MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor

Transcription

1 PROSTORNO-URBANISTIČKI PLAN PRIJESTONICE CETINJE faza: predlog IZVЈEŠTAJ O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU naručilac: PRIJESTONICA CETINJE sufinansijer: PROJEKAT ZEMLJIŠNA ADMINISTRACIJA I UPRAVLJANJE / LAMP obradjivač: MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor

2 PREDMET IZRADE: IZVЈEŠTAJ O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU PROSTORNO-URBANISTIČKOG PLANA PRIJESTONICE CETINJE NARUČILAC IZRADE: Prijestonica Cetinje NOSILAC IZRADE: ''MonteCEP'' dsd Benovo 36, Kotor Na osnovu odredbi iz Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu i Pravilnika o sadržini Izvještaja o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu donosim sledeće RJEŠENJE O FORMIRANJU MULTIDISCIPLINARNOG TIMA za izradu IZVЈEŠTAJA O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU PROSTORNO-URBANISTIČKOG PLANA PRIJESTONICE CETINJE Za potrebe izrade navedenog Izvještaja formira se multidisciplinarni tim u sledećem sastavu: 1. Dr Boško Josimović 2. Doc Dr Gojko Nikolić 3. Prof Dr Marijana Krivokapić Imenovani članovi multidisciplinarnog tima ispunajvaju uslove koji su propisani iz Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu. Za odgovorno lice vođu u multidisciplinarnom timu određuje se dr Boško Josimović, dipl. prostorni planer. Izvršni direktor MonteCEP-a Saša Karajović, diplomirani prostorni planer MonteCEP Centar za planiranje urbanog razvoja

3 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor I

4 Imena i potpisi lica iz Multidisciplinarnog tima koji je pripremio Izvještaj Dr Boško Josimović Rukovodilac tima Dr Gojko Nikolić član tima Prof Dr Marijana Krivokapić član tima MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor II

5 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor III

6 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor IV

7 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor V

8 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor S A D R Ž A J UVOD KRATAK PREGLED SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA PLANA I ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA Pravni i planski osnov Kratak pregled sadržaja i ciljeva plana i njegov odnos sa drugim planovima Obuhvat i granice Prostorno urbanističkog plana opštine Ciljevi i zadaci plana Sadržaj PUP-a Odnos sa drugim planovima i programima Izvod iz Prostornog plana Crne Gore Izvod iz PPPPN za NP "Skadarsko jezero" Izvod iz PPPPN za NP "Lovćen Izvod iz PPPN za NP "Lovćen'' Izvod iz Detaljnog prostornog plana za koridor dalekovoda 400 kv sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja Izvod iz Detaljnog prostornog plana autoputa Bar-Boljare Izvod iz Detaljnog prostornog plana Jadransko-Jonskog autoputa Izvod iz Strategije regionalnog razvoja Izvod iz Nacionalne strategije održivog razvoja Izvod iz Strategije razvoja turizma u Crnoj Gori do Izvod iz studije valorizacije prostora u cilju proizvodnje energije iz obnovljivih solarnih izvora Izvod iz Plana upravljanja NP Lovćen Izvod iz Plana upravljanja NP Skadarsko jezero Izvod iz Prostornog plana opštine Cetinje Izvod iz Generalnog urbanističkog plana Cetinja Izvod iz Detaljnog urbanističkog plana Cetinja i Urbanističkog projekta istorijskog jezgra Cetinja Izvod iz Urbanističkog projekta istorijskog jezgra Rijeke Crnojevića Izvod iz Plana uredjenja naselja Njeguši Izvod iz strateškog plana razvoja Prijestonice Cetinje Izvod iz lokalnog energetskog plana Prijestonice Cetinje Izvod iz Menadžment plana Cetinja Projekat žičare Kotor Ivanova Korita (Lovćen) Cetinje Osnovna pitanja koja će biti razmatrana u okviru SPU Zakonska regulativa OPIS POSTOJEĆEG STANJA PRIRODNE I ŽIVOTNE SREDINE I NJENOG MOGUĆEG RAZVOJA Prirodne karakteristike Fizičko-geografske karakteristike Topografske karakteristike Geološke karakteristike Seizmotektonske karakteristike Hidrološke karakteristike Klimatske karakteristike Pedološke karakteristike Mineralne sirovine... VI

9 2.2. Prirodne, predione, i kulturne vrijednosti Prirodna baština Nacionalni parkovi Spomenici prirode Predione karakteristike Postojeća vegetacija Klasifikacija predjela Tipologija predjela Kulturna baština Stanje životne sredine Vazduh Voda Zemljište Buka IDENTIFIKACIJA PODRUČJA ZA KOJA POSTOJI MOGUĆNOST DA BUDE IZLOŽENO ZNAČAJNOM RIZIKU POSTOJEĆI PROBLEMI U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U VEZI SA PLANOM ILI PROGRAMOM OPŠTI I POSEBNI CILJEVI STRATEŠKE PROCJENE I 104 IZBOR INDIKATORA Opšti ciljevi strateške procjene Posebni ciljevi strateške procjene uticaja i izbor indikatora PROCJENA MOGUĆIH UTICAJA PLANSKIH RJEŠENJA NA 108 ŽIVOTNU SREDINU Procjena uticaja varijantnih rješenja Evaluacija karakteristika i značaja uticaja Kumulativni i sinergetski efekti Rezime uticaja planskih rešenja MJERE ZAŠTITE PREDVIĐENE U CILJU SPREČAVANJA, SMANJENJA I OTKLANJANJA NEGATIVNOG UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANTNIH RJEŠENJA KOJE SU UZETE U OBZIR PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU I PROBLEMI U IZRADI SPU PROGRAM PRAĆENJA STANJA (MONITORING) ŽIVOTNE SREDINE U TOKU SPROVOĐENJA PLANA PRIKAZ KORIŠĆENE METODOLOGIJE PRIKAZ NAČINA ODLUČIVANJA ZAKLJUČCI STRATEŠKE PROCJENE REZIME IZVEŠTAJA O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA... PRILOG: ODLUKA O IZRADI SPU ZA PUP PRIJESTONICE MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor VII

10 UVOD Strateška procjena uticaja na životnu sredinu (SPU) jeste vrednovanje potencijalno značajnih uticaja planova i programa na životnu sredinu i određivanje mjera prevencije, minimizacije, ublažavanja, remedijacije ili kompenzacije štetnih uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi. Primenom SPU u planiranju, otvara se prostor za sagledavanje nastalih promena u prostoru i uvažavanje potreba predmetne sredine. U okviru nje se sve planom predviđene aktivnosti kritički razmatraju sa stanovišta uticaja na životnu sredinu i elemente održivog razvoja, nakon čega se donosi odluka da li će se pristupiti realizaciji plana i pod kojim uslovima, ili će se odustati od planiranih aktivnosti. Planiranje podrazumeva razvoj, a strategija održivog razvoja zahteva zaštitu životne sredine. U tom kontekstu, strateška procjena uticaja predstavlja nezaobilazan instrument koji je u funkciji realizacije ciljeva održivog razvoja. SPU integriše socijalno ekonomske i bio fizičke segmente životne sredine, povezuje, analizira i procjenjuje aktivnosti različitih interesnih sfera i usmerava politiku, plan ili program ka rešenjima koja su, pre svega, od interesa za životnu sredinu. To je instrument koji pomaže da se prilikom donošenja odluka u prostornom planiranju integrišu ciljevi i principi održivog razvoja, uvažavajući pri tome potrebu da se izbegnu ili ograniče negativni uticaji na životnu sredinu, na zdravlje stanovništva i društveno-ekonomski status stanovništva. Značaj SPU ogleda se u tome što: uključuje aspekt održivog razvoja baveći se uzrocima ekoloških problema na njihovom izvoru, obrađuje pitanja i uticaje šireg značaja, koji se ne mogu podjeliti na projekte, na primer - kumulativni i socijalni efekti, pomaže da se provjeri povoljnost različitih varijanti razvojnih koncepata, izbegava ograničenja koja se pojavljuju kada se vrši procjena uticaja na životnu sredinu već definisanog projekta. obezbećuje lokacionu kompatibilnost planiranih rešenja sa aspekta životne sredine, utvrđuje odgovarajući kontekst za analizu uticaja konkretnih projekata, uključujući i prethodnu identifikaciju problema i uticaja koji zaslužuju detaljnije istraživanje, itd. Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu ( Službeni list RCG, br. 80/05 i 25/11) definisana je obaveza sprovođenja postupka strateške procjene uticaja na životnu sredinu za planove i programe iz oblasti urbanističkog ili prostornog planiranja. Strateška procjena uticaja na životnu sredinu je instrument kojim se opisuju, vrednuju i procjenjuju mogući značajni uticaji planskih rješenja na životnu sredinu do kojih može doći implementacijom plana, u ovom slučaju Prostorno-urbanističkog plana Prijestonice Cetinje, i određuju mere za smanjenje negativnih uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi. U savremenom planiranju prostora, uvođenjem Izveštaja o strateškoj procjeni uticaja, ekološka dimenzija prožima čitav proces izrade planskih dokumenata i integrisana je u planska rešenja, čime se planovi stavljaju u funkciju realizacije ciljeva održivog razvoja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 5

11 Međutim, ekološka dimenzija predstavlja važan, ali ne i jedini aspekt koji sagledava ovaj instrument. Naime, poseban doprinos strateške procjene uticaja je doprinos realizaciji ciljeva održivog razvoja. To podrazumeva da se, poreg sagledavanja ekološke dimenzije, posebna pažnja posvećuje i analizi uticaja planskih rešenja na socijalnu i ekomonsku komponentu razvoja. Jedna od prednosti izrade ovog Izveštaja je u tome što je njegova izrada tekla paralelno sa izradom Plana, stvarajući na taj način mogućnosti za valorizaciju i evaluaciju različitih varijantnih rešenja, što je pružilo mogućnost za izbor najpovoljnijeg varijantnog rešenja, što kroz sam planski proces, što kroz saradnju sa nadležnim institucijama i zainteresovanim organima i organizacijama. Drugi doprinos ovakvog pristupa omogućio je usmeravanje planskih rešenja u pravcu ostvarivanja postavljenih ciljeva u samom procesu planiranja. Na taj način preventivno se deluje u cilju izbegavanja potencijalnih konflikata u prostoru koliko god je to moguće. Izradi Strateške procjene pristupa se na osnovu Odluke Sekretara Sekretarijata za planiranje i uređenje prostora prijestonice Cetinje broj: / od godine. i na osnovu Programskog zadatka o izradi PUP-a sa SPU za Prijestonicu Cetinje, koji je Sastavni dio Odluke o izradi o izradi PUP-a Prijestonice Cetinje (01-031/ od ). Odlukao izradi SPU doneta je na osnovu člana 10. Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu i člana 87. Statuta Prijestonice Cetinje (''Službeni list CG'' opštinski propisi, br. 19/09). Navedena odluka se nalazi u Prilogu ovog Izvještaja. Obrađivač Plana je kompanija Planet Custer iz Španije sa lokalnom konsultantskom kućom MonteCEP iz Kotora koja je za potrebe izrade Izveštaja predmetnog plana na životnu sredinu obrazovala multidisciplinarni tim eksperata za pojedine oblasti kako bi se sa različitih stručnih aspekata sagledali strateški značajni uticaji i dobio što kvalitetniji planski dokument. U prethodnom periodu urađene su strateške procjene uticaja na životnu sredinu za sledeća lokalna planska dokumenta: Lokalna studija lokacije,,žanjev do ; Izmjene i dopune Generalnog urbanističkog plana Cetinja za prostor Detaljnog urbanističkog plana,,gruda- Donje polje ; Izmjene i dopune Generalnog urbanističkog plana Cetinja za prostor Detaljnog urbanističkog plana,,donji kraj ; Izmjene i dopune Prostornog plana Opštine Cetinje za prostor Lokalne studije lokacije,,rvaši ; Lokalna studija lokacije,,poda ; Izmjene i dopune GUP-a za potrebe Izmjena i dopuna DUP-a,,Bogdanov kraj i Izradu DUP-a,,Industrijska zona ( Zona I Podzona I2), Donijete su Odluke o izradi Strateške procjene uticaja na životnu sredinu za planove čija je realizacija u toku: Izmjene i dopune Prostornog plana Opštine za prostor Lokalne studije lokacije,,bjeloši 1 ; Izmjene i dopune Prostornog plana Opštine Cetinje za potrebe izrade Lokalne studije lokacije,,konak 1,,,Konak 2,,,Konak 3,,,Konak 4 ; Izmjena i dopuna Generalnog urbanističkog plana za prostor Detaljnog urbanističkog plana Zagrablje - zona H, podzona H-2; Detaljni urbanistički plan - Urbanistički projekat,,istorijsko jezgro ; Izmjena i dopuna Generalnog urbanističkog plana Opštine Cetinje za prostor Detaljnog urbanističkog plana,,crna Greda. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 6

12 1. KRATAK PREGLED SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA PLANA I ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje (u daljem tekstu PUP) predstavlja planski dokument kojim se usklađuju planske postavke sa faktičkim stanjem na terenu, zatim sa potrebama korisnika prostora koji je u obuhvatu PUP, a posebno sa razvojnim opredeljenjima sa državnog i lokalnog nivoa. Realizacijom planiranih aktivnosti u PUP neophodno je obezbediti optimalne uslove za funkcionisanje celokupnog prostora, kako u komunikacijskom tako i u sadržajnom smislu, a merama zaštite onemogućiti njegovu degradaciju, kroz precizno definisanje uslova za korišćenje prostora, izgradnju novih sadržaj i rekonstrukciju postojećih površina, lokaliteta i objekata Pravni i planski osnov Pravni osnov za izradu PUP-a sa Strateškom procjenom uticaja na životnu sredinu (u daljem tekstu: SPU) je: Odluka o izradi PUP-a Prijestonice Cetinje ( Službeni list CG, o.p", br. 32/10, od ), Odluka o izradi SPU za PUP Prijestonice Cetinje (05-030/ od ), Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata ( Službeni list CG, br. 51/08, 34/11 i 35/13) Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (''Službeni. list RCG'', br. 80/05 i 25/11). Planski osnov je: Prostorni plan Crne Gore do godine (2008) Programski zadatak o izradi PUP-a sa SPU za Prijestonicu Cetinje, koji je Sastavni dio Odluke o izradi (2010) Kratak pregled sadržaja i ciljeva plana i njegov odnos sa drugim planovima Obuhvat i granice Prostorno urbanističkog plana opštine Površina zahvata PUP iznosi: 910km² što čini površinu od 6,6% ukupne površine Crne Gore. PUP se radi za prostor cijele Prijestonice, a generalna urbanistička rješenja za Cetinje, kao središte lokalne samouprave i za važnija naselja Rijeku Crnojevića i Njeguše. Plan se radi za vremenski horizont do 2020 godine, sa smjernicama za postplanski period (do godine). U skladu sa članom 50 Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata (2008) i Pravilnika o bližem sadržaju i formi planskog dokumenta, kriterijumima namjene površina, elementima urbanističke regulacije i jedinstvenim grafičkim simbolima (2010). Plan je rađen na kartama razmjere 1: (za cio obuhvat plana) i topografsko-katastarskim planovima razmjere 1:5.000 i 1: MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 7

13 Ciljevi i zadaci plana PUP predstavlja osnov za razvoj čitavog regiona, posebno u sektoru turizma i zaštite prostora. Sistemom kontinuiranog stručnog nadzora i poštovanjem postavki definisanih u okviru PUPa, ostvariće se uslovi za kvalitetno sprovođenje i izbegavanje prostornih konfliktnih situacija, sa posebnim akcentom na zaštitu životne sredine i realizaciju principa, načela i ciljeva održivog razvoja. Proces izrade PUP-a zahtijevao je učešće zajednice kako bi se osiguralo stvaranje konsenzusa od strane javnosti, investitora, predstavnika ministarstava, Prijestonice i svih drugih aktera u prostoru a u cilju nastanka uspješnog plana. Obrađivač Plana je kroz radionice i sastanke sarađivao sa interesnim grupama kako bi se u planski dokument implementiralo njihovo viđenje razvoja Prijestonice, planova koji obuhvataju predviđanja budućeg rasta, budućeg korišćenja zemljišta, infrastrukture i potreba za uslugama. U cilju dobijanja najboljih rezultata, učešće zajednice u projektu bilo je transparentno i otvoreno za javnost uz konstantnu saradnju svih strana uključenih u proces. Participacija zajednice u procesu izrade Plana započeta je formiranjem Foruma koji se sastoji od predstavnika Prijestonice, Obrađivača, predstavnika NVO, stručnjaka iz Savjeta za planiranje, biznisa i istaknutih građana. U saradnji sa članovima Foruma, već u početnoj fazi izrade plana, oformljene su radne grupe na osnovu glavnih oblasti plana: životna sredina, infrastruktura, ekonomija (privreda) i društvene djelatnosti. Formiranjem radnih grupa pokrenut je proces participacije građana. Svaka od navedenih grupa imala je zadatak da pripremi jasne vizije budućeg razvoja, što je osiguralo da Obrađivač Plana dobije jasne smjernice od strane javnosti kako da razradi optimalan scenario daljeg razvoja Prijestonice. Kroz održane radionice i sastanke prikupljen je kvalitetan materijal od značaja za izradu ovog Plana koji će biti u skladu sa vizijama i željama stanovnika i svih zainteresovanih strana. Poštujući inpute iz procesa participacije javnosti, Obrađivač je pripremio tri predloga scenarija razvoja Prijestonice. Razvojni scenariji su javno prezentovani i ocjenjeni od strane javnosti. Uz uvažavanje mišljenja, komentara i sugestija dobijenih nakon druge prezentacije modela scenarija razvoja, i na osnovu smjernica koje su proistekle iz sveukupne komunikacije sa zainteresovanim stranama, krenulo se u izradu Prednacrta plana. U cilju uključivanja šire zajednice u proces stvaranja Plana, Obrađivač je pripremio upitnik za građane i uporedo sa radom radnih grupa vršeno je njihovo anketiranje na terenu. Ispitivanje javnog mnjenja Prijestonice Cetinje sprovodeno je sa ciljem dobijanja relevantnih i pouzdanih podataka koji će poslužiti za prikupljanje: mišljenja i stavova stanovništva za potrebe realizacije Prostorno urbanističkog plana. Predmetno istraživanje je realizovano među građanima (predstavnicima domaćinstava) na području Prijestonice Cetinje. Ispitanici su birani metodom slučajnog izbora uz poštovanje unaprijed definisanih kvota u pogledu demografskih i socio-ekonomskih karakteristika ispitanika. Na pitanja iz upitnika mogao je odgovorati samo jedan član iz odabranog domaćinstva. U realizaciji istraživanja primijenjen je standardni dvoetapni stratifikovani uzorak koji zasebno posmatra svaku mjesnu zajednicu i broj domaćinstava u njima. Predloženi uzorak je sadrži sve karakteristike reprezentativnog uzorka koji omogućava dobijanje validnih podataka. Prilikom definisanja uzorka primijenjen je standardni dvoetapni stratifikovani uzorak, gdje mjesne zajednice čine primarne, a domaćinstva sekundarne jedinice izbora. Okvir za izbor domaćinstava je zasnovan na Popisu stanovništva, domaćinstava i stanova iz godine. U prvom koraku su izabrane mjesne zajednice Prijestonice, a u drugom je na osnovu podataka o broju stanovnika u mjesnim zajednicama definisana i veličina uzorka. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 8

14 Raspored broja domaćinstava koja su anketirana unutar mjesnih zajednica su proporcionalna broju domaćinstava u njima. Na ovaj način se obezbijedilo da mjesne zajednice sa većim brojem domaćinstava imaju i veću vjerovatnoću da budu obuhvaćena istraživanjem. Izbor domaćinstava u svakoj mjesnoj zajednici vrši se slučajno. Prema podacima iz Popisa stanovništva godine u Prijestonici Cetinje više od 80% domaćinstava stanuje u gradskim sredinama. Na osnovu instrukcija Klijenta, a u svrhu dobijana podataka koji će reprezentovati i mišljenje građana iz ruralnih sredina, uzorak za ova naselja je povećan. Prijestonica Cetinje je prema teritorijalnoj stratifikaciji podijeljena na 20 mjesnih zajednica za potrebe ovog istraživanja, uz poštovanje principa validnosti podataka na nivou lokalne zajednice. Struktura realizovanog uzorka po mjesnim zajednicama je slijedeća: Stari Grad i Nova Varoš (196), Bajice (36), Bata (12), Bokovo (12), Gruda - Donje Polje (11), Dobrska Župa (11), Dodoši (12), Drušići (13), Konak (21), Njeguši (20), Rijeka Crnojevića (22), Trešnjevo (7), Ćeklići (9), Čevo (9). Istraživanje je realizovano u Prijestonici Cetinje sa predstavnicima 391 domaćinstava, od čega je 55% domaćinstava iz urabnih naselja, a 45% iz seoskih područja. U skladu sa definisanom metodologijom istraživanja, predviđeno je da na postavljena pitanja iz upitnika odgovara osoba koja je u najvećoj mjeri upoznata sa situacijom u porodici. Prosječan broj članova po domaćinstvu u ovoj Prijestonici iznosi 3 člana. Dobijeni rezultati poslužili su kao suštinski okvir za definisanje ciljeva PUP-a i odnosu na njih su definisana suštinska koncepcijska i planska riješenja, ali i definisani opšti i posebni ciljevi PUP-a. Opšti ciljevi PUP-a su: stvaranje formalne i planske pretpostavke za osmišljen razvoj, organizaciju i uredjenje prostora opstine, u skladu sa deklarisanom politikom i razvojnim opredjeljenjima na državnom nivou, a na principima održivog razvoja; podsticanje uravnoteženog/ravnomjernijeg teritorijalnog razvoja i racionalne organizacije, uređenja, rezervacije i zaštite prostora; smanjivanje dispariteta između urbanih i ruralnih područja unapređenje kvaliteta življenja stvaranjem uslova za: ublažavanje depopulacionih trendova, ostanak i povratak stanovništva, odnosno zadovoljavanje njihovih potreba (javne službe, komunalna infrastruktura, uslužne aktivnosti); i privređivanje lokalnog stanovništva (diversifikacija ekonomskih aktivnosti, stvaranje uslova za zapošljavanje, programi razvoja turizma, poljoprivrede, MSP i dr.) kompatibilnog sa funkcijama zaštite prirodnih vrijednosti; efikasno, racionalno i organizovano korišćenje ljudskih, prirodnih i izgrađenih (antropogenih) potencijala u socioekonomskom, prostornom i ekološkom pogledu; zaštita javnog interesa, područja i objekti od javnog interesa, identifikacija i zaštita javnih dobara; promocija, aktiviranje i odgovorno upravljanje raspoloživim prirodnim i stvorenim resursima, životnom sredinom i kulturnim dobrima; uključivanje svih aktera i interesnih grupa u pripremu, donošenje i implementaciju strateških planskih rješenja itd. (javni, privatni, nevladin sektor); Posebni ciljevi PUP-a su: racionalno korišćenje prostora radi povećanja funkcionalne i razvojne efikasnosti; racionalno korišćenje poljoprivrednog, građevinskog, šumskog i drugog zemljišta; obezbjeđenje uslova za uređenje i izgradnju prostora i naselja; MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 9

15 smanjivanje prostornih ograničenja za razvoj (neplanska izgradnja, nedostatak infrastrukture i javnih službi, sanacija degradiranih prostora i dr.); spriječavanje degradacije i zaštita poljoprivrednog zemljišta, šuma, zaštićenih prirodnih dobara; stvaranje uslova za razvoj cjelogodišnjeg turizma, kao i efikasne zaštite i prezentacije prirodne i kulturne baštine obezbjeđivanje boljeg pristupa prirodnom, kulturnom i izgrađenom nasljeđu, usvajajući najbolje prakse u pogledu mjera zaštite; promovisanje i oživljavanje kulturnog nasljeđa i svijesti o lokalnom i regionalnom identitetu sanacija, zaštita i očuvanje životne sredine; regeneracija uništenih segmenata, zaustavljanje gubitka biodiverziteta, zaštita i regeneracija postojećeg stanja životne sredine i staništa podrška lokalnoj proizvodnji zdrave i kvalitetne hrane, niskog uticaja na životnu sredinu. povećanje dostupnosti disperzne mreže naselja, razvoj sekundarnih centara i ravnomjerniji socio-ekonomski razvoj, posebno razvoj ruralnog područja; rekonstrukcija, izgradnja, kvalitetno održavanje i racionalno korišćenje saobraćajne, hidrotehničke, energetske i telekomunikacione infrastrukture kojom se obezbjeđuje racionalna organizacija prostora, integralan razvoj i uređenje prostora; poboljšanje saobraćajne dostupnosti (magistralne i regionalne putne mreže) prema okruženju i povezanosti centara u mreži naselja sa zonama razvoja turizma razvoj specijalizovanih vidova prevoza za različite kategorije korisnika (lokalnog stanovništva i turista); preporuke za selektivno odlaganje otpada i sl.; promosvisanje mjera za efikasno korišćenje voda, upravljanje otpadnim vodama i tretman voda implementacija energetske efikasnosti pri izgradnji objekata i infrastrukture sa akcentom na korišćenje lokalnih, obnovljivih materijala koji minimiziraju potrebe za prevozom, podstiču investicije u lokalne prirodne resurse i unapređuju lokalnu ekonomiju stvaranje uslova za valorizaciju obnovljivih izvora energije (mini hidroelektrane, vjetroelektrane, sunčani kolektori, vjetrogeneratori, korišćenje biomase...) usklađivanje različitih ili suprotnih interesa u korišćenju prostora; preispitivanje nelegalnih naselja sa seizmickog i drugih apekata i njihova reregulacija; uspostavljanje efikasnog Geografskog informacionog sistema PUP-a za potrebe implementacije Plana, monitoringa zaštite, korišćenja i izgradnje prostora itd; Sadržaj PUP-a Obrađivačima Strateške procjene uticaja na životnu sredinu bio je dostupan Predlog PUP. Nakon sveobuhvatne analize postojećeg stanja, sagledavanja problema i mogućnosti koje Prijestonica posjeduje kako bi se stvorila ekonomski samodovoljna i održiva lokalna zajednica, Planom su definisani i ciljevi razvoja po pojedinim oblastima, čije je pravilno plansko usmjeravanje od presudnog značaja za dalji napredak. Kao osnovna komponenta planirane organizacije strukture uređjenja definiše se odnos vrijednosti koji se zasniva na sprezi funkcija Cetinja kao kulturno-istorijske Prijestonice i prirodnih potencijala nacionalnih parkova Lovćena i Skadarskog jezera sa urbanim i ruralnim nasledjem. Ovo područje podržano mnoštvom veza i kontakta sa susjednim regijama i razvojnim centrima čini jezgro prostornog modela na koji se oslanja skromni potencijal prirodno-demografske strukture ostalog prostora Prijestonice. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 10

16 Područje Prijestonice Cetinje posmatrano je na nivou 4 funkcionalno-razvojne zone, homogene sa geografskog i ambijentalnog stanovišta: Zona 1: Grad Cetinje, sa najbližim okruženjem Zona 2: Njeguši i planina Lovćen sa dijelom NP Lovćen Zona 3: Dio NP Skadarsko jezero i Riječka nahija Zona 4: Katunska nahija ZONA 1: GRAD CETINJE, SA NAJBLIŽIM OKRUŽENJEM Zona obuhvata prostor šireg područja Cetinja na tipičnoj kraškoj površi nadmorske visine od mnv sa depresijom Cetinjskog polja i nizom manjih udolina. Brdsko-planinsku klimu prostora, pod uticajem Mediterana, karakteriše velika količina padavina ( mnv godišnje), sa visokim ali nestalnim sniježnim pokrivačem. Zona je podijeljena na 2 podzone: Podzona 1 - obuhvata Cetinjsko polje sa neposrednim okruženjem (Cetinje, Bajice, Bjeloši, Zabrđe, Dubovik, Petrov Do) i Podzona 2 - Konak, područje južno od Cetinja (Očinići, Ugnji, Vrela, Obzovica i Pačarađe). ZONA 2: NJEGUŠI I PLANINA LOVČEN SA DIJELOM NP LOVĆEN Zona obuhvata šire područje masiva Lovćen, iznad 1000 mnv, koji se strmo izdiže iznad mora i postupno spušta na katunsku krašku zaravan. Planinsku klimu pod uticajem Mediterana odlikuju izuzetno velike padavine ( mm godišnje), sa visokim snijegom koji se na većim visinama dugo zadržava. Zona je podijeljena na 2 podzone od kojih: Podzona 1 - Ivanova Korita, Poda i Majstori, obuhvata prostor katuna i dolova u okviru Nacionalnog parka Lovćen, a Podzona 2- Njeguško polje, i njegovu neposrednu okolinu (Njeguši, Erakovići, Raičevići, Dugi Do, Kopito, Vrba, Žanjev Do). ZONA 3: DIO NP SKADARSKO JEZERO I RIJEČKA NAHIJA Zona prostorno obuhvata fjordovski zapadni dio Skadarskog jezera i anfiteatar u njegovom neposrednom zaleđu, do 500 mnv, odnosno, najvećim dijelom, prostor Riječke nahije, sa blago izmijenjenom mediteranskom klimom. Zona je podijeljena na 5 podzona: Podzona 1 Rijeka Crnojevića sa naseljima duž obala istoimenog vodotoka (Oćevići, Šinđon, Riječani, Dujeva i Donje Selo); Podzona 2 Drušići, Dodoši, Žabljak, Bobija i Prevlaka; Podzona 3 - Dobrska Župa, Rvaši, Meterizi, Jankovići, Češljari, Zagora i Đalci; Podzona 4 Dobrsko Selo, Gornji Ceklin, Začir, Vignjevići, Užovići, Boguti, Prekornica, Dubovo, Smokovci, Građani, Gađi i Radomir; i Podzona 5 Kosijeri, Bokovo, Ulići, Đinovići, Štitari i Mikulići. Podzone 1 i 2 su neposredno oslonjene na Skadarsko jezero, Podzone 3 i 4 se nalaze u župskom području, dok se podzona 5 nalazi na padinama brdskog zaleđa. ZONA 4: KATUNSKA NAHIJA Zona obuhvata dio prostrane krečnjačke visoravni prosječne visine mnv (preko 50% teritorije Prijestonice Cetinje) odnosno najveći dio prostora Katunske nahije, sa brdsko - planinskom klimom, pod uticajem Mediterana, i sa izraženim sušnim periodima. Sa aspekta ambijentalnih osobenosti čitava zaravan je oblast ljutog krša - "Holokarsta" sa potpuno razvijenim svojevrsnim površinskim i podzemnim oblicima reljefa i specifičnom hidrografijom. Položajem i morfologijom zona je predisponirana za povezivanje Cetinja sa prostorima u dolini Trebišnjice, Nikšićkog polja i Bjelopavlićke ravnice, a s obzirom na komplekse visokih pošumljenih oblasti i značajan ekološki koridor. Zona je izdijeljena na 7 podzona, uglavnom baziranih na morfologiji prostora. To su: Podzona 1 Čevo, Trnjine, Lipa, Ožegovice, Pejovići, Ublice, Resna, Prediš, Malošin Do, Lješev Stub, Tomići, Barjamovica, Velestovo i Markovina; Podzona 2 - Lastva; Podzona 3 - Bijele Poljane; MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 11

17 Podzona 4 Ubli i Prentin Do; Podzona 5 - Rokoči i Kobilji Do; Podzona 6 Trešnjevo, Podbukovica, Izvori, Gornja Zaljut, Donja Zaljut, Grab, Gradina, Proseni Do, Ržani Do i Dide; i Podzona 7 Jezer, Dragomi Do, Uba, Vuči Do, Kućišta, Kranji Do, Vojkovići, Milijevići. Kroz ovu zonu je planiran koridor Jadransko-jonskog autoputa, za koji je urađena prostorno planska dokumentacija (trenutno u fazi Predloga). Realizacija ove saobraćajnice može predstavljati bitan razvojni potencijal ovog područja. PLANIRANA NAMJENA I REŽIMI KORIŠĆENJA PROSTORA S obzirom da će donošenjem PUP-a prestati da važe PPO Cetinje ( Službeni list RCG",-o.p. br. 3/92) i GUP Cetinja ( Službeni list RCG'',-o.p. br.7/90) suženi Generalni urbanistički plan predstavljati će PUP-om definisanu Generalnu urbanističku razradu Cetinja (GUR Cetinja). Homogenizacija urbanog područja ne podrazumijeva obezbjedjivanje dodatnog zemljišta za širenje. Ovo je posljedica odabranog modela urbanizacije, prema kojem se urbana područja razvijaju kroz organizovanu gradnju kompaktnog naselja, što podrazumijeva prvenstveno aktiviranje revitalizaciju degradiranih površina i kvalitativnu dogradnju umjerenog obima. Usljed nedostatka realnih potreba nije planirano povećanje površina ruralnih naselja, već se sva buduća gradnja predvidja u granicama postojećih aglomeracija, kako bi se zaštitili vrijedni antropogeni pejzaži i sačuvalo dragocjeno poljoprivredno zemljište. Ne predvidja se povećanje poljoprivrednih površina, već njihovo intenzivnije korišćenje. Na dijelu terena pogodnih za pošumljavanje, i u zonama intenzivnih erozivnih procesa planirano je pošumljavanje, što će za posljedicu imati povećanje šumskih površina, na račun smanjenja drugih prirodnih i djelimično pašnjačkih površina. Izgradnja novih puteva i elektroenergetskih objekata imaće za rezultat povećanje površina namijenjenih za tehničku infrastrukturu. MREŽA CENTARA I FUNKCIJE NASELJA Na nivou Prijestonice je uspostavljena policentrična mreža naselja sa sledećim kategorijama: Gradski centar Cetinje, sa razvijenim gradskim servisima za podmirivanje potreba stanovništva Prijestonice i funkcijama specifičnog kulturnog i turističkog centra i industrijskog središta. Značajni lokalni centar - Rijeka Crnojevića sa funkcijama društvenih privrednih i turističkih sadržaja od značaja za šire gravitaciono područje Riječke nahije. Lokalni centri - Njeguši, Čevo i Trešnjevo, podržani programom sekundarnih djelatnosti ili turističkih aktivnosti, kao novim elementima, od značaja i uticaja na gravitaciono područje Katunske nahije. Centri mjesnih zajednica koji, kroz oslanjanje na Cetinje, Rijeku Crnojevića i lokalne centre, trebaju da obezbijede elementarne potrebe okolnih naselja. Naselja ruralnog karaktera U pravcu smanjenja razlike u standardu zivota između seoskog i gradskog stanovništva predlaže se grupisanje seoskih naselja. Prostornim planom Crne Gore definisani su obavezni sadržaji društvenih djelatnosti, zavisno od nivoa centra u mreži naselja Prijestonice Cetinje: DRUŠTVENE DJELATNOSTI Unaprijeđenje sistema društvenih djelatnosti u Prijestonici Cetinje utiče na poboljšanje kvaliteta života građana, produktivnost rada, zadovoljstvo stanovnika, zatim demografska kretanja i populacionu politiku, prostorni razmještaj stanovništva i zaustavljanje migracionih procesa na relaciji seoska naselja-cetinje, Cetinje-Podgorica i okolni opštinski centri. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 12

18 Sa druge strane, u povratnom procesu, ulaganje u razvoj drušvenih djelatnosti, obezbjeđuju bazu za razvoj ekonomskih aktivnosti kroz formiranje i efikasno učešće radno sposobnog stanovništva, stvaranje zdrave populacije i smanjenje budžetskih izdataka na zdravstvenu zaštitu, promociju kulture i tradicije, stvaranje vrhunskog sporta i dr. Razvoj društvenih djelatnosti bitno zavisi od razvoja privrede, tako da se ne može posmatrati izolovano, već u sklopu ukupnog ekonomskog razvoja Prijestonice i Crne Gore, kao i životnog standarda stanovništva. Na budući razvoj obrazovanja, naučne djelatnosti, kulture, zdravstvene djelatnosti, socijalne i dječje zaštite i fizičke kulture presudno će uticati: demografska kretanja i demografske strukture (broj stanovnika, broj predškolske djece, broj djece školskog uzrasta, učešće aktivnog stanovništva, starosna struktura populacije, migraciona kretanja i dr.); navike i tradicionalne vrijednosti; ostvarivanje dinamike privrednog rasta i strukturne promjene u privredi; važeća zakonska regulativa i prihvaćeni međunarodni standardi; privredno-sistemska rješenja koja će regulisati dalje tokove transformacije i izmjenu vlasničke strukture u vanprivredi, opštu stabilnost, kao i materijalnu osnovu razvoja svake oblasti i sfere društvenih djelatnosti u cjelini. POLJOPRIVREDA Poljoprivredna proizvodnja na teritoriji Prijestonice Cetinje, i pored ograničenja koja postoje naročito u pogledu obima i strukture poljoprivrednih površina, i dalje će biti jedna od važnijih privrednih djelatnost. Imajući u vidu karakter poljoprivredne proizvodnje, posebno sektora primarne proizvodnje, koja je u potpunosti oslonjena na iskorišćavanje raspoloživih prirodnih resursa,onda je odabrani scenario visokovrijednog održivog razvoja jedini moguć i opravdan. U okviru mjera podizanja konkurentnosti, najvažnije mjesto će imati podrške investicijama u primarnoj poljoprivredi i prerađivačkoj industriji. Mjere podrške investicijama u primarnoj poljoprivredi odnosiće se na investicije koje su u funkciji: povećanja obima proizvodnje kroz unapređenje rasnog sastava stoke, povećanje broja farmi i veličine farmi, obnove postojećih i podizanje novih zasada jabučastog, koštičavog i jagodastog voća; intenziviranja ratarske i povrtarske proizvodnje, investicije u objekte za gajenje stoke, zatim mehanizaciju i opremu, kao i dalji razvoj pčelarstva. ŠUMARSTVO Kao najvažniji ciljevi u pogledu sektora šumarstva, istaknuti su sljedeći prioriteti: promocija održivog razvoja šumarstva kao doprinos ruralnom razvoju; zaštita životne sredine i šumskog bogatstva; poboljšanje ekološki, ekonomski i socijalno održivog gazdovanja šumama; uspostavljanje konkurentnih mehanizama u šumarstvu; poboljšanje instrumenata za monitoring šuma u odnosu na zahtjeve zaštite životne sredine; povećanje korišćenja održivo proizvedenog drveta i drugih šumskih proizvoda. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 13

19 Imajući u vidu naprijed navedeno stanje, neophodno je da se šume na teritoriji Prijestonice Cetinje kao prirodno bogatstvo dobro od opšteg interesa moraju održavati, obnavljati i koristiti, tako da se trajno očuvaju i povećaju njihove vrijednosti i ekološke funkcije i obezbijedi stalno povećanje prirasta i prinosa. EKSPLOATACIJA MINERALNIH SIROVINA Na teritoriji Prijestonice Cetinje, za sada, su utvrđena sljedeća ležišta mineralnih sirovina: 1) Istražno-eksploatacioni prostor pojave nemetalične mineralne sirovine arhitektonskograđevinskog (ukrasnog) kamena Brankov krš. Na bazi izvršene procjene, uzimajući u obzir površinu prostora i morfološke karakteristike, potencijalne geološke rezerve arhitektonsko-građevinskog (ukrasnog) kamena procijenjene su na oko m3 c.s.m. 2) Istražno-eksploatacioni prostor pojave nemetalične mineralne sirovine tehničkograđevinskog kamena "Presjeka" - Gornji Ulići. Na bazi izvršene procjene na prostoru pojave tehničko-građevinskog kamena "Presjeka", uzimajući u obzir površinu prostora i morfološke karakteristike, potencijalne geološke rezerve procijenjene su na m3 čvrste stijenske mase. 3) Ležište nemetalične mineralne sirovine bijelih boksita "Poljane". Ležište bijelih boksita,,poljane" pripada boksitonosnom području Bijelih poljana (Katunska nahija) čiji centar predstavlja staro i napušteno rudarsko naselje Bijele Poljane. Naprijed navedeno područje predstavlja, relativno, uzana zona pojava i ležišta kompleksnih ruda bijelih boksita i boksitičnih glina, koja ima pravac pružanja, približno, sjever-jug i površinu od oko 14 km 2. Sa aspekta bilasnosti, odnosno, mogućnosti upotrebe u industrijske svrhe, varijeteti bijeli boksiti, bijeli željezoviti boksiti i crveno-glinoviti boksiti pripadaju bilansnoj klasi, dok crvene i plave boksitonosne gline pripadaju vanbilansnoj sirovini. 4) Ležište nemetalične mineralne sirovine bijelih boksita "Ravna aluga". Ležište,,Ravna aluga" predstavljeno je sa dva lokaliteta, koji su ranije smatrani za posebna ležišta. To su lokaliteti Studenac i Paprati za koji je urađen Elaborat o rezervama. Prema podacima iz tog Elaborata, ležište,,ravna aluga" zahvata površinu od 30 ha. Ukupne istražene rezerve su tona, od čega su bilansne tona, a rezerve kvalitetnijeg vatrostalnog boksita 1.500, odnosno, tona. Perspektivne rezerve bijelih boksita Cz kategorije u lezistu,,ravna aluga", po proračunu iz godine iznose oko tona, od čega je bijelih vatrostalnih varijeteta i plavih vatrostalnih boksita ukupno tona. 5) Ležište nemetalične mineralne sirovine bijelih boksita,,lazine". Perspektivne rezerve bijelih boksita Cz kategorije u ležištu,,lazine" procijenjene su na tona, sa ukupnim udjelom bijelog i plavog vatrostalnog boksita do tona. 6) Ležište nemetalične mineralne sirovine bijelih boksita,,trebovinski pod". Ukupne bilansne rezerve svih varijeteta (bijeli vatrostalni, plavi vatrostalni i bijeli željezoviti) iznose tona. Vanbilasne rezerve (varijeteti: plavi zeljezoviti i crveni) iznose tona. Ukupno geološke rezerve iznose tona. 7) Pojava arhitektonsko-građevinskog (ukrasnog) kamena "Vrela". Izvršen je orijentacioni proračun perspektivnih rezervi, s tim sto je zbog dubine karstifikacije dobijena zapremina mase svedena na trećinu. Na taj način proračunate perspektivne rezerve pojave AGK,,Vrela" bile bi oko m 3 čvrste stijenske mase. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 14

20 TURIZAM Planirani razvoj turizma, ali i njemu pratećih djelatnosti, aktivnosti i sadržaja bazira se na maksimalno održivom iskorišćavanju svih mogućih postojećih resursa, što je i jedan od faktora održivosti. Ciljevi razvoja turizma na prostoru Prijestonice su: trajno i značajno zauzimanje pozicije na domaćem i inostranom turističkom tržištu stvaranjem turističkih proizvoda i programa na principima održivosti, na bazi kvalitetnog i odgovornog upravljanja turizmom i rekreacijom na ovom prostoru, uz primjenu kvalitetnih, aktuelnih i inovativnih metodologija i tehnika; razvoj privrednih aktivnosti koje prate turizam i kompatibilne su sa njim; koje pružaju veću mogućnost zapošljavanja (puno radno vrijeme, pola radnog vremena ili sezonsko zapošljavanje) pretežno aktivnog stanovništva, mlađeg i naročito ženskog dijela populacije, sa ciljem stagnacije u nepovoljnim demografskim tokovima i stvaranja osnovnih preduslova za revitalizaciju, prije svega seoskih naselja, podsticanje izgradnje objekata infra i suprastrukture za potrebe turizma, a koji istovremeno služe i lokalnom stanovništvu; uključivanje seoskih naselja u turističke aktivnosti, kako bi se obezbijedili uslovi za oživljavanje i razvoj ovih naselja i njihovih resursa, naročito u domenu proizvodnje zdrave hrane, lokalnih gastronomskih proizvoda i prezentaciji autentičnih etnoloških i kulturnih vrijednosti; edukacija stanovništva i posjetilaca-turista u cilju shvatanja potrebe očuvanja svih vrijednosti prostora, razvoj inovativnih turističkih modela, Po razvojnim zonama (podklasterima) razvoj, uključujući i turizam ima sljedeće karakteristike: Funkcionalno razvojna zona (podklaster) 1 - Grad Cetinje sa najbližim okruženjem Scenario pretpostavlja povećanje kapaciteta u turističkom smještaju, povećanje kvaliteta turističke ponude, privredni razvoj, ali sa kontrolisanom i usmjeravanom izgradnjom manjeg obima. Neaktivne privredne zone se prenamjenjuju u visokokvalitetne zone obrazovanja i kulturnih sadržaja ili turističko-servisne zone. Postojeći smještajni kapacieteti podižu nivo usluge (najmanje 50% smještajnih jedinica je sa četiri ili pet zvjezdica) uz minimalnu novu (greenfield) izgradnju. Nova izgradnja je takva da minimalizuje uticaj na životnu sredinu i negativne socijalne efekte. Funkcionalno razvojna zona (podklaster) 2 - Njeguši i planina Lovcen sa dijelom NP Lovćen Funkcionalno razvojna zona (podklaster) 3 - Dio NP Skadarsko jezero i Rijecka nahija Scenario pretpostavlja povećanje kapaciteta u turističkom smještaju, povećanje kvaliteta turističke ponude, privredni razvoj, ali sa kontrolisanom i usmjeravanom izgradnjom manjeg obima. Postojeći smještajni kapaciteti podižu nivo usluge (najmanje 50% smještajnih jedinica je sa četiri ili pet zvjezdica) uz minimalnu novu (greenfield) izgradnju. Nova izgradnja je takva da minimalizuje uticaj na životnu sredinu i negativne socijalne efekte. Funkcionalno razvojna zona (podklaster) 4 - Katunska nahija Ovim scenarijem se pretpostavlja umjeren razvoj turističkih i privrednih sadržaja za kojima postoji potražnja na tržištu i koji su isplativi uz minimalnu novu (green field) izgradnju. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 15

21 Nova izgradnja je takva da minimalizuje uticaj na životnu sredinu i negativne socijalne efekte. Razvoj prema ovom scenariju mora biti koordinisan, uz pomoć javnog sektora koji bi obezbjedio infrastrukturno opremanje, savjetničke podrške i ciljane subvencije. Razvojni prioriteti su: da se prije izgradnje novih kapaciteta prvo popune postojeći kapaciteti, da im se da specifičan duh, podsticanje aktiviranja "viška stambenog prostora", izgradnja manjih (porodičnih) pansiona i hotela, rent-a-vila i sl., proizvodnja zdravstveno bezbjedne hrane koja bi se direktno na prostoru Prijestonice nudila turistima, rekonstrukcija i izgradnja infrastrukture, a sve sa ciljem razvoja područja, prije svega seoskih domaćinstava, angažovanje njihovih postojećih resursa, zapošljavanje lokalnog stanovništva, naročito mlađeg i aktivnog, što bi dovelo do podizanja njihovog ekonomskog nivoa i standarda življenja. Jedan od prioriteta je i ekološka edukacija stanovništva, turista i posjetilaca. Razvojne zone (podklasteri) i u okviru njih posebno polovi razvoja su između ostalog formirani i na osnovu maksimalno očekivanog broja stanovnika do 2020., odnosno godine, što bi i pored relativno nepovoljnih demografskih kretanja na pojedinim područjima Prijestonice, moglo zadržati stanovništvo, zahvaljujući razvoju turizma i njemu kompatibilnih aktivnosti, na osnovu postojanja već formiranih zona sa pretežno turističkom namjenom, u kojima je planiran dalji razvoj turizma. Predviđeni prostorni raspored razvojnih zona (podklastera) omogućuje da se do kulturno-istorijskih i prirodnih vrijednosti u okolini svakog lokaliteta, kao i do drugih atrakcija stigne prosječno za oko 0,5-2 sata pješačenja. Kriterijumi za izbor razvojnih zona (podklastera) su još bili: pogodan položaj u odnosu na planiranu i postojeću mrežu puteva, relativno ravnomjerna prostorna distribucija postojećih i planiranih smještajnih kapaciteta, prateći postojeći i planirani ugostiteljski i sportsko-rekreativni sadržaji, postojanje drugih turističkih i rekreativnih motiva i raspoloživi višak stambenog prostora u stambenom fondu koji bi mogao biti aktiviran za smještaj turista i na kraju mogućnosti lokalne zajednice i države za finansiranje infrastrukture. Turizam u NP Lovćen (prema Prijedlogu PPPN NP Lovćen - mart 2013.) U okviru NP Lovćen djelatnost turizma biće osnova privrednog sistema. Jezerski vrh sa Mauzolejem ostaće i dalje centar zbivanja i centar posjete Parku. Primarni turistički centar, a ujedno i osnovni prihvatni centar Parka su bili i ostaće Ivanova korita i ona će sa svojim sadašnjim potencijalima i kapacitetima uvijek biti atraktivni turističkoj klijenteli. Akcenat bi se trebao staviti na ulazne punktove u NP Lovćen sa kotorske (Njeguši) i cetinjske (Bjeloši) strane. Razvojne turističke zone su sljedeće: MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 16

22 Turizam u NP Skadarsko jezero dio na teritoriji Prijestonice (prema PPPPN NP Skadarsko jezero ) Program izgradnje kapaciteta, pretpostavljajući da će sa ovim segmentom biti usklađen razvoj ostalih elemenata ponude, po lokalitetima, kao osnovnim nosiocima ponude, je sljedeći: Turistički kapaciteti projekcija godine LOKALITET OSNOVNI SMJEŠTAJ KAMPOVI DOMAĆA RADINOST UKUPNO Rijeka Crnojevića 170* Prevlaka-Karuč 0 50 ** Dodoši 0 50 ** Žabljak UKUPNO * objekti osnovnog smještaja obuhvataju i kapacitet banjskog lječilišta (100 ležaja) ** u kampovima obuhvaćen je kapacitet smještaja u plovećim kućama i sojenicama Rijeka Crnojevića treba da povrati stari značaj pazara i centra izvornih zanata. U naselju se u okviru osnovnog smještaja planira rekonstrukcija i dogradnja hotela "Obod" sa svim pratećim sadržajima, kao i revitalizacija kompleksa "Ljeskovac", kao ekskluzivne ponude. Novi banjski sadržaj, zasnovan na terapeutskim svojstvima treseta, moguć je na lokaciji postojeće fabrike za preradu ribe. Specifičnu ponudu naselja predstavlja revitalizacija i aktiviranje Obodskih mlinova i na njih oslonjenih kampova i sportskih terena, kao i izgradnja "plovećeg sela", tj. mobilnih plovnih apartmana. Komplementarnu ponudu čine smještaj u domaćoj radinosti, ugostiteljski objekti u urbanom jezgru Rijeke i marina u Lipoviku sa pratećim sadržajima namijenjenim potrebama nautičkog turizma. Ostalo područje Parka ima niz "punktova" izuzetno interesantnih za djelatnost turizma. To se prije svega odnosi na Žabljak Crnojevića-trvđavu sa podgrađem; niz ruralnih naselja na obali Jezera (navedenih u tabeli); više atraktivnih ribarskih struktura; na kaskadno formirani niz mlinova u Poseljanima i na obodu i druge prirodno vrijedne i istorijske ambijente od posebnog značaja-manastirski kompleksi na ostrvima arhipelaga, fortifikacioni objekti i si. Pored ovoga, na obilaznom putu neposredno uz padinsko područje Jezera i na ulaznim partijama u Park, sa magistralnih pravaca specifičnost ponude predstavljaju izuzetni vidikovci. Aktiviranje ovih punktova, u smislu obogaćivanja turističke ponude, planira se kroz korišćenje naslijeđenog fonda objekta, odgovarajuće revitalizovanog i opremljenog. Planirane turističke, sportsko-rekreativne i zabavne aktivnosti Osnovni vid, istovremeno i princip, koji treba na razvijati prostoru Plana, je održivi turizam, kao dio integralnog održivog razvoja cjelokupne teritorije Crne Gore. Najveći dio turističkih proizvoda koji će se realizovati na ovom prostoru moraju imati ekološku komponentu, prevashodno zbog očuvanja ekoloških vrijednosti ove teritorije i zbog toga što je održivost i ekološka komponenta u turističkoj ponudi važan tržišni kvalitet. Ruralni (seoski) turizam sa različitim nivoom usluga, programa, podtipova (agro-turizam, etno turizam i sl), ima i izvjesno je da će imati značajan udio na turističkom tržištu. Učešće u aktivnostima seoskih domaćinstava (skupljanje ljetine i šumskih plodova, čuvanje stoke na ispaši, pravljenje mliječnih proizvoda, izgradnja katuna i niz drugih aktivnosti) je privlačno, naročito inostranim turistima i najčešće je integralni dio turističke ponude ruralnih prostora. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 17

23 Turistička ponuda Prijestonice i njenog okruženja ima šansu da nađe svoje mjesto na ovom tržištu. Ekonomski i demografski narušena sela Prijestonice i njene okoline zahtijevaće značajnije interventne mjere različitih oblika, sprovedene od strane države i lokalne samouprave, kako bi se ovaj segment turizma aktivirao u potrebnom obimu. Solidni snježni uslovi omogućuju upražnjavanje različitih sportskih i rekreativnih aktivnoati na snijegu, ali je ovaj vid aktivnosti na prostoru Plana vremenski ograničen dužinom trajanja sniježnog pokrivača, visinom i kvalitetom sniježnog pokrivača upotrebljivog za sportskorekreativne aktivnosti, kao i vremenom korišćenja školskih raspusta i odmora zapošljenih turista. Za ove aktivnosti generalno postoje uslovi na dijelu prostora koji je na visinama preko 1300 m, mada se ne isključuju tereni sa manjim nadmorskim visinama. Pretežno južne ekspozicije i male površine padina pod travnatim pokrivačem isključuju ozbiljniji razvoj infrastrukture za zimske sportove i rekreaciju, mada se ne isključuje mogućnost formiranja manjih rekreativno-sportskih punktova sa smučarskom infrastrukturom uz zadovoljenje svih uslova koji proističu iz važeće zakonske regulative. Planirani broj ležaja u smještajnim kapacitetima Planom se, u ruralnom (seoskom) turizmu, kroz privatni smještaj (kuće, apartmani i sobe za izdavanje) i u turističkim seoskim domaćinstvima ukupno predviđa 4581 ležaj, ili oko 46 % od svih planiranih ležaja na području Plana. U hotelima i sličnim oblicima smještaja na prostoru Plana predviđeno je 2833 ležaja, ili oko 29 % od ukupnog broja ležaja. U turističkim naseljima je planirano 560 ležaja ili oko 6 % od svih ležaja na području PUP. U ostalim vrstama smještaja: moteli, omladinski hosteli, planinarski i šumarski domovi, kuće i odmarališta predviđeno je 1096 ležaja ili oko 11 % od svih ležaja na prostoru Plana. U kampovima je predviđen smještaj za 780 turista ili oko 8 % svog kapaciteta na nivou Plana. TRANSPORTNI SISTEM Drumski saobraćaj Koncept planirane primarne putne mreže je zasnovan na povećanju saobraćajne pristupačnosti svim turističkim i naseljskim centrima čime se omogućava prohodnost područja u svim pravcima a time i otvaranje i unapređenje predmetnog područja. Područje Prijestonice Cetinje se nalazi u okviru mreže puteva koji su u putnoj mreži Crne Gore rangirani kao primarna putna mreža. Primarna putna mreža kojom je opsluženo područje Prijestonice Cetinje daje mogućnosti za dobru saobraćajnu povezanost sa opštinskim centrima koji ga okružuju. Važna regionalna čvorišta u neposrednom okruženju su, svakako Podgorica, Kotor, Nikšić, Danilovgrad i Budva. Osovinu razvoja centralnog dela Crne Gore, a samim tim i područja Prijestonice Cetinje, već u bliskoj budućnosti biće izgradnja Jadransko Jonskog autoputa. Orijentaciona trasa Jadransko - Jonskog autoputa u Prostornom planu Crne Gore do godine, definisana je na sljedećem potezu: granica sa Bosnom i Hercegovinom (Nudo) - Grahovo - Čevo - Podgorica (obilaznica) - granica sa Albanijom. Predmetnim Planom koridor Jadransko - Jonskog autoputa je preuzet iz nacrta Detaljnog prostornog plana Jadransko-Jonskog autoputa. Ovakvim rešenjem koridor Jadransko - Jonskog autoputa na teritoriji Prijestonice Cetinje se proteže u dužini od oko 25,7 km presecajući teritoriju na potezu Komarnica (zapadna granica opštine)-bata-bjeliće (severoistočno od Resne a jugozapadno od Čeva)- Donja Markovina (istočna granica opštine). S obzirom na to da je trasa Jadransko-Jonskog autoputa do sada razrađena samo na nivou Generalnog projekta za potrebe izrade Detaljnog MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 18

24 prostornog plana, koridor Jadransko-Jonskog autoputa predmetnim planom će se čuvati u ukupnoj širini od 1000 m. Preko područja Prijestonice Cetinje, proteže se trasa planiranog magistralnog puta Cetinje- Nikšić (planska oznaka M n.1) koji je predviđen Prostornim planom Crne Gore. Ukrštanje palniranog Jadransko-Jonskog autoputa i magistralnog puta Cetinje-Nikšić predviđa se u zoni Čeva, na petlji "Čevo". Planirani magistralni put Cetinje-Nikšić predstavlja i obilaznicu Cetinja. Trasa magistralnog puta Cetinje - Nikšić (M n.1) će se od Čeva do Nikšića položiti na trasu postojećeg regionalnog puta R 15. Trasa predmetnog magistarlnog puta od Cetinja do Čeva se planira istočno i severoistočno od Cetinja, zatim preko Resne do Čeva. Nulta stacionaža planiranog magistralnog puta je ukrštanje sa magistralnim putem M 2.3 Cetinje - Podgorica, na oko 1600 m južno od glavne raskrsnice za ulazak u Cetinje, u zoni lokaliteta Zabrđe. Zatim se istočno od brda Belveder i Kaba spušta u zoni Crne Grede gde se ponovo ukršta sa postojećim magistralnim putem M 2.3, oko 800 m itočno od glavne raskrsnice za ulazak u Cetinje. Na deonici od Čekanja do Resne regionalnom putu R 15 se predmetnim planom snižava rang u opštinki u dužini od 11 km i označen je oznakom L100. Na deonici od Čeva do severne granice sa opštinom Nikšić regionalni put R15, kako je već napred rečeno, je prekategorisan u magistralni put i označen je oznakom M n. 1. Okosnicu razvoja područja Prijestonice Cetinje čine postojeći i planirani opštinski putevi. Osim puteva: L2 (Ulići-Rijeka Crnojevića-Carev laz), i L4 (Rijeka Crnojevića-Čukojevićigranica opštine Bar) i L7 (Krstac-Kuk) svi postojeći opštinski putevi se zadržavaju. Panoramske staze Sve postojeće panoramske staze i izletničke tj. rekreativne, biciklističke, pešačke i planinarske staza za kretanje pešaka i planinskih biciklista koje su u funkciji prezentacije kulturnih i prirodnih vrednosti i rekreacije se zadržavaju na postojećom trasama. Vidikovci Na lokacijama koje imaju dominantan položaj u atraktivnom okruženju, kao što su vrhovi, prevoji, pojedine pozicije na pristupima i serpentinama moguće je formiranje platformi koje su u funkciji panoramskog sagledavanja i doživljavanja širih i užih prostora. Moguće lokacije su: Jezerski vrh, Brajići, Konjsko, Majstori, Dolovi, Kuk, Hum, Treštenički vrh (na području NP Lovćen ); Dugi do na KP 3068 i KP 3089, Bukovica na KP 3687, Krstac na KP 5079 i KP 5081 (KO Njeguši); Pavlova strana na KP 6011 (KO Meterizi); lokacija na KP 1084 (KO Ceklin); Kračedo na KP 1458, KP 1459 i KP 1399 (KO Bobija) ; Lipačko ždrijelo na KP 2091, KP 2092 i KP 2044 (KO Čukovići); serpentine na putu R13 (Ševrlje), serpentine na putu Njeguši Cetinje (KP 922, KO Cetinje) te lokaliteti Orlov krš, Donji kraj i Cetinjska pećina na području grada Cetinja. Parkirališta i autokampovi Kapacitete za parkiranje vozila neophodno je obezbediti u svim turističkim, odnosno, naseljskim centrima, planiranih ovim Planom kako u postojećim tako i planiranim, i to u zoni: Ivanova korita, Krstac, Njeguši, Rijeka Crnojevića i Čevo. Autokamp trajnog ili sezonskog karaktera može se organizovati u široj zoni Rijeke Crnojevića i Ivanovih korita. Lokacije za autokampove potrebno je infrastrukturno opremiti (pristupne saobraćajnice, električna energija, vodovod, kanalizacija i sl). Na lokaciji odabranoj za izgradnju autokampova neophodno je planirati objekte sa: zajedničkim prostorijama, sanitarnim čvorom i manjim trgovinskim objektom. Izuzetno u centrima naselja (Njeguši, Rijeka Crnojevića), potreban MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 19

25 broj parking mesta može se obezbediti istovremenom izgradnjom parkinga na drugoj parceli na udaljenosti manjoj od 50 m. Javni prevoz putnika U skladu sa razvojem naselja i razmeštajem aktivnosti, a na osnovu programa raspodele putovanja na sredstva prevoza, planira se sistem javnog putničkog prevoza u okviru područja Plana. Disperznost prostorne organizacije i prostorna udaljenost između pojedinih ciljnih zona uslovljavaju uvođenje linija javnog putničkog prevoza. Neophodna je izgradnja autobuske stanice mešovitog tipa (prigradskog - međugradskog - međunarodnog) karaktera, kojom će biti obezbeđen prostor namenjen putnicima koji čekaju, sanitarni čvor, šaltere za prodaju karata, itd. Prateći putni objekti Ovim Planom inicira se izgradnja i pratećih putnih objekata (putne baze, stanice za snabdevanje gorivom, servisi). Prostornim planom se planira izgradnja putnih baza za redovno i zimsko održavanje puteva na sledećim lokacijama: Krstac, Bjeloši, Bijele Poljane i Trešnjevo. Žičara i turističko-saobraćajni punktovi U cilju promovisanja prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti na području Prijestonice Cetinje planira se izgradnja dve žičare: 1. Cetinje - Ivanova korita - Kuk - Dub i 2. Majstori - Budva. U zonama početnih stanica žičare (Cetinje, Dub i Budva), neophodna je izgradnja i uređenje tzv. turističko-saobraćajnih punktova. Koji podrazumijevaju parkirališta za autobuse i putnička vozila, turističko-ugostiteljski objekti, informativno-turistički centri, itd. Za potrebe žičare na Cetinju planira se izgradnja parkirališta, za putnička vozila i autobuse, na parcelama u Ulici štampara Makarija, preko puta hotela "Grand" a zapadno od štamparije "Obod". Na lokalitetima Ivanova Korita i Kuk planiraju se stajališta žičare. Stajalište na vrhu, za žičaru i sa Cetinja i sa Duba, planirano je na visoravni Ivanova Korita, severozapadno od postojeće crkve, u središtu Nacionalnog parka Lovćen. U ovoj osetljivoj prirodnoj sredini, gabarit stajališnog objekta treba da sadrži samo neophodne elemente kojima će se obezbediti zaštita posetilaca od atmosferskih pojava (kiše, snega, sunca i vetra) kao i tehničke elemente za kretanje žičare. Ivanova Korita su centralna okretnica za žičaru i sa Cetinja i sa Duba, gde one imaju svoje stanice na vrhu. Stajalište na žičari od Duba planirano je na lokalitetu Kuk. Gabarit stajališnog objekta takođe kao i na Ivanovim koritima treba da sadrži samo neophodne elemente kojima će se obezbediti zaštita posetilaca od atmosferskih pojava i tehničke elemente za kretanje žičare. Da bi se pristupilo objektu stajališta Kuk sa postojećeg puta neophodna je izgradnja pristupne saobraćajnice. Stajalište na vrhu, za žičaru od Budve do Majstora, planirano je na Majstorima. Gabarit stajališnog objekta i na ovom lokalitetu treba da sadrži samo neophodne elemente kojima će se obezbediti zaštita posetilaca od atmosferskih pojava (kiše, snega, sunca i vetra) a takođe i tehničke elemente za kretanje žičare. Jezerski saobraćaj Uz aktiviranje plovne veze: rijeka Bojana, sistem Porto Milena - kanal ( južno od solane ) - rijeka Bojana - Skadarsko jezero, planira se i revitalizacija jezerskog saobraćaja. Ulogu ključnih objekata jezerskog saobraćaja predstavljaće postojeća pristaništa Lipovik, Virpazar, MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 20

26 Murići i Ckla, odgovarajuće opremljena potrebnim servisima. Pristanišne obale u ovim mestima treba rekonstruisati. Za pristajanje većih plovnih objekata i lada formirane su kaskadne pristanišne obale (zbog oscilacije nivoa voda), od kojih poseban značaj na prostoru Prijestonice imaju sledeće: Lipovik, kod Rijeke Crnojevića, sa kamenom obalom dužine 15 m i dubinom uz obalu 2,3-2,7 m; Žabljak Crnojevića, u okviru zidina srednjevjekovnog grada - tvrđave, za ekskluzivne turističke sadržaje naselja, uz obavezu apsolutne zaštite bedema. VODOSNABDIJEVANJE U gradskim područjima vodosnabdjevanje se obično vrši putem jednog centralizovanog javnog vodovodnog sistema ili u slučaju razruđenosti područja sa više podsistema kao što je to slučaj sa Cetinjem gdje se stanovništvo sa područje Cetinja snabdjeva sa nekoliko posebnih vodovodnih podsistema: vodovodni sistem za sam grad Cetinje, vodovodni sistem za Rijeku Crnojevića su vodovodi gradskog područja. Na seoskom području ima 17 posebnih vodovodnih sistema od kojih su veći vodovodni sistem za Njeguše i vodovodni sistem za Čevo. Dio stanovništva sa seoskih područja koje ne koriste javni vodovod, koriste svoje sopstvene izvore snabdjevanja kao što su manji privatni vodovodi ili pak snabdjevanje putem cisterni. Oko svih izvorišta koja se koriste za vodosnabdijevanje potrebno je uspostaviti propisan režim zaštite izvorišta prema postojećoj zakonskoj regulativi, Pravilnik o određivanju i održavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite izvorišta i ograničenjima u tim zonama (Sl.l. CG br. 66/09). Zone sanitarne zaštite koje je potreno odrediti i uspostaviti oko izvorišta su: - I zona zaštite (zona neposredne zaštite) - zona strogor režima zaštite - II zona zaštite (Uža zona zaštite) zona ograničenog režima zaštite - III zona zaštete (šira zona zaštete) zona nadzora Za izvorišta koja snabdijevaju do 200 stanovnika ne određuje se III zaštitna zona, a za izvorišta koja snabdjevaju vodom za piće do 20 stanovnika ne određuje se II I III zaštitna zona. I zona zaštite ima granicu udaljenu 10m od objekata za zahvatanje vode. Područje I zone zaštite mora biti ograđeno ogradom od neovlašćenog pristupa. u I zoni se mogu obavljati samo aktivnosti vezane za upravljanje vodosnabdjevanjem. II zona zaštite za izvorišta čija je izdašnost manja od 10l/s ima granicu na udaljenosti od 10 m od granice I zaštitne zone. U drugoj zoni je zabranjeno izvođenje radova i objekata koji mogu ugroziti izvorište (ispuštanje otpadnih voda, odlaganje otpada, građenje saobraćajnica bez kontrolisanog sistema odvodnje, poljoprivredna proizvodnja sa vještačkim đubrivima, pesticidima i herbicidima), stočarska proizvodnja osim za vlastite potrebe domaćinstva. Za izvorišta manja od 50 l/s granica II zone je 50 m od granice I zone, a za izvorišta koja imaju izdašnost veću od 50 l/s granica II zone je najmanje 50 m udaljena od I zone. III zona zaštite se određuje nakon hidroloških i hidrogeoloških ispitivanja, odnosno u skladu sa hidrološkim, hidrogeološkim i drugim svojstvima zemljišta i slivnih područja i predviđenim načinom njihovog korišćenja. U III zoni sanitarne zaštite zabranjeno je ispuštanje neprečišćenih otpadnih voda, odlaganje otpada sem na sanitarne deponije, građenje saobraćajnica bez kontrolisanog sistema odvodnje, građenje industrijskih i drugih objekata čije otpadne vode mogu ugroziti, zagaditi izvorište). Zone sanitarne zaštite se utvrđuju Rješenjem o zaštiti izvorišta. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 21

27 Za izvorišta Podgor, Obzovica i Uganjska vrela uspostavljena je samo I zaštitna zona. Potrebno je uspostaviti i II zaštitnu zonu udaljenu najmanje 50 m od granice I zaštitne zone. Za određivanje i uspostavljanje III zaštitne zone potrebno je napraviti plan i projekat i izvršiti potrebna hidrološka i hidrogeološka ispitivanja, i nakon tih ispitivanja u skladu sa hidrološkim, hidrogeološkim i drugim svojstvima zemljišta i slivniog područja odrediti III zonu zaštite izvorišta. Za izvorišta koja snabdijevaju manje od 20 stanovnika predlaže se uvođenje I zone i mada je zakonom neobavezujuće, po mogućnosti druge zaštitne zone. Kao što je navedeno granica I zone će biti 10 m od objekata vodozahvata, a granica II zone 10m od granice I zone Posebno za Ivanova Korita, Ljubin potok, izvorišta koja su predviđena za snabdjevanje Ivanovih korita i izvorište Koritnik za snabdjevanje Njeguša predlaže se uvođenje I, II, i III zaštitne zone. Kao što je navedeno granica I zone će biti 10 m od objekata vodozahvata, granica II zone 20 m od granice I zone, a granica III zone, faktički granica slivnog područja će se utvrditi hidološkim I hidrogeološkim ispitivanjima. Na osnovu Zakona u vodama 27/2007 iz poglavlja Obaveze i kontole kvantiteta i kvaliteta vode, Član 51 vidi se da je dužno preduzeće za vodovod i kanalizaciju da postavi uređaje obezbijedi stalno i sistematsko registrovanje količina vode i ispitivanje kvaliteta vode na vodozahvatu za izvorišta koja su zakonskom regulativom predviđena za vodosnabdjevanje. Za područje prijestonice Cetinje to su izvorišta Podgorska vrela, Obzovica, Uganjska vrela, Sturge (Rijeka Crnojević), Karuč, Volač. U okviru planskog područja Prijestonice Cetinje vodosnabdjevanje će se u planiranom periodu vršiti kao i da sada sa izvorišta Podgor, Obzovica i Uganjska vrela. Magistralni cjevovodi se zadržavaju uz zamjenu cjevovoda na pojedinim dionicama i otklanjanje kvarova radi saniranja gubitaka. Distrubuciona mreža je u samom gradu odvojena od dovodnih cjevovoda. Uz permanentno praćenje i otklanjanje gubitaka i sukcesivne zamjene oštaćenih dionica, odnosno potrebne zamjene azbest cementnih cjevovoda, postojeća distribuciona mreža grada Cetinja se u cjelosti planira zadržati. U okviru NP Lovćen, potrebno je dakle izvršiti snabdjevanje na navedeni način. Područje Ivanovih korita će se snabdjevati sa izvora Ivanovih Korita i Ljubinog potoka. Dovodni cjevovod ne treba biti prečnika manjeg od 90mm da može da služi i kao požarni vod. Predlaže se izgradnja većeg rezervoarskog prostora da bi se uspostavila višednevna rezerva. Prema proračunatoj maksimalnoj dnevnoj potrošnji od 0.82 l/s, odnosno maksimalnoj satnoj od 1.l8 l/s predlaže se usvajane rezervorskog prostora od 500 m3 koji bi imao desetodnevnu rezervu. Kao što je prethodno navedeno potrebna požarna rezerva od 72 m3 je uračunata u okviru rezervoarskog prostora i mora ostati u rezervoaru stalno. PP NP Lovćen se predlaže da se obrazuju dodatne akumulacije vode od m3 i to da se obrazuju dvije akumulacije od po m3 sa po dvije komore od po 2500m3 smještene u novoizgrađene rezervoare. Njeguši će se snabdjevati sa postojećeg rezervoara u Njegušima zapremine m3 i sa postojećom razvodnom mrežom koja je, kao što je navedeno, u prethodnom periodu popravljena. Dovodna mreža je prečnika 200mm pa ispunjava uslove za potrebnu protivpožarnu zaštitu za potreban minimalni prečnik od 90mm. Maksimalna dnevna potrošnja za Njeguše iznosi 0.39l/s odnosno maksimalna satna 0.71l/s pa postojeći rezervoarski prostor predstavlja najmanje petnaestodnevnu rezervu U PUP-u je dat pregled-prikaz vodosnabdevanja na seoskom području sa sledća naselja: MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 22

28 vodovod za naselje Gornji Geklin Gornji Geklin; vodovod Dodoši Dodoši; vodovod Građani Ljubotinj; vodovod Čisto Polje Ljubotin; vodovod Bogute Ljubotin; vodovod Muževići Ljubotin; vodovod Njeguši Njeguši; vodovod Ivanova Korita Njeguši; vodovod Lipovik Rijeka Crnojevića; vodovod Mihajlovići Rijeka Crnojevića; vodovod Očevići Rijeka Crnojevića; vodovod Orašje, Varoš i Čabovina Rijeka Crnojevića; vodovod Čukovići Rijeka Crnojevića; vodovod Trešnjevo Trešnjevo; vodovod Čevo Čevo; vodovod Drušići i Jankovići; vodovod Dubovik. ODVOĐENJE OTPADNIH VODA Prema planiranom rješenju, postojeći kombinovani kanalizacioni sistem, koji sačinjavaju dijelovi sa mješovitom kanalizacijom i djelovi sa fekalnom kanalizaciojom, biće u potpunosti razdvojen na sistem fekalne i sistem atmosferske kanalizacije. Planirano riješenje fekalnog kanalizacionog sistema sa uređajem za prešiščavanej otpadnih voda kao i planirano rješenje atamosferskog kanalizaionog sistema u svemu se usklađuje prema rješenju datom u navedenom Idejnom projektu. Koncepcija rešenja je bazirana na separatnom sistemu, tako da se i fekalne i atmosferske vode sa područija Cetinjskog polja evakuišu kroz budući i tunel Belveder u pravcu Dobrskog Sela i dalje prema Rijeci Crnojevića. Ovo rešenje se samo nameće kao najpovoljnije iz sljedećih razloga: deo budućeg tunela Belveder kao istražno eksploatacione štolne od cca 230m je izveden i može da primi preko ponora izvjesne ali ne i proverene količine vode. rešenjem Idejnog projekta Zaštita Cetinja od poplava Centroprojekt, 1987.godine, pokazalo se da je izgradnjom tunela Belveder najpovoljniji način odvođenja voda sa područija Cetinjskog polja. Lokacija budućeg postrojenja za prečišćavanje otpadnih vode (PPOV) za Prijestonicu Cetinje, planira se nalazi se na lokaciji u blizini Dobrskog sela. Lokacija PPOV za Cetinje će obuhvatiati površinu oko 8000 m². Domaćinstva u seoskim, udaljenijim područjima će i dalje odvoditi svoje otpadne vode putem septičkih jama koje trebaju biti propisne septičke jame u kojima će se dostići potreban stepen prečišćavanja otpadnih voda. Otpadne vode iz septičkih jama potrebno je odvoditi što dalje od ponora i to ako je moguće u porozan nanos. Mogu se koristiti i fabrički proizvedene vodonepropusne septičke jame od polipropilena ili polietilena koje imaju, zavisno od kapaciteta, dvije ili tri komore. Ove septičke jame mogu biti kapaciteta 5, 10, 15, 20 ekvivalentnih stanonika (ES). Prilikom planiranja i tokom dalje izrade projektne dokumentacije i izgradnje objekata za odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda potrebno je MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 23

29 striktno poštovati pravilo da se otpadne vode nigdje ne uvode direktno u ponore, bez obzira na stepen prečišćenja. Ovo je potrebno poštovati u stalnim i povremenim naseljima na prostoru Parka, a i šire jer je navedena dokazana povezanosto ponora i izvorišta za vodosnabdjevanje okolnih gradova. Propisna septička jama se planira kao adekvatno riješenje za individualne objekte. Za prostor Ivanovih korita potrebno je grupisati objekte i formirati više manjih kanalizacionih jedinica sa uređajima za prečišćavanje. Isti se princip treba primijeniti i na prostor Njeguša. Na ugostiteljskim objektima na Ivanovim koritima, Njegušima, potrebno je planirati postavljanje separatora ulja i masti. Za odvođenje atmosferskih voda predviđen je poseban sistem. UPRAVLJANJE OTPADOM Cetinje ima urađen Nacrt Lokalnog plana upravljanja otpadom Prijestonice Cetinje za period , koji međutim nije dovio saglasnost nadležnog Ministarstva. Urađeno je Idejno Rešenje za rehabilitaciju i zatvaranje postojećeg odlagališta otpada Vrtijeljke i na tom prostoru će se uvesti sistem aktivnog sakupljanja biogasa - metana. Radi se Plan upravljanja otpadom za period od 6 godina za Prijestonicu Cetinje i u fazi prednacrta je dostavljeno Ministarstvu održivog razvoja i turizma koji će biti smjernica za Državni plan upravljanja otpadom. ELEKTRONSKE KOMUNIKACIJE Shodno strategiji razvoja informacionog društva , potrebno je dati prioritet razvoju širokopojasnih mreža žičnih i bežičnih. Nova EK kanalizacija unutar predmetnog PUPa treba da bude povezana sa EK kanalizacijama kontaktnih zona tj. elektronskih komunikacionih mreža područja u opštinama Budva, Kotor, Danilovgrad, Nikšić i Podgorica. Trasu planirane kanalizacije potrebno je uklopiti uz trase trotoara, saobraćajnica ili zelenih površina jer bi se da se okna rade u trasi saobraćajnica ili parking prostora morali ugrađivati teški poklopci sa ramom i u skladu sa tim raditi i ojačanja TK okana što bi bile neekonomično. EK kablovski pravci se poklapaju sa pravcima EK kanalizacije. Na prostoru PUP-a Cetinje takodje treba planirati kablovsku kanalizacioni infrastrukturu od mininalno 2 PVC cijevi Ǿ 110mm - elektronska komunikaciona infrastrukatura nižeg reda: 1. Kablovski pravac Podgorica Cetinje - Budva 2. Kablovski pravac Kotori Njeguši Cetinje Planirane su TC koncentracije elektronskih komunikacija u Njegušima,Očinićima, Ugnjima i Brajićima (u okviru NP Lovćen što je već obradjeno u PPPNNP Lovćen) kao i Čevu, Cucama, Ceklinu, Ljubotinju i to u skladu sa savremenim trendovima razvoja u elektronskim komunikacijama. ELEKTROENERGETIKA PUP-om je dat pregled radova predvidjenih u dokumentu»strategija elektroenergetskog sistema Prijestonice Cetinje u narednom periodu«(elektrodistribucija Cetinje, avgust 2012.). Izgradnja novog DV 35kV»Cetinje - R.Crnojevića - Podgor«Izmiještanje TS 35/10kV»Stari Obod«(Izgradnja nove TS35/10kV»Donje Polje«DV 35kV ili kabal 35 kv za napajanje buduće TS 35/10kV «Donje Polje«DV 35kV»Cetinje 1«i DV 35kV»Cetinje 2«MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 24

30 TS 10/0,4kV»Opština«TS10/0,4kV«Termoelektrana«,630kV STS 10/0,4kV»Zagrablje«Rekonstrukcija TS 10/0,4kV»Školski centar«rekonstrukcija i redovno održavanje DV 10kV»Cetinje-Vrela-Obzovica-Prekornica«Održavanje DV 10kV»Cetinje-Ivanova Korita Lovćen«Održavanje DV 35kV Održavanje TS 35/10(6) kv Održavanje TS 35/0,4kV, TS(STS) 10/0,4kV i TS(STS) 6/0,4kV Polaganje 10kV kablova u gradskom području Kabliranje dijela DV10kV «Bajice - Dubovik - Petrov Do - Milijevići«Izmiještanje 10kV i NN kablova duž Bajičkog groblja Remont i sanacija DV10kV i NN mreže na području Katunske Nahije Remont i sanacija DV10kv i NN mreže na području Riječke Nahije Rekonstrukcija NN mreža u gradu i po selima Navedeni elektroenergetski objekti, mreže i postrojenja su dio elektroenergetskog sistema Cetinja, koji treba što prije rješavati. Pored toga, date su preporuke iz DPP za koridor dalekovoda 400 kv sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja KORIŠĆENJE OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE Mogućnosti izgradnje solarnih elektrana su analizirane u posebno izrađenoj Studiji valorizacije prostora u cilju proizvodnje energije iz obnovljivih solarnih izvora. Kao jedan od rezultata Studije, predložene su potencijalne lokacije za izgradnju solarnih elektrana na teritoriji nekoliko opština, gdje je razmatrana i teritorija Prijestonice Cetinje. Na teritoriji Prijestonice kroz ovu Studiju predložene su dvije zone za potencijalnu izgradnju solarnih elektrana, i to na području Čeva, odnosno Katunske nahije i u južnom dijelu Prijestonice na lokalitetu Mijele jugoistočno od naselja Mužovići U skladu sa Studijom ove dvije zone izabrane su sa aspekta, kako namjene prostora, tako i nagiba lokacija i pristupa putnoj i elektroenergetskoj infrastrukturi, a u cilju postavljanja solarnih elektrana koje koriste fotonaponske sisteme. Konkretno na području naselja Čevo prolazi regionalni put R23, Grahovo Resna Čevo Danilovgrad, kao i dalekovod 35 kv Glava Zete Čevo Cetinje Kotor. Slika 1.1. Lokacija solarne elektrane Čevo i lokacije solarne elektrane na lokalitetu Mijele MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 25

31 Na teritoriji Prijestonice, Studija o priključivanju i radu distribuiranih izvora energije u elektroenergetskom sistemu Crne Gore razmatrala je i mogućnost priključenja solarne elektrane instalisane snage 1,2 MW na području Katunske nahije, odnosno naselja Čevo. pokazalo se da su u slučaju pomenute elektrane neophodne određene intervencije u lokalnoj 10 kv mreži. Međutim, ukoliko se razmatra mogućnost priključenja elektrana većih kapaciteta, isto bi zahtijevalo detaljno razmatranje efekata i investicija u distributivne mreže na širem prostoru. Slika 1.2. Globalno horizontalno zračenje na godišnjem niovu teritorije Cetinje Pored potencijala iskorišćenja sunčeve energije, na teritoriji Prijestonice je relativno slab potencijal za korišćenje energije vjetra. Na većini teritorije Prijestonice srednja prosječna godišnja brzina vjetra na visini 80 m iznad tla uglavnom ne prelazi 5 m/s i ne predstavlja značajan vjetropotencijal za izgradnju komercijalnih vjetroelektrana većih instalisanih snaga. Međutim, na sjevernom području teritorije Prijestonice, u Katunskoj nahiji, na graničnom pojasu sa Opštinom Nikšić, postoje zone u kojima je srednja prosječna godišnja brzina vjetra iznad 6 m/s. Prilikom traženja i određivanja mikrolokacija za eventualne vjetroelektrane potrebno je vršiti detaljna istraživanja i mjerenja brzine vjetra na visinama iznad 50 m iznad tla u cilju dobijanja detaljnih informacija o vjetropotencijalu koje predstavlja osnovu za tehno-ekonomsku analizu. Međutim, potrebno je imati u vidu da na toj teritoriji ne postoji razvijena elektroenergetska mreža. Sa aspekta prirodnih potencijala, Prijestonica je jako bogata atmosferskim padavinama, na Cetinjskom polju je prosječni godišnji nivo padavina je oko mm. Međutim, kako se radi o kraškom području, sa većom propusnom moći zemljišnog pokrivača i krečnjačkih padina od priliva voda, skoro da i nema površinskih tokova. Duboka i jako razvijena karstifikacija i niski obodi površi doveli su do potpune bezvodnosti ovih terena, jer se sve vode dreniraju ka Skadarskom jezeru i moru, a otiču razgranatim sistemom ponora, kaverni, galerija i pravih podzemnih vodotokova. Jedini nadzemni vodni tokovi na cetinjskom području se pojavljuju obodom Skadarskog jezera i to su: Rijeka Crnojevica, Karuč, Bazagurska matica, Biševina, Šegrtnica i Mala Morača, te Karatuna - otoka Malog blata. Iako veoma mali hidopotencijal, na teritoriji Prijestonice se isti odavno iskorišćava za potrebe proizvodnje električne energije, i to putem malih hidroelektrana Podgor i Rijeka Crnojevića. Sa aspekta potencijala za valorizaciju hidropotencijala važno je napomenuti da se posebno u slučaju mhe Rijeka Crnojevića trenutnim tehničkim rješenjem ne iskorišćava hidroenergetski potencijal na optimalan način, odnosno nije u upotrebi svojim punim kapacitetom. Šumsko bogatstvo je značajna prirodna karakteristika ovog područja i predstavlja izuzetan potencijal za razvoj Prijestonice. Najveći kompleksi šuma su Paklarica, Lisac, Kopitnik i Velji Garač. ENERGETSKA EFIKASNOST U ovom poglavlju su analizirane mogućnosti primjene mjera energetske efikasnosti u sektorima: domaćinstava, usluga, industrije i saobraćaja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 26

32 ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI U preporukama i mjerama za zaštitu prirodne baštine najznačajnije korake predstavljaju: revizija statusa postojećih zaštićenih područja prirode, imenovanje upravljača za sve kategorije zaštićenih područja i definisanje optimalnih modela upravljanja za odgovarajuće nacionalne kategorije zaštićenih područja prirode. Predlogom Prostornog plana posebne namjene za NP Lovćen (2013) predvidjeno je uspostavljanje novih i prekompozicija postojećih rezervata prirode, a u odnosu na važeći Prostorni plan iz godine predloženo je uvodjenje 3 (umjesto 2) zone zaštite unutar NP i zaštitna zona oko NP. Posebni rezervati prirode: a. U prvu grupu posebnih rezervata prirode spadaju izdvojeni prostori koji se nalaze unutar I zone zaštite NP-a i to izdanačke bukove i četinarske šume na sledećim prostorima: a) ispod Jezerskog vrha sa južne strane (12,5ha) i oko Jezerca (25,4ha) i b) oko Treštenika - Trešteničkog vrha (12,4ha). Ova grupa rezervata na taj način obuhvata površinu od 50,3 ha. b. U drugu grupu posebnih rezervata prirode spada visoka bukova sastojina na lokalitetu Konjsko (137,4ha) koja je ranije bila u kategoriji opšti rezervat prirode. c. U treću grupu posebnih rezervata prirode svrstana je borova šuma na području Ljubinog potoka, prema Blatištima, čije su granice izmijenjene u odnosu na ranije stanje zbog planiranog prolaska žičare Kotor Ivanova korita Cetinje tako da je sveden na površinu od 18,3ha. d. U četvrtu grupu posebnih rezervata prirode spadaju ranije definisani posebni rezervati prirode koji su manjih površina analaze se na području (i) Ručeve lokve (15,9 ha) i (ii) Sokola (20,6ha) kod Osmogrka. Ukupna površina posebnih rezervata prirode u NP Lovćen iznosi 242,5ha i za njih su PUP-om definisana pravila korišćenja i identifikacija područja po pojedinim zonama zaštite. PLAN PREDJELA Područja karaktera predjela su jedinstvena individualna geografska područja u kojima se dešavaju tipovi predela. Ona dijele opšte karakteristike sa drugim područjima istog tipa ali imaju svoj sopstveni naročiti indentitet. 1. Karakter predjela Tip 1: Submediteranski predio urbana cjelina Rijeka Crnojevića ruralne cjeline - Žabljak Crnojevića, Štitari, Kosijeri, Drušići, Dodoši ruralne cjeline u kulturnom pejzažu Gornji Ceklin, Građani, Dobrska župa, Rvaši 2. Karakter predjela Tip 2: Brdsko mediteranski predio istorijsko jezgro grada Cetinja ruralne cjeline i djelovi ruralnih cjelina na Njegušima Krstac, Vrba, Kopito, Njeguši, Raičevići, Erakovići, Dugi do ruralne cjeline i djelovi ruralnih cjelina u Katunskoj nahiji Čevo, veći broj zaseoka razbijenog tipa na prostoru Bjelica i Ćeklića, Resna, Trešnjevo, Bata, Bjele poljane MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 27

33 3. Karakter predjela Tip 3: Srednje planinski predio zona Nacionalnog parka Lovćen Vuči do, Bižaljevac, Kuk, Trešnja, Kruševica, Ivanova korita, Dolovi, Duge njive, Majstori, Srednje poljane, Konjsko zaštitna zona Nacionalnog parka Lovćen Žanjev do, Dubovik, Poda, Gornič, Bjeloške paprati, Bijeloši, Očinići, Ugnji, Vrela PUP-om su dati Principi i smjernice uređenja i ozelenjavanja za karakter predjela svakog pojedinačnog tipa. KULTURNO NASLJEĐE Prema inventarizaciji zaštićeno je 115 nepokretnih kulturnih dobara. Prema vrsti arhitektonske baštine dominiraju građevine vjerske arhitekture, sa 22 primjera, i stambene arhitekture, kojih je 17; zatim slijede primjeri narodne (6) i vojne (5) arhitekture, inženjerska (električna centrala, mostovi, putevi i dr.) i javna (bolnica, apoteka, hotel, škola) arhitektura zastupljene su sa po 4 primjera. Urbana cjelina je jedna, Istorijsko jezgro Cetinja, a utvrđene cjeline su Žabljak i Obod Crnojevića. Identifikovana su i dobra memorijalnog karaktera (grob Vladike Danila na Orlov kršu i Njegošev mauzolej na Jezerskom vrhu), a četiri dobra Tablja, Vladičina kula na Karuču, tvrđava Lesendro i bunkeri iz II svjetskog rata pripadaju vojnoj arhitekturi. Najbrojnija su spomen obilježja, njih je ukupno 58, a arheoloških lokaliteta nema među zaštićenima. Istorijsko jezgro Cetinja, predstavlja spomeničku cjelinu od izuzetnog značaja, karakterističnu zbog skladnog spoja raznorodnih elemenata, pravilne urbane matrice, pojedinačno zaštićenih arhitektonskih dijela i parkovskih struktura. Na osnovu rezultata obavljene valorizacije urbane cjeline u procesu je priprema nominacionog materijala Istorijsko jezgro Cetinje, u cilju kandidovanja za upis na UNESCO-vu listu Svjetske kulturne baštine. Vizija razvoja prirodnog i kulturno-istorijskog identiteta predstavlja najznačajniji potencijal razvoja teritorije Prijestonice Cetinje. Kulturno-istorijski značaj ne samo istorijskog jezgra već i cijelog područja predstavlja rijetku pojavu ne samo u Crnoj Gori. Promocijom bogatstva kulturno-istorijske baštine i njene raznovrsnosti Cetinje će postati prepoznatljivo u kulturnom miljeu Crne Gore, regiona, pa i šire. Imajući u vidu prostorne i funkcionalne karakteristike, kao i značaj i vrijednost prirodnog i kulturnog nasljeđa Prijestonice Cetinje, sa posebnim osvrtom na arhitektonsku baštinu, identifikovano je nekoliko karakterističnih zona, i to: I. Zona zaštićenog nepokretnog kulturnog dobra i potencijalnog kulturnog dobra; II. Zona zaštićene neposredne okoline nepokretnog kulturnog dobra i potencijalnog kulturnog dobra; III. Zona tradicionalne gradnje (narodna arhitektura urbanih i ruralnih naselja, njihovih dijelova, kao i kulturnog pejzaža); IV. Zona savremene gradnje zona urbanizacije naselja (druge polovine XX vijeka do danas); V. Zona nove izgradnje. Za navedene zone PUP-om su definisane odgovarajuće mere i režimi zaštite. Za kulturna dobra nad kojima nije uspostavljena zaštita, a koja su ovim Planom predložena za zaštitu (u skladu sa Zakonom o zaštiti kulturnih dobara), tzv. potencijalnu zaštitu, potrebno je pokrenuti postupak zaštite koji se završava registracijom. PUP-pm je identifikovano ukupno petnaest takvih objekata. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 28

34 ZAŠTITA I UNAPREĐENJE ŽIVOTNE SREDINE Uvažavajući nalaze iz Dokumentacione osnove, preporuke i smjernice iz državnih planova i strategija, važeće zakonske regulative i evropskih direktiva, određeni su slijedeći opšti ciljevi zaštite životne sredine od značaja za područje Plana: Biološka raznolikost, fauna i flora, i zaštićena područja: Zaštita biodiverziteta kao cjeline, a posebno komponenti specijskog biodiverziteta koji imaju konzervacijsku vrijednost, Stabilnost i trajnost ekosistema Šumska vegetacija: Očuvati postojeću vegetaciju, Unaprediti stanišne i sastojinske karakteristike Minimalizovati uticaj erozionih procesa i požara Očuvanje kvaliteta voda, zemljišta i vazduha: eliminisati ili ograničiti zagađenje voda, zemljišta i vazduha do nivoa koji neće ugroziti prirodne osobine i onemogućiti njihovo korišćenje u skladu s namjenom U odnosu na navedene kompnente životne sredine definisani su ciljevi i identifikovani prioriteti po oblastima kako je u ovom slučaju navedeno. MJERE ZAŠTITE OD ELEMENTARNIH NEPOGODA I NESREĆA Područje Prijestonice izloženo je, u određenoj mjeri, opasnostima od elementarnih nepogoda, i to od: zemljotresa, požara, vremenskih nepogoda (posebno zimskih), kao i od površinskih i podzemnih voda. Definisane su sledeće mere zaštite: inženjerske i druge mjere za smanjenje seizmičkog rizika; mjere zaštite od snijega; mjere zaštite od vjetra; mjere zaštite od požara; mjere zaštite od od štetnog dejstva voda; mjere zaštite od podzemnih voda; mjere zaštite u slučaju tehničko-tehnoloških akcidenata. USLOVI ZAŠTITE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA Imajući u vidu prostorne i funkcionalne karakteristike, kao i značaj i vrijednost prirodnog i kulturnog nasljeđa, identifikovano je nekoliko karakterističnih zona, i to: Zone tradicionalne gradnje u ruralnim naseljima; Zone karakteristične tradicionalne ruralne arhitekture katuni; Zone nove izgradnje. Zone tradicionalne gradnje obuhvata pretežno dovršene predjele u kojoj bi trebalo sprovoditi urbanu revitalizaciju (Kosijeri, Gornji Ceklin, Ljubotin, Dobrska župa, Rvaši, Drušići, Vrela, Očinići, Bjeloški paprati, Podi, Gornič i dr.) koji se definišu opštim uslovima ili uslovima generalne razrade. Funkcionalna zastarjelost i fizička dotrajalost ovih područja posljedice su dugogodišnjeg iseljavanja stanovništva u lokalne centre okruženja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 29

35 Zbog toga su poremećene socijalne, ekonomske i kulturne funkcije ovih područja, kojima je, u međuvremenu, kao istorijskim cjelinama ili pojedinačnim ambijentima i objektima, priznata značajna društveno-kulturno-istorijska vrijednost. Zona karakteristične tradicionalne ruralne arhitekture katuni, zbog svojih pejzažnih i arhitektonskih vrijednosti karakteristični katuni na karstu. Planom je predviđena dobra pristupačnost do svih katuna i autentična revitalizacija svih katuna na Lovćenu: Vuči do, Sjenčenur, Pod jezero, Šanik, Trešnja, Kruševica, Vrage, Duge Njive i Srednje poljane, kao i u Katunskoj nahiji. U dobro pristupačnim i obnovljenim katunima može se razviti i dobra turistička ponuda koja predviđa prodaju različitih proizvoda "katunske privrede" (tradicionalne i organske poljoprivrede), formiranje dnevnog izletničkog punkta, kao i "seoski" turizam kontrolisanog stacionarnog karaktera. Zone nove izgradnje su prostori definisani ovim Planom, koji se nalaze uz postojeće naseljske strukture, u okviru proširenja građevinskih reona većih i manjih ruralnih cjelina / naselja, a gdje postoje uslovi za njihovo komunalno opremanje ili se njihovo infrastrukturno opremanje obezbjeđuje kao nezavisna cjelina sa svim osobinama održive gradnje Odnos sa drugim planovima i programima U toku izrade PUP-a i Strateške procjene uticaja na životnu sredinu, radni tim obrađivača je obavio analizu: postojećeg stanja (stvoreni i prirodni uslovi), postojećeg načina korišćenja prostora i uticaja u zonama gde se mogu javiti konflikti, sagledavanje ulaznih podataka iz planova koji tretiraju prostor u obuhvatu PUP-a i njegovo okruženje: o Prostornog plana Crne Gore; o Izvod iz PPPPN za NP "Skadarsko jezero"; o Izvod iz PPPPN za NP "Lovćen ; o Izvod iz PPPN za NP "Lovćen''; o Izvod iz Detaljnog prostornog plana za koridor dalekovoda 400 kv sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja; o Izvod iz Detaljnog prostornog plana autoputa Bar-Boljare; o Izvod iz Detaljnog prostornog plana Jadransko-Jonskog autoputa; o Izvod iz Strategije regionalnog razvoja; o Izvod iz Nacionalne strategije održivog razvoja; o Izvod iz Strategije razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020; o Izvod iz studije valorizacije prostora u cilju proizvodnje energije iz obnovljivih solarnih izvora; o Izvod iz Plana upravljanja NP Lovćen ; o Izvod iz Plana upravljanja NP Skadarsko jezero ; o Izvod iz Prostornog plana opštine Cetinje; o Izvod iz Generalnog urbanističkog plana Cetinja; o Izvod iz Detaljnog urbanističkog plana Cetinja i Urbanističkog projekta istorijskog jezgra Cetinja; o Izvod iz Urbanističkog projekta istorijskog jezgra Rijeke Crnojevića; o Izvod iz Plana uredjenja naselja Njeguši; o Izvod iz strateškog plana razvoja Prijestonice Cetinje; o Izvod iz lokalnog energetskog plana Prijestonice Cetinje; o Izvod iz Menadžment plana Cetinja; o Projekat žičare Kotor Ivanova Korita (Lovćen) Cetinje. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 30

36 Izvod iz Prostornog plana Crne Gore (2008) Prostor Prijestonice Cetinje pripada Središnjem regionu Crne Gore odnosno tzv. razvojnoj Cetinjskoj zoni i manjim dijelom zoni Skadarskog jezera, za koje su Prostornim planom Crne Gore precizirane slijedeće sintezne ocjene postojećeg stanja odnosno smjernice za naredni period. Središnji region se sastoji od zona Zete i Bjelopavlićke ravnice, Nikšićkog i Cetinjskog polja te Skadarskog jetera, nastale u najizrazitijem nizijskom prostoru okruženom karstnim površima. Najveći dio industrije, najbolje poljoprivredno zemljište i glavni uslužni centri, kulturne i druge tercijarne aktivnosti, isključujući turističke, skoncentrisani su u ovom regionu. Sadašnje prostorne strukture i uslovi u Središnjem regionu zahtijevaju odgovarajuću organizaciju prostora u svjetlu procesa restruktuiranja privrede i pritiska na poljoprivredno zemljište. Migracije stanovništva i deagrarizacija su karakteristične za ovo područje, i javljaju se u ruralnim naseljima sjeverozapadnog dijela. Može se reći da je deagrarizacija i depopulacija prisutna u svim djelovima ruralnog područja, izuzev Zetske ravnice, a sa druge strane, u toku je snažan proces doseljavanja stanovništva u Podgoricu, kao i rast prigradskih naselja. Sezonsko plavljenje priobalja Skadarskog jezera, djelova lugova i Bjelopavlićke ravnice, te zagađivanje ovog jezera iz industrijsko-komunalnih postrojenja Podgorice, Cetinja, Danilovgrada i Nikšića i poljoprivrede u Zetskoj ravnici, predstavlja problem u brojnim sferama razvoja i ekologije i zahtijeva rješenje u što kraćem roku. Bezvodnost karstnog područja sa jedne, i povremeno plavljenje Cetinjskog i Nikšićkog polja sa druge strane, kao i nestajanje šumskih zemljišta ( deforestacija ), te nedostatak kvalitetnog zemljišta u karstnom području su pitanja i teškoće karakteristične za Središnji region. Cijela teritorija Crne Gore je pod seizmičkim rizikom, a u ovom regionu su naročito problematični Cetinje, Zetska i Bjelopavlićka ravnica Kao glavni ekološki problemi se mogu izdvojiti teškoće u ostvarivanju šire i sistematske zaštite, inače ranjivih i osjetljivih ekosistema, a posebno kada su u pitanju nacionalni parkovi Skadarsko jezero i Lovćen. Središnji region Crne Gore sačinjavaju slijedeće razvojne zone: Zetska i Bjelopavlićka ravnica (sa dvije podzone: Podgorica i Danilovgrad), Nikšićka i Cetinjska zona te Skadarsko jezero. Razvojna zona: CETINJSKA ZONA Resursi i potencijali: Kulturno-istorijsko nasljeđe Crne Gore i specifični karakter gradskog ambijenta (prostornog i kulturnog); postojeći kompleks elektroindustrije koji već duži period ne radi; tehnički građevinski kamen; formirane funkcije servisa i opremljenost zone. Prioriteti razvoja: Funkcije prijestonice, kulturnog i akademskog centra državnog i šireg značaja, usko povezane sa funkcijama Podgorice; visokospecijalizovani programi na polju očuvanja kulturnih i istorijskih vrijednosti (starog urbanog jezgra Cetinja); specijalizovana turistička ponuda Nacionalnog parka Lovćen i njegovih razvojnih zona (Ivanova korita, Mauzolej na Lovćenu i dr.). Ograničenja: Zabrana lociranja po okolinu štetne i teške industrije; stroga ograničenja za novogradnju i kontrola arhitektonskih oblika, da bi se zadržala prostorna dimenzija i zaštitio karakter urbanog ansambla. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 31

37 Konflikti: Vodeći konflikt javlja se između zahtjeva za očuvanje kulturnog nasljeđa i trendova daljeg privrednog razvoja. Konflikt je moguć između modernih arhitektonskih pristupa i karaktera zaštićenog urbanog tkiva. Oštar konflikt je uspostavljen i između neplanske urbanizacije i poljoprivrednog plodnog zemljišta, čija je količina značajno smanjena. Pragovi: Izgradnja sistema odvođenja atmosferskih i otpadnih voda sa uređajem za prečišćavanje, mora se smatrati prvim pragom koji treba prevazići na putu daljeg razvoja prioritetnih funkcija i grada u cjelini. Snabdijevanje vodom, posebno tehnološkom, kao i nedostatak radne snage u neposrednom gravitacionom području je prag koji takođe treba prevazići, kako bi se omogućio razvoj primarnih funkcija. Oskudna količina ravnog zemljišta za razvoj grada, kombinovana sa zahtjevima očuvanja poljoprivrednog zemljišta i prirodnog i kulturnog pejzaža, predstavlja prostorni i tehnički prag za širenje grada. Alternativni pravac razvoja grada, može se usmjeriti ka nižim djelovima okolnih brda. Zahtjevi okruženja: Zaštita slobodnog prirodnog pejzaža oko grada i panorama duž prilaznih puteva od Podgorice i Budve, kao i duž panoramskih ruta prema Lovćenu i Kotoru; zaštita stvorenih seoskih ambijenata; kontrola svih faktora koji prouzrokuju zagađivanje vazduha; obezbjeđenje odgovarajućeg deponovanja čvrstog otpada, evakuacije otpadnih voda, a posebno atmosferskih voda koje povremeno izazivaju plavljenje dijela Cetinjskog polja, uz primjenu odgovarajućih tehničkih rješenja. Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Smanjenje povredljivosti svih komponenti urbanog sistema, uz sprovođenje dodatnih mjera zaštite istorijskih i kulturnih vrijednosti; Preduslovi: Kontrola namjene i korišćenja zemljišta; povezivanje sa Nikšićem, izgradnjom magistralnog puta; poboljšanje pristupačnosti naselja u gravitacionom području i njihovo opremanje minimumom servisa. Razvojna zona: PODRUČJE SKADARSKOG JEZERA Resursi i potencijali: Nacionalni park i međunarodno zaštićeno područje (Ramsarska konvencija o zaštiti močvarnog staništa), visoka ambijentalna, ekološka, pejzažna i kulturnoistorijska vrijednost (Rijeka Crnojevića, Vranjina, Lesendro, Žabljak, Virpazar i manastirski kompleksi na arhipelagu), značajna za Evropu i interesantna za čitavi svijet, kompleksi poljoprivrednog zemljišta duž sjeverne obale jezera; bogatstvo florom i faunom, posebno ribom; Povezanost sa Jadranskim morem plovnim putevima Bojane. Prioriteti razvoja: Turizam i rekreacija, poljoprivreda, i strogo kontrolisano ribarstvo, radi održavanja ekološke ravnoteže. Ograničenja: Zabrana lociranja industrije koja može ugroziti ekološki sistem zone; zabrana upotrebe motornih plovila u zaštićenim rezervatima, kao i duž sjeverne obale, izuzimajući naznačene koridore. Konflikti: Najvažniji konflikt je uspostavljen između saobraćajne mreže (putne i željezničke) koja presijeca područje NP Skadarsko jezero na dva dijela. Moguć je konflikt između potencijalnog urbanog širenja izazvanog blizinom buduće aglomeracije Podgorice, s jedne, i zahtjeva zaštite poljoprivrednog zemljišta i ekološke cjeline, s druge strane. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 32

38 Pragovi: Najvažniji prag u razvoju rekreacionih objekata je nepostojanje sistema kanalizacije i sistema za prečišćavanje otpadnih voda (izuzev Virpazara). Treba zabraniti direktno ispuštanje otpadnih voda u jezero. Zahtjevi okruženja: Kompleksna zaštita prirodne sredine, posebno ekosistema jezera (staništa ptica, mrestilišta) i obronaka okolnih planina; zaštita i obnova istorijskih arhitektonskih spomenika i obilježja, uključujući i očuvanje slikovitih ambijenata naselja; zaštita kestenovih šuma na obroncima uz južnu obalu jezera; sanacija zagađenog i devastiranog priobalja jezera izazvana nelegalnom gradnjom, kao i zabrana izgradnje prljavih servisnih zona, rekonstrukcija regionalnog puta obodno po zoni (Vladimir - Ostros Virpazar Rijeka Crnojevića Ulići). Preduslovi: Zaključivanje sporazuma sa Albanijom, koji podrazumijeva uspostavljanje integralnog režima razvoja, zaštite i korišćenja Skadarskog jezera i rijeke Bojane; radi osjetljivosti područja na regionalnom nivou (Nikšić, Danilovgrad, Podgorica i Cetinje) treba obezbijediti uslove za održavanje kvaliteta vode, a u samoj zoni obezbijediti adekvatnu saobraćajnu infrastrukturu. Rezervati prirode Postojeća mreža rezervata prirode treba da bude analizirana u skladu sa nalazima iz revizije zaštićenih područja prirode. Nacionalni parkovi Pored postojećih nacionalnih parkova Lovćen, Biogradska gora, Durmitor i Skadarsko jezero, planira se: 1. formiranje novog nacionalnog parka Prokletije, 2. proširivanje granica Nacionalnog parka Durmitor i predloženih regionalnih parkova Bioč, Maglić i Volujak u cilju njihovog povezivanja sa Nacionalnim parkom Sutjeska u BiH, 3. formiranje novog nacionalnog parka Orjen. Sva tri predloga treba da omoguće stvaranje prekograničnih zaštićenih područja sa susjednim područjima u Albaniji (Tethi), BiH (Sutjeska, Orjen) i Hrvatskoj (Snježnica-Orjen). Regionalni parkovi / parkovi prirode Za stavljanje pod zaštitu kao regionalni parkovi u ovoj kategoriji za dodatne analize predlažu se: 1. Rumija, 2. Komovi, 3. Sinjajevina, 4. Bioč, Maglić i Volujak, 5. Ljubišnja, 6. Turjak sa Hajlom. Spomenici prirode i predjeli posebnih prirodnih odlika: Područja za stavljanje pod ove kategorije zaštite su predmet posebne zakonske procedure i niže prostorno-planske i urbanističke dokumentacije. Upravljanje ovim kategorijama zaštite vrši se na lokalnom nivou. Područja vodoizvorišta moraju se zaštititi i osigurati od rizika zagađenja. Područja pod posebnom zaštitom sa statusom nacionalnih ili regionalnih parkova čine osnovne tačke mreže ekosistema u Crnoj Gori. U skladu sa prirodnim uslovima, stepenu razvoja, vrsti turističkih djelatnosti oblast turizma ima prepoznatljivu regionalnu diferenciranost. Potreba za uravnoteženim razvojem turizma uz društvene i ekološke zahtjeve je uslov za sve regione: Svi investicioni zahtjevi za izgradnju većih turističkih objekata moraju biti komplementarni sa očekivanim procjenama o održivom razvoju, sa očekivanim ekonomskim uticajem na region i ukupnim društvenim uticajem. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 33

39 U zaštićenim ili oblastima koje su planirane da budu zaštićene, investiranje u nove, dodatne ili u proširenje postojećih turističkih kapaciteta može biti urađeno samo na osnovu prostornih i urbanističkih planova za datu oblast. Od javnog interesa su sva područja koja su zaštitćena nacionalnim, regionalnim i međunarodnim dokumentima, kao i ona koja su to postala na osnovu donesenih zakonskih regulativa (Zakon o zaštiti prirode, Zakon o nacionalnim parkovima, Zakon o planiranju i uređenju prostora, Rješenje o upisu u centralni registar zaštićenih objekata prirode). Područja od javnog interesa su: nacionalni parkovi; regionalni parkovi; Morsko dobro; područja pod zaštitom UNESCO (Svjetski rezervat biosfere, Svjetsko prirodno i kulturno nasljeđe); područja urbanih naselja GUP-ova; koridori infastrukturnih sistema (autoputevi, brze saobraćajnice, željezničke pruge, dalekovodi, i dr.); akumulacije, brane i prateći objekti; obale rijeka, jezera i mora. Zone od javnog interesa su: posebni prirodni predjeli, rezervati prirode, spomenici prirode, zaštićeni objekti kulturnog nasljeđa, rudarski reviri i ležišta (ugalj, boksit, olovo, cink...), izvorišta pitke vode, aerodromi, luke i pristaništa, slobodne carinske zone i zone za odbranu zemlje, kao i sve one u kojima se nalaze objekti od javnog interesa Izvod iz PPPPN za NP "Skadarsko jezero" (2001) Složenost Nacionalnog parka "Skadarsko jezero" zahtijeva kontrolu širokog područja i niza oblasti u njemu. Sa specifičnim kriterijumima zaštite tretiraju se: sliv Skadarskog jezera; zona neposrednog okruženja; aluvijalni kompleksi; prostor u granica Nacionalnog parka "Skadarsko jezero" utvrdjene Zakonom. Neposredno okruženje NP obuhvata i zonu padinskog okruženja obuhvata, u širem smislu, limanski prostor Rijeke Crnojevića sa Gornjim malim blatom, ograničen orografskim konturama po izohipsama od mnm. Zaštita zone treba da obezbijedi unapredjenje i očuvanje prirodnih vrijednosti i ambijenata, najvrednijih panoramskih i vizuelnih doživljavanja Jezera. Granice Nacionalnog parka, utvrdjene čl.12. Zakona o nacionalnim parkovima ("Sl.list RCG", br. 56/09 i 40/11), obuhvataju oko ha, odnosno ha vodenih površina (slobodnih voda i flotantne vegetacije) i ha obodnog kopna i močvara, koji pripadaju teritorijama opština Podgorica, Cetinje i Bar. U reonu Rijeke Crnojevića, sa obje strane doline, granica je izdignuta po izohipsi 150 mnm. Iznad Pavlove strane, uključen je prostor serpentina na putu za Meterize, koji Planom postaju važna ulazna veduta za Park. Na osnovu izložene argumentacije i obaveza koje proističu iz statusa područja, u postupku izrade Prostornog plana Nacionalnog parka su opredijeljeni kao prioriteti: zaštita prirodnih odlika Parka i njegovog graditeljskog nasledja, kontrolisano korišćenje dobara, kao i uskladjen razvoj, što se posebno odnosi na sledeće: Zaštita ekosistema i biodiverziteta Skadarskog jezera i okruženja, te očuvanje i revitalizacija postojeće strukture biotopa su prioriteti saglasno režimu Nacionalnog parka, njegovom medjunarodnom statusu i odredbama Prostornog plana Crne Gore do godine - Izmjene i dopune; Revitalizacija kulturno-istorijskog nasledja spomeničkog karaktera i specificnog graditeljskog nasledja, spregnutog sa prirodnim ambijentom Parka i okruženja; MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 34

40 Zaštita slivnih vodotoka - površinskih i podzemnih, optimalnim tretmanom komunalnih i industrijskih otpadnih voda, kao i orjentacijom poljoprivredne proizvodnje na upotrebu prirodnih djubriva - u Zetskoj ravnici i obodnom pobrdju; Regulacija Bojane - kao plovnog puta, i otvaranje Jezera na mediteranske maritimne tokove, uspostavljajući režim oscilacija nivoa Jezera u relaciju 5,0-6,5 mnm; Strogo - ekološki kontrolisano, korišćenje sirovinskih dobara Parka, obuhvatajući pitke vode, treset, šljunak i pijesak; Za izvorišta pitke vode prioritet dati korišćenju podzemnih voda (akvifera), u odnosu na izvorske vode i vrulje - oka, u kom smislu je nužno preispitati opredjeljenje Prostornog plana Republike, a vezano za zahvatanje voda za Regionalni vodovod Crnogorskog primorja sa oka Karuč zbog rizika ovog zahvata po ekosistem i ambijent Jezera; Stvaranje osnove da Skadarsko jezero postane atraktivna destinacija maritimnog i safari turizma u zaledju Crnogorskog primorja, polazeći od njegovog izuzetnog prirodnog ambijenta i potencijala koje za formiranje receptivnih kapaciteta nude seoska i ribarska naselja, kaskade mlinova, gradovi Vir i Rijeka, a za posjete Jezeru tvrdjave, manastirski kompleksi i uzbudljivi vidikovci; Smanjenje traume po ambijent od planiranog povećanja saobraćajnog prometa auto putem kroz Nacionalni park tražeći odgovarajuća nova tehnička rješenja - sa alternativama podvodnog, tunelskog i mostovskog vodjenja trase, uz relaksiranje kritičnih zona - Vranjine, Lesendra i Vira; Uvodjenje obilazne saobraćajnice - obodom Jezera, u cilju vizuelne promocije prostora Parka i podrške prijezerskih naselja, kao i osiguranje uslova za pristajanje plovila u njima; Stvaranje uslova za rekreativne i sportske aktivnosti na vodi obuhvatajući jedrenje (lokalni katamarani - čunovi vezani u "trap", jedrenje na dasci), veslanje, kupanje i sportski ribolov, a na kopnu jahanje - kroz komplekse močvarnih livada i šuma u zaledju sjeverne obale. Prirodna osnova je od ključnog značaja za razvoj područja Parka. Na njoj se temelje bitne ideje valorizacije područja, turizam i privredne grane zasnovane na prirodnoj osnovi (ribolov i poljoprivreda). Kvalitetna prirodna osnova, kao poluga razvoja, može da ovom prostoru omogući sticanje profita pod uslovom da se mjere zaštite i unapredjenja i zakonski regulisani načini očuvanja i održavanja ovog prostora, sprovode u potpunosti. Već izgradjeni kapaciteti i infrastruktura su osnova za nastavak procesa razvoja. Iako skromni, ovi kapaciteti su embrioni polova razvoja, jer je dio aktivnosti na razvoju područja već u funkciji. Industrija, iako skromna i u Parku i na njegovom obodu, treba i dalje da ostane faktor razvoja, s tim što njeno širenje mora biti u skladu sa statusom i ambijentom područja i oslonjeno na prirodne resurse. Prioriteti definisani prirodnom osnovom i strategijom razvoja područja su: turizam i djelatnosti zasnovane na ovoj kompleksnoj djelatnosti; poljoprivreda i ribarstvo; industrija i servisne funkcije. Turizam je, zbog blizine mora i prirodne veze Jezera sa njim, upućen na aktiviranje komparativnih prednosti prirodne osnove. Blizina Podgorice, osnovna infrastruktura, kao i MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 35

41 sportsko-rekreativni i moguće zdravstveni potencijali Nacionalnog parka, čine dodatne komponente za razvoj djelatnosti turizma, kao osnovnog prioriteta. Poljoprivreda i ribarstvo ostaće, u velikoj mjeri, oslonac egzistencije stanovništva Parka. Poljoprivreda će zadržati nerobni karakter, izuzev na području Zetske ravnice, gdje je usmjerena na intenzivnu proizvodnju, uključujuci i dio zemljišnog potencijala (2000 ha) dobijen regulacijom nivoa Jezera. Ribarstvo, kao važan izvor egzistencije stanovništva priobalnih naselja, treba stimulisati kao individualnu aktivnost, uz niz mjera zaštite i unapredenja ribljeg fonda. Količinu ulova ribe iz Jezera za industrijsku preradu definisati ribolovnom osnovom. Industrija nije imanentna ovakvim prostorima. Postojeću, medjutim, u svakom slučaju, iz više razloga treba zadržati i unaprijediti, a buduće aktivnosti usmjeriti ka malim pogonima na osnovu potencijala i statusa područja. Razvoj servisnih funkcija podrazumijeva privredne i neprivredne djelatnosti. Objekti trgovine i usluga u okviru privrednih i vanprivredne djelatnosti u direktnoj su funkciji zadržavanja stanovništva i servisiranja turizma. Razvoj ovih djelatnosti biće u direktnoj vezi sa mjerama razvoja i unapredjenja prostora Izvod iz PPPPN za NP "Lovćen (1997) Nacionalni park Lovćen proglašen je Zakonom o proglašenju šumskog područja Lovćena, Biogradske gore i Durmitora nacionalnim parkovima (''Sl.list NRCG'', br.16 i 17/1952), a zakonom o izmjenama i dopunama zakona o NP (''Sl.list SRCG'', br. 31/88), utvrđene su nove granice Nacionalnog parka Lovćen, čime je granica povećana i utvrđena zaštitna zona parka. Područje NP Lovćen tretirano je u smislu zaštite prirode kao prostor različitog tipa i ranga na osnovu biogeografskih karakteristika, a u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode iz 1977 g. U postojećem planu izdvojene su predeone cjeline: izvorni predjeli-manje izmjenjeni prostori, znatnije izmijenjeni-sekundarni sistemi, jače izmijenjeni-urbane i ruralne sredine,znatno izmjenjene poljoprivredne ili agrarne. Preporučena je zaštita, u skladu sa namjenom: aktivna zaštita ( zaštita šuma i vegetacijskih tipova) pasivna zaštita ( strogo zaštićeni naučno istraživački rezervati i spomenici različitog karaktera, geomorfološki, botanički itd.) privredna ( poljoprivredna i zdravstveno rekreativna funkcija). U NP Lovćen izdvojene su dvije zone sa posebnim režimom zaštite prirode: I zonu posebnog režima zaštite predstavlja rezervat bora munike na sjevernim padinama Lovćena, površine 68 ha. II zonu posebnog režima zaštite predstavlja prostor između Jezerskog vrha- Štirovnika,Trešteničkog vrha, Babljaka i Goliša površine oko 876 ha, što znači da je u zoni sa posebnim režimom zaštite ukupno 944 ha, ili 41% od ukupne površine parka. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 36

42 Zone sa režimom stroge zaštite predstavljaju prostor iznad Ivanovih korita, gravitacioni dio bukove šume ispod Studenca oko 63ha. U ovoj zoni je zabranjena sječa stabala, žbunja, uni[tavanje prizemne flore, uklanjanje šušnja, kopanje, i bilo kakvi građevinski radovi.u ovu kategoriju spadaju zone posebne zaštite tokova i jezera.to je zona sliva Ljubinog potoka-oko 100 ha, zona Treštenika oko 19 ha, zona Jame iznad Malog Bostura oko 20ha i gravitacioni dio jezera ispod Jezerskog vrha oko 31 ha.ukupna površina ovih zona iznosi oko 170 ha. Mjere zaštite su kao u zoni šuma stroge zaštite, samo je dozvoljeno kaptiranje izvorišta i šumsko uzgojni radovi uz saglasnost Zavoda za zaštitu prirode. Čitava zona NP je prostor za naučna istraživanja ( izdvojena je zona Jezerskog vrha sa borom munikom 16 ha, i zona Štirovnika 118ha), u kojoj važe posebni uslovi režima stroge zaštite. Ostali dio NP predstavlja zonu sa režimom posebne ali i ne stroge zaštite. Lovćenski prirodni pejzaž u većem dijelu izmenjen pod antropogenim uticajem, u geološkom, geomorfološkom i vegetacijskom pogledu predstavlja osnovnu vrijednost NP. To je pejzaž visoko gorja Dinarskog holokarsta, čiji je reljef oblikovan umjerenim procesom glacijacije i snažnim procesom klarstifikacije sa svim pojavnim oblicima a zatim velikim dijelom prekriven vegetacijom. Prirodni pejzaž čini razuđeni morfološki sklop planinskog lčanca sa svim pojavnim oblicima ljutog krša. U kombinaciji sa šumskim pokrivačem i ogoljelim prostorima. Kraški pejzaž je zastupljen u svim pojavnim oblicima. Glacijalni pejzaž je prisutan na najvišim vrhovima Lovćena, Štiranika, Jezerskom vrhu, Babljaku, Trešteničkom vrhu i Đurđevcu (lednički jezici su djelovali prema Cetinju, Ugnjima,Majstorima, Krscu, i Njegušima; valovi i dolovi Ivanova korita, Gornji i Donji Bostur, Kuk, Dolovi; izvori na Ivanovim koritima, Obzovici, Ugljima, i Uganjskim vrelima i Ljubin potok). Floristički pejzaž izgrađuju šumski i travnati kompleksi koji se međusobno prožimaju. Antropogeni pejzaž je zastupljen skoro u potpunosti u kontaktnim zonama na Kraškim poljima Cetinja, Njeguša, u dolovima i na zaravnima Bjeloša, Očinića, Uganja, Uganjskih vrela, Obzovice i Brajića. Kao ambijentalne cjeline izdvajaju se: Ivanova korita sa Malim i Velikim Bosturom, Dolovi sa Lokvama, Njeguši, Kuk, Majstori i Konjsko Izvod iz PPPN za NP "Lovćen'' (predlog 2013.) Prema Programskog zadatku, osnovni razlog za izradu i donošenje novog PPPN NP ''Lovćen'' je revizija postojećeg Plana odnosno stvaranje planskih pretpostavki za realizaciju razvojnih projekata (turističkih, infrastrukturnih, poljoprivrednih i dr). Plan treba da obezbijedi stvaranje uslova za zaštitu, uređenje i korišćenje područja Lovćena na principima održivog razvoja, a naročito za zaštitu i očuvanje prirodnih dobara od izuzetnog nacionalnog značaja, kao i drugih značajnih prirodnih resursa i posebno vrijednih kulturno-istorijskih dobara. Sam status područja asocira na područje od posebnog značaja i područje potencijalne tražnje. S druge strane područje Nacionalnog parka ima niz negativnih elemenata koje se, prije svega, MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 37

43 ogledaju u njegovoj potpunoj atrofiranosti i neuključenosti u ekonomski život okruženja. Ovaj prostor je ostao po strani, iako svojom ponudom može da bude vrlo značajan. Ovo je posebno značajno ako se ima u vidu da je Prostorni plan posebne namjene za Nacionalni park ''Lovćen'' donijet godine ("Sl.list RCG", broj 19/97) i da je od tada do danas došlo do povećanog pritiska na najvrijednije dijelove ovog prirodnog dobra, kao i promjene zakonske regulative u oblasti planiranja, izgradnje i zaštite životne sredine. Jedan od razloga za izradu ovog plana je i stvaranje planskih pretpostavki za realizaciju projekta izgradnje žičare Kotor Lovćen Cetinje. Njegovom realizacijom će se napraviti važan korak ka poboljšanju turističke privrede u cilju izgradnje mreže turističkih destinacija van primorskog područja. Na taj način turističko područje, sa Nacionalnim parkom Lovćen u njegovom središtu, će se povezati sa savremenim sistemom adekvatne transportne infrastrukture. Istovremeno, treba implementirati i rješenja iz Detaljnog prostornog plana podmorskog kabla i dalekovoda 400 kv od Primorja do Pljevalja, a koji prolazi obodom NP Lovćen. Dalji razvoj prostora Nacionalnog parka Lovćen i njegovog okruženja treba temeljiti na slijedećem: prirodna i kulturno-istorijska baština NP Lovćen koja simbolizuje duh Crne Gore turistička ponuda usmjerena na odabrane lokacije (za smještaj i prateće sadržaje) unapređenje i proširenje ponude autentične poljoprivredne i zanatske proizvodnje poboljšanje infrastrukturnih sistema sa afirmativnom politikom probijanja i održavanja puteva ali i sa restriktivnim pristupom u pogledu formiranja novih saobraćajnica kroz zaštićene zone NP uvodjenje naknada za degradaciju uslijed gradnje infrastrukturnih sistema i kompenzacionih mjera vlasnicima uslijed zoniranja prostora radi sprovodjenja odredjenih režima zaštite Na buduću organizaciju prostora Parka od snažnog uticaja je njegovo neposredno i šire okruženje. Sjeverozapadni dio zaštitne zone Parka je dio Prirodno i kulturno-istorijskog područja Kotora koje je upisano na UNESCO-vu Listu svetske kulturne baštine. Bokokotorski zaliv je i na Listi najljepših zaliva svijeta. Na istočnoj strani je Istorijsko jezgro Cetinja - Prijestonice Crne Gore, koje je zbog svojih kulturnih vrijednosti u postupku upisa na UNESCO-vu Listu svetske kulturne baštine. Uvažavajući nalaze iz Dokumentacione osnove, preporuke i smjernice iz državnih planova i strategija, inicijative sa lokalnog nivoa i projekcije po sektorskim nivoima, kao ključne postavke koncepta organizacije odnosno zaštite, uredjenja i korišćenja NP Lovćen se definišu: 1. zaštita prirodnih vrijednosti, kulturnog predjela i graditeljske baštine NP i okruženja, 2. unapređenje i specijalizacija turističke ponude za cjelogodišnje korišćenje potencijala NP (boravak, kulturne i sportske aktivnosti, izleti, žičara...), 3. poboljšanje strukture šumskog fonda, kroz biološku rekonstrukciju autohtonih vrsta i vraćanje autentičnog ambijenta, 4. unapređenje poljoprivrede kroz razvoj stočarstva i proizvodnja tipičnih prerađevina od mlijeka i mesa te podrška aktiviranju katuna u NP i okruženju, 5. poboljšanje funkcionalnih veza sa okruženjem, imajući u vidu položaj između Cetinja, Kotora i Budve, 6. zadovoljavajuće rješavanje vodosnabdijevanja, 7. stvaranje preduslova za izgradnju žičare od Kotora preko Krsca i Ivanovih korita do Cetinja; 8. stvaranje preduslova za izgradnju dalekovoda 400 KV od Primorja do Pljevalja; MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 38

44 Izvod iz Detaljnog prostornog plana za koridor dalekovoda 400 kv sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja (2011) Područje DPP obuhvata koridor širine približno 1 km na potezu od teritorijalnih voda Crne Gore do Crnogorskog primorja, preko Lastve Grbaljske do Čeva i dalje do Pljevalja. Koridor prolazi kroz osam opština Crne Gore: Kotor, Budva, Cetinje, Nikšić, Plužine, Šavnik, Žabljak i Pljevlja. Površina zahvata prema kartografskom mjerenju iznosi cca ha. Tokom izrade DPP-a analizirane su varijante i predložena optimalna varijanta čiji koridor je širine 1km, koja je s jedne strane određena strateškim opredjeljenjima a sa druge tehničkim zahtjevima i konfiguracijom terena tog dijela Crne Gore, a koja ima najmanje negativnih efekata na predmetni prostor. Cilj pri definisanju budućeg koridora je da se u najvećoj mogućoj mjeri očuvaju područja značajna za razvoj i nađe kompromis između neophodne infrastrukturne opremljenosti i svih aspekata namjene i zaštite prostora. Posebna pažnja je posvećena sagledavanju mogućnosti prolaska koridora kroz područja nacionalnih parkova, poštujući Prostornim planovima posebne namjene ranije definisane zone zaštite. Uslovi i ograničenja koje je trebalo uvažiti pri definisanju koridora 400 kv dalekovoda: Isključenje trase iz područja Svetske prirodne i kulturne baštine Kotora i Bokokotorskog zaliva, Izbjegavanje prve i druge zone zaštite u području NP Lovćen i Durmitor, Pažljivo vođenje trase kroz treću zonu zaštite, Minimiziranje vizuelnog uticaja na prirodne i stvorene vrednosti zaštićenih područja, Minimalno i pažljivo ukrštanje trase dalekovoda i žičara prema Lovćenu iz pravca Kotora i Budve, Bezbjedna udaljenost od poletno-sletnih koridora aerodroma Tivat, Udaljenost od postojećih naselja i planiranih turističkih sadržaja. S obzirom na značajnu udaljenost između početne i krajnje tačke (dužina trase iznosi cca 150 km), kao i činjenicu da se u jednom dijelu razmatra zajednički koridor za dva fizički odvojena dalekovoda, trasa je podijeljena u tri glavne dionice: Lastva Čevo, Čevo Šavnik i Šavnik Pljevlja. Od značaja za prostor Prijestonice su veći dio dionice Lastva Grbaljska Čevo i manji dio dionice Čevo - Šavnik. Glavnu karakteristiku trase Lastva Grbaljska Čevo predstavlja prolazak kroz II zonu NP, u dužini od oko 9 km, ali ipak ona prolazi manje atraktivnim dijelom II zone i udaljena je značajno od središnjeg dijela Nacionalnog parka (Ivanova korita, Majstori), čime se sprečava efekt podjele Nacionalnog parka na dva dijela. Povećana dužina, kao i blizina planiranih turističkih zona u području naselja Lapčići i Pobori, koje treba prilikom projektovanja detaljno analizirati, može uzrokovati potencijalne probleme prilikom rješavanja imovinsko pravnih odnosa. Blizina puta Budva Cetinje, odnosno negativan vizualni efekt u smislu izloženosti dijela trase pojedinim vidikovcima na Lovćenu i uočljivosti sa područja Budve i drugih lokacija u ovom dijelu Primorja predstavlja takođe negativni aspekt ove trase što treba razmotriti kroz projektna rješenja. Na dijelu trase na području Lapčića i iznad puta Budva Cetinje, dolazi do izražaja uticaj izrazito nepovoljnog reljefa na odabir trase koji, uz tehnička ograničenja vezana za realizaciju stubnih mjesta i potrebnu širinu koridora, onemogućava izmicanje trase na manje atraktivno područje, odnosno u III zonu NP Lovćen. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 39

45 Ova trasa apsolutno isključuje prolazak kroz prostor Svetske prirodne i kulturne baštine Kotora i Kotorskog zaliva. Odabrana trasa prolazi kroz Nacionalni park Lovćen, ali izbjegava i u maksimalno mogućoj mjeri se udaljava od djelova Parka koji su obilježeni kao posebne zaštitne zone i zone najstrožije zaštite. Na prostoru Prijestonice, nalazi se i manji, početni, dio trase Čevo Šavnik. Od postojećeg dalekovoda na lokaciji Čevo trasa se usmjerava prema sjeverozapadu kroz rijetko naseljeno područje mjestimično obraslo šumom u koridoru postojećeg 400 kv dalekovoda u dužini od oko 2 km. Nakon toga trasa se oštro lomi prema sjeveru, pri čemu se proteže brdovitim terenom djelomično obraslim šumom i uglavnom zaobilazi rijetka manja naselja i pojedinačne stambene objekte, prateći pri tom cestu Čevo Nikšić, sve do lokacije udaljene oko 2 km sjeverno od naselja Bijelo Polje. U nastavku se trasa usmjerava prema sjeverozapadu, uglavnom nenaseljenim terenom obraslim šumom, gdje već prestaje prostor Prijestonice. Dalje, na toj trasi presjeca se postojeći 220 kv dalekovod Peručica Trebinje i magistralni put Nikšić Trebinje Izvod iz Detaljnog prostornog plana autoputa Bar-Boljare (2008) Detaljni prostorni plan obuhvata područje infrastrukturnog koridora autoputa Bar Boljare (od Crnogorskog primorja do granice sa Srbijom) koji je utvrdjen Prostornim planom Crne Gore. Obuhvata naročito: Koridore magistralnih infrastukturnih postojećih i planiranih sistema, sa zaštitnim pojasom i pratećim objektima i to: autoputa Bar -Boljare, dijela željezničke pruge Beograd - Bar, aerodrome u Podgorici i Beranama, dijela elektro prenosne i distributivne mreze (dalekovodi; 4oo kv, 22o kv, 11o kv i trafo-stanice), gasovod, regionalni vodovod, magistralne optičke kablove, vodne površine i vodotoke (Skadarsko jezero, Morača i Tara); Zonu uticaja infrastrukturnog koridora u širini zone neposrednog uticaja autoputa, Prostornim planom Crne Gore zacrtanog koridora autoputa Bar-Boljare. Sljedeći kriterijumi će se primjenjivati za povezivanje autoputa sa okruženjem (pomoću petlji i denivelisanih ukrštanja): Veze se ostvaruju na mjestima gdje autoput siječe magistralne i važnije regionalne ili lokalne puteve, uz korišćenje alternativnih putnih pravaca; Autoputem se povezuju regonalni i opštinski centri na području Prostornog plana; Veze sa autoputem ostvaruju se za odrenena turistička područja, od menunarodnog i nacionalnog značaja, kao i značajne privredne centre. Na osnovu Prostornog plana, urbanističkim planom definisaće se predlog poboljšanja ukrštanja i planirana denivelisana ukrštanja u skladu sa sljedećim kriterijuma: Denivelisano ukrštanje svih postojećih lokalnih puteva sa autoputem, po mogućnosti ne mijenjajući njihove postojeće trase (njihove trase će se izmještati samo u slučajevima kada je to neophodno); Denivelisano ukrštanje za poljske, šumske i ostale nekategorisane puteve, uz uslov da lokacija ukrštanja može biti pomjerena sa trase postojećeg puta najviše 0,5 km, i u toj situaciji se gradi dio nekategorisanog puta uz ogradu autoputa do pogodnog mjesta za ukrštanje; Za svaku katastarsku opštinu, koju presijeca autoput, izradjuje se makar jedno denivelisano ukrštanje; MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 40

46 Optimalno rastojanje denivelisanih ukrštanja lokalnih i nekategorisanih puteva sa autoputem je izmenu 2 km i 4 km, ali je moguće prilagonavanje, usled konfiguracije terena; U naseljenim mjestima prednost se daje podvožnjacima, dok na nenaseljenom dijelu trase više odgovaraju nadvožnjaci. Vodoprivredni, energetski i dr. vodovi biće sprovedeni ispod trase autoputa; Minimalna visina podvožnjaka je 4,7 m, a širina 6 m, da bi se omogućila nesmetana cirkulacija svih vrsta vozila u dva smjera, uključujući i poljoprivrednu mehanizaciju; Propusti - mostovi (za prečišćavanje vodotoka, suvih dolina i depresija) predvineni su za više namjena (prolaz automobila, pješaka i divljači); Za sve vodove i instalacije koji se nalaze duž autoputa, obezbijediće se premještanje van ogradjenog pojasa. U situacijama gdje to nije moguće, obezbjenuju se posebne mjere pristupa i zaštite Izvod iz Detaljnog prostornog plana Jadransko-Jonskog autoputa (predlog 2013.) Jedno od osnovnih strateških opredjeljanja Prostornog plana Crne Gore u dijelu saobraćajne infrastrukture je izgradnja Jadransko-jonskog autoputa. Ovaj putni pravac treba da doprinese znatno većoj integrisanosti crnogorskog prostora, a potom i povezivanje u regionalnu i evropsku mrežu puteva. Jadransko-jonski autoput treba da učini dostupnim, više nego što je to do sada slučaj, turističke destinacije na primorju, ali i u Središnjem regionu, kako za domaće turiste, tako i za one sa evropskog i drugog područja. Orijentaciona trasa jadransko-jonskog autoputa u Prostornom planu Crne Gore do godine, definisana je na sljedećem potezu: granica sa Bosnom i Hercegovinom (Nudo)- Grahovo-Čevo-Podgorica (obilaznica) - granica sa Albanijom. Detaljnim prostornim planom za Jadransko-jonski autoput će se utvrditi zaštitini koridor trase predmetnog autoputa, koji će omogućiti ravnomjerni regionalni razvoj i pristupačnost regionalnim urbanim centrima, a koji je potrebno sačuvati od drugih zahtjeva i korišćenja koja su u suprotnosti ili ometaju predviđenu upotrebu. Ovim planom biće definisana dugoročna osnova organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite ovog koridora, koji će obuhvatiti i druge infrastrukturne sisteme. Utvrdiće se i uticaj jadransko-jonskog infrastrukturnog koridora na procese urbanizacije, demografska kretanja, ekonomski razvoj u zoni koridora i šireg obuhvata plana, kao i njihovo međusobno usklađivanje. Ukupna površina Plana je 149,84 km2. Granica Plana je istovremeno i granica koridora Jadransko-jonskog autoputa. U Planu se nalaze dijelovi sljedećih katastaskih opština u Prijestonici Cetinje Bata, Čevo, Grab, Markovina, Prediš, Resna, Trešnjevo, Velestovo. Jadransko-jonski autoput, na teritoriji Crne Gore, prema PP CG definisan je po pravcu: Nudo (granica sa BiH) Grahovo Čevo Podgorica (Tološi) Smokovac (Podgorica) Dinoša Granica sa Republikom Albanijom. Dužina autoputa je oko 95km i ima nekoliko dionica, od kojih je za opštinu Cetinje bitna Dionica Nudo (granica sa Bosnom i Hercegovinom) Zelenika. Ovu dionicu karakteriše nizak stepen urbanizacije sa manjim naseljima koje koridor autoputa obilazi, osim u slučaju naselja Mokanji i Rusojevići koje koridor tangira. Razmatrani prostor karakterišu odlike brdsko-planinskog reljefa terena. Prirodnih riječnih koridora pogodnih za polaganje trase autoputa na ovoj deonici nema. Složenost topografskih uslova se ogleda u jakoj kupiranosti padina sa velikim brojem jaruga, orijentisanim u različitim pravcima sa strmim stranama. Između niza planinskih vrhova birala su se ona mjesta sa najmanjim nadmorskim visinama za polaganje koridora autoputa. Posebna karakteristična i MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 41

47 konfliktna mjesta su i lokacije tunela, prvo uz granicu sa Bosnom i Hercegovinom (Kum, Voluj korito, Pašovića prodo, Cerovo šljeme), zatim južno od Grahova u rejonu Zagulja, pa Štedim i Velja glava istočno od Dragalj polja, Komarnica i Vodni do u rejonu Gornja zaljut, Bogdan do i Smudirov do kao i Đurica južno od Bate, Ravni brijeg i Stavor, Derov brijeg i naposlijetku Brankov krš, južno od Čeva. Prateći sadržaji autoputa se dijele na funkcionalne sadržaje i sadržaje za potrebe korisnika autoputa. Ti sadržaji su: baze i objekti namijenjeni za održavanje puta, kontrolu i upravljanje, naplatu putarine. Sadržaji za potrebe korisnike autoputa, osim indirektnog uticaja na bezbjednost, predstavljaju mogućnost sticanja profita. Oni omogućavaju bezbjednije i komfornije putovanje. Ovi sadržaji su: stanice za snabdijevanje gorivom, servisi, moteli, prodavnice, parkinzi, odmorišta, informativni centri. Prateći sadržaji za potrebe korisnika autoputa indirektno utiču na bezbjednost saobraćaja i nivo usluge a samim tim i na konfor učesnika u saobraćaju. Oni doprinose poboljšanju ekonomskog efekta ali njihov ukupan broj ne smije da utiče na osnovnu funkciju odvijanja saobraćaja autoputem. Odmorišta su uređeni prostori koji služe za duže ili kraće zadržavanje korisnika autoputa i korišćenje izvjesnih usluga i mogućnost odmora. Osim što omogućavaju sigurno i udobno putovanje i odmor učesnicima u saobraćaju oni promovišu i lokalni turizam. Benzinske stanice su obavezni prateći sadržaji na autoputu. One osim sadržaja za opsluživanje vozila (snabdijevanje pogonskim gorivom, priborom i rezervnim djelovima, opravke vozila, pranja) treba da imaju i dodatne sadržaji za predah sa prostorom za piće i objedovanje i prodavnicom (hrana, osvježavajuća pića, kozmetika). Uglavnom se radi o kraćim zadržavanjima putnika Izvod iz Strategije regionalnog razvoja (2011) Strategija regionalnog razvoja Crne Gore definiše razvojne ciljeve usmjerene ka socioekonomskom razvoju države, smanjenju regionalnih razlika i jačanju potencijala za razvoj onih djelova zemlje koji zaostaju u razvoju. Osnovni cilj Strategije regionalnog razvoja je postizanje ravnomjernijeg socio-ekonomskog razvoja Crne Gore u skladu sa principima održivog razvoja, stvaranjem uslova za povećanje konkurentnosti svih djelova zemlje i realizaciju njihovih razvojnih potencijala. Ovo predstavlja važan element procesa pridruživanja EU kao dugoročnog opredjeljenja Crne Gore, i važnu odrednicu u vonenju ekonomske politike. Sa aspekta teritorijalne podjele, Crnu Goru čini 19 opština, Glavni grad i Prijestonica. Opština je osnovni oblik lokalne samouprave, a mogu se osnivati i drugi oblici lokalne samouprave (Glavni grad i Prijestonica). Kada je u pitanju statistička podjela Crne Gore, prema kriterijumima Eurostata-a o podjeli države na prostorne jedinice za statistiku, Crna Gora se posmatra kao jedan region. Ipak, bez obzira na navedenu klasifikaciju, postoje značajne razlike u nivou razvijenosti jedinica lokalne samouprave, pa samim tim i širih područja kojima pripadaju. U Crnoj Gori ne postoje administrativno odredjeni regioni. Ipak, za potrebe ove strategije i prepoznavanja razvojnih prioriteta, postoji neophodnost posmatranja svake jedinice lokalne samouprave u kontekstu prirodnog okruženja kojem pripada. U skladu sa tim, u Strategiji regionalnog razvoja klasifikovani su regioni Crne Gore na sjeverni, središnji i primorski region. U Središnjem regionu se nalaze Glavni grad Podgorica, Prijestonica Cetinje, opštine Danilovgrad i Nikšić. Podgorica je glavni grad, administrativni, privredni, univerzitetski i politički centar. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 42

48 Naglasak na socioekonomskim obilježjima kao ključnom kriterijumu za mjerenje razvijenosti je u skladu sa direktivama EU. Važan kriterijum za izbor pokazatelja postaje procjena njegovog doprinosa stvaranju što objektivnije slike o socio-ekonomskim razlikama medju opštinama. Izračunavanjem indeksa razvijenosti za Crnu Goru, za period godina, dobijena je sljedeća kategorizacija jedinica lokalne samouprave: Opštine Plav, Plužine i Šavnik su sa nivoom razvijenosti ispod 50% prosjeka za Crnu Goru; Opštine Andrijevica, Berane, Kolašin, Bijelo Polje, Mojkovac, Rožaje, Prijestonica Cetinje i Ulcinj su opštine sa nivoom razvijenosti izmedju 50% i 75% nacionalnog prosjeka; Opštine Pljevlja, Žabljak, Nikšić, Danilovgrad, i Bar su sa nivoom razvijenosti izmedju 75% i 100% nacionalnog prosjeka; Opštine Budva, Kotor, Herceg Novi, Tivat i Glavni grad Podgorica su opštine sa nivoom razvijenosti iznad 125% nacionalnog prosjeka. Strategija definiše tri strateška cilja, i to: Strateški cilj 1: Ravnomjerniji razvoj svih jedinica lokalne samouprave i regiona; o Kroz prilagodjavanje i bolju povezanost potreba razvoja na lokalnom i regionalnom nivou sa prioritetima razvoja na nacionalnom nivou, te usklanivanje potreba razvoja na lokalnom i regionalnom nivou sa raspoloživim nacionalnim i EU fondovima koji su namijenjeni razvoju. Strateški cilj 2: Ubrzani razvoj manje razvijenih jedinica lokalne samouprave i regiona; o Kroz obezbjedjivanje stvaranje uslova za prepoznavanje, povećanje i optimalno korišćenje njihovih razvojnih potencijala eliminisanjem uzroka koji sprečavaju njihov razvoj; Strateški cilj 3: Regionalni razvoj i zaštita životne sredine. o Kroz unapredjenje uslova za održivo korišćenje prirodnih resursa, primjenu nisko karbonskih tehnologija i razvoj komunalne infrastrukture, pružajući podršku područjima koja zaostaju u razvoju Izvod iz Nacionalne strategije održivog razvoja (2007) Iako su izloženi brojnim pritiscima, biodiverzitet i ostale prirodne i pejzažne vrijednosti Crne Gore u znatnoj su mjeri očuvani. Najznačajniji pritisci na ove vrijednosti uključuju MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 43

49 (direktno) iskorišćavanje prirodnih resursa, intenzivan i neuravnotežen razvoj pojedinih sektora (turizam, urbanizacija i sl.), konverziju prirodnih saništa u poluprirodna i vještačka, zagađenje (otpadne vode, čvrsti otpad) i dr. Poseban izazov predstavljaju pritisci u području Skadarskog jezera i Durmitora, na koje treba dati adekvatan odgovor kroz efikasniju zaštitu u odgovarajućim zonama i uspostavljanje održivog razvoja na nivou lokalnih zajednica koje gravitiraju nacionalnim parkovima. Pored toga, značajni su izazovi vezani i za zaštitu biodiverziteta. prirode i pejzaža mora i obalnog područja. Odgovore na ove izazove treba tražiti u zaštiti posebno vrijednih staništa i integralnom upravijanju cijelim područjem. Učešće nacionalno zaštićenih područja prirode u teritoriji države iznosi 7,72%, i uglavnom se odnosi na četiri nacionalna parka. Ovaj je pokazatelj ispod evropskog prosjeka, a u skorije vrijeme nije bilo proglašavanja novih zaštićenih područja. Značajan dio teritorije (17,2%) međunarodno je zaštićen kao izuzetne prirodne i l i kulturne vrijednosti, i l i kao močvarno područje od međunarodnog značaja (po kriterijumima UNESCO programa Svjetska prirodna i kulrurna baština i Čovjek i biosfera I Ramsarske konvencije). Iako su dosadašnje projekcije zaštićenih područja u najvećoj mjeri obuhvatile sva ključna područja biodiverziteta (biocentri i biokoridori), za sada u praksi nijesu primijenjene tehnike za definisanje tih područja na osnovu tipologizacija staništa FMHR ALD i Natura Obavezo koje će proisteći priinjenom tipologizacija EMERALD i Nalura 2000 poboljšaće mrežu zaštićenih područja prirode (kako u projektovanju, tako i u definisanju mjera zaštite) ukijučivanjem svih reprezentativnih staništa i ekosistema. Poseban izazov u zaštiti biodiverziteta i prirodnih vrijednosti predstavlja razrješavanje konflikata između očuvanja prirode i razvoja. Da bi razvojne odluke bile održive (gledano na dugi rok), neophodno je u razrješavanje tih konflikata uključiti mehanizme kojima se procjenjuju uticaji na biodiverzitet. Drugim riječima, potrebno je osigurati veći stepen integracije saznanja o biodiverzitetu i prirodnim vrijednostima u sektorske planovc, programe i stratcgije, a u slučaju nepouzdanih ili nedovoljnih informacija.treba primijenjivati princip predostrožnosii. Generalna preporuka NSOR CG jeste da prostorno lociranje velikih razvojnih kapaciteta i projekata (npr. krupna infrastruktura - putevi, vodovodi, cjevovodi, željezničke pruge, zatim deponije za otpad, akunmlacije vode i drugo) ne smije biti u koliziji sa očuvanjem integriteta zaštićenih područja prirode, posebno onih koja imaju međunarodni značaj (što je do sada često bio slučaj, kako na nivou planova tako i na nivou konkretno realizovanih projekata). Prioritetni zadaci NSOR su: a) povećati nacionalno zaštićena područja prorode na 10% teritorije i zaštititi najmanje 10% obalnog područja do godine; pri identifikaciji zaštićenih područja prirode koristiti evropske tipologizacije staništa značajnih za zaštitu (EMERALD, Natura 2000), vodeći računa da se obuhvate svi reprezentativni ekosistemi; b) uspostaviti efikasan sistem upravljanja zaštićenim područjima prirode (usklađen sa IUCN kategorijama upravljanja. uz obezbjeđenje participativnog pristupa upravljanju); i c) unaprijediti zakonski okvir za zaštitu biodiverzitcta;jačati kadrovske kapacitete i izgraditi djelotvoran sistem za monitoring biodiverziteta. Radi ostvarivanja ovih zadataka, potrebno je preduzeti niz akcija, uk l j učujući definisanje mreže zaštićenih područja i stavljanje pod režim zaštite novih ekosistema (konkretne lokacije date su u akcionom planu), formiranje upravljača za sva zaštićena područja prirode, donošenje novih planova upravljanja (u skladu sa IUCN preporukama) i dosljedno MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 44

50 sprovođenje postojećih (uz jačanje kapacitcta nadležnih institucija), donošenje i sprovođenje Nacionalne strategije, izmjenu relevantnih propisa i usaglašavanje sa zakonodavstvom EU, implementaciju prioriteta iz izvještaja SAP BIO, i uspostavljanje adekvatnog programa monitoringa Izvod iz Strategije razvoja turizma u Crnoj Gori do (2009) Pored raznorodnih adekvatnih kapaciteta, takođe je važno da se razviju i konkretne turističke ponude. Crna Gora ima potencijal da ponudi razne vrste turizma, pored popularnih ponuda kao što su plaža i kupanje i plivanje; takođe i širok opseg modernih, atraktivnih ponuda. Da bi se Crna Gora postavila kao cjelogodišnja turistička destinacija, potrebno je intenzivno uspostavljanje diverzifikovane turističke ponude. Pored sadašnje ponude, staviće se naglasak na ponudu za kojom postoji tražnja tokom godine, tj. Ne samo na određeno godišnje doba. Crna Gora može se podijeliti na šest klastera: tri na primorju, tri u kontinentalnom dijelu, kao i dva vezivna, koja povezuju obalu sa planinama preko Nikšića i Podgorice. I same granice klastera nisu nepropusne, nego su otvorene za susjede radi što boljeg umrežavanja i kooperacije, čime obogaćuju ponudu, stvaraju destinaciji bolju cijenu i najčešće poboljšavaju odnos troškova i dobiti. Šest klastera se međusobno razlikuju po karakteristikama predjela i kultura: 1. Strma, stjenovita obala od Luštice do Ulcinja, sa brojnim kupališnim zalivima, centar plažnog turizma sa poznatim, najčešće modernim kupališnim mjestima, kao što su Budva i Bečići. 2. Ulcinj, grad sa primjesama orijentalizma i najdužom pješčanom plažom južnog Jadrana, Adom Bojanom i Valdanosom. Velika plaža predstavlja veliki razvojni potencijal crnogorske turističke privrede. 3. Bokokotorski zaliv, uokviren strmim liticama koje se visoko uzdižu iznad nivoa mora, sa ostacima mletačke kulture predstavlja unikat na Mediteranu, najpogodniji za razvoj visokokvalitetne i diverzifikovane ponude (nautički turizam, golf tereni i ostalo) u tivatskom zalivu i na poluostrvu Luštici, pod uslovom da se riješe infrastrukturni problemi. 4. Prijestonica Cetinje i Skadarsko jezero, dva unikata zbog njihovog istorijskog značaja, raznolikosti flore i faune i fascinantnih pejzaža na jezeru. 5. Planinski predjeli Durmitora i Sinjajevine sa kanjonom Tare i Nacionalnim parkom. 6. Planinski predjeli Bjelasice, Komova i Prokletija sa jednim, uskoro dva nacionalna parka, manastirima i džamijama. S obzirom da turistički potencijal sjevernog dijela Crne Gore do sada nije dovoljno iskorišćen, dalju pažnju treba usmjeriti ka boljem valorizovanju četiri nacionalna parka (i budućeg petog), kao i sveobuhvatnijem odnosu prema kulturnoj baštini. Preporuka je da se u svim nacionalnim parkovima izgrade mali, ekskluzivni, visokokvalitetni hoteli, integrisani u prirodni ambijent eco lodge, sa mogućnošću organizovanja obrazovnih programa koji će biti na najvećem nivou. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 45

51 Izvod iz studije valorizacije prostora u cilju proizvodnje energije iz obnovljivih solarnih izvora (predlog, 2013). Glavni cilj Studije valorizacije prostora u cilju proizvodnje energije iz obnovljivih solarnih izvora (u daljem tekstu Solarna studija) je analiza teritorije Crne Gore i određivanje potencijalnih lokacija za razvoj proizvodnje električne energije iz fotonaponskih solarnih sistema. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 46

52 Rezultat ove studije je valorizacija prostora i obezbjeđivanje dokumentacije koja će podržati izradu pilot projekta za dvije najpovoljnije lokacije, uvažavajući društvene, ekonomske i ekološke ciljeve održivog razvoja i prepoznavanje Crne Gore kao ekološke države. Ministarstvo ekonomije donijelo je Pravilnik o vrstama i klasifikaciji postrojenja za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora i visokoefikasne kogeneracije. Prema podjeli koja je definisana ovim pravilnikom, u Solarnoj studiji su definisani kriterijumi sa odabiranje pogodnih područja: Ukratko, primjenjeni pristup se može predstaviti na sljedeći način: 1. Identifikacija opština/zona/lokacija pogodnih za razvijanje fotonaponskih projekata 2. Procjena lokacija u skladu sa datim kriterijumima 3. Izbor šest ruralnih i šest urbanih potencijalnih lokacija za solarne fotonaponske projekte radi njihove dalje detaljne analize, modelovanja i simulacije. Definisane su zone i lokacije za razvoj solarnih fotonaponskih projekata po opštinama. Analizirane su sljedeće opštine: Bar, Budva, Cetinje, Danilovgrad, Herceg Novi, Kotor, Tivat, Ulcinj, Podgorica, Nikšić i preostali dio Crne Gore. U svakoj opštini su određene urbane i ruralne zone. Nakon toga su identifikovane lokacije u okviru svake zone. U Prilozima je dat detaljan opis analize svake zone i lokacije. U sljedećim tabelama dat je pregled razmatranih zona i lokacija po opštinama, sa površinom i pretpostavljenim potencijalom za proizvodnju električne energije. OPSTINA RURALNE ZONE Broj Povrsina zona zone (ha) Potencijal solarne energije (MW) URBANE ZONE Broj Povrsina zona zone (ha) CETINJE OPSTINA RURALNE LOKACIJE URBANE LOKACIJE Broj Povrsina Potencijal solarne Broj Povrsina lokacija lokacije energije (MW) lokacija lokacije (ha) (ha) CETINJE Potencijal solarne energije (MW) Potencijal solarne energije (MW) U Studiji je dat detaljan opis analize svake zone i lokacije, uključujući i one na području Prijestonice Cetinje ZONE U RURALNOM PODRUČJU Zona CT-Z1 se nalazi u južnom dijelu teritorije Prijestonice Cetinje, na lokalitetu Mijele jugoistočno od naselja Mužovići. Zona CT-Z2 se nalazi u centralom dijelu terttorije Prijestonice Cetinje, jugozapadno od zaseoka Miške u naselju Čevo. ZONE U URBANOM PODRUČJU Zone CT-Z3 i Zona CT-Z4 se nalaze u južnom dijelu teritorije Prijestonice Cetinje, u široj zoni administrativnog i poslovnog centra grada Cetinja. Zona CT-Z5 se nalazi u južnom dijelu teritorije Prijestonice Cetinje, u zoni skladišta i servisa na južnom izlaznom pravcu iz grada Cetinja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 47

53 Izvještaj sadrži sažetak detaljne analize 6 prvorangiranih urbanih i 6 prvorangiranih ruralnih lokacija, koje su identifikovane u prethodnom izvještaju. Za razvoj pilot projekta solarnih FN sistema izabrane su jedna urbana i jedna ruralna lokacija. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 48

54 Studija je identifikovala moguće i zabranjene oblasti za montiranje solarnih projekata na tlu. Izvođenje velikih solarnih projekata od 1MW ili više će biti zabranjeno u područjima zaštićenog prirodnog nasljeđa, kulturnog nasljeđa od značaja i područjima zaštićenih prirodnih resursa.. Takođe su pri definisanju zona i lokacija pogodnih za razvoj solarnih fotonaponskih projekata pored vrijednog produktivnog zemljišta isključeni i prostori: sa saobraćajnim i drugim infrastrukturnim koridorima, močvarno i plavljeno zemljište, date koncesije za eksploataciju mineralnih sirovina, okruženi visokim drvećem, nepovoljnog oblika krova, prostori koji će biti zaklonjeni novom izgradnjom. Radi efikasnog korišćenja solarne energije, podstiče se izvođenje solarnih projekata na odabranim mogućim lokacijama koje su identifikovane u Studiji. Za sve projekte treba, u skladu sa zakonom, obezbijediti urbanističko tehničke uslove, dobijanje saglasnosti na Elaborat procjene uticaja na životnu sredinu, kao i saglasnosti za priključenje na energetsku mrežu Izvod iz Plana upravljanja NP Lovćen Osnovni cilj izrade Plana upravljanja je donošenje kvalitetnog i praktično primjenljivog dokumenta koji predstavlja osnovu za efikasno upravljanje zaštićenim područjima, kao i za racionalnu i strogo kontrolisanu valorizaciju prirodnih potencijala Nacionalnog parka u funkciji ekološki održivog razvoja. Ciljevi Plana upravljanja su: zaštita, korišćenje i upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom; očuvanje, održavanje i monitoring prirodnih i drugih vrijednosti i segmenata životne sredine; održivo korišćenje prirodnih resursa, razvoj i uređenje prostora; promocija i valorizacija zaštićenog prirodnog dobra; saradnja i partnerstvo sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima nepokretnosti. Nacionalnim parkom Lovćen će se upravljati u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom, uz poštovanje kriterijuma IUCN (Međunarodne unije za zaštitu prirode). Uvažavajući predione, prirodne i kulturne vrijednosti NP Lovćen, očito je da se nameće opredjeljenje za koji se odnosi na razvoj parka usmjeren na turizam i održivo korišćenje resursa. Uz primarni cilj zaštite biodiverziteta područja, moguća je valorizacija predjela, istaknuta kroz ulogu edukacije, promocije i zadovoljavanja obrazovnih i rekreativnih potreba posjetilaca.sve to korespondira sa definicijama IUCN, i uvažavaju specifične odlike NP Lovćen. Ove specifične odlike kreiraju sljedeće činjenice: Nacionalni park Lovćen posjeduje značajne prirodne, a naročito kulturno-istorijske vrijednosti, koje mu za crnogorske prilike daju mitski značaj, Određene lokalne zajednice imaju određene životne potrebe u naseljima koja se nalaze u okviru Parka; U neposrednoj blizini NP Lovćen nalazi se prijestonica Cetinje, kao važno mjesto tranzitnog turizma, sa naglašenom funkcijom razvoja kulturnog turizma, i najvažniji turistički centri crnogorskog primorja. To su polazne tačke za planiranje turističkih aktivnosti u NP Lovćen. Analizom postojećeg stanja može se zaključiti da prostor Nacionalnog parka Lovćen dosadašnjim uticajima, pod kojim se prvenstveno misli na ljudski faktor, nije doveden u problematičnu poziciju kao zaštićeno područje. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 49

55 U skladu sa pomenutim činjenicama izvršeno je i zoniranje NP Lovćen, ali se u tom kontekstu mora posmatrati najavljena izgradnja žičare Kotor-Lovćen, što će pred menadžment Javnog preduzeća i uprave Parka, postaviti nove dileme i izazove u prekompoziciji razvojnih smjernica, odnosno dovesti do modifikacije koncepta zoniranja Nacionalnog parka Lovćen i neminovnoj antropo-presiji na njegov prostor. Strateško opredjeljenje budućeg pravljanja NP Lovćen se zasniva na setu strateških oblasti, i u vezi sa tim definisanih ciljeva. Ovakvim pristupom će se obezbijediti funkcionisanje i integrisanje različitih ciljeva u cjelinu. Ovako postavljen koncept čini set strateških ciljeva koji su sadržajno ovako definisani: Zaštita prirodnih vrijednosti; Očuvanje kulturnih vrijednosti; Unaprjeđivanje informativno-prezentaciono-edukativnih sadržaja Parka; Unaprjeđivanje saradnje sa korisnicima Parka, a posebno sa stanovništvom upućenih na prostor Parka; Unaprjeđivanje saradnje s inostranim organizacijama; Unaprjeđivanje prekogranične saradnje; Unaprjeđivanje institucionalnih kapaciteta. Vodeći se premisama održivog razvoja i smjernicama definisanim IUCN kategorizacijom, sa posebnom pažnjom tretiraće se: Zaštita prirode i kulturno-istorijskih vrijednosti kao primarni cilj; Održavanje prirodnih procesa sa kontrlolisanim uticajem ljudskih aktivnosti na prirodno okruženje; Zaštita biodiverziteta i unaprjeđenje predionih raznovrsnosti Parka; Posebna pažnja na zaštiti i unaprjeđenju šumskih ekosistema; Izrada i održavanje baze raspoloživih podataka o stanju flore i faune u Nacionalnom parku, unaprjeđujući ih novim saznanjima iz ovog domena istraživanja; Podsticati naučno-istraživački rad na prostoru Parka; Uređivati turističku infrastrukturu Parka (centri za posjetioce, pješačko-rekreativne, biciklističke i edukativne staze, uređenje vidikovaca i dr.); Uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja posjetiocima; U slučaju izgradnje žičare Kotor-Lovćen pristupiti alternativnim rešenjima o upravljanju posjeta i načinu korišćenja prostora Parka; Edukacija lokalnog stanovništva i posjetioca o prirodnim i kulturno-istorijskim vrijednostima Parka; Njegova efikasna promocija u zemlji i inostranstvu; Održavanje ambijentalne higijene na visokom nivou; Sanacija vodoizvorišta Ivanova korita; Unaprjeđenje saradnje sa korisnicima prostora Parka, lokalnim strukturama i NVO sektorom; Unaprjeđenje prekogranične i ukupne međunarodne saradnje; Ostale mjere iz Plana. Shodno navedenom, cilj upravljanja Nacionalnim parkom Lovćen mora biti specifičan, uzimajući u obzir različite fizičko-geografske i biotičke uslove, kao i pitanja vlasništva i interesa uz uvažavanje potrebe očuvanja staništa. Sve to mora biti praćeno povećanim nivoom finansiranja, kako od strane državnog budžeta tako i stvaranjem uslova za povećanje sopstvenih prihoda i donacija, kako bi se na efikasan način implementirale gore navedene smijernice i ispunili ciljevi definisani Planom upravljanja za svaku oblast pojedinačno. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 50

56 Izvod iz Plana upravljanja NP Skadarsko jezero Planski osnov Plana upravljanja je Prostorni plan područja posebne namjene za Nacionalni park Skadarsko jezero ( Sl. list RCG, br. 46/01). Prostorni plan Skadarsko jezero obuhvata djelove teritorije opština Podgorice, Bara i Cetinja. Složenost Nacionalnog parka Skadarsko jezero zahtijeva kontrolu širokog područja i niza oblasti u njemu. Sa specifičnim kriterijumima zaštite u Prostornom planu tretiraju se: sliv Skadarskog jezera, zona neposrednog okruženja, aluvijalni kompleksi, granice Nacionalnog parka Skadarsko jezero, utvrdjene Zakonom o nacionalnim parkovima ( Službeni list RCG, br. 47/91). Prostorni plan uključuje uredjenje, korišćenje i namjenu prostora, politike očuvanja, zaštitu prirode i kulturno-istorijskog nasledja, strategiju razvoja, smjernice za sprovodjenje i realizaciju plana kao i zoniranje prema različitim tipovima korišćenja. Nacionalni park Skadarsko jezero poštuje kriterijume IUCN (Medjunarodne unije za očuvanje prirode) za kategoriju II. Po definiciji IUCN-a, zaštićena područja II kategorije su velika prirodna ili kulturna dobra čija je svrha da se zaštite ekološki procesi velikih razmjera, uz komplementarne vrste i ekosisteme karakteristične za to područje, koje takone predstavlja temelj za ekološki i kulturološki usklanene mogućnosti za duhovne, naučne, obrazovne i rekreativne aktivnosti posjetilaca ; primarni cilj se definiše kao zaštita biodiverziteta sa njegovom istaknutom ekološkom strukturom i podržavanje ekoloških procesa, uz promociju edukacije i rekreacije ( Smjernice za primjenu kategorija upravljanja zaštićenim područjima, IUCN, 2008). Samo scenario razvoja usmjeren na održivost treći oslikava zahtjeve kriterijuma IUCN-a i specifične uslove Parka. Specifične uslove kreiraju sljedeće činjenice: Nacionalni park Skadarsko jezero obuhvata jedno od najljepših, rijetkih i vrijednih predjela na svijetu, ljudi koji žive u naseljima unutar Parka imaju odrenene životne potrebe, veliki gradovi i važne turističke destinacije smještene u blizini Parka su polazište za izletnički turizam. Usmjerenje na održivost kao vodeći princip ima značajne posljedice na buduće upravljanje. Iako zaštita prirodnog biodiverziteta i naglašenih ekoloških struktura i podržavanje ekoloških procesa ostaje najvažnije usmjerenje, upravljanje mora da integriše zaštitu sa ekonomskim i socijalnim potrebama. Da bi se praktično primijenio razvoj usmjeren na održivost: Mora se definisati obavezujući koncept zoniranja, a raspored zona mora doprinijeti optimalnom očuvanju prirodnih i kulturnih vrijednosti Parka! Mora postojati jasna politika budućeg razvoja turizma u Parku koja će biti polazište za buduće projekte i investicije! Sljedeće strateške oblasti predstavljaju pravce za ostvarivanje budućeg upravljanja Parkom: Zaštita prirodnih virjednosti Zaštita kulturnih vrijednosti Unapredjivanje informativno-prezentacionih edukativnih sadržaja Parka Unapredjivanje saradnje sa korisnicima Parka, a posebno sa lokalnim stanovništvom Unapredjivanje saradnje sa inostranim organizacijama i donatorima Unapredjivanje prekogranične saradnje MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 51

57 Plan upravljanja Nacionalnog parka Skadarsko jezero je, nakon Prostornog plana posebne namjene, osnovni dokument za upravljanje prostorom Parka, njegovim razvojem i održivim korišćenjem prorodnih i kulturno istorijskih vrijednosti. U njemu se sublimiraju osnovni interesi i ciljevi koji usmjeravaju urenenje i korišćenje prostora,i osiguravaju zaštitu prirodnih procesa u Parku. Vodeći se premisama održivog razvoja i smjernicama definisanim IUCN-a, kategorizacijom sa posebnom pažnjom tretiraće se: Zaštita prirode i kulturno istorijskih vrijednosti kao primarni cilj; Održavanje prirodnih procesa sa kontrlolisanim uticajem ljudskih aktivnosti na prirodno okruženje; Zaštita biodiverziteta i unaprenenje predionih raznovrsnosti Parka; Izrada i održavanje baze raspoloživih podataka o stanju flore i faune u Parku, unaprenujući ih novim saznanjima iz ovog domena istraživanja; Podsticati naučno istraživački rad na prostoru Parka; Uredjivati turističku infrastrukturu Parka (centri za posjetioce, pješačko-rekreativne, biciklističke i edukativne staze, urenenje vidikovaca idr.); Uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja posjetiocima; Edukacija lokalnog stanovništva i posjetioca o prirodnim i kulturno-istorijskim vrijednostima Parka; Efikasna promocija u zemlji i inostranstvu; Održavanje ambijentalne higijene na visokom nivou; Unapredjenje saradnje sa korisnicima prostora Parka, lokalnim strukturama i NVO sektorom; Unapredjenje prekogranične i ukupne medjunarodne saradnje; Ostale mjere iz Plana Shodno navedenom cilj upravljanja Parkom, mora biti specifičan, uzimajući u obzir različite fizičko-geografske i biotičke uslove, kao i pitanja vlasništva i interesa uz uvažavanje potrebe očuvanja staništa. Sve to mora biti praćeno povećanim nivoom finansiranja kako od strane državnog budžeta tako i stvaranja uslova za povećanja sopstvenih prihoda i donacija kako bi se na efikasan način implementirale gore navedene smijernice i ispunili ciljevi definisani Planom upravljanja za svaku stratešku oblast pojedinačno Izvod iz Prostornog plana opštine Cetinje (1992) Polazeći od utvrdjenog prostornog modela kao osnovni elementi uređenja PPO Cetinje za period do godine definišu se: neizgradjeni prostor (šumska i poljoprivredna zemljišta i vode jezera) izgrađeni prostor (površine za stanovanje i servise naselja, radne i servisne i komunalne zone) saobraćaj i tehnička infrastruktura. Globalna namjena prostora u smislu podjele ima za cilj da razdvoji i osigura u pojednostavljenom obliku potrebe za dalji razvoj stanovništva i djelatnosti a istovremeno da osigura očuvanje i zaštitu prirodnih resursa područja ograničavajući u najvećoj mogućoj mjeri remećenje postojećih odnosa između prirode i radom čovjeka stvorenih i uspostavljenih odnosa. U smislu organizacije i prostornih zahtjeva naselja i funkcionalnih zona definisani su: MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 52

58 Urbana područja Ključna komponenta uređjenja prostora ogleda se u evoluciji odnosa izmedju naslijeđene urbane strukture i zahtjeva za novim sadržajima i organizacijom prostora. Bez obzira na razlike u društvenom i privrednom potencijalu Cetinja i Rijeke ova dva pola grade internu osovinu aktivnosti koja je podržana i glavnim turističkim tokovima na relaciji Lovćen - Skadarsko jezero. Za urbana područja predviđja se visoki nivo komunalne opremljenosti. Ruralna naselja Na nivou prostome organizacije insistira se na očuvanju naslijeđenog obrazca ruralnih naselja, koja se ogleda u odnosu izgrađjenih površina i obradivog zemljišta, što će omogućiti unapredjenje poljoprivrede kao osnovne djelatnosti ovih područja. Novi sadržaji privrednih potencijala vezanih za male prerađivačke kapacitete, turističke funkcije i strukture centara, zbog skromnih zahtjeva - moguće je uglavnom integrisati u postojeće okvire naselja. Bitan podsticaj ovih sistema naselja je saobraćajna integracija u okviru mjesnih zajednica i zona primarne gravitacije, s jedne strane, i planiranih veza sa Cetinjem (najveća udaljenost ispod 1 časa) i susjednih razvojnih centara regionalnog značaja ali i sa lokalnim centrima (Vir, Golubovci, Grahovo) s druge strane. Na nivou komunalne opremljenosti predviđjeno je elektrificiranje svih naselja, a u pogledu vodosnabdijevanja znatno poboljšanje, izgradnjom i proširenjem lokalne mreže i većim korišćenjem cetinjskog sistema, što se posebno odnosi na lokacije programiranih aktivnosti ruralnih podcent-ara. Radne i servisne zone Poslije stanovanja, radne i servisne zone (industrijski i skladišni kompleksi, komunalne zone i elektro.energetskih postrojenja) predstavljaju najzastupljenije kategorije izgradjenih površina, pri čemu se industrija javlja kao činilac urbanizacije i faktor konflikta u Cetinju i Rijeci. Društveni servisi Urbani servisi u planiranoj strukturi sadržajem i nivoom imaće presudan značaj u razvoju, funkcionisanju sistema i predviđjenoj demografskoj stabilizaciji područja. Cetinje kao društveni i specifični kulturni centar Crne Gore sa 3000 zaposlenih u društvenim i servisnim djelatnostima zadovoljiće na visokom nivou potrebe stanovništva turista i šire zajednice. Rijeka Crnojevića - gradski podcentar sa gravitacionom zonom od 1800 stanovnika i dnevnom posjetom od 1000 turista u sezoni u planskom periodu očekuje znatno jačanje urbanih servisa posebno uslužnog sektora. Ruralni podcentri (Njeguši, Čevo i Trešnjevo) sadržajem urbanih servisa u oblasti obrazovanja, zdrastva, društvenih aktivnosti i dnevnih usluga, treba da obezbijede potrebe stanovništva (u prosjeku oko 700 stanovnika) i odgovarajuće praćenje privrednih aktivnosti. Centri mjesnih zajednica obezbjeđjuju elementarne potrebe lokalnog stanovništva (najviše do 350 stanovnika) kao i podršku pređvidjenih aktivnosti, posebno turizma. Osnovni izgradjeni sadržaji kod jednog broja zajednica postoje, medjutim njihova aktivnost je niska ili ugašena, dok su u Gornjem Ceklinu i Komarnu ispod prosjeka razvijeni Izvod iz Generalnog urbanističkog plana Cetinja (1990) Generalnim urbanističkim planom obuhvaćen je prostor kotline Cetinjskog polja, djelovi zaravni Konaka južno od grada i Belvederska udolina. GUP-a obuvata dio teritorije mjesnih zajednica Cetinja i Bajica i male segmente teritorije Konaka i Ceklina. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 53

59 Površina iznosi oko ha što čini 1,7 % teritorije Prijestonice. Osnovno opredeljenje usmjereno je prema kvalitativno novim odnosima izmedju urbane strukture i okruženja, uz posebni naglasak na očuvanje nasledja i unapredjenja specifičnih funkcija Cetinja. Polazna opredjeljenja u prostornoj organizaciji su: Očuvanje naslijedjene strukture u svim segmentima, kroz zaštitu u izvornim okvirima,na urbanom i ruralnom području; Uspostavljanje ravnoteže razvoja strukture grada i okruženja, stvaranjem novih područja za izgradnju izvan platoa polja. Zaštita poljoprivrednih površina uz povećanje ekoloških vrijednosti i pošumljavanje kamenjara, kao mjere revitalizacije narušenog ambijenta okruženja Rješavanje konflikta na ograničenom prostoru, izmedju industrijskog trenda razvoja i orijentacije na akademske i turističke funkcije, kvalitativnim promjenama u procesu proizvodnje i smanjenjem potreba za prostorom. Slijedeći ove postavke, formiran je model čiji se odnosi zasnivaju na: Dogradnji postojeće urbane (gradske) strukture, uz limitiranje broja stanovnika (12.800) i jačanja sadržaja djelatnosti. Podsticanju demografskog rasta prigradskih naselja (6200), kroz područja novih zona izgradnje. Formiranju proizvodnih i servisnih zona izvan područja polja (Zona H i N), uz kompaktniju organizaciju postojećih. Funkcionalna organizacija Istoriskog jezgra, podržana sadržajem uz Bulevar, prihvata centralne aktivnosti. Stambene zone u gradskom području organizovane su u tri zajednice (A, B, C), sa odgovarajućim pratećim sadržajima. Stambene jedinice u Grudi (D) i Bajicama (G), na prigradskom području, sa pratećim sadržajima obezbjedjuju relativnu samostalnost, dok su ostale zone stanovanja (E, F) pretežno oslonjene na centralno područje. Na planu podizanja ekoloških vrijednosti i očuvanja ambijenta okruženja naglasak se stavlja na integraciju urbanog i vangradskog zelenog kompleksa, revitalizaciju bašta u izgradjenoj perifernoj zoni, a posebno kroz zaštitu poljoprivrednih površina. Visoki stepen prisutnih prirodnih hazarda, tretiran kao dio strategije razvoja, sproveden je: Na planu smanjenja seizmičkoa hazarda, dispersnom organizacijom izgradjene strukture i izborom za nove zone stabilnih i pogodnih terena. Na planu zaštite od poplava teritorije grada, integralnim rešenjem hidrotehničkog i razvojnog aspekta, oslonjenog na višenamjenski tunel za odvodjenje velikih voda,uz kordinaciju zaštite na područja izvan prostora GUP-a. GUP-om se predviđa rast zauzetosti terena od svega 4%. Pri tome obim raščišćavanja iznosi svega 1,6% od postojećeg izgrađenog fonda, dok izgradnja novih objekata učestvuje sa 6% (oko m² novih objekata), obuhvatajući i obnovu»lokande«. Na užem području GUP-a identifikovane su slijedeće prostorne cjeline sa funkcionalnim podzonama: Zona A - Istorijsko jezgro, centralno gradsko područje sa podzonama: A1 gradsko jezgro, A2 sportski centar, A3 parkovska zona i A4 Stari "Obod". MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 54

60 Zona B - Aerodrom, stambena zajednica,sa podzonama: B1 stambena zona i B2 stambena zona. Zona C - Bogdanov kraj, stambena zajednica opremljena centralnim sadržajima, sa podzonama: C1 zona kulturno-obrazovnog centra, C2 stambena zona Bogdanov kraj, C3 stambena zona. Na prigradskom području to su: Zona D - Gruda, prigradsko naselje, sa podzonama: D1 stambena zona Gruda, D2 stambena zona Podgranicom, D3 servisna zona"bojana", D4 stambena zona Donje polje i D5 stambena zona Borovik, D6 slivno područje Borovika. Zona E - Donji kraj, stambeno naselje sa podzonama E1 stambena zona špađijeri i E2 stambena zona Iva-niševidi. Zona F - Crna greda, stambena zona. Zona G - Bajice, prigradsko naselje sa podzonama: G1 selo Bajice, G2 Bajice - Polje i G3 Bajice -Osoje. Zona I - industrijska zona, sa podzonama: I1 - Novi Obod, I2 - Košuta, I3 - Servisna zona i I4 Stambena zona. Zona H - Zagrablje, industrijsko servisna zona, sa podzonama: H1 nova industrijskoservisna zona i H2 zona posebne namjene. Zona N - Belveder, sa podzonama: N1 turistička zona, N2 zona komunalnih uredjaja kanalizacije, N3 rezervna zona stanovanja i N4 spomen šuma "Belveder". MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 55

61 Izvod iz Detaljnog urbanističkog plana Cetinja - Urbanistički projekat Istorijsko jezgro Cetinje (1990). Urbanističkim projektom je obuhvaćena uža zona istorijskog nasljeđa oformljena uglavnom do kraja XIX vijeka (pjaca), sa neodoljivim zelenim i pejzažnim kompleksom ukupne površine 1578 ha. U strukturi građe tkiva izdvajaju se sledeći kompleksi kao prostorne i funkcionalne cjeline: urbani nukleus manastira Ćipura i Biljarde oslonjen na iskonski pejzaž livada i kamenih litica Orlovog krša s jedne i monumentalno zdanje Vladinog doma s druge strane nosi pečat istorije i muzejskih funkcija. gradsko tkivo oformljeno uz Njegoševu i Bajovu ulicu sa centralnim i kulturnim funkcijama i stanovanjem. rudimentarna ruralna struktura Medovine. kompleks sportskog centra sa Vojnim stanom. zona parkova sa hotelskim kompleksom bolnički kompleks. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 56

62 Oformljene funkcionalne i prostorne cjeline po sklopu i stepenu izgradjenosti izdvajaju u prostoru urbani nukleus i kompaktno gradsko tkivo, sa jedne strane (33,0 ha) i parkovske komplekse i pejzažno zelenilo (oko 25,0 ha), s druge strane. Koncept revitalizacije sprovodi se na principu: zaštite prostorne strukture spomeničkih objekata i sklopova autentične fizionomije, uređenja prostora koji će dovesti u skladu nasleđe, ambijent, funkciju prostora i okruženje, podrške sadržaja i dopune novih koji afirmišu kulturnu tradiciju i istorijski kontinuitet, prisne veze namjernika, posjetioca i turista sa stanovništvom grada, stvaranja žive ali ne i bučne atmosfere animiranjem života ulice, parkova, rekreativnih i sportskih površina, razvoja i podsticaja specifičnih djelatnosti ljudskog duha, produkata tradicije i kulture. Saobraćajni model orijentisan je na funkcionisanje.jezgra primarno kao pješačke zone. Njegoševa ulica kao arterija i koridor: Trg - Manastir čine osnovu sistema, kojim se ostvaruju prisni kontakti u strukturi jezgra, izvan protoka kolskog saobraćaja. U ovim okolnostima, kolski saobraćaj vodjen je obodom ove zone, što je zahtijevalo izgradnju podvožnjaka 60 m i prosijecanje kompleksa "Oboda", da bi se obezbijedilo nesmetano funkcionisanje oba sistema u optimalnim uslovima. S druge strane, nametnuo se zahtjev za rekonstrukcijom pješačkih površina (zastora i niveleta) uvodjenjem obrade koja će asocirati na već iščezle ambijente i specifičnu atmosferu (kaldrma, kunete, svijetla. zastori od "muline") Izvod iz Urbanističkog projekta istorijskog jezgra Rijeke Crnojevića (1994) Program razvoja Rijeke Crnojevića se zasnivao na demografskoj stabilizaciji naselja (550 st.), jačanju urbanih funkcija, unapredjenju postojećih kapaciteta prerade i ulova ribe, razvoju lokalne flote i sadržaja za prihvat i promet turista (50 ležaja) i izletnika (1000 dnevno). Užim prostorom Rijeke zahvaćena je površina od 75,0 ha, sa obije obale, obuhvatajući postojeće izgradjene zone, partije padina, plato Riječkog grada i dolinu vodotoka. Model prostorne organizacije Rijeke Crnojevića, slijedeći korito istoimenog vodotoka, izrazito je longitudinalnog karaktera. Iz relativno kompaktno izgradjenog tkiva, formiranog mješovitom stambeno-poslovnom strukturom objekata u okviru gradskog jezgra, naselje se razvija: prema istoku, determinisano zonom industrije - na lijevoj, i pristaništem Lipovik - na desnoj obali rijeke, a prema zapadu, do samog izvorišta vodotoka - Obodske pećine. Polazeći od planskog opredjeljenja za razvoj područja Rijeke Crnojevića, kao prvi konkretni zadatak postavila se revitalizacija gradskog jezgra. Sa planskog i programskog aspekta nastojalo se favorizovati i nadopuniti kulturno naslijedje, kroz turizam kao prioritetnu djelatnost, a rekonstrukcijom postojeće urbane cjeline i novom programskom organizacijom stvoriti uslovi za oživljavanje gradskog jezgra, kao polazne tačke svih aktivnosti na širem području Izvod iz Plana uredjenja naselja Njeguši (1982) Koncept se bazira na ulozi i značaju naselja i na predvidjenom optimalnom broju stanovnika stanovnika te prostornim datostima uz uzimajući u obzir faktore ograničenja i determinante razvoja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 57

63 Za Njeguše je ovim planom uredjenja značajan porast u uzdužnom smjeru sjever-jug tj. Erakovići-Raičevići. Naselje se povezuje na put Kotor-Cetinje sa lokalnim (sabirnim) putevima. Uz glavni put, malo odmaknut od naselja, pređvidjen je u Vrhpolju centralni dio Njeguša sa svim centralnim djelatnostima kao što su: trgovina, upravne službe, zdravstvo, turizam i ugostiteljstvo, pošta itd. Školstvo i kulturno-društvena djelatnost predvidjeni su u starom Zadružnom domu izmedju Vrhpolja i Erakovića; uz taj program predvidjena je i rekreacija i sport. Turističko stacionarni kapaciteti nalaze se zapadno ispod Erakovića gde već postoji odmaralište (Hotel Salvin ) koje će biti samo dopunjeno rekreacijskim programom u zatvorenim prostorijama. Industrijska djelatnost je isto tako prostorno definisana već započetim objektima - nalazi se ispod Raičevića i kod centra Vrhpolja. Površine potrebne za izgradnju štala i privrednih objekata za stočarstvo pređvidjene su na najnižem djelu Gornjeg polja, kod Vratnica kako bi bili funkcionalno najbolje vezani na pašnjake a uz put Kotor-Cetinje ta djelatnost je dobro vezana kako sa industrijskom zonom u Njegušima, tako i sa ostalim većim centrima što su Cetinje i Kotor. Lokacija se preko puta vezuje na travnjake koji su egzistencijalni za naselje Vrba. U tom naselju ne pređvidjaju se nikakve bitne promjene osim što je data mogućnost proširenja naselja novim stambenim kućama, isključivo za potrebe autohtonog stanovništva. Planom uredjenja područje je vikend kuća kod Vratnica zaokruženo na levoj strani puta Kotor-Cetinje, a buduće proširenje na tom području je ograničeno. Na desnoj strani puta na Gornjem polju potrebno je zabraniti svaku novogradnju u korist očuvanja zemljišta za namjene stočarstva. Ukoliko bi se ukazala potreba za novogradnju stambenih objekata sa turističkom motivacijom - vikendice, turistički apartmani i sl.) oni bi se mogli realizovati na neobradivom prostoru kod Krsca. Pošto je ova lokacija prilično udaljena od centra Njeguši u njenom sastavu je predvidjen i ugostiteljsko-zabavni centar zajedno sa trgovinom i prema potrebi još nekim turističkim programom Izvod iz strateškog plana razvoja Prijestonice Cetinje (2012) U skladu sa Strategijom regionalnog razvoja Crne Gore i Zakonom o regionalnom razvoju (''Sl. list Crne Gore'', 20/2011), kao i Pravilnikom o metodologiji za izradu strateškog plana razvoja jedinice lokalne samouprave, Prijestonica Cetinje pristupila je izradi Strateškog plana razvoja za period godine. Njegovom izradom lokalna uprava nastoji da stvori uslove za brži lokalni održivi razvoj. Uprkos ekonomskoj krizi, nastoji se da se pronađu alternativni izvori sredstava za dalja ulaganja u infrastrukturu, smanjenje nezaposlenosti u odnosu na prosjek u državi, da se zaštiti životna sredina i vodi računa o potrebama najugroženijih grupa građana. Strateškim planom su definisane prioritetne oblasti, odnosno prioriteti koje treba da doprinesu postizanju strateškog cilja. Svaki prioritet predstavljen kroz niz mjera u nekom sektoru/oblasti i predstavljaju okvir za pripremu i izradu konkretnih razvojnih projekata. Svaka mjera bi trebalo da obuhvati jedan ili više razvojnih projekata. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 58

64 U skladu sa prethodno definisanim dugoročnim ciljem i prioritetima, u Strateškom planu razvoja je dat pregled projekata čija realizacija je planirana u okviru Strateškog plana razvoja Prijestonice Cetinje za period Realizacija projekata u okviru usaglašenih prioriteta i mjera je u funkciji je ostvarenja dugoročnog strateškog cilja. U skladu sa Zakonom o regionalnom razvoju (član 20, stav 2), razvojni projekti su projekti izgradnje i/ili rekonstrukcije saobraćajne, komunalne, obrazovne, zdravstvene, socijalne i energetske infrastrukture i infrastrukture u funkciji zaštite životne sredine, očuvanja i održivog korišćenja kulturnih dobara i unaprjeđenja kapaciteta naučnih, obrazovnih, zdravstvenih, kulturnih i drugih institucija, kao i drugi projekti koji su u funkciji unapređenja životnog standarda i razvoja Crne Gore. U određivanju prioritetnih projekata, pored mogućnosti za finansiranje bilo iz kapitalnog budžeta, bilo iz državnog budžeta ili sredstvima donatora, lokalna uprava će se voditi sledećim kriterijuma: uticaj projekta za strateški cilj, uticaj na investicije i nova radna mjesta, izvodljivost, vremenski okvir za realizaciju, učešće poslovnog sektora, usklađenost sa ostalim prioritetima i projektima Izvod iz lokalnog energetskog plana Prijestonice Cetinje (2013) Lokalni energetski plan kroz sveobuhvatan pregled trenutne potrošnje i proizvodnje energije i energenata, kao i sagledavanjem mogućnosti za efikasnijim snabdijevanjem energije, njenom distribucijom i korišćenjem, definiše aktivnosti za unapređenje lokalne energetike. Lokalni energetski plan predstavlja zakonsku obavezu lokalnih samouprava u skladu sa Zakonom o energetici ( Službeni list CG, br. 28/10), ali i priliku da se korišćenjem načela razvoja energetike definisanih Energetskom politikom Crne Gore do godine ( Službeni list CG, xx/11) i Strategijom razvoja energetike Crne Gore do godine ( Službeni list CG, xx/08) prepoznaju konkretne aktivnosti koje je moguće realizovati na nivou svake od lokalnih samouprava. Lokalni energetski plan pripremljen je za period od deset godina, a odnosi se na cjelokupno područje Prijestonice Cetinje. Ciljevi Lokalnog energetskog plana su: Identifikacija trenutnog stanja potrošnje i proizvodnje energije i energenata na području Prijestonice Cetinje, kao i grubo definisanje plana za buduće energetske potrebe (Poglavlja 1-5); Identifikacija potencijala za efikasnije korišćenje, distribuciju i proizvodnju energije i energenata, kao i korišćenje sopstvenih prirodnih resursa za zadovoljenje energetskih potreba proizvodnjom energije na teritoriji Prijestonice Cetinje (Poglavlje 6); Definisanje aktivnosti koje uzimajući u obzir trenutno stanje, prioritete razvoja Prijestonice, potencijale i planiranu buduću potrošnju, predstavljaju korake ka održivom razvoju energetike na teritoriji Prijestonice (Poglavlja 7-9). Lokalnim energetskim planom uradjena je analiza emisija, a inventar emisija gasova staklene bašte (GSB) prikazan se odnosi na finalnu potrošnju energije. Na osnovu bilansa potrošnje energije za baznu godinu, koja je detaljno analizirana i definisanih faktora emisije za određenu vrstu i način upotrebe goriva (IPCC), izračunat je nivo emisija izražen u CO 2eq. Prijestonica ima dobro povezan 35 kv sistem, koji zahtjeva dodatna ulaganja, kao i radijalno razvijen 10 kv i niskonaponski sistem kako je to navedeno u podpoglavlju Ukoliko se MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 59

65 razmatra mogućnost priključenja novih proizvođača na elektroenergetski sistem, potrebno je napraviti razliku između mogućnosti za priključenje manjih sistema, do 20 kw, odnosno 50 kw i većih sistema. Proizvođač električne energije iz obnovljivih izvora energije u postrojenjima instalisane snage do 20 kw ili visokoefikasne kogeneracije u postrojenjima instalisane snage do 50 kwe ima pravo na razmjenu električne energije koju u toku godine predaje u sistem ili povlači iz distributivnog sistema. Ovakvi sistemi mogli bi dovesti i do podizanja kvaliteta snabdijevanja električnom energijom, stabilizacije naponskih prilika radijalnih i dugih izvoda iz trafostanica. U tu svrhu se u slučaju Prijestonice mogu iskoristiti potencijali obnovljive energije, odnosno solarne energije, energiju vjetra i biomase. Za nešto veće sisteme distribuiranih izvora, u toku godine urađena je Studija o priključivanju i radu distribuiranih izvora energije u elektroenergetskom sistemu Crne Gore. Ova studija daje tehničke preporuke za priključenje distribuiranih izvora na elektroenergetski sistem. Na teritoriji Prijestonice, studija je razmatrala i mogućnost priključenja solarne elektrane instalisane snage 1,2 MW na području Katunske nahije, odnosno naselja Čevo. pokazalo se da su u slučaju pomenute elektrane neophodne određene intervencije u lokalnoj 10 kv mreži. Međutim, ukoliko se razmatra mogućnost priključenja elektrana većih kapaciteta, isto bi zahtijevalo detaljno razmatranje efekata i investicija u distributivne mreže na širem prostoru Izvod iz Menadžment plana Cetinja (2009) Menadžment plan Cetinja sadrži identifikaciju, opise i menadžment svih aspekata Istorijskog jezgra. Plan prepoznaje sva pitanja značajna za zaštićeno jezgro, posebno rizike i prijetnje, predlaže politike, daje smjernice i mjere u cilju očuvanja i korišćenja njegovih vrijednosti. Glavni cilj Menadžment plana Istorijskog jezgra Cetinja je da zaštiti, valorizuje i promoviše vrijednosti kulturne i prirodne baštine, odnosno obezbjedi djelotvornu zaštitu izuzetnih vrijednosti i uspješno upravljanje zaštićenom cjelinom. Kao strateški plan, koji prevashodno postavlja okvir za integralno upravljanje, doprinosi boljem razumijevanju vrijednosti Istorijskog jezgra, promoviše resurse kulturne baštine i njihovo korišćenje kao potencijal za napredak lokalne zajednice i njenih građana. Planom se opisuje status, autentičnost i integritet vrijednosti Istorijskog jezgra Cetinja, poglavlje 2, koji predstavljaju polaznu osnovu za sve upravljačke aktivnosti i neophodan preduslov za razumjevanje njegovih kvaliteta. U cilju djelotvornije zaštite Istorijskog jezgra, Planom se ukazuje na značaj utvrđivanja zaštićene okoline i njenih granica, kao neophodnog instrumenta zaštite naslijeđenih vrijednosti. Plan daje, u poglavlju 3, ciljeve i evropske principe zaštite nepokretnih spomenika kulture, koji arhitektonsku baštinu integrišu u jedan širi sistem cjelovitog očuvanja i zaštite. Istorijski razvoj Cetinja i način života na Cetinju, poglavlje 4, su posebno obrađeni s obzirom na to da je sveobuhvatno poznavanje istorijskih vrijednosti i tradicije osnova za upravljanje resursima. U poglavlju 5 su identifikovane i opisane izuzetne kulturne, prirodne i društveno-ekonomske vrijednosti, radi prepoznavanja mogućnosti koje one pružaju za razvoj Cetinja i šireg kulturnog i prirodnog okruženja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 60

66 Menadžment plan, u poglavlju 6, sadrži faktore koji ugrožavaju vrijednosti, trenutne i buduće prijetnje i izazove, među kojima posebno mjesto zauzimaju nebriga i nekontrolisani urbani razvoj. Na osnovu svih saznanja, do kojih se došlo procesom izrade Menadžment plana, u poglavljima 7 i 8 prezentirani su potencijali razvoja i vizija za petnaestogodišnji period. Budući razvoj Cetinja, Istorijskog jezgra i šireg okruženja moguć je putem promocije bogatog graditeljskog, istorijskog, kulturno-umjetničkog, ambijentalnog i duhovnog nasljeđa. Opšti ciljevi Menadžment plana, sadržani u poglavlju 9, definisani u cilju ostvarenja vizije razvoja zaštićenog Istorijskog jezgra Cetinja, za višegodišnji period. Ključna pitanja od kojih zavisi djelotvornost upravljanja kulturnom i prirodnom baštinom Istorijskog jezgra Cetinja, sadržana su u poglavlju 10. U tom smislu, Planom su prepoznata najznačajnija pitanja koja se odnose na politički i pravni okvir zaštite, stanje kulturne baštine i životne sredine, stanje infrastrukture zaštićenog područja i menadžmenta u turizmu, na kadrovske potencijale i, prijedlog mjera. Za implementaciju Menadžment plana, u poglavlju 11, sadržana je detaljna struktura, finansiranje i obaveze upravljačkog sistema i kontrolnih mehanizama. Poseban segment Menadžment plana predstavlja Akcioni plan, koji ukazuje na prioritetne aktivnosti i mjere u kratkoročnoj, srednjoročnoj i dugoročnoj perspektivi, sa nosiocima aktivnosti i indikatorima uspjeha. Menadžment plan Cetinja utvrdio je slijedeći prijedlog mjera : Zbog nepostojanja jasne stregije razvoja grada, neophodno je u skladu sa prepoznatim opštim ciljevima Menadžment plana, uraditi dugoročnu strategiju razvoja grada. Neophodno je osnivanje organa lokalne uprave za poslove kulture Sekretarijata za kulturu, Savjeta Prijestonice za kulturu i opštinskih institucija za kulturu (Centar za kulturu i Gradski muzej sa umjetničkom galerijom). Valorizacija i revalorizacija zakonom zaštićenih spomenika kulture, kao i adekvatna valorizacija nepokretnih objekata i pokretnih predmeta, koji u sebi imaju vrijednosti za status spomenika kulture. Takođe, neophodno je u cilju sprovođenja ove mjere, što prije realizovati sve aktivnosti predviđene Zakonom, a koje se odnose na formiranje validne dokumentacije o spomenicima kulture, a prevashodno utvrđivanje granica zaštićene okoline. Valorizacija šireg konteksta Istorijskog jezgra Cetinja u cilju utvrđivanja kulturnog pejzaža. Obnoviti pozorišni muzej u Zetskom domu i osnovati Muzej knjige u zgradi bivšeg Francuskog poslanstva. Podizanje svijesti o značaju Istorijskog jezgra Cetinja, je imperativ za razumijevanje, uvažavanje i korišćenje naslijeđenih vrijednosti. Uspostavljanje i jačanje koordinacije među svim subjektima zaduženim za zaštitu, očuvanje i korišćenje je preduslov za valjano upravljanje Istorijskim jezgrom. Posebno je značajna saradnja organa Prijestonice nadležnog za poslove urbanog planiranja i Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Sprovođenje svih mjera propisanih zakonima vezanih za sprečavanje nelegalne gradnje, zaštitu spomenika kulture. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 61

67 Uraditi program sanacionih mjera za nelegalno izvedene intervencije na objektima. Ubrzati proces inoviranja i usvajnja Zakona o kulturnim dobrima, kao krovnnog zakona iz oblasti kulturne baštine, kao i zakona o muzejskoj, bibliotečkoj i arhivskoj djelatnosti. U Statutu Prijestonice neophodno je definisati značaj i odnos Prijestonice prema Istorijskom jezgru. Hitno pristupiti izmjenama i dopunama urbanističkih planskih dokumenata: Urbanističkog projekta Istorijskog jezgra Cetinja, Detaljnog urbanističkog plana Centra, Prostornog urbanističkog plana Urbanističkim projektom predvidjeti sanaciju postojećeg stanja degradiranih djelova prostora ugroženih gradnjom podvožnjaka i parking prostora. Obezbjediti usklađenost koncepta razvoja i arhitektonskog pristupa sa kriterijumima zaštite graditeljske baštine i karaktera zaštićenog urbanog tkiva. Obezbijediti potreban broj stručnog kadra za poslove proučavanja, zaštite, konzervacije, restauracije graditeljskog nasljeđa, planiranja, projektovanja i izvođenja radova u zaštićenom području, kustosa, i dr. Obezbijediti odgovarajuću fizičku zaštitu kulturne baštine, adekvatnog prostora za prezentaciju pokretnog spomeničkog fonda, muzejskih depoa, prostora za prezentaciju i prodaju promo materijala, suvenira, antikviteta, izložbenih prostora, opreme za čuvanje, zaštitu i konzervaciju muzejskog materijala. Stvoriti osnovne pretpostavke za uvođenje spomeničke rente po osnovu korišćenja poslovnih prostora, obavljanja privredne djelatnosti i pružanaj određenih usluga u Istorijskom jezgru Cetinju. Intenzivirati naučno-istraživački rad i sistematska istraživanja. Izvršiti arheološko rekognosciranje prostora cetinjske Prijestonice. Obezbijediti finansijsku podršku vlasnicima privatnih zbirki u cilju zaštite, održavanja, prezentacije i valorizacije. Unaprijediti, zaštititi i bolje valorizovati dva nacionalna parka Lovćen i Skadarsko jezero. Unaprijediti uređenje i održavanje gradskih parkova. Obezbijediti poštovanje propisa pri sakupljanju ljekovitog bilja, korišćenju prirodnih vrijednosti. Obezbijediti uslove za razvoj turizma i ugostiteljstva, trgovine i pružanje raznih usluga, u obimu i oblicima koji ne ugrožavaju stvoreni ambijent i prirodnu sredinu. U cilju pravilne turističke valorizacije navedenih potencijala, potrebno je sprovesti istraživanja tržišta i utvrđivanje ciljnih grupa turista za Cetinje. U skladu sa PP CG i DUP-om Cetinja utvrditi nedostajuće smještajne i ugostiteljske kapacitete viših kategorija (3 5 zvjezdica) i u vidu javno privatnih partnerstava, kao i u saradnji sa donatorima i investitorima, iznaći najpovoljnija implementaciona rješenja, ne samo za Cetinje već i za šire regionalno područje. Razvijati izdavačko-štamparsku djelatnost, izradu lake kartonske i druge ekološki čiste ambalaže, korišćenje mineralnih sirovina kamena i bijelog boksita. Podsticati i razvijati uslužno zanatsvo kroz organizaciju sitne zanatske proizvodnje, naročito unikatne i maloserijske (izrada umjetnina i suvenira karakterističnih za Cetinje). Obezbijediti kvalitetnu i sigurnu saobraćajnu povezanost Cetinja sa Glavnim gradom i Primorjem (savremenim autoputem), kao i zaobilaznicu oko Cetinjskog polja pravcem prema Kotoru, granici sa BIH i Nikšiću. Kvalitetno riješiti ulaz u grad iz pravca Podgorice i Budve. Trajno i optimalno riješiti problem autobuske stanice. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 62

68 Trajno i optimalno riješiti lokaciju za smještaj vatrogasne službe. Riješiti pitanje parking prostora, ukloniti olupine i teške kamione i priključna vozila iz grada, a posebno iz Istorijskog jezgra, izmjestiti Carinsku ispostavu iz grada. Trajno i optimalno riješiti pitanje snabdijevanja Cetinja vodom i permanentno raditi na rekonstrukciji i sanaciji vodovodne mreže, fekalne i atmosferske kanalizacije i stvoriti uslove da svi objekti u Cetinjskom polju budu priključeni na kanalizacionu mrežu. Trajno i kvalitetno riješiti odvod atmosferskih I otpadnih voda iz Cetinjskog polja i na taj način riješiti opasnost od poplava. Kvalitetno riješiti problem čvrstog otpada. Intenzivno raditi na zamjeni vazdušnih vodova za električnu energiju sa podzemnim vodovima na cijelom području Cetinjskog polja, ugraditi nove savremene trafostanice na kritičnim mjestima u gradu i rekonstruisati dalekovode prema Rijeci Crnojevića, Podgoru i Vrelima Projekat žičare Kotor Ivanova Korita (Lovćen) Cetinje Glavni cilj projekta žičare je da se poveže Prijestonicu Crne Gore sa turističkim centrom u Boki Kotorskoj sa sjeverozapadne strane planine Lovćen. Na takav način, turističko područje, čije je srce Nacionalni park Lovćen, treba da bude povezano sa savremenim sistemom sa adekvatnom saobraćajnom infrastrukturom kao i sa inteligentnim menadžmentom posjetilaca i zaštićenog područja godine, Vlada Republike Crne Gore donijela je konačnu odluku da gradi žičaru od Duba blizu kotorskog tunela do Njegoševog mauzoleja na Jezerskom vrhu (1.659 m). Tako bi se ostvario davnašnji san da se olakša pristup Nacionalnom parku Lovćen i jednom od najvažnijih znamenitosti zemlje. Ali ovo je više od toga, t.j. važan korak da se postigne cilj Crne Gore da poboljša svoju turističku privredu i da je čini jednim od najvažnijih stubova rasta i bogatstva mlade zemlje. Projekat žičare predstavlja šansu za povezivanje Cetinja sa Bokom Kotorskom, Nacionalnim parkom Lovćen i Njegoševim mauzolejom, na savremen i turistički atraktivan način. Projekat žičara do Nacionalnog parka Lovćen nije samo nova turistička infrastruktura za ovo područje. Treba da bude važan korak u ekonomskom razvoju i dobrobiti Crne Gore na isti način kao što treba da bude očuvanje jedinstvenog pejzaža i životne sredine sa održivom turističkom infrastrukturom. U pogledu turizma, planirana žičara do Lovćena ne samo da bi predstavljala centralni projekat za područje Bokokotorskog zaliva, već i za državu Crnu Goru. To bi bila najduža žičara na Jadranskoj obali sa posebnim akcentom na uživanju u putovanju sa nivoa mora do 1657 m visokog Lovćena i do Prijestonice Crne Gore, Cetinja. Studijom izvodljivosti analizirane su dvije trase: Kotor do planine Lovćen i od Cetinja do Lovćena. Nakon određivanja lokacija stanica za trasu 1 i trasu 2, Studijom izvodljivosti kao sistem transporta (prevozno sredstvo) je odabrana žičara sa gondolama za putnike. Predviđen tip žičare je isklopiva gondola sa šest ili osam sjedišta za jednostavno ukrcavanje i iskrcavanje što je u opštoj upotrebi na skijalištima i turističkim odmaralištima. Ovaj sistem omogućava gondoli da putuje kroz terminale pri veoma maloj brzini prije ubrzavanja do 6 metara u sekundi. Broj nosača varira u skladu sa zahtjevima. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 63

69 Dužina i trase 1 i trase 2 pojedinačno bila bi oko 7.5 km (ukupno oko 15 km). Sistem žičare može biti istog tipa na trasi 1 od Ivanovih Korita do Kotora i na trasi 2 od Cetinja do Ivanovih Korita. Ovo omogućava isplativu izgradnju, održavanje i štedi inventar. Sinergija bi se takođe primijenila i na osoblje. Stanica na Ivanovim Koritima bi funkcionisala kao presjek dvije trase žičare: jedne koja dolazi iz Kotora/Duba i druge sa Cetinja. Stanica CETINJE Lokacija za polaznu stanicu se nalazi direktno uz planiranu zaštićenu zonu (buduća UNESCO-va svjetska kulturna baština) Cetinja. Kako se ne bi narušila ova lokacija (park, pozorište na otvorenom), stanica će se postaviti na oko 1,50 m ispod površine. Na ovaj način i uz nasip prema parku, veliki dio bazne stanice u suštini nestaje u terenu. Samo vrh krova ostaje vidljiv kao horizontalna linija. Kako bi bio još manje vidljiv, krov stanice će biti pokriven slojem trave. Pored toga, osa kabla žičare (dužina i visina) je tako postavljena da ne narušava otvorenu pozornicu (amfiteatar). Stanica IVANOVA KORITA Krajnja stanica (i za žičaru iz Cetinja i iz Duba) se nalazi u ravnici Ivanova Korita u sredini Nacionalnog parka Lovćen. U ovom krhkom prirodnom ambijentu, obim izgradnje je sveden na minimum koji se odnosi samo na ono neophodno jedino što se vidi je zaštitni krov koji pokriva stanicu (zaštita od vremenskih prilika, kiše, snijega, sunca i vjetra) i žičara. Stanica na Ivanovim Koritima će biti raskrsnica dvije trase žičare: jedne koja dolazi iz Kotora/Duba i druge iz Cetinja. Stanica KUK Smještena je na vrhu sa pogledom na Kotor, sa velikim krovom koji je pokriva slično stanici na Ivanovim Koritima. Pristupna staza vodi od zapadnog dijela stanice do platoa sa prelijepim pogledom na Bokokotorski zaliv. Kao plan za budućnost, predloženo je da se na ovom mjestu nađe restoran Osnovna pitanja koja će biti razmatrana u okviru SPU Prirodne karakteristike područja, stvorene vrednosti i plan za naredni planski period predstavljaju osnovu za procjenu ekološkog kapaciteta prostora i sprečavanje mogućih konflikata u prostoru. Prema karakteru planiranih namena i postojećem stanju životne sredine, izvesno je da će se posebna pažnja posvetiti mogućem uticaju na: predeone i ambijentalne vrednosti prostora, prirodne i kulturne vrednosti prostora, moguće zagađenje osnovnih činilaca životne sredine u planskom području i njegovom okruženju (voda, vazduh, zemljište), biodiverzitet, povećanje intenziteta buke, socijalne i ekonomske činioce razvoja. U tom kontekstu će se pažljivo analizirati predviđena planska i koncepsijska rešenja namenjena razvoju planskog područja na način da se na minimum svedu moguće negativne implikacije planiranih namena na prirodu i životnu sredinu. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 64

70 Naime, značaj prostora koji je predmet PUP-a u kontekstu zaštite, ali i u kontekstu mogućeg i željenog razvoja, zahteva sagledavanje mogućih problema u širem kontekstu, što je i urađeno u okviru Izveštaja o strateškoj procjeni uticaja predmetnog plana na životnu sredinu i elemente održivog razvoja (socio-ekonomski aspekt razvoja). Specifičnost predeonih i ambijentalnih vrednosti prostora će u tom smislu imati poseban značaj, posebno u sagledavanju interakcije planiranih namena, jedne strane, i mogućnosti zaštite prostora, s druge strane Zakonska regulativa Za izradu i sprovodjenje mjera ove Strateške procjene uticaja na životnu sredinu relevantni su sledeći propisi: Zakon o životnoj sredini ( Službeni list CG, broj 48/08, 40/10 i 40/11) definiše osnovne principe zaštite među kojima su prvenstveno očuvanje prirodnih vrijednosti, procjena uticaja na životnu sredinu, ponovna upotreba i reciklaža, zagađivač plaća, korisnik plaća, te javnost podataka i obaveza obavještavanja. Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu ( Službeni list CG, br. 80/05, 40/10, 73/10 i 59/11) propisuje obavezu izrade strateške procjene za planove, programe i druga strateška dokumenta, čime se obezbjeđuje osnova za efikasnu zaštitu životne sredine i primjenu principa održivog razvoja u toku njihove izrade i pri odlučivanju o konačnim rješenjima. Prilikom izrade Strateške procjene uticaja na životnu sredinu moraju biti uzete u obzir sledeće karakteristike uticaja: vjerovatnoća, intenzitet, složenost/reverzibilnost, vremenska dimenzija (trajanje, učestalost, ponavljanje), prostorna dimenzija (lokacija, geografska oblast, broj izloženih stanovnika, prekogranična priroda uticaja), kumulativna i sinergijska priroda uticaja, i druge karakteristike uticaja 1. U članu 2 ovog zakona utvrđeni su osnovni ciljevi strateške procjene, i to: 1. Obezbjeđivanje da pitanja životne sredine i zdravlja ljudi budu potpuno uzeta u obzir prilikom razvoja planova ili programa; 2. Uspostavljanje jasnih, transparentnih i efikasnih postupaka za stratešku procjenu; 3. Obezbjeđivanje učešća javnosti; 4. Obezbjeđivanje održivog razvoja; 5. Unaprjeđivanje nivoa zaštite zdravlja ljudi i životne sredine. Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu propisane su sljedeće faze u postupku izrade strateške procjene: 1. Odlučivanje o potrebi izrade strateške procjene; 2. Utvrđivanje obima i sadržaja izvještaja o strateškoj procjeni; 3. Odlučivanje o davanju saglasnosti na izvještaj o strateškoj procjeni. Zakonom o zaštiti prirode ( Službeni list CG, br. 51/08, 21/09, 40/11) uređuje se zaštita i očuvanje prirode, kroz održivo korišćenje prirodnih resursa a u prostorno-planskoj i projektnoj dokumentaciji kroz propisivanje mjera i uslove zaštite prirode. Za planirane projekte, radnje i aktivnosti za koje je zakonom utvrđena obaveza izrade procjene uticaja na životnu sredinu, ocjena prihvatljivosti je sastavni dio procjene uticaja na životnu sredinu. 1 Različite vrste uticaja mogu se definisati kao: 1. Neposredan uticaj: utvrđuje se ako se sa planom predviđa zahvat u životnoj sredini, koji ima na terititoriju plana neposredan uticaj na izabrane indikatore stanja životne sredine. Utvrđeno područje neposrednog uticaja zavisi od stanja na terenu, detaljnih podataka o sprovođenju zahvata u životnu sredinu i od ostalih značajnih okolnosti. 2. Širi uticaj: se utvrđuje, ako se sa planom predviđa zahvat u životnoj sredini sa uticajima, koji nijesu neposredna posljedica sprovođenja plana, nego se mogu dogoditi na nekoj udaljenosti od izvornog uticaja ili nastaju kao posledica plana (naprimjer: zahvat u životnoj sredini koji mijenja kvalitet ili količinu vode i na taj način utiče na ekološko stanje močvarnih ili vodenih tijela sa kojima je hidrološki povezan). 3. Kumulativni uticaj: se utvrđuje, ako se sa planom predviđa zahvat u životnoj sredini, koji ima manji uticaj na izabrane indikatore stanja životne sredine, ali ima zato zajedno sa postoječim zahvatima u životnoj sredini ili sa zahvatima koji su tek planirani odnosno u sprovođenju na osnovi drugih planova, velik uticaj na izabrane indikatore stanja životne sredine; ili ako ima više manjih pojedinačnih uticaja koji skupa imaju značajniji efekat na izabrane indikatore stanja životne sredine. 4. Sinergijski uticaj: se utvrđuje, ako se sa planom predviđa zahvat u životnoj sredini sa uticajima, koji su u cjelini veći od veličine pojedinačnih uticaja. Sinergijske uticaje se pogotovo utvrđuju u slučajevima, kada se količina uticaja na habitate, prirodne resurse ili urbanizovana područja približi kapacitetu kompenzacije tih uticaja. 5. Stalni uticaj: predstavlja uticaj, koji ostavlja trajne podupedice i 6. Privremeni uticaj: predstavlja uticaj privremene prirode. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 65

71 Zakon o vodama ( Službeni list CG, br 27/07, 32/11, 47/11) uređuje pravni status i način integralnog upravljanja vodama, vodnim i priobalnim zemljištem i vodnim objektima, uslovi i način obavljanja vodne djelatnosti i druga pitanja od značaja za upravljanje vodama i vodnim dobrom. Pored primjene na ostale vode/vodno dobro, ovaj zakon ima primjenu i na vode priobalnog mora u pogledu njegove zaštite od zagađivanja sa kopna. Zakon o zaštiti vazduha ( Službeni list CG, br. 25/10, 40/11) uređuje način praćenja kvaliteta vazduha, mjere zaštite, ocjenjivanje i poboljšanje kvaliteta vazduha, kao i planiranje i upravljanje kvalitetom vazduha. Vazduh, se smatra, u smislu ovog zakona prirodnom vrijednosti od opšteg interesa koja je dio životne sredine i ima posebnu zaštitu u Crnoj Gori. Zaštita vazduha od zagađivanja radioakti-vnim materijama, genetski modifikovanim organizmima, bukom i elementarnim nepogodama uređena je posebnim propisima. Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini ( Službeni list CG, br. 28/11, 28/12) uređuje zaštitu od buke u životnoj sredini i utvrđuje mjere za suzbijanje štetnog dejstva buke na zdravlje ljudi, a odredbe ovog zakona se primjenjuju na buku na radnom mjestu, u stanovima, u prevoznim sredstvima i buku koja je posljedica vojnih aktivnosti ili otklanjanja posljedica elementarnih nepogoda. Pored ostalih mjera, ovaj zakon je propisao odgovarajuće mjere za zaštitu od buke u planovima prostornog uređenja. Zakon o upravljanju otpadom ( Službeni list CG, br. 64/11) uređuje vrste i klasifikaciju otpada, planiranje upravljanja otpadom, obezbjeđenje uslova za postupanje sa otpadom, prava, obaveze i odgovornosti pravnih i fizičkih lica u upravljanju otpadom, uslove i postupak izdavanja dozvola, nadzor i druga pitanja koja su značajna za upravljanje otpadom. Zakon se primjenjuje od 2008 godine, a predvidio je donošenje Državnog plana upravljanja otpadom i lokalnih planova upravljanja otpadom, o čijem sprovođenju treba da se pripremaju godišnji izvještaji. Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata ( Službeni list CG, br 51/08, 40/10, 34/11, 40/11, 47/11 i 35/13) uređuje sistem uređenja prostora Crne Gore, nači i uslove izgradnje objekata, kao i druga pitanja od značaja za uređenje prostora i izgradnju objekata. Pored navedenih, biće korišćena i druga zakonska i podzakonska akta i međunarodni dokumenti koji su relevantni za predmetnu stratešku procjenu uticaja, a pre svih: Zakon o zaštiti od jonizujućih zračenja i radijacionoj sigurnosti (''Sl.list Crne Gore'', br. 56/09, 58/09, 40/11); Zakon o zaštiti kulturnih dobara (''Sl.list Crne Gore'', br. 49/10); Zakon o nacionalnim parkovima (''Sl. list RCG'', br.47/91); Zakon o komunalnim djelatnostima (''Sl. list RCG'', br.12/95); Zakon o inspekcijskom nadzoru (''Sl.list RCG'', br. 39/03; ''Sl. list CG'', br. 76/09); Zakon o kvalitetu vazduha ( Službeni list RCG, br. 48/07); Zakon o moru ( Službeni list RCG, br. 17/07 i 06/08); Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine ( Službeni list RCG, br. 80/05); Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu ( Službeni list RCG, br. 80/05, 40/10, 73/10, 40/11 i 27/13); Zakon o poljoprivrednom zemljištu (''Sl. glasnik RCG'', broj 15/92, 59/92, 27/94); Zakon o putevima (''Sl.list RCG'', br. 42/04); Zakon o turizmu (''Sl.list CG'', br. 32/02, 41/02, 45/02, 38/03, 11/04, 31/05, 13/07); Zakon o energetici (''Sl.list RCG'', br. 39/03); Zakon o rudarstvu (''Sl.list RCG'', bro.28/93); Zakon o geološkim istraživanjima (''Sl.list RCG'', br. 28/93, 42/94, 26/07); Zakon o odbrani (''Sl.list RCG'', br. 47/07); Zakon o šumama (''Sl.list RCG'', br. 55/00); Pravilnik o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini ( Sl. list RCG, br. 75/06); Uredba o zaštiti od buke ( Službeni list RCG, br. 24/95, 42/00); MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 66

72 Uredba o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu ( Službeni list RCG«, br. 20/07); Pravilnik o emisiji zagađujućih materija u vazduh ( Službeni list RCG, br. 25/01); Uredba o djelatnostima koje utiču ili mogu uticati na kvalitet vazduha (Uredba Vlade CG broj: /6 od 15. novembra 2012.); Uredba o graničnim vrijednostima emisija zagađujućih materija u vazduh iz stacioniranih izvora koju je donijela Vlada Crne Gore 13 januara 2011; Uredba o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha ("Sl. list CG'', br 45/06); Uredba o utvrđvanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha ("Sl. list CG br 45/08); Uredba o uspostavljanju mreže mjernih mjesta za praćanje kvaliteta vazduha ("Sl. list CG'', br 44/10); Pravilnik o metodologiji ispitivanja, rokovima i načinu obavještavanja o rezultatima pračenja i utvrđivanja štetnih materija u vazduhu ("Sl. list CG'' br 04/82); Pravilnik o dozvoljenim koncentracijama Å tetnih materija u vazduhu ("Sl. list CG'', br 04/82); Pravilnik o emisiji zagađujućih materija u vazduh ("Sl. list CG'', br 25/01); Pravilnik o načinu i uslovima praćenja kvaliteta vazduha broj /8 koji je donijelo Ministarstvo održivog razvoja i turizma 12. aprila 2011.godine; Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (''Sl. list CG'', br. 02/07); Uredba o graničnim vrijednostima emisija zagađujućih materija u vazduh iz stacionarnih izvora (''Sl. list Crne Gore'', br. 10/11); Pravilnik o sadržini elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu (''Sl.list CG'', br. 14/07); Pravilnik o načinu i uslovima praćenja kvaliteta vazduha (''Sl. list CG'', br. 21/11); Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda (''Sl.list Crne Gore'', br. 45/08, 09/10); Pravilnik o kvalitetu i sanitarno - tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda (''Sl. list CG'', br. 45/08 i 9/10); Pravilnik o granicnim vrijednostima buke u životnoj sredini, načinu utvrđivanja indikatora buke i akustičnih zona i metodama ocjenjivanja štetnih efekata buke (''Sl. list Crne Gore'', br. 60/11); Pravilnik o emisiji zagađujuih materija u vazduhu (''Sl. list RCG'', br. 25/01, ''Sl. list Crne Gore'', br. 10/11); Pravilnik o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje (''Sl.list RCG'', br. 18/97). Zakon o ratifikaciji Kjoto protokola (''Sl.list RCG'', 7/07); Nacionalna strategija biodiverziteta sa akcionim planom za period od godine; Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore, 2007; Okvirna konvencija UN o klimatskim promjenama; Šesti akcioni program za životnu sredinu ''Životna sredina 2010: naša budućnost, naš izbor'' (600/2002/EC); European Landscape Convention, Florence, 2000; Evropska konvencija o zaštiti arheološkog nasleđa, London, 1969; Konvencija UN (Rio) o biološkom diverzitetu (1992); Ramsar Konvencija o močvarama od međunarodne važnosti; Konvencija o vrstama koje migriraju, Arhus konvencija o pristupu informacijama, učešću javnosti u odnošenju odluka i pristup pravosuđa u oblasti životne sredine; Espoo konvencija o prekograničnom uticaju. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 67

73 2. OPIS POSTOJEĆEG STANJA PRIRODNE I ŽIVOTNE SREDINE I NJENOG MOGUĆEG RAZVOJA 2.1. Prirodne karakteristike Fizičko-geografske karakteristike Prostor Prijestonice Cetinje zauzima jugozapadni dio Središnjeg regiona Crne Gore, a svojom južnom granicom se oslanja na Primorski region. Uticaj oba regiona neposredno se odražava na prostor Prijestonice Cetinje. Slika 2.1. Položaj Prijestonice Cetinje u Crnoj Gori Teritorija Prijestonice Cetinje obuhvata prostor Podlovćenske stare Crne Gore od Skadarskog jezera do Pustog Lisca i od Lovćena i Boke Kotorske do Garča. Granice Prijestonice nijesu vođene strogo određenim geomorfološkim elementima. Sa istočne strane graniči se sa opštinom Danilovgrad (oko 15 km zajedničke granice), sa jugoistočne sa Glavnim gradom Podgorica (46 km), sa južne sa opštinama Bar (26 km) i Budva (13 km), sa zapadne sa opštinom Kotor 40), a sa sjeverne sa opštinom Nikšić (46 km). MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 68

74 Površina teritorije Prijestonice iznosi 901,5 km 2 (6,6% Crne Gore), od čega na kopno otpada 878,8 km 2, a na površinu Skadarskog jezera i Rijeke Crnojevića 22,7 km 2. Po veličini svoje teritorije Prijestonica u Crnoj Gori spada među jedinice lokalne samouprave srednje veličine. Područje Prijestonice Cetinje se prostire između: 18 58' i 19 10' istočne GD i 42 16' i 42 43' sjeverne GŠ. Vazdušna udaljenost krajnjih tačaka teritorije Prijestonice, u pravcu sjeverozapad - jugoistok je oko 56, km, a u pravcu sjeveroistok jugozapad, ona se kreće od 18 do 20 km. Dužina obale Skadarskog jezera, bez Rijeke Crnojevića, iznosi 36 km. U pogledu geomorfoloskih, visinskih, hidroloških i klimatskih odlika na prostoru Prijestonice se izdvajaju tri oblasti, koji su djelovi većih geografskih cjelina: Lovćenski planinski masiv, Katunska kraška zaravan, i zapadni dijelovi Skadarske depresije. Lovćenski planinski masiv Lovćen zauzima središnji dio primorsko - planiskog lanca, koji se pruža iznad jadranske obale od zapadnih padina Orjena do rijeke Bojane. Masiv Lovćena prostire se od Njeguškog polja, prema jugoistoku, do Brajićke udoline. Od Jadranskog mora se uzdiže strmim otsjecima, a na sjeveroistok postupno prelazi u Katunsku zaravan. Bitne odlike masiva obuhvaćene su visinskom zonom iznad 1000 mnv (zona Nacionalnog parka Lovćen 7000 ha.), sa padinama, grebenima, platoom masiva ( mnv) i najvišim vrhovima. U makroreljefu, skupina obuhvata grebene iznad Maina i Grblja: Majinski vrh (1326 mnv), Ruiški vrh (1403 mnv), Kolužun (1474 mnv) i Grabova poda (1452 mnv), pa preko dominantnih vrhova Babijaka (1603 mnv) i Štirovnika (1749 mnv), u spoljnjem dijelu lanca, i od Seoštika (1063 mnv), Huma (1414 mnv), Osinogrka (1332 mnv) preko Male Presjeke, na Jezerski vrh (1657 mnv) u unutrašnjem dijelu lanca. Presječen Njeguškim poljem lanac se veže za visoke krečnjačke odsjeke istočno od Bokokotorskog zaliva (Tatinac 1350 mnv, Mraenik 1339 mnv). Značajni zaravnjeni prostori nalaze se u plitkim udolinama: Ivanovih korita, Dolova, Kuka, Moestara i Konjskoga. Izuzimajući Ivanova korita svi ostali dolovi se nalaze na spoljnjem rubu platoa neposredno iznad mora. Na prostoru su izražene sve odlike ljutog krša, glacijalne forme, gromade vrhova sa liticama, te ravni dolova. Klima je planinska. Karakteristične su velike količine snijega i kiše. Snijeg se zadržava na sjevernim i sjeveroistočnim padinama i u maju, a u jamama i škrapama tokom čitave godine. Zbog blizine mora u zimskom periodu česta su kolebanja temperature. Na prostoru se češće javljaju izvori i kratki vodotoci (Ivanova korita, Ljubin, Kamenica), a ispod Lovćenske kape nalazi se i malo glečersko jezero. U vrijeme velikih kiša i otpadanja snijega zaplavljuju se niži djelovi dolova. Nekada su na ovom prostoru bili veliki kompleksi bukove šume. Danas se javljaju izdvojeni manji kompleksi boljeg sklopa na jugoistoku (Hum, Konjsko) i istoku (Obzovica) i prisutniji su na osojnim padinama, dok su prisojne strane najčešće gole. Osim bukve na najvećim vrhovima ima i primjeraka munike. Na dubljim zemljištima dolova, po katunima, površine su pod pašnjacima ili livadama, a dijelom su i obrađene. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 69

75 Prostor nije stalno nastanjen, zbog surove klime (4 do 5 m snijega zimi). Stanovništvo okolnih sela ljeti izdiže po katunima, baveći se stočarstvom i zemljoradnjom. Prostor Lovćena zbog svojih prirodnih ljepota, istorijskih i duhovnih simbola, proglašen je za Nacionalni park. Uža zona obuhvata najviše vrhove na površini od 2000 ha, a šira zona obuhvata prostor od preko 6000 ha. Izrazita prirodna barijera masiva saobraćajno je savladana preko prevoja Brajića (780 mnv) odnosno sedla Bukovik (876 mnv) na putu Cetinje - Budva i preko prevoja Bukovice (1150 mnv) i Krsca (1000 mnv) na putu Cetinje - Kotor. Internom mrežom puteva čitavi prostor, pa i najveći vrhovi, saobraćajno su pristupačni, od strane Cetinja preko Bjeloša i od Njeguša preko spoljnih padina na pravcu Kuk (1400 mnv). Katunska kraška zaravan Neposredno iza planiskog vijenca prostire se Katunska kraška zaravan (Crnogorski ljuti krš), koja je nastavak hercegovačko-dalmatinskog ljutog krša. Na sjeveroistoku je oblast omeđena dubokom dolinom Zete, a prema istoku se od pravca Garač - Osmin, (iznad Ljubotinja) spušta Riječkom nahijom u Skadarsku depresiju. Prosječna nadmorska visina krečnjačko-dolomitske visoravni iznosi mnv. Na ovoj jako karstifikovanoj i bezvodnoj visoravni uočavaju se nabori antiklinala i sinklinala po kojima se naizmjenično nižu neraščlanjene udoline (ispod 700 mnv) i uzvišenja sa nekoliko razbijenih visova (Pusti Lisac 1475 mnv, Garač 1436 mnv, Čelinac 1314 mnv, Stavor 1240 mnv, Kaptik 1128 mnv). Na prostoru visoravni najizraženije je Cucka udolina koja se preko Ćeklića vezuje za Cetinjsko polje s jedne i Grahovsko s druge strane (tereni ispod 900 mnv). Kraće udoline Tomićko - Mikulićka i Zagaračko -markovinska otvaraju se prema jugoistoku. Niži oblici reljefa upravni na pravac pružanja antiklinala prisutni su i na pravcu Bata - DragaIjsko polje i Bjelica - Markovina. Među brojnim tipičnim kraškim oblicima koji su zastupljeni uvalama, dolovima, vrtačama, kamenjarima i jamama, najznačajnije ravne terene na visoravni pretstavljaju kraška polja, Cetinjsko (3,6 km 2 ) i Njeguško (3,0 km 2 ), te zaravni Lastve Čevske i Bajramovice. Klima je umjereno-kontinentalna, sa mediteranskim ciklusom obilnih podavina u toku jeseni i zime i sušnim ljetnim periodima. Ljeta su relativno svježa, zime hladne, sa obilnim snijegom, ali i čestim prodorima toplih vazdušnih masa. Zbog krečnjačke podloge, područje je oskudno vodom. Manji izvori su rijetki, a vodotoka nema, izuzev u kraškim poljima. U sušnim periodima izražen je problem snabdijevanja stanovništva sa vodom. Biljni svijet na plitkom zemljištu je oskudan. Prisutne su degradirane šume i šikare, nešto boljeg sastava na sjevernim djelovima zaravni. U prošlosti ovaj prostor bio je znatno naseljeniji, pa su šumski kompleksi sječom, krčenjem i ekstezivnim stočarstvom uništavane. Ovome su doprinijele i velike padavine, koje su erodile ogoljelo zemljište. Najveće površine prostora su pod oskudnim pašnjacima ili tipičnim kamenjarom. Obradivog zemljišta ima relativno malo, rasparčanog po vrtačama, uvalama i kraškim poljima po pravcu pružanja sinklinala. Oskudni resursi ovog prostora uticali su na slabu naseljenost ovog područja sa izraženom migracijom stanovništva u Cetinje i susjedne gradske centre. Izuzimajući Cetinje, kao opštinski centar, čiji je razvoj vezan za specifične istorijske uslove, ostala naselja su seoskog tipa. Lokacije naselja tijesno se vezuju za obradive površine. Na prostoru Katunske zaravni najizrazitija su područja Cetinjskog i Njeguškog polja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 70

76 Skadarski basen Oblast Skadarskog basena, spušta se Riječkom nahijom do Skadarskog jezera i Zetske ravnice. Obuhvata terene krečnjačkih i krečnjačko-dolomitskih brda. Zapadnim obodom Skadarskog jezera, to su tereni Ceklina i flišne partije Ljubotinja i Građana. Nizom paralelnih neraščlanjenih dolina ova oblast se vezuje na krašku visoravan čiji je sastavni dio nastao tektonskim spuštanjem. Forme reljefa nešto su izraženije dolinom Rijeke Crnojevića i Dobrskom udolinom. Na kontaktu ove zone sa Skadrarskim jezerom, javljaju se brojna manja ostrva i poluostrva (Prevlaka, Andrijska gora, Liponjak, Čakovica), a s druge strane, duboko usječenom dolinom Rijeke Crnojevića i nizom zaliva i zatona prodiru plitke vode Skadarskog jezera sa močvarama u ravnim terenima. Ova oblast se od kraške zaravni prevashodno razlikuje nižom nadmorskom visinom, ispod 700 mnv i istočnom ekspozicijom prostora, kao hidrološkim odlkama. Mada je ovo kraška oblast, nešto se češće javljaju ravniji tereni na prostoru Dobrskog sela, Ljubotinja, Rvaša i Župe, a neposredno uz Skadarsko jezero i aluvijalna ravan plavnog Ceklinskog polja. U Skadarskom basenu vlada izmijenjena sredozemna klima, koja se od primorske razlikuje vrućim ljetima i nešto hladnijim zimama. Niski rub depresije pretstavlja hidroakumulacionu zonu sa više jačih vrela i izvora, i nekoliko manjih riječnih tokova (Rijeka Crnojevića, Karuč, Karatuna, Bazagurska matica, Biševina, Šegrtnica i Mala Morača), koje se nakon kratkog toka ulivaju u Skadarsko jezero. Flora je bujnija, a obradivih površina ima više po uvalama i na flišnim padinama Ljubotinja i Građana. Od kultura su posebno važne loza i smokva, a od samoniklih divlji šipak, šikare, grab, cer, košćela i drača Topografske karakteristike Prema usvojenoj podjeli Crne Gore na geomorfološke oblasti, teritorija Prijestonice Cetinje pripada starocrnogorskoj kraškoj zaravni. Zaravan čine planinske mase Lovćena, Orjena i drugih primorskih vijenaca, zatim plato Stare Crne Gore i Rudina, koji se pruža od Primorskog lanca do klanca Duge i do Zetske ravnice i Nikšićkog polja. Najveći dio Prijestonice obuhvata Katunska kraška za ravan koja se prema istoku Riječkom nahijom spušta ka Skadarskom jezeru i Zetskoj ravnici. Ove oblasti su od mora odvojene planinskim masivom Lovćena. Na sjeveroistoku su od duboke doline Zete odvojen je masivom Garača. Izuzimajući manji dio prostora na jugu, uz Skadarsko jezero, ostali dio područja Prijestonice Cetinje predstavlja ustalasani holokarst ( ljuti krš ) Katunske nahije sa prosječnom nadmorskom visinom od m. Njeguško i Cetinjsko polje su jedine veće površine sa ravnim terenom. Manje ravne površine se još nalaze u karstnim uvalama i vrtačama kojih ima na cijeloj tetitoriji Prijestonice. Ravni tereni čine svega 1,4%, brdoviti i strmi tereni preko 80% površine. U geološko-petrografskom sastavu terena preovlađuju krečnjaci, pa su oblici reljefa u znatnoj mjeri posljedica korozije, pri čemu su nastale spoljne forme reljefa: polja, uvale, vrtače i škrape, stvarajući neraščlanjeni prostor sa oskudnim talogom zemljišta (crvenica). Na istom prostoru nastali su i podzemni oblici reljefa, pećine, jame i ponori, preko kojih podzemnim tokovima otiču vode ovog područja. U pogledu nadmorske visine, izdvajaju se nekoliko visinskih zona. Analiza reljefa Prijestonice Cetinje ukazuje da je teren Prijestonice uglavnom lociran između 700 do 1000 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 71

77 mnv, odnosno oko 42%. Mali dio prostora u zoni Skadarskog jezera je u zoni nižih terena do 100 mnv (3%), odnosno visokih planinskih terena iznad 1300 mnv (2,7%) u zoni Lovćena, Pustog Lisca i Garča. Samo najveći vrhovi zadiru u zonu iznad 1600 mnv (0,22%). Najveća visinska razlika je između Skadaraskog jezera na koti 6 mnv i Štirovnika (1749 mnv) na Lovćenu i iznosi 1743 m. Prosječna nadmorska visina Prijestonice iznosi 827 m. Područja iznad 1000 metara nisu stalno naseljena. Morfometrijske karakteristike ukazuju da su najzastupljeniji brdoviti (kameniti) tereni sa nagibom od 25-50%. Na području plana dominiraju tereni velikih nagiba, preko 50% na spoljnim partijama antiklinale primorskog masiva (jugozapadne i zapadne padine) i Garča (sjeveroistočne padine). Po dominantnom pravcu pružanja uz strme odsjeke i skale, javljaju se ravniji prostori udolina (nagibi od 10-25%), te visoke zaravni (Lastva Čevska, plato Lovćena). Jedini ravni tereni, sa nagibima od 0 do 10% se nalaze u području Cetinjskog i Njeguškog polja, sa nizom dolova i vrtača na kamenu, kao i na rubu Skadarskog jezera gdje se nalazi Ceklinsko polje, koje je podložno plavljenju. Analiza osunčanosti terena ukazuje da su sjeveroistočne padine uslovno nepovoljni, a jugozapadne padine uslovno povoljni tereni sa aspekta osunačanosti. Apsolutno nepovoljnu ekspoziciju ima mali procenat tereni sa sjevernom orijentacijom. Povoljnu ekspoziciju imaju i ravni dijelovi Prijestonice (Cetinjsko, Njeguško i Ceklinsko polje). Usljed veoma pokrenutog reljefa na čitavoj teritoriji Prijestonice, u odnosu na ovu generalnu podjelu, moguća su velika odstupanja kada se analizira mikroklimat konkretne lokacije naselja, poljoprivredne ili druge površine Geološke karakteristike Područje Prijestonice Cetinje i šire primorska zona Crne Gore pripada krajnje južnim spoljašnjim Dinaridima. Geološka struktura Prijestonice Cetinje sastoji se od sljedećih tipova stijena: paleozojskih, mezozojskih i kenozojskih, sa svim prelaznim i posebnim karakteristikama. Po vremenu nastanka najstarije stijene Ladinski kat (vulkanogena - sedimentna serija) prostiru se ivicom Donjeg PoIja, i javljaju se u obliku tufova i rožnaca. Gornji trijas (dolomiti i dolomitski krečnjaci) prostiru se u antiklinalnim djelovima područja u oblasti Lovćena, Cetinja i Rijeke Crnojevića. Stijene starosti srednje i gornje jure javljaju se u obliku veoma moćnih krečnjaka (debljine 700 m), u zonama Njeguša, Krsca, Polja, itd. Kvartarne tvorevine veoma različite po genetskom nastanku daju sedimente veoma različitog položaja i sastava. Glaciofluvijalne naslage ispunjavaju vrtače Blatišta (Ivanova Korita), Polja (Njeguši), Polja (Cetinje), predstavljene su kompleksima glina, šljunkova, pijeskova i drobine uz pojavu konglomerata sa kavernama i rupama značajnih dimenzija (Cetinjsko polje). Glacijalni sedimenti zastupljeni su na većim visinama (Ivanova Korita i Njeguši) u obliku pjeskova, šljunkova sa većim krečnjačkim blokovima nepravilno raspoređenim. Crvenica nastala kao produkt (ostatak) raspadanja krečnjaka, po sastavu ilovača i glina orašaste i grašaste strukture debljine do 10 cm ispunjavaju dna manjih vrtača Ivanovih Korita, Aleksin Do, Popov Do, Šošinu dolinu, Crvenu Rupu itd. Deluvijalni sedimenti rasprostiranjeni su u zoni Njeguša i predstavljaju drobine i osoline. Aluvijalni sedimenti pjeskovi i šljunkovi rasprostranjeni su u zoni Rijeke Crnojevića. Koluvijalni sedimenti obrazuju sipare i zastupljeni su u zoni Štirovnika i Igrišta. Posebnu vrstu vrlo mobilnih sipara čine vještački stvorene osuline kod gradnje puteva i nalaze se u zoni puta Podgorica - Cetinje - Budva. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 72

78 Slika 2.2. Geološka karta šireg područja Prijestonice Cetinje (Izvor: Seizmološki zavod Crne Gore, i analiza Obrađivača Plana) Regionalno, tektonski sklop Crne Gore izgrađuju sljedeće jedinice: Jadranski sistem bora (paraautohton), Cukali zona, Zona visokog krša i Durmitorska zona. Praautohton se prostire duž morske obale, preko njega su navučene tektonske jedinice visokog krša (na jugoistoku) i Cukali zona na sjeverozapadu. Zona visokog krša najrasprostranjenija je na području Prijestonice Cetinje. Po litološkom sastavu visoki krš čine karbonantne stijene mezozoika, fliš srednjeg trijasa, gline i pjeskovi pliocena i eruptivne stijene srednjeg trijasa. Zona visokog krša jasno se dijeli na dvije podzone: orjensko - bjelogorski sinklinorijum i starocrnogorski antiklinorijum, kome pripada zona Prijestonice Cetinje. Starocrnogorski antiklinorijum prostire se potezom Bata - Cetinje i tone ka sjeverozapadu. Glavne osobine starocrnogorskog antiklinorijuma su intenzivna izdijeljenost, rasjedi vertikalni i različitih pravaca. Posebno se sa seizmo-geološkog stanovišta ističu normalni rasjedi koji se pružaju od Lovćena na sjever. Prostor Prijestonice Cetinje izgrađuju sljedeće grupe stijena: vezane stijene, poluvezane, poluvezane i vezane, nevezane, poluvezane i vezane, nevezane i poluvezane, nevezane stijene. Vezane stijene čine grupu stijena sa veoma velikom čvrstoćom, velikom brzinom prostiranja elastičnih talasa (do 5,50 km/s). Međutim, većina ovih stijena zahvaćena je procesom karstifikacije i duboko drenira vodu. Poluvezane stijene čini crvenica, orašaste i grašaste strukture, slabe vodopropusnosti. Brzina prostiranja elastičnih talasa do 1,7 km/s. Moćnost sloja ponekad je i do 10 m. Poluvezane i nevezane stijene čine dobro zbijeni i srednje zbijeni sloj glacijalnog i flovioglacijalnog porijekla. Brzina prostiranja elastičnih talasa do 0,3 km/s. Nevezane, poluvezane i vezane stijene čine glinovite i glinovito-krupnozrne nevezane i poluvezane stijene glacio-fluvijalnog porijekla. Nevezane i poluvezane stijene čine inženjersko-geološki kompleks slabo zbijenih stijena. Nevezane stijene čine stijene velike stišljivosti i kompresionih deformacija: drobinski materijal, sipari, šljunak, pjeskoviti šljunak. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 73

79 Dugotrajni procesi združeni sa fizičko-mehaničkim faktorima dovode do rastvaranja i raspadanja stijena. Na terenima gdje preovladavaju vezane stijene nosivost je veoma velika i uslovljena je jedino nagibom terena. Na ostalim površinama, koje izgrađuju poluvezane, vezane i nevezane stijene novost je ograničena i zavisi od zbijenosti i mogućnosti slojeva. Savremeni geološki procesi i pojave mijenjaju osobine stijena i utiču na uslove građenja. Na području Prijestonice Cetinje uočeni su sljedeći geološki procesi: karstifikacija, odronjavanje i osipanje, klizanje, spiranje (površinsko), jaruženje i vododerine Seizmotektonske karakteristike Teritorija Prijestonice Cetinje se prema Karti seizmičke rejonizacije Crne Gore (Slika 4a.) nalazi u zoni osmog (VIII) stepena MCS skale, a na osnovu Privremene seizmološke karte SFRJ (Zajednica za seizmologiju SFRJ, 1987.), nalazi se u zoni VIII stepena seizmičkog intenziteta (Slika 4b). Ova karta je osnovna prateća podloga Tehničkim normativima za izgradnju objekata u seizmičkim područjima na teritoriji Crne Gore i izražava očekivani maksimalni intenzitet zemljotresa u povratnom periodu vremena od 500 godina, sa vjerovatnoćom realizacije od 63 %. Slika 2.3. Karte očekivanih maksimalnih intenziteta zemljotresa: a) Karta seizmičke rejonizacije teritorije Crne Gore, 1982; b) Privremena seizmološka karta SFRJ (dio za Crnu Goru), (Izvor: Seizmološki zavod Crne Gore i analiza Obrađivača Plana) Širi region Prijestonice Cetinje, odlikuju relativno duboke seizmoaktivne strukture. Ovo područje se nalazi u zoni velikog tektonskog rova, koji se prostire po pravcu Dinarida, od sjeverne Albanije, preko Podgorice, Danilovgrada i Bratogošta, ka krajnjem zapadu Crne Gore. Položaj ovog rova može se locirati na osnovu relativno dubljih hipocentara zemljotresa (plavim krugovi na karti). (Slika 2.5a.). MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 74

80 Slika 2.4. Karte epicentara zemljotresa magnitudom iznad 2.0 (jedinice Rihterove skale) koji su se u širem regionu Prijestonice Cetinje (zelena linija) dogodili u periodu od XV do XXI v. a) zemljotresi sa magnitudom iznad 2.0 (jedinice Rihterove skale) b) zemljotresi sa magnitudom iznad 3.5. (Izvor: Seizmološki zavod Crne Gore i analiza Obrađivača) Nivo seizmičkog hazarda uslovljen je prisustvom lokalnih autohtonih zona Skadarskog jezera i Podgorice, nekoliko žarišta u primorskom regionu kao što su Budva-Brajići i Ulcinjska zona, kao i zona sjeverne Albanije, a sa druge strane neposrednom blizinom žarišnih zona Boke Kotorske i centralnog dijela Crne Gore, ali i prisustvom udaljenih, kao što je jugoistočna Hrvatska. Na sljedećoj slici rezimirani su maksimalni dogođeni intenziteti zemljotresa, koji su na bazi cjelokupne dokumenatacione seizmološke građe, do danas zahvatili prostor Crne Gore, izraženi u MCS skali intenziteta. Slika 2.5. Karta maksimalnih dogođenih intenziteta zemljotresa na teritoriji Crne Gore (Izvor: Seizmološki zavod Crne Gore i analiza Obrađivača Plana) MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 75

81 Nivo očekivanih seizmičkih dejstava je prilično visok. Očekivane maksimalne magnitude zemljotresa (u okviru reprezentativnog perioda vremena od 100 godina) na prostoru Prijestonice Cetinje su u zonama koje imaju seizmogeni potencijal od 5.4 na sjeverozapadnom dijelu trase, pa do 6.5 jedinice Rihterove skale u jugozapadnom dijelu. Na osnovu izložene analize istorijske i dogođene seizmičnosti tokom prethodnih nekoliko vjekova u širem području Prijestonice Cetinje, kao i na bazi parametara očekivane seizmičnosti, izražene seizmičkim hazardom, može se generalno zaključiti da je ovo područje u zoni relativno visokog nivoa seizmičke opasnosti. Slika 2.6. Karta očekivanih maksimalnih magnituda zemljotresa (Rihterove jedinice) kao komponente numeričkog seizmogenog modela teritorije Crne Gore (Izvor: Seizmološki zavod Crne Gore i analiza Obrađivača Plana) Slika 2.7. Karta seizmičkog hazarda, sa elementom očekivanih maksimalnih intenziteta zemljotresa (MCS) u okviru perioda od 200 godina, sa vjerovatnoćom realizacije od 70 %. (Izvor: Seizmološki zavod Crne Gore i analiza Obrađivača Plana) Realni nivo seizmičkog hazarda sa očekivanim maksimalnim ubrzanjima tla u okviru povratnog perioda vremena od 475 godina, kao referentnom periodu ocjene tzv. očekivanog maksimalnog zemljotresa za potrebe urbanizacije, odnosno izgradnje različitih inženjerskih objekata, saglasno Evropskim normama EC-8. Na bazi sadržaja zvaničnih Tehničkih normativa za oblast planiranja i projektovanja u seizmičkim područjima u Crnoj Gori, Seizmološka karta za povratni period od 500 godina kao prateća osnova tih propisa, kao i Karta seizmičke rejonizacije Crne Gore, izražavaju približno identične vrijednosti očekivanih budućih seizmičkih dejstava na teritoriji Prijestonice, s obzirom da je ona na tim kartama locirana u zoni od 8 jedinica MCS (ili numerički ekvivalentne EMS84) skale. Poslije katastrofalnog zemljotresa koji se dogodio godine urađena je seizmička mikrorejonizacija za urbano područje grada Cetinja, kao i naselja Njeguši i Rijeka Crnojevića. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 76

82 Hidrološke karakteristike Osnovna hidrološka karakteristika teritorije Prijestonice Cetinje jeste da sa nje skoro da nema površinskog, već podzemnog oticanja. To je zato što je skoro uvijek, i u toku najjačih padavina, propusna moć zemljišnog pokrivača i krečnjačke padine veća od priliva voda. Do kraćeg zadržavanja voda dolazi samo u rijetkim depresijama prekrivenim manje propusnim slojevima, koje se nalaze u Njeguškom polju, u Dobrskom selu i još u nekim manjim vrtačama. Duboka i jako razvijena karstifikacija i niski obodi površi doveli su do potpune bezvodnosti ovih terena, jer se sve vode dreniraju ka Skadarskom jezeru i moru, a otiču razgranatim sistemom ponora, kaverni, galerija i pravih podzemnih vodotokova. Kao posljedica ovakve osobenosti tla, javlja se hidrografska nelogičnost da na čitavom Starocrnogorskom kršu nema stalnog vodotoka niti izvora značajnije izdašnosti, iako su padavine izuzetno visoke. Jedini vodni tokovi na cetinjskom području se pojavljuju obodom Skadraskog jezera i to su Rijeka Crnojevića, Karuč, Bazagurska matica, Biševina, Šegrtnica i Mala Morača, te Karatuna - otoka Malog blata. Sve vode Prijestonice pripadaju Jadranskom slivu. Detaljniji podaci o pravcima podzemnog oticanja nijesu raspoloživi, jer područje još nije dovoljno iistraženo, ali se mogu prihvatiti sledeće orijentacione postavke: slivu rijeke Zete pripada sjeveroistočni dio (preko izvora Oraška jama i dr.), ka Skadarskom jezeru se dreniraju: o prostor Lješev Stub - Štitari - Kosijeri - Meterizi - Drušići na izvor Karuč, o Cetinje sa okolinom preko izvora Obodska rijeka Rijeka Crnojevića, o Obzovica, Prekornica i okolni prostor, preko izvora Podgorska vrela, o okolne padine sa direktnim oticanjem, prema Kotorskom zaiivu, na vrela Ljuta, Škurda, estavelu Gurdić, kao i na vrulje otiču vode sa zapadnog dijela Prijestonice, od Trešnjeva do iznad Bjeloša (masiv Lovćena, Njeguši i dr.), prema otvorenom moru - ka Budvi otiču manje površine južne padine Lovćena. Za tačno razgraničavanje ovih užih slivova tj. utvrđivanje hidrogeoloških vododjelnica potrebni su obimni istražni radovi, počev od detaljnijeg kartiranja do ispitivanja podzemnih veza sa traserima, itd. Složena hidrogeologija cetinjskog područja dovela je i do toga da su ovo, u hidrološkom smislu, najmanje definisani slivovi u Crnoj Gori. Ne samo da su još neutvrđene njihove površine, već su nepoznate i količine koje ističu, jer sublakusrtičke izvore i vrulje u moru praktično nije moguće mjeriti. Takođe, i raspored padavina - linije izohijeta, između kišomjernih stanica nije jednostavno interpolovati zbog veoma komplikovane orografije terena. Skadarsko jezero je oko 43 km dugačko i oko 14 km široko u srednjem dijelu. Kod srednjih vodostaja je duboko u prosjeku oko 6 m, ali ima "oka" dubokih i preko 60 m (Raduš). Ukupna zapremina Skadarskog jezera varira od 1,76 km 3 pri najnižem vodostaju do 4,06 km 3 kod najviših vodostaja. Skadarsko jezero po siklinalnom pravcu, kao prostorno prepoznatljive cjeline, sačinjavaju: Veliko blato, najveće površine, Malo blato, Vučko blato, sa plitkim vodama zaplavljenog arhipelaga i potopljena dolina Rijeke Crnojevića. Iznad ovog kontinuiteta, nalazi se i izdvojeni bazen Gornjeg malog blata, na sjeveru od sinklinalnog pravca. Poplavljena dolina Rijeke Crnojevića ima limansko ušće, širine 1 km i dužine 12 km. U gornjem dijelu, izražen je pregib ispod Pavlove strane, na sinklinali doline. Kroz zastor plutajuće vegetacije zaplavljenog limana i plitkog Rezavca "teku" slobodno vode Rijeke Crnojevića i Bazagurske matice, sa dubljim plovnim koritima uz virove niza oka (Grab i Ploča, na Rijeci Crnojevića i Ranj, na Bazagurskoj matici). Ukupna količina vode Jezera izmijeni se dva do tri puta tokom godine. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 77

83 Klimatske karakteristike Geografski položaj Prijestonice u središnjem jugozapadnom dijelu Crne Gore, blizina Jadranskog mora i Skadarskog jezera, konfiguracija terena i nadmorska visina teritorije uslovljava različite klimatske odlike. Prostor Prijestonice Cetinje odvojen je planinskim masivom Lovćena i Orijena od mora pa je neposredni termički uticaj mediteranske klime zaustavljen. S druge strane preko bazena Skadarskog jezera ostvaruje se maritimni uticaj sa nešto izmijenjenim osobinama na Riječku nahiju, dok je uticaj od Boke i bazena Trebinja slabije izražen na prostor Cuca i Njeguša. Od presudnog značaja na klimatske odlike područja je razlika u nadmorskoj visini (od mnv) koja se odražava na temperaturu vazduha po skoro svim parametrima tokom godine. Niz udolina (cucka, ćeklićka, cetinjska) utiču na pojavu inverzija i izmjenu režima hoda temperature u hladnom periodu godine. Na čitavom prostoru Prijestonice prisutan je mediteranski pluvijalni ciklus obimnih padavina. Na osnovu ovih uticaja i uslova područje možemo podijeliti u tri klimatske zone: 1. Zona Lovćena i oaze visova ispod sniježne granice, izoterma od 8 C sa odlikama pianinsko-mediteranske klime. 2. Zona Katunske zaravni (podtip jugozapadnog središnjeg dijela CG) sa srednjom godišnjom temperaturom od 10 0 C i odlikom mediteransko-kontinentaine klime. 3. Zona Skadarskog basena (područje Zetsko-bjelopavlićke ravnice) koja obuhvata istočne predjele Prijestonice do srednje godišnje izoterme od 12 C sa odlikama izmijenjene mediteranske klime. U Analitičko-dokumentacionoj osnovi, bitne odlike klime prikazane su posebno za: Ivanova korita (1250 mnv), za zonu Lovćena, Cetinje (650 mnv), za zonu Katunske nahije i Rijeku Crnojevića (10 mnv), za zonu Skadarskog jezera Pedološke karakteristike Zemljišta na području Prijestonice Cetinje, po svojoj genetskoj povezanosti i redosljedu evolucije, spadaju u evoluciono - genetsku seriju zemljišta na krečnjacima i dolomitima (manju površinu pokrivaju hidrogena zemljišta u rukavcima Skadarskog jezera i Rijeke Crnojevića). Ova serija zemljišta na krečnjacima i dolomitima ima dva pravca evolucije. Oba predstavljaju potpune serije. Jedan vodi preko terra rossa primorski tip evolucije, a drugi preko smeđeg zemljišta. Opis zemljišta na području Prijestonice Cetinje je dat za područja Lovćenskog planinskog masiva, Katunske kraške zaravni i dijela Skadarske depresije. Zemljišta Lovćenskog masiva Na krečnjačkoj i krečnjačko-dolomitnoj podlozi mezozojske i kenozojske starosti, u klimatskim i orogrofskim uslovima Lovćena dominira plitko, humusno zemljišta, najčešće AC građe profila, koje pripada tipu rendzina, u narodu poznato pod imenom "buavica". Zbog svoje specifične strukture i fizičkih osobina ovo zemljište predstavlja poseban vid rendzine koja je, iako nastala direktno na krečnjaku, beskarbonatna u svim fazama njenog razvoja. Glavni fakrori koji opredjeljuju vrijednost i agrotehnička svojstva buavica u području Lovćena jesu dubina zemljišta i stepen posmeđenosti, sadržaj skeleta i stjenovitost i kamenitost površine. Polazeći od ovoga, u području Lovćena izdvojeno je pet zemljišno - kartografskih jedinica: 1. Vrlo plitka rendzina na tvrdim karbonatima (buavica) 2. Vrlo plitka i plitka šumska rendzina na tvrdim karbonatima (buavica) MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 78

84 3. Plitka šumska posmeđena rendzina na tvrdim karbonatima (buavica) 4. Pretaložena plitka rendzina na karbonatnoj drobini (buavica) 5. Pretaložena rendzina na tvrdim karbonatima (buavica). Zemljišta Katunske kraške zaravni Spoljašnju morfologiju zemljišta u ovoj oblasti karakteriše kamenitost, jer kamen izbija na površinu i prekriva, u vidu stijena ili gromada, često i više od 90% površine. Na krečnjačkoj i krečnjačko-dolomitnoj podlozi razvila su se plitka, humusna zemljišta, najčešće AC građe profila koja pripadaju tipu rendzine (buavice). Kod stvaranja buavica u inicijalnoj fazi, zemljišni rastvor je zasićen jonima kalcijuma, tako da se prilikom razlaganja organske mase stvara blagi i stabilni humus tipa kalcijum-humata. Na taj način su i postale poznate osobine buavice u pogledu humoznosti, strukture i ostalih fizičkih osobina. U ovoj oblasti su izdvojene sljedeće zemljišno-kartografske jedinice: 1. Vrlo plitka rendzina na tvrdim karbonatima (buavica), 2. Vrlo plitka i plitka šumska rendzina na tvrdim karbonatima (buavica), 3. Plitka šumska posmeđena rendzna na tvrdim karbonatima (buavica), 4. Pretaložena plitka rendzina na karbonatnoj podlozi (buavica). 5. Pretaložena rendzina na tvrdim karbonatima (buavica). Neznatne površine u oblasti Katunske kraške zaravni zauzima enklava smeđeg mediteranskog zemljišta na flišu (u području Meoca, 60 ha) i enklava smeđeg - hromatogenog zemljišta na boksitu (u području Bijelih Poljana, oko 120 ha). Zemljišta Skadarskog basena U oblasti Skadarskog basena koji pripada Prijestonici Cetinje, dominiraju zemljišta tipa crvenice, obrazovane na jedrim krečnjacima, koji su ponegdje dolomitični, na nadmorskoj visini koja ne prelazi 500 m. Crvenice u ovom području ne pripadaju tipičnim crvenicama, već predstavijaju podtip posmeđene - humusne crvenice, koja stoji na prelazu između crvenica, s jedne, i posmeđenih rendzina, s druge strane. Od izdvojenih sistematskih zemljišnih jedinica najzastupljenije su: 1. Crvenica (terra rossa) posmeđena, plitka, 2. Crvenica (terra rossa) posmeđena, pretaložena. Obodom Skadarskog jezera, na relativno maloj površini javlja se zemljište tipa dubokog, slabo zabarenog aluvijuma i mineralno-močvarno zemljište Mineralne sirovine Na području Prijestonice Cetinje konstatovane su mineralne sirovine koje mogu predstavljati osnov za razvoj prerađivačke djelatnosti. Izuzev boksita, treseta, i ukrasnog kamena, nema do sada utvrđenih pojava i ležišta drugih mineralnih sirovina, koje bi bile od značajnijeg ekonomskog interesa. Boksiti su jedna od najznačajnijih mineralnih sirovina, a prema dosadašnjem stepenu istraženosti na teritoriji Prijestonice Cetinje, najznačajniji su bijeli boksiti. Najveća nalazišta ove rude su u Bijelim Poljanama na prostoru koji obuhvata površinu od oko 1200 ha. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 79

85 Crveni boksit se pojavljuje na više lokaliteta na teritoriji Prijestonice od Bate Cucke do Tomića i Mikulića. Stepen istraženosti još uvijek nije dovoljan da bi se imala tačna predstava o zalihama i kvalitetu ove sirovine. Ukrasni kamen se nalazi na području Vrela i Ugnja, u blizini puta Cetinje-Budva. Rezerve ovog kamena procjenjuju se na oko 2 miliona tona, ali je otvaranje bilo kakvog majdana izuzetno osetljivo sa stanovišta ambijentalnih i ekoloških kvaliteta ovog dijela podlovćenskog područja, a sa druge strane ne postoje ni osnovni elementarni uslovi za normalno odvijanje procesa proizvodnje. Naslage treseta nalaze se na području Skadarskog jezera, a koje bi mogle biti aktivirane za proizvodnju prirodnog đubriva Prirodne, predione, i kulturne vrijednosti Prirodna baština U zahvatu Plana i njegovom neposrednom okruženju nalazi se više prirodnih dobara zaštićenih na osnovu primjene domaćih propisa i to: nacionalni parkovi - Lovćen (6.220 ha) i Skadarsko jezero ( ha dijelom, do granice sa opštinama Podgorica i Bar). spomenici prirode - Njegošev park i Park 13 jul na Cetinju; Jama Duboki do u Njegušima; Lipska pećina). U ukupnoj zaštićenoj površini, najveći udio imaju nacionalni parkovi, dok je površina ostalih začtićenih lokaliteta znatno manja. Važno je istaći zastupljenost identifikovanih vrsta i staništa po osnovu Bernske konvencije (EMERALD sajt Lovćen i Skadarsko jezero) i EU direktive o staništima. Zahvat planskog dokumenta je dio velikog biokoridora Jugoistočnih Dinarskih planina ("Dinarski luk") koji se proteže od Alpa do Prokletija i Sarp-Pindor masiva. Takođe je i dio značajnog biokoridora primorskih planina "Orjen Lovćen Rumija" u kome treba povezati (planirana i postojeća) zaštićena područja prirode (Prostorni plan Crne Gore do godine). Prirodna baština je očuvana u značajnoj mjeri, ali je prisutan narastajući trend pritisaka na njene vrijednosti i to kroz: iskorišćavanje prirodnih resursa, konverziju prirodnih staništa u poluprirodna i vještačka, intenzivniji razvoj u određenim sektorima (turizam, izgradnja krupnih infrastrukturnih objekata i sl.) i zagađivanje ekosistema (otpadne vode, čvrsti otpad). Posebnu vrijednost područja predstavljaju dva Nacionalna parka: NP "Lovćen" i NP "Skadarsko jezero" Nacionalni parkovi Nacionalni park "Lovćen" obuhvata centralni i najviši dio lovćenskog masiva. Ustanovljen je godine. Osnovni strukturni elementi zaštićenog područja su kraška polja i visoki, strmi, kraški grebeni koji se izdižu iznad mora, oštro razdvajaju Primorje i region Skadarskog jezera i pružaju jedinstvene, široke vidike. Na relativno uzanom prostoru srijeću se brojni i MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 80

86 raznovrsni oblici reljefa naglašeni u središnjem dijelu planine gdje se uzdižu Štirovnik (1749 mnv) i Jezerski vrh (1657 mnv). Na ovom prostoru "ljutog krša" zastupljen je mozaik makro i mikro oblika kraškog reljefa: škrape, vrtače, jame, pećine, uvale (Dobrsko-Ceklinska), polja (Njeguško i Cetinjsko) i drugi kraški fenomeni koji pejzažu daju specifičan karakter. Specifičan spoj životnih uslova uticao je na razvoj raznovrsnih i složenih ekosistema i bogatstvo vrsta faune, flore i gljiva. Od ukupno oko 3400 vrsta vaskularne flore Crne Gore, na ovom prostoru je zastupljeno više od 1300 vrsta. Konstatovan je veliki broj endemičnih (47 vrsta), reliktnih (19 vrsta) i rijetkih vrsta biljaka koje su od posebnog nacionalnog kao i međunarodnog značaja. Područje Lovćena je zbog prisustva značajnih biljnih vrsta identifikovano kao Područje značajno za biljke (Important Plant Areas - IPA). Šume predstavljaju dominantan ekosistem obuhvatajući 71% površine Parka. U najvećem procentu su zastupljene bukove šume. Na lokalitetu Konjsko izdvojen je rezervat bukovih šuma (400 ha) sa visokom bukvom sastojinom. Ova zona ima i interesantan mikropejzaž predstavljen livadama Malo i Veliko Konjsko. Drugi rezervat bukve nalazi se na prostore između Jezerskog vrha, Štirovnika, Trešteničkog vrha, Babljaka i Goliša (876 ha) i predstavlja zonu bukove šume i kulture crnog bora. Po osnovu primjene EMERALD mreže posebno je značajan habitat sa munikom (Pinetum heldreichii). Rezervat bora munike (69 ha) nalazi se na strmim padinama Jezerskog vrha i Štirovnika gdje ovaj endemični bor raste pojedinačno ili u grupama. Zajednica bora munike na Lovćenu je zaštićena i Rješenjem o zaštiti objeketa prirode br ("Sl. list SRCG", broj 30/68). Karakterističan izgled pejzažu daju ekosistemi mediteransko-submediteranskih kamenjara koji se odlikuju velikim diverzitetom flore i biodiverziteta u cjelini. Područje Lovćena je bogato gljivama (oko 400 vrsta) od kojih posebnu vrijednost imaju vrste koje se kao međunarodno ugrožene nalaze na Crvenoj listi Evrope. Ove vrste su, takođe, zaštićene nacionalnim zakonodavstvom (Sl. list RCG, br. 76/06). Geografski položaj, klima i raznovrsni biotopi, mediteranski uticaj, te prisustvo bukovih i hrastovih šuma kao i karstnih obronaka i visokoplaninskih livada, omogućili su razvoj bogate faune. Značajno prisustvo oko 20 vrsta sisara. U ornitološkom pogledu područje Lovćena odlikuje se bogatstvom vrsta koje ga posjećuju u toku svojih migracija ili se tu gnijezde. Od 88 vrsta ptica registrovanih u Parku, zaštitu uživa 85 vrsta ("Sl. list RCG" 76/06). Takođe je prisutan veliki broj vodozemaca (5 vrsta) i gmizavaca (11 vrsta) od kojih većina vrsta ima međunarodnu zaštitu, a zaštićene su i nacionalnim zakonodavstvom Crne Gore. Jezero ispod Jezerskog vrha je stanište malog i glavatog mrmoljka i veoma značajan reproduktivni centar svih vrsta vodozemaca i gmizavaca, pa time predstavlja značajan lokalitet za zaštitu kao specijalni herpetološki rezervat. U Nacionalnom parku "Lovćen" živi oko 100 vrsta mrava, a zakonom je zaštićen šumski mrav kao i još 6 vrsta insekata. Pećine Parka naseljava nekoliko desetina endemskih kriptobiontnih vrsta (podzemni živi svijet) čiji endemizam ide do te mjere da pojedine vrste naseljavaju samo po jednu pećinu. Posebnu vrijednost Parka predstavlja bogato kulturno-istorijsko nasljeđe. Najmonumentalniji spomenik Nacionalnog parka je Njegošev mauzolej na Jezerskom vrhu. Lovćenski kraj obiluje elementima narodnog graditeljstva sa autentičnim starim kućama i seoskim guvnima na kojima su održavani značajni skupovi. Vrijedan je i fond sakralne graditeljske baštine. Svojevrstan graditeljski relikt predstavljaju čuvene lovćenske serpentine - stari put koji vijuga uz Lovćen od Kotora do Njeguša, živopisnog planinskog sela, u kojemu se nalazi rodna kuća Petra II Petrovića Njegoša. Nacionalni park "Skadarsko jezero" daje poseban pečat Prijestonici s obzirom na prepoznatljiv izgled i izuzetan sklad prirodne i kulturne baštine. Park je proglašen je posebnim zakonom godine. Karakterističan izgled pejzažu daju prostori Rijeke Crnojevića, prostrana površina jezera, razuđena obala bogata brojnim zalivima, poluostrvima i rtovima, stjenovita ostrva, bujna močvarna vegetacija sa nepreglednim tršćacima i livadama MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 81

87 lokvanja i vodenog oraška (kasaronje), bujnim vodoplavnim livadama i poplavnim šumama. Samo jezero je kriptodepresija sa oko 30-ak sublakustričnih izvora, takozvanih "oka", od kojih je najdublje Raduš (60 m). Područje Skadarskog jezera ima bogatu floru i faunu sa brojnim endemičnim i ugroženim vrstama. Od god. nalazi se na Svjetskoj listi močvara od međunarodnog značaja (Ramsarska konvencija) posebno kao stanište vodenih ptica, a pored toga je i dio IBA područja (Internationally important Bird Area - područja od međunarodnog značaja za boravak ptica). Ekosistem Skadarskog jezera je izuzetno složen, submediteranskog tipa, sa dominacijom slatkovodnih i močvarnih biotopa naročito uz sjevernu obalu (zajednice flotantnih - žuti i bijeli lokvanji, kasaronja i emerznih biljaka - trska, rogoz) ali i sa prisustvom šumošikara, gariga i kamenjara na južnim karstnim padinama, što ukazuje na florističku i vegetacijsku raznovrsnost i bogastvo. Najznačajnija staništa Skadarskog jezera su močvarna staništa, koja po svjetskim standardima spadaju u najugroženije habitata, a istvremeno su to i tzv.»hot spots«tačke sa velikim biodiverzitetom. Zajednica algi Skadarskog jezera odlikuje se raznovrsnošću mikrofitskih (930 vrsta, varijeteta i formi) i makrofitskih predstavnika. Skadarsko jezero je "ptičji raj", sa preko 270 vrsta ptica od kojih su mnoge prorijeđene i ugrožene. Većina vrsta su migratorne i putuju između Azije i Afrike. Oko 45 vrsta ptica prezimi na jezeru, dok se oko 73 vrsta gnijezdi na području jezera. U jezeru živi 48 vrsta riba od čega je 15 endemičnih vrsta. Pored autohtonih vrsta, kakve su krap i ukljeva, interesantno je prisustvo nekih morskih riba kao što su: jegulja, cipol, skakavica i kubla. Veoma zanimljiva i u velikom stepenu endemična fauna gmizavaca i vodozemaca. Region Skadarskog jezera naseljava oko 50 vrsta sisara. Sisari su manje vezani za vodena staništa, izuzev vidre kao tipičnog vodenog predstavnika. Ostali sisari pripadaju kopnenim ekosistemima, posebno šumskim područjima na jugozapadnoj obali. Mnogobrojni kulturno-istorijski spomenici, arheološka nalazišta, srednjevjekovni manastirski kompleksi i utvrđenja, govore da je ovo područje od davnina bilo značajno kulturno središte. Izuzetne oblike kulturnog nasleđa čini tradicionalno narodno graditeljstvo, stara naseljena ili nenaseljena i danas često zapuštena ribarska naselja, smještena na samoj obali jezera: Poseljani, Karuč, Krnjice, Raduš i dr Spomenici prirode Njegošev park (4,2 ha) i Park "13. jul" (3,63 ha) zaštićeni su godine, Rješenjem o zaštiti objekata prirode br ("Sl. List SRCG", 30/68), kao hortikulturni objekti ("interesantne sastojine više vrsta šumskog drveća i prizemen flore"). U skladu sa važećom kategorizacijom prirodnih dobara, danas uživaju status spomenika prirode. Revizija statusa nije vršena. Predstavljaju neodvojivi segment zatečenih spomeničkih i ambijentalnih vrijednosti i integralni dio Istorijskog jezgra Cetinja. Pored visoke estetske vrijednosti, imaju izraženu kulturnu funkciju, a kao javne zelene površine imaju rekreativnu namjenu. "Njegošev park" je najstarija parkovska površina u gradu. Formiranje parka vezano je za podizanje Novog dvorca, odnosno za drugu polovinu 19. vijeka. U neposrednoj blizini Dvora Kralja Nikole, u periodu između i Godine, uređena su dva gradska parka sa elementima vrtne arhitekture. Tako je Dvorski park uređen u francuskom, a Gradski park u engleskom maniru. Plavi dvorac, sa pripadajućim zelenim površinama, nalazi se na samom kontaktu između "Njegoševog parka" i Parka "13. jul" koji ga okružuju tako da i u prostornom i pejzažnom smislu sa njima predstavlja jedinstvenu cjelinu. Brojna su stara stable velikih dimenzija. Međutim, prilikom raznih rekonstrukcija, vršena je neplanska sadnja tako da su danas prisutne guste grupe drveća, nepravilnih krošnji, a pojedini djelovi ovih zelenih površina izgledaju prilično zapušteno (suve grane u osnovama kruna drveća, pojedina stabla su prevršena, a evidentna su i suva stabla). Osnovni problem su neadekvatno održavanje i uređenje. U parku dominira veći broj lišćarskih i četinarskih vrsta: Abies alba Mill., Picea MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 82

88 abies (L.) Karst., Ligustrum ovalifolium Hassk., Chamaecyparis lawsoniana (Murr.) Parl., Picea pungens Engelm., Picea omorika (Pančić) Purkyne, Acer pseudoplatanus L., Acer platanoides L., Fagus moesiaca (Domin) Czeczott, Tilia tomentosa Mnch., Tilia parvifolia Ehrh., Ulmus effusa Willd., Ulmus montana With., Abies concolor (Gord.) Engelm., Larix europea Lam. Et DC., Pinus nigra Arn., Aesculus hippocastanum L., Platanus acerifolia (Ait.) Willd., Betula verrucosa Ehrh., Fraxinus excelsior L., Fraxinus americana L., Gleditschia triacanthos L., Quercus pedunculata Ehrh., Robinia pseudoaccacia L., Pseudotsuga taxifolia (Lam.) Britton, Laburnum anagyroides Med., Maclura aurantiaca L., Prunus domestica L., Cornus mas L., Corylus avellana L., Philadelphus coronarius L., Forsythia suspensa (Thunb.) Vahl., Syringa vulgaris L., Juniperus communis hibernica, Sambucus nigra L., Spirea x vanhouttei (Briot.) Zbl., Rhodotypus kerrioides S. et Z. i dr. Inače, u dendroflori Cetinja zabilježeno je oko 112 vrsta od čega 12 četinarskih i 100 lišćarskih. Ukrašavanje tj. ozelenjavanje grada teklo je uporedo sa njegovim formiranjem i to sa onim drvenastim vrstama koje su se tu ili u neposrednoj blizini nalazile, a koje su brzo rasle i zadovoljavale estetske kriterijume. Lipska pećina nalazi se u zaseoku Lipa iznad Dobrskog sela. Ukupna dužina pećine iznosi m. Bogata je pećinskim nakitom (stalagmitima i stalaktitima) i draperijama. Utvrđeno je da sa manastirskom, Strugarskom i Obodskom pećinom pripada jedinstvenom sistemu cetinjskih pećina. Zaštićena je Rješenjem o zaštiti objeketa prirode br ("Sl. list SRCG" 30/68). U cilju valorizacije Lipske pećine u turističke svrhe određen je za upravljača Sekretarijat za planiranje i uređenje prostora i zaštitu životne sredine uz saglasnost Ministarstva održivog razvoja i turizma i predhodno pribavljeno mišljenje Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja. Urađen je petogodišnji plan upravljanja Lipskom pećinom, od strane radne grupe formirane od predstavnika službi i stručnih lica iz oblasti speleologije i biologije. Plan je dobio poztivno mišljenje Ministarstva održivog razvoja i turizma, usvojen i objavljen ( Službeni list Crne Gore - Opštinski propisi", br. 19/13). Zaštićeno prirodno dobro Lipska pećina" se dalo na korišćenje putern privatnog javnog partnerstva Turističkom preduzeću Lipska pećina" D.O.O. za period od 25 godina. Jama Duboki do u Njegušima je najdublja jama u Crnoj Gori (3.410 m). U njoj je utvrđeno periodsko jezero na 120 m i sifonsko jezero na dnu kao i pećinski nakit na više mjesta. Značajna je kao geomorfološki i hidrološki objekat jer je bojenjem utvrđena veza sa izvorima kod Kotora. Zaštićena je Rješenjem o zaštiti objeketa prirode br ("Sl. list SRCG" 30/68). Inače, na području Prijestonice Cetinje postoji mnoštvo speleoloških objekata, jama i pećina među kojima se ističe Cetinjska pećina za koju je urađen programski zadatak za adaptaciju gdje se planira premještanje ikone Filermose iz Muzeja. Poznatih (ucrtanih u kartama) je više od sto, istraženih (sa utvrđenim koordinatama ulaza i nacrtanim planom) je preko sto, rekognosciranih (posjećenih i sa uzimanjem određenih uzoraka i nalaza - arheoloških i biospeleoloških) je takođe više od sto. S obzirom na izuzetnu skaršćenost terena, može se smatrati da na području Prijestonice postoji i do hiljadu speleoloških objekata. 24. oktobra godine, Prijestonica Cetinje postala je bogatija za još jedan park. Naime, riječ je o parku UN-a, čijim otvaranjem je obilježen dan Ujedinjenih nacija. Povodom obilježavanja ovog dana, u novom parku zasađeno je 67 stabala breza koja simbolizuje godine postojanja ove organizacije. Svake sledeće godine biće dodato po još jedno stablo, tako da će park simbolično nastaviti da raste zajedno sa UN-om što ga čini jedinstvenim u cvijetu. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 83

89 Predione karakteristike Postojeća vegetacija U geomorfološkom pogledu, teritorija Cetinja je podjeljena na tri djela - Lovćenski masiv, Katunska kraška zaravan i predio Riječke nahije. Masiv Lovćena nalazi se iznad 1000m nadmorske visine. Katunska kraška zaravan prostire se neposredno iza Lovćenskog planinskog masiva sa prosječnom nadmorskom visinom zaravni od 950m. Riječka nahija je nagnuti krečnjački plato od Katunske zaravni prema Skadarskom jezeru i Zetskoj ravnici, nadmorske visine do 350m. Lovćen sa širom zonom predstavlja kraški predio između Cetinjskog i Njeguškog polja, Ceklinske zaravni i flišnog zaleđa crnogorskog primorja. Glavne poljoprivredne površine su na flišnom terenu i u kraškim poljima. Tu su locirana i naselja. Manje obradive površine su u uvalama, vrtačama, dolovima kojih ima dosta na Lovćenu. Ostali predio predstavlja kamenjar pod pašnjacima. mali procenat zemljišta se koristi kao obradivo. Stanovnici ovog prostora su stvarali terase podziđivanjem i nanošenjem sloja zemljišta. Ovih terasa ima u podgorini Lovćena okrenutoj primorju kao i u kraškim poljima, uvalama i vrtačama, po njihovom obodu. Tu su zemljišta duboka a na terasama i stranama polja plitka i pogodna samo za ispašu. Sada su terasirana zemljišta dosta zapuštena i obrasla šibljem i žbunjem. Dobar dio terena koji je pod šumom i pašnjacima je devastiran i podložan eroziji čime se stvaraju plitka zemljišta i goli krš. Nešto očuvaniji prostor je od Bjeloša do Ivanovih korita, od Uganja i Brajića prema Trešteničkom Vrhu i od Bajica prema Duboviku i Bukovici. Slika 2.8. Manje obradive površine Vegetacija na Katunsko kraškoj zaravni je prilično oskudna. Prisutne su degradirane šume i šikare. U prošlosti ovaj prostor je bio znatno naseljeniji, pa su šume sječom, krčenjem i stočarstvom uništavane. Ovome su doprinijele i padavine koje su vršile eroziju zemljišta. Najveće površine su pod oskudnim pašnjacima ili kamenjarom. Obradivog zemljišta ima malo i raspoređeno je po vrtačama, uvalama i kraškim poljima. Riječka nahija se od kraške zaravni prije svega razlikuje nižom nadmorskom visinom, hidrološkim odlikama, bujnijom vegetacijom. Od kultura posebnu vrijednost imaju vinova loza i smokva, a od samoniklih divlji šipak, grab, cer, košćela. Područje Rijeka Crnojevića karakteriše vegetacija nižeg listopadnog pojasa submediteranske zone, čija je klimatogena zajednica asocijacija medunca i bijelog graba najčešće kao niska šuma i šikara. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 84

90 Klasifikacija predjela Slika 2.9. Rijeka Crnojevića Klasifikacija predjela za Cetinje je urađena na osnovu visinske predstave terena, prostiranja šumskih zajednica, klime, satelitskog snimka područja Google Earth, raznih studija, Evropske klasifikacije predjela. U sekundarnoj tipološkoj podjeli postoje elementi dva tipa predjela: prirodni (prostore koji finkcionišu velikim dijelom zahvaljujuci prirodnim procesima) i antropogeni (prostore koji pokazuju karakteristike prirodnog predjela ali se pod uticajem antropogenih promjena rašclanjuju u manje cjeline sa karakteristicnim nacinom korišcenja i specificnim kulturnim identitetom gde preovladava ruralni nacin korišcnja zemljišta, manja gustina naseljenosti, i život u seoskim naseljima koja se stapaju sa prirodnim okruženjem ruralni predjeli), čije razgraničenje u prostoru nije moguće strogo izdiferencirati. Pod permanentnim antropogenim uplivom došlo je do znatnije izmjene karakteristika predjela. Stoga je nezahvalno vršiti strogu diferencijaciju prirodnog i antropogenog predjela pošto se očigledno radi o kulturnom predjelu. Kulturni predjeli predstavljaju zajednicko djelovanje prirode i čovjeka. Oni su ilustracija evolucije ljudskog društva pod uticajem fizičkih ograničenja i/ili mogućnosti koje su pružili njegovo prirodno okruženje i društvene, ekonomske i kulturne spoljašnje ili unutrašnje sile. Razlikujemo ruralni I urbani kulturni predio. Kulturni predjeli se prepoznaju kao dio kulturnoistorijskog nasleđa u kategorijama: a) dizajniranih kulturnih predjela, b) organskih i reliktnih kulturnih predjela i c) asocijativnih kulturnih predjela Tipologija predjela Valorizacija pejzaža je bitan kriterijum za utvrđivanje adekvatne namjene racionalnog korišćenja zaštite i unaprijeđivanja prostora. Osnovni kriterijumi za valorizaciju pejzaža su : izvornost, reprezentativnost i raznolikost. Osim svojom specificnom građom, predio se odlikuje i odgovarajucom slikom koja je rezultat postojece građe. Pojam pejzaž podrazumijeva sliku predjela. To je "sistem ekosistema" koji je nastao kao odraz ili poslijedica raznih uslova, odnosa i međudejstava: geološke podloge, reljefa, zemljišta, klime, erozivnih procesa, biljnog i životinjskog svijeta, antropogenih faktora i dr. u odredjenom vremenu i prostoru. Prvi korak u tipologiji je analiza atributa, a drugi je ustanovljavanje njihove hijerarhije. Pristupi kartiranju i klasifikaciji su veoma različiti. Atributi kao što su klima, topografija i MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 85

91 antropogeni uticaj su uobičajeno viši u klasifikaciji dok je vegetacija niže na hijerarhijskoj ljestvici. Rasčlanjivanje prostora ima za cilj da se utvrdi prirodno uslovljena pogodnost prostora za različita korišćenja odnosno da se pomoću njega izradi razvojni koncept predjela. Na teritoriji Prijestonice Cetinje izdvajaju se tri tipa klime: submediteranski, brdskomediteranski i planinsko-mediteranski. Submediteranska klima je prisutna u basenu Skadarskog jezera i preovladava do 500 metara nadmorske visine. Brdskomediteranska klima vlada u Katunskoj zaravni od metara nadmorske visine. Planinskomediteranska klima vlada na Lovćenu na visinama iznad 1000 metara nadmorske visine. Visinski pojas je važna karakteristika u analiziranom području. Karte visinskih pojaseva se konstruisu izborom visinskih intervala na baznoj karti. Vazni aspekti fiziogarfije, nagibi, zemljiste, hidrologija, mikroklimat i vegetacija su uslovljeni i strogo povezani sa visinom. Antropogeni predio je zastupljen skoro u potpunosti, na kraškim poljima Cetinja, Njeguša, u dolovima i na zaravnima Bjeloša, Očinića, Uganja, Uganjskih vrela, Obzovice. Prirodni pejzaž je zamijenjen naseljima, obradivim površinama. Stvoren je novi kultivisani pejzaž sa interesantnim seoskim i urbanim aglomeracijama u kamenu sa mnoštvom terasa, podzida, kamenih ograda, crkvicama, gumnima, grobljima. Naselja su uklopljena u prirodni pejzaž, graditeljski duh oslonjen na tradiciju života u kršu. Pod antropogenim uticajem kompleks visokih šuma je prešao u kategoriju srednjih i niskih. Kao ambijentalne cjeline ovim Planom ističu se one u obuhvatu Nacionalnih parkova i to: Lovćena - Ivanova korita sa Malim i Velikim Bosturom, Dolovi sa Lokvama, Njeguši, Kuk i Konjsko i Skadarskog jezera Rijeka Crnojevića, Dodoši, Žabljak, Obod. Na vertikalnom profilu područja diferenciraju se slijedeći pojasevi i potpojasevi šumske vegetacije uslovljene orografsko-edafskim faktorima: Šume lužnjaka (Qurcetum roboris) koji pripada zoni koja obuhvata zonu NP Skadarsko jezero. Preostali su fragmenti kraj Skadarskoj jezera i Bojane na plavnim terenima sa recentnim aluvijalnim nanosima. Šume makedonskog hrasta (Quercus trojana) rasprostire se u pojasu od m. Javljaju se u okolini Rijeke Crnojevića i Župe Dobrske. Šume hrasta, medunca i bjelograbića (Carpinetum orentalis adriaticum Horv 1974) je zastupljena najviše u vidu šikara. Naseljava degradirana krečnjačka staništa na nadmorskoj visini do 600 metara. Šume medunca i crnog graba (Ostryo-Quercetum pubenscentis Trinaj 1974) se rasprostiru u pojasu od metara nv. Velike provršine su zastupljene na Velestovu, Bajramovici i Riječkoj nahiji, zatim okolini Njeguša, predio oko Markovine i Lastve Čevske. Šume crnog graba i bukve (Ostryo Fagenion moesiacae) su kseromezofilne šume rasprostranjene u regionu brdske i planinske bukve. Ove šume imaju pionirski karakter. Javljaju se na lokalitetima Lastve do Bijelilih poljana, Veljeg Garča, Kamenice i Seštaka. Šume bukve i jele (Abieti Fagenion moesiacae) obuhvata zajednicu bukve i jele na krečnjaku (Abieti Fagetum moesiacum calcicolum) koje se nadovezuju na pojas montanih bukovih šuma. U ovim submediteranskim sastojinama smrča izostaje. Prisustvo brojne prizemne vegetacije i žbunja je karakterisika ovih šuma. Osrednji proizvodni potencijal imaju tipovi šuma bukve i jele na smeđim zemljištima na krečnjcima i dolomitima. Sadašnje stanje sastojina je rezultat antropogenih uticaja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 86

92 Zahvataju visinski pojas od metara. Javljaju se na lokalitetu Kom, Puste Aluge Runjeve glavice. TIP 1. Submediteranski predio obuhvata područje NP Skadarsko jezero, čiji je centar Rijeka Crnojevića i brojna druga naselja: Dobrska župa, Žabljak, Ceklin, Meterizi, Građani, Ljubotinj. Ovo je predio sa izuzetnim ekološim, pejzažnim i kulturno istorijskim vrijednostima. Nacionalni park Skadarsko jezero, sa prirodom i naseljima koja su nastajala kao odgovor na specifične prirodne uslove predstavlja jedinstven kulturni pejzaž. Kriterijumi za izdvajanje ovog tipa predjela su: Submediteranska klima Visinski pojas do 500 m.n.v. Vegetacija: Šume lužnjaka - Qurcetum roboris u zoni NP Skadarsko jezero. Preostali su fragmenti kraj Skadarskoj jezera i Bojane na plavnim terenima sa recentnim aluvijalnim nanosima. Šume makedonskog hrasta Quercetum trojana javljaju se u okolini Rijeke Crnojevića i Župe Dobrske.Na degradiranim krečnjačkim staništima javljaju se šume hrasta, medunca i bjelograbića Carpinetum orientalis adriaticum. Antropogeni uticaj - vidikovci, saobraćajna infrastruktura TIP 2. Brdsko - mediteranski predio zahvata grad Cetinje, okolinu Njeguša, Dinovići, Ćeklići, Velestovo, predio oko Markovine, Lastve Čevske, Prentin do, Bata, Trešnjevo, Kobilji do. Kriterijumi za izdvajanje ovog tipa predjela su: Brdsko- mediteranska klima Visinski pojas od 500 do 1000 m.n.v. Vegetacija: Ostryo Fagenion moesiaca koja se javlja na lokalitetima Lastve, Bijelih poljana, Veljeg Garča, Kamenice i Seštaka Ostryo Quercetum pubenscentis sa javlja na Velestovu, okolini Njeguša, predio oko Markovine i Lastve Čevske Antropogeni uticaj dominantan manifestujuci se stalnim naseljima, katunima i obradivim tlom. TIP3. Srednjeplaninski tip predjela obuhvata vise subalpske zone na istocnim padinama Lovćena preko 1000 m.n.v. Zahvata najveći i glavni dio predjela NP Lovćen, kao i obronke planine Rudina i Garač sa Lastvom i Bijelim poljanama. Ovaj pejzaž je prošaran proplancima, pašnjacima i livadama u manjim kompleksima kao i zonama većeg antropogenog uticaja sa mješovitim pejzažnim kompozicijama (na Ivanovim koritima, Kuku i Majstorima). Karakterišu ga brojni planinski vrhovi kao što su: Trestenički vrh (1489 m, Kolozun (1474 m), Djurdjevac (1465 m), Rujiski vrh (1403 m), Hum (1415 m),osmogrk (1332 m), Siljevik (1229 m), Majin vrh (1324 m), Kulješ (1357 m), Grabovik (1265 m), Runjava glava (1266 m), Lipova glava (1250 m), Povrh osoja (1234 m), Kom od Datoline (1281 m), Povrh biljega (1255 m). Kriterijumi za izdvajanje ovog tipa predjela su: subplaninska klima visinski pojas preko 1000 m.n.v. Vegetacija: klimatogenu zajednicu mješovite šume bukve i jele Fagetum - montenegrinum - abiettosum Zahvata lokalitet Kom, Puste Aluge, Runjeva glavica, kao i prostor jugoistočnih i jugozapadnih djelova Nacionalnog parka Lovćen od m.n.v. oko Batrićeve glave, Mainskog vrha i Osje lokve,. Seslerietum argentae zahvata visoke predjele Lovćena, iznad 1300 m.n.v. iznad Dolova, Kuka, Jezerskog vrha, Štirovnika. Pinetum heldreichii- Osnovna vrsta ove zajednice je bor munika koja osim pejzažne ima zaštitnu funkciju i nalazi se pod posebnim režimom zaštite.zastupljena je MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 87

93 na sjeveroistočnim stranama Štirovnika i u zoni Jezerskog vrha, na južnim i jugozapadnim padinama sa tendencijom širenja. Pinus nigra - kultura Crnog bora zastupljena je u zonama Ivanovih korita, Presjeke, Jez. vrha. Crnim borom je pošumljena okolina Njeguša i dio kotorskih strana i stvorena je monokultura što u zoni NP nije preporučljivo. Šuma bora krivulja Pinetum mugo nalazi se na 1100 m.n.v između mjesta Rupe i Blatišta. Jos su zastupljene i zajednice Genisto clobularetum belidifoliae i Stipo- Salvietum officianalis Hic.čija je osnovna vrsta pelim koji raste na krčevinama hrastovih i grabovih šuma. Značajna je kao sekundarni sloj vegetacije za zaštitu zemljišta od erozije. Antropogeni uticaj većina ruralnih naselja Kulturna baština Upravljanje kulturnim nasljedjem i očuvanje kulturnog identitela u periodu tranzicije predstavljaju značajne izazove. Neki od glavnih problema koji su izraženi u Crnoj Gori u ovoj oblasti su: Nedovoljna svijest o vrijednosti kulturne raznoiikosti; Odumiranje tradicionalnih vrijednosli, običaja i manifestacija; Nedovoljno poznavanje kulture manjinskih zajednica, i nedovoljna dostupnost kulture manjinskih zajednica široj javnosti; Nizak stepen zaštite spomenika kulture, što je dovelo i dovodi do oštećenja i degradacije znatnog broja spomenika; Nepostojanje adekvatne baze podataka o svim segementima kulturne baštine; Nepostojanje arheološke karte i baze podataka o arheološkim iskopavanjima; Neevidentirani podvodni arheološki lokaliteti; Neadekvatna prezentacija kulturnog nasljedja i umjetničkog stvaralaštva. Nacionalnim programom razvoja kulture (2011), baština je identifikovana na nepokretnu, pokretnu i nematerijanu kulturnu baštinu. Nakon utvrđenog stanja nepokretne kulturne baštine u Crnoj Gori, zaključeno je da ono nije na zadovoljavajućem nivou, što je uslovljeno djelovanjem različitih činilaca. Pokretna kulturna baština nema odgovarajuću normativnu i dokumentacionu zaštitu kao i nematerijalna. Pod nematerijlanim dobrom se podrazumjeva ljudsko umijeće, izražaj, vještina ili izvođenje, kao i predmet, rukotvorina, instrument ili prostor koji je sa tim povezan, a koje zajednice, grupe ili pojedinci prepoznaju kao dio svoje kulturne baštine. Značaj nematerijalne kulturne baštine je i u tome što promoviše i razvija kulturni diverzitet. Za područje grada Cetinja, godine usvojen je Menadžment plan Istorijskog jezgra Cetinja. U njemu je, izmedju ostalog navedeno:...istorijsko jezgro Cetinja je spomenik kulture I kategorije, zbog izuzetnih vrijednosti koje posjeduje urbana aglomeracija sa umjetničkim i kulturno-istorijskim kvalitetima pojedinačnih spomenika. Ovo zaštićeno jezgro predstavlja skladan spoj raznorodnih elemenata, pojedinačno zaštićenih objekata, parkovskih struktura, pravilne urbane matrice. Istorijsko jezgo Cetinja je primjer jedinstvenog i autentično očuvanog urbanizma malih gradova, prilagođenog okruženju, sa arhitekturom visokog kvaliteta. Zaštita, očuvanje i razvoj Istorijskog jezgra, kao multifunkcionalnog organizma, sa kulturnim, političkim, javnim, stambenim i ekonomskim aktivnostima je izazovan i odgovoran posao. Za njegovu uspješnost neophodna je dugoročna posvećenost svih struktura društva. Ustanovljavanje efikasnog sistema upravljanja, zaštita, valorizacija i promocija kulturne baštine, obaveza su sadašnjih generacija, kako bi i buduće generacije, sa pravom, Cetinje osjećale centrom istorijskog i nacionalnog identiteta, pamćenja i trajanja crnogorskog naroda... MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 88

94 Inventarizacija i klasifikacija arhitektonske baštine je način da se utvrdi ukupno bogatstvo kojim raspolaže zemlja, ili određen njen prostor, kako bi se mogla ostvariti komparativna istraživanja, sistemetična zaštita baštine i njeno planiranje na duži rok. Prvu inventarizaciju je godine obavio Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i zaštitu prirode. Evidencija, vrste i kategorizacija spomenika kulture Crne Gore poslednji put izvršena je na osnovu Zakona o zaštiti spomenika kulture godine ''Sl.list RCG'', br.47/91). Prema važećem Zakonu o zaštiti kulturnih dobara ("Sl.list RCG", br.49/10) spomenici kulture čiji je status utvrđen po ranijim propisima imaju status kulturnog dobra do reavalorizacije njihove kulturne vrijednosti, a najkasnije u roku od tri godine. Prema podacima iz Registra spomenika kulture Crne Gore na prostoru Prijestonice Cetinje registrovano je 55 kulturnih dobara (spomenika kulture). Registrovana kulturna dobra (spomenici kulture), a na osnovu Zakona o zaštiti spomenika kulture (1991.), prema uspostavljenoj kategorizaciji definisani su kao: spomenici kulture prve kategorije, od izuzetnog značaja deset; spomenici kulture druge kategorije, od velikog značaja dvadeset dva; spomenici kulture treće kategorije, od značaja dvadeset tri. Međutim, prema važećem Zakonu o kulturnim dobrima (2010.) kategorizacija kulturnih dobara izvršena je prema značaju i to kao: kulturno dobro od međunarodnog značaja, od nacionalnog i od lokalnog značaja, tako da se od nadležne Službe očekuje da poslove preregistracije kulturnih dobara obavi u narednom periodu. Prema inventarizaciji u odnosu na vrste baštine dominiraju građevine profane (stambena) arhitekture, sa 29 kulturna dobra i slijede građevine sakralne (vjerske) arhitekture, njih je 21. Identifikovana su i dobra tehničkog i memorijalnog karaktera 5 (mlin Ivana Crnojevića, zgrada prve električne centrale, reljefna karata Crne Gore, Danilov most na Rijeci Crnojević, Njegošev mauzolej), a tri dobra - Žabljak, Obodski grad i Tablja pripadaju starim utvrđenjima (vojnoj arhitekturi). Istorijsko jezgro Cetinja, predstavlja spomeničku cjelinu od izuzetnog značaja, karakterističnu zbog skladnog spoja raznorodnih elemenata, pojedinačno zaštićenih objekata, parkovskih struktura i pravilne urbane matrice. Cetinje je mjesto istorijskog i nacionalnog identiteta, pamćenja i trajanja. Ono je uspješna zajednica koja čuva, štiti i unapređuje svoje kulturne i prirodne vrijednosti, koristeći ih kao strateški potencijal razvoja. Na prostoru Istorijskog jezgra Cetinja, zaštićene kulturno-istorijske cjeline, nalaze se sljedeći pojedinačno zaštićeni kulturnoistorijski objekti: 1. Ostaci manastira Crnojevića na Ćipuru 2. Mlin Ivana Crnojevića 3. Cetinjski manastir sa crkvom Rođenja Bogorodice 4. Biljarda - Njegošev muzej 5. Dvorska crkva na Ćipuru 6. Dvorac kralja Nikole - Dvorski muzej 7. Dvor prestolonasljednika Danila Plavi dvorac 8. Vladin dom zgrada vlade bivše Kraljevine Crne Gore 9. Zetski dom - zgrada Kraljevskog pozorišta 10. Bolnica Danilo I 11. Englesko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori 12. Francusko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori 13. Rusko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori 14. Tursko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 89

95 15. Grob Vladike Danila na Orlovom kršu 16. Tablja 17. Vlaška crkva 18. Reljef Crne Gore 19. Zgrada arhiva Crne Gore 20. Apoteka 21. Grand hotel Lokanda 22. Spomenik potopljenim dobrovoljcima kod Medove Lovćenska Vila 23. Zgrada Prve crnogorske banke 24. Zgrada bivšeg Vojnog stana 25. Zgrada bivšeg Djevojačkog instituta Carice Marije i na užem gradskom području nalaze se: 26. Italijansko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori 27. Austrijsko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori 28. Crkva Sv. Antuna Padovanskog 29. Prva električna centrala Na području Nacionalnog parka Skadarsko jezero nepokretna kulturna dobra su: 1. Žabljak Crnojevića 2. Kom - manastir Crnojevića sa crkvom Uspenja Bogorodice 3. Obod Crnojevića, Riječki grad 4. Vladučina kula na Karuču 5. Kuća Sv. Petra na Rijeci Crnojevića 6. Crkva Sv. Blagovještenja, Jeksa, Čukovići 7. Crkva Sv. Nikole, Riječki grad 8. Most knjaza Danila na Rijeci Crnojevića Na prostoru Nacionalnog parka Lovćen nepokretna kulturna dobra su: 1. Mauzolej Petru II Petroviću Njegošu, Jezerski vrh, Lovćen 2. Njegoševa rodna kuća, Njeguši 3. Crkva Sv. Đorđa, Erakovići, Njeguši 4. Kuća Toma Petrovića, Njegoševa gostinska kuća na Njegušima 5. Rodna kuća kralja Nikole, Njeguši 6. Crkva Uspenja Bogorodice, Raičevići, Njeguši 7. Preobraženska crkva na Ivanovim koritima 8. Ruševine starog Ivanbegovog hrama na Ivanovim koritima 9. Restaurirano guvno na Ivanovim koritima i tragovi starog Na široj teritoriji Prijestonice Cetinje, a koji nijesu obuhvaćeni prethodnim prostornim cjelinama locirana su slijedeća kulturna dobra: 1. Manastir Ćelija, Dobrsko selo 2. Crkva Uspenja Bogorodice, Resna 3. Kuća Kenja Jankovića, Rvaši 4. Zgrada O.Š. Šunjo Pešikan u Trešnjevu 5. Crkva Sv. Stefana u Čistom polju, Ljubotinj MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 90

96 6. Crkva Sv. Ćekle, Strugari 7. Crkva Sv. Jovana Krstitelja, Ržani do, Bata Cucka 8. Crkva Sv. Jovana Krstitelja, Košćele 9. Crkva Sv. Dimitrija, Ljubotinj 10. Crkva Sv. Jovana, Blace, Bjelice 11. Crkva Sv. Nikole, Bogute, Ljubotinj 12. Crkva Sv. Nikole, Rvaši Od strane Službe zaštite, a na osnovu prepoznatih kulturnih vrijednosti, evidentirana su i druga dobra (njih 86) među kojima su najbrojnija vjerske arhitekture, seoske cjeline i katunske kuće, a pominju se potencijalni arheološki lokaliteti i inženjerske građevine. Ova dobra nisu zaštićena kao kulturna dobra već je za to potrebno pripremiti odgovarajuću dokumentaciju kako bi se, u prvom narednom koraku, uspostavila njihova prethodna zaštita i potom utvrdio status zaštićenog kulturnog dobra. Na prostoru Prijestonice zaštićena su i memorijalna obilježja. U Registar su upisani spomenici i spomen obilježja crnogorskih i oslobodilačkih ratova i NOB-a, njih ukupno pedeset osam (58). *** Značajne izvore za proučavanje arhitektonske baštine predstavlja dokumentacija koja se prikuplja i čuva u Upravi za zaštitu kulturnih dobara na Cetinju, koja je lakše dostupna, i Državnom arhivu u istom gradu, gdje su radi pronalaženja relevantne građe neophodna detaljnija istraživanja. Objedinjavanje građe o kulturnim dobrima obavljeno je u periodu izrade Mendžment plana Istorijskog jezgra Cetinja, usvojenog maja 2009.godine. Uprava za zaštitu kulturnih dobara, na osnovu Zakona o kulturnim dobrima, prati stanje i vrši revalorizaciju kulturne vrijednosti kulturnog dobra (u pogledu definisanja vrste, kategorije, utvrđivanja granice kulturnog dobra i granice zaštićene okoline) i donosi Studiju zaštite kulturnih dobara Prijestonice Cetinja (propisuje režim i mjere zaštite, konzervatorske uslove), a sve za potrebe izrade planskih dokumenata PUP-a Cetinja, Urbanističkog projekta Istorijskog jezgra Cetinja, koji su dio dokumentacione osnove nominacionog dosijea za upis na UNESCO-vu Listu svjetske kulturne baštine. Uprava je u martu godine dostavila nacrt Studije zaštite kulturnih dobara Prijestonice Cetinja za potrebe PUP-a, ali u narednom periodu je neophodno dobiti podatke u pogledu granice zaštićenih kulturnih dobara i granice zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i režima i mjera zaštite, jer je isto od ključnog uticaja na konačno definisanje namjene površina i uslova režima korišćenja Stanje životne sredine Važan instrument u zaštiti životne sredine jeste praćenje stanja pojedinih segmenata i na osnovu dobijenih podataka donošenje odgovarajućeg seta mjera njihovog poboljšanja. Navedeni mehanizam preciziran je u Zakonu o životnoj sredini kao krovnom zakonu u ovoj oblasti, ali i pojedinačna zakonska rješenja prepoznaju značaj monitoringa. Monitorinzi koji se odnose na zemljište, vazduh, vode, biodiverzitet, klimatske promjene i radioaktivnost u nadležnosti je Agencije za zaštitu životne sredine, a praćenje stanja se MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 91

97 definiše programom monitoringa i to za: vazduh, vodu, zemljište, biodiverzitet, a realizuju ga ovlašćene institucije. Međutim, ustanovljeni državni monitoring svih segmenata životne sredine u manjoj mjeri se odnosio na teritoriju Cetinja, tako da će se u ovom pregledu obuhvatiti dostupne informacije i podaci Vazduh Programom kontrole kvaliteta vazduha, kao dijelom Programa kvaliteta životne sredine, predviđeno je sistematsko mjerenje imisije osnovnih zagađujućih materija u vazduh, sistematsko mjerenje imisije specifičnih zagađujućih materija, povremena mjerenja kvaliteta padavina, povremena mjerenja imisije zagađujućih materija iz izduvnih gasova motornih vozila i praćenje uticaja zagađenog vazduha na životnu sredinu. Mjerenja kvaliteta padavina vršena su na osnovu uzoraka prikupljanih sa određenih lokacija jedan put mjesečno iz zbirnog mjesečnog uzorka. U padavinama je određivan sadržaj fizičkohemijskih parametara: ph, elektroprovodljivosti, sulfata, nitrata, hlorida, amonijaka, bikarbonata, Na, K, Ca, Mg kao i sadržaj teških metala i organskih polutanata, što je vrlo važno pratiti zbog trendova depozicije teških metala na zemljištu i biljkama, kao i u kontekstu praćenja prekograničnog transporta zagađenja. Povremena mjerenja osnovih i specifičnih zagađujućih materija (sumpor dioksida, azot monoksida, azot dioksida, ukupnih azotnih oksida, prizemnog ozona, ugljen monoiksida, metana, nemetanskih i ukupnih ugljovodonika, lebdećih čestica i meteoroloških parametara) sa EURONORM monitoring senzorskom laboratorijom HORIBA su vršena na prometnim raskrsnicama i saobraćajnicama. Rezultati mjerenja su predstavljeni, kao srednje i maksimalne 24h vrijednosti svih izvršenih mjerenja i kao srednje i 30 min.max vrijednosti u tokom svih mjerenja. Mjerenja su vršena jedanaest mjeseci, a u decembru prekinuta zbog redovne kalibracije. Uticaj zagađenog vazduha na životnu sredinu praćen je i kroz analizu depozicije zagađujućih materija u biološkom materijalu na početku i na kraju vegetacionog perioda. Takođe, praćenje kumulacije teških metala u bioindikatorskim lišajevima rađeno je takođe dva puta u toku godine. Poslednji dostupni podaci odnose se na godinu, i za nju je karakteristično da se prvi put realizovao program praćenja kvaliteta goriva za motorna vozila u skladu sa standardom MESTEN Takođe, unaprjeđen je i zakonskog okvira iz oblasti zaštite vazduha donošenjem Uredbe o graničnim vrijednostima emisija iz stacionarnih izvora i započete su aktivnosti na uspostavljanju Državne mreže za praćenje kvaliteta vazduha. Sistematska automatska mjerenja imisionih koncentracija zagađujućih materija u vazduhu tokom godine vršena su u mreži mjernih mjesta, koja nije obuhvatala Cetinje tako da nema evidentiranih podataka. Osnovna mreža (tzv. poluautomatskih stanica) monitoringa kvaliteta vazduha koju je realizovao HMZ tokom godine obuhvata 15 stanica uključujući i Cetinje tako das u praćni pokazatelji: dim, SO2, padavine. Na ovim stanicama mjereni su i neophodni klimatološki parametri prizemnog sloja vazduha, u standardnim sinoptičkim terminima. Vrijeme osrednjavanja uzoraka vazduha je 24 časa, od 7.00 prethodnog dana, do 7.00 narednog dana po srednjeevropskom vremenu. Sve stanice su imale vrlo visok stepen realizacije mjerenja, preko 300 podataka godišnje, čime je ispunjen statistički uslov za validnost mjerodavnih parametara. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 92

98 Sumpor dioksid - SO 2 Sadržaj sumpordioksida u uzorcima je bio vrlo nizak, uglavnom ispod granice detekcije korišćene metode. Maksimalne vrijednosti ovog polutanta su evidentirane tokom ljeta, što upućuje na postojanje uticaja emisije iz saobraćaja. Uzrok emisije SO2 je sagorijevanje fosilnih goriva iz industrijskih pogona, malih ložišta, kao i saobraćaj. Dim Na svim stanicama su izmjerene niske vrijednosti sadržaja dima 2. Maksimalne vrijednosti ovih čestica su evidentirane tokom hladnijeg dijela godine, što upućuje na postojanje uticaja emisije od grijanja. Padavine Program sistematskog ispitivanja kvaliteta padavina je realizovan u mreži od 15 stanica, za opšti hemizam i na četiri stanice za ukupne taložne čestice. Procenat realizacije uzorkovanja je zadovoljavajući na svim stanicama. Količina padavina u Prijestonici, njihov raspored i karakter vrlo su izraziti. Glavni maksimum padavina je u novembru, a minimum u julu mjesecu. Cetinje je najkišovitiji grad ne samo na južno slovenskim prostorima, nego i u Evropi budući da je srednja godišnja količina padavina iznosi oko mm. Kada je u pitanju fizičkohemijski parametri kvaliteta padavina kisele kiše u Cetinju evidentirane su u pretežno u oktobru, ali i novembru i decembru. Kisjelost ovih padavina je uglavnom bila mala, sa ph iznad 5. Podaci koji su programom monitoringa u odnose se na rezultate povremenih mjerenja imisije zagađujućih materija iz izduvnih gasova motornih vozila pored prometnih raskrsnica u urbanim sredinama. U periodu ljeto - jesen vršena su sedmodnevna mjerenja aerozagađenja pored prometnih raskrsnica - saobraćajnica u jedanaest gradskih sredina Crne Gore. Mjerna mjesta su odabrana tako da reprezentuju potencijalno najugroženije raskrsnice - sobraćajnice tokom turističke sezone kako u primorskim gradovima tako u centralnom i sjevernom regionu Crne Gore. Na svim mjernim mjestima je vršeno mjerenje: CO, NO, NO2, NO x, SO 2, O 3, PM 10 čestica, benzena, etilbenzena, o-m-p ksilena, toluena i meteoroloških parametara. Na Cetinju su mjerenja vršena u prvoj polovini septembra na mjernom mjestu u ulici Jovana Tomaševića, kod spomenika Lovćenska Vila. Izmjerene su povećane koncentracije NO 2, ali u okviru propisanih normi. U okviru propisanih normi bile su i koncentracije ostalih polutanata koji su mjereni na ovoj lokaciji. Monitoringom u zabjelježena je pojava "'kisjelih kiša" 7 puta na Cetinju (6%). Najveća kisjelost kiša bila je u zimskom periodu (novembar-februar). Apsolutni minimum je izmjeren na stanici Cetinje 12 od 4,44. Kisjelost kiša prema veličini pripadala je klasi male, do srednje kisjelosti Voda Sistematsko ispitivanje kvantiteta i kvaliteta površinskih i podzemnih voda u Crnoj Gori vrši Hidrometeorološki zavod Crne Gore u okviru svoje nadležnosti, a u skladu sa Zakonom o vodama ( Sl. list RCG, br. 27/07). Cilj ovih ispitivanja je praćenje ekološkog statusa voda, s obzirom na njihov ekološki značaj i upotrebnu valorizaciju sa zdravstvenog, energetskoindustrijskog, poljoprivrednog i turističko-rekreacionog stanovišta. Ispitivanja kvalitativnih osobina voda imaju za cilj utvrđivanje klase boniteta površinskih voda i njihovu kategorizaciju i ocjenu kvaliteta u odnosu na propisani nivo kvaliteta, definisan Uredbom o kategorizaciji voda u Crnoj Gori ( Sl. list RCG, br. 02/07). Uz korišćenje neophodnih hidrodinamičkih i meteoroloških parametara. Klasa kvaliteta vode formira se na osnovu mjerodavnih fizičkohemijskih, mikrobioloških i saprobioloških parametara, njih 50, određenih u skladu sa metodologijom, propisanom navedenom Uredbom. S tim u vezi treba MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 93

99 napomenuti da su propisane norme strožije u odnosu na EU standarde, te da odgovaraju zapravo klasama vode za piće. Monitoring površinskih i podzemnih voda za teritoriju Cetinja obuhvata Rijeku Crnojevića i Skadarsko jezero i sprovođen je kontinuirano u nekoliko godina unazad, tako da smo u mogućnosti prezentovati veći nivo informacija i podataka. Monitoringom u pojedinačna procjena za Crnojevića rijeku ukazuje da je imala jonski odnos Ca/Mg i temperaturu vode malo iznad visoko kategorisanih propisanih vrijednosti (A2 klasa). Kiseonični parametri su bili loši, van propisanih. Procesi produkcije i razgradnje su intenzivni i malo izraženiji na strani produkcije. Sadržaj amonijaka je bio u A2 klasi, nitrita i deterdženata u A3 klasi, a fosfata van klase. Vode Skadarskog jezera su svrstane u A2CK2 klasu. Mjerodavna vrijednost temperature vode je bila van propisane klase, tj. u A3 klasi na svim profilima. Povećana saturacija ukazuje na dominirajuće procese produkcije kiseonika. Osim kod Virpazara, Plavnice i Ckla, gdje je bila u A3 klasi, na svim ostalim profilima saturacija je bila van klase. BPK5, kao indikator suprotnog biohemijskog procesa, bio je van propisane klase samo kod Moračnika i Starčeva (A3). Nitriti su bili u propisanoj klasi samo kod Ckla, u litoralu su bili van klase, a kod Podhuma i u pelagijalu, u A3. Mikrobiološki parametri su bili u okviru propisane klase. Prema mjerenim parametrima, voda je bila ispravna za kupanje. Kada su u pitanju podzemne vode obezbjeđuju oko 92% ukupnih količina voda za snabdijevanje naselja. Generalno, kvalitet podzemnih voda u Crnoj Gori u najvećem dijelu godine, odgovara prvoj klasi. U kontinentalnom dijelu prirodni kvalitet voda skoro na svim izvorištima podzemnih voda pogoršan je antropogenim uticajima i rezultat je neadekvatne sanitarne zaštite. Pokaztelji dobijeni monitoringom u ukazuju da između ostalih kao najpoznatiji primjeri zagađenja podzemnih voda gradskim i industrijskim otpadnim vodama ističu se i Vrelo Rijeke Crnojevića (otpadne vode Cetinja). Monitoringom voda u dat je prikaz kvaliteta voda po parametrima. Biohemijska potrošnja kiseonika (BPK5) je mjera količine kiseonika koja je potrebna mikroorganizmima u vodi da oksiduju organski ugljenik i dijelom organski azot, čime se indirektno određuje i količina organskih materija u vodi. Ovaj parametar definiše ocjenu zagađenosti voda i efikasnost postupka prečišćavanja otpadnih voda. Biološka potrošnja kiseonika Skadarskog jezera na svim profilima je u propisanim klasama. Izvor: Hidrometeorološki zavod Crne Gore Obrađivač: Agencija za zaštitu životne sredine Količina nitrata u svim površinskim vodama se kretala u propisanim klasama. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 94

100 Izvor: Hidrometeorološki zavod Crne Gore Obrađivač: Agencija za zaštitu životne sredine Vode koje su najopterećenije fosfatima su na profilu Plavnica kada je u pitanju Skadarsko jezero. Izvor: Hidrometeorološki zavod Crne Gore Obrađivač: Agencija za zaštitu životne sredine Kod ocjene stanja površinskih voda za godinu konstatovano je da je Rijeka Crnojevića dobar primjer devastacije prirodno odličnog kvaliteta karstne vode. Prelazak u A2 klasu je evidentiran za paramtre ph, odnos Ca/Mg, temperatura vode, BPK5, HPK i koliformne bakterije. U A3 klasi su bili saturacija kiseonikom i amonijak, a van klase fosfati i nitriti. Vode Skadarskog jezera su svrstane u A2CK2 klasu. Temperatura vode Skadarskog jezera je bila najveća u junu (oko 27 C) i avgustu (oko 28 C), kada je bila gotovo izjednačena sa temperaturom okolnog vazduha. Međutim, apsolutni maksimum je evidentiran u julu na sredini jezera i iznosio je 29 C. Najniža temperatura je evidentirana u blizini pritoka, na sjeverozapadnom dijelu jezera, a najveća u središnjem dijelu jezera. Mikrobiološki parametri su bili u okviru propisane klase. I u 2008., i praćen je kvalitet Rijeke Crnojevića i Skadarskog jezera. Prema Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji voda, u 2008., Rijeka Crnojevića je svrstana A1SK1 klasu. Kada je u pitanju voda Skadarskog jezera svrstana je u A2,C K2 klasu. Vode MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 95

101 Skadarskog jezera su uglavnom u propisanoj klasi kvaliteta, za većinu parametara. U 2007 Rijeka Crnojevića je svrstana A2,C,II kategoriju. Vode Sakadarskog jezera su uglavnom bile u propisanoj klasi kvaliteta, ili čak u A1 klasi. Voda Rijeke Crnojevića, prema rezultatima u svrstana je u A2,C,II kategoriju. Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji vode Skadarskog jezera su svrstane u A2,C,II klasu. Voda za piće S obzirom da na području Cetinja nema prirodnih vodotoka, kao ni značajnijih izvora vode, još krajem XIX vijeka preduzeti su prvi koraci kako bi se obezbijedilo redovno snadbijevanje pitkom vodom. Još tada je konstatovano da najznačajnije hidrografske potencijale i kapacitete posjeduju tri izvorišta koja se nalaze u neposrednoj blizini Cetinja: Uganjska vrela, Obzovica, i Podgor u Crmnici. Postoje takođe određeni tokovi poput Ljubinog potoka na Ivanovim Koritima koji se javljaju u periodima velikih padavina. U NP Lovćen postoje sledeće zaštitne zone voda: Ivanova Korita sliv Ljubinog potoka (63ha do 100ha), Trstenik 20ha, Mali Bostur pećina (20ha), Jezero ispod Jezerskog vrha (31ha), Zvjerinjak. Voda koja se koristi za vodosnabdijevanje Cetinja je dobrog kvaliteta, te osim preventivnog hlorisanja nisu potrebni dodatni tretmani vode. Dosada se nije desilo daje voda bila neispravna za piće. Prema hemijskim i mikrobiološkim analizama vode na izvorištu u Podgoru voda je izuzetnog kvaliteta. Analiza kvaliteta vode za piće vrši shodno odredbama Pravilnika o bližim zahtjevima koje u pogledu bezbjednosri treba da ispunjava voda za piće ( Sl. list CG" br. 24/12). Broj uzorkovarija je određen Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće ( Sl. list SRJ" br. 42/98 i 44/98) Zemljište Program monitoringa zagađenja zemljišta predložen je skladu sa Zakonom o životnoj sredini ( Sl.list RCG, broj 48/08) i na osnovu Pravilnika o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija i metoda za njegovo ispitivanje ( Sl. list RCG, broj 18/97). Monitoringom zemljišta nije obuhvaćena teritorija Cetinja tako da će u okviru SPU biti obrađeni opšte prihvatljive činjenice vezane za ovaj segment životne sredine Buka Buka je vrsta degradacije životne sredine čiji uticaj / posljedice nijesu tako jasno vidljive i mjerljive kao uticaj nekih drugih vidova zagađenja. Osnovna karakteristika buke je ometajući faktor koji zavisi od više veličina: jačine, raspodjele tonova, ritma ponavljanja i subjektivne sklonosti osobe. Cilj monitoringa buke je, prije svega, da se na određenim lokalitetima utvrdi nivo buke, uporedi sa dozvoljenim za posmatranu zonu i evidentiraju eventualna odstupanja u realnom vremenu, kako bi se daljim aktivnostima definisala strategija preduzimanja mjera zaštite komplementarnim naučno-istraživačkim programima. Programom mjerenja buke u periodu od godine do godine, koji je realizovao JU Institut za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite na radu Zavod za ekologiju, obuhvaćeno je: MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 96

102 utvrđivanje nivoa buke u gradskim sredinama i naseljima koja potiče od motornih vozila, avio-saobraćaja, željezničkog saobraćaja, raznih akustičnih uređaja i drugih mašina utvrđivanje nivoa buke u okolini objekata od javnog interesa (škole, obdaništa, javne ustanove, bolnice, sportske dvorane, hoteli i dr). utvrđivanje nivoa buke u nacionalnim parkovima i drugim zaštićenim prirodnim dobrima, gdje je zabranjeno ometanje prisutnog životinjskog svijeta, kao i u područjima za odmor i rekreaciju. Mjerenje buke u blizini saobraćajnica vršeno je jednom mjesečno i u Cetinju, na najprometnijoj raskrsnici 30-minutnim mjerenjima, na lokaciji raskrsnica u centru grada, na platou ispred crkve na Ćipuru. Rezultati pokazuju da je buka čiji je uzrok saobraćaj predstavlja veliki problem u gradskim sredinama. Rezultati mjerenja vršenih u Nacionalnim parkovima neznatno su prekoračivala vrijednosti navedene u tada važećem Paravilniku o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini (iz 2006.). Rezultati mjerenja ukazuju da najčešća prekoračenja vode porijeklo od motornih vozila (mjerna mjesta u -blizini saobraćajnica), to je neophodno izgradnjom zaobilaznica, rasteretiti gradska jezgra Izvor: Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 97

103 U skladu sa Zakonom o zaštiti buke u životnoj sredini. Prijestonica Cetinje je donijela Odluku kojom su utvrdjene akustičke zone na njenoj teritoriji. Sastavni dio ove Odluke predstavlja karta o utvrđenim akustičkim zonama u Prijestonici Cetinje. Akustične zone na teritoriji Prijestonice određene su u zavisnosti od namjene prostora, kao i granične vrijednosti indikatora buke u tim zonama, u skladu sa Zakonom. Utvrdjeno je.8 tipova akustičnih zona. TIHA ZONA U PRIRODI Tiha zona u prirodi je zona koja nije pod uticajem buke saobraćaja, industrije ili rekreativnih aktivnosti. Tihe zone u prirodi uživaju strogi režim zaštite od buke radi očuvanja prirodnog bogatstva i biodiverziteta a posebno zaštićenih staništa. Tiha zona u prirodi obuhvata zaštićena prirodna dobra ili njihove djelove: Granične vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 časova 35 Večernja buka od 19 do 23 časova 35 Noćna buka od 23 do 7 časova 30 Nivo buke u decibelima db (A) Lokacije: NP Skadarsko jezero i NP Lovćen, Manastirska tapija i Pančeva oka; NP Lovćen : rezervat šume bora munike, rezervat šume bukve, četinara i rijetkih lišćara, rezervat bukove šume, rezervat šume bora krivulja i Herpetološki rezervat; Spomenici prirode: Njegošev park i park 13. jul. Ova dva parka, zajedno sa Vladičinom baštom, ljetnom pozornicom, starim stadionom i padinama Orlovog krša, predstavljaju neodvojivi segment zatečenih spomeničkih i ambijentalnih vrijednosti i integralni dio istorijskog jezgra Prijestonice. Bukova šuma na Obzovici (površina planirana za zaštitu) TIHA ZONA U AGLOMERACIJI Tihim zonama u aglomeraciji određuju se površine u kojima je potrebno očuvati niži nivo buke u urbanom okruženju. Granične vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 časova 40 Večernja buka od 19 do 23 časova 40 Noćna buka od 23 do 7 časova 35 Nivo buke u decibelima db (A) Lokacije: Uređene obale: Rijeka Crnojevića. Skverovi: Područje oko spomenika Ivana Crnojevića i Trg oslobođenja, koji se nalazi između Biljarde i Vladinog doma. Šetališta: Od manastira Svetog Petra Cetinjskog pored Ljetnje pozornice do Orlovog krša. Zaštićena kulturna dobra: Centralna narodna bibiloteka Đurđe Crnojević. ZONA POVIŠENOG REŽIMA ZAŠTITE OD BUKE Kao zone povišenog režima zaštite od buke određuju se zone u kojima je neophodno zaštititi naročito osjetljive grupe stanovništva (djeca, stara lica, bolesnici i sl.) ili u smislu zaštite od buke obezbijediti neophodne uslove za rad odgovarajućim institucijama. Granične vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 časova 50 Večernja buka od 19 do 23 časova 50 Noćna buka od 23 do 7 časova 40 Nivo buke u decibelima db (A) MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 98

104 Lokacije: JZU Dom Zdravlja i JZU Opšta bolnica Danilo I. Dječji vrtići JPU Zagorka Ivanović u ulicama Jabučkoj, Vojvode Boža i Grahovskoj. Na teritoriji Prijestonice Cetinje se nalaze obrazovne ustanove: OŠ Lovćenski partizanski odred i OŠ Njegoš, a dvije u ruralnom području: OŠ Šunjo Pešikan i OŠ Boro Vukmirović. Osnovna muzička škola Savo Popović se nalazi u gradskom području kao i tri srednje škole i to: JU Gimnazija, JU Srednja stručna škola i srednja likovna škola Petar Lubarda. Muzička akademija, Fakulteta likovnih umjetnosti, Fakuteta dramskih umjetnosti i Fakulteta za pomorstvo (smjer pomorski menadžment). Manastir Svetog Petra Cetinjskog, zgrada Crnogorske pravoslavne crkve, Katolička crkva-samostan svetog Antuna, Vlaška crkva, Novo groblje, Staro groblje i groblje u Bajicama. Sjedište Ambasade Nove Gvineje. STAMBENA ZONA Stambene zone su površine koje su namijenjene za stanovanje, a mogu sadržati i objekte druge namjene koje ne predstavljaju značajnu smetnju stanovanju i to: trgovine, objekte za upravu, kulturu, školstvo, zdravstvenu i socijalnu zaštitu, sport i rekreaciju, vjerske objekte i ostale objekte društvenih djelatnosti koji služe potrebama stanovnika te zone. Granične vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 časova 55 Večernja buka od 19 do 23 časova 55 Noćna buka od 23 do 7 časova 45 Nivo buke u decibelima db (A) Lokacije naselja: Aerodrom, Gruda - Donje polje, Donji kraj,crna Greda, Bajice, Zagrablje, Humci, Rijeka Crnojevića, Bogdanov kraj, Njeguši, Istorijsko jezgro Cetinja, Naseljena mjesta seoskih područja ZONA MJEŠOVITE NAMJENE Zone mješovite namjene su zone sa površinama različitih namjena od kojih nijedna namjena nije preovladajuća. Zone mješovite namjene su karakteristične za centre naselja, a mogu se nalaziti i na periferiji naselja. Granične vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 časova 60 Večernja buka od 19 do 23 časova 60 Noćna buka od 23 do 7 časova 50 Nivo buke u decibelima db (A) Lokacija: oko glavnih gradskih saobraćajnica kao i regionalnih saobraćajnica R1 (Mojkovačka ulica) i R21 (Lovćenska ulica) i magistralne M 2.3 Podgorica Cetinje - Budva. ZONE POD JAKIM UTICAJEM BUKE KOJA POTIČE OD SAOBRAĆAJA Zone pod jakim uticajem buke koja potiče od saobraćaja obuhvataju površine saobraćajne infrastrukture, objekte i koridore infrastrukture drumskog i vazdušnog saobraćaja, uključujući i zaštitne pojaseve, odnosno zaštitne zone duž infrastrukturnih trasa, odnosno oko infrastrukturnih objekata. Granične vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 časova 60 Večernja buka od 19 do 23 časova 60 Noćna buka od 23 do 7 časova 55 Nivo buke u decibelima db(a) MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 99

105

106 Lokacije: Planirani Jadransko-Jonski auto put. Benzinske stanice: ulica Ivana Crnojevića, Crna Greda, Konak i Dobrska Župa. INDUSTRIJSKA ZONA Industrijske zone su površine za industriju i proizvodnju koje su planskim dokumentom namijenjene razvoju privrede, koja nije dozvoljena u drugim područjima: Granične vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 časova Večernja buka od 19 do 23 časova Noćna buka od 23 do 7 časova Nivo buke u decibelima db(a) Na granici ove zone buka ne smije prelaziti granične vrijednosti nivoa buke u zoni sa kojom se graniči Lokacije: Nekadašnji kompleks Oboda planiran za projekat Maccoc. Zona H - industrijska zona iz magistralni put Cetinje Budva. Industrijska zona I - dio Bogdanovog kraja. ZONA EKSPLOATACIJE MINERALNIH SIROVINA Zona eksploatacije mineralnih sirovina je površina u kojoj su smještene rezerve mineralnih sirovina (građevinsko arhitektonski kamen), koje su namijenjene izvođenju radova, pripremi, ekstrakciji, eksploataciji i transportu. Granične vrijednosti buke Dnevna buka od 7 do 19 časova Večernja buka od 19 do 23 časova Noćna buka od 23 do 7 časova Nivo buke u decibelima db(a) Na granici ove zone buka ne smije prelaziti granične vrijednosti nivoa buke u zoni sa kojom se graniči U akustičkim zonama je zabranjeno prouzrokovati buku iznad propisanih graničnih vrijednosti za navedenu akustičnu zonu. Granične vrijednosti se ne odnose na buku koja nastaje u zatvorenom prostoru. Buka koja nastaje u zatvorenom prostoru ne smije na otvorenom prostoru preći propisane granične vrijednosti nivoa buke u određenoj akustičnoj zoni. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 100

107 3. IDENTIFIKACIJA PODRUČJA ZA KOJA POSTOJI MOGUĆNOST DA BUDU IZLOŽENA ZNAČAJNOM RIZIKU Buduća prostorna organizacija Prijestonice treba da uvaži potrebu zaštite i unapređenja posebno vrijednih prirodnih dobara (zaštićenih i nezaštićenih), pri koncipiranju razvoja privrednih djelatnosti, naseljavanja i izgradnje. Na prostoru Prijestonice nalaze se veći dio Nacionalnog parka Lovćen i manji dio Nacionalnog parka Skadarsko jezero. Za ove parkove postoje usvojeni prostorni planovi posebne namjene kao i planovi upravljanja, čije su odrednice ispoštovane pri utvrđivanju koncepta i načina korišćenja, uređenja i zaštite prostora na dijelu Prijestonice u granicama nacionalnih parkova i koje se moraju primenjivati i prilikom implementacije PUP-a. Koncept zaštite prirodne baštine zasnovan je na primjeni modela održivog razvoja. U cilju razrješavanja konflikata između prirodne baštine i razvojnih projekata treba primijeniti mehanizme za procjenu uticaja na životnu sredinu i posebno na zaštićenu prirodnu baštinu, uz mjere sanacije degradirane životne sredine. U preporukama i mjerama za zaštitu prirodne baštine najznačajnije korake predstavljaju: revizija statusa postojećih zaštićenih područja prirode, imenovanje upravljača za sve kategorije zaštićenih područja i definisanje optimalnih modela upravljanja za odgovarajuće nacionalne kategorije zaštićenih područja prirode. Prilikom realizacije Plana, neophodno je voditi računa o zaštićenim područjima i zonama zaštite u okviru kojih se nalaze zaštićene vrste, pri čemu se na njima moraju ograničiti aktivnosti izgradnje. U kontekstu gore navedenog, posebno je značajna zaštita i održivo korišćenje planskog područja koje je identifikovano kao značajno u pogledu prirodnih, kulturnih i predeonih karakteristika i biodiverziteta. Navedena područja identifikovana su, detaljno opisana i eksplicitno navedena u poglavlju 2. strateške procjene. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 101

108 4. POSTOJEĆI PROBLEMI U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U VEZI SA PLANOM Za teritoriju Prijestonice Cetinje važe iste zakonitosti antropogenog pritiska koje su naglašene na celom području Crne Gore, tako da predmetno područje nije izuzeto od toga. Problemi se uglavnom odnose nae posledica neplanirane i nekotrolisane izgradnje, što je izazvalo niz problema u pogledu ugrožavanja životne sredine. Uvažavajući nalaze iz Dokumentacione osnove, preporuke i smjernice iz državnih planova i strategija, važeće zakonske regulative i evropskih direktiva, identifikovani su problemi u pogledu životne sredine koji se odnose na: priroda i biodiverzitet neadekvatan nivo istraživačkih aktivnosti na zaštiti prirodnih resursa nacionalnih parkova Lovćen i Skadarsko jezero ; nisu prostorno definisana područja endemskih i zakonom zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta; ne postoji dovoljna kontrola ubiranja lekovite flore; nedovoljno je razvijena služba protivpožarne zaštite; pored navedenih, postoje i nedostaci u definisanju mjera zaštite i očuvanja endemskih i zakonom zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta, kao i nedostaci u definisanju programa monitoringa istih; radi se jednogodišnji Izvještaj o stanju prirode shodno članu 103 Zakona o zaštiti prirode i dostavlja se Agenciji za zaštitu životne sredine; šume i šumsko zemljište neodgovarajuća revitalizacija i stabilnost šumskog ekosistema u smislu sastava, strukture i kvaliteta; nepostojanje odgovarajućih godišnjih plansko-programskih dokumenata za upravljanje šumama i zaštitu od požara; neodgovarajuća prostorna diferencijacija vlasništva nad šumama i šumskim zemljištem; nepostojanje inventarizacije za područje nacionalnih parkova, čiji će se rezultati koristiti za prostornu analizu šumskih i drugih habitata na području NP i Crne Gore (definisanje mreže Natura 2000 u Crnoj Gori); vode nisu uspostavljene zone sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdijevanja; nisu izgrađena postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda; ne primenjujuju se odgovarajuće tehničko-tehnološke mere za smanjenje rizika od zagađivanja voda; ne postoji odgovarajuća zaštita jezera, kraških vrela i izvorišta; nisu definisane planske mere za zaštitu voda; Radi se Izvještaj sa podacima o vrstama i količinama zagađujućih materija i otpada kao i ispitivanje tehnoloških otpadnih voda. Izvještaj se i dostavlja Agenciji za zaštitu živome sredine do 30. aprila tekuće godine, za predhodnu godinu; zemljište ugrožavanje zemljišta kao posledica poljoprivredne proizvodnje i širenja građevinskog zemljišta; erozivni procesi; neadekvatna sanitacija objekata; nedovoljno sprovođenje tehničko-tehnoloških mera i rješenja u ložištima i kotlarnicama; neadekvatna zaštita bonitetnog poljoprivrednog zemljišta; vazduh povećanje zagađujućih materija u vazduhu kao posledica odvijanja saobraćaja, postojanja velikog broja individualnih i kolektivnih ložišta itd; nepostojanje sistema za kontrolu kvaliteta vazduha. Katastar zagađivača se vodi kao i evidencija o zagađivačima i potencijalnim zagađivačima; buka povećanje intenziteta buke u zonama duž saobraćajnica je identifikovano kao osnovni problem na području Cetinje, pogotovo u njegovom urbanom području. Urađeno je akustičke zoniranje sa osam zona i kartom buke. Određene su granične vrijednosti indikatora buke u tim zonama i nivo buke u decibelima. Odluku o utvrđivanju akustičkih zona sa kartom buke usvojila je Skupština Prijestonice Cetinje MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 102

109 ( Sl.list CG-o.p." br. 15/13). Usvojena odluka je dostavljena Ministarstvu održivog razvoja i turizma i Agenciji za životnu sredinu. Akcioni plan se izrađuje na osnovu strateških karata buke za glavne puteve, glavnu prugu, glavni aerodrom i aglomeracije. Vlada donosi akcioni plan za glavne puteve, glavnu prugu i aerodrom. Mjerenje buke se uradilo na platou ispred Vlaške crkve to je najprometnija raskrsnica; karst ugrožavanje površina pod karstom kao posledica širenja poljoprivrednog i građevinskog zemljišta. Iako se procenjuje da identifikovani uticaji ne opterećuju u značajnoj meri kapacitet prostora, u kontekstu rešavanja postojećih problema, potrebno je promptno sprovođenje odgovarajućih planskih, organizacionih i tehničko-tehnoloških mera zaštite. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 103

110 5. OPŠTI I POSEBNI CILJEVI STRATEŠKE PROCJENE I IZBOR INDIKATORA Definisanje strategije i opštih ciljeva zaštite životne sredine na području Plana zasniva se na usvojenim strateškim dokumentima u hijerarhijski višim planovima. Strateški ciljevi zaštite životne sredine predstavljaju faktore očuvanja ekološkog integriteta prostora, odnosno racionalnog korišćenja prirodnih resursa i zaštite životne sredine. Prilikom izrade planova, većina opštih ciljeva vezana je za planska dokumenta višeg reda i uslove koji oni diktiraju, dok se posebni ciljevi definišu za specifičnost plana, konkretni razmatrani prostor, namenu površina, dominantne delatnosti koje se odvijaju na posmatranom području, a sve u kontekstu postojećeg stanja životne sredine na prostoru koji je predmet plana. Strategija korišćenja, uređenja i zaštite prostora koji je u obuhvatu PUP-a ogleda se u detaljnoj planskoj organizaciji i uređenju kroz vrednovanje kapaciteta prostora u odnosu na planirane aktivnosti i usklađivanje sa potencijalima i ograničenjima Opšti ciljevi strateške procjene Osnovni cilj izrade strateške procjene je obezbeđivanje da pitanja životne sredine, uključujući i zdravlje ljudi, budu potpuno uzeta u obzir prilikom razvoja, radi obezbeđivanja održivog razvoja, obezbeđivanje učešća javnosti, kao i unapređivanja nivoa zaštite zdravlja ljudi i životne sredine. Prostornim planom Crne Gore i Nacionalnom strategijom održivog razvoja definisani su opšti ciljevi u oblasti zaštite životne sredine očuvanje kvaliteta životne sredine, kao i očuvanje i unapređenje prirodnih vrednosti, posebnosti prostora i kulturno-istorijske baštine Crne Gore. Opšti ciljevi zaštite životne sredine na području PUP-a proističu iz opštih ciljeva zaštite životne sredine definisanih Zakonom o životnoj sredini (''Službeni list CG'', br. 48/08): očuvanje i zaštita zdravlja ljudi, celovitosti, raznovrsnosti i kvaliteta ekosistema, genofonda životinjskih i biljnih vrsta, plodnosti zemljišta, prirodnih lepota i prostornih vrednosti, kulturne baštine i dobara koje je stvorio čovek; obezbeđenje uslova za ograničeno, razumno i održivo gazdovanje živom i neživom prirodom, očuvanje ekološke stabilnosti prirode, količine i kvaliteta prirodnih bogatstava i sprečavanje opasnosti i rizika po životnu sredinu. Izradom strateške procjene uticaja na životnu sredinu obezbeđuje se usklađenost aktivnosti definisanih PUP-om sa važećom zakonskom regulativom i državnim planskim dokumentima u Crnoj Gori. Strateška procjena za predmetni PUP je procjenila potencijalne negativne uticaje na životnu sredinu i pružila predlog adekvatnih mera koje će se preduzeti u cilju sprečavanja i smanjenja štetnih uticaja aktivnosti čija realizacija je predviđena ovim planskim dokumentom. Rezultati Strateške procjene uticaja će doprineti odgovarajućem donošenju odluka u planskom procesu. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 104

111 Opšti ciljevi strateške procjene definisani su na osnovu zahteva i ciljeva u pogledu zaštite životne sredine u drugim planovima i programima, kao i ciljeva zaštite životne sredine utvrđenih na nacionalnom i međunarodnom nivou. Tabela 5.1. Oblasti zaštite životne sredine i opšti ciljevi strateške procjene OBLASTI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE I Red. broj OPŠTI CILЈEVI STRATEŠKE PROCJENE Zaštita voda 1 Očuvati i unaprediti kvalitet voda Upravljanje kvalitetom vazduha 3 Smanjiti izloženost stanovništva zagađenom vazduhu Zaštita i korišćenje zemljišta 4 Smanjiti zagađenje zemljišta Zaštita od buke 5 Smanjiti izloženost stanovništva povećanom intenzitetu buke Očuvanje biodiverziteta 6 Očuvati biodiverzitet i prirodna dobra Unapređenje predela 7 Očuvati ambijentalne vrednosti prostora Upravljanje otpadom 8 Unaprediti sistem evakuacije otpada Klimatske promene 9 Smanjiti emisiju gasova staklene bašte Zaštita kulturno-istorijske baštine 10 Zaštiti nepokretna kulturna dobra Zdravlje stanovništva 11 Zaštiti i unaprediti zdravlje stanovništva Akcidentne situacije 12 Zaštita od akcidenata Ekonomski razvoj područja 13 Podsticati ekonomski razvoj i zaposlenost Jačanje institucionalne sposobnosti za zaštitu životne sredine 14 Unaprediti službu za zaštitu životne sredine i monitoring 5.2. Posebni ciljevi strateške procjene uticaja i izbor indikatora Posebni ciljevi zaštite životne sredine planskog područja utvrđuju se na osnovu analize stanja životne sredine i značajnih pitanja, problema, ograničenja i potencijala planskog područja, kao i prioriteta za rešavanje ekoloških problema, a u skladu su sa opštim ciljevima i načelima zaštite životne sredine. Posebni ciljevi strateške procjene predstavljaju razradu opštih ciljeva i definisani su na osnovu sagledanih problema i zahteva za zaštitu životne sredine na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 105

112 Na osnovu definisanih posebnih ciljeva vrši se izbor odgovarajućih indikatora koji će se koristiti u izradi strateške procjene uticaja na životnu sredinu za evaluaciju planskih riješenja. Indikatori stanja životne sredine predstavljaju veoma bitan segment u okviru izrade ekoloških studija i planskih dokumenata. Indikatori su veoma prikladni za merenje i ocenjivanje planskih rešenja sa stanovišta mogućih šteta u životnoj sredini kao i za utvrđivanje koje nepovoljne uticaje treba smanjiti ili eliminisati. Svrha njihovog korišćenja je u usmeravanju planskih rešenja ka ostvarenju ciljeva koji se postavljaju. Indikatori predstavljaju jedan od instrumenata za sistematsko identifikovanje, ocenjivanje i praćenje stanja, razvoja i uslova sredine i sagledavanje posledica. Oni su sredstvo za praćenje izvesne promenljive vrednosti u prošlosti i sadašnjosti, a neophodni su kao ulazni podaci za svako planiranje. Imajući u vidu prostorni obuhvat PUP-a, planirane namene površina, stanje životne sredine u planskom području i definisane posebne ciljeve strateške procjene uticaja, izvršen je izbor indikatora u odnosu na koje će biti vršena procjena uticaja planskih rešenja na životnu sredinu. Izbor indikatora izvršen je iz ''Osnovnog seta UN indikatora održivog razvoja''. Ovaj set indikatora zasnovan je na konceptu identifikacije ''uzroka i posledica promena u prostoru i definisanju odgovora na moguće negativne implikacije PUP-a u konkretnom prostoru i u potpunosti odražava principe i ciljeve održivog razvoja. Indikatori UN koji se mogu implementirati u Crnoj Gori prepoznati su Nacionalnom strategijom održivog razvoja, a delom integrisani u odredbe Uredbe o nacionalnoj listi indikatora zaštite živome sredine ("Sl. list Crne Gore", br. 19/13). Vrlo je važno napomenuti da su navedeni indikatori definisani u kontekstu realizacije planskih, a ne tehničkih i tehnoloških rešenja. Pri tome, treba napraviti razliku između strateške procjene uticaja (SPU) i procjene uticaja (PU). SPU je planski orijentisana i razmatra planska rešenja kao osnov za realizaciju ciljeva održivog razvoja i zaštite životne sredine. Upravo na ovakvom shvatanju SPU baziran je i predmetni planski dokument. Sa druge strane, procjene uticaja (PU) su tehnički i tehnološki orijentisane sa ciljem da definišu mere zaštite prilikom izrade glavnih projekata (a ne planova) kako bi se određeni negativni uticaji sveli u zakonski definisane okvire. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 106

113 Tabela 5.2. Posebni ciljevi SPU i izbor indikatora za vrednovanje planskih rešenja Oznaka cilja POSEBNI CILJEVI SPU INDIKATORI 1 Očuvati i unaprediti kvalitet površinskih i podzemnih voda 1.1 Sprečiti zagađenje vodnih resursa BPK i HPK u vodi Prečišćavanje otpadnih voda % objekata priključenih na kanalizacioni sistem 2 Smanjiti izloženost stanovništva zagađenom vazduhu 2.1 Smanjiti nivo štetnih materija u Emisije čestica, SO2 i NOx vazduhu 2.2 Smanjiti stepen izloženosti Broj dana sa prekoračenjem granične stanovništva zagađenom vazduhu vrednosti imisije za čađ, SO2 i NO2 3 Smanjiti zagađenje zemljišta 3.1 Smanjiti kontaminaciju tla % kontaminiranih površina 4 Smanjiti izloženost stanovništva povećanom intenzitetu buke 4.1 Smanjiti izloženost stanovništva Broj stambenih objekata u zonama sa povišenom nivou buke povišenim nivoom buke 5 Očuvati biodiverzitet i prirodna dobra 6.1 Očuvati biodiverzitet Veličina i značaj uništenih staništa 6.2 Zaštita prirodnih vrednosti Broj i veličina zaštićenih područja 6.3 Zaštita karsta Površine karsta koje mogu biti ugrožene 6 Očuvati ambijentalne vrednosti prostora Broj i izgled objekata i vrsta intervencija u 6.1 Zaštita postojećih predeonih vrednosti prostoru koji utiči na predeo 7 Unaprediti sistem evakuacije otpada 7.1 Efikasna evakuacija otpada Dinamika i način evakuacije otpada 8 Smanjiti emisiju gasova staklene bašte 8.1 Korišćenje obnovljivih izvora energije % povećanja OIE u ukupnoj proizvodnji EE % objekata na kojima su preduzete mere za 8.2 Povećanje energetske efikasnosti povećanje energetske efikasnosti 9 Zaštiti nepokretna kulturnih dobara 9.1 Efikasna zaštite kulturnih dobara Broj i kvalitet ugroženih kulturnih dobara 10 Zaštiti i unaprediti zdravlje stanovništva Broj stanovnika izloženih povećanim nivoima buke 10.1 Unaprediti zdravlje stanovništva Broj stanovnika izloženih zagađenom vazduhu 11 Zaštita od akcidenata 11.1 Zaštita od požara, eksplozija i elementarnih nepogoda Kapacitet protivpožarne infrastrukture 12 Podsticati ekonomski razvoj i zaposlenost 12.1 Porast ekonomskog razvoja Broj novih radnih mesta u planskom periodu Povećanje mogućnosti za razvoj turizma 13 Unaprediti službu za zaštitu životne sredine, informisanje i monitoring 13.1 Unaprediti službu za zaštitu životne sredine i monitoring Broj mernih tačaka u sistemu monitoringa MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 107

114 6. PROCJENA MOGUĆIH UTICAJA PLANSKIH REŠENJA NA ŽIVOTNU SREDINU Zaštita životne sredine je danas jedan od prvorazrednih društvenih zadataka. Danas prisutne negativne posledice uglavnom su posledica pogrešno planirane izgradnje naselja, saobraćajnih sistema i infrastrukturnih sistema, nekontrolisane i neadekvatne upotrebe energije, neadekvatnog postupanja s otpadom, kao i nepoznavanja osnovnih zakonitosti iz domena životne sredine. U okvirima iznetih stavova promene koje su posledica prilagođavanja prirode potrebama čoveka mogu biti onakve kakve on očekuje, ali mogu biti, i često jesu, sasvim nepovoljne i za njega samog. Skup takvih promena za sobom povlači vrlo složene posledice, koje u principu imaju povratno delovanje na inicijatore promena, dovodeći tako do novih stanja i novih posledica. Cilj izrade strateške procjene uticaja predmetnog plana na životnu sredinu je sagledavanje mogućih negativnih uticaja na kvalitet životne sredine i predviđenih mera za njihovo smanjenje, odnosno dovođenje u prihvatljive okvire ne stvarajući konflikte u prostoru i vodeći računa o kapacitetu životne sredine na posmatranom prostoru. Da bi se postavljeni ciljevi ostvarili, potrebno je sagledati Planom predviđene aktivnosti i mere za smanjenje potencijalno negativnih uticaja. Predmetni plan će predstavljati okvir za razvoj prostora Cetinja, a moguća zagađenja po svojim karakteristikama, intenzitetu i prostornom rasprostiranju ne bi trebalo da imaju veliki negativan uticaj, pogotovo ne u odnosu na postojeće stanje životne sredine, ali svakako mogu negativno uticati na opštu nepovoljnu sliku na području predmetnog plana pa ih je u tom kontekstu neophodno analizirati. U strateškoj procjeni, akcenat nije stavljen isključivo na analizu planskih rešenja koja mogu implicirati negativne uticaje i trendove, već i na ona planska rešenja koja doprinose zaštiti životne sredine i podizanju kvaliteta života na posmatranom prostoru. U tom kontekstu, u Izveštaju se analiziraju mogući uticaji planiranih aktivnosti na životnu sredinu koji će se vrednovati u odnosu na definisane ciljeve i indikatore Procjena uticaja varijantnih rešenja Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu ne propisuje šta su to varijantna rešenja plana koja podležu strateškoj procjeni uticaja, ali u praksi se moraju razmatrati najmanje dve varijante: 1) varijanta da se plan ne usvoji i implementira i 2) varijanta da se plan usvoji i implementira. Varijantna rešenja predmetnog plana predstavljaju različite racionalne načine sredstva i mere realizacije ciljeva plana u pojedinim sektorima razvoja, kroz razmatranje mogućnosti korišćenja određenog prostora za specifične namene i aktivnosti. Ukupni efekti plana, pa i uticaji na životnu sredinu, mogu se utvrditi samo poređenjem sa postojećim stanjem, sa ciljevima i rešenjima plana. Ograničavajući se u tom kontekstu na pozitivne i negativne efekte koje bi imalo donošenje ili nedonošenje predmetnog plana, strateška procjena će se baviti razradom obe varijante (varijanta primene plana i varijanta da se plan ne primeni) i vrednovanjem scenarija razvoja u varijanti primene Plana. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 108

115 Tabela 6.1. Procena uticaja sektora plana u odnosu na ciljeve strateške procene uticaja u odnosu na varijantu primene Plana Ciljevi SPU 1 Sprečiti zagađenje vodnih resursa 10 Efikasna evakuacija otpada 2 Smanjiti nivo štetnih materija u vazduhu 11 Korišćenje obnovljivih izvora energije 3 Smanjiti stepen izloženosti stanovništva zagađenom vazduhu 12 Povećanje energetske efikasnosti 4 Smanjiti kontaminaciju tla 13 Efikasna zaštite kulturnih dobara 5 Smanjiti izloženost stanovništva povišenom nivou buke 14 Unaprediti zdravlje stanovništva 6 Očuvati biodiverzitet 15 Zaštita od požara, eksplozija i elementarnih nepogoda 7 Zaštita prirodnih vrednosti 16 Porast ekonomskog razvoja 8 Zaštita karsta 17 Unaprediti službu za zaštitu životne sredine i monitoring 9 Zaštita postojećih predeonih vrednosti Oblast razvoja Varijanta Trend razvoja Stanovništvo i naselja Stagnacija Intenzivni razvoj Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Izažene su negativne demografske tendencije koje su oisebno izražene u ruralnom području. Nastavljaju se dosadašnji nepovoljni demografski trendovi, s obzirom da u ruralnom području nema investicija ili ako ih ima one nemaju dugoročnijih pozitivnih uticaja na seosko stanovništvo. Ublažavanje negativnih demografskih tendencija, posebno u smanjenju depopulacije cijelog područja Prijestonice (naročito u Zoni 4 Katunska nahija, ali i u ostalim zonama, uključujući i Zonu 1 Cetinje sa okolinom, pri čemu će dio stanovništva iz zona 2, 3 i 4 migrirati dijelom i u Zonu 1 Cetinje sa okolinom). Poboljšaće se sadašnja neadekvatna tehnička opremljenost lokalne uprave i javnih preduzeća. Otvaranje novih i premještanje dijela postojećih državnih institucija na Cetinje. Razvoj se odvija prema postojećim trendovima što podrazumeva nastavak negativnih demografskih tendencija, kako u ruralnim područjima, tako i uurbanim i periurbanim zonama opštine. Ciljevi SPU MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 109

116 Oblast razvoja Varijanta Trend razvoja Ciljevi SPU Jača uloga Cetinja kao univerzitetskog i Stagnacija kulturnog centra Intenzivni Nisu poznate pozitivne i negativne razvoj implikacije na javne službe i servise Javne službe Privreda Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Stagnacija Intenzivni razvoj Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Poboljšaće se sadašnja neadekvatna tehnička opremljenost lokalne uprave i javnih preduzeća. Otvaranje novih i premještanje dijela postojećih državnih institucija na Cetinje. Stagnacija javnog sektora i javnih službi u kadrovskom smislu iu tehničkoj opremljlenosti i funkcionisanju uopšte. Ograničen privredni razvoj malih i srednjih preduzeća, pretežno kao pojedinačne inicijative kako bi se prevazišli trenutni ekonomski problemi. Scenario intenzivnog razvoja predviđa razvoj samo određenih sektora privrede Izgradnja bi bila finansirana kapitalom koji nije iz Prijestonice, bez dugoročnih pozitivnih ekonomskih i društvenih koristi za širu lokalnu zajednicu. Aktiviranje dva NP kao atraktivne turističke ponude i zadržavanje stanovništva na ruralnom području naročito na području NP Skadarsko jezero. Održivo povećanje kapaciteta u turističkom smještaju, povećanje kvaliteta turističke ponude, privredni razvoj, ali sa kontrolisanom i usmjeravanom izgradnjom manjeg obima. Neaktivne privredne zone se prenamjenjuju u visokokvalitetne zone obrazovanja i kulturnih sadržaja ili turističko zone. Neiskorišćen potencijal pogodan za stvaranje povoljnog privrednog ambijenta zbog čega se nastavlja trend stagnacije privrede u svim njenim segmentima i smanjenje konkurentnosti na tržištu. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor

117 Oblast razvoja Varijanta Trend razvoja Saobraćaj Infrastruktura Stagnacija Intenzivni razvoj Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Stagnacija Intenzivni razvoj Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Ne očekuje se razvoj i adekvatno MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 111 Ciljevi SPU održavanje saobraćajne infrastrukture Razvoj saobraćajne infrastrukture prioritetno ka novim lokacijama namenjenim privrednim objektima i aktivnostima. Postepeno poboljšanje stanja postojeće saobraćajne infrastrukture i modernizacija i razvoj saobraćajne infrastrukture. Neadekvatno održavanje saobraćajne infrastrukture i različitih vidova saobraćaja, što za posledicu ima negativne implikacije na činioce životne sredine (zagađenje vazduha, povećanje intenziteta buke) i posledično na zdravlje stanovništva. Neadekvatno održavanje komunalne infrastrukture bez potrebnog razvoja ovog sektora. Razvoj tehničke infrastrukture samo na određenim lokacijama koje su u funkciji navedene izgradnje. Postepeno poboljšanje stanja postojeće komunalne infrastrukture (vodosnabdijevanje, odvođenje i tretman otpadnih voda, elektro snabdijevanje, dostupnost mobilne telefonije) u većem dijelu seoskih naselja, a posebno u Katunskoj nahiji. Izgradnja nove i održive komunalne infrastrukture u većem dijelu seoskih naselja. Nerazvijena komunalna infrastruktura sa svim negativnim posledicama pre svega na vodne resurse, al i na vazduh, zemljište i predeone i ambijentalne vrednosti prostora, nerešena pitanja u vezi sa tretmanom otpadnih voda i komunalnim i svim drugim vrstama otpada koji se produkuje na ćitavoj teritoriji koja je u obuhvatu Plana

118 Oblast razvoja Varijanta Trend razvoja Obnovljivi izvori energije i energetska efikasnost Zaštita prirodnih, kulturnih i predeonih vrednosti Stagnacija Intenzivni razvoj Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Stagnacija Intenzivni razvoj Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Nedovoljne investicije u infrastrukturu kao osnovu za primenu obnovljivih izvora energije. Nedovoljna sredstva za povećanje energetske efikasnosti objekata posebno u javnom sektoru. U ovom scenariju razvoj za posljedicu ima intenzivno trošenje neobnovljivih resursa sa znatnim ugrožavanjem postojećih prirodnih vrijednosti. Kod privrednog razvoja pored turizma, poljoprivrede, čiste prerađivačke industrije, očekuje se porast i u sektorima koji su direktno i indirektno vezani za zaštitu i unaprjeđenje životne sredine i u sektoru proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora (energija Sunca). Nema preduslova u smislu infrastrukturnog opremanja za realizaciju projekata u oblasti korišćenja OIE i EE. Nedovoljno sredstava za sprovođenje politike zaštite prirodnih, kulturnih i predeonih vrednosti. Na većem dijelu teritorije Prijestonice Intenzivan razvoj će imati prednost nad zaštitom ambijenta i kulturnog pejsaža. Ovaj razvoj će se u najvećoj mjeri realizovati kroz greenfield investicije, odnosno izgradnju na novim, neizgrađenim lokacijama, čime se nepovratno smanjuju neobnovljivi zemljišni resursi. Očekuje se zaštita i afirmacija prostora koja su pod zaštitom ili su predviđena za zaštitu po svojim prirodnim, kulturnim ili predeonim potencijalima i vrednostima. Neadekvatna zaštita i promocija prirodnih, kulturnih i predeonih potencijala planskog područja i devastacija pojedinih lokaliteta usled neodgovarajuće politike zaštite i očuvanja postojećih vrednosti. Ciljevi SPU MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 112

119 Oblast razvoja Varijanta Trend razvoja Zaštita životne sredine Zaštita od elementarnih nepogoda i akcidenata Stagnacija Intenzivni razvoj Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Stagnacija Intenzivni razvoj Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Nedovoljno sredstava za sprovođenje Ciljevi SPU politike zaštite životne sredine Pojavljuju se različiti problemi, od preizgrađenosti prostora (lokacija), želja za izgradnjom izvan zona naselja ili na turistički atraktivnim lokacijama i zaštićenim područjima, a gdje to planom nije predviđeno, izgradnja uz glavne saobraćajne pravce (stvaranje izgrađenog kontinuuma uz puteve), što u krajnjem dovodi i do ekoloških problema. Kod privrednog razvoja pored turizma, poljoprivrede, čiste prerađivačke industrije, očekuje se porast i u sektorima koji su direktno i indirektno vezani za zaštitu i unaprjeđenje životne sredine i u sektoru proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora (energija Sunca). Nastavlja se trend neadekvatne zaštite životne sredine. Problemi u zagađivanju osvnih činilaca životne sredine (voda, vazduh, zemljište) evidentni su kao posledica neodgovarajuće planske osnove za dalji razvoj i zemljišne politike koja nije zasnovana na principima održivosti. Nedovoljno sredstava za sprovođenje politike zaštite od elementarnih nepogoda i akcidenata. Nisu poznate pozitivne i negativne implikacije na zaštitu od elementranih nepogoda i akcidenata. Suština ovakvog razvoja ogleda se u zaštiti života i zdravlja stanovništva, između ostalog kroz sprovođenje pre svega planskih mera za zaštitu od elementarnih nepogoda i akcidenata. Nema efikasnih instrumenata za zaštitu od elementarnih nepogoda i predupređenje akcidentnih situacija MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 113

120 Oblast razvoja Varijanta Trend razvoja Uslovi zaštite, uređenja i korišćenja prostora Stagnacija Intenzivni razvoj Održivi razvoj Varijanta da se Plan ne primeni Nedovoljna sredstva za sprovođenje politike zaštite, uređenja i korišćenja prostora sa svim negativnim implikacijama koje je prate. Ovaj razvoj će se u najvećoj mjeri realizovati kroz greenfield investicije, odnosno izgradnju na novim, neizgrađenim lokacijama, čime se nepovratno smanjuju neobnovljivi zemljišni resursi što svakako predstavlja negativnu komponentu ovakvog razvojnog modela. Razvoj se bazira na striktnom sprovođenju planskih mera za uređenje i zaštitu prostora koja je u ovom slučaju u fokusu prilikom organizacije prostora i razvoja privrednih delatnosti i infrastrukture. Nova izgradnja je takva da minimalizuje uticaj na životnu sredinu i negativne socijalne efekte. Razvoj prema ovom scenariju mora biti koordinisan, uz pomoć javnog sektora koji bi obezbjedio infrastrukturno opremanje, savjetničke podrške i ciljane subvencije. Postojeći smještajni kapaciteti će maksimalno podići nivo usluge uz minimalnu novu (greenfield) izgradnju. Nisu stvoreni uslovi za sprovođenje politike zaštite, uređenja i korišćenja prostora što dovodi do negativnih uticaja na ove elemente prostora. U tom kontekstu, sa vremenom su sve izraženiji problemi u vezi sa zaštitom, uređenjem i korišćenjem prostora. Ciljevi SPU Značenje simbola: + ukupno pozitivan uticaj; - ukupno negativan uticaj; 0 nema direktnog uticaja ili nejasan uticaj; MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 114

121 6.2. Evaluacija karakteristika i značaja uticaja U nastavku strateške procjene uticaja izvršena je evaluacija značaja, prostornih razmera i verovatnoće uticaja planskih rešenja plana na životnu sredinu. Značaj uticaja procjenjuje se u odnosu na veličinu (intenzitet) uticaja i prostorne razmere na kojima se može ostvariti uticaj. Uticaji, odnosno efekti, planskih rešenja, prema veličini promena se ocenjuju brojevima od -3 do +3, gde se znak minus odnosi na negativne, a znak plus za pozitivne promene. Ovaj sistem vrednovanja primenjuje se kako na pojedinačne indikatore uticaja, tako i na srodne kategorije preko zbirnih indikatora. Tabela 6.2. Kriterijumi za ocenjivanje veličine uticaja Veličina uticaja Oznaka Opis Kritičan - 3 Preopterećuje kapacitet prostora Veći - 2 U većoj meri narušava životnu sredinu Manji - 1 U manjoj meri narušava životnu sredinu Nema uticaja 0 Nema uticaja na životnu sredinu Pozitivan + 1 Manje pozitivne promene u životnoj sredini Povoljan + 2 Povoljne promene kvaliteta životne sredine Vrlo povoljan + 3 Promene bitno poboljšavaju kvalitet života U tabeli 6.3. prikazani su kriterijumi za vrednovanje prostornih razmera mogućih uticaja. Tabela 6.3. Kriterijumi za vrednovanje prostornih razmera mogućih uticaja Značaj uticaja Oznaka Opis Nacionalni N Moguć uticaj na nacionalnom nivou Opštinski O Moguć uticaj na teritoriji opštine Lokalni L Moguć uticaj lokalnog karaktera Verovatnoća da će se neki procjenjeni uticaj dogoditi u stvarnosti takođe predstavlja važan kriterijum za donošenje odluka u toku izrade plana. Verovatnoća uticaja određuje se prema skali prikazanoj u tabeli. Tabela 6.4. Skala za procjenu verovatnoće uticaja Verovatnoća Oznaka Opis 100% W Uticaj vrlo verovatan više od 50% V Uticaj verovatan manje od 50% M Uticaj moguć Pored toga, dodatni kriterijumi mogu se izvesti prema vremenu trajanja uticaja, odnosno posledica. U tom smislu mogu se definisati privremeni-povremeni (P) i dugotrajni (D) efekti. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor

122 Na osnovu kriterijuma procjene veličine, prostornih razmera i procjene verovatnoće uticaja planskih rešenja na ciljeve strateške procjene vrši se evaluacija značaja identifikovanih uticaja za ostvarivanje ciljeva strateške procjene. Za identifikovane pozitivne uticaje moguće je definisati mere koje će obezbediti kontinuitet trenda pozitivnih uticaja, dok se za negativne uticaje definišu mere zaštite koje ove uticaje svode u granice prihvatljivosti, odnosno na nivo kojim se ne opterećuje kapacitet prostora. Nezaobilazni instrument kojim se obezbeđuje praćenje ralizacije zakonski definisanih kvantitativnih vrednosti pojedinih parametara životne sredine, predstavlja monitoring životne sredine koji se definiše nakon izvršene evaliacije uticaja planskih rešenja. Tabela 6.5. Planska rešenja PUP-a obuhvaćena multikriterijumskom evaluacijom r Plansko rešenje 1 Grupisanje seoskih naselja 2 Razvoj društvenih delatnosti 3 Održivo korišćenje poljoprivrednih resursa 4 Održivo korišćenje šuma 5 Eksploatacija mineralnih sirovina 6 Održivi razvoj turizma Revitalizacija i modernizacija postojeće putne mreže i 7 poboljšanje prostorne organizacije transportnog sistema Pravila uređenja i izgradnje elemenata transportnog 8 sistema Razvoj vodovodnog sistema i uspostavljanje zona 9 sanitarne zaštite vodoizvorišta Razvoj kanalizacionog sistema i postrojenja za 10 prečišćavanje otpadnih voda 11 Integralno upravljanje otpadom Održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti 12 elektronskih komunikacija Održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti 13 elektroenergetske i distributivne mreže 14 Korišćenje obnovljivih izvora energije 15 Mere za povećanje energetske efikasnosti objekata 16 Zaštita prirodnih vrednosti i formiranje zona zaštite 17 Zaštita predela 18 Zaštita i prezentacija kulturnog nasleđa sa zonama zaštite arhitektonskog nasleđa 19 Zaštita flore, faune i gljiva 20 Zaštita šuma 21 Zaštita voda 22 Zaštita zemljišta 23 Zaštita vazduha 24 Zaštita od buke 25 Zaštita karsta 26 Mjere zaštite od elementarnih nepogoda i akcidenata 27 Uslovi zaštite, uređenja i korišćenja prostora MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 116

123 Tabela 6.6. Procena veličine uticaja planskih rešenja na životnu sredinu i elemente održivog razvoja Ciljevi SPU 1 Sprečiti zagađenje vodnih resursa 10 Efikasna evakuacija otpada 2 Smanjiti nivo štetnih materija u vazduhu 11 Korišćenje obnovljivih izvora energije 3 Smanjiti stepen izloženosti stanovništva zagađenom vazduhu 12 Povećanje energetske efikasnosti 4 Smanjiti kontaminaciju tla 13 Efikasna zaštite kulturnih dobara 5 Smanjiti izloženost stanovništva povišenom nivou buke 14 Unaprediti zdravlje stanovništva 6 Očuvati biodiverzitet 15 Zaštita od požara, eksplozija i elementarnih nepogoda 7 Zaštita prirodnih vrednosti 16 Porast ekonomskog razvoja 8 Zaštita karsta 17 Unaprediti službu za zaštitu životne sredine i monitoring 9 Zaštita postojećih predeonih vrednosti Planska rešenja Ciljevi SPU Grupisanje seoskih naselja Razvoj društvenih delatnosti Održivo korišćenje poljoprivrednih resursa Održivo korišćenje šuma Eksploatacija mineralnih sirovina Održivi razvoj turizma Revitalizacija i modernizacija postojeće putne mreže i poboljšanje prostorne organizacije transportnog sistema Pravila uređenja i izgradnje elemenata transportnog sistema Razvoj vodovodnog sistema i uspostavljanje zona sanitarne zaštite vodoizvorišta Razvoj kanalizacionog sistema i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda Integralno upravljanje otpadom MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 117

124 Planska rešenja Ciljevi SPU Održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti elektronskih komunikacija Održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti elektroenergetske i distributivne mreže Korišćenje obnovljivih izvora energije Mere za povećanje energetske efikasnosti objekata Zaštita prirodnih vrednosti i formiranje zona zaštite Zaštita predela Zaštita i prezentacija kulturnog nasleđa sa zonama zaštite arhitektonskog nasleđa Zaštita flore, faune i gljiva Zaštita šuma Zaštita voda Zaštita zemljišta Zaštita vazduha Zaštita od buke Zaštita karsta Mjere zaštite od elementarnih nepogoda i akcidenata Uslovi zaštite, uređenja i korišćenja prostora * - Kriterijumi prema tabeli 6.2. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 118

125 Tabela 6.7. Procena prostornih razmera mogućih uticaja Ciljevi SPU 1 Sprečiti zagađenje vodnih resursa 10 Efikasna evakuacija otpada 2 Smanjiti nivo štetnih materija u vazduhu 11 Korišćenje obnovljivih izvora energije 3 Smanjiti stepen izloženosti stanovništva zagađenom vazduhu 12 Povećanje energetske efikasnosti 4 Smanjiti kontaminaciju tla 13 Efikasna zaštite kulturnih dobara 5 Smanjiti izloženost stanovništva povišenom nivou buke 14 Unaprediti zdravlje stanovništva 6 Očuvati biodiverzitet 15 Zaštita od požara, eksplozija i elementarnih nepogoda 7 Zaštita prirodnih vrednosti 16 Porast ekonomskog razvoja 8 Zaštita karsta 17 Unaprediti službu za zaštitu životne sredine i monitoring 9 Zaštita postojećih predeonih vrednosti Planska rešenja Ciljevi SPU Grupisanje seoskih naselja O N O Razvoj društvenih delatnosti O O N O O O O Održivo korišćenje poljoprivrednih resursa L L O O N O O Održivo korišćenje šuma L O O O O O O O O O Eksploatacija mineralnih sirovina L L L L L O Održivi razvoj turizma O L O O O N O O N O O Revitalizacija i modernizacija postojeće putne mreže i poboljšanje prostorne L L L N organizacije transportnog sistema Pravila uređenja i izgradnje elemenata transportnog sistema L L L L L L Razvoj vodovodnog sistema i uspostavljanje zona sanitarne zaštite N O L O O O O O vodoizvorišta Razvoj kanalizacionog sistema i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda N O L O O O O O Integralno upravljanje otpadom L L L L L O O L O L L O MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 119

126 Planska rešenja Ciljevi SPU Održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti elektronskih komunikacija O O Održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti elektroenergetske i distributivne mreže O L L O L O Korišćenje obnovljivih izvora energije L L L Mere za povećanje energetske efikasnosti objekata O L O Zaštita prirodnih vrednosti i formiranje zona zaštite O O N O O N Zaštita predela O O O O Zaštita i prezentacija kulturnog nasleđa sa zonama zaštite arhitektonskog nasleđa N O N Zaštita flore, faune i gljiva L L L L L Zaštita šuma L L L O O O O O Zaštita voda N L L L O O O O Zaštita zemljišta L L L L L O Zaštita vazduha L L L O Zaštita od buke L L O Zaštita karsta L L O N N Mjere zaštite od elementarnih nepogoda i akcidenata O L L L L L O L L O O O Uslovi zaštite, uređenja i korišćenja prostora O L O L O O N O N L O O O * - Kriterijumi prema tabeli 6.3. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 120

127 Tabela 6.8. Procena verovatnoće uticaja Ciljevi SPU 1 Sprečiti zagađenje vodnih resursa 10 Efikasna evakuacija otpada 2 Smanjiti nivo štetnih materija u vazduhu 11 Korišćenje obnovljivih izvora energije 3 Smanjiti stepen izloženosti stanovništva zagađenom vazduhu 12 Povećanje energetske efikasnosti 4 Smanjiti kontaminaciju tla 13 Efikasna zaštite kulturnih dobara 5 Smanjiti izloženost stanovništva povišenom nivou buke 14 Unaprediti zdravlje stanovništva 6 Očuvati biodiverzitet 15 Zaštita od požara, eksplozija i elementarnih nepogoda 7 Zaštita prirodnih vrednosti 16 Porast ekonomskog razvoja 8 Zaštita karsta 17 Unaprediti službu za zaštitu životne sredine i monitoring 9 Zaštita postojećih predeonih vrednosti Planska rešenja Ciljevi SPU Grupisanje seoskih naselja V V M Razvoj društvenih delatnosti M M V M V M M Održivo korišćenje poljoprivrednih resursa M M M M V M M Održivo korišćenje šuma M W V W W M M V M M Eksploatacija mineralnih sirovina M W V V W M Održivi razvoj turizma M M M M M V M W W W V Revitalizacija i modernizacija postojeće putne mreže i poboljšanje prostorne V V V M organizacije transportnog sistema Pravila uređenja i izgradnje elemenata transportnog sistema V M V M M M Razvoj vodovodnog sistema i uspostavljanje zona sanitarne zaštite W V V V V V V W vodoizvorišta Razvoj kanalizacionog sistema i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda W V V V W V M W Integralno upravljanje otpadom W V W M M W W M M M M M MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 121

128 Planska rešenja Ciljevi SPU Održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti elektronskih komunikacija M M Održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti elektroenergetske i distributivne mreže M M M V M M Korišćenje obnovljivih izvora energije V M W Mere za povećanje energetske efikasnosti objekata V M W Zaštita prirodnih vrednosti i formiranje zona zaštite V W W W M V Zaštita predela W W M V Zaštita i prezentacija kulturnog nasleđa sa zonama zaštite arhitektonskog nasleđa W M V Zaštita flore, faune i gljiva V V V M V Zaštita šuma M V V W W V M V Zaštita voda W V M M W V M V Zaštita zemljišta V V V V V V Zaštita vazduha V V V V Zaštita od buke V M V Zaštita karsta V M V W V Mjere zaštite od elementarnih nepogoda i akcidenata M M M M M M M M M M M V Uslovi zaštite, uređenja i korišćenja prostora V V V V V V V V V V V V V * - Kriterijumi prema tabeli 6.4. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 122

129 Oznaka (negativni) Značaj uticaja Oznaka (pozitivni) N Nacionalni N O Opštinski O L Lokalni L MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 123

130 Oznaka (negativni) Značaj uticaja Oznaka (pozitivni) N Nacionalni N O Opštinski O Lokalni L MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 124

131 Oznaka (negativni) Značaj uticaja Oznaka (pozitivni) N Nacionalni N O Opštinski O Lokalni L MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 125

132 Oznaka (negativni) Značaj uticaja Oznaka (pozitivni) N Nacionalni N O Opštinski O Lokalni L 6.3. Kumulativni i sinergetski efekti Strateška procena treba da obuhvati i procenu kumulativnih i sinergetskih efekata. Ovi efekti mogu nastati kao rezultat interakcije između projnih manjih uticaja posojećih objekata i aktivnosti i različitih planiranih aktivnosti u području plana. Kumulativni uticaj se utvrđuje, ako se sa planom predviđa zahvat u životnoj sredini, koji ima manji uticaj na izabrane indikatore stanja životne sredine, ali ima zato zajedno sa postoječim zahvatima u životnoj sredini ili sa zahvatima koji su tek planirani odnosno u sprovođenju na osnovi drugih planova, velik uticaj na izabrane indikatore stanja životne sredine; ili ako ima više manjih pojedinačnih uticaja koji skupa imaju značajniji efekat na izabrane indikatore stanja životne sredine. Sinergetski efekti nastaju u interakciji pojedinačnih uticaja koji proizvode ukupni efekat koji je veći od prostog zbira pojedinačnih uticaja. Sinergetski uticaji se pogotovo utvrđuju u slučajevima, kada se količina uticaja na habitate, prirodne resurse ili urbanizovana područja približi kapacitetu kompenzacije tih uticaja. Kumulativni i sinergetski efekti predmetnog plana prikazani su u tabeli 6.9. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 126

133 Tabela 6.9. Identifikacija mogućih kumulativnih i sinergetskih efekata Interakcija planskih riješenja Oblast SPU Upravljanje kvalitetom vazduha 7, 11, 14, 15, 23, 26, 27 5, 6, 7 Pozitivan uticaj modernizacije putne mreže i korišćenja javnog prevoza putnika, integralnog upravljanja otpadom, primene mera za umanjenje uticaja na kvalitet vazduha, monitoring kvaliteta vazduha i primena OIE i povećanje energetske efikasnosti planiranih objekata, kao i implementacija mera zaštite od akcidentnih situacija i uslova zaštite, uređenja i korišćenja prostora imaće pozitivan uticaj na kvalitet vazduha na planskom području ili njegovim određenim delovima/lokacijama. Negativan uticaj na emisiju usled eksploatacije mineralnih sirovina, razvoja turizma i razvoja putne mreže na planskom području. Ovi uticaji su oubičajena posledica razvoja i procenjuje da nisu veliki ni po velićini ni po značaju. Buka u životnoj sredini 16, 18, 24, 27 5, 6, 7, 14, Pozitivan uticaj na smanjenje ekspozicije stanovništva buci kroz zaštitu pojedinih prostora znalajnih po svojim prirodnim i kulturnim vrednostima i značaju, a zatim sprovođenjem konkretnih mera zaštite od buke i uslovima zaštite i uređenja prostora. Negativan uticaj u zonama gde se superponiraju buka iz različitih izvora (površinski kopovi, turističke aktivnosti i saobraćaj koji ga prati i korišćenje obnovljivih izvora energije, odnosno eventualni razvoj vetroenergetike na planskom području). 3, 8, 9, 10, 11, 16, 21, 22, 25, 26, 27 Upravljanje vodama Pozitivan uticaj održivog upravljanja pre svega otpadnim vodama i određivanje zona sanitarne zaštite izvorišta vosnabdevanja. Pozitivan indirektan uticaj zaštite zemljišta. Direktan pozitivan uticaj od primene mera zaštite voda, zemljišta, elementarnih nepogoda i akcidenata i uslova za korišćenje zemljišta. 5, 6, Mogući negativni uticaji kao posledica neodgornog ponašanja prema vodnim resursima prilikom eksploatacije mineralnih sirovina i razvoja turističke ponude. Očuvanje biodiverziteta, kulturne baštine i unapređenje predela Mogući pozitivni efekti predtremana otpadnih voda i sprovođenja mera zaštite prirodnih 1, 4, 10, 16, 17, dobara, kulturne baštine i arhitektonskog i graditeljskog nasleđa i zaštite i unapređenja 18, 19, 20, 21, 25, predela. Direktni pozitivni efekti se javljaju u sinergiji definisanih mera zaštite za ove 26, 27 činioce životne sredine. 5, 14 Mogući negativni efekti kao posledica eksploatacije mineralnih sirovina. Moguć je negativan uticaj na ornitofaunu i hiropterofaunu i predeo kao posledica eventualne realizacije projekata vetroelektrana na planskom području. 9, 10, 11, 21, 22, 23, 24, 26, 27 2, 6, 9, 10, 11, 27 Ljudsko zdravlje Direktan pozitivan uticaj ima realizacija sistema kanalisanja otpadnih voda, implementacija mera zaštite i definisanje smernica za korišćenje prostora. Jačanje institucionalne sposobnosti za zaštitu životne sredine Pozitivni efekti u kontekstu jačanja institucionalne sposobnosti za zaštitu životne sredine, monitoringa i informisanja javnosti o pitanjima u vezi sa zaštitom životne sredine. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 127

134 6.4. Rezime uticaja planskih rešenja Rezimirajući uticaje PUP-a na životnu sredinu i elemente održivog razvoja identifikovani su i pozitivni i negativni uticaji koji mogu nastati kao implikacija primene planskih rešenja definisanih planom. Ovi uticaji su uglavnom lokalizovani na plansko područje i njegovo neposredno okruženje. Na osnovu evaluacije planskih rešenja prikazanih i poglavljima 6.2. i 6.3, identifikovani su uticaji koji su rezimirani u tabeli Tabela Rezime uticaja planskih rešenja na ciljeve SPU Zaštita voda Upravljanje kvalitetom vaduha Zaštita i korišćenje zemljišta Zaštita od buke Biodiverzitet, priroda, predeo i kulturna baština Pozitivni efekti evakuacije otpadnih voda uz predtretman u cilju obezbeđivanja zakonski definisanog kvaliteta pre upuštanja u recipijent (Pravilnik o kvalitetu i sanitarno tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitete otpadnih voda, Službeni list CG'', broj 45/08). Pozitivni uticaji načina evakuacije atmosferskih voda sa saobraćajnih površina, realizacije urbanističko tehničkih uslova za izgradnju objekata infrastrukture i definisanih mera zaštite životne sredine, posebno u delu koji se odnosi na zaštitu voda i zenljišta. Analizom planiranih koncepcija razvoja po sektorima Plana nisu identifikovani mogući negativni uticaji ukoliko se budu implementirala sva planska rešenja i mere zaštite. Razvoj saobraćajne infrastrukture neminovano implicira određene negativne efekte na kvalitet vazduha. Takođe je moguće očekivati privremene negativne uticaje na kvalitet vazduha koje će implicirati sam proces izgradnje objekata, odnosno rad mehanizacije koja će biti korišćena prilikom izgradnje navedenih objekata. Ovi uticaji su, međutim, ograničenog/lokalnog karaktera i mogu biti umanjene implementacijom definisanih mera zaštite. Eksploatacija mineralnih sirovina na lokalitetima koji su definisani Planom takođe mogu biti uzrok povećanja koncentracije zagađujućih materija na predmetnim lokacijama. S druge strane, planiranje primene obnovljivih izvora energija i povećanje energetske efikasnosti pre svega omogu ostvariti pozitivne efekte na kvalitet vazduha. Analizirajući kumulativne i sinergetske efekte, moguće je očekivati negativne uticaje kao posledica superponiranja eksploatacije mineralnih sirovina, razvoja turizma i razvoja putne mreže na planskom području. S obzirom na karakter mogućih uticaja, ocenjeno je da su oni mali po intenzitetu i prostornoj disperziji. Kao prevencija povećanja izloženosti stanovništva zagađenom vazduhu, su predviđene su smernice za korišćenje prostora u potencijalnih izvoa aerozagađenja i definisane odgovarajuće mere zaštite vazduha. Većina planskih rešenja impliciraće pozitivne uticaje na sprečavanje kontaminacije zemljišta. Tu se pre svega misli na sprovođenje planskih mera zaštite životne sredine u delu koji se odnosi na korišćenje šumskog i poljoprivrednog zemljišta, sprovođenje definisanih planskih i urbanističko-tehničkih uslova za izgradnju objekata, primenu planskih postavki koje se odnose na evakuaciju fekalnih i atmosferskih voda. Pored toga, očekuju se negativni uticaji kao posledica eksploatacije mineralnih sirovina na lokacijama koje su predviđene Planom. Posebno je značajna zaštita karsta i kontrolisano/održivo korišćenje zemljišta za buduću izgradnju uz ''brownfield'' investicije gde god je to moguće. Sve planske aktivnosti u funkciji su smanjenja intanziteta buke, odnosno izloženosti stanovništva povećanom intenzitetu buke koja je dominantno posledica odvijanja saobraćaja posebno u urbanom i periurbanom području Cetinja. Imajući u vidu ograničene mogućnosti za rešavanje ovog problema s obzirom na već postojeću organizaciju prostora, u ovom delu je moguće napraviti pozitivne pomake u kontekstu organizacije saobraćaja u gradskom i prigradskom području i primeni tehničkih mera zaštite u najugroženijim zonama. U tom kontekstu je potrebno sprovođenje Zakona o zaštiti od buke u životnoj sredini ( Sl. list CG, br.28/11), Pravilnika o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini ( Sl. list RCG, br.75/06) i Uredba o zaštiti od buke ( Službeni list RCG, br.24/95, 42/00). Planske postavke doprineće zaštiti biodiverziteta, prirodnih vrednosti i kulturnih dobara. Najznačajnije u tom kontekstu je predtretman otpadnih voda pre upuštanja u recipijent čime se štite vodni resursi i njihov biodiverzitet, zaštita šuma, predela i objekata kulturne. Značajan doprinis predstavljaju definisane mere za zaštitu životne sredine, prirodnih vrednosti i biodiverziteta i kulturne baštine i arhitektonsko-graditeljskog nasleđa, a posebno definisane zone zaštite i režimi korišćenja prostorau ovim zonama. U cilju minimiziranja potencijalnih uticaja, planom su definisane smjernice za pejzažno uređenje planskog podučja. Smjernice se dominantno baziraju na uređenju zelenih površina, odnosno na ozelenjavaju travnatih površina i ozelenjavaju parking prostora linearnim sadnjom autohtonih vrsta koje su otprne na aerozagađenje, prašinu, insolaciju, dominantna vazdušna strujanja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 128

135 Upravljanje otpadom Klimatske promene Zdravlje stanovništva Akcidentne situacije Ekonomski razvoj područja Institucionalne sposobnosti za zaštitu životne sredine Evakuaciji otpada se u planu posvetila pažnja samo kada je reč o otpadnim vodama. Kada je reč o komunalnom čvrstom otpadu, iznete su konstatacije i planske koncepcije iz lokalnog/opštinskog plana upravljanja otpadom koji, međutim, još uvek nije usvojen u trnutku izrade predmetne SPU. Konstatovano je opredeljenje za održivim integralnim pristupom u rešavanju problema postupanja sa svim vrstama otpada što je svakako u funkciji zaštite životne sredine i realizacije ciljeva održivog razvoja na području Cetinja. Očekuju se pozitivni uticaji potencijalnog korišćenja obnovljivih izvora energije, koja je u ovom slučaju dominantno posvećena solarnoj energetici s obzirom na procenjene potencijale u tom sektoru. Povećanje energetske efikasnosti objekata koji su planirani za izgradnju, ali i onih koji su već izgrađeni ali ne ispunjavaju standarde u pogledu iskorišćenja energije doprineće smanjenju potrebnih energenata i u tom kontekstu smanjenju gasova koji stvaraju efekat staklene bašte i negativno utiču na klimatske promene. Doprinos zdravlju stanovništva ogleda se prvenstveno kroz implementaciju planskih mera za evakuaciju otpadnih voda sa predtretmanom pre upuštanja u recipijent, odnosno stvaranju preduslova za dobrim kvalitetom vode za piće. Mere predviđene za smanjenje negativnih uticaja na osnovne činioce životne sredine i buku takože će imati pozitivne efekte na zdravlje stanovništva. Predviđenim planskim i tehničko-tehnološkim merama zaštite od elementarnih nepogoda i akcidentnih situacija preventivno se deluje na potencijalno ugrožavanje života i zdravlja stanovništva. Realizacija vodovodnog sistema sa povećanim kapacitetima za gašenje požara, implementacija smernica za zaštitu životne sredine, mera zaštite od elementarnih i drugih nepogoda, mere zaštite od akcidentnih situacija i definisani prostorni i urbanističko-tehnički uslovi za uređenje prostora izgradnju objekata, pozitivno će uticati kao preventiva, ali i kao efikasni instrumenti za adekvatno delovanje u slučaju akcidentnih situacija koje se mogu desiti na planskom području. U tom kontekstu su identifikovani samo povoljni uticaji planskih koncepcija na ovaj segment zaštite. Implementacija Plana ima ključni značaj za ekonomski razvoju područja i povećanje zaposlenosti. Realizacija ovog Plana će imati značajne pozitivne ekonomske implikacije. One se ogledaju u stvaranju preduslova za ubrzan ekonomski razvoj čitavog regiona i predstavlja vitalni nacionalni interes koji za sobom nosi zaustavljanje negativnih demografskih tendencija posebno u ruralnim područjima Cetinja, otvaranje novih radnih pre svega u sektoru turizma, ali i indirektne uticaje razvoja turizma kao poluge za razvoj ostalih privrednih grana. U aspektu unapređenja službe za zaštitu životne sredine najznačajniji doprinos ogleda se u redovnom informisanju javnosti o svim parametrima životne sredine koji se prate i drugim informacijama od značaja za životnu sredinu. Poseban doprinos je u definisanju smernica za praćenje stanja životne sredine (monitoring), kao i u kontekstu praćenja realizacije planskih mera zaštite tokom izgradnje planiranih objekata i infrastrukture. U ovom domenu očekuju se isključivo pozitvni efekti realizacije planskih rešenja i trebalo bi da obezbede jačanje institucionalne sposobnosti za zaštitu životne sredine i razvoj sistema monitoringa. Iako se u pojedinačnim sektorima Plana eksplicitno ne definiše program monitoringa, on je zapravo prisutan u svim sektorskim politikama i planskim rešenjima kroz program praćenja kvaliteta životne sredine koje su definisane zakonskim i podzakonskim aktima za pojedinačne oblasti zaštite životne sredine i njenih osnovnih činilaca. * Izvesno je da realizacija planskih postavki ima veliki broj pozitivnih uticaja na kvalitet životne sredine i realizaciju ciljeva održivog razvoja, ali realizacija predmetnog PUP-a sa sobom neminovno nosi mogućnost određenih negativnih efekata na kvalitet životne sredine sa svim svojim reperkusijama. U ovom slučaju te negativne implikacije nisu takvog intenziteta koji bi u značajnoj meri mogao da optereti kapacitet prostora. I pored ove konstatacije, zadatak procene uticaja je da na osnovu analiziranih mogućih uticaja predmetnog plana na životnu sredinu definiše adekvatne mere zaštite čijim sprovođenjem će se obezbediti da se identifikovani negativni efekti projekta zadrže u okvirima koji ne opterećuju kapacitet prostora, a da pozitivni uticaji planiranih namena zadrže pozitivan karakter. U tom kontekstu su u nastavku definisane mere za sprečavanje, smanjenje i otklanjanje štetnog uticaja na životnu sredinu. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 129

136 7. MJERE ZAŠTITE PREDVIĐENE U CILJU SPREČAVANJA, SMANJENJA I OTKLANJANJA NEGATIVNOG UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU Pored procjene uticaja planskih rešenja na životnu sredinu i sagledavanja mogućih značajnih negativnih uticaja, cilj izrade Izveštaja o strateškoj procjeni uticaja predmetnog plana je i propisivanje odgovarajućih mera za njihovo smanjenje, odnosno dovođenje u prihvatljive okvire (granice) definisane zakonskom regulativom, a vodeći računa o kapacitetu životne sredine na posmatranom prostoru. Koncepcija zaštite životne sredine u obuhvatu PUP-a zasniva se na usklađivanju potreba razvoja i očuvanja, odnosno zaštite resursa i prirodnih vrednosti na održiv način, tako da se sadašnjim i narednim generacijama omogući zadovoljanje njihovih potreba i poboljšanje kvaliteta života. Korišćen je integralni pristupl planiranju i zaštiti koji podrazumeva integrisanje planskih mera zaštite u sva sektorska planska rešenja, a doprinos predstavlja i posebno definisanje smernica za zaštitu u okviru sektora zaštita životne sredine. Strategija zaštite životne sredine u ovom Planu mora se zasnivati na načelima integralnosti i prevencije prilikom privođenja prostora nameni i izgradnje novih objekata na osnovu procene uticaja na životnu sredinu svih glavnih planskih rešenja, programa, projekata i aktivnosti za sprovođenje plana, naročito u odnosu na racionalnost korišćenja resursa, moguće ugrožavanje životne sredine i efektnost sprovođenja mera zaštite Zaštita i unapređenje životne sredine ostvariće se poboljšanjem njenog ukupnog kvaliteta, a posredno i njenih osnovnih elemenata: vazduha, vode, zemljišta i živog sveta. Ovaj cilj ostvariće se sprovođenjem niza mera različitog karaktera: A. Pravno-normativne mere: donošenje opštih pravno-normativnih akata opštinske uprave Cetinja o zaštiti i unapređenju životne sredine, kao i programa zaštite, postupaka i aktivnosti, kriterijuma ponašanja, a u vezi sa tim i sankcionih postupaka u slučaju nepoštovanja zakona; izrada godišnjeg programa zaštite životne sredine na teritoriji opštine; uspostavljanje mernih punktova i uslova praćenja zagađivača; zabrana i ograničavanje izgradnje objekata koji su potencijalni veliki zagađivači; B. Tehničko-tehnološke mere: izbor odgovarajućeg tehnološkog procesa u planiranim proizvodnim pogonima u skladu sa zahtevima i uslovima zaštite životne sredine, kao i ugradnja, kontrola upotrebe i održavanja instalacija i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda; C. Prostorno-planske mere: pravilan izbor lokacija za nova proizvodna postrojenja uz davanje prioritete brown field investicija, rasporeda objekata i aktivnosti u okviru planiranih turističkih lokaliteta uz uvažavanje mikrolokacijskih karakteristika predmetnih lokacija; uspostavljanje zone zaštite (zelenila) oko saobraćajnica sa povećanom frekvencijom vozila; ovde se posebno naglašava izrada elaborata Procena uticaja na životnu sredinu kojima će se ocenjivati planska i projektna rešenja u odnosu na zahteve životne sredine, u skladu sa Zakonskim aktom. D. Ekonomske mere: obezbeđivanje finansijskih sredstava radi ostvarivanja ciljeva zaštite životne sredine planskog područja kroz naplatu naknade ''ekološke takse'', naknade zauzimanja građevinskog zemljišta, i pomoći lokalnih, državnih i međunarodnih donacija i kredita usmerenih ka očuvanju zaštite životne sredine planskog područja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 130

137 Sprovođenje mera zaštite životne sredine uticaće na smanjenje rizika od zagađivanja i degradacije životne sredine, kao i na podizanje kvaliteta životne sredine, što će se odraziti i na podizanje sveukupnog kvaliteta na području Prijestonice Cetinje. Na planskom području nije dozvoljena izgradnja ili bilo kakva promena u prostoru koja bi mogla da značajnije naruši stanje životne sredine. Planska koncepcija zasniva se na zaštiti i unapređenju kvaliteta životne sredine u planskom području primenom mera i pravila korišćenja prostora. Opšte mjere zaštite Prilikom implementacije Plana, odnosno prilikom njegove dalje razrade kroz urbanističku i projektno-tehničku dokumentaciju, obaveza je sprovođenja svih smjernica i mjera zaštite životne koje su definisane i eksplicitno navedene u Planu i SPU, kao i striktno poštovanje propizicija relevantne zakosnke regulative za svaku pojedinačnu oblast razvoja; potrebno je formiranje informacionog sistema o životnoj sredini na mikrolokacijskom nivou, posebno na područjima koja su osetljive u smislu kvaliteta životne sredine i u smislu postojećih ili planiranih aktivnosti koje mogu biti izvor zagađenja životne sredine; pre buduće izgradnje objekata potrebno je prostor opremiti svom potrebnom infrastrukturom kako bi se izbegla oštećena i zagađenja osnovnih činilaca životne sredine; obaveza je investitora da se, prilikom izrade tehničke dokumentacije za sve planirane pojedinačne projekte koji po prirodi funkcionisanja mogu imati negativne implikacije na kvalitet životne sredine, obrati nadležnom organu za poslove zaštite životne sredine sa Zahtevom o potrebi izrade uticaja na životnu sredinu u skladu sa propozicijama Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu ( Službeni list RCG, br. 80/05) i Uredbom o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu ( Službeni list RCG, br. 20/07); korišćenje prostora, izgradnja objekata, izvođenje radova, odnosno obavljanje tehnološkog procesa, može se vršiti pod uslovom da se ne izazovu trajna oštećenja, zagađivanje ili na drugi način degradiranje životne sredine. Zaštita vazduha Kvalitet vazduha na području PUP-a nije značajnije ugrožen. Da bi se ostvarila planska koncepcija zaštite životne sredine neophodno je primeniti sledeća pravila i mere zaštite u skladu sa Zakonom o zaštiti vazduha ( Sl. list CG", br. 25/10): utvrđivanje graničnih vrijednosti emisija iz stacionarnih izvora i pokretnih izvora zagađivanja; utvrđivanje graničnih vrijednosti pojedinih zagađujućih materija u određenim proizvodima; utvrđivanje maksimalnih nacionalnih emisija za pojedine zagađujuće materije; postepeno smanjivanje upotrebe supstanci koje oštećuju ozonski omotač; ostale mjere za sprječavanje i smanjenje zagađenja. S obzirom da su glavni izvori zagađenja vazduha individualna ložišta u naseljima i saobraćaj, poboljšanje kvaliteta vazduha će se postići sprovođenjem sljedećih mjera: MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 131

138 unapređenjem saobraćajne mreže (proširivanje i asfaltiranje ulica, preusmjeravanje saobraćajnih tokova i iznalaženje i realizacija arhitektonskih, građevinskih i hortikulturnih rješenja između saobraćajnica i stambenih objekata) smanjiće se zaprašenost ulica i zagađenost vazduha uz glavnu i druge ulice; obezbjeđivanjem redovnog pranja ulica i radne zone, radi smanjenja zaprašenosti prašinom sa kolovoza i drvenom prašinom; podizanjem zaštitnih pojaseva zelenila između radne zone i stambenog i rekreativnog dijela naselja smanjiće se zaprašenost okolnih zona. Kao mjere za zaštitu vazduha predlaže se održavanje šumskog fonda, određivanje i formiranje sanitarno-zaštitnih zona oko većih industrijskih i komunalnih objekata, kao i formiranje zelenih pojaseva duž magistralne saobraćajnice. Sa aspekta zaštite vazduha od zagađivanja potrebno je uspostaviti sistem za kontrolu kvaliteta vazduha i izvršiti popis izvora zagađenja. Projekcije budućeg stanja iziskuju potrebu monitoringa integralnog zagađenja vazduha. Na osnovu dobijenih rezultata moguće bi bilo preduzeti odgovarajuće mjere zaštite vazduha: u proizvodnji primeniti ekološki povoljnije tehnologije i sisteme za prečišćavanje vazduha u cilju zadovoljenja graničnih vrednosti emisije, ograničavanje emisije iz industrije primenom najbolje dostupne tehnologije (BAT) i tehnika maksimalne zaštite za veoma toksične, kancerogene i mutagene materije, za projekte za koje nije propisana procena uticaja na životnu sredinu dimenzije i visinu dimnjaka i drugih ispusta zagađenja u vazduh projektovati prema evropskim normama; u novim vozilima javnog gradaskog i prigradskog saobraćaja i dostavnim vozilima koristiti gde go je to moguće gas kao gorivo. Uspostaviti sistem monitoringa kvaliteta vazduha u skladu sa Evropskom direktivom proceni i upravljanju kvalitetom ambijentnog vazduha (96/62/ES) 2. o Zaštita voda za obezbjeđenje kvaliteta vodosnabdijevanja, kao i kvaliteta voda koje se koriste za flaširanje, moraju se uspostaviti i zone sanitarne zaštite i to: 1) šira zona zaštite; 2) uža zona zaštite; 3) zona neposredne zaštite izvorišta vodosnabdijevanja; obavezno je uređenje i održavanje uže zone zaštite izvorišta, koje obuhvata: površinsko uređenje terena, uklanjanje nehigijenskih objekata, rekonstrukciju ili dogradnju postojećih stambenih, infrastrukturnih i privrednih objekata radi obezbeđivanja potrebnog stepena zaštite okoline, zabranu građenja novih objekata koji nisu u funkciji vodosnabdevanja, zabranu skladištenja čvrstog, industrijskog i opasnog otpada, zabranu transporta opasnih i štetnih materija, zabranu upotrebe veštačkih đubriva i hemijskih sredstava u poljoprivrednoj proizvodnji, redovnu kontrolu namenskog korišćenja zemljišta. na području šire zone zaštite vodoizvorišta uspostavlja se režim selektivnog sanitarnog nadzora i zaštite od zagađivanja životne sredine primenom sledećih preventivnih mera: nije dozvoljena izgradnja objekata i instalacija koji na bilo koji način mogu 2 Council Directive 96/62/EC of 27 September 1996 on ambient air quality assessment and management, Official Journal L 296, 21/11/1996 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 132

139 zagaditi vodu ili zemljište ili ugroziti bezbednost cevovoda i vodoprivrednih objekata, zabrana izgradnje industrijskih i drugih objekata čije otpadne materije mogu zagaditi vodu i zemljište, ostale vrste privrednih objekata mogu se graditi pod uslovom da se u njihovom projektovanju i izvođenju obezbedi kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda u skladu sa standardima propisanim zakonom, postojeći industrijski objekti moraju u skladu sa zakonom obezbediti kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda, u području šire zone zaštite dozvoljena je izgradnja objekata namenjenih za rekreaciju i turizam, pod uslovima zaštite životne sredine propisane zakonom, čvrsti otpad sakupljati samo na vodonepropusnim površinama, a trajno odlaganje otpada obezbediti izvan šire zone zaštite, nije dozvoljena intenzivna upotrebe pesticida, herbicida i veštačkih đubriva na zemljištu koje se koristi u poljoprivredne svrhe, zabranjuje se transportovanje i skladištenje opasnih i otrovnih materija. u pojasu zaštite širine 2,5 m sa svake strane duž cevovoda sirove vode zabranjuje se izgradnja objekata i druge aktivnosti koje mogu zagaditi zemljište ili ugroziti bezbednost cevovoda; površinske vode treba čuvati od zagađenja predtretmanom industrijskih otpadnih voda, proširenjem kanalizacione mreže komunalnih otpadnih voda i tretmanom ovih voda u postrojenju za prečišćavanje voda; otpadne vode, bez obzira na stepen prečišćavanja, ne mogu se ispuštati u vodotoke I kategorije i područja izvorišta vodosnabdevanja. nakon ispuštanja prečišćene otpadne vode u recipijent ne smije se ni u kom slučaju narušiti kvalitet recipijenta odnosno recipijent mora ostati u okviru klase i kategorije recipijenta predviđene Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda ( Službeni list RCG, br. 27/07) i Zakonom o vodama ( Službeni list RCG, br. 27/07); otpadne vode koje se mogu upuštati u kanalizaciju po Pravilniku o kvalitetu i sanitarno tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitete otpadnih voda ( Službeni list RCG, br. 45/08). U slučaju da kvalitet otpadne vode ne ispunjava kvalitet komunalne otpadne vode potrebno je izvršiti prečišćavanje prije upuštanja u gradski kanalizacioni sistem. U skladu sa planiranim privrednim, populacionim i prostornim razvojem, potrebno je preduzeti preventivne i sanacione mjere protiv daljeg zagađivanja vodotoka (u koje se danas ulivaju otpadne vode sa područja grada), radi ostvarivanja i očuvanja kvaliteta voda, kako površinskih tako i podzemnih. U tom smislu moraju se sprovesti sledeće mjere: pravilan izbor lokacije i vrste programa objekata, potencijalnih zagađivača površinskih i podzemnih voda (objekti male privrede i komunalni objekti) uz odabir tehnoloških procesa u kojima se maksimalno moguće primenjuje recirkulacija i prečišćavanje otpadnih voda i povezivanje na sistem gradske kanalizacije (koji će obuhvatiti konačno prečišćavanje svih otpadnih voda); primjene tehnoloških procesa vezane za smanjenje rizika od zagađivanja voda, pri čemu iskorišćavanje i recirkulaciju otpadnih voda treba primijeniti gdje god je to moguće; MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 133

140 primjenu odgovarajućih sanitarno-tehničkih standarda i mjera zaštite pri izgradnji budućih septičkih jama u naseljima (sva domaćinstva moraju imati propisanu vodonepropusnu septičku jamu); izgradnja kanalizacionog sistema za sanitarne, tehnološke i atmosferske vode, uz obavezni predtretman otpadnih voda iz privrednih objekata, doma zdravlja, hotela, privredne zone, autobuske stanice i dr. (aeracija, sedimentacija, flokulacija i drugi postupci koji su neophodni u zavisnosti od sastava otpadne vode) prije upuštanja u gradski sistem kanalizacije; izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda iz sistema gradske kanalizacije; neophodno je preduzeti i mjere zaštite jezera, kraških vrela i izvorišta; pošumljavanje goleti, neplodnih zemljišta, bujičnih i neobraslih zemljišta radi usporavanja površinskog (pa i podzemnog) oticanja voda i smirivanja erozionih i denudacijskih procesa; propisno lociranje i održavanje odlagališta stajskog đubriva; zabrana torenja stoke u blizini izvorišta i iznad njih, kao i napajanje stoke neposredno na izvorištima; obezbijediti napajanje stoke na koritima nizvodno; zabrana izgradnje puteva i pješačkih staza na terenu iznad izvorišta. Zaštita zemljišta Radi zaštite i sprečavanja nepovoljnog uticaja na kvalitet poljoprivrednog, šumskog, građevinskog i ostalog neplodnog zemljišta potrebno je preduzimati sledeće mere: smanjiti korištenje kvalitetnog zemljišta za nepoljoprivredne svrhe, podsticati organsko-biološku poljoprivredu, prednost dati tradicionalnim poljoprivrednim granama koje imaju povoljne uslove za proizvodnju, odgovarajućim merama u poljoprivredi svesti upotrebu hemijskih sredstava na nužni minimum, a posebnim merama poticati ekološku obradu zemlje, obezbediti zatvaranje i sanaciju postojećih smetlišta, posebnim merama smanjivati rizike od zagađivanja zemljišta pri skladištenju, prevozu i pretakanju naftnih derivata i opasnih hemikalija, predvideti preventivne i operativne mere zaštite, reagovanja i postupke sanacije za slučaj havarijskog izlivanja opasnih materija u okolinu, kod određivanja trasa infrastrukturnih sistema u prostoru poljoprivredno zemljište se mora u najvećoj mogućoj meri štititi, naročito izbegavajući njegovu fragmentaciju, zakonskim regulisanjem i zaustavljanjem procesa gradnje objekata na površinama koje nisu planirane za izgradnju, kako bi se spriječila degradacija plodnog poljoprivrednog zemljišta; pošumljavanjem i ozelenjavanjem, pravilnim obrađivanjem zemljišta i uređenjem vodotokova uticaće se na smanjenje erozije; rekonstrukcijom postojeće ulične mreže i regulacijom saobraćaja smanjiće se aerozagađenje, kao i taloženje čvrstih materija iz vazduha na zemljište; odgovarajućim tehničko - tehnološkim rješenjima u ložištima i kotlarnicama (ugradnjom prečistača otpadnih gasova i čađi), kao i redovnim održavanjem čistoće u radnoj zoni u cilju smanjenja zaprašenosti i odlaganja otpada; sprovođenjem zakonskih propisa u vezi odlaganja otpada i sekundarnih sirovina i uvođenjem procesa rekultivacije zemljišta; planskom eksploatacijom kamena i mineralnih sirovina u zoni majdana i rekultivacijom degradiranih površina; MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 134

141 sprovođenjem mjera zaštite od erozije i zaštite od voda (regulacija korita povremenih bujičnih tokova, adekvatno korišćenje zemljišta u zavisnosti od konkretnih prirodnih uslova itd.) i klizanja i spiranja tla. zaštita poljoprivrednog zemljišta II i III bonitetne klase, u kraškim poljima i na nagibima do 20º od oduzimanja iz poljoprivrede i za građevinske svrhe; zaštita najproduktivnijeg poljoprivrednog zemljišta od plavljenja (usljed ekscesnih vodostaja i izlivanja rijeka), regulacijom rječnih tokova; uređivanje, regulisanje povremenih bujičnih tokova, izgradnja uspora; saniranje erodiranih zemljišta, neplodnih i neobraslih zemljišta, zemljišta na većim nagibima terena, treba ostvariti kroz sistem mjera melioracije i regulacije rijeka, pošumljavanje, pejzažno oblikovanje nestabilnih krečnjaka, flišnih i drugih padina i sl. odgovarajući tretman otpada iz naselja, u skladu sa mogućnostima. Zaštitu zemljišta treba izvršiti kroz zaštitu poljoprivrednog zemljišta u kraškim poljima od oduzimanja iz poljoprivrede za građevinske svrhe, kao i zaštita najproduktivnijeg poljoprivrednog zemljišta od plavljenja (usljed ekscesnih vodostaja i izlivanja rijeka), regulacijom rječnih tokova. Zaštita zemljišta od erozije podrazumijeva primjenu protiverozionih mjera, retenciono tehnički radovi; šumsko-tehnički radovi za pošumljavanje, intenzivnu njegu šuma, agrotehnički radovi-melioracije zemljišta, poboljšanje strukture zemljišta i td. Kombinaciojom ovih mjera može se postići uspješno saniranje erozivnih procesa. Mjere zaštite od fertilnih sredstava koja se upotrebljavaju u poljoprivredi treba da se sprovode vršenjem kontrole i sastava sredstava uz smanjenje hemijskih i veću primjenu prirodnih fertilnih sredstava. Posebnu pažnju treba posvetiti eksploataciji ukrasnog i gradjevinskog kamena te bijelih boksita s obzirom da bi mogli ugroziti prirodni ambijent i ljepote predjela, pa je za svaki lokalitet potrebno napraviti program sanacije devastiranih predjela i rekultivacije površinskog iskopa. Na području nacionalnih parkova obavezno vršiti stalnu analizu i kontrolu zemljišta, prema programu praćenja. Ovaj monitoring treba da bude dio nacionalnog monitoringa, koji obezbjedjuje Agencija za zaštitu životne sredine. Na planinskim pašnjacima i livadama (u NP) zabraniti obradu zemljišta i organizovati povremenu ispašu, zabraniti zemljišne radove i izgradnju komunikacija ili sličnih infrastrukturnih objekata bez preduzimanja mjera zaštite od pojave erozije. Dodatne mjere zaštite zemljišta: zabranjena je seča stabala, žbunja, kidanja grana, ugrožavanje prizemne flore i uklanjanje organske prostirke humusa, kopanje i nošenje zemlje i drugog materijala ili bilo kakvo narušavanje integriteta zaštićenog prostora. Zaštita karsta Teren Lovćena i Katunske nahije pripadaju terenima Crne Gore koji su po karstu čuveni u svijetu i treba da predstavljaju poligon za proučavanje karstva uopšte. Karstne pojave koje treba staviti pod zaštitu su: MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 135

142 Jamski sistem: Duboki do u Kuku, Duboki do u Njegušima zajedno sa Vrelom Gurdić u kotorskom zalivu. Jama Duboki do u katunu Kuk djelimično je ispitana i nalazi se na apsolutnoj visini 1380 m. do dubine oko 200 m. Tok koji se javlja na dnu jame otiče prema jami Duboki do u Njegušima, koja je prema istraživanjima duboka oko 380 m. Poznata je hidrološka veza sa vrelom Grudić. Konstatovan je podzemni sistem čija je dubina preko 1400 m. Jama Golubišnica nalazi se između Ivanovih korita i uvale Veliki Bostur. Duboka je 198m i ima ogromne dvorane od kojih je najveća prečnika 112 m, a visoka 60 m. Karstno vrelo kod Ivanovih korita, značajno je kao izvor i lokalitet. Jama Dvogrla u Majstorima u zaštitnoj zoni Parka svojim vertikalnim kanalom spušta se do 230 m i spada u red najvećih vertikala u svijetu. Hidrogeološkim istraživanjem terena Lovćena obezbijediti podatke i podloge za svestranije poznavanje karsta, što će doprinijeti aktivnostima u cilju zaštite podzemnih voda i njegovom racionalnijem korišćenju. Zaštita od buke Za građevinska područja na području PUP-a određuju se najviši dopušteni nivoi buke u skladu sa pozitivnom zakonskom regulativom. Posebne mere zaštite od buke određuju se za objekte koje se grade izvan građevinskog područja i objekte društvenih delatnosti za javne funkcije. Buka štetna po zdravlje je svaki zvuk iznad granične vrijednosti koja se utvrđuje posebnim propisom, s obzirom na vrijeme i mjesto nastanka u sredini u kojoj ljudi borave. Zaštita od buke obuhvata mjere koje se preduzimaju u cilju: sprječavanja ili smanjivanja štetnih uticaja buke na zdravlje ljudi i životnu sredinu; utvrđivanja nivoa izloženosti buci u životnoj sredini na osnovu domaćih i međunarodno prihvaćenih standarda; prikupljanja podataka o nivou buke u životnoj sredini i obezbjeđivanja njihove dostupnosti javnosti; postizanja i očuvanja zadovoljavajućeg nivoa buke u životnoj sredini. Zaštita od buke postiže se: uspostavljanjem sistema kontrole izvora buke; planiranjem, praćenjem, sprječavanjem i ograničavanjem upotrebe izvora buke; izradom akustičkih karata na bazi jedinstvenih indikatora buke i metoda procjene buke u životnoj sredini; izradom akcionih planova kratkoročnih, srednjoročnih i dugoročnih mjera zaštite od buke u životnoj sredini. Mjerama zaštite od buke sprječava se nastajanje buke, odnosno smanjuje postojeća buka na granične vrijednosti nivoa buke. Mjere zaštite od buke vezane su za izbor i upotrebu niskobučnih mašina, uređaja, sredstava za rad i transport, a sprovode se primjenom najbolje dostupnih tehnika koje su tehnički i ekonomski isplative. Pravila i režimi korišćenja zemljišta Prilikom formiranja novih privrednih objekta i zona utvrđuju se urbanistička pravila i uslovi zaštite životne sredine za određene ekološke kategorije preduzeća, koja se zasnivaju na MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 136

143 minimalnim planskim površinama kruga preduzeća i obaveznim zaštitnim rastojanjima između potencijalnih izvora opasnosti u krugu i stambenih naselja, kao što sledi: Tabela 7.1. Kriterijumi za zaštitna rastojanja od industrijskih objekata KATEGORIJA PREDUZEĆA A B C Površina kompleksa (ha) - < Zaštitno rastojanje 3 (m) < Potrebna urbanistička dokumentacija za zaštitu životne sredine* - PU PU, PO *PU = procena uticaja na životnu sredinu, PO = procena opasnosti od hem. udesa KATEGORIJA PREDUZEĆA A - Male firme čije je ekološko opterećenje neznatno i ispod graničnih vrednosti i mogu biti locirane unutar stambenog naselja.ž KATEGORIJA PREDUZEĆA B - Male i srednje firme koje mogu imati mali i lokalni uticaj na okruženje; moguće prisustvo manje količine opasnih materija, rizik od hemijskog udesa-mali, nivo buke mali. KATEGORIJA PREDUZEĆA C - Firme koje mogu imati srednji uticaj na okruženje opštinskog nivoa, prisutne veće količine opasnih materija, rizik od hemijskog udesasrednji, nivo buke srednji. Navedena zaštitna rastojanja koriste se za ekološku valorizaciju privrednih i radnih zona u okviru PUP-a. Za konkretne objekte zaštitno odstojanje se izvodi na osnovu "Procene uticaja na životnu sredinu" i Procene opasnosti od hemijskog udesa. Mere zaštite prirode i predela obavezno je striktno poštovanje uslova korišćenja i mera zaštite po zonama zaštite na način kako je definisano u PUP-u Prijestonice Cetinje; prilikom projektovanja na lokalitetima koja imaju status zaštićenih prirodnih dobara obavezno je primenjivati odredbe Zakona o zaštiti prirode (posebno članove 9. i 12.), prilikom izrade planske i projektne dokumentacije za objekte koji se planiraju u neposrednoj blizini ili na području zaštićenog prirodnog dobra, obaveza investitora je da pribavi uslove Agencije za zaštitu životne sredine Crne Gore i da ih ugradi u plansku ili projektnu dokumentaciju, za objekte koji se planiraju u neposrednoj blizini ili na području zaštićenog prirodnog dobra, obaveza investitora je da izradi procenu uticaja na životnu sredinu i, u okviru nje/ili, ocenu prihvatljivosti projekta, za sve projekte i objekte čija je ralizacija prihvatljiva na području zaštićenog prirodnog dobra, preporučuje se raspisivanje urbanističko-arhitektonskog konkursa, primena prirodnih materijala za izgradnju i boja koje će se uklopiti u ambijent, obavezno je striktno poštovanje uslova korišćenja, smernica i mera zaštite predela na način kako je definisano u PUP-u Prijestonice Cetinje. 3 Zaštitno odstojanje predstavlja najmanje odstojanje između izvora opasnosti i najbližeg stambenog ili drugog osetljivog objekta. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 137

144 8. PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANTNIH REŠENJA KOJE SU UZETE U OBZIR Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu predviđeno je vrednovanje varijantnih riješenja plana gde se prilikom ocenjivanja izveštaja o strateškoj procjeni (član 21.) kao jedan od kriterijuma uzima vrednovanje varijantnog riješenja nerealizovanja plana, Pored toga, kriterijum predstavlja i vrednovanje različitih varijanti (u ovom slučaju scenarija) u slučaju primene plana. U tom kontekstu, u predmetnoj SPU izvršeno je vrednovanje svih navedenih varijanti. Vrednovanje varijantnih rešenja zasnivalo se na metodi multikriterijumske evaluacije ponuđenih varijanti/scenarija razvoja po sektorima Plana 4, u odnosu na definisane ciljeve i indikatore strateške procene. Procjena uticaja varijantnih rešenja urađena je i prezentovana u okviru poglavlja 6, tačka 6.1. Procjena uticaja varijantnih rešenja. Ukoliko stratešku procenu uticaja na životnu sredinu shvatimo kao planski dokument koji je u funkciji realizacije ciljeva održivog razvoja i koji treba da donosiocima odluka predstavi predikcije o mogućim pozitivnim i negativnim implikacijama ponuđenih scenarija razvoja, onda se može zaključiti sledeće: U varijanti da se predmetni plan ne donese i da se razvoj nastavi po dosadašnjem trendu može se očekivati nastavak postojećih negativnih trendova u životnoj sredini nastalih pre svega kao posledica: neodgovarajuće zemljišne politike i politike prostornog razvoja uopšte sa svim negativnim implikacijama u prostoru i životnoj i prirodnoj sredini koji ovakav vid razvoja sa sobom nosi; neodgovarajuću urbanizaciju i prenamenu zemljišta kao značajnog prirodnog resursa; ugrožavanje osnovnih činilaca životne sredine, prirodnih resursa i biodiverziteta kao posledica: neadekvatne saobraćajne infrastrukture posebno u urbanim područjima, neadekvatne komunalne infrastrukturne opremljenosti pre svega u kontekstu tretmana otpadnih voda i neadekvatnog postupanja s otpadom; narušavanje prirodnih i ambijentalnih vrednosti prostora usled neprimerenog arhitektonskog oblikovanja objekata; ugrožavanje kulturnih dobara njihovom neodgovarajućom zaštitom, održavanjem i prezentacijom; itd. Većina navedenoh konstatacija odnosi se i na scenarij ''Stagnacije'', koji je po predikciji trenda razvoja veoma sličan varijanti po kojoj ne bi došlo do primene Plana. Obe varijante za posledicu imaju velike probleme u životnoj sredini iz razloga koji su detaljno prezentovani u tački 6.1. strateške procene. Naknadna sanacija ugrožene životne sredine koja bi morala biti izvršena prema kriterijumima EU u procesu pridruživanja Crne Gore zajednici evropskih naroda bila bi delimično nemoguća, ali u svakom slučaju preskupa. Zbog toga su ove dve varijante ocenjene kao nepovoljne/neprihvatljive; U varijanti primene scenarija ''Intenzivnog razvoja'', aspekt zaštite tretirao bi se kao periferni problem, a prioritet bi imao privredni razvoj koji bi se odvijao na štetu zaštite prirodnih resursa i životne sredine planskog područja. Isto kao i u prethodna dva scenarija, naknadna sanacija ugrožene životne sredine koja bi morala biti izvršena 4 S obzirom da su u planskom procesu razmatrani scenariji razvoja (ukupno četiri), strateška procena kao instrument za vrednovanje i usmeravanje Plana ka definisanim ciljevima održivog razvoja nije mogla da se odredi prema klasičnim varijantnim planskim rešenjima po sektorima plana što bi bilo uobičajeno za postupak strateške procene, već isključivo ponuđenim scenarijima razvoja. Doprinos strateške u ovom delu odnosi se na predlog najpovoljijeg scenarija razvoja, a konkretna varijantna planska rešenja obradiće se u tački Evaluacija karakteristika i značaja uticaja u okviru izabranog najpovoljijeg scenarija razvoja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 138

145 prema kriterijumima EU u procesu pridruživanja Crne Gore zajednici evropskih naroda bila bi delimično nemoguća, ali u svakom slučaju preskupa, što dovodi u pitanje intenzivni ekonomski razvoj. Imajući to u vidu, kao i sve moguće negativne implikacije na ciljeve i indikatore SPU, ova varijanta je takođe ocenjena kao nepovoljna; Primena scenarija ''Održivi razvoj'' podrazumeva kompromis između razvoja i zaštite. S obzirom da je strateška procena uticaja na životnu sredinu instrument koji je u funkciji realizacije ciljeva održivog razvoja, a ne isključivo ''ekološki'' instrument, ovaj scenario je ocenjen kao povoljan, jer je u okviru ovog scenarija omogućen optimalan (realan) društveno-ekonomski razvoj uz uvažavanje životne sredine i kapaciteta prostora da podnese određene pritiske i da bude u mogućnosti da se obnovi. Podrazumeva brojne pozitivne efekte u većini sektorskih planskih rešenja. Scenario ''Održivi razvoj'' takođe podrazumeva i određene negativne efekte koji su uobičajena ''cena'' razvoja, ali koji se mogu kontrolisati adekvatnim instrumentima (planskim, urbanističkim, projektantskim, tehničko-tehnološkim, organizacionim, zakonodavnim, itd.). Osnovna obilježja scenarija ''Održivog razvoja'': a) Demografija, rad, socijalno staranje i ostale društvene djelatnosti: Smanjenje depopulacije cijelog područja Prijestonice (naročito u Zoni 4 Katunska nahija, ali i u ostalim zonama, uključujući i Zonu 1 Cetinje sa okolinom, pri čemu će dio stanovništva iz zona 2, 3 i 4 migrirati dijelom i u Zonu 1 Cetinje sa okolinom) Smanjenje migracija aktivnog i školovanog stanovništva prema gradu Cetinju, Podgorici, Budvi i Kotoru, naročito iz ruralnog zaleđa, ali i povratak jednog broja ranijih stanovnika Prijestonice, kako na Cetinje, tako i u ostala naselja (Rijeka Crnojevića, Čevo, Njeguši i druga naselja), uz moguće privlačenje populacije iz drugih područja Crne Gore Smanjenje nepovoljnih demografskih trendova i pokazatelja (prije svega negativnog prirodnog priraštaja) Državni i lokalni programi za stimulisanje povećanja nataliteta Smanjenje procesa pražnjenje ruralnih oblasti i propadanja stambenog fonda i školskih objekata, posebno u Zoni 4 Katunska nahija Smanjenje broja korisnika socijalne pomoći i problema siromaštva Definisanje stambene politike, uključujući investicije i rješenja potencijalnih stambenih potreba, naročito u domenu socijalnog stanovanja Povećanje broja sportskih objekata i poboljšanje njihove opremljenosti Stvaranje održive mreže školskih objekata u ruralnom zaleđu, poboljšanje njihove opremljenost, uz izgradnju adekvatnih sala i terena za fizičku kulturu (naročito u Zoni 4 Katunska nahija) Stvaranje održive mreže ostalih društvenih servisa (zdravstvena zaštita, socijalna zaštita i dr.) Organizovan javni prevoz za studente, đake i građane Predviđa se dalji razvoj visokog školstva na Cetinju i njegovo pozicionirenje na državnom i regionalnom nivou Očekuje se intenzivan razvoj kulture kroz kandidaturu Cetinja za UNESCO Listu svjetske baštine, ali i kroz druge projekte i aktivnosti, kao i dalja afirmacija Cetinja kao kulturno - obrazovnog centra Crne Gore i regiona b) Ekonomski razvoj Razvoj projekata i nova izgradnja koji pružaju ekonomske i socijalne pogodnosti za domaće stanovništvo MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 139

146 Razvoj prerađivačke djelatnosti na održivi način, naročito prerade poljoprivrednih proizvoda Razvoj sektora koji su direktno i indirektno vezani za zaštitu i unaprjeđenje životne sredine Raznovrsna ekonomska baza turizam, poljoprivreda, proizvodnja hrane, usluge, zanatstvo, proizvodnja suvenira i čiste proizvodne djelatnosti Razvoj u svim djelovima teritorije Prijestonice kroz generisanje razvoja preko polova razvoja (naselja ili grupe naselja koliko toliko infrastrukturno opremljenih i sa određenim prirodnim, stvorenim i ljudskim resursima Održive investicije (po veličini i strukturi) za izgradnju manjih privrednih, turističkih i stambenih objekata će uglavnom biti u već izgrađenim područjima (postojećim građevinskim zonama naselja), pogušćavanjem i strukturnim preobražajem (sanacijom, rekonstrukcijom, revitalizacijom), naročito u naseljima ili grupama naselja ( polovi razvoja ), ali i na novim lokacijama u svim zonama: Zona 1 Cetinje sa okolinom, Zona 2 Njeguši i Ivanova Korita, Zona 3 prije svega u prijezerskim naseljima Rijeka Crnojevića, Riječani, Dodoši, Karuč, Prevlaka i drugima, i Zona 4 - Katunska nahija uz stroge mjere zaštite prirodnog i kulturnog pejsaža Planski, organizovan i kontrolisan razvoj privrednih aktivnosti na cijeloj teritoriji Prijestonice, a naročito na Cetinju i u okolini, Njegušima, Rijeci Crnojevića, Čevu, na turistički atraktivnim lokacijama u NP i u polovima razvoja Čevo će imati značajan razvoj, a naročito ukoliko se izgradi Jadransko-jonski autoput Planska, organizovana i kontrolisana izgradnja privrednih, turističkih, ugostiteljskih i u manjem obimu objekata stambenih će uglavnom biti u već izgrađenim područjima (postojećim građevinskim zonama naselja sa odgovarajućim stepenom uređenosti i opremljenosti lokacija) pogušćavanjem, na neproduktivnom zemljištu (krš i kamenjar), a gdje je to neophodno i pažljivom prenamjenom poljoprivrednog zemljišta, pretežno nižih bonitetnih kategorija Razvoj privrede se odvija u već određenim privrednim zonama čime se podstiče prenamjena postojećih izgrađenih struktura ( brownfield projekti) uz minimalnu greenfield izgradnju Svaki razvoj i izgradnju, uz zaštitu i unaprjeđenje životne sredine, prati i izgradnja neophodne infrastrukture Korišćenje postojećih stambenih i privrednih zona u gradu Cetinju, Njegušima i Rijeci Crnojevića, kao i stambenog fonda u ruralnom zaleđu (privremeno nenastanjeni i napušteni stanovi, stanovi za odmor i rekreaciju, stanovi koji se koriste u vrijeme sezonskih radova u poljoprivredi Zadržavaju se postojeće privredne i stambene zone uz minimalno povećanje prostora za ove namjene, pretežno uz glavne saobraćajne pravce Stambena izgradnja usmjerena je ka pogušćavanju postojećih stambenih zona i umjerenom širenju stambenih zona duž saobraćajnica (posebno u naseljima koja su najbliža Cetinju i saobraćajnicama koje vode prema Podgorici i Budvi i u polovima razvoja ) Revitalizacija postojećeg stambenog fonda, a naročito objekata tradicionalne arhitekture, i stambenih objekata u istorijskom jezgru Cetinja zbog njihove ambijentalne, graditeljske i turističke vrijednosti i očuvanja kulturnog identiteta Neaktivne privredne zone i objekti mijenjaju namjenu u visokokvalitetne zone obrazovanja i kulturnih sadržaja ili u turističko-servisne zone i zone čiste proizvodnje MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 140

147 Razvijanje i dalji plasman Prijestonice kao regionalne i destinacije u blizini aerodroma Valorizacija kulturno-istorijskih vrijednosti u turističke svrhe Razvoj održivog, specijalizovanog, neinvazivnog turizma manjih i srednjih razmjera za široki spektar potencijalnih turista na cijeloj teritoriji Prijestonice, a sa ciljem prezentacije prirodnih i kulturnih vrijednosti: muzeji, eko-turizam, kulturni, vjerski, seoski i agro turizam, planinarenje, pješačenje, brdski biciklizam, cross i off-road vožnja motociklima i ATV vozilima, posmatranje ptica, foto safari, speleologija, putevi vina, putevi sira, putevi meda, plivanje, veslanje, paraglajding, lov i ribolov, itd. Poboljšaće se kvalitet turističke ponude, smještajnih kapaciteta i nivoa usluga, kao osnov za dalji razvoj turizma, posebno na Cetinju, i u zonama NP Lovćen i Skadarsko jezero Donosi se i sprovodi razvojna strategija za poljoprivredu (naročito organsku) zasnovana na jasno određenom broju ključnih aktivnosti Povećanje primjene organske bio-tehnologije u poljoprivredi Poboljšaće se produktivnost i opremljenost poljoprivredne proizvodnje Stvaranje stabilne i na duži rok održive poljoprivredne industrije radi privlačenja novih proizvođača i poboljšanja održivosti postojećih Afirmacija tradicionalnih lokalnih proizvoda Podsticanje diverzifikacije farmi i poljoprivrednih objekata Mogućnosti za finansiranje kroz MIDAS projekat i Investiciono razvojni fond (IRF) Eksploatacija mineralnih sirovina će se povećati, ali uz primjenu mjera zaštite (rekultivacija degradiranih prostora) Investicije u korišćenje obnovljivih izvora energije: (proizvodnja električne energije korišćenjem fotonaponskih panela) naročito u Katunskoj i Riječkoj nahiji, solarni kolektori za zagrijavanje vode i prostora, energija biomase Razvoj i obezbjeđivanje pogodnosti za mikro, mala i srednja preduzeća radi privlačenja ekonomski aktivnog stanovništva Povećanje broja zanatskih i drugih radnji, mikro, malih i srednjih preduzeća Očekuje se porast stope zaposlenosti naročito u radno intenzivnim sektorima privrede: turizam proizvodnja, građevinarstvo i kroz zapošljavanje u sektoru zaštite i unaprijeđenja kvaliteta životne sredine, u kulturi, uslugama, trgovini Smanjiće se stopa nezapošljenosti i broj dugoročno nezapošljenih lica, ali će i dalje ostati nepovoljna starosna struktura nezapošljenih lica Poboljšaće se struktura nezapošljenih sticanjem potrebnih znanja i vještina Realizacija razvojnih projekata će se finansirati iz lokalnih, državnih i dostupnih međunarodnih (EU) fondova, kao i od domaćih i stranih investitora Širok spektar održivih investicija u izgradnju objekata (privrednih, turističkih, ugostiteljskih i stambenih) i razvoj poljoprivrede Investiranje u znanje i vještine kroz direktne investicije Strane investicije, naročito u infrastrukturne projekte koji imaju karakter održivog razvoja, proizvodnje i korišćenja energije iz obnovljivih izvora, uštede energije i zaštite životne sredine I dalje će biti relativno nepovoljni uslovi kreditiranja za veće investicije, naročito u infrastrukturu, hotele, proizvodnju i socijalno stanovanje Pozitivni ekonomski efekti i trendovi biće uočljivi tek na kraju planskog perioda ili u postplanskom periodu Porašće vrijednost kapitalnog u odnosu na operativni budžet Prijestonice MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 141

148 c) Životna sredina Iz lokalnih, državnih i međunarodnih budžetskih novčanih sredstava i drugih izvora finansiranja rješavaće se ekološki problemi i unaprijeđivaće se kvalitet životne sredine Unaprjeđenje sistema zaštite i upravljanja zaštićenih područja (Nacionalni parkovi) i povećanje područja pod zaštitom Rješavaće se problem plavljenja djelova Cetinjskog polja i pojedinih drugih karstnih depresija u vrijeme hidroloških maksimuma Očuvanje poljoprivrednog zemljišta Održivo gazdovanje šumama Povećano korišćenje obnovljivih izvora energije (Sunce, biomasa,vjetar) Poboljšanje energetska efikasnosti zgrada, opreme i uređaja, vozila, kako u privatnom tako i u javnom sektoru Razvoj mjera energetske efikanosti Proizvodnja se bazira na savremenim tehnologijama, bez negativnih uticaja na ŽS Očuvanje i unaprjeđenje kvaliteta svih elemenata životne sredine (vazduh, zemljište, biodiverzitet, obradivo zemljište, buka, vode) uslijed ograničenog privrednog i urbanog razvoja Predviđa se stroga zaštita akvatorije Skadarskog jezera, Rijeke Crnojevića i slivnih područja izvorišta oka kao izuzetnih resursa Stroge mjere zaštite prirodnih i kulturnih vrijednosti (kulturna dobra, područja i objekti zaštićene prirode) uz definisanje njihovog nosećeg kapaciteta Unaprjeđenje urbanog razvojai Cetinja, Njeguša, Rijeke Crnojevića i Čeva Održivi razvoj podićiće kvalitet života stanovništva d) Infrastruktura Porast investicija u infrastrukturu i komunalne usluge u cilju rješavanja postojećih ekoloških problema, unaprjeđenja infrastrukturnih sistema, prije svega u funkciji zaštite životne sredine i poboljšanja kvaliteta života stanovništva Postepeno poboljšanje stanja postojeće komunalne infrastrukture (vodosnabdijevanje, putevi, odvođenje i tretman otpadnih voda, elektro snabdijevanje, dostupnost mobilne telefonije) u većem dijelu seoskih naselja, a posebno u Katunskoj nahiji Izgradnja nove i održive komunalne infrastrukture u većem dijelu seoskih naselja, a posebno u Katunskoj nahiji Značajan razvoj solarnih farmi proizvodnja električne energija primjenom solarnih fotonaponskih panela Planirani Jadransko-jonski autoput će poboljšati saobraćajni pristup do sjevernog dijela Prijestonice, regionalnu i međunarodnu povezanost Prijestonice Postepene investicije u poboljšanje postojeće i izgradnju nove putne infrastrukture na seoskom području, naročito u polovima razvoja zbog bolje pristupačnosti naselja i turističkih lokaliteta Razvoj vodenog (jezerskog) saobraćaja, uključujući marine i putničke službe Razvoj integrisanog sistema i ekološki prihvatljivog javnog prevoza za potrebe stanovnika, đaka, studenata i posjetilaca Razvoj mreže pješačkih i biciklističkih staza kao sadržaja za rekreaciju, ali i za lokalni saobraćaj I dalje će nedostajati kvalitetnije saobraćajne veze Cetinja sa Budvom, Kotorom, Nikšićem Smanjenje upotrebe privatnih vozila za lokalna i regionalna putovanja uz poboljšanje javnog prevoza MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 142

149 e) Administrativni kapaciteti Poboljšaće se sadašnja neadekvatna tehnička opremljenost lokalne uprave i javnih preduzeća Poboljšaće se uslovi za uklanjanje postojećih biznis barijera i stvoriće se preduslovi (lokacioni, sistemski, finansijski i drugi za privlačenje investitora, naročito za proizvodne i turističke razvojne projekte) Otvaranje novih i premještanje dijela postojećih državnih institucija na Cetinje Jačanje stručnog kadra u nadležnim institucijama osposobljenog za kontrolu i sprovođenje održivog razvoja Nastaviće se odlazak školovanih i iskusnih stručnjaka u druga područja Crne Gore, ali i u inostranstvo, ali u značajno manjem obimu nego do sada Povratak stručnjaka koji su otišli iz Prijestonice i privlačenje novih Sticanje novih znanja i vještina, kroz školski sistem i neformalno obrazovanje i prekvalifikacija radne snage Određeni višak zapošljenih u javnom sektoru će se zaposliti u privatnom sektoru u privrednim granama za koje je predviđen razvoj Na osnovu iznetog može se zaključiti da je varijanta donošenja predloženog PUP-a sa scenarijom ''Održivog razvoja'' znatno povoljnija u odnosu na varijantu da se plan ne donese, i u odnosu na druga dva moguća scenarija razvoja (stagnacija i intenzivni razvoj). Iako je na subjektima odlučivanja donošenje odluke u kom pravcu treba razvijati prostor koji je u obuhvatu predmetnog plana, a uzimajući u obzir: realnu situaciju o kvalitetu životne sredine na području Plana, postojeće politike i strategije države koje tretiraju sve oblasti razvoja Crne Gore, zakonodavno-institucionalnu organizaciju države, trenutni društveno-ekonomski nivo razvoja Crne Gore i postojeće i predviđene moguće pragove razvoja, smatramo da je scenarij ''Održivog razvoja'' najoptimalniji izbor za dalji razvoj planskog područja, uz poštovanje definisanih politika države u oblasti zaštite životne sredine, striktno sprovođenje zakonskih propisa u ovoj oblasti, potpisane međunarodne konvencije i sporazume koji se odnose na zaštitu životne sredine i pojedine njene segmente, zaštitu osetljivih i značajnih ekoloških područja i mreža, kao i sprovođenje definisanih planskih mera zaštite, uz primenu najsavremenijih tehnologija u proizvodnji, energetici, izgradnji objekata itd. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 143

150 9. PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU I PROBLEMI U IZRADI SPU Izveštajem o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu za PUP Prijestonice Cetinje nisu obuhvaćena pitanja i problemi vezani za prekogranični uticaj na životnu sredinu jer oni nisu identifikovani i utvrđeni. Naime, SPU se radi za potrebe PUP-a i u okviru nje se ocenjuju planska rešenja koja su koncipirana u PUP-u. U tom kontekstu, ističe se da Izveštajem o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu za PUP Prijestonice Cetinje nisu identifikovani i utvrđeni prekogranični uticaji koji mogu nastati kao posledica planskih rešenja kako su definisana u predmetnom PUP-u. Tome je doprinela činjenica da PUP-om nisu predviđene aktivnosti u pograničnom pojasu koje potencijalno implikuju prekogranične uticaje.. Kada je reč o problemima u izradi predmetne SPU, identifikovani su određeni problemi u kontekstu nepostojanja jedinstvenog informacionog sistema o životnoj sredini (i prostoru uopšte) na lokalnom nivou što je predstavljalo otežavajuću okolnost u oceni stanja životne sredine. Ovaj problem prevaziđen je korišćenjem dostupnih podataka sa najbližih mernih mesta, kao i korišćenjem postojeće planske dokumentacije koja tretira predmetni prostor i njegovo okruženje. Posebno koristan materijal u analizi stanja životne sredine na planskom području predstavljao je Informacija (Izveštaj) o stanju životne sredine u Crnoj Gori za i godinu koji je sačinila Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore, kao i izveštaji iz ranijih godina (2009, 2010.) koje je takođe izradila Agencija. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 144

151 10. PROGRAM PRAĆENJA STANJA (MONITORING) ŽIVOTNE SREDINE U TOKU SPROVOĐENJA PLANA Uspostavljanje sistema monitoringa jedan je od prioritetnih zadataka kako bi se mere zaštite životne sredine koje su predložene u PUP-u i SPU mogle uspešno kontrolisati i pratiti pri implementaciji planskog dokumenta. Program praćenja stanja životne sredine može biti sastavni deo postojećeg programa monitoringa koji obezbeđuje nadležni opštinski organ. Osnovni cilj monitoring sistema je da se obezbedi, pored ostalog, pravovremeno reagovanje i upozorenje na moguće negativne procese i akcidentne situacije, kao i potpuniji uvid u stanje osnovnih činilaca životne sredine i utvrđivanje potreba za preduzimanjem dodatnih mera zaštite u zavisnosti od stepena ugroženosti i vrste zagađenja. Monitoring stanja životne sredine se vrši sistematskim merenjem, ispitivanjem i ocenjivanjem indikatora stanja i zagađenja životne sredine koje obuhvata praćenje prirodnih faktora, odnosno promena stanja i karakteristika životne sredine. Sam Programa monitoringa za predmetnu lokaciju prioritetno treba da bude usmjeren na utvrđivanje tzv. nultog stanja životne sredine. S tim u vezi izvršiće se analize zemljišta, vazduha, voda i intenziteta buke i pripemiti odgovarajući izvještaj o njihovom kvalitetu koje će se smatrati nultim stanjem kvaliteta životne sredine. Pored toga, potrebno je dosledno sprovoditi monitoring na način kako je definisano u okviru PUP-a. Imajući u vidu prirodu planiranih sadržaja i aktivnosti na prostoru koji je u obuhvatu PUP-a, nacionalni Program monitoringa će ukljućiti praćenje parametara/indikatora stanja za sledeće elemente životne sedine: Monitoring kvaliteta vazduha Monitoring kvaliteta vazduha se mora uspostaviti u skladu sa Evropskom direktivom o procjeni i upravljanju kvalitetom ambijentnog vazduha (96/62/ES) 5. Monitoring treba vršiti kontinuirano, na pomenutim lokalitetima, 24-časovnim uzorcima. Potrebno je pratiti zakonom propisane indikatore (imisijske koncentracije). Vrednosti pratiti u odnosu na: Zakon o kvalitetu vazduha ( Službeni list RCG, br. 48/07) i Pravilnik o emisiji zagađujućih materija u vazduh ( Službeni list RCG, br. 25/01). Monitoring kvaliteta zemljišta Radi utvrđivanja sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu vrši se monitoring zemljišta, u skladu sa Pravilnikom o dozvoljenim koncentracijama štetnih i opasnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje ( Sl. list RCG, br.18/97). Monitoring treba kontinuirano nastaviti. Monitoring biodiverziteta Monitoring biodiverziteta i zaštićenih prirodnih dobara, očuvanja njene kompaktnosti i funkcionisanja najznačajnijih/najvrednijih područja koja će dugoročno obezbjediti funkcionisanje živog svijeta. U tom kontekstu, sprovoditi monitoring biodiverziteta, posebno u zaštićenim prirodnim dobrima i nacionalnim parkovima. 5 Council Directive 96/62/EC of 27 September 1996 on ambient air quality assessment and management, Official Journal L 296, 21/11/1996 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 145

152 Monitoring izvora zagađenja Na mjestima izlivanja u more potrebno je pratiti kvalitet i kvantitet otpadnih voda, shodno načinu, dinamici i prametrima datim u Pravilniku o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda (''Službeni list CG'', br. 45/08). Monitoring buke Monitoring intenziteta buke pratiti u odnosu na: Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini ( Službeni list CG, br. 28/11), Pravilnik o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini ( Službeni list RCG, br. 75/06), Uredbu o zaštiti od buke ( Službeni list RCG, br. 24/95, 42/00); Obaveze nadležnih organa Državni organi, organi lokalne samouprave i ovlašćene i druge organizacije dužni su da redovno, blagovremeno, potpuno i objektivno, obaveštavaju javnost o stanju životne sredine, odnosno o pojavama koje se prate u okviru monitoringa, kao i merama upozorenja ili razvoju zagađenja koja mogu predstavljati opasnost za život i zdravlje ljudi, u skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine i drugim propisima. Takođe, javnost ima pravo pristupa propisanim registrima ili evidencijama koje sadrže informacije i podatke o životnoj sredini, u skladu sa Zakonom. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 146

153 11. PRIKAZ KORIŠĆENE METODOLOGIJE Osnovna namjena strateške procjene uticaja na životnu sredinu je da olakša blagovremeno i sistematično razmatranje mogućih uticaja na životnu sredinu na nivou strateškog donošenja odluka o planovima i programima uvažavajući principe održivog razvoja. Strateška procjena je dobila na značaju donošenjem EU Directive 2001/42/EC o procjeni ekoloških efekata planova i programa, a u Crnoj Gori donošenjem Zakona o strateškoj procjeni. Budući da su dosadašnja iskustva nedovoljna u primeni strateške procjene predstoji rešavanje brojnih problema. U dosadašnjoj praksi strateške procjene planova prisutna su dva pristupa: (1) tehnički: koji predstavlja proširenje metodologije procjene uticaja projekata na planove i programe gde nije problem primeniti principe za EIA, i (2) planerski : koji zahteva bitno drugačiju metodologiju iz sledećih razloga: planovi imaju kompleksniju strukturu od projekata, bave se strateškim pitanjima i imaju manje detaljnih informacija o životnoj sredini, planovi se zasnivaju na konceptu održivog razvoja i u većoj meri pored ekoloških obuhvataju društvena i ekonomska pitanja, zbog kompleksnosti struktura i procesa, kao i kumulativnih efekata u planskom području nisu primenjive sofosticirane simulacione matematičke metode, pri donošenju odluka veći je uticaj zainteresovanih strana i naročito javnosti, zbog čega primjenjene metode i rezultati moraju biti razumljivi učesnicima procesa procjene. Zbog navedenih razloga u praksi strateške procjene koriste se najčešće ekspertske metode kao što su: kontrolne liste i upitnici, matrice, multikriterijalna analiza, prostorna analiza, SWOT analiza, Delfi metoda, ocenjivanje ekološkog kapaciteta, analiza lanca uzročno-posledičnih veza, procjena povredivosti, procjena rizika, itd. Kao rezultanta primene bilo koje metode pojavljuju se matrice kojima se ispituju promene koje bi izazvala implementacija plana i izabranih varijanti (uključujući i onu da se plan ne primeni). Matrice se formiraju uspostavljanjem odnosa između ciljeva plana, planskih rešenja i ciljeva stratreške procjene sa odgovarajućim indikatorima. Rezultati izvršene evaluacije uz pomoć matrica prikazuju se grafikonima za svako pojedinačno plansko rešenje. Na taj način se učesnicima u procesu planiranja i odlučivanja na jednostavan način prikazuju implikacije svih planskih rešenja u odnosu na definisane ciljeve strateške procjene uticaja na životnu sredinu Specifičnosti konkretnih uslova koji se odnose na predmetno istraživanje ogledaju se u činjenicama da se ono radi kao strateška procjena uticaja na životnu sredinu sa ciljem da se istraže ciljevi plana i definišu karakteristike mogućih negativnih uticaja i ocene planske mere za svođenje negativnih uticaja u granice prihvatljivosti. Sadržaj strateške procjene uticaja na životnu sredinu, a donekle i osnovni metodološki pristup definisani su Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 147

154 Slika Procedura i metodologija izrade izveštaja o SPU UTVRĐIVANJE OBUHVATA SPU Pregled sadržaja i ciljeva plana Odnos sa drugim planovima, strategijama i programima Prikaz stanja životne sredine na području plana Identifikacija problema životne sredine na području plana Određivanje ciljeva SPU i izbor indikatora Prikaz varijantnih rešenja scenariji razvoja PROCJENA UTICAJA NA CILJEVE SPU Procjena uticaja sektora plana i varijantni Kvalitativni metod procjene uticaja Poređenje varijantni i obrazloženje izbora najpovoljnijih rešenja Utvrđivanje mera za ograničavanje uticaja Evaluacija karakterist. i značaja uticaja planskih rešenja Semikvantitativan metod Smernice za procjene uticaja na nižim hijerarhijskim nivoima UTVRĐIVANJE CILJEVA I PROGRAMA MONITORINGA MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 148

155 U izradi strateške procjene za predmetni plan primenjena je metodologija procjene koja je razvijana i dopunjavana u poslednjih 10 godina i koja je u saglasnosti sa novijim pristupima i uputstvima za izradu strateške procjene u Evropskoj uniji. Specifičnosti konkretnih uslova koji se odnose na predmetno istraživanje ogledaju se u činjenicama da se ono radi kao strateška procjena uticaja na životnu sredinu sa ciljem da se istraže ciljevi plana i definišu karakteristike mogućih negativnih uticaja i ocene planske mere za svođenje negativnih uticaja u granice prihvatljivosti. Sadržaj strateške procjene uticaja na životnu sredinu, a donekle i osnovni metodološki pristup definisani su Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu. Specifičnosti konkretnog Plana, kao i specifičnosti postojećeg stanja životne sredine na konkretnom prostoru, uslovili su da se sadržaj strateške procjene u određenoj meri modifikuje i prilagodi osnovnim karakteristikama plana, ali da obuhvati sve potrebne segmente definisane Zakonom. Primenjena će biti metodologija za evaluaciju planskih rešenje i metod višekriterijumske ekspertske evaluacije. Kao osnova za razvoj ovog metoda poslužile su metode koje su potvrdile svoju vrednost u zemljama Evropske unije. Primenjena metodologija zasnovana je na kvalitativnom vrednovanju životne sredine u području plana, neposrednom i širem okruženju, kao osnove za valorizaciju prostora za dalji održivi razvoj. U smislu opštih metodoloških načela, strateška procjena uticaja je urađena tako što su prethodno definisani: polazni programski elementi (sadržaj i cilj plana), polazne osnove, postojeće stanje životne sredine. Bitan deo istraživanja je posvećen: procjeni postojećeg stanja, na osnovu koga su date ekološke smernice za planiranje, kvalitativnom određivanju mogućih uticaja planiranih aktivnosti na osnovne činioce životne sredine koji su poslužili i kao osnovni indikatori u ovom istraživanju, analizi planskih rešenja na osnovu kojih se definišu ekološke smernica za sprovođenje plana i implementaciju, tj. za utvrđivanje ekološke valorizacije prostora za dalji razvoj. U kontekstu navedenih stavova, posebna pažnja je posvećena odnosima sa drugim planovima i programima i strateškim procjenama uticaja na životnu sredinu rađenih za potrebe tih planova koji u većoj ili manjoj meri tretiraju prostor koji je predmet plana i/ili realizaciju planiranih namena na ovom prostoru. Ciljevi strateške procjene uticaja određeni su na osnovu analize stanja životne sredine i značajnih pitanja, problema, ograničenja i potencijala planskog područja, kao i prioriteta za rešavanje ekoloških problema, a u skladu su sa opštim ciljevima i načelima održivog razvoja. Za svaki od postavljenih posebnih ciljeva strateške procjene su definisani indikatori u odnosu na koje će se ocenjivati planska rešenja. Indikatori su veoma prikladni za merenje i ocenjivanje planskih rešenja sa stanovišta mogućih šteta u životnoj sredini kao i za utvrđivanje koje nepovoljne uticaje treba smanjiti ili eliminisati. Svrha njihovog korišćenja je u usmeravanju planskih rešenja ka ostvarenju ciljeva koji se postavljaju. Predstavljaju jedan od instrumenata za sistematsko identifikovanje, ocenjivanje i praćenje stanja, razvoja i uslova sredine i sagledavanje posledica. Oni su sredstvo za praćenje izvesne promenljive vrednosti u prošlosti i sadašnjosti, a neophodni su kao ulazni podaci za svako planiranje. Izbor indikatora je baziran na osnovnom setu UN indikatora održivog razvoja. Ovaj set indikatora zasnovan je na konceptu ''uzrok-posledica-odgovor'' i u potpunosti odražava principe i ciljeve održivog razvoja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 149

156 12. PRIKAZ NAČINA ODLUČIVANJA Sastavni deo postupka strateške procjene su konsultacije sa zainteresovanim organima i organizacijama i sa stanovništvom područja za koji se radi plan i strateška procjena, a u cilju obezbeđivanja efikasne zaštite životne sredine i održivog razvoja planskog područja. Članom 17. Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu definiše se učešće zainteresovanih organa i organizacija, koji mogu da daju svoje mišljenje o Izveštaju o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu u roku od 30 dana. Pre upućivanja zahteva za dobijanje saglasnosti na Izveštaj o strateškoj procjeni, organ nadležan za pripremu plana obezbeđuje učešće javnosti u razmatranju izveštaja o strateškoj procjeni (član 19). Organ nadležan za pripremu plana obaveštava javnost o načinu i rokovima uvida u sadržinu Izveštaja i dostavljanje mišljenja, kao i vremenu i mestu održavanja javne rasprave u skladu sa zakonom kojim se uređuje postupak donošenja plana. Zbog značaja mogućih uticaja predmetnog plana na životnu sredinu naročito je važno adekvatno i "transparentno" uključivanje zainteresovanih strana (nadležnih državnih organa, lokalnih uprava, nevladinih organizacija i stanovništva) u proces donošenja odluka po pitanjima zaštite životne sredine. Učešće nadležnih organa i organizacija obezbeđuje se pisanim putem i putem prezentacija i konsultacija u svim fazama izrade i razmatranja strateške procjene. Učešće zainteresovane javnosti i nevladinih organizacija obezbeđuje se putem sredstava javnog informisnja i u okviru javnog izlaganja Plana. Organ nadležan za pripremu Plana izrađuje izveštaj o učešću zainteresovanih organa i organizacija i javnosti koji sadrži sva mišljenja o SPU, kao i mišljenja izjavljenih u toku javnog uvida i javne rasprave. Izveštaj o SPU dostavlja se zajedno sa izveštajem o stručnim mišljenjima i javnoj raspravi organu nadležnom za zaštitu životne sredine na ocenjivanje. Na osnovu člana 21, po dobijanju ovih izveštaja organ nadležan za poslove zaštite životne sredine može pribaviti mišljenje drugih ovlašćenih organizacija ili stručnih lica za pojedine oblasti ili može obrazovati komisiju za ocenu izveštaja o strateškoj procjeni. Na osnovu ocene organ nadležan za zaštitu životne sredine daje svoju saglasnost na Izveštaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu u roku od 30 dana od dana prijema zahteva za ocenjivanje. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 150

157 13. ZAKLJUČCI STRATEŠKE PROCJENE Strateška procjena uticaja na životnu sredinu je proces koji treba da integriše ciljeve i principe održivog razvoja u planovima, uvažavajući pri tome potrebu da se izbegnu ili ograniče negativni uticaji na životnu sredinu i na zdravlje i dobrobit stanovništva. Zaključci o izrađenoj strateškoj procjeni predstavljaju sažetak informacija datih u svim prethodnim poglavljima. Značaj strateške procjene uticaja na životnu sredinu, pored ostalog, ogleda se u tome što: se zasniva na načelima održivog razvoja, predostrožnosti, integralnosti i učešća javnosti, obrađuje pitanja i uticaje šireg značaja, koji se ne mogu podeliti na projekte, utvrđuje odgovarajući kontekst za procjenu uticaja konkretnih projekata, uključujući i prethodnu identifikaciju problema i uticaja koji zaslužuju detaljnije istraživanje. Strateškom procjenom uticaja za PUP Prijestonice Cetinje analizirano je postojeće stanje životne sredine u okviru planskog područja, značaj i karakteristike Plana, karakteristike uticaja planiranih sadržaja i druga pitanja i problemi zaštite životne sredine u skladu sa kriterijumima za određivanje mogućih značajnih uticaja Plana na životnu sredinu, a uzimajući u obzir planirane namene. U tom procesu dominantno je primenjen planerski pristup koji sagledava trendove i scenarije razvoja, a ne bavi se pojedinačnim projektima i objektima što je karakteristično za tehnički pristup, odnosno izradu procjene uticaja za pojedinačne objekte. Izuzetak je napravljen kod planskih rešenja koja se odnose na projekte/objekte za koje je procjenjeno da imaju strateški značajan uticaj na području plana i koja su u okviru SPU posebno analizirana i vrednovana. Primenjeni metodološki pristup SPU baziran je na definisanju ciljeva i indikatora održivog razvoja i vešekriterijumskoj kvalitativnoj evaluaciji planskih rešenja u odnosu na definisane ciljeve SPU. U tom konktekstu posebno je značajno naglastiti da je SPU najznačajniji instrument u realizaciji načela i ciljeva održivog razvoj u procesu planiranja. To znači da se SPU nije bavila isključivo zaštitom životne sredine (mada je generalno favorizuje), već i ekonomskim i društvenim (socijalnim) aspektom razvoja, pa su i sami ciljevi SPU definisani u tom kontekstu. U okviru SPU definisano je 17 ciljeva održivog razvoja i 21 indikator za ocenu održivosti Plana. Izbor indikatora izvršen je iz osnovnog seta indikatora održivog razvoja UN i prilagođen potrebama izrade planskog dokumenta. Ovaj seti indikatora baziran je na principu identifikovanja ''uzroka'' i ''posledica'' i na definisanju ''odgovora'' kojim bi se problemi u životnoj sredini minimizirali. U proces višekriterijumske evaluacije uključena su 27 strateški važna planska rešenja koja su vrednovana po osnovu sledećih kriterijuma: veličine uticaja, prostornih razmera mogućih uticaja i verovatnoće uticaja. Formirane su matrice u kojima je izvršena višekriterijusmka evaluacija odabranih planskih rešenja (27) u odnosu na definisane ciljeve/indikatore (17/21) i kriterijume za ocenu uticaja (13), a rezultati matrica prikazani su grafikonima za svako pojedinačno plansko rešenje. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 151

158 Nakon toga je izvršena procena mogućih kumulativnih i sinergetskih efekata planskih rešenja u odnosu na oblasti strateške procjene. Rezultati evaluacije ukazuju da većina planskih rešenja ima pozitivan uticaj na kvalitet životne sredine. Tome je svakako doprineo integralan pristup u izradi planske dokumentacije, gde su culjevi SPU, čija je izrada tekla paralelno sa izradom PUP-a, integrisani u sve sektorske politike PUP-a čime je postignuto da se planska rešenja usmeravaju ka ciljevima SPU već u samom planskom procesu. U tome se manifestuje najveći doprinos SPU u efikasnoj zaštiti prostora na području Prijestonice Cetinje Osim pozitivnog uticaja na kvalitet životne sredine i ekonomski razvoj planskog područja, ostali uticaji plana (pozitivni i negativni) ocenjeni su kao uticaji lokalnog karaktera i oni neće u značajnoj meri opteretiti kapacitet prostora. Da bi pozitivni planski uticaji ostali u procjenjenim okvirima koji neće opteretiti kapacitet prostora, a mogući negativni efekti planskih rešenja maksimalno umanjili, definisane su planske smjernice i mjere zaštite koje je potrebno sprovoditi u cilju spriječavanja i ograničavanja negativnih uticaja Plana na životnu sredinu. Definisane smjernice i mere koje je potrebno sprovesti kako bi se obezbedila održivost PUP-a eksplicitno su navedene u okviru sedam (7) osnovnih grupa (Opšte mjere zaštite; Zaštita vazduha; Zaštita voda; Zaštita zemljišta; Zaštita karsta; Zaštita od buke; Pravila i režimi korišćenja zemljišta; i Mere zaštite prirode i predela), a kao instrument za praćenje realizacije planiranih aktivnosti i stanja životne sredine definisan je sistem praćenja stanja (monitoring). Izvesno je da svaki razvoj, pa i održivi, podrazumeva određene promene u životnoj sredini što je i u konkretnom slučaju potvrđeno. Međutim, rezimirajući sve navedeno, kao i rezultate procjene uticaja PUP-a na životnu sredinu i elemente održivog razvoja, zaključak Izveštaja o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu je da su PUP i SPU analizirali moguće uticaje planiranih namena i predvideli potrebne mere kako bi planirane aktivnosti imale što manji uticaj na kvalitet životne sredine čime bi planska dokumentacija bila u funkciji realizacije ciljeva održivog razvoja na predmetnom prostoru. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 152

159 14. REZIME IZVEŠTAJA O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA Izradi Strateške procjene pristupilo se na osnovu Odluke Sekretara Sekretarijata za planiranje i uređenje prostora prijestonice Cetinje broj: / od godine. i na osnovu Programskog zadatka o izradi PUP-a sa SPU za Prijestonicu Cetinje, koji je Sastavni dio Odluke o izradi o izradi PUP-a Prijestonice Cetinje (01-031/ od ). Odlukao izradi SPU doneta je na osnovu člana 10. Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu i člana 87. Statuta Prijestonice Cetinje (''Službeni list CG'' opštinski propisi, br. 19/09). U prvom dijelu SPU dat je kratak pregled sadržaja i glavnih ciljeva plana, pravni i planski osnov za izradu predmetnog PUP-a i SPU i njihov odnos prema drugim planskim i programskim dokumentima. Pored toga, dat je prikaz najznačajnijih zakonskih i podzakonskih akata koji tretiraju problematiku upravljanja životnom sredinom. Nakon prvog dijela, pristupilo se analizi stanja prirodne i životne sredine na području Plana sa posebnim osvrtom na prirodne karakteristike, predeone i kulturne vrednosti, kvalitet osnovnih činilaca životne sredine gde su korišćeni svi dostupni podaci i dokumenti. Zatim je izvršena uopštena identifikacija problema i područja za koja postoji mogućnost da budu izložena i to u odnosu na: prirodu i biodiverzitet; šume i šumsko zemljište; vode; zemljište; vazduh; buku karst. Iako je procenjeno da identifikovani uticaji ne opterećuju u značajnoj meri kapacitet prostora, u kontekstu rešavanja postojećih problema, konstatovano je da je potrebno promptno sprovođenje odgovarajućih planskih, organizacionih i tehničko-tehnoloških mera zaštite. Na osnovu analize stanja životne sredine, analize PUP-a i nacionalne politike u oblasti zaštite životne sredine, izvršen je izbor ciljeva i indikatora SPU u odnosu na koje će biti vršena ocena održivosti planskih riješenja. Ciljevi su definisani po oblastima životne sredine (ukupno 14 opštih ciljeva) koji su detaljnije razrađeni posebnim ciljevima SPU (ukupno 17 posebnih ciljeva). Imajući u vidu prostorni obuhvat PUP-a, planirane namene površina, stanje životne sredine u planskom području i definisane posebne ciljeve strateške procjene uticaja, izvršen je izbor indikatora u odnosu na koje će biti vršena procjena uticaja planskih rešenja na životnu sredinu. Izbor indikatora izvršen je iz ''Osnovnog seta UN indikatora održivog razvoja''. Ovaj set indikatora zasnovan je na konceptu identifikacije ''uzroka i posledica promena u prostoru i definisanju odgovora na moguće negativne implikacije PUP-a u konkretnom prostoru i u potpunosti odražava principe i ciljeve održivog razvoja. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 153

160 Nakon analitičkog dela Spu i izbora odgovarajućih ciljeva i indikatora SPU pristupilo se procjeni mogućih uticaja planskih rešenja na životnu sredinu. Procena je izvršena u tri faze: 1. Procjena uticaja varijantnih rešenja Ukupni efekti plana, pa i uticaji na životnu sredinu, mogu se utvrditi samo poređenjem sa postojećim stanjem, sa ciljevima i rešenjima plana. Ograničavajući se u tom kontekstu na pozitivne i negativne efekte koje bi imalo donošenje ili nedonošenje predmetnog plana, strateška procjena se bavila razradom obe varijante (varijanta primene plana i varijanta da se plan ne primeni) i vrednovanjem scenarija razvoja u varijanti primene Plana. Vrednovanje varijantnih rešenja zasnivalo se na metodi multikriterijumske evaluacije ponuđenih varijanti/scenarija razvoja po sektorima Plana, u odnosu na definisane ciljeve i indikatore strateške procene. Procjena uticaja varijantnih rešenja urađena je i prezentovana u okviru poglavlja 6, tačka 6.1. Procjena uticaja varijantnih rešenja. Ukoliko stratešku procenu uticaja na životnu sredinu shvatimo kao planski dokument koji je u funkciji realizacije ciljeva održivog razvoja i koji treba da donosiocima odluka predstavi predikcije o mogućim pozitivnim i negativnim implikacijama ponuđenih scenarija razvoja, onda se može zaključiti sledeće: U varijanti da se predmetni plan ne donese i da se razvoj nastavi po dosadašnjem trendu može se očekivati nastavak postojećih negativnih trendova u životnoj sredini nastalih pre svega kao posledica: neodgovarajuće zemljišne politike i politike prostornog razvoja uopšte sa svim negativnim implikacijama u prostoru i životnoj i prirodnoj sredini koji ovakav vid razvoja sa sobom nosi; neodgovarajuću urbanizaciju i prenamenu zemljišta kao značajnog prirodnog resursa; ugrožavanje osnovnih činilaca životne sredine, prirodnih resursa i biodiverziteta kao posledica: neadekvatne saobraćajne infrastrukture posebno u urbanim područjima, neadekvatne komunalne infrastrukturne opremljenosti pre svega u kontekstu tretmana otpadnih voda i neadekvatnog postupanja s otpadom; narušavanje prirodnih i ambijentalnih vrednosti prostora usled neprimerenog arhitektonskog oblikovanja objekata; ugrožavanje kulturnih dobara njihovom neodgovarajućom zaštitom, održavanjem i prezentacijom; itd. Većina navedenoh konstatacija odnosi se i na scenarij ''Stagnacije'', koji je po predikciji trenda razvoja veoma sličan varijanti po kojoj ne bi došlo do primene Plana. Obe varijante za posledicu imaju velike probleme u životnoj sredini iz razloga koji su detaljno prezentovani u tački 6.1. strateške procene. Naknadna sanacija ugrožene životne sredine koja bi morala biti izvršena prema kriterijumima EU u procesu pridruživanja Crne Gore zajednici evropskih naroda bila bi delimično nemoguća, ali u svakom slučaju preskupa. Zbog toga su ove dve varijante ocenjene kao nepovoljne/neprihvatljive; U varijanti primene scenarija ''Intenzivnog razvoja'', aspekt zaštite tretirao bi se kao periferni problem, a prioritet bi imao privredni razvoj koji bi se odvijao na štetu zaštite prirodnih resursa i životne sredine planskog područja. Isto kao i u prethodna dva scenarija, naknadna sanacija ugrožene životne sredine koja bi morala biti izvršena prema kriterijumima EU u procesu pridruživanja Crne Gore zajednici evropskih naroda bila bi delimično nemoguća, ali u svakom slučaju preskupa, što dovodi u pitanje intenzivni ekonomski razvoj. Imajući to u vidu, kao i sve moguće negativne implikacije na ciljeve i indikatore SPU, ova varijanta je takođe ocenjena kao nepovoljna; Primena scenarija ''Održivi razvoj'' podrazumeva kompromis između razvoja i zaštite. S obzirom da je strateška procena uticaja na životnu sredinu instrument koji je u funkciji realizacije ciljeva održivog razvoja, a ne isključivo ''ekološki'' instrument, ovaj scenario je ocenjen kao povoljan, jer je u okviru ovog scenarija omogućen MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 154

161 optimalan (realan) društveno-ekonomski razvoj uz uvažavanje životne sredine i kapaciteta prostora da podnese određene pritiske i da bude u mogućnosti da se obnovi. Podrazumeva brojne pozitivne efekte u većini sektorskih planskih rešenja. Scenario ''Održivi razvoj'' takođe podrazumeva i određene negativne efekte koji su uobičajena ''cena'' razvoja, ali koji se mogu kontrolisati adekvatnim instrumentima (planskim, urbanističkim, projektantskim, tehničkim, organizacionim, zakonodavnim, itd.). Na osnovu iznetog može se zaključiti da je varijanta donošenja predloženog PUP-a sa scenarijom ''Održivog razvoja'' znatno povoljnija u odnosu na varijantu da se plan ne donese, i u odnosu na druga dva moguća scenarija razvoja (stagnacija i intenzivni razvoj). 2. Evaluacija karakteristika i značaja uticaja U nastavku strateške procjene uticaja izvršena je evaluacija značaja, prostornih razmera i verovatnoće uticaja planskih rešenja plana na životnu sredinu. Značaj uticaja procjenjuje se u odnosu na veličinu (intenzitet) uticaja i prostorne razmere na kojima se može ostvariti uticaj. Uticaji, odnosno efekti, planskih rešenja, prema veličini promena se ocenjuju brojevima od -3 do +3, gde se znak minus odnosi na negativne, a znak plus za pozitivne promene. Ovaj sistem vrednovanja primenjuje se kako na pojedinačne indikatore uticaja, tako i na srodne kategorije preko zbirnih indikatora. Na osnovu kriterijuma procjene veličine, prostornih razmera i procjene verovatnoće uticaja planskih rešenja (ukupno 27) na ciljeve strateške procjene izvršena je evaluacija značaja identifikovanih uticaja za ostvarivanje ciljeva strateške procjene. Rezimirajući uticaje PUP-a na životnu sredinu i elemente održivog razvoja identifikovani su i pozitivni i negativni uticaji koji mogu nastati kao implikacija primene planskih rešenja definisanih planom. Ovi uticaji su uglavnom lokalizovani na plansko područje i njegovo neposredno okruženje. Na osnovu evaluacije planskih rešenja identifikovani su sledeći uticaji. Zaštita voda Upravljanje kvalitetom vaduha Zaštita i korišćenje zemljišta Pozitivni efekti evakuacije otpadnih voda uz predtretman u cilju obezbeđivanja zakonski definisanog kvaliteta pre upuštanja u recipijent (Pravilnik o kvalitetu i sanitarno tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitete otpadnih voda, Službeni list CG'', broj 45/08). Pozitivni uticaji načina evakuacije atmosferskih voda sa saobraćajnih površina, realizacije urbanističko tehničkih uslova za izgradnju objekata infrastrukture i definisanih mera zaštite životne sredine, posebno u delu koji se odnosi na zaštitu voda i zenljišta. Analizom planiranih koncepcija razvoja po sektorima Plana nisu identifikovani mogući negativni uticaji ukoliko se budu implementirala sva planska rešenja i mere zaštite. Razvoj saobraćajne infrastrukture neminovano implicira određene negativne efekte na kvalitet vazduha. Takođe je moguće očekivati privremene negativne uticaje na kvalitet vazduha koje će implicirati sam proces izgradnje objekata, odnosno rad mehanizacije koja će biti korišćena prilikom izgradnje navedenih objekata. Ovi uticaji su, međutim, ograničenog/lokalnog karaktera i mogu biti umanjene implementacijom definisanih mera zaštite. Eksploatacija mineralnih sirovina na lokalitetima koji su definisani Planom takođe mogu biti uzrok povećanja koncentracije zagađujućih materija na predmetnim lokacijama. S druge strane, planiranje primene obnovljivih izvora energija i povećanje energetske efikasnosti pre svega omogu ostvariti pozitivne efekte na kvalitet vazduha. Analizirajući kumulativne i sinergetske efekte, moguće je očekivati negativne uticaje kao posledica superponiranja eksploatacije mineralnih sirovina, razvoja turizma i razvoja putne mreže na planskom području. S obzirom na karakter mogućih uticaja, ocenjeno je da su oni mali po intenzitetu i prostornoj disperziji. Kao prevencija povećanja izloženosti stanovništva zagađenom vazduhu, su predviđene su smernice za korišćenje prostora u potencijalnih izvoa aerozagađenja i definisane odgovarajuće mere zaštite vazduha. Većina planskih rešenja impliciraće pozitivne uticaje na sprečavanje kontaminacije zemljišta. Tu se pre svega misli na sprovođenje planskih mera zaštite životne sredine u delu koji se odnosi na korišćenje šumskog i poljoprivrednog zemljišta, sprovođenje definisanih planskih i urbanističko-tehničkih uslova za izgradnju objekata, primenu planskih postavki koje se odnose na evakuaciju fekalnih i atmosferskih voda. Pored toga, očekuju se negativni uticaji kao posledica eksploatacije mineralnih sirovina na lokacijama koje su predviđene Planom. Posebno je značajna zaštita karsta i kontrolisano/održivo korišćenje zemljišta za buduću izgradnju uz ''brownfield'' investicije gde god je to moguće. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 155

162 Zaštita od buke Biodiverzitet, priroda, predeo i kulturna baština Upravljanj e otpadom Klimatske promene Zdravlje stanovništva Akcidentne situacije Ekonomski razvoj područja Institucionalne sposobnosti za zaštitu životne sredine Sve planske aktivnosti u funkciji su smanjenja intanziteta buke, odnosno izloženosti stanovništva povećanom intenzitetu buke koja je dominantno posledica odvijanja saobraćaja posebno u urbanom i periurbanom području Cetinja. Imajući u vidu ograničene mogućnosti za rešavanje ovog problema s obzirom na već postojeću organizaciju prostora, u ovom delu je moguće napraviti pozitivne pomake u kontekstu organizacije saobraćaja u gradskom i prigradskom području i primeni tehničkih mera zaštite u najugroženijim zonama. U tom kontekstu je potrebno sprovođenje Zakona o zaštiti od buke u životnoj sredini ( Sl. list CG, br.28/11), Pravilnika o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini ( Sl. list RCG, br.75/06) i Uredba o zaštiti od buke ( Službeni list RCG, br.24/95, 42/00). Planske postavke doprineće zaštiti biodiverziteta, prirodnih vrednosti i kulturnih dobara. Najznačajnije u tom kontekstu je predtretman otpadnih voda pre upuštanja u recipijent čime se štite vodni resursi i njihov biodiverzitet, zaštita šuma, predela i objekata kulturne. Značajan doprinis predstavljaju definisane mere za zaštitu životne sredine, prirodnih vrednosti i biodiverziteta i kulturne baštine i arhitektonsko-graditeljskog nasleđa, a posebno definisane zone zaštite i režimi korišćenja prostorau ovim zonama. U cilju minimiziranja potencijalnih uticaja, planom su definisane smjernice za pejzažno uređenje planskog podučja. Smjernice se dominantno baziraju na uređenju zelenih površina, odnosno na ozelenjavaju travnatih površina i ozelenjavaju parking prostora linearnim sadnjom autohtonih vrsta koje su otprne na aerozagađenje, prašinu, insolaciju, dominantna vazdušna strujanja. Evakuaciji otpada se u planu posvetila pažnja samo kada je reč o otpadnim vodama. Kada je reč o komunalnom čvrstom otpadu, iznete su konstatacije i planske koncepcije iz lokalnog/opštinskog plana upravljanja otpadom koji, međutim, još uvek nije usvojen u trnutku izrade predmetne SPU. Konstatovano je opredeljenje za održivim integralnim pristupom u rešavanju problema postupanja sa svim vrstama otpada što je svakako u funkciji zaštite životne sredine i realizacije ciljeva održivog razvoja na području Cetinja. Očekuju se pozitivni uticaji potencijalnog korišćenja obnovljivih izvora energije, koja je u ovom slučaju dominantno posvećena solarnoj energetici s obzirom na procenjene potencijale u tom sektoru. Povećanje energetske efikasnosti objekata koji su planirani za izgradnju, ali i onih koji su već izgrađeni ali ne ispunjavaju standarde u pogledu iskorišćenja energije doprineće smanjenju potrebnih energenata i u tom kontekstu smanjenju gasova koji stvaraju efekat staklene bašte i negativno utiču na klimatske promene. Doprinos zdravlju stanovništva ogleda se prvenstveno kroz implementaciju planskih mera za evakuaciju otpadnih voda sa predtretmanom pre upuštanja u recipijent, odnosno stvaranju preduslova za dobrim kvalitetom vode za piće. Mere predviđene za smanjenje negativnih uticaja na osnovne činioce životne sredine i buku takože će imati pozitivne efekte na zdravlje stanovništva. Predviđenim planskim i tehničkotehnološkim merama zaštite od elementarnih nepogoda i akcidentnih situacija preventivno se deluje na potencijalno ugrožavanje života i zdravlja stanovništva. Realizacija vodovodnog sistema sa povećanim kapacitetima za gašenje požara, implementacija smernica za zaštitu životne sredine, mera zaštite od elementarnih i drugih nepogoda, mere zaštite od akcidentnih situacija i definisani prostorni i urbanističko-tehnički uslovi za uređenje prostora izgradnju objekata, pozitivno će uticati kao preventiva, ali i kao efikasni instrumenti za adekvatno delovanje u slučaju akcidentnih situacija koje se mogu desiti na planskom području. U tom kontekstu su identifikovani samo povoljni uticaji planskih koncepcija na ovaj segment zaštite. Implementacija Plana ima ključni značaj za ekonomski razvoju područja i povećanje zaposlenosti. Realizacija ovog Plana će imati značajne pozitivne ekonomske implikacije. One se ogledaju u stvaranju preduslova za ubrzan ekonomski razvoj čitavog regiona i predstavlja vitalni nacionalni interes koji za sobom nosi zaustavljanje negativnih demografskih tendencija posebno u ruralnim područjima Cetinja, otvaranje novih radnih pre svega u sektoru turizma, ali i indirektne uticaje razvoja turizma kao poluge za razvoj ostalih privrednih grana. U aspektu unapređenja službe za zaštitu životne sredine najznačajniji doprinos ogleda se u redovnom informisanju javnosti o svim parametrima životne sredine koji se prate i drugim informacijama od značaja za životnu sredinu. Poseban doprinos je u definisanju smernica za praćenje stanja životne sredine (monitoring), kao i u kontekstu praćenja realizacije planskih mera zaštite tokom izgradnje planiranih objekata i infrastrukture. U ovom domenu očekuju se isključivo pozitvni efekti realizacije planskih rešenja i trebalo bi da obezbede jačanje institucionalne sposobnosti za zaštitu životne sredine i razvoj sistema monitoringa. Iako se u pojedinačnim sektorima Plana eksplicitno ne definiše program monitoringa, on je zapravo prisutan u svim sektorskim politikama i planskim rešenjima kroz program praćenja kvaliteta životne sredine koje su definisane zakonskim i podzakonskim aktima za pojedinačne oblasti zaštite životne sredine i njenih osnovnih činilaca. Izvesno je da realizacija planskih postavki ima veliki broj pozitivnih uticaja na kvalitet životne sredine i realizaciju ciljeva održivog razvoja, ali realizacija predmetnog PUP-a sa MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 156

163 sobom neminovno nosi mogućnost određenih negativnih efekata na kvalitet životne sredine sa svim svojim reperkusijama. U ovom slučaju te negativne implikacije nisu takvog intenziteta koji bi u značajnoj meri mogao da optereti kapacitet prostora. I pored ove konstatacije, zadatak procene uticaja je da na osnovu analiziranih mogućih uticaja predmetnog plana na životnu sredinu definiše adekvatne mere zaštite čijim sprovođenjem će se obezbediti da se identifikovani negativni efekti projekta zadrže u okvirima koji ne opterećuju kapacitet prostora, a da pozitivni uticaji planiranih namena zadrže pozitivan karakter. U tom kontekstu su u nastavku definisane mere za sprečavanje, smanjenje i otklanjanje štetnog uticaja na životnu sredinu. 3. Kumulativni i sinergetski efekti Strateška procena treba da obuhvati i procenu kumulativnih i sinergetskih efekata. Ovi efekti mogu nastati kao rezultat interakcije između projnih manjih uticaja posojećih objekata i aktivnosti i različitih planiranih aktivnosti u području plana. Kumulativni uticaj se utvrđuje, ako se sa planom predviđa zahvat u životnoj sredini, koji ima manji uticaj na izabrane indikatore stanja životne sredine, ali ima zato zajedno sa postoječim zahvatima u životnoj sredini ili sa zahvatima koji su tek planirani odnosno u sprovođenju na osnovi drugih planova, velik uticaj na izabrane indikatore stanja životne sredine; ili ako ima više manjih pojedinačnih uticaja koji skupa imaju značajniji efekat na izabrane indikatore stanja životne sredine. Sinergetski efekti nastaju u interakciji pojedinačnih uticaja koji proizvode ukupni efekat koji je veći od prostog zbira pojedinačnih uticaja. Sinergetski uticaji se pogotovo utvrđuju u slučajevima, kada se količina uticaja na habitate, prirodne resurse ili urbanizovana područja približi kapacitetu kompenzacije tih uticaja. Kumulativni i sinergetski efekti predmetnog plana identifikovani su u odnosu na oblastu SPU i prikazani tabelarno. Nakon identifikovanja mogućih uticaja planiranih namjena na činioce životne sredine i elemente održivog razvoja, definisane su planske mjere zaštite koje treba da obezbede održivost planskih rešenja i plana uopšte. Mere zaštite svrstane su u nekoliko grupa: opšte mjere zaštite, zaštita vazduha, zaštita voda, zaštita zemljišta, zaštita karsta, zaštita od buke, pravila i režimi korišćenja zemljišta, mjere zaštite prirode i predela. Izveštajem o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu za PUP Prijestonice Cetinje nisu obuhvaćena pitanja i problemi vezani za prekogranični uticaj na životnu sredinu jer oni u ovom trenutku nisu identifikovani i utvrđeniu odnosu na koncipirana planska rešenja. Poslednja faza SPU bilo je definisanje programa praćenja stanja (monitoring) životne sredine u toku sprovođenja plana i to u odnosu na: Monitoring kvaliteta vazduha Monitoring kvaliteta zemljišta Monitoring biodiverziteta Monitoring izvora zagađenja Monitoring buke Obaveze nadležnih organa MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 157

164 U zaključcima SPU konstatovano je da svaki razvoj, pa i održivi, podrazumeva određene promene u životnoj sredini što je i u konkretnom slučaju potvrđeno. Međutim, rezimirajući sve rezultate procjene uticaja PUP-a na životnu sredinu i elemente održivog razvoja, zaključak Izveštaja o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu je da su PUP i SPU analizirali moguće uticaje planiranih namena i predvideli potrebne mere kako bi planirane aktivnosti imale što manji uticaj na kvalitet životne sredine čime bi planska dokumentacija bila u funkciji realizacije ciljeva održivog razvoja na predmetnom prostoru. MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 158

165 PRILOG MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 159

166 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 160

167 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 161

168 MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor 162