MULTIKULTURALIZAM VOJVODINE I DEMOGRAFSKI RAZVITAK NACIONALNIH MAWINA

Transcription

1 UDC ( ) ( ) Originalni nauåni rad Nada Raduški MULTIKULTURALIZAM VOJVODINE I DEMOGRAFSKI RAZVITAK NACIONALNIH MAWINA SAŸETAK: Jedno od osnovnih obeleÿja Vojvodine jeste multikulturalizam, odnosno visok stepen zajedniåke nastawenosti razliåitih etniåkih zajednica na istom podruåju. Pored veãinske nacije, u Vojvodini ÿive brojne nacionalne mawine izrazito diferencirane u pogledu demografskog razvitka, socio-ekonomskih, istorijskih i kulturno-civilizacijskih karaktertistika, nacionalne emancipacije i politiåkog organizovawa. U radu se analizira populaciona dinamika, etnodemografske promene, kao i prostorni razmeštaj mawina koje odlikuje prostorna disperzivnost ili etniåka kompaktnost, odnosno izraÿen proces etniåke homogenizacije uslovqen mnogobrojnim faktorima. Dobri meðuetniåki odnosi, poštovawe prava mawina, integracija i lojalnost mawina drÿavi u kojoj ÿive, neophodni su za ravnomeran demografski i stabilan ekonomsko-politiåki razvoj ovog podruåja. KQUÅNE REÅI: multikulturalizam, nacionalne mawine, etniåka struktura, demografski razvitak, Vojvodina. Multikulturalizam je ideja ili ideal o zajedniåkom ÿivotu razliåitih etniåkih i kulturnih grupa u okviru istog pluralistiåkog društva, što podrazumeva wihovu koegzistenciju, uzajamnu toleranciju i jednakost. 1 Multikulturalizam moÿe oznaåavati demografsku åiwenicu, odnosno postojawe razliåitih etniåkih i religijskih grupa, kulturne i jeziåke raznolikosti u okviru jednog društva, ali i drÿavnu politiku 1 Termin multikulturalizam" pojavio se tek odnedavno u akademskim i politiåkim raspravama o karakteru savremenih društava. Za relativno kratko vreme postao je opšteprihvaãen pojam od strane politiåara, društvenih komentatora, istraÿivaåa i opšte javnosti, barem u razvijenim evropskim zemqama. Smatra se da ovaj pojam datira iz godine kada je u jednom francuskom åasopisu upotrebqen u znaåewu suÿivot nekoliko kultura u jednoj zemqi", da bi tek od godine u klasifkaciji Kongresne biblioteke u Vašingtonu, definisan kao uslov u kojoj etniåke, verske i kulturne grupe koegzistiraju unutar jednog društva" (M e s i ã, 2006).

2 340 koja ima dva osnovna ciqa: podrÿavawe skladnih odnosa izmeðu etniåkih grupa i definisawe odnosa izmeðu drÿave i nacionalnih mawina (D r a g i ã e v i ã - Š e š i ã, S t o j k o v i ã, 2007). Imajuãi u vidu da gotovo nema drÿave koja nije kulturno raznolika, meðuetniåki odnosi, poloÿaj, zaštita i prava nacionalnih mawina, kao i wihova veza s politikom multikulturalnosti, dolaze u fokus interesovawa nauåne, ali i šire društvene javnosti. Na sve veãi znaåaj rešavawa mawinskog pitawa ukazuje multietniånost i multikulturalnost današweg sveta, odnosno åiwenica da retko u kojoj zemqi svi weni drÿavqani govore istim jezikom i pripadaju istoj etniåkoj zajednici, pa tako od 192 drÿave ålanice OUN-a, samo 10% 15% se moÿe opravdano smatrati etniåki homogenim, tj. da na svojoj teritoriji nemaju mawinskog stanovništva (C onnor, 1994). U okviru evropskih drÿava samo wih nekoliko (npr. Island, Portugal) nemaju nacionalne mawine, mada i one zbog intenzivnih migracionih kretawa i sve veãeg broja imigranata, postaju etniåki znatno heterogenije. To nesumwivo ukazuje na potrebu drÿavnog priznavawa mawinskih kultura, pa se draÿave, s tim u vezi, razlikuju po naåinu regulisawa etniåke i kulturne raznolikosti stanovništva, odnosno da li drÿavna mawinska politika ima za ciq eliminisawe tih razlika ili pozitivan pristup prema mawinama i politiku multikulturalnosti kao alternativu asimilacionoj politici. Poloÿaj nacionalnih mawina i wihova povezanost sa politikom multikulturalizma podrazumeva respektovawe mawinskih kultura kao odgovarajuãeg okruÿewa za ostvarewe qudskih prava i prava pripadnika nacionalnih mawina. Multikulturalizam je, dakle, odgovor demokratske politike na kulturne i socijalne raznolikosti (M e s i ã, 2006). Neophodna pretpostavka jednog takvog društva jeste graðanska kultura zasnovana na priznavawu institucija ekonomskog i pravnog sistema, ali i prava na kulturnu raznolikost. Neki od kritiåara multikulturalizma tvrde da on vodi podeli društva i da dovodi u pitawe drÿavno jedinstvo, kao i da istovremeno moÿe znaåiti separatizam i samomarginalizaciju etniåkih zajednica. Zbog toga se danas sve više govori o interkulturalizmu kao stanovištu koje pretpostavqa uspostavqawe dijaloga meðu kulturama, jer se na takav naåin podstiåe dinamiåki meðuodnos i uzajamno delovawe razliåitih kultura jednih na druge. Mada se situacija razlikuje od zemqe do zemqe, multikulturalizam u Srbiji ima posebnu teÿinu i ne moÿe se svesti na bilo koji gotov model, veã treba uzeti u obzir kompleksnost situacije u Srbiji, a pre svega da li su izvor kulturne raznolikosti imigracioni tokovi (kao u SAD, Kanadi, Australiji), ili su u pitawu direktni i indirektni istorijsko-politiåki i demografski razlozi. 2 Vojvodina je tipiåno multikulturalno podruåje, najrazvijeniji i u etniåkom pogledu najheterogeniji deo Srbije. Nacionalni sastav sta- 2 Kanada, a zatim Australija su drÿave koje su najviše radile na politiåkom konceptu multikulturalizma, pri åemu kanadski etniåki mozaik åine grupe koje imaju razliåite odlike, ali zajedno åine sloÿnu celinu, dok suprotno tome ameriåki melting pot" oznaåava politiku asimilacije imigranata u SAD.

3 341 novništva je izarazito šarolik, a zbog brojnih nacionalnosti, religija, jezika i kultura koje egzistiraju na tom podruåju Vojvodina predstavqa Balkan u malom". Dobri etniåki odnosi i poštovawe qudskih i mawinskih prava åine jedan od kquånih uslova za stabilan razvoj, i potpunije ukquåivawe u evropske procese i prosperitet ovog regiona. Stalne migracije, kako doseqavawa tako i iseqavawa, bile su i ostale glavni åinilac demografskog razvoja i etniåke sloÿenosti vojvoðanskog stanovništva. Prema popisu 2002.godine, Vojvodina ima 2,0 miliona stanovnika, od åega preko jedne treãine stanovništva pripada nekoj od mawinskih zajednica. Brojåano najznaåajnija nacionalna mawina su Maðari (290,2 hiqada ili 14,3%), zatim Slovaci (56,6 hiqada ili 2,8%), Hrvati (56,5 hiqada ili 2,8%), Jugosloveni (49,9 hiqada ili 2,5%), Crnogorci (35,5 hiqada ili 1,7%), Rumuni (30,4 hiqada ili 1,5%), Romi (29,1 hiqada ili 1,4%) i Buwevci (19,8 hiqada ili 1,0%). Ostale nacionalnosti participiraju sa mawe od 1% u ukupnom stanovništvu, ali takoðe doprinose etniåkom mozaiku Vojvodine (tabela 1). Tabela 1. Etniåka struktura Vojvodine, Nacionalnost Broj % Broj % Ukupno Srbi Crnogorci Jugosloveni Albanci Bošwaci Bugari Buwevci Vlasi Goranci Maðari Makedonci Muslimani Nemci Romi Rumuni Rusi Rusini Slovaci Slovenci Ukrajinci Hrvati Åesi Ostali Neizjašweni i neopredeqeni Regionalna pripadnost Nepoznato Izvor: Kwiga popisa 1, Nacionalna ili etniåka pripadnost, Popis stanovništva, domaãinstava i stanova u 2002, RZS, Beograd, 2003; Konaåni rezultati popisa za godinu usklaðeni sa popisnom metodologijom iz 2002.

4 342 U periodu izmeðu dva popisa ( ) desile su se radikalne politiåke i ekonomske promene. Dezintegracija bivše SFR Jugoslavije i formirawe novih nacionalnih drÿava, etniåki konflikti i ratni sukobi, ogroman broj izbeglica i interno raseqenih lica, voqne i prisilne migracije, doveli su do bitnih etnodemografskih promena u nacionalnom sastavu stanovništva Vojvodine i istovremeno otvorili pitawe poloÿaja kako autohtonih, tako i tzv. novih mawina (åine ih bivši konstitutivni narodi SFRJ). U Vojvodini je godine, u odnosu na prethodni popis, registrovan veãi broj stanovnika (za oko 61,8 hiqada), zahvaqujuãi iskquåivo imigracionoj komponenti. Naime, dolazak ogromnog broja izbeglica srpske nacionalnosti tokom 1990-ih godina, koji je prevazišao åak i veliku kolonizaciju Vojvodine posle Drugog svetskog rata, 3 bitno je promenio etniåku sliku Vojvodine u pravcu etniåke homogenizacije i majorizacije, odnosno poveãawa broja i udela Srba, kao veãinske nacije, u ukupnom stanovništvu (sa 1,1 miliona na 1,3 miliona, odnosno sa 57,0% na 66,1%). U okviru mawinske populacije, samo su Romi imali poveãawe (sa 1,2% na 1,4%), zahvaqujuãi visokom priraštaju, kao i promeni nacionalne pripadnosti, odnosno znatno veãem broju lica koji su se deklarisali za romsku nacionalnost. Generalno, sve ostale etniåke zajednice u Vojvodini odlikuju depopulacioni trendovi prouzrokovani nepovoqnim trendovima u prirodnom kretawu stanovništva (nizak natalitet,visok mortalitet i negativni prirodni priraštaj), ali i emigracionim procesima. Naime, pripadnici pojedinih nacionalnih mawina zbog politiåkih okolnosti u tom periodu (etniåki konflikti, sukobi) i ekonomskih razloga (sankcije, bombardovawe i dr.) iseqavali su se iz zemqe i to najåešãe prema svojim matiånim drÿavama. Na populacionu dinamiku pojedinih nacionalnosti presudno je uticala i promena nacionalne pripadnosti nedemografska kategorija koja je promenqiva i ne zavisi samo od subjektivnog oseãaja pojedinca, veã i od trenutne politiåke situacije i drÿavne politike. Pored toga, asimilacioni procesi uslovqeni malobrojnošãu, prostornom disperzivnošãu, velikim brojem mešovitih brakova karakteristiånim za Vojvodinu, kao i neki drugi faktori imali su uticaja na opadawe broja i udela pripadnika pojedinih mawinskih zajednica. Maðari, kao najznaåajnija mawina, imali su smawewe broja (za oko 43 hiqada ili za 13%) i udela (sa 16,9% na 14,3%), pri åemu je apsolut- 3 Prema prvom popisu izbeglica i ratom ugroÿenih lica iz 1996.godine (sproveden od strane Komeserijata za izbeglice Republike Srbije i UNHCR-a) registrovano je 617 hiqada ovih lica koji su stigli sa ratom zahvaãenih podruåja (najviše iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine). Od toga je preko polovine (54,7%) došlo u centralnu Srbiju (najveãi broj u Beograd, oko 170 hiqada), zatim u Vojvodinu (42,0%), a na Kosovu i Metohiji mali broj (3,3%). U proteklom periodu broj izbeglica se smawio tako što su neki dobili drÿavqanstvo (oko 250 hiqada), jedan broj se odselio u inostranstvo, dok se mawi broj vratio u mesta odakle su prebegli. Prema podacima iz godine registrovano je 97 hiqada izbeglih lica zbog åega je UNHCR Srbiju svrstao meðu pet zemaqa u svetu i jedinu u Evropi u kojoj status izbeglica još uvek nije rešen (R a d u š k i, 2000).

5 no smawewe nadmašilo negativni prirodni priraštaj, što ukazuje na emigracije. Slovaci su imali smawewe (sa 62,2 hiqada na 56,6 hiqada, odnosno sa 3,2% na 2,8%) zbog negativnih trendova u prirodnom kretawu stanovništva, dok su migracije bile maweg znaåaja. Broj Hrvata je mawi za preko jednu petinu (sa 72,5 hiqada na 56,5 hiqada, odnosno sa 3,7% na 2,8%). Negativna proseåna godišwa stopa rasta ( 22,3 promila), koja je jedna od najviših u Vojvodini, rezultat je ne samo negativnog prirodnog priraštaja, veã i iseqavawa (najverovatnije prema matiånoj drÿavi) zbog politiåke situacije i meðuetniåkih konflikata u tom periodu, drugaåijeg deklarisawa (kao Buwevci i dr.) i ostalih faktora. Rumuni su zabeleÿili opadawe broja (sa 34,8 hiqada na 30,4 hiqada) i udela (sa 1,8% na 1,5%) usled negativnih trendova u prirodnom i mehaniåkom kretawu stanovništva, kao i subjektivnog faktora (deklarisawe za neku drugu nacionalnost, neopredeqeni, regionalna pripadnost i sliåno). Treba istaãi da porast broja lica nacionalno neopredeqenih za preko 10 puta (sa 5,1 hiqada na 55,1 hiqada) najboqe odraÿava etnopolitiåki trenutak u kome je posledwi popis sprovden. Moÿe se zakquåiti da su tom periodu kod mnogih nacionalnosti zabeleÿene bitne promene u demografskom razvitku stanovništva. Negativni prirodni priraštaj, odnosno veãi broj umrlih od ÿivoroðenih, karakteristika je ogromne veãine nacionalnosti u Vojvodini, osim albanske, romske i bošwaåke/muslimanske. Negativni migracioni saldo ostvaren je, takoðe, kod veãine etniåkih zajednica mada je teško odrediti stvaran uticaj migracija s obzirom na probleme vezane za metodologiju i kvalitet migracionih podataka. Što se tiåe treãe determinante etniåke strukture, teško je kvantifikovati wen uticaj, ali se opravdano pretpostavqa da su se mnogi drugaåije nacionalno deklarisali u odnosu na prethodni popis. 4 Buðewe nacionalne svesti i etnoverski revivalizam doveli su do promene etniåke pripadnosti kod pojedinih nacionalnosti koje su ranije, i pored svojih etniåkih i kulturnih osobenosti, u znaåajnoj meri se izjašwavali kao pripadnici neke druge nacije. Za Rome je karakteristiåna etniåka mimikrija kao rezultat wihove dugogodišwe diskriminacije i marginalizacije, i gubqewa ili prikrivawa sopstvenog nacionalnog identiteta (Mirga A. & G e o r g i, N., 2004). Od 1970-ih godina dolazi do nacionalne emancipacije Roma, pa se sve åešãe izjašwavaju za svoj etnos, dok su se ranije, uglavnom, deklarisali kao veãinski narod na podruåju gde ÿive. Istovremeno, kod drugih nacionalnosti je iz mnogobrojnih razloga prisutan suprotan proces, a eklatantan primer predstavqaju, nesumwivo, Jugosloveni. Posledwi popis, odrÿan u radikalno promewenim Prema popisnoj metodologiji glavni kriterijum koji se koristi pri odreðewu nacionalne pripadnosti jeste subjektivna izjava što znaåi da svako lice ima pravo slobodnog (ne)izjašwavawa o svojoj nacionalnosti. Taj kriterijum omoguãuje promenu nacionalnosti i to privremenu (usled politiåkih, socijalnih, psiholoških razloga) ili stalnu (usled asimilacionih procesa), što ima direktnog uticaja na populacionu dinamiku svih (a pre svega mawih) etniåkih zajednica i poslediåno na nacionalni sastav stanovništva (R a d u š k i, 2007).

6 344 društvenim i geopolitiåkim okolnostima, najviše se reflektovao na Jugoslovene u smislu drastiånog smawewa (sa 8,7% na 2,5%), što je nesumwivo posledica wihovog promewenog nacionalnog opredeqewa. 5 Pored brojnosti, kao vaÿnog demografskog faktora kada se govori o pravima i poloÿaju mawina, etniåka kompaktnost, takoðe, predstavqa bitnu demografsku odrednicu. Teritorijalni razmeštaj nacionalnosti uslovqen je etniåki diferenciranim prirodnim priraštajem i migracijama, kao i kulturnim, ekonomskim, politiåkim i mnogim drugim nedemografskim faktorima. Osnovne trendove u teritorijalnoj distribuciji i koncentraciji pojedinih etniåkih zajednica u Vojvodini odlikuju odreðene regionalne specifiånosti i izraÿena prostorno-demografska polarizacija. S jedne strane, prisutna je izrazita koncentracija i jaåawe procesa nacionalne homogenizacije na odreðenim podruåjima, dok s druge strane postoji visok stepen prostorne disperzivnosti, karakteristiåan za druge etniåke zajednice. Etniåki diverzitet Vojvodine manifestuje se ne samo u velikom broju nacionalnosti razliåitih po svojim etniåkim, verskim i kulturnim osobenostima, veã i u wihovom prostornom razmeštaju, buduãi da preko 90% opština ima etniåki heterogeno stanovništvo. Od ukupno 45 opština, pripadnici maðarske mawine imaju etniåku prevagu u šest opština (Kawiÿa 86,5%, Senta 80,5%, Ada 76,6%, Baåka Topola 58,9%, Mali Iðoš 55,9% i Åoka 51,6%) i relativnu veãinu u dve opštine (Beåej 48,8% i Subotica 38,5%). Prostorna distribucija te mawine ukazuje na visoku koncentraciju i prostornu polarizaciju, s obzirom da u ovim opštinama ÿivi oko 60% ukupnog broja Maðara sa prostora Vojvodine. U proteklom periodu ova nacionalnost je zabeleÿila u svim opštinama smawenu brojnost, ali su zadrÿali etniåku dominaciju u osam opština, pri åemu su godine imali sedam opština sa apsolutnom i jednu opštinu sa relativnom veãinom (Subotica). Slovaci su nacionalna mawina koja ima etniåku prevagu u dve opštine: apsolutnu u Baåkom Petrovcu (66,4%) i relativnu u Kovaåici (41,1%). U ostalim opštinama imaju niske udele (izuzev u Baåu 19,8% i Baåkoj Palanci 9,6%), a najmawe su zastupqeni u okruzima sa veãinskim maðarskim stanovništvom. Ostale nacionalnosti u Vojvodini odlikuje prostorna disperzivnost ili visoka koncentracija, ali bez etniåke dominacije u nekoj od opština. Tako, Hrvati imaju najveãi udeo u opštinama Apatin (11,5%) i Subotica (11,2%), pri åemu je u posledwem meðupopisnom periodu došlo do veãeg smawewa wihovog udela u Sremskim Karlovcima (sa 5 U percepciji nacionalnista upravo su Jugosloveni fiksirani kao grupa odnaroðenih" ålanova vlastite etniåke grupe koja naciju podriva iznutra, demografski je kruni, a kulturno slabi i lišava politiåkog uticaja. U toku pripremnih radwi za sprovoðewe popisa godine, o Jugoslovenima se govorilo kao o izmišqotini i prevari, a nacionalisti su ih pozivali da se vrate u okriqe matiåne nacije".na to ih je, osim nacionalistiåkih razloga, terao i zakon o mawinama koji je ostvarivawe kolektivnih prava uslovqavao odreðenim cenzusom.išåezavawe Jugoslovena nije, stoga, samo indikator izmewene etniåke strukture, nego i uspona i pobede šoviniziranih (etno)nacionalista"(helsinški odbor za qudska prava, 2004).

7 345 17,7% na 8,5%), Inðiji (sa 10,2% na 3,8%) i Šidu (sa 16,3% na 5,4%) usled negativnih trendova u prirodnom obnavqawu stanovništva, ali i iseqavawa. Od ukupnog broja Rumuna u Vojvodini, preko jedne treãine (39,4%) je koncentrisano samo u dve opštine: Alibunar (26,5%) i Vršac (10,9%). Takoðe, preko 60% Rusina je nastaweno u Kuli (11,2%) i Vrbasu (8,2%), dok su Buwevci koncentrisani iskquåivo u Severno- -baåkom i Zapadno-baåkom okrugu (97,5%), a samo u Subotici ÿivi preko 83% ukupnog broja vojvoðanskih Buwevaca. Za razliku od tih nacionalnosti, Jugosloveni su gotovo ravnomerno rasporeðeni na åitavom podruåju Vojvodine sa nešto veãom zastupqenošãu u Subotici (5,8%) i Somboru (5,2%), kao i disperzivno nastaweni Romi kojih relativno ima najviše u opštinama Nova Crwa (6,8%) i Beoåin (6,5%). * * * Nacionalne mawine u Vojvodini razlikuju se po brojnosti, prostornoj disperzivnosti, društvenoj koheziji, politiåkoj organizovanosti, etniåkim, demografskim i drugim osobenostima. Institucionalizacija wihovog poloÿaja zahteva da se vodi raåuna, kako o jedinstvenim principima multikulturalnog društva, tako i o svakom od ovih aspekata ponaosob. Delovawe demografskog faktora (brojnost i prostorna kompaktnost) ne bi trebalo da bude ni prednost ni prepreka ostvarewu osnovnih mawinskih prava, ali se u praksi åesto dešava da je spremnost drÿave veãa za implementaciju prava demografski snaÿnijih i politiåki boqe organizovanih mawina. Evropski standardi zaštite prava mawina ne spomiwu izriåito brojnost kao kriterijum za ostvarewe mawinskih prava, veã podrazumevaju uvaÿavawe svih mawinskih zajednica. Treba naglasiti da nacionalno zakonodavstvo Srbije ne pravi razliku meðu mawinama. S obzirom na wihovu brojnost i priznata prava su dostupna svim pripadnicima nacionalnih mawina. U Zakonu o zaštiti prava i sloboda nacionalnih mawina (usvojenom godine) reguliše se naåin ostvarewa individualnih i kolektivnih prava, odnosno svih prava koja su ustavom ili meðunarodnim ugovorima garantovana pripadnicima nacionalnih mawina. Pristupawem naše zemqe Okvirnoj konvenciji o pravima nacionalnih mawina Saveta Evrope (2001), Evropskoj poveqi o regionalnim i mawinskim jezicima (2006), potpisivawem bilateralnih meðunarodnih sporazuma o reciprocitetu zaštite mawina (s Maðarskom, Rumunijom, Makedonijom i Hrvatskom), kao i drugih dokumenata, omoguãena je normativna zaštita mawinskih prava. Ali, treba imati u vidu da ostvarivawe tih prava ne zavisi samo od normativnih rešewa, veã i od dubqih društvenih promena, demokratskih promena, stabilizacije odnosa meðu drÿavama jugoistoåne Evrope, a posebno kada je reå o drÿavama nastalim na prostoru bivše Jugoslavije. Moÿe se zakquåiti da u multukulturalnim drÿavama, kakva je po svojim karakteristikama i Srbija, modernizacija i demokratizacija drÿave, jaåawe ekonomije, smawivawe razlika meðu etniåkim zajednicama u pogledu demografskih karakteristika, regionalna saradwa i dobri

8 346 meðuetniåki odnosi neophodni su za ravnomeran demografski i stabilan politiåki razvoj drÿave. Za dobre veãinsko-mawinske odnose znaåajan je proces integracije nacionalnih mawina, jer bez toga nema funkcionalnih institucija niti demokratije i prikquåewa Evropskoj uniji (A n t o n i ã, 2008). Stabilnost jednog društva zavisi od integrisanosti svih wenih graðana, pri åemu pitawe integrisanosti neke etniåke zajednice nije samo stvar politiåko-pravnog poloÿaja, veã i pitawe kulturne, verske, jeziåke, demografske i druge bliskosti, jer prevelike razlike meðu ålanovima jednog društva åine proces integracije znatno sporijim i teÿim. Integracija nacionalnih mawina, svakako, ne znaåi asimilaciju, veã podrazumeva kulturni pluralizam koji omoguãava mawinama da saåuvaju sopstvene etniåke, verske i kulturne osobenosti, što ne iskquåuje potrebu wihovog uspešnog integrisawa u društvenu zajednicu. Drugim reåima, to znaåi dobrovoqnost etniåkih zajednica u prihvatawu zajedniåkog i oåuvawu posebnog. LITERATURA A n t o n i ã, S. (2008). Nacija i integracija: sluåaj Srbije, u: Nacija i moderno društvo, Sociološki godišwak, Sociološko društvo Reublike Srpske, br. 3, str Connor, W. (1994). Ethnonacionalism: The Quest for Understanding, Princenton University Press. Dragiãeviã-Šešiã, M. i Stojkoviã, B. (2007). Multikulturalizam, Kultura, menadÿment, animacija, marketing, str , Beograd: Clio. Helsinški odbor za qudska prava (2004). U sukobu sa etniåkim identitetom drÿave nacionalne mawine u Srbiji, Beograd: Helsinški odbor za qudska prava u Srbiji. M e s i ã, M. (2006). Odreðenje pojma multikulturalizma u: Multikulturalizam društveni i teorijski izazovi, Zagreb: Školska knjiga, str M i r g a, A. i G e o r g i, N. (2004). Romi u HH veku, Romi od zaboravqene do mawine u usponu, Niš: Odbor za graðansku inicijativu, str R a d u š k i, N. (2003). Etniåka slika Srbije popis godine, Migracijske i etniåke teme, Zagreb: Institut za migracije i narodnosti, god. 19, br. 2 3, str R a d u š k i, N. (2007). Nacionalne mawine u Centralnoj Srbiji etniåke promene i demografski razvoj, Beograd: Institut društvenih nauka. R a d u š k i, N. (2000). Problem izbeglištva u Srbiji kao specifiåan vid migracija stanovništva i moguãa rešewa, Glasnik, sveska 5, Bawa Luka: Geografsko društvo Republike Srpske.

9 347 MULTICULTURALISM IN VOJVODINA AND DEMOGRAPHIC DEVELOPMENT OF NATIONAL MINORITIES by Nada Raduški Summary One of the basic characteristics of Vojvodina is multiculturalism, namely a large number of various ethnic communities mutually settled in the same region. Apart from the majority nation, numerous national minorities live there which are extremely differentiated in view of demographic development, socio-economic, historical and cultural-civilization characteristics, and by national emancipation and political organization. This paper analyzes population dynamics, ethno-demographic changes, as well as geographical distribution of the minorities which is characterized by spatial dispersion or distinct concentration and process of ethnic homogenization conditioned by numerous factors. Good inter-ethnic relations, respect of the rights of minorities, integration and loyalty of the minorities to the state in which they live are necessary for an even demographic and stable economic and political development of this region.