje rec trajanje rec na kritičnim visinama udeo letova na kritičnim visinama Vetruška Pčelarica Mišar Divlja guska Jastreb Eja močvarica Ukupno

28 Rezultati 22 ecoda Ciljne vrste na lokaciji OT2 Divlja guska, mišar i vetruška su posmatrane u više od 10% svih jedinica osmatranja. Sve ostale vrste su najviše dostigle udeo od 5% svih jedinica osmatranja. Najčešće beležene jedinke su bile divlje guske sa 822 zabeležene jedinke. Zabeleženo je i 132 jedinke mišara, 43 jedinke vetruški i 38 jedinki pčelarica. Sve druge vrste su zabeleženu brojnost manje od 10 jedinki (tabela 4.5). Oko 70% svih zabeleženih letova divljih gusaka su bili na visini između 80m i 200m Svi zabeleženi letovi ostalih ciljnih vrsta su bili ispod 50m. Tabela 4.5: Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 1 na lokaciji OT2 tokom 56 osmatračkih jedinica Jedinice osmatranja n=45 jedinice rec prisutnost (%) rec total ind total ind min ind max trajanje rec trajanje rec na kritičnim visinama Divlja guska Mišar Vetruška Kukumavka Kukuvija Utina Pčelarica Kobac Pupavac Jastreb Eja močvarica Eja livadarka Ukupno udeo letova na kritičnim visinama

29 Rezultati 23 ecoda Ciljne vrste na lokaciji OT3 Na lokaciji OT3 najčešće beležene vrste su bile vetruška, mišar i pčelarica. One si bile prisutne u oko 25% (vetruška i mišar) i 18% (pčelarica) svih jedinica osmatranja na ovoj OT. Leganj i pupavac su bili beleženi u oko 10% svih jedinica osmatranja (tabela 4.6). U pogledu jedinki, pčelarice su bile najbrojnije i činile su više od 50% svih zabeleženih jedinki ciljnih vrsta. Druga i treća najbrojnija vrsta bile su mišar i vetruška. Ove tri vrste su ukupno činile više od 90% svih zabeleženih jedinki ciljnih vrsta. Nijedna jedinka nije zabeležena na visini većoj od 50m. Tabela 4.6: Posmatranja ciljnih vrsta od strane tima 1 na lokaciji OT3 tokom 60 osmatračkih jedinica Jedinice osmatranja n=60 jedinice rec prisutnost (%) rec total ind total ind min ind max trajanje rec trajanje rec na kritičnim visinama Mišar Vetruška Pčelarica Leganj Pupavac Jastreb Kobac Ćuk Eja močvarica Modrovrana Eja livadarka Ukupno udeo letova na kritičnim visinama