PROTESTANTISME PROTESTANTISME 1

Transcription

1 Refo500 Inligtingstukkies Die VGK Bellville vier sedert Januarie 2017 die 500 Jaar Herdenking van die Protestantse Reformasie dmv prediking, besprekings en Bybelstudies. Die gemeente se Bedieningstema vir 2017 is: 500 JAAR HERDENKING VAN DIE PROTESTANTSE REFORMASIE: GELOOFSLESSE UIT DIE REFORMASIE VIR DIE KERK DIE 21 ST EEU. Sedert Januarie berei een van die lidmate, Prof Daan Cloete, eenvoudige en kort inligting stukkies voor vir die lidmate om aan hulle die verloop van die Reformasie geskiedenis te verduidelik en om die gemeente in te lig oor die kerkhistoriese verloop van die reformasie om die viering beter te verstaan. Hierdie inligtingstukkies word elke sondag aan lidmate uitgedeel. Aangeheg vind u n gedeelte van hierdie inligtingstukkies. PROTESTANTISME 1 PROTESTANTISME Ons vier hierdie jaar die 500 jarige bestaan van die Protestantisme. Omdat die skeiding met die Rooms Katolieke (RK) so lank gelede plaasgevind het, is ons meestal nie ingelig oor waarom dit gebeur het nie. Daarom wil ons graag in die loop van hierdie jaar van tyd een en ander vertel van die groot kerklike gebeurtenis. Daarmee gaan ons probeer om nie veroordelend te staan teenoor die RK nie. In ons tyd is daar oor die hele wêreld deur alle Ptotestantse kerke 'n goeie verhouding met die RK. Daar vind gereeld gesprekke plaas tussen die Protestanste kerke en die RK, en op baie terreine is daar goeie samewerking. Wanneer ons dus deesdae oor hulle praat, dan gebruik ons nie meer die taal van die "Roomse gevaar" soos vroeër nie. Die 31 Oktober 1517 word algemeen aanvaar as die datum waarop die Protestantisme sy beslag gekry het. Op die dag het Maartin Luther sy 95 stellinge op die deur van die Kerk in Wittenberg vasgespyker. Dit beteken egter nie dat dit die werklike begin is van die Protestantisme nie. Soos met alle gebeurtenisse het dit ook 'n aanloop gehad, en was daar omstandighede wat daartoe aanleiding gegee het. Luther was dus die persoon wat geartikuleer het wat by baie mense in daardie tyd geleef het. Ons wil dus met kort aflewerings 'n bietjie agtergrond inligting gee oor wat vooraf gegaan het aan Luther se optrede. Daarvoor sal ons taamlik ver teruggaan in die geskiedenis van die kerk om so ver moontlik 'n volledige prentjie te kry. Uiteraard sal ons nie in fyner besonderhede kan gaan nie, maar slegs die breë lyne aandui. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 1

2 PROTESTANTISME 2 Ons begin by die Nuwe Testamentiese tyd en die Vroeë kerk. Jesus se bediening het byna uitsluitlik binne Palestina, die destydse land van die Jode, plaasgevind. By sy hemelvaart het sy dissipels die opdrag gekry om sy werk voort te sit onder alle nasies, maar dit lyk nie of hulle daaroor baie entoesiasties was nie. Dit was die Apostel Paulus wat 3 sendingreise onderneem het om die evangelie na die nie-jode, die Grieke en Romeine te bring. Die Jode het nie van die nuwe beweging gehou nie en het die aanhangers vervolg. Selfs Paulus het hom hieraan skuldig gemaak voor sy bekering. Daarna het die Romeine dieselfde gedoen. Vir die volgende twee eeue het die Christene baie onder vervolging en marteling gely. Daar is baie verhale oor hulle ontberinge. Tog het die kerk onder hierdie omstandighede gegroei. So ontstaan die gesegde: Die bloed van die martelare is die saad van die kerk. Die kerk het gou byna die hele Europa en Noord-Afrika gedek. Waar die kerk aan die begin uit individuele gemeentes bestaan het, het dit teen di einde van die tweede eeu begin om "katoliek" te word. Die woord, katoliek, beteken maar net dat dit oral is, universeel is. Die gelowiges het dus in die tyd baie meer bewus geword van gelowiges op ander plekke en gemeentes. Dit was 'n belangrike ontwikkeling. In die NT tyd nadat die apostels van die toneel verdwyn het, het die gemeentes en die kerk maar baie gefunksioneer met mense volgens hulle geestelike gawes. Ongelukkig het dit gelei tot misbruik, wanorde en spanninge soos ons lees in 1 Korintiers 12. Dit het daartoe gelei dat die kerk begin fokus het op beter organisasie. Ouderlinge en biskoppe het die leiding oorgeneem. So het van die vernaamste gemeentes onder leiding van 'n biskop gekom. Hierdie twee gebeurtenisse, a) die algemeen-wording van die kerk, plus die leierskap van die biskoppe sou belangrike ontwikkelibnge binne die kerk word. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 2

3 PROTESTANTISME 3 Die marteling van die Christene het eers opgehou toe Konstantyn, die Keiser van Rome, ook 'n Christen geword het. Dit was vir die vervolging van die Christene 'n goeie ontwikkeling, maar dit het ook slegte gevolge gehad, want baie mense het hulleself sommer as Christene beskou, net omdat hulle hul as onderdane van die Keiser beskou het. Behalwe die vervolging het die kerk in die eerste drie eeue ook met probleme binne sy eie boesem geworstel. Ons noem drie daarvan:- a) Vroeg in die 2de eeu was daar 'n persoon met die naam van Marcion. In die tyd was die Boeke van die Bybel maar los gesirkuleer enin die gemeentes gelees. Marcion het gese dat nie al die Boeke van die NT in die kerk gebruik te word nie, slegs die Evangelie van Lukas en 10 Briewe van Paulus. b) By die einde van die 3de eeu het die kerk die huidige Boeke van die NT bevestig vir die Kerk. By die Reformasie sou die gesag van die Bybel ook 'n rol speel. c) In die tyd was daar ook 'n man met die naam van Montanis. Hy het as 'n soort profeet opgetree en het beweer dat profesië moet voortgaan en net soveel gesag het as die Bybel.. Die kerk het ook sy leringe verwerp. By die Reformasie sou dit ook 'n strydpunt wees of die uitsprake van die Pous dieselfde gesag as die Bybel het. d) Die Grieke het 'n godsdiens en filosofie gehad bekend as Gnostiek. Daarin het hulle geleer dat vlees en gees, net soos water en olie, nie kan meng nie. Toe van die Grieke later Christene word, het hulle ook geglo dat Jesus nie werklik in die vlees gekom het nie, dus nie 'n ware mens was nie, maar slegs 'n skyn liggaam gehad het. Ons sien hoe die Apostel Johannes in 1 Joh 4:1-6 hierdie valse leer bestry. Hierdie dwaalleringe het daartoe gelei dat daar Belydenisse ontstaan het, d.w.s. kort maar duidelike samevattings van wat Skrif leer. So kry ons die Apostoliese Geloofsbelydenis, ook bekend as die Twaalf Artikels as 'n samevatting van wat die Bybel en met name die NT leer. In die tyd was daar ook die eerste Sinode in 325 by Nicea gehou onder toesig van die Keiser Konstatyn. Al die biskoppe was vir die eerste maal bymekaar. Daar is die Belydenis van Nicea aanvaar en die dwaalleer van Arius verwerp verwerp. Hy het geleer dat die seun nie gelyk is aan die vader nie. By die reformasie sou Belydenisse 'n belanrike rol speel. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 3

4 PROTESTANTISME 4 Ons het gesien dat waar die kerk aan die begin bestaan het uit "los' gemeentes met 'n biskop aan die hoof, het dit later ontwikkel tot 'n "katolieke" kerk, d.w..s. die biskoppe het begin om met mekaar te kommunikeer. So het daar die besef gegroei dat die gemeentes by mekaar hoort en dat hulle eintlik ook "een" kerk vorm. Die Sinode van Nicea, waar al die biskoppe bymekaar was, het dit bevestig. Reg aan die begin, nog in die Nuwe Testatmentiese tyd was algemeen aanvaar dat Jerusalem nie-amptelik die sentrum van die kerk is, want dit is waar dit alles begin het met Pinksterdag (vgl. Ook Hand 1:8). Die Romeine het egter in die jaar 70 AD die stad verwoes en die Jode, insluitende die Joodse Christene, het daaruit vlug. Later in 135 AD het hulle dit nog 'n keer heeltemal verwoes. Na die eerste verwoesting het die Christene meestal in Antiochië bymekaar gekom. Sommige biskoppe het van tyd tot tyd by verskillende plekke bymekaar gekom. Geleidelik het Rome die voorkeur gekry. Hierin het waarskynlik 'n hele paar faktore meegespeel. Rome was die hoofstad van die Romeinse Ryk, dus as'tware die hoofstad van die wêreld van daardie tyd. Die keiser was ook daar gesetel. Mense het dus graag daarheen gereis, ook Christene. So het daar 'n sterk en groeiende gemeente ontstaan. Paulus het een van sy beroemste Briewe aan die gemeente geskryf en daarin aangedui dat hy ook die gemeente wil besoek, wat hy dan ook later gedoen het. Daar is waarskynlik ook die Evangelies van Markus en Lukas geskryf. Paulus en Petrus het daar as martelare gesterf. Dit het alles daartoe bygedra dat mettertyd Rome vir die Christene 'n baie belangrike plek geword het. Daarmee het gepaardgegaan dat ook die biskop van Rome hoë aansien begin kry het. Hierdie twee dinge, die belangrikheid van die gemeente van Rome, plus die belangrikheid van die biskop van Rome, was die begin van die "Rooms" Katolieke kerk. Op daardie stadium was dit egter slegs die hoof - of kerklike sentrum vir die gelowiges. Later sou dit egter 'n ander betekenis kry en inhoud kry. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 4

5 PROTESTANTISME 5 Ons wyk eers vir 'n paar aflewerings af van die historiese verloop en fokus op die Openbare Aflegging van Belydenis (OAvB), (populêr ook bekend as Aanneming of Voorstelling), en die Paasnaweek. Die Katolieke Kerk beskou die OAvB as 'n sakrament. Ons sal later weer terugkom daarby. Die OAvB staan in verband met die doop. Ons sien dit reeds in Jesus se laaste opdrag (Mt 28:19) waar die 11 dissipels gevra word om nog dissipels te maak deur hulle te doop en te leer. In Mk 16:15 sê Jesus dat die evangelie geglo word en waarop dan die doop volg moet volg. Op Pinksterdag preek Petrus en nadat die mense hulle bekeer en Petrus se woord aangeneem het, m.a.w. geglo het, is hulle gedoop ( Hand 2:38 en 41). In daardie vroeë stadium was die volgorde, dus glo en doop. Glo beteken dat hulle eers ingelig is waaroor dit gaan. As hulle dit dan aanvaar het, word hulle gedoop. Mettertyd het hieruit egter twee probleme ontwikkel wat lering baie belangrik gemaak het. Eerstens, het dit gebeur dat mense maar sommer gedoop is, sonder dat hulle werklik geglo het. Dit het veral gebeur toe die Keiser ook 'n christen geword het soos eerder genoem. Hulle het gedink hulle moet Christene wees, omdat die Keiser 'n Christen is. Die tweede het verband gehou met ouderdom. Ons aanvaar dat aan die begin, Pinksterdag en daarna, almal wat gedoop is volwassenes was, d.w.s. mense wat kon verstaan het. Nou ontstaan die vraag, wat van die kinders? Omdat hulle tog nie ten volle kan verstaan nie kan dus ook nie eintlik "glo" nie. Beteken dit dat hulle daarom uitgesluit word van die saligheid? In die Boek Handelinge lees ons dat daar huisgesinne gedoop is en aanvaar ons dat dit kinders ingesluit het. As net diegene wat "geglo" het, gedoop is sou dus afhang van hoe oud hulle was en of hulle al in staat was om te verstaan waarom dit gaan. In Kol 2:9-12 lê die Apostel Paulus 'n verband tussen die Besnydenis van die Jode en die Doop van die Christene. Die Ou Verbond se teken was die Besnydenis op die agtste dag. Eers daarna het die lering begin van wat die beteken. Met die besnydfenis word die kind reeds ingesuit in die Verbond. Dieselfde geld vir die Nuwe Verband van genade. Ook nou sou die lering daarna plaasvind. Die volgorde is dus nou ook omgekeer, eintlik soos in Jesus se laaste opdrag, doop eers en leer dan. Die latere kerk het dus nou hoofsaaklik hierdie volgorde gevolg, hoewel die ander een nie heeltemal uitgeskakel is nie. Aan die begin het die lering binne gesinsverband plaasgevind, maar later het die kerk bekwame mense, liefs sy geestlike leiers, daarvoor gebruik. By die OAvB bevestig die kandidate dit wat hulle ouers by hulle doop namens hulle beloof het en waarin opgevoed is. Hulle bevestig nou dat hulle verstaan en aanneem waarom hulle gedoop is en maak wat daarin beloof word, hulle eie. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 5

6 Later het die kerk die OAvB ook gekoppel aan die toegang tot die Heilige Nagmaal. In die tyd het die kerk ook geoordeel dat die Confirmatio (OAvB) 'n sakrament is soos die Doop, die Nagmaal en ander geestelike handelinge. By die Reformasie het 'n deel van die kerk weer geoordeel dat dit nie is nie, maar wel deeglik gedoen moet word. Daarom duur die lering dikwels 'n paar jaar. PROTESTANTISME 6 Wanneer moet ons Pase vier? In die Vroeë Kerk was dit nogal 'n omstrede saak. Dit het gekom omdat daar met twee kalenders gewerk is, 'n Joodse en 'n Romeinse. Toe die kerk nog hoofsaaklik in die Ooste was, d.w.s. in Palestina, en die Christene hoofsaaklik uit 'n Joodse agtergrond gekom het, is met die Joodse kalender gewerk. (Kyk onder Maande in, Die Bybel, Nuwe Vertaling, vir die Joodse maande). Ons weet dat Jesus gekruisig is tydens die Joodse Paasfees. Hulle was juis in Jerusalem om die Paasfees te vier toe dit gebeur het. Daarom is dit logies dat die eerste Christene dit ook op die tydstip gevier het. Netsoos met die Joodse Pase het dit ook in die tyd nie saak gemaak watter dag van die week dit is nie. Dit het afgehang van watter dag die Nisan geval het. Toe die kerk egter gegroei het en meer Grieke en Romeine Christene geword het, was daar aangedring dat die Romeinse kalender ook in die kerk gevolg word soos in die Romeinse samelewing. Die kerk het toe ook nog besluit dat Pase altyd op 'n Sondag gevier moet word en nie sommer enige dag van die week nie. Die Joodse Christene het dus nie veel van 'n keuse gehad nie, alhoewel daar nog vandag Christene in die Oosterse kerke is wat die Joodse kalender volg. 'n Probleem wat hiermee saamhang, is die presiese datum van Christus se kruisiging. Volgens Matteus, Markus en Lukas is Jesus op Donderdag, die 14de Nisan, gekruisig, maar volgens Johannes op Vrydag, die 15de Nisan. Pase is altyd gevier met 'n nagwaak wat dan geëindig het met 'n viering van die Heilige Nagmaal. Die Joodse Christene het dit gekombineer met die Joodse Paasfees. Hulle het dan eers die Joodse Pasga gevier en dit dan afgesluit met die Christelike Nagmaal. Onder die Romeinse invloed is die Nagmaal weer op Paassondag gevier, dus saam met die Opstanding van Christus. Sommige Protestantse kerke vier Nagmaal op Donderdag/Vrydag om saam te val met die Joodse Paasfees, andere op Goeie Vrydag om saam te val met die kruisiging (let op die instellingswoorde) en nog andere op Paassondag om saam te val met die Opstanding. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 6

7 PROTESTANTISME 7 Ons hervat weer die historiese aanloop tot die Hervorming met 'n paar interessante ontwikkelinge. Eerder het ons gesien dat Rome, die sentrale stad in die Romeinse Ryk, nou ook sentraal geraak het vir die kerk. In die begin-fase was daar goeie samwewerking tussen die Keiser en die Biskop van Rome. Die Keiser, wie nou ook 'n christen was, het meestal die kerklike vergaderinge (Sinodes) byeengeroep, maar in die Sinodes het die biskoppe die kerklike besluite geneem. Nie lank voor die Hervorming nie, het dit egter tot hewige botsings tussen die twee gelei. Die vraag was wie die magtigste is, die Keiser of die Biskop van rome of die Pous soos hy toe al bekend was. Nog 'n ontwikkeling binne die kerk was dat daar twee groepe ontstaan het, naamlik, die Geestelikes en die Leke. Die Geestelikes was hoofsaaklik die ampsdraers in die kerk, d.w.s., die biskoppe, ouderlinge, diakes, priesters, ens., en die Leke was die gewone lede van die kerk. Eersgenoemdes was die mense wat kon lees, dus ook die Bybel kon lees, ens., terwyl laasgenoemdes meestal analfabeties was. Dit het tot gevolg gehad dat die Leke afhanklik van die Geestelikes was. So het daar binne die kerk 'n gaping tussen hulle ontstaan. Dit sou ook 'n rol speel tydens die Hervorming. Baie Geestelikes het hulle ook onttrek van die samelewing en in Kloosters gaan woon. Daar het hulle as Monnike(mans) en Nonne(vroue) in afsondering geleef. Hulle het geglo dat 'n mens jouself moet onderhou, ongegag of en wat jy het. Van die Monnike het hulle besig gehou met die oorskryf van die Bybelboeke, Bybelstudie, gebed, aanbidding, bepeinsing, ens. Verder het hulle askese, selfonthouding, die Selibaat (mense wat doelbewus kies om nie in die huwelik te tree nie), selfverloëning, ens., beoefen. Uit hierdie soort leefwyse het mooi dinge navore gekom, onder andere, geestelike liedere, gebede. Dink maar aan Fransiskus van Assisi se "Lord, make me a channel of your peace." Daar was ook diegene wat doelbewus gestreef het na armoede, liefde vir die natuur, ens. Daaruit het ook verskillende Ordes ontstaan, d.w.s. persone wat hulle toegewy het aan 'n spesifieke christelike taak en deug soos Barmhartigheid, Vrede, Sending, Armes, Weses, ens. een van die groot Monnike was Benediktus wat geglo het in dissipline. Hy het, onder andere, geleer: "Ledigheid is die vyand van die siel." In 'n tyd toe daar toenemende verwêreldliking van die kerk was, het hulle gedien as rolmodelle van geloof. Die kloosterlewe het egter ook bygedra tot die verwydering tussen die Geestelikese en die Leke. Later het Maartin Luther ook vir 'n tyd in so 'n klooster gewoon. PROTESTANTISME 8 Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 7

8 In hierdie aflewering wil ons vra waar die idee van 'n Pous vandaan kom. In vorige aflewerings het ons gesien hoedat die stad Rome 'n sentrale plek begin inneem het vir beide die politiek en die kerk. Dit was die hoofstad van die Romeinse Ryk (RR) en toe die Keiser 'n christen geword het, het hy ook 'n rol in die kerk begin speel. Ons het ook gesien dat die sentrum van die kerk, wat aan die begin in Jerusalem was, nou verskuif het na Rome. Ander faktore het ook daartoe bygedra. Dit was die hoofstad en baie mense het daarheen gegaan van oral af, ook baie christene. Dat die apostel Paulus en Petrus en ander Christene daar as martelare gesterf het, het dit ook belangrik gemaak. Paulus se Brief aan die gemeente, wat as't ware van die basiese leerstellinge van die kerk weerspieël het, het ook aan die gemeente status gegee. Daar is ook die leerstellinge teen die Montanistiese en Gnostiese dwaalleringe geformuleer (sien P3), en die Kanon, d.w.s. die 66 Boeke van die Bybel wat ons gebruik as gesaghebbend vir ons geloofslewe, aanvaar. Die keuse om die Paasfees volgens die gemeente van Rome se viering te volg het ook daartoe bygedra. Die Biskop van Rome eien toe ook nog vir hom die reg toe om die gemeentes wat nie hiermee wou meegaan nie, te ekskommunikeer. (sien P6). Die aanvanklike goeie verhouding tussen die Keiser en die Biskop van Rome (sien P7), het langsamerhand versleg. Dit het saamgehang met die geleidelike agteruitgang van die Romeinse Ryk Keisers met swak persoonlikhede het die RR regeer wat weer meegebring het dat hulle invloed en gesag geleidelik begin afneem het. Hiertoe het ook bygedra die besluit van die keisers om uit Rome te vertrek en in Konstantinopel (die huidige Istanbul) te gaan woon. Dit alles het die Biskop van Rome nog meer invloed en gesag gegee, nie net in die kerk nie, maar ook in die Staat. Die Biskop van Rome het vir homself steeds meer die reg toegeëien om kerklike uitsprake te maak wat die ander biskoppe eintlik nie teengegaan het nie. Maar hy het ook uitsprake gemaak oor staatkundige aangeleenthede waaroor hy ook nie tereggewys is nie. So het sy aansien en gesag op alle terreine van die samelewing toegeneem. Hy het waarskynlik self die indruk gekry dat hy namens die hele kerk en selfs die staat mag praat. Al vanaf die 2de eeu het die biskoppe van Rome hulleself as die opvolgers van Petrus gesien (Lees Matt 16 verse 13-20). Dit was gebaseer op 'n bepaalde uitleg van daardie gedeelte. Teen die einde van die 5de eeu gebruik die Biskop van Rome die titel van Papa (Latyns), Pous, wat beteken Vader. Hy voel homself as die deur God geroepe hoof van die kerk Later sal ons sien dat hierdie gesag en titel wat hulle vir hulleself toegeëien het, nog verder uitgebrei word. PROTESTANTISME 9 Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 8

9 In hierdie aflewering gee ons kortliks aandag aan drie sake: die sending in Europa; die opkoms van die Islam en die Kruistogte. Sending: In vorige aflewerings het dit meestal gegaan oor die kerk in lande soos dit bestaan het in die Ooste, d.w.s. Palestina, Sirië, Klein Asië en die Weste soos Turkye, Griekeland, Italië, Spanje en lande in Noord-Afrika. Na die eerste 500 jaar het die kerk nou ook begin uitbrei na die stamme agter die Alpe soos die huidige Duitsland, Frankryk, België, Nederland, Denemarke, Noorweë, Swede, ook Engeland en Ierland. Hierin het indiwiduele sendelinge 'n rol gespeel en met toewyding en groot opoffering bekeerlinge gemaak. Name in hierdie verband is Willebrord in Nederland en Duitsland, Bonafacius uit Engeland na Nederland, Denemarke, St Patrick in Ierland, ens. Hulle het bekeerlinge gemaak, gemeentes gestig, kerkies gebou, geestelike opvoeding verrig, ens. Soms het hulle groot teenstand gekry, maar uiteindelik 'n groot deel van Europa vir die Christendom gewen. Mohammedanisme: In die tyd dat die kerk in Europa gevestig geraak het, ontstaan daar 'n nuwe godsdiens. Mohammed, 'n Arabiese profeet, maak daarop aanspraak dat hy openbaringe van God ontvang het wat later opgeteken is in die Koran. Die nuwe godsdiens word dan ook bekend as die Mohammedanisme of die Islam ("oorgawe of onderwerping"). Mohammed se visioene bevat Joodse, Christelike en ander stamgodsdienstige elemente. Ongeveer vanaf 630 AD versprei die nuwe godsdiens soos 'n veldbrand uit Saoedi-Arabië na lande soos Palestina, Klein-Asië, na die Noorde na die Balkan-lande, na die Weste na Turkye, Spanje, na Noord- Afrika na Egipte tot by Marokko. Die boodskap was eenvoudig: "Daar is geen God dan Allah nie en Mohammed is sy profeet. Deur 'n "heilige oorlog", d.w.s. met groot ywer en allerlei middele word die boodskap versprei. Omdat binne die Christendom baie van die Geestelikes hulleself in kloosters teruggetrek het, was die geestelike-en ekonomies-verwaarloosde Leke maklike slagoffers van die boodskap. Kruistogte: As reaksie hierop organiseer die Christene togte met die doel om die plekke en lande onder Islam-beheer te bevry. Met baniere en kruise en gebaseer op Mt 16:24 onderneem hulle, vanuit verskillende plekke in Europa, Kruistogte om Jerusalem en ander plekke te bevry, selfs een vir kinders. Hulle slaag daarin om Jerusalem tydelik te bevry, maar uiteindelik was die Kruistogte nie 'n sukses nie as gevolg van onderlinge verdeeldheid, nie-christelike motiewe, ens. Die eintlike "sukses" was eerder op ekonomiese-kulturele gebied, want nou het daar dorpe en stede ontstaan, handel het toegeneem, kuns het ontwikkel, ens. Toe die Islam in die tyd van Luther weer kop uitgesteek het, het hy geoordeel dat die beste manier om dit te bestry is om jou eie godsdiens en geloof te versterk. Op grond hiervan benader ons die sending in ons dag deur middel van gesprek om andere tot ons godsdiens oor te haal. PROTESTANTISME 10 Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 9

10 In hierdie aflewering worstel ons met die vraag oor wat die kern aspekte van die geloof is en of daar nie dinge is wat nader aan bygeloof grens as wat tot die geloof behoort. Ons gee aandag aan drie dinge wat ook by die Reformasie ter sprake sou kom, naamlik, Beelde, Relikwië en Maria-Verering. Beelde: Hiermee word bedoel beeldhoukuns, skilderye, ens., wat gemaak is van Christus, Maria, die Apostels, heiliges, ens. In die Antieke tyd was daar nie kameras sodat ons presies kon weet hoe die mense werklik gelyk het nie. Dis moontlik dat mense soms geposeer het en van hulle kleibeelde gemaak is, maar dit was meestal gebaseer op die indruk wat die persone gemaak het vanuit die geskrewe tekste en nie hulle fisiese voorkomste nie. Maar ook die gelowiges het altyd verlang na dit wat gesien kan word. Die praktyk om beelde te maak het veral sy oorsprong by die monnikke in die kloosters gehad. Die beelde is dan meestal in die kerkgeboue uitgestal. Mettertyd is dit gebruik om te help met die aanbidding in die kerk, maar later het die indruk ontstaan dat hulle aanbid word asof dit die persoon self is. Met die Reformasie het daar 'n beeldestorm ontstaan, d.w.s., die beelde is met geweld uit die kerke verwyder op grond van die Gebod wat sê dat geen gelykenis of beeld van God gemaak mag word nie. Die verdedigers het egter geargumenteer dat, omdat Christus as mens sigbaar geword het, beelde van Hom te regverdig is. Vir Protestante het beelde geen heilsbetekenis nie en behoort dit slegs gewaardeer te word as pragtige kunswerke wat in 'n kunsmuseum tuishoort. Relikwië (oorblyfsels van heiliges): Toe die apostels en ander heiliges gesterwe het, was dit nie algemeen bekend waar hulle begrawe is nie, en dit kan aanvaar word dat hulle grafte ook nie gemerk was nie. Die van hulle wat in Rome as martelare gesterf het se oorblyfsels was wel daar in grafkelders (katakombes) gehou. In Rome is daar nog van die lang grafkelders te sien. Teen die dakke en mure is die pragtigste skilderye gemaak van Bybelse temas, want die grafkelders moet nie die dood simboliseer nie, maar die paradys, die plek van opstanding en lewe! Daar is ook geglo dat die beendere en oorblyfsels van die apostelse en heiliges genesingskrag bevat en daarom is dit naarstiglik nagejaag. In ons dag nog wek die "ontdekking" van een of ander oorblyfsel, byvoorbeeld, van 'n kleed, ens., groot opspraak. Met een van die kruistogte is glo ook die kruis van Christus in Jerusalem "ontdek". By die Reformasie sou die klem weer terugskuif na die heilswerk van Christus self en weg van een of ander oënskynlike "oorblyfsel" wat magiese krag uitstraal. Maria-Verering (Mariologie): In die Antieke godsdienste was die klem baie sterk op die aanbidding van gode, godinne wat natuurlik nie te sien was nie, maar van wie daar beelde gemaak is. Konings en koninginne was beskou as hulle seuns en dogters, en daarom ook aanbid. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 10

11 Ook die Keiser is aanbid. Hierdie sieninge het langsamerhand ook die kerk binnegekom, veral wat betref die heiliges en Maria se rolle. Daar is geglo dat hulle ook kan beskerm, genees en help. Mettertyd het egter die siening ontwikkel dat Maria ook 'n rol te speel het in die verlossingsplan van God bykomstig tot God se plan met Jesus Christus, die Seun. So word Maria ook vereer en aanbid. Met die Reformasie sou haar rol slegs beskou word dat sy die uitverkore en begenadigde vrou is wat aan die Messias geboorte kon gee. Deur haar het Christus se menslike natuur ontvang. Die Protestante sou sterk klem lê op die heilswerk van Christus alleen. PROTESTANTISME 11 Ons is steeds besig met die aanloop tot die Reformasie waaruit die Protestantisme gebore is. Aangesien ons nou in Pinkstertyd is, wil ons die klem daarop laat val. Ons onderskei 'n paar momente. Die periode van en na die Nuwe Testament (NT). In die tyd het die kerk 'n baie charismatiese karakter aangeneem, d.w.s. daar is sterk klem gelê op die genadegawes (vgl. 1Kor. 11 en 12). Kenmerke hiervan is die spreek in tale, genesings- en ander wonders, profesieë, ens. Alhoewel dit nie verkeerd was nie, het dit mettertyd tog verder ontaard en die fokus weggeneem van die eintlik boodskap van die verlossing in Christus, en ook die liefde tot die naaste. Die Apostel Paulus waarsku dan ook daarteen. In die eerste eeue het dit egter in bepaalde kringe voortgegaan en met klem op wonderwerke. Tans word binne die RK Kerk iemand heilig verklaar as hy/sy kan bewys lewer van 'n wonderwerk onder sy/haar toesig. Sterk aksent word geplaas op die menslike gevoel en entoesiasme word gesien as gelyk aan die werk van die Heilige Gees. Voor en by die Reformasie sou die klem verskuif na die meer verstandsbelewenis van die geloof. Tog sou by die Reformasie daar ook weer 'n beweging ontstaan wat probeer teruggaan na die Pinksterdaggebeure. Die meditatiewe geloofsbelewenis: Ons het reeds tevore daarop gewys dat die kerk hom in die Middeleeue as't ware uit die samelewing onttrek het in die Kloosterlewe (Prot. 7). In die tyd probeer mense ook om Jesus na te volg. So skryf 'n Nederlander, Thomas à Kempis, sy beroemde boek, Navolging van Christus. Askese, d.w.s. in afsondering, en 'n kluisenaarslewe word beoefen. Waar die Heilige Gees eers die bron van ekstase en opgewondenheid is, dus tot veruiterliking van die geloof, lei Hy nou tot 'n verinnerliking van die geloof. Afstand word gedoen van 'n luukse lewenstyl, van materiële dinge, van die huwelik en gefokus op gebed, vas, meditasie, Skrifstudie en algemene verdieping van die vroomheid. Ekstreme hoë morele standaarde word nagejaag. Tog is hierdie navolging soms gevoer tot dweepsugtigheid. So het sommige geglo dat die menslike siel op hierdie manier een kan word met God. As gevolg van hierdie mistieke eenwording kan die mens se dade nie meer as sondig beskou word nie, want dit word deur God beheer. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 11

12 Onder invloed van die Griekse denke. (vlees versus gees), is die mens se vleeslike geskapenheid ook beskou as sondig en net sy "geestelike" kant is as belangrik geag. Ook was die persoonlike geloof benadruk ten koste van en die gemeenskap van die gelowiges (kerk), ook die werk van die HG. Hierdie opvattinge het dikwels gelei tot geestelike hoogmoed. Mense het begin glo hulle kan die hoogste vorm van heiligmaking bereik. Die Reformasie sou probeer om 'n balans te bring tussen die emosionele en die verstandelike geloofsbelewinge. 'n Ander ontwikkeling wat ook gestaan het teenoor die gevoelsmatige geloofsbelewing is die ekstreme verstandigsmatige belewing, d.w.s. mense wat geglo het dat 'n mens met jou verstand en met die verligting van die Gees alles kan ken en verstaan. Dit het daartoe gelei dat daar op 'n baie hoë intellektuele vlak oor die geloof gedink is. Hierin het ook die leringe en opvattinge van die Griekse filosowe meegespeel. By die Reformasie sou die kerk ook weer leer dat ons nou maar ten dele ken en eers eendag ten volle sal ken (1 Kor. 13:12). PROTESTANTISME 12 Ons beweeg steeds nader aan die periode van die Reformasie. In die 12de eeu ontstaan daar 'n magstryd tussen, aan die eenkant, die Pous en, aan die anderkant, die konings en keisers. Die Romeinse Ryk het by die tyd al lankal uitmekaar geval in verskillende lande soos Italie, Spanje, Frankryk, England, Nederland, Duitsland, ens. Elkeen van hulle het hul eie konings en keisers gehad. Van tyd tot tyd was een van hulle in botsing met die Pous omdat hy geglo het hy het kerklike sowel as wêreldlike mag. So was daar in Duitsland Keiser Frederik I wat eers nie bereid was om te buig voor die pouslike mag nie, maar hy is later verslaan deur die biskoppe. 'n Pous wat baie sterk navore gekom het, was Innocentius III. Met hom het die pousdom sy hoogtepunt bereik wat betref wêreldlike mag`. Hy het geglo dat die Pous moes heers oor al die aardse magte. Van hom het die uitspraak gekom dat die Pous minder is dan God, maar groter dan 'n mens. Hy het homself nie alleen as die stadhouer van Petrus (Rome) beskou nie, maar ook van Christus en van God. Heel die wêreld behoort aan God en daarom ook aan die Pous. Daarmee het hy eintlik bevestig dat die Pous onfeilbaarheid besit. Hy was ook 'n taktikus. Deur die konings/keisers van die verskillende lande teen mekaar uit te speel, het hy sy mag vergroot. Innocentius 111 belê ook in 1215 'n sinode wat baie goed bygewoon was. Die Sinode het eintlik slegs die voorstelle van die Pous bevestig sonder veel diskussie, 'n aanduiding van sy invloed en gesag. 'n Paar sake is egter van belang, want dit sou later by die Reformasie meespeel. So was daar die Bieg. In die Vroeë kerk was die bieg altyd as 'n openbare belydenis gedoen. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 12

13 By hierdie Sinode was daar twee besluite geneem rakende die bieg: a) elke gelowige was verplig om ten minste een keer per jaar te bieg en b) dit moes in die geheim geskied. Die Protestantisme sou later terugkeer na die openbare belydenis van sonde en wanneer die behoefte bestaan. 'n Ander saak van groot belang was die leer van die transsubstansie by die Nagmaal (of die Roomse Mis). Daar word as goddelike waarheid uitgespreek dat die brood en die wyn, op die oomblik dat die priester dit instel, wel hulle vorm behou, maar wat hulle substansie betref op 'n wonderbaarlike manier in die werklike liggaam en bloed van Christus verander, daarom heet dit "trans-substansie". Dit beteken dat die aardse dinge (brood en wyn) op die oomblik van die instelling goddelik kan word, d.w.s., die liggaam en bloed van Christus word al lyk dit nie so nie. By die Reformasie word dit 'n groot diskussiepunt waarin die Protestante ook met mekaar verskil het. Gedurende hierdie Pous se regeertyd word die kerk 'n magtige organisasie, met veel amptenare en 'n bank-instelling met baie geld. Dit was beslis nie meer die kerk van die Middeleeue nie waar die ideaal van armoede doelbewus nagestreef nie. Ook dit sou gevolge hê vir die kerk. PROTESTANTISME 13 Dit was nie net Pous Innocentius III se opvattinge oor die Bieg en die Nagmaal wat die wenkbroue laat lig het nie, maar ook die hele Pousdom wat geleidelik in verval geraak het. Sedert die koms van die pousdom was daar 'n voortdurende magstryd tussen hom en die politieke leier(s) in Rome. Dit het begin toe die die Romeinse Ryk nog bestaan het, en het voortgeduur toe Europa in verskillende lande uiteengeval het. Nou was die Pous weer in konflik met die verskillende konings en keisers van die lande in Europa. Die strydpunt was altyd oor wie regeermag het oor wie. Hierdie wedywering en onenigheid het daartoe gelei dat daar op 'n stadium drie pouse op dieselfde tydstip was. Elkeen van hulle is deur 'n ander koning of keiser erken, terwyl hulle mekaar verban het. Hierdeur het die pousdom tot 'n bespotting geword. Hierin het ook 'n rol gespeel die stryd om Rome as die kerklike en wêreldlike "hoofstad" gevestig te kry. Daarom spreek die Pous nog altyd op Nuwejaar sy seën uit oor die stad en oor die wêreld (Urbi et Orbi). Dit was 'n wêreldlike magspel wat maar weinig te make gehad het met die kerk en die koninkryk van God. Die Pouse was ook veronderstel om Konsilies te hou, d.w.s., sinodes met die biskoppe waar dan besluite van leerstellige en praktiese aard geneem is. Met verloop van tyd het die pouse nie meer die Konsilies gehou nie, dit as kettery beskou en vir hulle die reg toegeëin om somaar self besluite te neem. Hiermee hang ook weer saam met die gesag en betekenis van die Pous se uitsprake wat so te sê gelykstaande aan die Skrif gesien is. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 13

14 Met die Reformasie sou die Protestante die pousdom verwerp, juis ook oor die idee dat dit aan mag gekoppel is. Leierskap in die kerk moet gebaseer wees op diensbaarheid en nie op mag nie. Die verval van die pousdom het ongelukkig nie alleen te make gehad met die magspel nie, maar ook met ander tekens van sedelike agteruitgang. In die vorige bydrae is al genoem hoedat die pousdom steeds meer materialisties begin word het, in weelde en selfsug geleef het, hulle skuldig gemaak aan nepotisme, d.w.s., hulle familie en vriende in belanrike posisies aangestel. Maar daar was ook sedeloosheid. Een Pous het selfs (stout) kinders gehad, terwyl dit van 'n Pous verwag is om die selibaat te beoefen, d.w.s., nie te trou nie en hom te weerhou van seksuele omgang. Aan die hof van Rome is die ergste goddeloosheid bedryf wat geld, geweld, ontug, korrupsie, ens. ingesluit het. Die Pousdom het laag gesink en die geestelike karakter van die kerk het baie daaronder gely. Dit het natuurlik alles bygedra tot die behoefte om die kerk te hervorm. PROTESTANTISME 14 In ons vorige afleweringe het ons gesien hoedat die pousdom en daarmee saam die kerk agteruit gegaan het. In hierdie uitgawe wil ons let op die verdere kerklike verval. Ons het eerder gelet op die Bieg (Prot 12), hoedat die openbare belydenis van sonde en van geloof vervang is met 'n verpligte bieg ten minste eenkeer per jaar in privaatheid met die priester. Hierdie praktyk het verder ontwikkel en later bekend geword as die AFLAAT. Aanvanklik moes 'n mens berou toon oor jou sonde deur eers goeie werke te doen. Daarna volg die vergiffenis deur die priester. Dit word toe verander deurdat die vergiffenis gevolg het direk na die skuldbelydenis, maar daarop het nou kerklike strawwe gevolg. As die persoon egter besondere dade verrig, kon hy/sy in sy geheel of gedeeltelik van sy/haar strawwe kwytgestel word. Hierdie kwytskelding staan bekend as Aflaat. So, byvoorbeeld, kon iemand wat aan die Kruistogte deelgeneem het, kwytskelding ontvang sonder dat hy/sy skuldbelydenis gedoen het. Dit het daartoe gelei dat mense nou outomaties en in massa kwytskelding ontvang het. 'n Lering wat hiermee saamgehang het was die sg. Vaevuur. Daar is geglo dat die gelowiges wat nie in alle opsigte op aarde voorbeeldige gelewe het nie, wanneer hulle sterwe eers na die Vaevuur gaan waar sy/haar sonde uitgedelg en hy/sy gereinig word, dus 'n soort tussenstop voor so iemand die hemel ingaan. Met die Aflaat kon mense egter nou ook dade verrig waardeur hulle die gevreesde Vaevuur kon vryspring. 'n Verder ontwikkeling was dat 'n mens selfs teen betaling kwytskelding kon verkry nie net vir jouself nie, maar ook vir andere, en ook nie net vir die sonde wat begaan is nie, maar ook vir die wat nog in die toekoms begaan sou kon word. So kan 'n mens sy hemelse rekening afbetaal. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 14

15 Die Aflaat het dus met die tyd totaal veruitwendig en sy geestelike karakter verloor. By die pouslike hof is hiermee nou ook op groot skaal handelgedryf. 'n Verdere ontwikkeling was toe Pous, Leo X, ontdek dat 'n sekere Aartsbiskop ook die geld van vakante bisdomme ingesamel het. Om uit die dilemma te kom, gee die Pous opdrag dat die Aartsbiskop 'n enorme afkoopsom aan hom moes betaal. Omdat die Aartsbiskop dit nie kon by bring nie, stel die Pous aan hom voor dat hy 'n aflaathandel in die pousdomme begin gelei deur 'n Kommissaris, Johann Tetzel. Die helfte van die insamelinge moes dan gaan vir die bou van die St Petrus kerk in Rome. So sou nie alleen die gewer se straf betaal word nie, maar ook sy/haar skuld kwytgeskeld word. Gevolglik stroom die geld toe in die koffers van die Aartsbiskop en die Pous. Kommissaris Tetzel sou verklaar het dat as die geld in die kissie klink, spring die siel in die hemel. Daar kon ook gebieg word by wildvreemde geestelikes wat die Kommissaris saamgebring het, daar is beloftes van kwytskelding gegee selfs vir gestorwe familielede in die vaevuiur. Daar was dus geen voorwaarde van ware berou meer nie, die biegsakrament word misbruik vir hebsug en word so tot 'n bespotting. In hierdie tyd word Martin Luther 'n priester en bevraagteken hierdie praktyke. PROTESTANTISME 15 Ons het 'n paar weke oorgeslaan vanweë die wintervakansie, maar wil nou weer voortgaan. Die afgelope aflewerings het dalk die indruk gegee dat alles in die kerk voor die Hervorming net negatief was, maar dit was darem nie heeltemal so nie. Daar was 'n paar geestelike leiers wat uitgestaan soos Hieronimus, Cyprianus, ens. In hierdie aflewering fokus ons op iemand wat beskou word as 'n teologiese enkerklik reus, 'n genie. Hy is Biskop Augustinus van Hippo en hy het uit Afrika gekom! Hy is in 354 in Thagaste (die huidige Algerië)gebore. Sy vader, Patricius, was 'n Romeinse amptenaar en sy moeder was Monnica van Afrika. Soos met baie jongmense gebeur het hy maar 'n onstuimige, sedelose jeug gehad. Hy het wel baie gelees en ook retoriek gestudeer en daarin klas gegee. Wat godsdiens betref het hy eintlik maar heidens grootgeword soos sy pa. Vir 'n tyd was hy 'n aanhanger van die Manicheïsme, 'n Persiese godsdiens. Alhoewel sy moeder 'n vroom, toegewyde christen was en altyd vir hom gebid het, was die Christendom op daardie stadium vir hom te primitief. Hy vertrek na Rome en maak daar kennis met die Griekse filosofie. Daar bly hy nie lank nie en verhuis toe na Milan waar sy familie by hom aansluit. Daar het biskop Ambrosius 'n groot indruk op hom gemaak veral met sy prediking. Hy bestudeer vir Plato maar begin ook weer die Bybel te lees. Die kombinasie het aan sy latere denke 'n mistieke karakter gegee. Ps 73:28 speel 'n belangrike rol in sy lewe. Die keerpunt vir hom kom toe hy in 'n tuin 'n kinderstem hoor wat sê: Neem en lees. Hy lees toe Rom13:13-14 en beskou dit as 'n aanwysing vir hom. Daarna katkiseer hy eers en word later gedoop. Op pad terug na Afrika sterf sy moeder in Rome. Tuis word hy gewy as priester en word daarna die Biskop van Hippo. Nou ontwikkel sy teologie en integreer hy alles wat hy gelees en ervaar het. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 15

16 Augistinus is veral bekend vir twee publikasies, sy Confessions en sy Oor Die stad van God. Die eerste het eintlik 'n outobiografiese karakter, waarin hy ook sy siening van die geloofswaarhede uiteensit. Aan die begin daarvan som hy sy eie lewe op met 'n gebed waarby hy bekend geword het: U het ons vir Uself gemaak en ons lewens is onrustig in ons totdat dit rus gevind het in U. Hy vergelyk sy lewe met die van die Verlore Seun, want dit is eintlik ons almal se verhaal. In helder, boeiende retoriese styl, behandel hy die groot Christelike waarhede soos die Sakramentsleer (vs die Donatiste), die Sondeleer(vs Pelagius), die Uitverkiesingsleer, ens. In De Civitate Dei gaan dit weer oor die Stad van God, dus eintlik die kerk se verhouding met die aardse stad met die Romeinse Ryk as voorbeeld. Laasgenoemde is gegrond op hoogmoed, onreg en selfliefde. Hiertenoor staan die Stad van God as 'n pelgrimstog op pad an die ewige heerlikheid. Hy sterf in 430 en laat 'n groot teologiese en geestelike erfenis na. Beide die Katolieke en Protestante beroep hulle op hom. Baie vergelyk hom met die Apostel Paulus. Luther en Calvyn het hulle teologië grootliks op hom gebaseer. Teoloë is dit eens dat die wyse waarop hy die deurleefde geloofswaarhede vir sy konteks uiteengesit het byna is asof hy vir ons konteks geskryf het. PROTESTANTISME 16 In Prot 15 het ons met Augustinus teruggegaan tot die 5de eeu. Nou wil ons terugkeer na die tyd voor die Hervorming en stilstaan by persone wat bekend geword as die "Voorlopers van die Hervorming". Ons fokus eers op die Engelsman, John Wyclif, ( ), 'n aanhanger van Augustinus. Alhoewel hy 'n aanleg vir fisika, wiskunde, filosofie, ens. gehad het, studeer hy tog teologie, word 'n professor by Oxford en 'n beroemde prediker. Hy was veral gekant dat in dié tyd die meeste pouse uit Avignon, Frankryk gekom het; begryplik omdat Engeland en Frankryk in die tyd in 'n lang oorlog gewikkel was. Baie belangrik was die nadruk wat hy gelê het op die onfeilbare Heilige Skrif. Vir hom was dit Gods se Wet en se Woord. Lidmaatskap van die werklike kerk waarborg nie lidmaatskap van die ware kerk nie. In daardie tyd het slegs die geestelikes die Bybel besit, ook omdat die gewone mense meestal nie kon lees nie. Omdat dit alleen in Latyn beskikbaar was, het hy onmiddelik begin om dit in Engels te vertaal sodat mense dit self kon lees en nie afhanklik is van die geestelikes (i.e. priesters en biskoppe, kadinale en pouse) nie. Die Skrif het sy oë geopen vir al die afwykinge en wanpraktyke binne die kerk en het hy dit begin aanval. Hy wou dat die kerk weer terugkeer na die Apostoliese tyd. So verklaar hy dat die kerk nie eiendom behoort te besit nie, en alles aan die Staat moet gee (vs die rykdom en kerklike belasting deur die pouse). Die armoede-ideaal moet nagestreef word. Op grond daarvan stel hy 'n bedelorde op gebaseer op Mtt. 10. Hierdie arm priesters moes kaalvoet en 'n wandelstok rondgaan en die ideale daarin vervat, uitleef. Die priesters word deur sy (Wyclif) teenstanders gespot as Lollarde (onkruidsaaiers ). Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 16

17 Hy veroordeel die pouslike amp en noem dit die antichris omdat dit staatmaak op rykdom, leuen en geweld. Hy (die pous) het geen sleutelmag en priesters kan ook nie sonde vergewe nie. Die heil van mense berus op die genade van God en nie op Rome of Avignon nie. Hy verwerp ook die kerklike hiërargie, want die kerk is die gemeenskap van die uitverkorenes waarin elke gelowige 'n priester is. Volgens hom behoort daar net biskoppe, ouderlinge en diakens te wees. Hy het nie die pous veroordeel nie, want hy is dalk een van die uitverkorenes, solank hy by die Skrif hou. Die vormsel, oliesel, priesterwyding is nie sakramente nie. Die bieg is 'n latere uitvindsel en die selibaat bevorder onsedelikheid en verderflikheid. Die transsubstansiasieleer is vir hom van heidense oorsprong waarin mense eintlik die Hostie (brood) aanbid en nie vir Christus nie. Hy kritiseer ook die verering van heiliges, beelde, relikwië, die aflaat, bedevaarte en die vaevuur. Wyclif het aanvanklik veel steun gehad in Engeland en veral onder die gewone mense was daar 'n gees van verset. Alhoewel die owerhede hom probeer beskerm het, het die kerk in Engeland nie heeltemal met hom meegaan in sy veroordeling van die kerk en vernaamlik van die pouslike amp nie. Nadat hy gesterwe en begrawe is, het hulle later sy bene weer opgegrawe en verbrand as 'n veroordeling van hom. Ook van sy volgelinge word later vervolg en wreed vermoor. Baie van dit waarvoor Wyclif gestaan het, is deur die Hervormers ondersteun en oorgeneem. PROTESTANTISME 17 Nog so 'n Voorloper tot die Hervorming was Johannes Hus van Bohemia, die huidige Tjeggië. Hy was sterk beïnvloed deur Wicliffe. In die tyd toe daar 'n sterk band tussen England en Bohemia bestaan het, het die Boheemse koning se suster met die koning van Engeland getrou. Op grond hiervan het baie Boheemse studente aan Oxford gaan studeer. So bekom Hus ook van Wicliffe se geskrifte. In die tyd was daar ook groot spanning in Bohemia. Die land was oorheers deur die welgestelde Duitse deel van die bevolking met 'n gees van wêreldgesind. Die kerklike leiers het ook hieraan meegedoen en hulle nie veel bekommer oor die geestelik-sedelike lewe nie. Enkele predikers het wel hierteen gewaarsku, maar dit was veral Johannes Hus wat by die gewone, arm mense indruk gemaak het. Gebore uit 'n arm gesin, behaal hy 'n MA-graad aan die Praagse Universiteit en word later die rektor daarvan. Hy was 'n patriot van die volk en goeie redenaar en trek daarom baie wat na sy vurige preke kom luister het. Hy erken self dat Wycliffe se geskrifte sy oë geopen het vir die verval in die kerk en sy gedagtegange weerspieël dit ook. In sy werk fokus hy veral op die lewenspraktyke van die geestelikes en minder op leerstellige sake. Juis dit het hom binne die kerk baie onpopulêr gemaak en hy geniet toe ook nie altyd die beskerming van die owerhede nie. Maar die gewone mense was aan sy kant en toe die Aartsbiskop hom in die ban doen, was daar heftige opstande in die land. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 17

18 Van die belangrikste punte wat hy gemaak het, was dat 'n priester nie mense se sondes kan vergewe nie, maar slegs kan verklaar dat God 'n mens se sonde vergewe. Hy erken wel die kerklike hiërargie, maar op voorwaarde dat as die priester of die pous in stryd handel met die Wet van God (Bybel), dan is hy voor God nie meer 'n priester of pous nie; behoort hy ook nie meer aan die kerk nie en hoef hy dus nie meer gehoorsaam te word nie, want dan is hy 'n kneg van die anti-chris. Hy was ook 'n voorstaander van die gebruik van die drinkbeker by die Nagmaal. As gevolg van hierdie en ander uitsprake het Hus hom teruggetrek omdat hy aangevoel het wat die gevolge sou wees. Hy gaan woon in Tabor, waar die stad van die Hussiete toe ontstaan het. Om die verwarring en spanninge binne die kerk aan te spreek, word toe 'n Konsilie (Sinode) in Konstanz byeengeroep wat deur ongeveer verteenwoodigers bygewoon was. Dit het totaal ontaard en was 'n demonstrasie van die verdorwenheid waaroor mense, soos Hus, gekla het. Die bedoeling was om die kerk van Wicliffe se kettery te suiwer en so word ook Hus daar aangekla. Na vergeefse pogings om hom te oorreed om sy standpunte te herroep, word hy op grond van 30 stellinge wat hy sou gemaak het, op 6 Julie 1415 as ketter tot die vuurdood veroordeel. Hy word verwens, sy misgewaad word hom ontneem, 'n papiermuts, met drie duiwels daarop afgebeeld, word oor sy hoof geplaas, met die woorde "'n Aartsduiwel" en na 'n laaste poging om hom te beweeg om sy dwalinge af te sweer, sterf hy op 'n brandstapel. PROTESTANTISME 18 Voordat ons by die Reformasie self kom, wil ons eers net kortliks die breër konteks waarin dit afgespeel het probeer verstaan. Enige ingrypende gebeurtenis vind nie somaar net plaas nie. Normaalweg is daar allerlei omstandighede wat aanleiding gee daartoe en wat dan tot 'n krisis en klimaks lei. Al die stukkies tot dusver weerspieël hierdie voorspel, maar daar was ook nog ander bewegings vir verandering en vernuwing daartoe. Dit staan bekend as die Renaissance. Na die groot kerklike vergadering van 325 het die kerk eintlik in twee verdeel, 'n Oosterse kerk met sy hoofsetel in Konstantinopel (Istanboel) en 'n Westerse kerk met sy hoofsetel in Rome. Ons het in die vorige aflewerings eintlik alleen maar gefokus op wat in laasgenoemde afgespeel het Soos ons eerder gesien het, was die kerk van die Middeleeue so ingerig dat daar basies 'n tweedeling was, van geestelikes en van gewone mense. Eersgenoemdes het nie net die kerklike lewe oorheers nie, maar ook die samelewing. Hulle het in afsondering in kloosters gewoon, kon lees en skrywe en dus alleen toegang gehad tot die Bybel, ens. Die gewone mense was as't ware "dom" gehou. Die beweging van die Renaissance het hoofsaaklik plaasgevind by die gewone mense in die Westerse kerk, maar sy oorsprong is ten dele te vinde in wat in die Oosterse kerk gebeur het. Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 18

19 Toe die kerk in Konstantinopel tot 'n val kom, vlug van die leierskap na die Weste, na Florence in Italië. Hulle bring met hulle saam die Oosterse kultuur wat die Ou Antieke denke van die Griekse en Romeinse filosowe ingesluit het. So word die oorheersende Christelike samelewing nou hierdeur beïnvloed en ontwikkel die mense daar nou meer menslike lewensvorme; daarom word dit ook genoem Humanisme. Daar ontstaan 'n gretigheid om te lees en die geskrifte van Plato, Aristoteles, en andere Oud-Oosterse skrywers word bestudeer en tot hulle eie gemaak. Terug na die bronne, d.w.s., die voor-christelike en Christelike, was die slagspreuk. Hierdie drang na kennis het later gelei tot die ontstaan van universiteite in Europa. Deur die blootstelling aan meer kennis en insigte is die mense gemotiveer tot hoër lewensvorme wat nie noodwendig verband gehou het met hulle Christelike geloof nie. Dit het ingesluit die strewe na selfstandigheid, indiwiduele vryheid, verwerping van enige gesagsvorm van watter aard ook al; die mens moet vry wees om aan sy eie begeertes inhoud te gee. Die fokus verskuif ook nou na wat op die aarde is om dit te geniet, 'n waardering vir die skoonheid van natuur, ens. Dit word veral weerspieël in die oplewing van die skilder-, musiek-, beeldhou- en digkuns. In Florence ontstaan 'n groep kunstenaars wat bekend geword het as die Medici. Hierdie hele proses van ontwaking staan bekend as Renaissance, wat beteken wedergeboorte, maar wat nie direk verband hou met die Christelike wedergeboorte nie. Dinge soos die opstand teen gesag, die strewe na vryheid, terug na die bronne, meer menslike leefwyses, ens., sou later die Hervormers informeer. PROTESTANTISME 19 Hierdie week wil ons 'n kort opsomming maak uit die voorafgaande stukkies van die belangrikste sake van beswaar wat aanleiding gegee het tot die Hervorming. 1. Die Pous: Let op dat byna alles omtrent verband gehou het met die amp van 'n Pous: a. Moet daar 'n pous wees? (Pous is die Afrikaanse vertaling van die Latynse Pape wat beteken Vader). Die idee daarvan word gebaseer op Mtt. 16: en die leierskapsrol wat Petrus in die algemeen gespeel het volgens die NT. Petrus word dus beskou as die verteenwoordiger van Christus en die eerste Pous en dit word dan oorgedra op andere. b. Wat is die gesag van die Pous? Ons het gesien hoedat die pouslike amp ontaard het. Dit het ingesluit die magstryd met die politieke leiers, die onderlinge stryd tussen meerdere pouse, die korrupsie, die sedeloosheid, die nepotisme, ens. c. Die Pous se uitsprake? Dra sy, ex cathedra (van die kansel af gemaakte) uitsprake dieselfde gesag as die Heilige Skrif? d. Kan net die Pous sonde vergewe? Of sy verteenwoordigers laer af in die kerklike hiërargie, soos die priesters? Protestantisme ( n Versameling) VGK Bellville (Prof Daan Cloete) Bl. 19