Социо политички и правни аспекти на аболицијата во меѓународната заедница

Transcription

1 Универзитет,, Св. Климент Охридски Битола Правен факултет Кичево Лазареска Ана Социо политички и правни аспекти на аболицијата во меѓународната заедница (магистерски труд) Кичево, 2017

2 Ментор: Проф. Д р. Ѓорѓи Тоновски Членови на комисијата: Проф. Д р. Светлана Велјаноска Проф. Д р. Мирјана Ристовска НАУЧНА ОБЛАСТ: ПРАВНА ОБЛАСТ

3 Изјава Изјавувам дека при изработка на магистерскиот труд, ги почитував позитивните законски прописи на Република Македонија, од областа на заштитата на интелектуалната сопственост и не користев реченици или делови од трудови на други автори, без да ги почитувам методолошките стандарди и соодветниот стил на цитирање. Изјавата ја давам под полна морална, материјална и кривична одговорност. Изјавил: Ана Лазареска

4 1. Апстракт Анализата на аболицијата како казнено правен институт е неопходна со оглед на последиците кои ги предизвикува сама по себе, како и оние кои се заинтересирани за нејзината примена, а тоа се сторителите на кривичните дела, општеството во целина, како и жртвите на кривичните дела. Примената на овој иститут мора да се биде постапувана со огромна внимателност и сериозност, инаку неговата примена би значела злоупотреба, избегнување на правдата, за лица за кои постои основано сомневање дека сториле кривични дела, лица кои сериозно ги повредиле законските прописи. Клучни зборови: аболиција, акт на помилување, амнестија, помилување, ослободување од кривично гонење, отпуштање по простување на казната, уставно право.

5 1. Abstract Analysis of abolition as a criminal legal institute is necessary because of the consequences they product themselves, and the subjects who are interested application of them such as criminal offenders, society as a whole, as well as victims of crime. The application of this institute must be handled with enormous care and seriousness, otherwise its application could mean abuse, and avoidance justice for persons who are reasonably suspected of having committed crime, people who seriously violate the regulations Keywords: abolition, an act of clemency, release from criminal prosecution, dismissal, after remission of sentence

6 СОДРЖИНА 1. Абстракт Вовед Поимно определување на аболицијата Историски развој Амнестијата како правен институт Четири закони за амнестија во Република Македонија Амнестијата во практиката Што содржи Предлог законот за Амнестија? Цели, начела и основни решенија Оцена на финансиските последици од предлогот на Законот врз буџетот и другите јавни финансиски средства Процена на финансиските средства потребни за спроведување на законот и начинот на нивното обезбедување, како и податоци за тоа дали спроведувањето на законот повлекува материјални обвски за одделни субјекти Предлог Законот за амнестија Образложение Објаснување на содржината на одредбите на предлогот на законот Меѓусебна поврзаност на решенијата содржани во предложените одредби Последици што ќе произлезат од предложените решенија Собранието не го изгласа Предлог законот за амнестија Помилувањето како правен институт Дејство на помилувањето Закон за помилување Помилувањето во практиката...43

7 10. Аргументи pro и contra амнестијата и помилувањето Аболицијата во светот и во Република Македонија Стар век Вавилон Грција Рим Среден век Англија Аболиција во Велика Британија(Обединето Кралство) Први чекори Раст на движењето Закон за трговија со робови (1807) Закон за укинување на ропството (1833) Германија Франција Модерни времина Соединети Американски Држави (САД) Советски сојуз Историски развој на казненоправни облици на милост во Хрватска Помилување и амнестија во нашата земја Заклучок Користена литература...84

8 2. Вовед Од прастари времиња, со појавувањето на казненото право, државата си го задржала правото на милост кон сторителот на делото, кое се изразувало преку правото на државата во определени случаи против него да не се покрене кривично гонење или на осудениот да му биде ублажена или простена изречената казна. Во минатото ова право му припаѓало на монархот, кој го претставувал суверенитетот на државата а денес, со појавата на парламентите и парламентарните системи и шефот на државата како суверен, во парламентарните демократии оваа привилегија им припаѓа на парламентот, односно на шефот на државата. Актот на милост, не е ништо друго, туку, е потврда на врховниот суверенитет, пандан на недопирливата позиција на субјектот на правото на казнување. Правото на давање милост на сторителите на казнени дела во нашето законодавство е предвидено со институтите: - амнестија и - помилување. Уште од појавата, па се до денес, овие два институти будат големо внимание кај стручната јавност, а причина за тоа е нивната комплексност. Со оглед на големиот број различни сфаќања и теории кои постојат за амнестијата и помилувањето, може да се дојде до заклучок, дека, и во иднина, во правната наука, ќе се обрни големо внимание на изучувањето на овие два институти. Државата настојувала да ја потврди својата супремација во однос на правото на казнување преку институтите амнестија и помилување, но отсекогаш се гледало со подозрение врз ваквите изрази на нејзиното милосрдие. Приговорите против амнестијата и помилувањето датирале уште од почетокот на XIX век, во време, кога практиката на арбитрарното давање милост од страна на монарсите дошло во остра колизија со новопрокламираните начела на казненото право. Во однос на начелото на поделба на власта, помилувањето од страна на законодавната или извршната власт добило карактер на странична интервенција на судската власт и нејзините спроведливи одлуки, со отстапување на неизбежност на казната.

9 Сите преговори остануваат и денес, така што од аспект на демократската правна држава особено е потенцирано недозволенo мешање на извршната власт во правосилните одлуки на независното судство. Меѓутоа, тука, дострелот е рестриктивното поставување на овие институти, и поради нивната исклучителност, да бидат кренати на рамниште на уставни овластувања на парламентот и на шефот на државата, при што во нивни прилог, за да бидат задржани во казненото право е фактот дека современиот концепт на казната познава голем број облици на надворешна, постсудска интервенција во справедливата и правосилна осуда како што се, облиците на полуслобода, третман на слобода или се поприсутните алтернативни мерки. Не е спорно дека денес амнестијата и помилувањето преставуваат корисни криминално политички инстументи за разрешување на ситуациите кои настапуваат по правосилноста на осудата, а кои ефикасно не би биле решени со повторното враќање кон сложената и спорна судска процедура. Амнестијата и помилувањето се институти со еднакво дејство, акти на највисоките државни органи, но со таа разлика што со амнестијата милоста им се дава на неопределен круг лица, а со помилувањето на определено лице. Амнестијата и помилувањето се состојат во потполно или делумно простуввање на казната или заменување на казната на сторителот на делото со поблага казна. Како, вакви институти, амнестијата и помилувањето се општа основа (општи услови) за гаснење на казната на сторителот и во овој случај станува збор за амнестија и помилување во потесна смисла. Во поширока смисла, тие може да се состојат во ослободување од кривично гонење за кривични дела за кои се гони по службена должност или приватна тужба, што всушност значи, откажување од праввото на казна која се уште не е утврдена, односно, воопшто не се изрекува таа казна и ваквиот облик на амнестија се нарекува аболиција. Во некои правни системи покрај амнестијата и помилувањето постои и аболицијата како посебен правен институт. Оттука, доаѓаме до заклучок дека во теоријата се разликуваат три вида на највисока милост: аболиција, амнестија и помилување. Во нашето право аболицијата не се предвидува како посебен правен институт, туку е опфатена со амнестија и помилување. Амнестијата се носи во форма на закон и надлежно за давање амнестија е Собранието на Република Македонија (чл.66 ст.1 од Уставот на РМ). Амнестијата може да има облик на аболиција ослободување од казнено гонење, или пак на

10 законската интервенција во изречената казна, бришењето на осудата или трањето на определена правна последица на осудата. Корективното помилување на амнестијата претставува ефикасен начин за отстранување на несправедливите последици предизвикани со постојаните и чести измени на законите, на пример, кога со новиот закон се укинува некој инкриминација или се предвидува поблага казна, единствено може да се интервенира преку институтот амнестија, за тој став на законодавецот за поблаго казнување да се днесува и на оние кои веќе издржуваат казна според стариот закон (нивно амнесирање). Посегнувањето по амнестијата се оправдува и од некои социјални или политички причини, заради надминување на социјалните конфликти, во кои начелото на законитост доживува пораз, кога некои облици на криминал ќе добијат масовни размери и ќе прераснат во социјален или политички проблем, а нивното решаање го надминува капацитетот на институциите задолжени за примена на законот (Закон за амнестија на припадниците на т.н. ОНА од 2001 година). Помилувањето оди кон подобрување на шансите за ресоцијализација на осудениот, поради што му се признало значењето на корисна пенолошка мерка, со која се поттикнува доброто однесување на осудените во текото на издржувањето на казната затвор. Исто така, е значајна неговата употреба како начин на исправање на судските грешки, констатирани после исцрпувањто на сите правни лекови во казнената постапка.одлуката за помилување се донесува во форма на решение и ја дава Претседателот на Републиката. Постапката за помилување е уредена со Законот за помилување според кој помилувањето може да биде по молба на лицето (обвинетиот/осудениот) или по службена должност. Иако еден иститут е долготраен во еден правен систем и во правната теорија, тоа не значи дека тој е прифатен, како на пример, амнестија и помилување, во врска со кои може да се најде одредени текстови кои говорат за амнестијата и помилувањето како аномалија на современите уставни правни системи. Со оглед на тоа дека амнестијата и помилувањето се регулирани со Уставот на Република Македонија и со Кривичниот законик во воведниот дел се наопменуваат само одредени факти во однос на актот на милост, со цел за воведување во понатамошната содржина на овој труд, но во понатамошниот текст во поголеми детали ќе бидат разработени аболицијата (амнестија и помилување), поимно определување, историскиот развој, Законот за помилување и неговите измени и дополнувања во 2009

11 година, што содржи предлог Законот за амнестија, нивните уставноправни и кривичноправни елементи, затоа што од нивната правна природа може да се воочи нивниот дуелни или хибриден карактер.

12 3. Поимно определување на аболицијата Аболицијата привлекува голем внимание кај целокупната јаност, така што имајќи ги во предвид последиците кои настануваат како резултат на користењето на овој институт, тогаш од тука јасно произлегува тоа дека таа треба да се изучува и анализира. Како правен институт, се употребувала уште од стариот век, во правните системи на повеќе држави како на пример, Вавилон, античка Грција, стариот Рим преку средниот век, па се до денес. Преку аболицијата, доаѓа до израз правото на милост кон сторителите на кривични дела, како и toa истото да биде искористено во определени ситуации. 1 Етимолошки терминот аболиција доаѓа од латинскиот збор,,abolere кој во превод значи уништува, со тоа што самиот термин претставува ослободување од кривично гонење на лица за кои постои основано сомневање дека се сторители на кривични дела. Лицето опфтено со аболицијата нема да се гони, дури и доколку постои основано сомневање дека сторило кривично дело. 2 Во Законот за извршување санкции се наведува дека: Осуденото лице се отпушта од издржувањто на казната од установата кога со акт на амнестија или помилување донесен од страна на надлежен орган се ослободува од натамошно издржување на казната. 3 Поради фактот, дека аболицијата е широк поим, истиот ги опфаќа и амнестијата и помилувањето, како акти на милост на државата, тие ќе бидат анализирани со сите нивни карактеристики и особености. Амнестијата и помилувањето се државно правни акти кои се однесуваат на целосно или делумно простување, откажување од казнено гонење или од изречената казна на сторителот на кривичното дело. Се настојува преку нивната примена да се постигнат криминално политички цели, тие се политички акти на милост и се донесуваат од највисоките органи на државата, нејзиниот шеф или парламентот. Одлуката за амнестирање и помилување е од политички интерес, а корист имаат само оние на кои таа и се однесува. Во одредени случаи, како на пример, случајот за 1 Објавенп Објавенп сабпта, Закпн за изврщуаваое санкции; Сл. Весник на Р. Македпнија, бр.2 пд гпдина

13 амнестија на поранешните припадници на ОНА, со овие институти се настојува да се решат или ублажат одредени општествени и политички проблеми (помилување на лицата вклучени во аферата прислушкување во Р. Македонија). Честа е примената на овие два институти во практиката, а претставуваат целосно или делумно ослободување од извршување на казната, замена на истата со поблага или со друга санкција и укинување на одредена правна последица произлезена од осудата (потесна смисла) или проширување на ова дејство со ослободување од казнено гонење (поширока смисла). Со примена на овие институти доаѓа до деградирање на примената на казненото право, при што овој факт наведува на тоа дека нивната примена треба да се сведе на минимум, на случаи кои нема да сметаат на заштитната функција на казненото право, начелото на праведност и еднаквоста на граѓаните пред законот, што упатува на тоа дека нивна широка примена значи нарушување на казненото правосудство, дисциплина на граѓаните, намалување на целта на казнувањето итн. 4 Амнестијата, се донесува во форма на закон од страна на законодавно тело, со која на неопределен круг на лица им се дава ослободување од гонење, потполно или делумно ослободување од извршување на изречената казната, или се заменува изречената казна со поблага, им се определува бришење на осудата или се укинува определена правна поседица од осудата. Помилувањето, како правен институт, му дава ослободување од кривично гонење или целосно или делумно ослободување од извршување на казната на определено лице, му ја заменува изречената со поблага казна или со алтернативна мерка или му се определува бришење на осудата или му се укинува, односно му се определува пократко траење на определена правна последица. 5 Аболицијата е правно регулирана со Закон за помилување, донесен во март 1993 година, а дополнет во јануари 2009 година, со Закон за изменување и дополнување на Законот за помилување. Главна разлика помеѓу законот и дополнувањето од 2009-та година е дека Претседателот на државата неможе сам да донесе аболивија, туку предлог за аболиција дава Министерот за правда. 4 Прпф. Д-р. Стефан Бучакпски; Казненп правп ппщт дел, првп изменетп издание; Охрид, 2014; стр Објавенп

14 4. Историски развој Амнестјата и помилувањето се одликуваат со богат историски развој. Тие постоеле уште во времето на римското и средновековното право и сеуште се присутни. Во времето на републиката позната е установата restitution demnatorum како некој вид помилување на лицата кои биле протерани, за време на царството се среќава поимот abolition publiva која ги опфаќа амнестијата и помилувањето. Стар век. Помилувањето е стар институт, затоа што прв пат бил правно регулиран уште во прво формираните држави. Институтот помилување се појавува и е регулиран уште во стара Грција, Рим и може да се каже дека има доста сличности со денешниот облик на помилување. Првите облици на помилувањето се појавуваат уште од времето кога постоел Вавилон. Во Хамурабиевиот законик не е познато општото правило за помилување, туку само правила за поединечни кривични дела, што било во согласност со тогашното каузално право. Каузалниот пристап значело непостоење на општи правни дефиниции, туку само поединечни конкретни случаеви. Во членот 129 од Хамурабиевиот законик пишува дека една мажена жена ако е фатена во вршење прељуба, заедно со другиот човек ќе бидат осудени на смрт со фрлање во вода. Но, ако нејзиниот господар односно маж одлучи да ја помилува неговата жена, тогаш понатака кралот може да одлучи да го помилува мажот прељубник. Античка Грција, пак, е позната по тоа што во неа, петнаесет векови после Хамурабиевиот законик, за прв пат се појавил институтот помилување. Првиот забележан закон за помилување, бил, таканаречениот, Закон за заборавање кој датира уште од 403 година пред нашата ера. Со тој закон им се налага на жителите на Атина да ги забораваат сторените злочини. Тој облик Атињаните го нарекле амнестија. Сведоштва за амнестијата и помилувањето можело да се најдат кај старите правни писатели и филозофи во тоа време како што е Платон. Платон во своите дела наведува за овластувањето кое му се дава на владетерот да им ги простува казните, со што се потврдува постоењето на институтот помилување во правниот систем на Стара Грција. Во римското право постоеле многу поими кои ги поврзуваме со помилувањето, а најважни биле clementia и venia. Во почетокот, во римската држава, помилување, можел да даде само сенатот, а во периодот на принципатот за помилувањето одлучувал принцепсот. Одлуките зависеле од суверенитетот, што ја потврдуваат римската изрека

15 ,,Quod principi placuit legis habet vigorem се што сака принцепсот има сила на закон. Во времето на доминацијата право да дава помилување имал само царот како апсолутен владетел. Според ова треба да го издвоиме и институтот abolitio, кој, според Паулус, овозможува,,укинување, ставање во заборав и престанок на тужбата и сите правни последици кои произлегуваат од неа Abolitio est delatio, oblivio et extinction accusationis. Среден век. Во средниот век институтот помилување доживеал некои промени. Суштински, сепак, останува ист меѓутоа се менува кругот на лице кои имаат овластување да го донесат овој акт на помилување. Во стариот век актот на помилување го носел царот, сенатот или собранието, а во средниот век овластувањето му се дава на монархот, како носител на суверената власт, за потоа, после појавата на парламентот, тоа право да му припадне и него. Освен монархот и феудалниот господар, право да дава помилување имала и римокатоличката црква. Во Англија од XVII век, помилување можеле да даваат и монарсите. Така кралот Ин од Весека ( година) пропишал: Ако постојат дуели помеѓу луѓето во кралската куќа, самиот крал ќе биде одговорен за неговиот имот и самиот нека одлучи дали тие заслужуваат да живеат или не. Богатите велепоседници и црковните службеници, си дале себеси за право да им даваат помилување на своите земљаци. Парламентот исто така давал помилување, па често се жалел против невниманието од страна на кралот при давање помилување, а првата жалба се случила веќе во 1309 година за време на владеењето на Едвард II. Во средниот век, а посебно во апсолутистичките држави имало доста злоупотреби при давањето на амнестијата. Од тие причини, веднаш по Француската револуција, помилувањето било укинато во Францускиот кривичен законик од 1971 година, Тоа укинување било мошне крарко, затоа што набрзо со Code Napoleon од 1810 година, инситутот амнестија повторно бил воведеен. Старото француско право познавало неколку институти слични со помилувањето како, на пример: la grace, lettere d abolition ( помилување во форма на,,кралски писма ), comutation de peine (институт за замена на казната во поблага). Германското старо право не го познавал институтот помилување, но постоел институтот милозливо судење или таканаречено судење од милост со кое се остварувало неговото дејство. Така В. Бауер кажал: Строгите казнени права и

16 строгоста на казнената постапка на доцниот среден век, се ублажувале со институтот на судење од милост. Важна разлика помеѓу судењето од милост и денешниот поим за помилување, се состои во тоа што кај судењето од милост, самиот судот кој суди за одредено кривично дело, му дава милост на осудениот така што му изрекува поблага казна или воопшто не го казнува, додека помилувањето, според денешното сфаќање, се дава надлежност на некој друг субјект, но не на судот, да одлучува за тоа Амнестијата како правен институт Амнестијата е збор од грчко потекло и всушност значи заборавање, ставање во заборав или збогување со некоја вина, со казната на сторителот на кривичното дело која е изречена по пат на правни акти од страна на највисоките државни органи. Во потесна смисла амнестијата значи опростување на казната која е правосилно изречена со одлука од надлежен суд, а во поширока смисла или аболиција значи ослободување од казнено гонење. Од историски аспект правниот институт на помилувањето го имаме уште многу одамна и истиот низ историјата е карактеристичен за законодавствата на Стара Грција, Вавилон, Рим и други. Правните последици од примната на овој институт во минатото и денес не се разликуваат и се однесуваат на ослободувањето од гонење. Единствена разлика е што амнестијата денес се применува за амнестирање на неопределен круг на лица, додека во минатото се применувала како акт за ослободување од гонење за некои лица за определени кривични дела. Оваа примена во минатото се потврдува и преку Хамурабиевиот законик, така што како казна за жената која направила прељуба пропишува смртна казна со нејзино фрлање во вода, но сепак мажот има право да ја помилува, како и кралот кој исто така го има правото да го помилува љубовникот. 7 Од своето право на казнување државата се откажува и во законодавството на државите на Стара Грција, поточно во Атинската држава. За амнестијата, исто така, говори и Платон, кој вели дека владетелот го има правото за простување на казните. 6 Дејан Ращитар, студент на дпктпрски студии, Универзитет вп Нпви Сад Правен Факултет вп Нпви Сад, Ппмилуваое и амнестија, страна The Code of Hammurabi, 1760 BC

17 Откажување од кривичното гонење исто така било познато и во римското право, со тоа што на почетокот се давало само од страна на Сенатот, а во времето на принципатот, било давано само од страна на принцепсот. Во периодот на средниот век, правото на откажување од гонење претрпува некои промени, кои се однесуваат на лицата кои можат да го донесат и да го практикуваат. Амнестјата се однесува на неопределен круг на лица, што значи, дека претставува нормативен акт со кој поимично не се определуваат лицата на кои таа се однесува. Определувањето на лицата на кои може да им се даде амнестија се врши со генерална клаузула така што таа се дава на сите лица кои сториле определени кривични дела за кои сеуште не е изречена казна (сторители на кривично дело комар чл.398 КЗаболиција), сите лица кои се осудени за определени кривично дело (на пример осудени лица за кривичното дело давање чек без покритие чл.274 КЗ), односно, определен износ на таа казна (без оглед за кое кривично дело се работи, на пример за лица осудени на казна затвор во траење до 3 месеци или на лица кои се осудени на казна затвор во траење до 10 години, ако од казната издржале 7 години) или се врши комбинирање според сторените кривични дела и казни. 8 Амнестијата може да се јави во облик на аболирање или ослободување од казнено гонење, или пак може да претставува интервенирање во веќе изречена казна, преку бришење на самата осуда или бришење на траењето на правната последица од осудата. Амнестирањето претставува процесна пречка за преземање на било какви дејствија во рамките на кривичната постапка против сториелите на дела кои се опфатени со конкретниот закон за амнестија. Во случај да се донеси ваков закон, против овие лица не се започнува казнена постапка, а во случај кога таа е веќе поведена се запира во моментот на влегување во сила на законот за амненестија. Вториот облик на амнестирање претставува, интервенирање во веќе изречена казна, корегирање на овие казни, како што се потполното или делумното ослободување од извршување на казната, или заменување на изречената казна со поблага, бришење на осудата и предвремен престанок на правните последици од осудата. 9 Со амнестијата не се засега во прават на трети лица. 10 Притоа се мисли во прв ред на правата на оштетениот, кој во случај на аболиција може да го остварува своето имотноправно побарување во граѓанска 8 Прпф. Д-р. Зпран Сулејманпв, Судска Ревија , страна 106, 9 Камбпвски Владп; Казненп правп ппщт дел, 2-ри август, Скппје; стр Член 115 пд Кривишен Закпник; Сл. Весник на Р.Македпнија 37/96

18 постапка. Фактот дека амнестијата е ослободување од гонење кое спречува донесување на мериторна одлука, третите лица имаат право да бараат признавање на определени права што произлегуваат од извршување на делото опфатено со амнестијата како што се надомест на штета, враќање на работа, поништување на правна зделка и слично. 11 Амнестијата не може да се однесува на конфискација на имотот и имотната корист како посебна казненоправна мерка што не мора да е врзана за казнената осуда, па, според тоа, и на правото оштетениот да се надомести од конфискуваната имотна корист. Законот со кој се дава амнестијата секогаш треба да се однесува на определена категорија на сторители или на определени казни. Амнестијата може да се даде на сите лица кои ги исполнуваат условите определеии во актот за нејзино доделување, што значи, дека може да се даде на лица на кои еднаш или повеќеапати им била дадена амнестија, исто така и на лица во отсуство или на оние кои се во бегство. Амннестијата не смее да ја отежни состојбата на амнестираното лице, за што, на истото му се дава право на жалба, заради поништување на така донесената одлука. Законот за амнестија не врши измена на некои донесени закони ниту пак на казнениот закон, не се ставаат вон силата одредбите на некои закони со кои се утврдени кривичните дела за кои се дава амнестија, но како дополнително законодавство утврдува кривични дела за кои се дава амнестија. Што води кон тоа дека во амнестијата се вклучуваат оние противправни состојби кои се создадени со извршување на кривичното дело кое траело до стапување на сила на Законот за амнестија. Кога лицето врши исто такво дело тогаш тоа дело не е опфатено со претходно дадената амнестија. Амнестијата која веќе е дадена неможе да се отповика, што е доста значајно и даа придонес во зајакнување на принципот на легалитет и правната сигурност во земјата. Со амнестијата се поставуваат и одредени услови за нејзина примена, но ако сторителот е веќе ослободен од кривично гонење или од изречената казна, тоа повеќе неможе да се отповика, без оглед на било какви околности (ставот на сторителот и подготвеноста да се покорува на утврдените услови). Амнестијата не може да се отповика без оглед на подоцнежното однесување на амнестираното лице, што значи дека не може да се поставуваат било какви услови заради кои таа би можела да биде 11 Прпф. Д р. Стефан Бучакпски; Казненп правп ппщт дел, Првп изменетп издание; Охрид 2014; стр ;

19 дополнително отповикана. Дадената амнестија не навлегува во правата на трети лица кои се базираат на осуда. Примената на амнестијата не зависи од согласноста на лицето на кое истата се однесува. Бидејќи акт на највисокиот орган на државата, примената на амнестијата не зависи од добрата волја на лицата на кои се однесува, дури ни тогаш кога тие лица имаат интерес во постапката пред судот да се утврди дека тие не се сторители на казненото дело (на пример, евентуално во друга кривична постапка да сее докаже дека не е виновно за кривичното дело за кое е амнестирано). Најширокото дејство на амнестијата е ослободување од казнено гонење или аболиција кога нема никакво започнување или продолжување на казнената постапка спрема сторителот на делото. 12 Треба да се напомене дека аболицијата може да се даде во сите фази на кривичната постапка, додека не стане правосилна пресудата. Кога имаме случај на аболиција, кога постапката е во тек, таа постапка се запира во согласност со член 262 став 3 и 269 од ЗКП, односно се донесува пресуда со која обвинението се одбива во согласност со членот 341 став 6 од ЗКП, а оние кои биле во притвор се пуштаат на слобода. Ослободувањето се однесува на сите видови на кривично постапување, па и во врска со примената на мерките на безбедност и воспитните мерки. По правило, ослободувањето се однесува на определено кривично дело и ги опфаќа сите кои учествувале во кривичното дело. Се ставаат во заборав сите последици од кривичното дело и според тоа аболицијата има најсилно правно дејство. 13 На лицата кои се опфатени со акт за амнестија им се дава ослободување од гонење или потполно или делумно ослободување од извшување на казната, им се заменува изречената казна со поблага казна, им се определува бришење на осудата или им се укинува определена правна последица од осудта. 14 Целосното ослободување ги опфаќа сите видови на казни, како главни така и споредни, меѓутоа без да се навлезе во правосилноста и законитоста на донесените одлуки од страна на судот. Ако е изречена 12 Прпф. Д р. Стефаан Бучакпски; Казненп правп ппщт дел, Првп изменетп издание; Охрид 2014; стр ; 13 Прпф. Д-р. Зпран Сулејманпв, Судска Ревија , страна 107, 14 Член 113 пд Кривишен закпник; Службен весник на Р.Македпнија бр. 37/96, 80/99, 4/02, 43/03, 19/04, 81/05, 60/06, 73/06, 7/08, 139/08, 114/09, 51/11, 135/11, 185/11, 142/12, 166/12, 55/13, 82/13, 14/2014, 27/2014, 28/2014, 41/2014, 115/2014, 132/2014, 160/2014, 199/2014, 196/2015

20 казна затвор на некое лице истото не се упатува на извршување на казната затвор, а ако веќе е во затворска установа веднаш се ослободува од истата. Ако пак осуденот лице се наоѓа на условен отпуст, условниот отпуст се укинува и лицето се ослободува од натамошното изджување на казната. Делумното ослободување значи дека тука спаѓаат некои од изречените санкции или доведува единствено до намалување на изречената мерка на казна, но не и целосно укинување. Првиот случај е можен ако на сторителот му се изречени главна и споредна казна, па со амнестијата се врши ослободување на едната од нив. Додека, пак во вториот случај правосилната казна се намалува, но не е ограничено во кој обем може да се намали казната, што знали дека е можно секое одмерување на казната независно од општите и посебните правила за ублажување на казната од КЗ, но неможе да се определи казна во мера во која таа според законот воопшто не може да се одмери (под општитот законски минимум на тој вид казна) И во двата случаи не е битно дали извршувањето на казната се уште не започнало или е веќе во тек. Основ за давање амнестија се подоцнежни околности со кои надлежниот орган се раководи кај простувањето на казната. Кај потполното или делумното ослободување од извршувањето на казната овие околности не навлегуваат во законитоста и правосилноста на пресудата која останува на сила таква каква што е, туку само се простува веќе изречената казна. Правосилната пресуда не се менува во однос на: дејствието на кривичното дело, правната квалификација, условната осуда, судската опомена, мерките на безбедност, воспитните мерки, трошоците на кривичната постапка, одлуката за имотно правното побарување или за одземањето на имотната корист и одлуката за објаснување на пресудата по пат на печатот, радиото и телевизијата, од што произлегува дека правосилната пресуда останува неизменета. Од ова, произлегува, дека амнестијата се смета за одлука донесена во фазата на извршната постапка, со која целосно или делумно се спречува извршувањето, која егзистира при примената на други кривичноправни институти. Ослободувањето се однесува само на извршувањето на казната, а не и на последиците кои произлегуваат од осудноста, како, последиците, рехабилитацијата, бришењето од казнена евиденција на самата пресуда. Од претходното, заклучуваме дека целосното или делумното ослободување од издржувањето на казната се однесува само на правосилно изречената пресуда, но ако

21 подоцна таа казна е преиначена 15 со примена на вонредни правни лекови, ослободувањето се врши во однос на последната казна. 16 Исто така, може да се случи со амнестијата да се замени казната со некоја поблага казна, која е можна само во рамките на видот на казните предвидени во кривичниот законик и во рамките на нивното минимално и максимално траење, но во казненото право постои сфаќањето дека со условна осуда не може да бидат заменети безусловната казна затвор или паричната казна. Амнестијата не може да се однесува на извршувањето на изречената условна осуда, затоа што овој вид на казна претставува посебен вид на предупредувачка санкција. На пример, казната затвор може да се замени со парична казна, меѓутоа не може да се замени со малолетнички затвор зашто е специфична казна лишување од слобода за малолетни сторители на кривични дела. По правило се заменува само главната казна, но може да се однесува замената на споредната, како и на двете заедно. Главната може да се замени само со главна, а споредната само со друга споредна казна. Со замената на главната казна со поблага не се менува ситуацијата во ниту еден поглед. 17 Амнестијата не може безуловната осуда да се претвори во условна, затоа што, амнестијата се однесува на неопределен круг на лица, а условната осуда се заснова врз оценката на конкретниот сторител. Во однос на прашањето дали се менува судската одлука, кај замената на казната со поблага станува збор за специфичен случај. Со амнестијата, вонсудскиот орган ја менува правосилната судска одлука во делот во кој казната е преиначена и се јавува како нова одлука за казната, и понатаму егзистира новата казна. Амнестијата ги укинува правните последици од осудата, што значи дека настанува престанок на сите видови на правни последици на осудата што изрично се наведени со актот, оние кои се однесуваат на престанување или губење на определени права и забрана за стекнување на одредени права за одредено време, така што, на лицата на кои 15 Пп правпсилнпста на пресудата, пред ппшетпкпт или за време на изврщуваоетп на казната, вп ппстапката пп впнредни правни лекпви сп преинашуваое мпже да се замени изрешената казна и да се изреше казна пд исти вид вп ппкраткп траеое, пднпснп, вп ппмал паришен изнпс, да се изреше ппблага казна, па дури и друг вид на кривишна санкција. 16 Прпф. Д-р. Зпран Сулејманпв, Судска Ревија , страна 108, 17 Ниту вп сппредната казна, ниту вп мерките на безбеднпст, правните ппследици, рехабилитацијата и брищеоетп на псудтата пд казнената евиденција и сл.

22 им е дадена амнестијата одново ги стекнуваат правата кои им биле одземени во моментот на правосилноста на судската одлука за стапување во сила на Законот за амнестија. Се укинуваат една или повеќе правни последици, но секогаш мора изрично мора да се определи и наведи на која последица се однесува. Со амнестијата се опфатени одредени кривични дела, кои се изрично наведени во позитивниот кривичен законик како и од кривичниот законик чијашто важност престанала, или се однесува на видот и висината на казната или се однесува на одредено кривично дело или на износ на казна за тоа дело. Има дејство на главната и на споредната казна и на правните последици. Не се однесува и не дејствува на мерките на безбедност и на воспитните мерки, затоа што со амнестијата може да згасне само главната и споредната казна, но не и останатите кривични санкции, а сето ова, се заклучува од прописите кои ја определуваат содржината на установата односно членот 113 од КЗ, како и прописите од мерките на безбедност и воспоставените мерки. Често поставувано прашање е дали со амнестијата може да се опфати условната осуда, иако за тоа Кривичниот законик не содржи никакви одредби и ја смета условната осуда за утврдена кана, најголемиот број автори ја сметаат за логична можноста и за амнестија на утврдената казна, но практиката упорно ја демантира оваа исправна логика. Амнестијата не допира во авторитетот на судската пресуда, пресудата и понатаму се смета за законодавна и правосилна, само што поради претходните причини се дава простување на казната и не доаѓа до поништување на кривичното дело кое и натаму останува и служи како основа за поврат. 18 Амнестијата значи гаснење на правото на државата за казнување, за изрекување или извршување на изречената казна. Не се однесува не воспитните мерки, мерките за безбедност заради специфичниот карактер кои го имаат, луѓето кон кои се изрекуваат и целите кои треба да се постигнат. Амнестијата се однесува и на бришење на осудата од казнена евиденција, што значи дека со стапување во сила на овој закон сите осудеи од казнената евиденција кои се евидентирани ќе бидат избришани, а оние не евидентираните нема ни да се внесат. 18 Прпф. Д-р. Зпран Сулејманпв, Судска Ревија , страна ,

23 Амнестијата е акт на парламентот, односно, овластување дадено со Уставот на Република Македонија со член 68 став 1 алинеја 18. Акт со кој на неопределен број на лица им се дава: - Ослободување од гонење или аболиција; - Целосно или делумно ослободување од извршување на санкцијата - Заменување на изречената казна со поблаг вид на казна - Бришење на осудата и - Уинување на правна последица од осудата. Сето ова е определено со Кривичниот законик на Република Македонија во чл Надлежен орган, како што беше кажано, за давање и донесување на акт на амнестија во Република Македонија е Собранието како законодавен орган, поради што актот се донесува во форма на закон. Собранието нема уставно овластување да дава неопределена амнестија, што ќе се однесува на сите кривични дела, туку тие треба да бидат определени според видот или според тежината на пропишаната казна со употреба на позитивна (таксативно набројување на делата) и негативна клаузула (изрично исклучување на делата што не се опрфаќаат со актот на амнестија).во Република Македонија, според податоците се гледа дека од осамостојувањето на државата, па до денес амнестијата е применета четири пати. Првиот Закон за амнестија е донесен во 1991 година со кој се амнестираат 907 лица, од кои некои имале статус на затвореници, додека пак другиот дел биле осудени со правосилни пресуди, но истите на започнале со извршување на затворските казни. Наредниот Закон за амнестија се донесува во период на 1999 година кој во зависнос од својата содржината е порестриктивен од поради што истиот предвидувал ослободување од казна за многу помала категорија на лица, за разлика од првиот Законот за амнестија во 1991 година. Со овој закон се ослободуваат од казнено гонење сторители на кривични дела со кои била предизвикана верска, национална и расна омраза. Третиот Закон за амнестија е донесен во 2001 година како резултат на донесувањето на Охридскиот рамковен договор, со кој се предвидува од ослободување од гонење, запирање на судските потапки и ослободување на затвореници кои биле поврзани со војната во 2001 година. 19 Прпф. Д р. Стефан Бучакпски; Казненп правп ппщт дел, Првп изменетп издание; Охрид 2014; стр ;

24 Во 2003 година и со појавата на ревизијата во 2004 година, се донесува четвртиот Закон за амнестија, кој се однесува на граѓаните кои ја одбегнувале воената обврска, неодговарањето на поканата за служење во армијата и самоволно оддалечување од вооружените сили. 20 Од поимот на амнестија може да дојдеме до заклучок дека се однесува само на извршените кривични дела, а не на оние кои ќе бидат извршени во иднина или временски може да се ограничи за кој период важи аменстијата. Како пример за ова ќе го наведеме четвртиот Закон за амнестија во нашата држава за одбегнување на воена обврска неодговарање на повикот за служење во армијата. Амнестијата, како што кажав, не зависи од волјата и согласноста на осудените лице, е неотповиклива и со оглед на тоа, собранието не може да донесе закон со кој ќе ја повлече амнестијата или ќе се применува на амнестираните лица, што значи се запазува забаната за ретроактивно дејство на законите Четири Закони за амнестија во Република Македонија Во историјата на Република Македонија донесени се четири Закони за амнестија и тоа: Закон за амнестија одд 1991 година, Закон за амнестија од 1999, Закон за амнестија од 2002 и Закон за амнестија на граѓаните на Република Македонија кои не ја извршиле воената обврска од 2003 година изменет и дополнет во 2004 година. Со првиот донесениот Закон за амнестија, донесен во 1991 година, биле амнестирани 907 лица, од кои некои биле затвореници, додека другите биле осудени со правосилни прсуди, но не почнале со издржување на санкции. Со вториот Закон за амнестија донесен во 1999 година, лицата осудени со правосилна пресуда на казна затвор за кривични дела според КЗМ или на кои им е изречена единствена казна затвор, како и лицата кои што се осудени со правосилна пресуда од некој од судовите на бившите југословенски републики, кои со самото влегувањето во сила на вториот закон почнале со издржувањето на затворската 20 Стпјанпвски. В., СДСМ, ДУИ И ДПА ќе ја изгласаат амнестијата?, Фпкус, брпј 1053, стр Прпф. Д р. Стефан Бучакпски; Казненп правп ппщт дел, Првп изменетп издание; Охрид 2014; стр ;

25 казна во КПУ во Република Македонија, се ослободуваат од извршувањето на казната и тоа; - Осудени лица сторител на кривичните дела предизвикување национална, расна и верска омраза, раздор и нетрпеливост по член 319 од КЗ, неизвршување судска одлука по член 377 од КЗ и организирање на отпор по член 387 од КЗ потполно се ослободуваат од извршувањето на казната - Осудените лица примарни сторители на кривилни дела, се ослободуваат за 25% од неиздржаниот дел - Осудените лица повторници на кривични дела се ослободуваат за 15% од неиздржаниот дел на казната и - Осудените лица сторители на кривични дела недозволено држење оружје или распрскувачки материи, лица кои пуштале во промет психотропни супстанции, перкурзори и наркотични дроги, како и нивно недозволено производство и овозможување на употреба наркотични дроги,психотропни супстанции и прекурзори се ослободуваат 10% од неиздржаниот дел на казната На лицата осудени со правосилна пресуда на казна затворн за кривични дела против честа и угледот, кои на денот на влегувањето во сила на овој закон за амнестија не започнале со издржување на казната, казната затвор е заменета со парична казна која достигнува висина од ,00 денари. Со третиот Закон за амнестија донесен во 2002 година се ослободуваат од гонење, се запираат кривичните постапки и потполно се ослоодуваат од извршување то на казната затвор, граѓани на Република Македонија, лица со законски престој, како и оние кои поседуваат имот или имаат свое семејство на територијата на Република Македонија, за кои има основано сомневање дека учествувале во подготовката или во сторувањето на кривични дела кои биле поврзани со конфликтот во 2001 година, заклучно со 26 септември 2001 година. Амнестијата се однесува и на лица кои до пред 1 септември 2001 година подготвувале или сториле кривични дела во врска со конфликтот во 2001 година. Со амнестијата: - Се ослободуваат од гонење за криично дело според Кривичниот законик и друг закон на Република Македонија лицата за кои постои основано сомнение дека

26 подготвиле или сориле кривични дела поврзани со конфликтот до 26 септември 2001 година. - Се запираат кривичните поатапки за кривични дела според Кривичниот законик и друг закон на Република Македонија против лицата за кои постои основано сомнение дека се подготвиле или сториле кривични дела поврзани со конфликтот од 26 септемви 2001 година - Потполно се ослободуваат од извршување на казната затвор за кривични дела според Кривичниот законик или друг закон на Република Македонија лицата кои подготвувале или извршиле кривични дела поврзани со конфликтот до 26 септември 2001 година и - Се определува бришење на осудата и се укинува правната последица на осудата заклучно со 26 септември 2001 година. Одредбите не се однесуваат на лица кои изршиле кривични дела поврзани и во врска со конфликтот во 2001 година, кои се во надлежност и за кои Меѓународниот трибунал за гонење на лица за тешко кршење на меѓународното хуманитарно право на територијата на поранешна Југославија од 1991 година ќе поведе постапка. Одредбата се однесува и на лицата кои во периодот додека траел конфликтот не се одзвивале на поканата и ја одбегнувале воената служба и воената вежба, како и на лицата кои самоволно се оддалечиле од вооружените сили. Се ослободуваат од извршување казна затвор за 25% од неиздржаниот дел од казната лицата осудени со правосилна пресуда за кривични дела пропишани со Кривичниот законик и друг закон на Република Македонија, а кои на денот на влегувањето на сила на овој закон за амнестија започнале со издржувањето на казната затвор во казнено поправните усанови во Република Македонија. Одредбата не се однесува на лицата осудени за кривични дела против човечноста и меѓународното право, лица кои пуштале во промет наркотични дроги, прекурзори и психотропни супстанции, како и нивно недозволено производство овозможувањето на употреба на наркотични дроги, перкурзори и психотропни супстанции, како и на лицата кои се осудени со доживотна затворска казна. Со четвртиот Закон за амнестија донесен во 2003 и со ревизијата од 2004 година на граѓаните на Република Македонија кои не ја извршиле воената обврска, им се ослободуваат од гонење, се запираат кривичните постапки и потполно се ослободуаат

27 од извршувањето на казната затвор, граѓани на Република Македонија со навршени 30 години старост, за кои постои основано сомнение дека до денот на влегувањето во сила на овој закон за амнестија, сториле кривични дела по член. 214 неодзвивање на повик и одбегнување на воена служба и член 217 самоволно оддалечување и бегство од вооружените сили од КЗМ и по член 341 неодзвивање на повик и одбегнување на воена служба и член 344 самоволно оддалечување и бегство од вооружените сили од КЗМ Против лицата кои на 31 декември 2003 година биле на возраст од 27 до 30 години, а кои не се воведени во воената евиденција, не се отповикале на покана за воена обврска, ја одбегнувале воената служба или самоволно се оддалечиле од вооружените сили, нема да се поведе кривична постапка или ќе се запре поведената кривична постапка, доколку во рок од 12 месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон се јават во подрачните единици на Министерството за одбрана заради регулирање на воената обврска или заради преведување во резервен систем Амнестијата во практиката После осамостојувањето на Република Македонија биле донесени два закони за амнестија за кои може да се каже дека ако донекаде биле во согласност со општествните тогашни прилики, воопшто не кореспондирале со реалните криминалнополитички потреби во дадениот момент. Според членот 1 од првиот закон, биле ослободени од неиздржаниот дел од казната затвор за една четвритна сите лица осудени со правосилна пресуда за кривични дела кои на денот на влегување во сила на законот се уште не ја издржале казната или воопшто не отпочнале со издржувањето на истата. За сето ова пошироко и подобро е објаснато во Законот за амнестија од 5ти декември 1991, Службен весник на РМ, 1991/55 и Упатство за примена на Законот за амнестија, Службен весник на РМ, 1991/ Прпф. Д р Љупшп Арнаудпвски, Дпц. Д р Александра Груевска Дракулевски; Пенплпгија (наука за изврщуваое на санкциите сп изврщнп казненп правп на Р.Македпнија втпр дел; Скппје, 2013, стр Прпф. Д-р. Зпран Сулејманпв, Судска Ревија , страна 111

28 7. Што содржи предлог Законот за амнестија? Амнестијата, како инсгитут во кривично право, опфатен во сите современи кривични законодавства, е израз на политичка волја на највисокиот орган на државата. Кривичниот законик имплицира на тоа дека лицата на кои се однесува амнестијата ќе им се даде целосно или делумно ослободување од извршување на казната. Со законот за амнестија доаѓа до промена на положбата на осудените лица од причина што се изменуваат општествените, политичките и економските услови на Република Македонија. Имајќи ги во предвид условите во целокупниот правен систем, посебно неможноста на државата да го обезбеди остварувањето на минималните права на осудените лица предвдени со законските прописите, за издржување на казната во Казнено поправните установи, каде што, состојбата од година во година, се констатира од страна на меѓународни извештаи на Европската комисија, извештаите на Стејт Департментот и како и последниот извештај на експертот Прибе, нужно се наметува поднесување на предлог за донесувањето на овој Закон за амнестија, со нагласок на тоа, амнестијата да се применува на изречената казна затвор како би се почуствувале позитивни ефекти. Со овој Закон ќе се обезбеди Република Македонија да може целосно да ги остварува човековите права предвидени во Законот за извршување на санкциите кои во моментов не се остваруваат поради големата пренатрупаност. 24 Предлог Законот за амнестија, согласно, Законот за референдум и други облици на непосредно изјаснување на граѓаните е донесен преку собирање на потписи од страна на предлагачи, а како овластен претставник на предлагачот е Мери Николова, при што текстот на Предлог Законот за амнестија и образложението за потребата од неговото донесување е доставен во архивата на Собранието на Република Македонија на година и истите материјали се доставени до надлежните собраниски комисии. Предлог Законот за амнестија е поднесен врз основа на член 71 став 1 од Уставот на Република Македонија и членовите 132 и 137 од Деловникот на Собранието на Република Македонија Објавенп на 23/

29 7.1. Цели, начела и основни решенија Со овој Закон ќе се опфатат поголем број на осудени лица како оние кои веќе почнале со издржување на казната затвор така и оние што чекаат да отпочнат со издржување на казната затвор, што според податоците тоа се приближно 3500 осудени лица. По самата примена на овој Закон би биле ослободени од понатамошно издржување околу 500 до 700 осудени лица, а не би започнале со издржување околу 100 до 200 лица. Позитивниот ефект од овој Закон би била смалување на постојаните буџетски трошкови за околу денари. Со намалувањето на постојаните буџетски трошкови ќе се отвори можноста тие средства да се пренаменат за подобрување на условите во казнените установи со што во иднина ќе може Република Македонија во целост не само во прописите, како на пример, Законот за извршување на санкциите и неговиот составен дел европските затворски правила, формално да ги гарантира човекови права на осудените лица, како и истите да ги остварува, а при тоа да нема потреба од дополнителни парични средства. Сето ова имплицира на тоа во иднина да се добијат позитивни резултати за состојбата на правата на овие лица во сите меѓународни извештаи, согласност демократскте принципи кон кои се стреми Република Македонија Оцена на финансиските последици од предлогот на Законот врз буџетот и другите јавни финансиски средства Законот за амнестија за негово спроведување не бара дополнителни финансиски средства од Буџетот на Република Македонија туку ќе биде спроведен во рамките на работењето на надлежните органи.