Николче Илиоски 153-II/Б

Transcription

1 РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА УНИВЕРЗИТЕТ СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ - БИТОЛА ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ КИЧЕВО Дисперзирани студии: БИТОЛА Николче Илиоски ПОСТАПКА ЗА ЗАШТИТА НА СТВАРНИТЕ ПРАВА ВРЗ НЕДВИЖНОСТИТЕ (Магистерски труд) Изработил: Николче Илиоски 153-II/Б Ментор: Доц. Д-р. Дејан Витански Битола,

2 Ментор: Доц. Д-р. Дејан Витански Членови на комисија: 1. Проф. д-р. Саша Дуковски 2. Проф. д-р. Александра Патоска НАУЧНА ОБЛАСТ: Граѓанско право 2

3 ИЗЈАВА од кандидатот Изјавувам дека при изработката на магистерскиот труд ги почитував позитивните законски прописи на Република Македонија од областа на заштитатана интелектуалната сопственост и не користев реченици или делови од трудови на други автори без да ги почитувам методолошките стандарди и соодветниот стил на цитирање. Изјавата ја давам под полна морална, материјална и кривична одговорност. Изјавил: Николче Илиоски 3

4 Наслов на трудот: Постапка за заштита на стварните права врз недвижностите Апстракт: Во рамките на мојот магистерски труд најпрво ќе биде раззработен поимот на стварното право, односно начинот на кој се стекнува правото на сопственост, предметот на стварното право, губење на право врз одредена недвижност. Исто така е направен и историски осврт за правото на сопственост. Особено внимание се посветветува на судската заштита на правото на сопственост врз недвижностите и детално се разработени тужбите кои се однесуваат за заштита на правото на сопственост. Постојат и тужби кои се однесуваат на на бришење на правото на сопственост кои се наведени и разработени во овој труд. Исто така е разработена и координацијата меѓу катастарот на недвижности и судовите како и постапката за жалби до Комисијата за решавање управни работи од втор степен. За крај направен е компаративен осврт на стварното право со неколку развиени светски држави. Клучни зборови: Сопственост, стекнување сопственост, губење сопственост, заштита на сопственоста, тужби, престанување на правото на сопственост 4

5 Title of the thesis: Procedure for protection of real rights on property Abstract: As part of my master's thesis will first will be term property law and the manner in which acquires the property right, the matter of property law, losing the right of a real estate. Also it has made a historical overview of the right to property. Particular attention is dedicated judicial protection of the right to ownership of property and thoroughly developed lawsuits relating to protection of the right of ownership. There are lawsuits relating to the deletion of title listed and discussed in this paper. Also it developed and coordination between the REC and the courts and the procedure for complaints to the Commission for solving administrative issues of second instance. Finally made a comparative analysis of property law with a few developed-world countries. Key words: Property, acquiring property, property loss, protection of property, lawsuits, 5

6 СОДРЖИНА 1. ВОВЕД ВОВЕД И ДЕФИНИРЊЕ НА СТВАРНОТО ПРАВО Поим на стварното право Стварното право како објективно право Стварното право како субјективно право Стварното право како наука Предмет на правото на сопственост Поим на ствари Овластувањата на државата како титулар на правото на сопственост Историска рамка на правото на сопственост Правото на сопственост во римското право Правото на сопственост во феудализмот Правото на сопственост во буржоаското општество Правото на сопственост, во буржоаското право е законски нормирано Правото на сопственост во социјализмот Содржина, правно дејство и предмет на правото на сопственост според Законот за сопственост и други стварни права на Република Македонија СТЕКНУВАЊЕ НА ВЛАДЕНИЕ Изворно и изведено стекнување на владението Стекнување на владението со предавање на стварта Стекнување на владение со изјава на волја Стекнување на изведено владение на право..37 6

7 3.5. Стекнување право на сопственост со наследување Стекнување на сопственост на напуштена недвижност Стекнување со одлука на државен или друг орган ЗАШТИТА НА ВЛАДЕНИЕТО Општо за заштита на владението Трајност на владението Заштита на владението од смеќавање (попречување) и одземање Судска заштита на владението ТУЖБИ ЗА ЗАШТИТА НА ПРАВОТО НА СОПСТВЕНОСТ Сопственичка тужба за поврат на стварта Тужба од претпоставената сопственост (Actio publiciana) Негаторна сопственичка тужба Тужба за заштита на сосопственост, односно заедничка сопственост Тужба за заштита на заедничклата сосптвеност Тужба за главно мешање кај сопственички спор Тужба за утврдување право на сопственост Стекнување право на сопственост на недвижност со одржувачка Квалификувано владение Тужба поради вознемирување на сопственоста actio negatoria Заштита на правот на сопственост во стечајна постапка Заштита на сопственост во кривична постапка Заштита на правата слични на правото на сопственост на недвижности КАТАСТАРОТ НА НЕДВИЖНОСТИТЕ

8 6.1 Востановување на КН во постапка на конверзија Жалби до Комисијата за решавање управни работи од втор степен Градење врз основа на туѓо право на градење (член 120) за сосптвеност и д руги стварни права (ЗСДСП) ТУЖБИ ЗА БРИШЕЊЕ НА ПРАВОТО НА СОПСТВЕНОСТ Tужби за бришење на запишаното во катастарот на недвижност според Законот за сосптвеност и други стварни права Тужба за бришење на запишаното во катастарот на недвижност според Законот за катастар на недвижностите (ЗКН) Тужба за бришење на запишаното во катастарот на недвижност според Законот за премер, катастар и запишувања на праваата на недвижностите (ЗПКЗПН) Престанок на владението на ствар и право КОМПАРАТИВЕН ОСВРТ НА ПРАВОТО НА СОПСТВЕНОСТ Заштита на приватен имот во Германија Заштита на сопственоста на земјиштето во Германија Заштитата на интелектуалната сопственост во Германија Правото на сопственост во Франција Заштитата на правата на сопственост во Франција Државна сопственост Црна Гора Поим за државна сопственост Предмети на државниот имот Примена на општите правила Право на сопственост имотно правни односи Република Србија Право на сопсветност во Австралија

9 9.АНКЕТА ЗАКЛУЧОК КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

10 1.ВОВЕД Овој магистерски труд ќе биде посветен на судската заштита на правото на сопственост врз недвижностите. На почеток да се запознаеме со поимот на стварното право кој има три значења а тие се: стварно право како субјективно право, стварно право како објективно право и стварното право како наука. Предмет на стварното право се стварите, односно физичкото постоење на стварта и да станува збор за ствар во стварноправна смисла на зборот. Во однос на начините на стекнување на правото на сопственост постојат повеќе начини за стекнување на право на сопственост а тие се изворното (оригинерното) стекнување на владението и изведеното (деривативно) стекнување на владение врз недвжноста. Понатаму направив и историски осврт на правото на сопственост со кое е уочено дека постои голема разлика во минатото и сегашното право на сопственост. Во историскиот осврт вклучени се повеќе периоди: правото на сопственоста во Римскиот период односно во римското право, правото на сопственост за време на феудалното опшество односно во феудализмот, правото на сопственост во буржоаското општесто, правото на стекнување на сопственоста во буржоаското право е законски пропишано нормирано и правото на сопственост за време на социјализмот. Суштински и најдетално е разработена заштитата на правото на сопственост која најчесто се остварува преку тужби. Постојат повеќе тужби кои се поднесуваат со цел да се заштити сопственоста во зависност од начинот е повредено правото на сопственост. Како што веќе е апомеато постојат низа на голем број на тужби како: Тужби за судска заштита правото на сопственост, сопствена тужба за повраток на стварта, тужба од констатираната или претпоставената сопственост (Actio publiciana), негаторна сопствена тужба, тужба за заштита и гаранцијаа на сосопственост, односно заедничката сопственост, тужба за заштита и гаранција на заедничклата сосптвеност, тужба за главното мешање кај сопственички настаат спор, тужба за утврдување право на сопственост, тужба поради вознемирување на сопственоста actio negatoria. Исто така објасната е заштита на правото на сопственост во правото на сопственост во стечајна постапка, заштита на сопственоста во кривична постапка и заштита на правата слични на правото на сопственост на недвижности 10

11 Исто така направив и краткок компаративен осврт во кој е опишано правото на сопственот на повеќе држави од балканот, европа и светот. Државите кои се опфатени се: правото на сопственост во Германија, заштита на приватен имот во Германија и заштита на сопственоста на земјиштето во Германија, Правото на сопственост во Франција и заштитата на правата на сопственост во Франција, државна сопственост Црна Гора,право на сопственост Република Србија и право на сопсветност во Австралија. И за крај споменато е на кој начин може да дојде до престанување на правото на сопственост. 11

12 2. ВОВЕД И ДЕФИНИРАЊЕ НА СТВАРНОТО ПРАВО Сопственост или посед е било каков физички или нематеријален ентитет што е во сопствeност на личност или група на луѓе или правно лице како корпорација. Во зависност од природата на поседот, сопственикот на поседот има право да го троши, продава, изнајмува, става под хипотека, трансферира, заменува или уништува. 1 Важните широко распространети видови на сопственост вклучуваат вистинска сопственост (комбинација на земјиште и некои подобрувања), лична сопственост (физички предмети што припаѓаат на некоја личност), приватна сопственост (имот во сопственост на правни лица или деловни субјекти), јавна сопственост (државна сопственост или државна сопственост и достапен имот) и интелектуална сопственост (ексклузивни права над уметнички креации, пронајдоци, итн). Наслов или право на посед, обезбедува релација меѓу поседот и други личности, обезбедуваjќи на сопственикот право да располага со имотот според сопствените желби 2.1. Поим на стварното право Цел на секоја држава е да се стреми да ги регулира и уреди општествените односи кои настануваат меѓу граѓаните но и меѓу граѓаните и власта. Односите кои произлегуваат се регулираат пред се со правни норми но и со обичајни и морални норми. 2 Поимот на стварното право се определува како збор на норми на граѓанското право со кои се уредуват односите меѓу луѓето кои настануваат повод старите, власта над стварите и нивното користење и располагање со нив. Стварното право во суштина ги уредува и обработува имотните односи кои имаат карактер на стварноправни односи. 3 Поимот и дефинирањето на стварно право има три клучни значења: 4 - Стварното право како објективно право - Стварното право како субјективно право - Стварното право како наука 1 "property definition", BusinessDictionary.com 2 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје

13 Стварното право како објективно право Стварно право како објективно право е дел од граќанското право, збир на норми со кои се уредуваат имотно правните односи. Тие односи се ствараат меѓу луѓето по повод власта на стварите. Мора да се напомене дека објективното право не зависи од субјектите на правото туку тоа ја застапува волјата на државата искажана во нормативни акти, кои сите субјекти задолжително мора да ги почитуваат Стварното право како субјективно право Стварното право како субјективно право е признато како облик на владеење од објективното стварно право.тука е претставен односот меѓу секој субјект и стварта која е во негова сопственост. Власта врз одредена ствар може да биде потполна (сопственичка) и делумна. Дали постои одредено субјективно стварно право е определно од: 6 - Лична (субјективна) - Материјална (стварта) Личната претпоставка значи дека со одредена ствар располага само едно лице, постојат исклучоци каде врз одредена ствар право имаат повеќе лица. Материјалната претпоставка значи дека елементот на стварноправниот однос треба да биди ствар која може да им припаѓа на физичките и на правните лица Стварното право како наука Стварното право е дел од науката на граѓанското право, односно научна дисциплина која има задача да го проучува објективното стварно право кое е предвидено со стварно-правните и останатите прописи со кои се регулираат стварно правните односи во правниот систем на Република Македонија. Стварно правната 5 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје

14 наука има за задача да прави споредбени согледувања на домашната и меѓунаордната регулатива во стварно правните односи се со цел донесување измени кои се во интерес на субјектите во одредена држава Предмет на правото на сопственост Правото на сопственост на недвижност врз основа на правно дело се стекнува со запишување во јавните книги за запишување на правата на недвижностите или на друг соодветен начин определен со закон. Исто предвидува и Законот за градежното земјиште:,,на правото на сопственост на градежното земјиште и на другите стварни права се применуваат прописите за сопственост и другите стварни права, за договорениот и утврден залог, за облигациони односи, за запишување на правата на недвижностите и други прописи (чл. 4, ст.2). Публицитетот е предвиден и кај другите стварни права:,,врз самата основа на правноѕо дело, стварната службеност се стекнува со склучување на договор заверен во суд или преку нотар и со упис во соодветна јавна книга или на друг соодветен начин определен со закон, (член 200 од Законот за сопственоста).,,правото на плодоуживање врз неподвижна ствар се стекнува со склучување на договор заверен во суд или преку нотар и со упис во соодветната јавна книга, право на плодоуживање врз подвижна ствар се стекнува со склучување на договор и со предавање на стварта на плодоуживателот (членот 213, ст. 2 од Законот за сопственост...).,,договорниот залог се стекнува со склучување на договор за залог и со запишување во соодветната јавна книга кога заложената ствар е недвижност, а кога заложената ствар се подвижни ствари или права, договрниот залог се стекнува со склучување на договор и со предавање на стварта во владение на заложниот доверител (нерегистриран залог), односно со склучување на договорен залог и со попис на заложната ствар, без предавање на стварта во владение на заложниот доверител (регистриран залог) (чл. 226, ст.2, Закон за сопственост). 7 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје

15 ,,Судскиод залог се стекнува со судска одлука донесена во постапка за присилно обезбедување на побарувањата и со запошување во соодветните јавни книги (член 226, став. 3, Закон за сопственост...).,,право на невладетелски залог се стекнува со склучување на договор за залог,... и упис на залогот во Заложниот регистар (член 14, ст. 1,Закон за договорен залог).,,правото на залог може да постои на подвижни ствари, недвижности и права (чл. 228, Закон за сопственост).,,правото на хипотека се стекнува со склучување на договорот за хипотека и со запишување на хипотеката во јавна книга, на начин и под услови пропишани со закон (чл. 17, ст. 1, Закон за договорениот залог од 2003 година).,,реалните товари се прибележуваат во јавна книга за запишување на правата на недвижност (чл. 229, ст.3, Закон за сопственост...). Правото на долготраен закуп, како и носителите на правото на долготраен закуп на градежно земјиште сопственост на Република Македонија се регистрира во регистар на носители на право на долготраен закуп на градежно земјиште сопственост на Република Македонија, кој го води органот на државната управа надлежен за вршење на работите на управувањето на градежното земјиште сопственост на Република Македонија чл. 28, ст.3, ЗГЗ). Правото на долготраен закуп на градежно земјиште се запишува во јавната книга на недвижностите како посебно право. Кога на земјиштето се запишани и други права освен правото за сопственоста, за стекнување или превземање на долготрајниот закуп е потребна директна согласност од лицата односно од носителите на тие права доколку со тоа во директна мерка би се нарушиле нивните права. Карактеристично е да се каже дека објектот кој е изграден врз основа на правото на долготраен закуп ќе се запише во јавната книга на недвижности, како објект изграден на земјиште оптоварено со право на долготраен закуп (чл. 30 од З.Г.З.). Сопственоста е основна и суштинска категорија на граѓанското односно (имотното) право, па така и на стварното право. Меѓутоа треба да се потенцира дека 15

16 сопственоста е и основна општествена како и основна економска категорија во секое современо и цивилизирано општество. Со самиот факт на тоа дека во суштина сопственоста представува групно или пак поединечно превземање и присвојување на средствата за производството и за потрошувачката, неопходни за нормалниот човечки живот и неговорот функционирање во опшеството, таа го карактеризира и представува односот меѓу луѓето во однос напрема тие ствари, уште познат како суштински и основен производствен однос. Секоја општествена како економска формација има и свои сопственички карактеристики и облици, поточно кажано свој основен сопственички облик и своја сопственичка структура што ја карактеризира и одсликува. Затоа и се потенцира и дека, каков во суштина е сопственичкиот облик такви се и основните продукциони односи во целсот. Секоја структурна и зачаја промена во прв поглед и прв ред се изразува во самата промената на владејачките сопственички односи. Спрема тоа феудалната соственост ја замени робовладетелската сопственост, буржоаската ја замени феудалната аопсвеност, а социјалистичката ја замени буржоаската сопственост, за да повторно таканаречената капиталистичката сопственост ја замени социјалистичката сопственост, по распадот односно по распаѓањето на социјалитичкиот лагер (блок), односно со транзиционите промени кои го зафатија опшеството на крајот од минатиот век. 1. Сопственоста и присвојувањето Со цел целосно задоволување на своите потреби секој човек во секое современо опшество присвојува природни добра односно дарови од природата, било тоа да е преку директно превземање односно земаќи ги непосредно од неа (екстративна индустрија, 8 ловот, риболовот), било тоа да е со преработка на материи кои се наоѓаат во самата природа. Според тоа доста битно и важно е да се потецира и напоменедека секое производство во суштина е присвојување на самата природа. Човекот како составен дел од секое опшество никогаш не произведувал и не живеел сам како единка, туку само како составен член на една определена опшествена заедница. Во овој поглед карактеристична е е позната Марксовата мисла каде се потецира и вели дека,,секое производство представува и присвојување на природата од страна на одделните луѓе односно лица во рамките на претходно утврден 8 Вадење, црпење, издвојување на добра од природата и нивна преработка. 16

17 општествен облик односно опшествена структура и со негово посредство (од Капиталот, Вовед во критиката на политичката економија). Во суштина прашање е, дали секое превземање или присвојување на стварите значи и сопственост, односно сопственичко присвојување. Во современата наука преовладува перцепцијата и сваќањето дека секое превземање или пак присвојување не е сопственичко превземање и присвојување, а со тоа не представува и сопственост. За сопственост може да се говори и излага само во случај кога одреден субјект ја присвојува или ја превзема стварта во целост,односно кога од присвојувањето односно кога од превземањето сосема се исклучуваат други лица односно други луѓе. Ограниченото или делумното присвојување не е сопственичко присвојување. Така, закупецот, плодоуживателот или друг ограничен присвојувач на туѓа ствар не се сопственици на та ствар. Присвојувањето или пак превземањето по своја содржина се изесува или изразува на два начина или во две осовни категории: исклучиво како користење како и располагање со стварта или како едно од нив наведените. Првенствен и позачаен израз на превземањето т.е. на присвојувањето е употребата како и користењето на стварта, тодносно остварување на нејзините физички својства поради задоволување на сопствените производни како и потрошни потреби. Економски прикажано или изразено користењето представува остварување на употребната вредност на одредена ствар. Располагањето во прв поглед представува и значи пренесување на стварите врз други одредени субјекти при добивање на одредена парична вредност како надоместок за процесот на пренесување. Располагањето во суштима доведува до економски како и правен прекин или престанок на субјектот со стварта во одредениот случај. 2. Сопственоста и трудот Во извесна и строго дефинирана и зацртана смисла сопственоста како и трудот се неразделно сврзани помеѓу себе. Сопственоста во икој случај не може да настане без трудот. Со трудот како структурна активност деловите од природата се приспособуваат за нивно користење како и нивна употреба од страна на човекот. Со 17

18 трудот сопственоста континуираносе обновува, служејќи како основа за ново или како современо производство. 9 Битно е да се истакене дека во суштина постои можност сопственоста да се одвои или да се одцепи од трудот, односно еден да произведува, додека пак друг да присвојува. Во суштна, сите историски форми или историски облици на сопственоста (до предиодот на социјализмот, барем теоретски или пак декларативно) значат одвојување односно одцепување на сопственоста од трудот. Затоа битно е да потенцираме дека тие облици на сопственост имаат експлоататорски или употребен карактер. 3. Сопственоста и имот Поимите сопственост и имот треба во целост треба да се да се разликуваат помеѓу себе. Гледано од економски карактер или толкувано од економска гледна точка присвојувањето односно превземањето се врши не само преку сопственоста како право, него и преку други правни односи, како што се побарувашката, авторски идруги слични права, правата од индустриска сопственост и слично. Сопственоста во суштина представува само непосредно превземање или присвојување на стварта. Но ова не е во целост точно, поради фактот дека стварите непосредно можат да се превземаат или пак присвојуваат (во економска гледна точка или смисла а зборот) и низ други правни структури или облици, како на пример закупот. Меѓутоа треба да напоменеме дека имотот опфаќа и други права освен правото на сопственоста врз материјалите како и врз стварите. Затоа е погрешна прерцепцијата дека сопственоста треба да се идентификува со имотот. Целиот имот во никој случај не може да биде предмет на правото на сопственоста, од аспект што дел од имотот се однесува на побарувањата и на други права што немаат стварен карактер. Исто така се мешаат поимите имот, како збир на права и обврски, имотна маса, како збир предмети врз кои постојат права. 9 Секој труд од една страна е потрошок на човечката работна сила во физиолошка смисла и во ова својство на еднаков човечки или апстрактен човечки труд ја создава вредноста на стоката. Од друга страна, секој труд е потрошок на човечка работна сила во посебна целесообразна форма, а во ова својство на конкретен полезен труд тој произведува употребни вредности. Карл Маркс, Капитал, Мисла, Скопје, стр

19 Според В. Спаиќ, погрешна перцепција или дефинирање е сопственоста да се идентификува или да се споредува со имотот. Сопственоста е потесен и суштиски поим од имототот и истата влегува во него Содржина, правно дејство, ограничување и предмет на правото на сопственост според Законот за сопственост и други стварни права на Република Македонија 1.1) Правото на сопственост, како субјективно право е стварно право што во суштина во себе ги содржи најшироките овластувања во поглед но и во однос на користењето, употребата и располагањето со една ствар, што во целост ја ссочинува содржината како и структрата (,,скелетот ) на правото на сопственост. Нормалното фигурирање и функционирање на сопственоста како главно стварно право, а со самото тоа и остварувањето на правната сигурност (членот 8 од Уставот на Република Македонија односно уставните темелни вредности, владеењето на правото како и правната заштита на сопственоста), во ашата земја (по примерот на законодавствата во современиот и демократски свет) се реализира и спроведува на два плана и начини: преку еден општ суштински и генерален закон како што е Законот за сопственост и други стварни права во ашата земја и преку посебни како и специјални закони кои уредуваат одделни аспекти на сопственоста. Специјалните закони се потенцирани и се однесуваат на: a) прво - на правната регуларива на одделни и клучни сопственички форми како што се државната и националанта сопственост како и сопственоста на одделни видови на правни лица (на пример Законот за трговски друштва, Законот за јавните установи, Законот за јавните претпријатија и т.н..; b) второ во областа на правниот режим на одделните видови на ствари какви во суштиа се стварите од општ интерес за Република Македонија (како на пример Законот за земјоделско земјиште 11, Законот за градежното земјиште 12, 10 За сопственоста воопшто може да се види : Имотно (граѓанско право), втор дел Стварно право, Д-р Асен Групче, Култира, Скопје, 1985, стр Со овој закон се уредува користењето, располагањето, заштитата и пренамената на земјоделското земјиште (член 1). Целите на овој закон се: 19

20 Законот за шуми, Закон за водите, Закон за заштита на културното и историско наследство и.т.н.; рационално користење на земјоделското земјиште како ограничен природен ресурс; заштита на земјоделското земјиште и обезбедување правна сигурност на сопствениците и корисниците на земјоделското земјиште (член 2). Земјоделското земјиште како добро од општ интерес за Републиката ужива посебна заштита и се користи под услови и на начин утврдени со овој закон (член 3). 1) Земјоделското земјиште може да биде во државна и приватна сопственост. 2) Правото на сопственост врз земјоделското земјиште, создава права и обврски и служи за доброто на сопственикот и на заедницата (член 7). Земјоделското земјиште во државна сопственост не може да се користи без склучен договор за закуп, односно за плодоуживање, во писмена форма (член 10). Видете, Закон за земјоделско земјиште, Службен весник на Р.М. бр. 135/ Член 2 1) Градежното земјиште е добро од општ интерес за Републиката и ужива посебна заштита на начин и услови утврдени со овој закон. 2) Уредувањето на градежното земјиште е дејност од јавен интерес. Член 4 1) На градежното земјиште може да се стекнува право на сопственост, други стварни права определени со овој и друг закон. 2) На правото на сопственост на градежното земјиште и на другите стварни права се применуваат прописите за сопственост и другите стварни права, за договорен залог, за облигациони односи, за запишување на правата на недвижностите и други прописи. Член 6 Градежното земјиште може да биде во сопственост на Република Македонија и во сопственост на домашни и странски физички и правни лица, под услови утврдени со овој закон и друг закон. Закон за градежно земјиште Сл. в. бр. 82/08. 20

21 в) трето - некои од другите стварни права, како што се е правото на залог е уредено со специјален закон во Република Македонија- Закон за договорен залог од 2003 година Поим на ствари Кога зборуваме за стварта како објект на стварноправниот однос кој настанува меѓу граѓаните но и државата и граѓаните најчесто се дава следното определување: Гледано од правец и агол граѓанско-правна смисла стварта во суштина е дел од материјалната природа која се наоѓа во власта на човекот како личност и на која постои право на сопственост или пак некое друго стварно право. 14 Според законот за сопственост и други стварни права во членот 12, став 2, можеме да ја дефинираме стварта како,,дел од материјалната природа што може да биде во власт на човекот и што може да се индивидуализира. 15 Стварното субјективно право не би можело да постои без постоењето на неговиот објект или предмет, а тоа е стварта. Таа е исклучиво дел на стварното право кој се должи на тесна поврзаност, т.е. на непосредната власт на човекот која се остварува (врши) на некоја ствар. Најчесто термините објект и предмет се синоними и се употребуваат наизменично. Во овој труд ќе го употребуваме поимот,,предмет кој го користи законодавецот (член 12 од ЗСДСП). 16 Од горе кажаното и изнесеното произлегува и фактот дека за одреден предмет да има својства на ствар во граѓанското стварно право потребни се 2 услова: првиот услов е физички (да постои ствар во физичка како и буквал на смила на зборот), а вториот услов во суштина е правен услов (да станува збор конкретно за ствар во стварноправна смисла на зборот) Законот за договорен залог Сл. в. Бр. 5/03, со Измени од 2005, Сл.в. бр. 4/05 и Измени од 2007, Сл. В. Бр. 87/ Беловски В. Заштита на правото на сопственост Компанија Д-р Беловски - Друштво за интелектуални услуги и менаџмент консалтинг, Скопје 2014 стр Беловски В. Заштита на правото на сопственост Компанија Д-р Беловски - Друштво за интелектуални услуги и менаџмент консалтинг, Скопје 2014 стр Беловски В. Заштита на правото на сопственост Компанија Д-р Беловски - Друштво за интелектуални услуги и менаџмент консалтинг, Скопје 2014 стр Беловски В. Заштита на правото на сопственост Компанија Д-р Беловски - Друштво за интелектуални услуги и менаџмент консалтинг, Скопје 2014 стр

22 1) Ствар во физичката смисла на зборот укажува на тоа да постои на дел (односно предмет) од материјалната природа кој се наоѓа во власт на човекот. Во оваа смисла, не значи дека стварите мора да бидат во цврста агрегатна состојба. Од овде произлегува дека одредени ствари кои не можат да бидат во владение (фактичка власт или апрехензија) не се ствари во стварноправна смисла ) Ствар во стварноправна смисла значи, на одреден дел од материјалната природа да постои право на сопственост или некое друго стварно право. Значи, ствари што се надвор од правен промет не претставуваат ствари во стварноправна смисла Овластувањата на државата како титулар на правото на сопственост Овластувањата кои ги има државата како титулар на правото на сопственост пред се се се регулирани во општите закони со кои се уредуваат сопственичкоправните односи. Меѓутоа, со сè поголемото влијание на државата во сопственичкоправните односи се наметна потребата за донесување и на специјални закони, како поесбни закони, во кои во целост ќе се регулираат овластувањата на државата како и државната сопственост. Во развиените државите во кои граѓанското материјално право е на високо ниво и кодификувано, проблемите за државната сопственост како и целосните овластувањата на државата е регулирана во граѓанските законици кои важат во нашата земја. Правата како и обврските на Република Македонија која како титулар на правото на сопственост првенствено и директно зависат од општественоекономските односи гледано од аспект што тие предизвикуваат најголеми промени во сопственичкиот систем во нашето демократско опшество. 19 Во сегашното стварно право државата треба да биде сопственик само на државната сопственост. Државната сопственост ја дефинираме како збир на овластувања и обврски на државата над јавните добра, подвижниот и недвижниот имот. Државната сопственост претставува право на државата да ги користи, управува и располага со јавните добра и подвижниот и недвижниот имот. Ова државата може да го врши посредно или непосредно. Правата и обврските на државата како титулар на правото на сопственост се уредуваат согласно принципот на национална автономија. Доколку споредбено се анализираат решенијата на европските законодавства може да се 18 Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

23 забележи дека поради сè поголемото значење на државата како титулар на сопственоста се донесуваат посебни закони во кои се дефинираат нејзините ингеренции. Во нашата држава овластувањата на државата се сменуваат во зависност од различните периоди во сопственичкиот систем. Значењето на државата како титулар на правото на сопственост во периодот на трансформација на приватната во државната сопственост и во периодот на трансформација на државната во приватна сопственост се менуваше. Следствено на тоа се менуваше и функцијата на државното правобранителство во заштитата на правата на државата. 20 Исто така уочлива е и разликата во овластувањата на државата во административниот период (периодот од 1946 до 1950 година) и во периодот после донесувањето на Уставот на Република Македонија во 1991 година. Базичната цел на овој магистерски труд е да ја нагласи потребата и во нашата држава, во согласност со споредбените искуства од донесување специјален закон во кој ќе се регулира државната сопственост. На овој начин на еден транспарентен начин законски ќе биде регулиран целокупниот имот кој иприпаѓа на државата и попрецизно ќе бидат определени овластувањата на државата како титулар на правото на сопственост Историска рамка на правото на сопственост Правото на сопственост во римското право Како правна категорија, споственоста се појавила во римското робовладетелско општество, кога настанала и римската робовладетелска држава. Во ова време стоковното производство се случувало во латуфундиите (крупни земјопоседи), исто така и поголемите работилници, на малите земјишни стопанства на слободните луѓе кои живеат на село како и во малите работилници на слободните работници и занаетчии. 22 Овие категории како што се робовладетелската а исто така и и работната приватна, претставувале економска и суштинска основа што имала иста правна надградба. Како суштински и доста значаен елемент елемент на таа надградба се 20 Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

24 јавувала приватната сопственост. Во класичното римско право, сопственоста била определана како право кое на неговиот носител му давала потполна власт врз стварите, составена од 3 клучни овластувањакако што се: Долго време Римјаните немале поим за сопственоста, туку се употребувале придавките. Ни за време на партијахалното римско семејство односно римскиот период не постоел поимот сопственост како поим во правниот систем. Се употребувал терминот dominium со кој се означувала власта која му припаѓала на таткото на семејството, а не само сопственичките овластувања врз семејните ствари. 23 1) право да се располага со стварта, 2) право да се употребува стварта и 3) право на плодокористење. Правниците во Рим, правото на сопственост го сфаќале и го определувале како потполна власт на стварите (proprietas est plena in re potestas). Kако апсолутна односно целосна власт, приватното право на сопственост се одликува со:апсолутност, исклучивост а исто така единственост, неделивост како и еластичност. 24 На ваков начин сопственоста вклучувала три вида на овласувања и тоа: 1) да може да се владее со стварта (да се остварува физичка власт над неа), 2) право на нејзино искористување и 3) слободно располагање со стварта. Овие овластувања на сопствениците биле доста широки, па тие можеле стварта да ја користат според сопствените желби и потреби. Меѓутоа, власта врз стварта во икој случај не им била целосна апсолутна, односно имало одредени ограничувања обликувани во институтот забрана за злоупотреба на правото на сопственоста (male enim nostro iure uti non debemus). Но, ваквото перцепирање или сфаќање за општиот поим на правото на сопственост е премногу тесен и се однесува исклучиво на правото на приватната сопственост. Во Законот за 12 таблици биле наведени ограничувања на 23 Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

25 приватните сопственици чија цел била елиминирање на судирите меѓу ситните земјишни поседници при уживањето и обработувањето на малите добра на селското стопанство. Во друга страна во римското право, постоеле неколку видови на приватна сопственост. Како основен критериум за поделба на приватната сопственост служеле карактеристиките на носителот на обврската. Разликата помеѓу римската и перегринската сопственост се определувала според носителот на сопственоста. Римската сопственост била утврдена со ius civile додека пак перегринската со автономните правни поредоци на државите, бидејќи оваа сопственост ја користеле лицата во римската држава кои немале status civitatis. Според самиот начин на перцепција како начинот за добивање со сопственоста, римската приватна сопственост во суштина била поделена на квиритска како и на бонитарна сопственост. 25 Поделбата на провинциска сопственост и сопственост врз италијанските земјишта се правела според локацијата каде се наоѓал предметот. Според самото место каде што се наоѓал предметот била поделени на провинциска сопственост како и сопственост врз земјишта во Италија. 26 Заштитата на правото на сопственоста се остварувала преку тужби. Римското право е конструирано казуистички како систем на тужби, а не како систем на субјективни права. Римското стварно право е основата, подлога на која се изградува европското стварното право. Поради ова определувањата на сопственоста во римското право како и овластувањата кои произлегуваат за носителот од правото на сопственоста во Рим видоизменети во зависност од општествено-економските односи постојат до денес Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

26 Правото на сопственост во феудализмот Во феудализмот не се прават поголеми напори за одредување на правото на сопственост. Во ваквото општество, сопственик на целокупниот имот на својата територија обично бил кралот кој можел да им ја даде единствено на користење на вазалите. Следствено, ваквата состојба предизвикувала и консеквенции на сопственичкиот систем во средниот век. Феудалната сопственост се подразбирала како право на поделена сопственост, чии основни елементи се: врховната сопственост (dominium eminens), која ја поседува владетелот, директна сопственост (dominium directum) која ја поседуваат феудалците и користовната сопственост (dominium utule) која ја поседуваат зависните селани. 28 Во феудализмот доминирало натуралното стопанство каде преовладувало земјоделското производство, а земјата била основниот инструмент на тоа производство. Во време на феудализмот постоела феудална односно поделена сопственост. Во феудалното општество земјата истовремено ја присвојувале и владетелот и феудалецот и зависниот селанец.врховната сопственост му припаѓала на владетелот. Политички зависните селани, кои всушност биле независни од феудалците, своето стопанство произведувале скоро сè што им било потребно, не само ним, ами и на феудалците Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

27 Правото на сопственост за време на буржоаското општество Законите кои важеле за време на овој период во суштина ги прифатиле римските тројни квалификации на стварните права на сопственоста, службеноста како и залогот. За време на буржуаското општество, правото на сопственоста како поим и како значење, подразбира полна власт над стварите, како право и основно како со стварта да се владее и да се управува, таа правилно да се искористува и како со неа слободно да се управува како ирасполага. Оваа определба на правото на сопственоста е усвоена и денес. 30 Во капитализмот доминантно е стоковното производство и се одвива во капиталистичкото претпријатие (капиталистичко стоковно производство), на малиот земјопоседитеч како и во занаетчиската работилница (ситното стоковно производство). Во капиталистичкото претпријатие директни производители се наемните работници, кои и покрај тоа што се слободни, сепак се без средства и од таа причина се принудени да ја продаваат својата работна сила која и самата станува стока. Акционерските друштва како правни лица кои започнуваат да практикуваат директно присвојување на средствата за прозиводство и производите на трудот на наемните работници, се појавуваат како резултат на процесот на концентрација и централизација на капиталот. Потоа и самата држава започнува да присвојува акции и соодветна дивиденда во капитализмот. Приватната сопственост се сфаќала како право да,оже да се користат стварите и да се располага со истите на најапсолутен начин но под услов тоа да не се врши на начин забранет со законите и со уредбите или како право со суштината и со користие од некоја ствар да се располага по своја волја и секој друг да се исклучи од тоа. 31 Во подоцнежниот, поразвиен капитализам, државата започнува да се вмешува во стопанскиот живот. Нејзиното делување било насочено кон зачувување на интересите на капиталистичката класа и капиталистичкото општество како целина. Вмешувањето на капиталистичката држава во стопанскиот живот, особено во областа на стоковото производство посебно доаѓа до израз од Првата светска војна. Во делот на приватната сопственост, контролата на државата врз производството на одделни 30 Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

28 капиталистички претпријатија започнало да се рефлектира како ограничување на таа сопственост, а особено како ограничување на нејзините основни карактеристикиапсолутноста и исклучивоста. Во периодот на државниот капитализам делувањето на државата преминала од привремена во трајна појава и била насочена кон утврдување на производни програми на одделни приватни капиталистички претпријатија со кои се одредува количеството, асортиманот и квалитетот на нивното производство. Оваа државна интервенција е административно-правна што доведува до низа административно-правни ограничувања на приватната сопственост. Карактеристика на буржоаското право е тоа што на правото на сопственост му даваат и една социјална функција во полза на општеството изразена за првпат со време на Вајмарскиот устав во 1919 година. Имајќи предвид дека римското право под правото на сопственост обично подразбирало максимална власт врз стварите, можеме да заклучиме дека ова е суштинска разлика која буржоаското право ќе ја направи наспроти римското. Класичниот либерализам се потпира на трудовата теорија на сопственоста. Според оваа теорија секој има свој живот и од тоа следи дека мора да има некаква сопственост (материјална или интелектуална) и дека оваа сопственост може да се тргува во слободна размена со другите Правото на сопственост, во буржоаското право е законски нормирано. Во граѓанскиот законик во Република Австрија кој стапил на сила во 1787 година, познат под името,,јозефински законик е нормирано правото на сопственост. Подоцна, во поразвиениот капитализам, државата започнува со своето делување во стопанскиот живот. Ова нејзино делување било насочено кон капиталистичката класа и капиталистичкото општество како целина, односно кон зачувување на нивните интереси. На планот на приватната сопственост контролата која ја вршела државата врз производството на одделни капиталистички претпријатија започнало да се манифестира како ограничување на таа сопственост, искллучиво и особено како 32 Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

29 ограничување на апсолутноста или целосноста како најзначајни основни карактеристики. 33 и исклучивоста како нејзини Во времето на државниот капитализам интервенирањето на државата од привремена прераснала во перманентна појава и била насочена кон утврдување на производни програми на одделни приватни капиталистички претпријатија со кои се одредува количеството. Основна карактеристика на буржоаското право е тоа што на правото на сопственост му даваат и една социјална функција која е во интерес на општеството изразена за првпат со време на Вајмарскиот устав во 1919 година. Ова е клучна разлика која буржоаското право ќе ја направи спротивно на римското право кое под правото на сопственост обично подразбирало максимална власт врз стварите. 34 Класичниот либерализам се потпира на трудовата теорија на сопственоста. Таа тврди дека имате свој сопствен живот и со тоа следи дека мора да имате некаква сопственост (материјална или интелектуална) и дека оваа сопственост може да се тргува во слободна размена со другите Правото на сопственост во социјализмот Преминувањето на приватната сопственост над средствата за производството во општествена сопственост е една од примарните цели на социјалистичките револуции. По насилен пат биле одземани средствата за производството без компензација или со делумна компензација од приватната сопственост и биле претворани најпрво во државна сопственост, имајќи предвид дека и државната власт претставува облик на диктатура на пролетаријатот. Во граѓанско-правната наука на социјалистичките држави исто така се правени обиди за определување на општиот поим на правото на 33 Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

30 сопственост. Па така, можеме да забележиме разлики во определувањето на поимот сопственост во СССР и социјалистичка Југославија. 36 Во СССР постоеле две сфаќања за дефинирање на поимот на правото на сопственост, од кои како општо прифатливо е сфаќањето на Венедиктов, според кој правото на сопственост е право на сопственикот да ги користи средства за производство и другите производи на човековиот труд со своја власт и во своја полза и тоа да го прави во склоп на дадени владеечки класни односи. Во социјалистичка Југославија било присутно сфаќањето дека правото на сопственост е збир на правни норми со кои е регулирано присвојувањето на економските добра. Освен тоа, присутно е и сфаќањето за правото на сопственост како правно нормирано присвојување на предметите на природата од страна на индивидуи во рамките на дадено општество и со посредство на тоа општество. 37 Според граѓанско- правните теоретичари во Македонија, сопственоста треба да се определува како право на користење и располагање со одредена ствар. За да може да успешно да се реализира користењето и располагањето, а особено правото, стварта треба да биде во владение, т.е во рацете на носителот на правото. Следствено на ова, правото на сопственост е и законски дадена општествена моќ на титуларот Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

31 Содржина, правно дејство и предмет на правото на сопственост според Законот за сопственост и други стварни права на Република Македонија Правото на сопственост, како субјективно право е стварно право кое во себе ги содржи најшироки овластувања во однос на употребата и располагањето со една ствар, што всушност е и содржината на правото на сопственост. За да може нормално да функционира сопственоста како главно стварно право, а со самото тоа и остварување на правната сигурност (членот 8 од Уставот на Република Македонија- темелни вредности, владеењето на правото и правната заштита на сопственоста и член 30 од Уставот со кој се гарантира правото на сопственост и правото на наследување), во нашата држава (по примерот на законодавствата во светот) се реализира на два плана: преку еден доста општ, основен како и генерален закон како што е Законот за сопственост во Република Македонија и други стварни права и преку посебни и специјални закони кои уредуваат одделни аспекти на сопственоста. 39 Карактеристично е да се каже дека овие Специјални закони директно се однесуваат: 40 a) прво - на правната регуларива на одделни сопственички форми како што се државната сопственост и сопственоста на одделни видови правни лица (на пример Законо за трговски друштва, Закон за установите, Закон за јавните претпријатија и.т.н..; б) второ во врска со правниот режим на одделните видови на ствари какви што се во суштина и стварите од општ интерес за Република Македонија и на секоја општина воопшто (како на пример Закон за земјоделското земјиште, Закон за градежното земјиште, Законот за шумите, Законот за водите и водните богатства, Законот за заштита на иссториското како и на културното наследство на Република Македонија итн.; Во овој закон регулирано е користењето, располагањето, заштитата и пренамената на земјоделското земјиште (член 1). Целите на овој закон се: Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

32 рационална употреба на земјоделското земјиште како природен ресурс кој е ограничен; заштитување на земјоделското земјиште и да се обезбеди правна сигурност на сопствениците и корисниците на земјоделското земјиште (член 2). Земјоделското земјиште како добро кое е од општ интерес за Републиката ужива посебна заштита и се користи под услови и на начин утврдени со овој закон (член 3). Сопственоста врз земјоделското земјиште може да биде државна и приватна сопственост. Правото на сопственост врз земјоделското земјиште, создава права и обврски и служи за доброто на сопственикот и на заедницата (член 7). Одредено земјоделско земјиште ко е во државна сопственост, не може да се користи доколку не се склучи договор за закуп, односно за плодоуживање, во писмена форма (член 10). Во членот 2 од овој закон е наведено дека градежното земјиште е добро кое е од општ интерес за Републиката и ужива посебна заштита на начин и услови утврдени со овој закон. Што се однесува до уредувањето на градежното земјиште тоа е од јавен интерес. На градежното земјиште може да се стекнува право на сопственост, други стварни права определени со овој и друг закон. правото на сопственост на градежното земјиште и на другите стварни права се применуваат прописите за сопственост и другите стварни права, за запишување на правата на недвижностите и други прописи. Во членот 6 се наведува дека градежното земјиште може да биде во сопственост на Република Македонија но исто така може да биде и во сопственост на домашни и странски физички и правни лица, под услови утврдени со овој закон и друг закон. Закон за градежно земјиште Сл. в. бр. 82/08. Законот за договорен залог Сл. в. Бр. 5/03, со Измени од 2005, Сл.в. бр. 4/05 и Измени од 2007, Сл. В. Бр. 87/ в) и трето - некои од другите стварни права, како што е правото на залог е уредено со специјален закон - Закон за договорен залог од 2003 година. 41 Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје

33 Во суштина правото на сопственост како и Законот за сопственост во целост но и други стварни права директно не го определува односно потенцира преку власта, како основа на тоа право, него преку основните и карактеристичните овластувања кои ја содржат и а сочинуваат содржината на тоа право. За таа определба треба да се каже дека е изразена во ставот 1 од членот 8 на Законот:,,Со овој доста зачаен закон на сопственикот на стварта му се дава исклучиво право својата ствар да ја држи како и целосно да ја користи но и да располага со неа по своја желба и волја, доколку тоа не е спротивно и контраверзно на закон или на некое право на друго лице Законот за сопственост и други стварни права Собрането на Република Македонија го донесе на 20 февруари 2001 година (Службен весник на Р.М. бр. 18/01), а почна да се применува во рок од шест месеци од неговото стапување во сила. Законот не само што е општ сопственички закон, туку претставува прв кодификациски акт од областа на сопственосните односи бидејќи во себе вклучува голем број имотно-правни норми, кои до неговото донесување се содржеа во одделни специјални закони. Такви се имотно-правните одредби содржани во Законот за наследување (член 35 и членовите ), во Законот за семејството (членовите ) и Законот за домување (членовите 48-50) Законот за сопственост е направен врз основа на повеќе извори. Најпрво, тој е правен врз основа на домашните извори: Уставот на Република Македонија од 1991 година и за тоа време важечките ЗОСПО и неговата Новела од 1990 година, како и други важечки закони на Република Македонија. Од странските извори не можеме да го спориме влијанието на закон за сопственост во Хрватска и други стварни права од 1996 год. кој со својата концепција (начела, структура и одредени одредби) е присутен во македонскиот Закон за сопственост. Од компаративното право земени се предвид: Да напоменеме дека, можноста да се биде носител на права и обврски им припаѓа на сите физички лица во правото и општата правна способност настанува раѓањето на секое физичко лице, а завршува со неговата смрт. Носители на правото на сопственост се правните субјекти, т.е. физички и правни лица. За да се биде носител на правото на 43 Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр

34 сопственост, неопходно е да се има општа правна способност, така што од оваа гледна точка, во нашиот правен систем нема некои особени ограничувања. Со право на сопственост можат да се стекнат сите домашни и странски физички и правни лица, тука се вклучува и државата и единиците на локалната самоуправа, под услови и на начин предвиден со ЗСДСП и друг закон (член 2). За да може да се стекни право на сопственост и други стварни права од страна на странски лица во ЗСДСП се содржани посебни одредби во четвртиот дел, во членовите , кои се изменети и дополнети со Законот за изменување и дополнување на ЗСДСП СТЕКНУВАЊЕ ВЛАДЕНИЕ 3.1. Изворно и изведено стекнување на владението Во претходно наведеното како и претходно изложеното и представеното за оваа тема заклучивме дека владението во суштина претставува воспоставување на фактичка власт кон стварта. Ваквиот начин на воспоставување на фактичката власт на стварта во целост може да се стекне со едностран чин односно (завземање или пак одземање на стварта) или со двостран начин односно чин познато како - предавање на стварта. Со други зборови кажано владението може да се добие изворно, или пак оригинерено на непосреден начин на стекнувањето на владението и изведено со нејзиното пренесување на стопанот односно владетелот со правно дело. Ваквите начини на стекнување на владението се прецизирани дефинирани и утврдени со законот за сопственоста и и други стварни права кој предвидува и дефинира дека: Владението се стекнува односно се добива кога оној кој стекува односно стекнувачот ќе воспостави директа фактичка власт врз стварта, независно на кој начин таа ствар е стекната дали е со едностран чин (изворно стекнување на владението оригинерно) или таа му е пренесена со правно дело (изведено стекнување на владението деривативно). 46 Изворното (оригинерното) стекнување на владението се остварува со воспоставување на фактичка власт на ствар која не се наоѓа во нечие владение (заземање на туѓи подвижни ствари, фаќање на избеган рој пчели) или втор случај каде пак ствар која веќе се наоѓа во нечие владение, но со превземање или одземање на 45 Белпвски В. Заштита на правптп на сппственпст Кпмпанија Д-р Белпвски - Друштвп за интелектуални услуги и менаџмент кпнсалтинг, Скппје 2014 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

35 стварта со која е воспоставена фактичка власт. Како карактеристика на изворното стекнување на владението е таа што тоа секогаш претставува едностран акт на стекнувачот на владението. Физичкиот начин и чин на воспоставувањето на фактичка власт на стварта во правната наука и теорија се нарекува апрехензија, како изворно стекнување на владение со кој се воспоставува непосредна надворешна видлива и трајна непосредна власт на стварта. 47 Кај надвижностите секогаш владението се стекнува на изворен начин, по закон и по правило, така што,,субјектот директо стапува во владение на недвижноста. Стапувањето на недвижноста би требало да биде изедначено со физчкото зафаќање на подвижната ствар. Ова исто така е и на духовит начин прикажано преку зборовите на стариот правник Гротис кој вели владението на подвижна ствар се стекнува со раце, а владението на недвижна ствар со нозе. 48 Меѓутоа самото стапување на недвижноста секогаш не е доволно да се стекне владение. Изведеното (деривативно) стекнување на недвижноста се остварува со пренесување на фактичката власт на стекнувачот од владетелот кој дотогаш ја имал сопственоста врз таа ствар. Во овој случај се работи за пренесување на владението со изразена волја на дотогашниот владетел и прифаќање на владението исто така со изразена волја стекнувачот. 49 Начинот на своеволно предавање на стварта (или познат како: традиција), како изведено (деривативно) стекнување на некретнините и недвижноста може да се изврши на ндеколку начини и тоа: 50 - физичкото предавање одосно предавање од рака на рака кој во суштима е и најчест облик на предавање кај подвижните ствари. - симболичноушт предавање, или уште познато како предавање со одредени знаци или мимики, каде предавањето се врши исклучиво со помош на некое средство, исправки како и издвојување на стварите и т.н..; 47 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

36 - предавање со транспорт представува предавање кое подразбира пренос кога стварта е предадена на транспорт односно кога лицето кое стекнува односо стекнувачот или негов полномошник ќе ја добие или прими стварта. - предавање преку изразување или искажување на воља во суштина представува таков пренос на влдението без било каква измена или промена на детенцијата односно со спогодбено предавање или давање на стварта. Ова се дефинира и се јавува како традиција со кратка рака која е е таков пренос каде дотогашниот детентор одосно лице кое зема, во правна спогодба со владетелот, од детентор се претвора односно се преминува во владетел (како на пример: позајмена ствар потоа со одреден вид на договор му се продава при што лицетко кое се јавува детентор станува владетелодносно сопственик), каде што во никој случај не е потребно предавање туку само правен договор. Владетелската спогодба исто така представува и е обратен случај на предавање за разлика или во споредба со таа позната како кратка рака. Овде дотогашниот сопственик или владетел врз стварта ја губи сопственоста и стварта ја задржува или ја превзема како детентор. (како на пример: го продава имотот, деловниот субјект или дуќанот кој го имал во своја сопственост и прави договор со купувачот натаму да го користи по закуп тоа место или тој простор) Стварта исто така може да се предаде во владение или во споственост и со директен пренос на владението од еден субјект на друг субјект со правна работа (ex lege) или пак со одлука на одреден државен орган Стекнување на владението со предавање на стварта Постои одредена разлика во предавањето на владението на подвижните со недвижните ствари поради самата природа на стварите. Така пренесувањето на подвижни ствари се врши со просто предавање од рака на рака од преносителот на стекнувачот на владението, а додека пак кај екретнитните односно кај недвижностите тоа се врши исклучиво на симболичен начин. Вољјата за предавање и примање на стварта е конститутивен елемнт на предавањето односно приемот на владението. Најчест случај за пренесување на владение е со предавање на стварта од преносителот на стекнувачот, исклучиво врз основа на одредено правно дело односно договор за 51 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

37 продажба и слично). Предавањето или пренесувањето на стварта се смета дека е извршено во она време или во моментот кога стекнувачот со воља на преносителот на стварта ќе се најде во таква положба да извршува власт на определена и строго дефинирана ствар. Во случај постапакта на предавањето да се спроведе или изврши на отсутно лице односно лице кое не е присутно во моментот предавањето се смета како да е спроведено или извршено на стекнувачот на владението доколку лицето што ја примило стварта во друго име односно на отсутното лице го застапува отсутното лице по негова воља или според законот во Република Македонија. Треба да напоменеме дека предавањето се толкува како да е извршено на стекнувачот и доколку стварта е предадена на одреден превозник но само во случај ако превозникот работи за сметка на стекнувачот кој ја наследува стварта или ја превзема стварта Стекнување на владение со изјава на волја Кога пренесеувањето на сопственоста е извршено само со изјавената волја дека владението се предава, таквиот начин на владение има големо влијание напрема трети субјекти односно третите лица само во случај ако за тоа биле тие известени или пак на трет начин им било тоа познато. Предавањето на владението а одредена ствар со посебна изјава со волја на оној кој го пренесува владението е законски валидно само ако стекнувачот на владението се стекне со владение и долколку ја извршува власта врз одредена ствар Стекнување на изведено владение на право Кога владетелот на повластена недвижност во договор со владетелот на послужна недвижност врши дејствие во однос на послужната недвижност, кое нејзиниот владетел не бил должен да го трпи, право врз одредена ствар иливрз стварта во сооднос на недвиѓноста настанало во корист на повластената недвижност врз онсова на изведено владение од послужната недвижност (по деривативен пат). Восуштина владението на правото врз одредена ствар се стекнува кога содржината. било афирмитивно, било негативно, фактички се извршува со волја на споственикот или 52 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

38 владетелот на послужната ствар. КАрактеристично е да апоменеме дека за вола можеме да говириме само фоколку врз правна основа врз владението е искажана волја во одсуство на измама или пак сила. Владението на правото на стварна службеност воспоставено во корист на одредена недвижност како неовластена Стекнување право на сопственост со наследување Стварите кои се во сопственост на оставителот такви какви што биле во моментот на неговата смрт,без да е тоа стекнато со противзаконски или законски, префрлуваат во владение на неговите наследници.доколку станува збор за поголем број на наследници на стварите и правата на оставителот, сите тие со тоа стануваат владетели на секое од тие поединечни владенија и така ќе ги извршуваат со исклучок ако врз волјата на оној кој остава на оној кој наследува или одлука во постапката за оставина не му е доверено нити на еден од оние кои наследуваат. Наследникот или наследниците го стекнуваат владението во моментот на настапување на смртта на оставителот,и покрај тоа што нема фактичка влас врз првото или врз стварта. На тој начин на наследникот кој најчесто е отсутен во моментот на смртта на оствителот, им се дава апсолутна можност да го заштити своето владение према други лица, така што наследникот може да поднесе тужба за заштита на владението со која се бара враќање на стварта, без разлика што тој се уште не сташил во фактичка власт на таа ствар. Владението на наследникот се нарекува и спиритуализиран облик на владение затоа што постои и без фактичка власт на насчедникот и настанува без негова волја во моментот на смртта на оставителот,и покрај тоа што во одредени моменти неможел да знае нити да предпостави дека стаал наследник Стекнување на сопственост на напуштена недвижност Според одредбите од член 135 од ЗСДСП напуштената недвижност по нејзиниото напуштање таа не станува ничија туку шпреминува во државна сопственост т.е. сопственост на Република Македонија. И во овој случај станува збор за вонкнижно стекнување на правото на сопственост од страна на државата, Откако со изјава на 54 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

39 нотар правото на сопственост,ќе биде во целост избришано од катастарот на недвижности на Република Македонија. по сила на законот правото на сопственост на таа недвижност Стекnување на одлуката на државен орган или друг орган Со самите одредби од членот 154 од ЗСДСП кој гласи,,стекнување со одлука на државен орган, покрај останатото во овој член е пропишано дека со донесување одлука на суд или на друг орган се стекнува сопственост во случаите и под условите определени со закон и дека правото на сопственост се стекнува во моментот на правосилноста на судската одлука, односно конечноста на одлуката на друг орган, ако со закон не е нешто друго определено, ниту произлегува од целта заради која одлуката е донесена. 57 Во врска со одредбите од овој член се има предвид дека треба да се работи за одлука со таква содржина според која одреден субјект. Ниту кондемнаторната одлука за поврат на стварта (чл. 156) со која се штити правото на сопственост не е одлука која може да се подведе под одредбите од член 154. Правна основа за п стекнување на правото за сопственоста според членот 154 е одлуката која во суштина е пренасочена кон промена на дотогашното право на сопственоста на определена или дефинирана ствар како и стекнувањето на тоа право од страна на новиот сопственик односно новиот субјект субјект. Доста карактеристично е да се напомене дека правото на сопственост, според одредбата од став 2 од членот 154, во вакви случаи треба да кажеме дека се стекнува во моментот на правосилноста на судската одлука, односно со дејството на конечноста на одлуката на друг орган, запишување на правото на сопственоста на недвижноста или недвижностите во катастарот во нашат земја на недвижностите има декларативно дејство. Имено, со член 155 од ЗСДСП, е пропишано следното:,,право да бара запишување на правото на сопственост во јавната книга има секое физичко и правно лице, кое со одлука на судот или друг орган ќе стекне право на сопственост на недвижност. Сопственоста на недвижноста која е стекната со одлука на судот или друг орган не може да се спротивстави на правото на оној што, потпирајќи се во запишаното во јавна книга, во поверение односно верба го запишал своето право 56 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 57 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 39

40 на недвижноста уште додека тоа не било запишано правото кое е стекнато со одлука на судот или друг орган. 58 Така, со членот 68 од Законот за градежно земјиште, беше пропишано дека градежното земјиште може да се приватизира во корист на стекнувачот, доколку земјиштето го употребувал и фо користел врз основа на претходен договор склучен со поранешниот (претходниот) сопсвеник повеќе од 20 години. Оваа одредба е заменета со член 50 од Законот за градежно земјиште од 2008 година со кој е пропишано следното: Лице кое веќе користи градежно неизградено и изградено земјиште пренесено од поранешен сопственик, може да стекне право на сопственост на тоа земјиште ако истото го користи врз основа на договор склучен со претходниот сопственик повеќе од 20 години од денот на склучувањето на договорот и кога ќе плати данок на промет на земјиштето. Постапка за стекнувањето на правото на сопственост од ставот 1 на овој член ја води органот на државната управа надлежен за работите на управувањето со градежно земјиште и истата се поведува врз основа на барање. Исто така доказ за идентификација на барателот, односно лицата кои се негови наследници според прописите за наследување договор за купопродажба на земјиштето; податоци за градежното земјиште (имотен лист од катастарот на недвижности или поседовен лист од катастарот на земјиште); копија од катастарски план; извод од урбанистички план и изјава заверена од нотар во која сопственикот на земјиштето или неговиот законски наследник признава дека земјиштето е продадено. По барањетото од ставот 2 на овој член и од овој закон органот на државната управа кој е надлежен за работите на раководењето како и управувањето со градежно земјиште донесува одлука односно одлучува согласно со одредбите на Законот за општата управна постапка кој се валидни како закон во нашата земја,,. Во овие случаи доста специфичен е фактот дека несомнено се работи за стекнување право на сопственосат со пропишување на одредени посебни претпоставки со кои треба да бидат исполнети одредени норми со за да може градежното земјиште кое било во државна или пак приватна сопственост сопственост, а на кое постоело право на користење од страна на поранешниот сопственик или лицето кое ја имало таасопственост, да се приватизира исклучиво во корист на лицето врз кое градежното земјиште му е пренесено од страна на поранешниот сопственик.во сето останато, треба да се напомене дека во овие случаи упатно би било да се применуваат и спроведуваат прописите со кои е регулирано 58 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 40

41 стекнувањето право на сопственост со одржувачка, и тоа поднос на непрекинатоста на владението и совесноста на стекнувачот спрема пренесувачот на земјиштето. 59 При ова, доколку претходниот сопственик што го пренел земјиштето врз друг или неговите наследници, или во никој случај не сака да му даде на стекнувачот на сопственоста изјава заверена од нотар во која изјава сопственикот или пак неговиот законски наследник признава или докажува дека земјиштето е предадено или препишано на него, не постои правна пречка стекнувачот на земјиштето или неговите наследници согласно член 365 од Законот за извршувањето (ЗИ),со законска тужба да се побара од претходниот сопственик или пак од еговите наследници со правна пресуда да бидат задолжени да датат таков вид на изјава, и доколку не дадат таква изјава тоа да се толкува како обврска за даваење на изјавата и да се смета како исполнета со правосилна пресуда.со член 88 од Законот за градежно земјиште од 2011 година РМ,, со кој е пропишано дека лице кое користи градежно неизградено и изградено земјиште пренесено од поранешен приватен сопственик. 60 Постапка за стекнувањето на правото на сопственост од ставот (1) на овој член ја води општината, општината во градот Скопје на чие подрачје се простира градежното земјиште и се поведува врз основа на барање. Кон барањата од ставот (2) на овој член се приложува: 61 - доказ за идентификација на барателот,т.е. на лицата кои во суштина се наследници според законот. односно на лицата кои се негови наследници според прописите за наследување (фотокопија од лична карта или патна исправа), - купопродажен договор за земјиштето, - податоци за градежното земјиште (имотен лист од Агенцијата за катастар на недвижности), - извод од урбанистички план или урбанистичка планска документација 59 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 60 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 61 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 41

42 - уверение за историски преглед на извршените запишувања во Аенцијата за катастар на недвижностите за предметното градежно земјиште сопственост на Република Македонија за периодот од кога е востановен катастар на земјиште во катастарската општина, со идентификација на катастарска парцела и катастарска општина и изјава заверена од нотар во која сопственикот на земјиштето или неговиот законскиn наследник признава дека земјиштето е продадено или судска пресуда со која се потврдува дека за земјиштето пренесено од поранешен приватен сопственик е склучен договор со поранешен сoпственик. 62 Законот за извршување во случај кога недвижноста на должникот се продава од страна на извршител и кога, согласно членот 175 став 7 од тој Закон, по уплатата или плаќањето на цената за недвижноста, извршителот во даден рок од максимално 3 дена донесува заклучок и костатација за извршената продажба, кој претставува правна основа за стекнувањето на правото на сопственост, а согласно членот 178 од тој Закон, по уплатата на сумата или цената, во рок од 8 дена, извршителот донесува заклучок за предавање на недвижноста во владение на купувачот ЗАШТИТА НА ВЛАДЕНИЕТО 4.1. Општо за заштита на владението Без оглед на тоа какво е владението, во правниот систем на Република Македонија се запишува секое владение. Една од претпоставките за остварување на секое стварно право, а посебно на правото на сопственост е носителот на правото да ја владее стварта што е предмет на правото. Во начело, содржината на правото не може да се оствари ако носителот не ја има стварта во свои раце, ако ја нема физичката власт врз неа. Поконкретно кажано, стварта не може ни да се користи, ниту пак со неа да се располага, доколку носителот ја нема во владение Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 63 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 64 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

43 4.2. Трајност на владението Законот за сопственост и други стварни права ја предвидува заштитата на владението и го прокламира начелото на трајност на владението,при тоа агласуваќи дека Владението е валидно се додека трае власта на владетелот односно сопствеикот Заштита на владението од смеќавање (попречување) и одземање Без разлика и оглед на тоа какво во суштина е владението, со Законот за сопственост и други стварни права се запишува секое владение, а тоа ни укаува дека и владението стекнато со сила, или пак измама како и злоупотреба на довербата (вициозно, манливо владение), со кое владение кое се заштитува спрема сите трети лица, освен од лицето односни личноста од кое е стекнато владението. Со протектот на рокот за заштита и ова вициозно владението, со протек на одреден зададен временски рок,за вициозниот владетел станува мирно и има право и тој во целост да го заштитува. 66 За смеќавање или попречување на одредено владение држателот може да поднесе тужба против било кое лице кое му пречи во вршењето на својата фактичка власт на поседуваната ствар, и пак при тоа да се докаже: 67 - Дека во времето на стореното смеќавање на владение постои негово мирно владение - Дека навистина постои смеќавање, - Дека во суштина смеќавањето на владението е спроведено или пак извршено противправно. Законот за сопственост како и други стварни права предвидува преклузивни строго зададени рокови на заштита на владението врз стварта, со чиј протек конкретната владетелска зачтита не може да се остварува и тоа: 68 - Правото на заштита на владението се остварува во рок од 30 дена од денот на сознанието за смеќавањето или одземањето, како релативен зададен или прецизиран 65 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

44 рок на застареност или најдоцна во рок од 1 година од настанатото смеќавање или попречување, како апсолутен рок на застареност или престанокот на важноста. - Владението, во суштина на владетелот му било одземено, не престанало нити пак било прекинато доколку владетелот, служејќи се со своето право на заштита на владението повторно го спровел и до воспоставил или пак изнудил негово воспоставување. (Член 183 од Законот за сопственост и други стварни права).не се смета за неовластено смеќавањето на владението, ако чинот на смеќавање или одземање на владението е дозволенсо закон или одлука на суд или на друго тело донесена врз основа на закон со кој е дозволено тоа Судска заштита на владението Судската заштита на владението се бара пред надлежен суд врз основа на: 70 - тужба за смеќавање на владението и - тужба за враќање на владението. Владетелот на кој неовластено му е одземено или смеќавано владението, овластен е да бара од судот: 71 - да се забрани такво, или слично смеќавање или одземање за во иднина. - да се утври чинот на смеќавање или одземање, - да се нареди воспоставување на владетелска состојба каква што била во моментот на смеќавањето или одземањето Доколку одреден тужител (владетел кому неовластено му е смеќавано или одземено владението) го докаже своето тужбено барање, судската заштита на владението се состои во следното: 72 - Судот на тужителот ќе му даде владетелската заштита на последното фактичко владение на стварта, птоа не расправајќи во никој случај за правото на владение, т.е. на сопственост. 69 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

45 - Пасивно легитимирано лице тужен е лицето против кого е поднесена тужбата за заштита на владението, чие владение е манливо (владението врз стварта го прибавило со сила, измама или злоупотреба на довербата) и кое во зададен момент на поднесување на тужба ја држи стварта и против наследникот на тоа лице (кога се бара враќање на владението), односно лицето кое на било кој друг начин или пак друга постапка го вознемирува владението на сопственикот на стварта. Активно легитимиран тужител за неовластено сметање, попречување или смеќавање или пак одземање на владението е секој држател на стварта, без оглед на квалитетот на негово владение.тужба со барање на судска заштита за неовластено смеќавање или одземање на владение може да се поднесе и против законски застапник на тужениот или полномошник на физичкото лице и правното лице, доколку тие донесат заклучок или пак сметаат во владението на стварта. Во постапката пред судот треба да потенцираме дека за неовластено сметање или пак одземање на владението, адлежниот суд расправа само за дадените факти кои се однесуваат и се потенцираат на последната фактичка состојба на владението и на сопственоста, а не и за неговата правна основа или совесност или несовесност на владетелот, ниту пак за надоместување на причинета штета.судската заштита за неовластено смеќавање или одземање на владението надлежниот суд ја дава во посебна брза и сумарна постапка, при што треба да кажеме дека одлуката на судот е привремена, до одлучување и донесување на конечна одлука на судот за правото на таа ствар, бидејќи во спорот за смеќавање на владение се расправа само за постојаната фактичка состојба (за последната мирна состојба на владението), а не за правото. Надлежниот Суд со својата доесена одлука ја заштитува само последната состојба (фактичка состојба) на владение од на останатото попречување или смеќавање, заштитувајќи ја на тој начин постоечката власт на стварта и на сопственоста само привремено, а во никој случај дефинитивно. 73 Судот може да одреди и привремени мерки доколку смета дека може за некоја од странките да настане ненадоместлива штета или да дојде до противправно оштетување на стварта на која е воспоставено владение.заштита на владението може да бара и посредниот владетел, кога непосредниот владетел нема да презема правна заштита на владението, но само доколку смеќавањето или пак попречувањето на владението не го направил непосредниот владетел односно сопственик, ако за одлучувањето на тоа барање би било неопходно да се расправа за нивниот конечен правен однос. Судска 73 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

46 заштита поради неовластено смеќавање или пак одземање на совладението може да бара и секој совладетел од секое друго лице, а од другите совладетели врз стварта само доколку потполно го исклучиле од дотогашното совладение или битно му го ограничиле или оневозможиле дотогашниот начин на извршување на фактичката власт врз стварта. Судска заштита поради неовластено повредување или одземање на владение има овластување да бара и секој наследник на владението што од оставителот преминало на наследниците. 74 Ако со одреден објектот на владението има право да управува врз основа на овластување извршител на тестамент или управител на оставината, тогаш тој во целост е овластен да бара правна заштита на владението и на сопственоста кое од оставителот преминало на наследникот на сопственоста, односно на наследниците. Со тоа не се допира во правото на секој од наследниците или сонаследниците на заштита, но со тоа да може да бара поврат на одземенотовладение, само спрема извршителот на тестаментот или управителот на оставината.најчесто утврдувањето на право на владение се остварува пред суд, но постои можности и пред друг надлежен орган независно од траењето и резултатот од постапката за заштита на владението поради смеќавање.карактеристично е да се каже дек Утврдувањето на ова право се бара со посебна тужба пред надлежен суд, пред како и за време на траењето на постапката односно процесот за смеќавање на владение. Доколку во врска со оваа тужба се прифати или пак усвои тужбеното барање, фактички ќе го одлучи барањето по овој предмет за заштита на владението или заштита на сопственоста. 75 Со законот за сопственост и други стварни права е предвидена и дозволена таканречена самопомош за држателот на стварта против она лице што неовластено го вознемирува или му го одзел владението, под услов опсноста да е непосредна, само помошта да е потребна и начинот на нејзиното извршење да им одговара и да им е во прилог на приликите во кои постои опасност. За да може да се применува самопомошта треба да бидат исполнети и одредени услови: 76 - Да има да постои некоја опасност, самопомошта мора да биде нужна и начинот на нејзиното вршење да им одговара на приликите во кои постои опасност. 74 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

47 - Опасноста е непосредна доколку временски непосредно почнала или започнала но и сеуште трае кога е во прашање вознемирување, а во случај на целосно одземање на владението и на сопственоста да се работи за одземено владение или пак се уште трае процесот на одземањето. - за самопомошта да биде нужна треба да биде неопходно потребна да престои блиска опасност и настанување на ненадоместлива штета. - Начинот на нејзиното извршењување да им одговара на зададените приликите во кои постои опасност. Карактеристично е да се каже дека ова е еден вид потребна одбрана на свое право како и самопомошта но и соодветна на односот ТУЖБИ ЗА ЗАШТИТА НА ПРАВОТО НА СОПСТВЕНОСТ 5.1. Сопственичка тужба за поврат на стварта Член 156 од ЗСДСП содржи одредби за сопственичката тужба за враќање на стварта, било да е таа движност, или недвижност, со која е определено дека, сопственикот може со тужба да бара од оддржателот враќање на стварта која е индивидуално определена. Сопственикот мора да докаже дека врз стварта чие враќање го бара има право на сопственост, како и дека стварта се наоѓа во фактичка власт на тужениот. Правото на поднесување тужба од ставот 1 на овој член никогаш не застарува 2) предметот да е во власт на тужениот и 3) утврдување на идентитетот на предметот. Тужителот мора да докаже дека правото на сопственост го стекнал на еден од начините кој се содржи во членовите од ЗСДСП. Докажувањето на сопственоста, често може да биде многу тешко доколку нема јавни исправи за тоа, па од таа причина, според ЗСДСП стекнувањето од претходниците на тужителот може наназад да запре на оној момент кога се исполнети условите за одржувачка според членовите од ЗСДСП.Доколку станува збор за недвижност запишана во јавна книга сега во катастарот устроен според Законот за премер, катастар и запишување на правата на недвижностите (ЗПКЗПН) од 1986година, или според Законот за катастарот на недвижности од 2008 година, доволно е кон тужбата да се прикачи имотен лист.тужителот мора да докаже дека предметот се наоѓа во фактичка власт на 77 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

48 тужениот. Доколку тужениот тврди дека предметот го држи во име на друго лице (именување на претходник номинатио, лаудатио ауцторис), тогаш настапува процесната ситуација од член 198 од ЗПП, т.е. на почетокот на оваа расправа, наместо тужениот, може да стапи во процесот именуваниот претходник, а доколку тој не сака да го стори тоа тужениот не може да се противи да влезе во процесот. 78 Тужителот мора да го докаже идентитетот на предметот чие враќање го бара. Доколку станува збор за недвижност која е запишана во катастарот, тужителот мора истата да ја означи со катастарските ознаки, мери како и граници. Со посебата тужба за поврат на предметот, тужителот може да ги изнесе и барањата содржани во член од ЗСДСП, односно. и барања за плодовите, собрани т.е несобрани или пак надомест на штета сторена врз предметот, или со задржување на истото итн., а тужениот пак, може да истакне барање според истите одредби, за надоместок на трошоците како издатоци кои ги стекнал во врска со истиот предмет. 79 Во теоријата на правото е утврдено дека тужениот, против тужбено барање за сопственост може да ги истакне следниве три вида на приговори: 80 - приговори со кои се негира тужбеното барање (на пример, времето за одржувачка поминало, правниот основ на стекнувањето не е полноважен, се работи за друг предмет, а не оној што тужителот го означил во тужбата и сл.) или - приговори со кои се укинува тужбеното барање (на пример, дека тужениот стекнал право на сопственост врз предметот по пат на одржувачка или пак дека предметот го купил од самиот тужител - еџцептио реи вендите ац традите и сл.) или - приговори кои го одложуваат тужбеното барање (на пример, тужениот со договор за наем или закуп го добил предметот од тужителот, а договорениот рок се уште трае, или дека има право на службеност врз основа на кој тужениот може да го држи предметот, или дека тужениот го држи овој предмет врз основа на право на задржување - од член , 728 и др. од Законот за облигационите односи - ЗОО или член 157 став 6 од ЗСДСП и сл.) Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 2 79 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 3 80 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 4 81 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 4 48

49 5.2. Тужба од претпоставената сопственост (Actio publiciana) За тужбата од претпоставената сопственост (Actio publiciana) одредбите се содржат во член 160 од ЗСДСП, според кои, лицето кое се здобило со индивидуално определена ствар врз правна основа и назаконит начин, а не знаело и не можело да знае дека не станало сопственик на стварта(претпоставен сопственик), има право да бара нејзино враќање и од совесниот држател кај кого оваа ствар се наоѓа без правна основа или по послаба основа.кога две лица се сметаат за претпоставени сопственици на иста ствар, посилна правна основа има лицето кое стварта ја стекнало товарно во однос на она лице, кое стварта ја стекнало бестоварно. Доколку правните основи на овие лица се со ист интензитет, предност има лицето кај кое се наоѓа таа ствар. Правото за поднесување тужба од став 1 на овој член не застарува. Често пати оваа тужба во практиката е позната како сопственичка тужба, иако тужителот овде не треба да го докажува правото на сопственост, туку дека предметот чиј поврат го бара, го стекнал врз правна основа со полна важност и на начин утврден со закон, а од оправдани причини не можел да знае дека не станал сопственик. Врз основа на тоа, тужителот мора да докаже дека има квалификувано владение, т.е. дека тоа е законско, совесно или пак вистинито. Според член 179 од ЗСДСП, владението е законско само доколку владетелот има полноважна правна основа за владение, а вистинско или мирно е ако не е добиено со сила, измама или пак одреден вид на злоупотреба на довербата. Владението во суштина е совесно доколку држателот не знае, или пак не можел да знае дека нема икаква правна основа да врши фактичка власт директно врз стварите. Совесноста на владението се претпоставува. Следствено, за разлика од тоа сопственичката тужба, овде отпаѓа докажувањето на правото на сопственост,но останува за докажување тоа дека предметот се наоѓа исклучиво во владение на тужениот, и дека предметот исклучиво треба да биде позициоиран односно идентификуван. 82 Од самиот состав на оваа тужба, произлегува дека кај овие спорови во суштина се работи за спротивставени правни основи на владението на две лица, од кои секое тврди дека има појака правна основа на своето владение. Тој правен судир ЗСДСП го решава со одредбата член 160, во која ги определува правилата за тоа која правна 82 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 49

50 основа е посилна, која одредба меѓутоа не е целосна. Така, врз основа на одредбите од делот 372 и 373 од австрискиот граѓански законик, послаба правна основа има доколку тужениот не може да докаже никаква правна основа на своето владение, или предметот го владее на незаконит начин или не може да покаже никаков претходник, односно покажува претходник кој е сомнителен итн.во оваа парница,тужениот може да ги истакне сите приговори кои ги поседува и кај реивиндикационата тужба, а може да го изложи приговорот дека тој се здобил со право на сопственост на предметот, на пример, дека истекол рокот за неговата одржувачка, а се исполнети и останатите претпоставки за стекнување на право на сопственост по основ на одржувачка (чл. 124,125 од ЗСДСП).Оваа тужба, често може да ја употреби и лицето кое ги исполнува условите за стекнување право на сопственост, но поедноставно му е да ги докаже претпоставките, врз основа на кои се темели оваа тужба. Кај оваа тужба можат да се поднесат и барањата за плодовите што ги дава предметот, односно и противтужба за надоместок на трошоците за предметот, согласно со одредбите од членовите од ЗСДСП Негаторна сопственичка тужба За заштита од одредено вознемирување на сопственоста на сопственикот или претпоставениот сопственик, одредби се содржани во член 161 од ЗСДСП,според кои, доколку во остварувањето на правото на сопственост, трето лице го вознемирува сопственикот или претпоставениот сопственик на друг начин, а не со одземање на стварта, сопственикот, односно претпоставениот сопственик може со тужба да бара престанок на тоа вознемирување. Во случај да со вознемирувањето од став 1 на овој член, е причинета штета, сопственикот има право да бара надоместок на штета врз основа на општите правила за надоместок на штета. Правото на поднесување тужба од став 1 на овој член не застарува. 84 Тужителот кај оваа тужба треба да докаже дека: 85 1) е сопственик односно квалификуван владетел на предметот; 83 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 5 84 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 5 85 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 6 50

51 2) постои неосновано вознемирување; 3) тужениот е оној кој го сторил вознемирувањето. Претпоставката под број 1) се докажува на начин како што е тоа изложено кај реивиндикационата тужба, односно кај публицијанската тужба. Претпоставката под 2) неоснованото вознемирување може да се врши на различни начини:преку попречување на сопственикот да го ползува својот предмет, преку извршување на некое право (како на пример, службеност на премин), кое на тужениот не му припаѓа; - преку штетни имисии (член 11 од ЗСДСП); преку постојано оштетување на предметот; преку натрупување на камења, шут, други отпадоци и слично на туѓо земјиште; преку користењена туѓ ѕид за свои потреби (ставање плакати, рекламирање и сл.), итн. 86 Претпоставката под 3) е исполнета доколку тужителот докаже дека токму тужениот е оној кој го извршил вознемирувањето. Тоа може да биде лицето кое вознемирува, но и лицето по чие барање се врши тоа, тоа може да биде и лице во чија полза е сторено тоа вознемирување и истото користа ја прифаќа. Барање по однос на тужбата т.е. Тужбеото барање овде би било позиционирано и насочено кон то а да му се наложи на тужениот да престане со вознемирувањето, заканите, престапките и.т.н., со опис во што тоа се состои, а веројатно и да му се наложи да преземе одредени мерки за да го спречи вознемирувањето во иднина. Во извесна смисла, оваа тужба може да соодветствува и со тужбата со барање да се отстрани опасност од штета (еколошка тужба) според член 143 од ЗОО. Тужениот односно лицето кое е тужено може да се брани во судот со приговори, слични како оние кај приговорите кај реивиндикационата тужба, а може да приговори и да даде исказ и дека има правна основа за тоа односно за вознемирувањето, како што е право на службеност, или договор со тужителот за определено користење на неговиот предмет и сл Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 6 87 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 6 51

52 5.4. Тужба за заштита на сосопственост, односно заедничка сопственост Според одредбите од член 162 од ЗСДСП, со сопственикот, т.е. заедничкиот сопственик, право на тужба има за заштита на правото на сопственост на целиот предмет. Врз основа на овие одредби, со сопственикот, односно заедничкиот владетел или заедничкиот сопственик има право, против трети лица, да ги поднесува сите врсти на сопственички тужби, кои претходно се содржани во овој закон и тоа: тужба за поврат на стварта член ; тужба на претпоставениот сопственик член 160; деклараторна и излачна тужба член 163; тужба поради вознемирување на сопственоста член 161; тужба за утврдување член 163; излачната тужба член 163; бришечките (брисовните)тужби член 152, а исто така и предлозите за враќање на предмет во кривичната постапка какооштетен. Сосопственикот, т.е заедничкиот сопственик, без оглед на тоа што при тоа настапува без полномошно на останатите сосопственици, т.е заеднички сопственици, доколку станува збор за враќање на предмет, ќе може да бара судот да го задолжи тужениот предметот да му го врати поединечно нему, или пак на сите владетели како и сите сосопственици, односно заеднички сопственици и покрај тоа што тие не земаат учество во парницата. Во извршувањето на ваквата пресуда, извршниот односно надлежниот суд (извршителот) ќе може да го одземе зададениот предмет од лицето т.е. од тужениот должник при извршувањето, исклучиво по барање на кој и да било сосопственик, т.е заеднички сопственик во случај тој да е спомнат во пресудата извршната исправа, без оглед на тоа што тој не учествувал во парницата, или само на тужителот и предметот ќе му го предаде на доверителот во извршната постапка во случај да некој од сосопствениците, т.е. заедничките владетели односно сопственици не побара да му биде вратен одредениот предмет, заедно со доверителот и нему. Кога се работи, пак, за негаторна тужба или за тужби со кои не се бара враќање или повторување на предметот, туку само за утврдување на некои права и правни односи, во тој случај извршувањето на таквите пресуди ќе се спроведе преку сообразување на правните состојби со изреките на пресудите на барање на кој било сосопственик, т.е заеднички сопственик спомнат во пресудата. Правата што произлегуваат од сосопственоста, односно заедничката сопственост, се содржат во одредбите од член 31 и натаму, т.е член 59 и натаму од ЗСДСП, а исто така во одредбите од овој закон за заедничката сопственост врз деловите од зградата што им служат на сите етажни сопственици, односно во 52

53 одредбите од овој закон за соседското право итн. Правото, сосопственикот да го заштити својот дел од вмешувањето на друг сосопственик,произлегува од одредбата од член 32, а правото на заедничкиот сопственик во оваа смисла а произлегува од одредбите од член 61 од ЗСДСП. 88 Врз основа на член 32 од ЗСДСП, сосопственикот има право стварта да ја држи и да ја употребува заедно со другите сосопственици сразмерно со својот дел, но притоа неповредувајќи ги правата на другите сосопственици. Сите сосопственици имаат владение врз целата ствар, но тие можат меѓусебно да одлучат за да го поделат владението врз стварта и извршувањето на сите или на некои одредени сопственички овластувања врз неа. Сосопственикот може да си располага со својот дел и без согласност на другите сосопственици. Во случај на продажба на сосопственички дел, другите сосопственици имаат право први да го купат овој дел, т.е имаат право на првенствено купување. Сосопственикот, чија сосопственичка цел и сопственички дел е повреден од друг сосопственик односно друг владетел спрема него, може да се заштити со сите тужби за заштита на владението или сопственоста уредени со ЗСДСП и тоа: 89 сопственичка тужба за поврат на стварта член ; тужба на претпоставениот сопственик член 160; тужба поради вознемирување на сопственоста член 61; деклараторна тужба член 163; излачна тужба член 163 итн Тужба за заштита на заедничката сосптвеност Врз основа на член 59 од ЗСДСП, заедничка ссопственост е сопственост на повеќе лица на неподелена ствар кога нивните делови се определиви, но не се однапред дефинирани и определени. Заедничката сосптвеност постои и во случај на здобивање имот во брачна заедница, во случај на стекнување имот во наследничка заедница, во 88 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 7 89 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 7 53

54 семејна заедница и во други случаи кои се определени со закон.со член 65 од ЗСДСП е определено дека, на заедничката сопственост се применуваат одредбите на овој закон за сосопственоста соодветно. начи, според оваа одредба и на заштитата на заедничката сосптвеност, се применуваат одредбите за тужбите со кои сосопственикот го заштитува правото на сосопственост, било кон сосопствениците, или спрема трети лица Тужба за главно мешање кај сопственички спор Врз основа на член 188 од ЗПП, лицето кое нецелосно или пак делумно а во ретки случаеви во целост бара предмет или право, за кое меѓу други или трети лица веќе тече судска парница, може пред судот пред кој тече парницата да ги тужи и двете странки со една тужба, се додека таа постапка не заврши правосилно. Со оваа тужба е уредена процесната ситуација која во теоријата на процесното право се нарекува тужба за главно мешање, а тужителот многу често, се нарекува и главен замешувач или главен интервениент, за разлика од замешувачот врз основа на одредбите од чл. 194, кој се нарекува спореден замешувач или спореден интервениент. Но, не е во ред, кога во судските одлуки се користат овие изрази, затоа што тие и не се законски определени и треба да се настојува во судските одлуки да се употребува законската терминологија. 91 Значи, во оваа парница тужител е лицето кое делумно или во целост бара предмет или право за кое меѓу други лица веќе тече парница, а тужени во оваа парница ќе бидат лицата меѓу кои парницата веќе тече за истиот предмет или право, без оглед на тоа каква е нивната улога во таа парница. Ова е случај во кој настанува сопарничарство според посебна одредба од ЗПП - в. чл. 186 ст. 1 т. 3, а не според општите одредби од чл. 186, за сопарничарството. Во ваков случај се работи за нужно сопарничарство, затоа што со тужбата мора да бидат опфатени и тужителот и тужениот во другата парница, а не само едниот од нив. Не се исклучува и можноста да се поднесе и тужба само против оној кој го држи предметот, но, за неа важат сите својства како и за секоја тужба, по однос на месната надлежност, вредноста на предметот на спорот и сл., но не важи атракцијата на месната и стварната надлежност и сл. 90 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 7 91 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр 7 54

55 5.7. Тужба за утврдување право на сопственост Врз основа на член 177 од ЗПП, (1) тужителот односно лицето кое тужи може во тужбата да бара надлежниот суд само да го утврди постоењето, т.е непостоењето на некое право или правен однос, или вистинитост т.е невистинитост на некоја исправа. Ваква тужба може да се поднесе кога тоа е предвдено со посебни прописи, кога тужителот има свој личен и правен интерес судот да го утврди постоењето, т.е непостоењето на некое право или правен однос, или вистинитост, т.е невистинитост на некоја исправа пред пристигнувањето на барањето за чинење од истиот однос, или кога тужителот има друг правен интерес за поднесување на тужба од ваков вид. Ако одлуката за спорот зависи од тоа дали постои или не постои некој правен однос кој во текот на парницата станал спорен, тужителот може покрај постојното барање да истакне и тужбено барање судот да утврди дека постои таков однос, или дека не постои,доколку судот пред кој тече парницата е надлежен за такво барање. Истакнувањето на барање во смисла на одредбата на ставот од овој член нема да се зема предвид како преиначување на тужбата.тужбата за утврдување, деклараторната тужба е таков вид на тужба со која се бара утврдување на постоењето т.е непостоењето на некое право или правен однос, или вистинитост, односно невистинитост на некоја исправа. Значи, со неа не се бара тужениот да биде задолжен нешто да стори, трпи или пропушти, или пак, еден правен однос да се преобрази во некој друг правен однос. 92 Позитивната тужба за утврдување се однесува на некој правен однос, чие постоење се бара надлежниот суд да го утврди. Правен однос е односот меѓу две лица кој е регулиран со определен пропис, како на пр., некој договор од облигационото право, или пак однос на лица во врска со некој предмет, на пр., право на сопственост врз извесен предмет и сл. Доколку пак правото на тужителот веќе е повредено, тој не може да поднесе тужба за утврдување, туку ќе поднесе тужба за осуда, кондемнаторна тужба - в. ст. 2 од овој член.од тужбите за утврдување право на сопственост, посебен интерес будат оние кај кои постои вонкнижно стекнување на правото на сопственост, затоа што при ваквите стекнувања, се додека Публицијанскиот сопственик своето право на сопственост не го запише во катастарот на недвижностите, според Законот за катастарот на недвижностите од 2008 година (објавен во,,сл.весник на РМ,, бр. 40/08), 92 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост стр. 8 55

56 тој ќе мора со тужба да бара утврдување на неговото право на сопственост, кое е стекнато вонкнижно, односно без запишување во катастарот на недвижностите,со исклучок на случаите кога правото на сопственост вонкнижно е стекнато со одлука на суд или другдржавен орган. Дефинитивното стекнување на правото на сопственост во овие случаи и без разлика на тоа што тоа не е запишано во катастарот на недвижностите, може да стане само доколку се исполнети законските одредби за стекнување права на сопственост врз основа на одржувачка (чл ). Во овие случаи правото на сопственост се стекнува врз основа на самиот закон (чл. 113). Со оглед на тоа, а и имајќи ги предвид специфичностите во нашата земја, ќе биде извршено подетално елаборирање на одржувачката, како начин на стекнување на правото на сопственост на недвижности и без разлика што тоа не е запишано во катастарот на недвижности. Но, постојат и други случаи кога правото на сопственост на недвижности се стекнува врз основа на самиот закон и без запишување во катастарот на недвижностите. 93 Тоа се случаите кога се работи за: 94 а) градење врз туѓо земјиште без добиена согласност на сопственикот б) напуштено корито на водотек в) создавање на остров г)напуштена недвижност, кога таа преминува во сопственост на Република Македонија д) стекнување со наследување ѓ) стекнување со одлука на државен или друг орган Независно од ова, во правниот живот има и случаи кога одредено лице стекнува права врз одредена недвижност, кои права не можат да се определат како право на сопственост, од причина што ним им недостига или легалноста, или пак се работи за привремени објекти,или пак можеби за објекти во градба, кои не се запишани во катастарот на недвижностите се додека не бидат дадени во употреба. Вакви случаи на стекнување права на недвижности, може да се наречат како права слични на правото на 93 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 94 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 56

57 сопственост на недвижност, затоа што нивните иматели во сепак уживаат правна заштита, како и носителите на правото на сопственост. 95 Во сите претходно наведени случаи станува збор за вонкнижно стекнување, односно за стекнување на правото на сопственост и слични права на недвижности на него и без нивно запишување во катастарот на недвижности. При ова карактеристично е да напоменеме дека се има предвид и одредбата од член 113, под наслов,,стекнување врз основа на закон,, со која е пропишано следното:,,според закон правото на сопственост се стекнува со создавање на нова ствар, со мешање и спојување, со градење на земјиште, со одржување, со одвојување на плодовите, со стекнување сопственост од несопственик, со окупација, со припојување и таложење, со промена на корито на водотек и создавање на остров и во други случаи определени со закон..овде ќе бидат опфатени ситуациите кои се однесуваат само на стекнувањето на правото на сопственост на недвижностите Стекнување право на сопственост на недвижност со одржувачка Одржувачката претставува начин на стекнување на правото на сопственост на одредена недвижност исто така и подвижни ствари со квалификувано владение на одредена ствар во текот на извесно време пропишано со закон. Така на пример со одредбите од член 124 е пропишано следното:,,совесниот и законит држател на подвижна ствар, на кој друг има право на сопственост, стекнува право на сопственост на таа ствар со одржувачка по истекот на време од три години.совесниот и законит држател на недвижна ствар на која друг има право на сопственост,стекнува право на сопственост на таа ствар со одржувачка, по истекот на време од десет години. 97 Совесниот држател на подвижна ствар на кој друг има право на сопственост, стекнува право на сопственост на таа ствар со одржувачка, по истекот на време од десет години. Совесниот држател на одредена недвижна ствар, на која друо лице има право на сопственост, стекнува право на сопственост на таа ствар со одржувачка по истекот на време од 20 години. Наследникот станува совесен држател од моментот на 95 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 96 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 97 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 57

58 отворањето на наследството и вослучај кога оставителот бил несовесен држател, а наследникот т.е. лицето кое наследува тоа не го знаел ниту можел да го знае, а времето на одржувачката почнува да тече од моментот на отворање на наследството со цел стекнување на сопственост,,. 98 Од горните одредби без сомнение произлегува дека одржувачката, како институт кој води кон стекнување на правото на сопственост, претпоставува одредена фактичка состојба, која, по истекот на одредено време, треба да биде усогласена со правната состојба на начин што ќе биде преиначена во субјективно право. Тоа е постулат на начелото на справедливоста и на начелото на сигурност во правниот промет. Покрај тоа, одржувачката дава можност да се избегне долготрајното и тешко, понекогаш и неможно докажување (пробатио диаболица) на тоа дека, претходниците на стекнувачот(узукапиентот) биле легални сопственици на односната ствар, па тоа докажување да се развлече наназад во недоглед. Од таа причина уште во Римското право, одржувачката, под име,,усуцапио,, била позната како начин на стекнување на квиритската сопственост, а потоа прифатена во сите правни системи, засновани на традициите, рецепцијата на Римското право.со оглед на цитираните одредби од член 124, како и на други одредби од ЗСДСП, претпоставки за стекнување на правото на сопственост со одржувачка се: 99 1) лицето да поседува способност за да може да стекне право на сопственост со одржување 2) способност на стварта да може да биде предмет на одржувачката 3) квалификувано владение и 4) владението на стварта да биде остварувано во текот на времето пропишано со закон. Според ЗСДСП секое физичко и правно лице има способност да стекне право на сопственост. Па така, со одредбата од член 2 е пропишано дека,,право на сопственост можат да стекнуваат сите домашни и странски физички и правни лица, вклучувајќи ја и државата и единиците на локалната самоуправа, под услови и на начин предвидени со овој и друг закон,,.следствено од ова произлегува дека, по однос на физичките лица, не е од суштинско значење дали тие поседуваат и деловна способност, што значи дека и 98 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 99 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 58

59 малолетно лице (пр. во ситуација на наследување, па и со држење на стварта преку својот законски пропишан застапник, односно старател може да стекне право на поседување односно сопственост на одредена ствар или материјално добро со одржувачка.способност на стварта да може да биде предмет на одржувачка. И покрај тоа што ова не произлегува од одредбите од член 124, сепак, од останатите одредби од ЗСДСП без сомнение произлегува дека предмет на стекнувањето право на сопственост со одржувачка не можат да бидат ствари, кои не може да бидат објект на правото на сопственост на други лица освен на државата, т.е ствари кои не се во промет. Па така, во овие случаи, затоа што на тие ствари не може да се стекне право на сопственост со правно дело, вакво право не може да се стекне ни со одржувачка Квалификувано владение Од одредбите кои произлегуваат од член 124 се кажува дека право на сопственост со одржувачка може да стекне совесен и законит држател, т.е совесен држател на одредена ствар. Од овде произлегува дека владението на одредена ствар треба да биде совесно и законито, или пак само совесно, за тоа да може, по истекот на пропишаното време, кое е законски одредено да доведе до стекнување право на сопственост со одржувачка. И покрај тоа што во член 124 се зборува за држател на стварта, во секој случај се има во целоссен предвид тоа треба да биде било кој држател, туку оној држател кој има самостојно владение на стварта. Во контекст на ова треба да се има предвид одредбата од член 125 став 1, со која, меѓу другото е пропишано дека времето за одржувачка започнува да тече оној ден кога држателот стапил во владение на стварта. Владението на стварта да биде остварувано без прекини во текот на времето пропишано со закон. Со одредбите на законот од член 125, под наслов,,пресметување на времето за одржувачка,,, пропишано е следново:,,времето кое е потребно за одржувачка започнува од моментот кога држателот стапил во владение на стварта, а завршува со истекот на последниот ден од времето кое е потребно за одржувачка. Во времето потребно за одржувачка се смета и времето за кое претходниците на сегашниот држател ја имале стварта како совесни и законити држатели, т.е како совесни држатели. Врз прекинот, т.е застојот на одржувачката, ќе бидат применети 100 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 59

60 одредбите за прекинот, т.е. застојот на застареноста на побарувањата,,.врз основа на тоа, во случај да се работи за совесен и законит држател на недвижна ствар, правото на сопственост со одржувачка се стекнува по истекот на време од десет години, а доколку се работи само за совесен држател, правото на сопственост на недвижна ствар со одржувачка се стекнува по истекот на време од 20 години (в. чл. 124). Врз основа на ова, треба да се има предвид одредбата од член 29 од Законот за основните правносопственосни односи од 1980 година (ЗОСПО) (објавен во,,сл. весник на СФРЈ,, бр. 6/80), според која на предмет во општествена сопственост, права на сопственост не можат да се стекнат со одржувачка. Но, треба да се има предвид дека со Амандманот 59 на Уставот на СРМ којшто беше прогласен на година, пропишано е дека во СРМ се гарантираат сите форми на сопственост како и дека сите форми на сопственост се рамноправни. Од друга страна пак, со Уставот на Република Македонија кој е прогласен на ден година, општествената сопственост како таква воопшто не се споменува, туку се предвидува постоење само право на сопственост. 101 Според тие одредби, може да се смета дека одредбата од член 29 од ЗОСПО изгубила правна сила на година, т.е најдоцна на година, и од овие датуми може да се смета дека рокот за одржувачка и врз средства во општествена сопственост кога станува збор за владение воспоставено уште пред овие датуми, започнува да тече почнувајќи од тие датуми, а пак времето на владението воспоставено пред тие датуми не може да почнува да се смета во рокот пропишан со одредбите од член 124 од ЗСДСП. Правното дејствије на стекнувањето на правото на сопственост т.е. сопственоста со одржувачка, се базира во тоа што стекнувачот не го изведува своето право од правото на претходникот, ами неговото стекнување е оригинерно, изворно и не зависи од правото на неговиот претходник или претходниот сопственик. Тој се стекнува со правото така како што ја владеел стварта, без оглед на тоа дали на неа постоело некое туѓо субјективно право или не постоело такво право. Правното дејство на одржувачката настапува по сила на самиот закон (в. чл. 113), со истекот на рокот за одржувачка пропишан со член 124 и 125. Од овој ден му престанува правото на сопственост на лицето кое до тој момент се сметало за сопственик. Но, одржувачката има ретроактивно дејство: со истекот на законскиот рок држателот станува сопственик, ама неговото право за сопственост започнува од оној момент кога 101 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 60

61 го стекнал владението кое доведува до одржувачка. Ова ги има следните дејства: а) плодовите и цела корист што потекнуваат од стварта, од тој момент кога држателот се стекнал со квалификуваното владение, се дел од него односно му припаѓаат нему без секаков надомест; б) располагањата што ги презел држателот се конвалидираат, и обратно - располагањата преземени од претходниот сопственик губат правна важност; в) правото на сопственост се стекнува вонкнижно, односно пред запишувањето во катастарот на недвижности на Република Македонија, а пак пресудата со која се утврдува стекнувањето на тоа право, има деклараторното дејство. Па така, ако врз основа на неа се изврши упис во катастарот, тој упис не е од конститутивно значење. Но сепак, држателот кој стекнал право на сопственост со одржувачка треба што е можно поскоро, во интерес за себе, да го запише своето право на сопственост во катастарот на недвижностите, затоа што можат да го погодат последиците од одредбата од член 155 став 2 од ЗСДСП, која овде може да биде применета по пат на аналогија. Така, со член 155 став 2 е пропишано следното: 102 Одржувачката судот не ја зема предвид по службена должност. Па, доколку држателот кој стекнал право на сопственост со одржувачка, е тужен за предавање на стварта, тој може да се брани со приговор дека стекнал право на сопственост со одржувачка, или во истата оваа парница да поднесе противтужба за утврдување на правото на сопственост стекнато со одржувачка. Имајќи го предвид тоа што при стекнувањето на правото на сопственост со одржувачка нема соодветна исправа како правен основ за запишување на правото на сопственост (освен кога врз основа на член 50 од ЗГЗ/08 е донесено решение на надлежниот орган на државната управа), правото на сопственост на недвижноста таквиот стекнуваач ќе може да го завери во Катастарот на недвижностите врз основа на пресуда, со која е потврдено дека стекнал право на сопственост со одржувачка. Стекнувачот на правото на недвижност со одржувачка, за да издејствува пресуда со која ќе биде утврдено дека го стекнал тоа право, треба да поднесе тужба за утврдување врзоснова на член 177 од Законот за парничната постапка (ЗПП), со тоа што неговиот правен интерес за ваква тужба се состои во тоа што пресудата ќе му користи како правен акт за да го запише стекнатото право на сопственост во Катастарот на недвижностите. Во оваа парница, тужено ќе биде лицето кое е запишано во Катастарот на недвижностите како носител на правото на сопственост на таа недвижност, но доколку не постои јавна исправа за правното дело 102 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 61

62 врз чија основа стекнувачот се здобил со квалификувано вледение на недвижноста, ќе биде потребно во тужбата да биде вклучено и лицето од кое стекнувачот ја стекнал таа недвижност. Се наметнува прашањето дали со тужбата ќе се бара лицето кое е запишано во Катастарот на недвижностите да биде задолжено да трпи, врз основа на донесената пресуда, да биде ибришано и на негово место - како носител на правата врз односната недвижност, да биде запишано лицето кое тужи како стекнувач на аследството односно недвижноста по основ на одржувачката. 103 Поради спречување на располагањата на личноста т.е. лицето кое е запишано во Катастарот на недвижностите на Република Македонијакако носител на правото на сопственост, стекнувачот на правото на сопственоста односно на правото на сопственост на недвижноста може, согласно Законот за обезбедување на побарувањата (ЗОП), да предложи во тужбата, па и пред поднесување на тужбата (чл. 30 од ЗОП) судот да дозволи привремена мерка, согласно член 35 и 36 од ЗОП, да му се забрани на тоа лице отуѓување и оптоварување на односната недвижност со прибелешка на забраната во Катастарот на недвижностите. На тој начин не само што се спречува располагањето од страна на тоа лице, туку и евентуалниот наводен стекнувач на правото на сопственост на на наследството т.е. недвижноста по било која основа, па и на други права на таа недвижност, например право на одреден залог, ќе се смета за несовесен стекнувач и таквото стекнување ќе може да се побива согласно со одредбите од ЗОО, ЗСДСП и ЗКН Тужба поради вознемирување на сопственоста actio negatoria Во законот за сопственост е предвидено дека заштитата на правото на сопственост не е само тогаш кога тоа е повредено правото на сопственост на тој начин што на сопственикот или претпоставениот сопственик му е одеземена стварта, туку и тогаш кога нив,,трето лице неосновано ги вознемирува,,на друг начин. Во тој случај, тие со тужба можат да бараат да,,престане вознемирувањето.,,ако во остварувањето на правото трето лице го вознемирува сопственикот или претпоставениот сопственик на друг начин, а не со одземање на стварта, сопственикот, 103 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 104 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 62

63 односно претпоставениот сопственик може со тужба да бара да престане со тоа вознемирување (член 161, ЗСИДСП). 105 Тужбата со која се бара престанување на тоа вознемирување е позната како негаторна тужба. Името е добиено уште во римското право, во кое таа тужба сопственикот ја поднесувал кога некое лице сакало неосновано да стекне некое права на ствар на која сопственикот имал право на сопственост, а сопственикот со поднесувањето на таа тужба ги негирал претензиите на тоа лице. Значи, овде правото на сопственост не се доведува во прашање, ниту пак стварта се одзема од владение на сопственикот. Ако правото на сопственост не е ограничено со вознемирување во неговото користење или со претензии за некое ограничено право на стварта (на пример, службеност), ова право се повредува на некој начин. Негаторна тужба може да биде поднесена и од сопственикот, а тоа значи тужител може да биде и претпоставениот сопственик. Негаторна тужба може да биде поднесена против она трето лице, кое, непосредно го вознемирува сопственикот или претпоставениот сопственик на друг начин, а не со одземање на стварта. Во прв ред тоа е лицето кое само го врши вознемирувањето преземајќи соодветни дејствија кон тоа. Но, тоа исто така може да биде и лицето по чиј налог се врши вознемирувањето (на пример,) работодавачот му дава налог на работникот да презема соодветни дејствија со кои се врши вознемирувањето. Притоа, третото лице може да биде тужен доколку вознемирувањето што го врши е неосновано. Доколку тоа лице вознемирувањето го врши основано, против него тужителот не може да успее во спорот. Значи, тужениот има можност да го штити своето право со докажување на правниот основ за неговото постоење. Тужениот, на пример, ќе докаже дека има право на службеност врз туѓата ствар. Дејствијата со кои трето лице неосновано може да го вознемирува сопственикот или претпоставениот сопственик се мошне разнообразни. Тие можат да бидат насочени кон попречување на сопственикот да ја употребува или да ја користи својата ствар (на пример, да го употребува својот автомобил или да го користи своето земјиште). Тие може да бидат насочени и кон соодветна претензија на трето лице да врши некое право (на примет, право на службеност) што ја оптоварува стварта на сопственикот, иако тоа лице нема основа за вршење на тоа право. Дејствијата на неосновано вознемирување 105 Беловски В. Заштита на правото на сопственост Компанија Д-р Беловски - Друштво за интелектуални услуги и менаџмент консалтинг, Скопје

64 можат да бидат и негативни, да се состојат во пропуштање трето лице да стори нешто што било должно да стори. Дејствијата може да се состојат и во фрлање камења, смет, земја или шут на соседно земјиште, во неовластено сидање преку границите на соседно земјиште, во заорување браздата на соседно земјиште, во пуштање стока на соседно земјиште, во поткопување на своето земјиште со кое се нарушува стабилноста на соседовото земјиште, во поставување реклама врз туѓ sид, а особено во различни видови штетни имисии (пренесување на чад, непријатни миризби, топлина, саѓи, потрес, бучава, истекување на отпадни води и слично, член 11 од ЗСИДСП) и други дејствија. 106 Тужителот кај оваа тужба треба да докаже дека: 107 Е сопственик односно квалификуван владетел на стварта; Постои неосновано вознемирување и; Тужениот е тој кој го извршил (врши) актот на вознемирување. Со негаторската тужба може да се бара заштита на правото на сопственост од вознемирување само доколку тоа е неосновано, а тоа значи доколку третото лице нема правна основа за преземање на дејствието со кое вознемирувањето се врши. Меѓуто, ако лицето кое го врши вознемирувањето има правна основа за тоа (на пример, тоа има право на службеност или склучило договор за закуп со сопственикот на стварта), вознемирувањето е основано и со него правото на сопственост не е повредено. Тужбеното барање овде би било насочено кон тоа да престане вознемирувањето, односно да му се наложи на тужениот да престане со вознемирувањето, со опишување во што се состои тоа, а евентуално и да му се наложи да преземе определени мерки за да го спречи вознемирувањето во иднина. Во извесна смисла, ова тужба може да кореспондира и со тужбата да се отстрани опасност од штета (еколошка тужба) според член 143 од ЗОО). 106 Беловски В. Заштита на правото на сопственост Компанија Д-р Беловски - Друштво за интелектуални услуги и менаџмент консалтинг, Скопје Беловски В. Заштита на правото на сопственост Компанија Д-р Беловски - Друштво за интелектуални услуги и менаџмент консалтинг, Скопје

65 5.11. Заштита на правот на сопственост во стечајна постапка Карактеристика на стечајната постапка е што таа има за цел колективно намирување надоверителите на стечајниот должник, преку ликвидација (впаричување) на должниковиот имот и распределба на остварените средства (приходи) на доверителите (член 3 од ЗСт), доколку во случај не биде договорен или склучен посебен договор за порамнување. Во врска со намирувањето карактеристично е да кажеме дека стечајните доверители според своите побарувања се категоризираат во групата исплатни редови, со тоа што стечајните доверители од ист исплатен ред се намируваат сразмерно на големината на своите побарувања и истите имаат право на пребарување - потрага на испратената стока што должникот не ја презел (чл. 125 и други). Претходно беше истакнато дека колективното намирување на доверителите на стечајниот должник се врши преку впаричување - ликвидација на должниковиот имот и распределба на остварените средства на доверителите. Меѓутоа, може да се каже дека има случаеви каде може да се случи, во времето на отварањето на стечајот кај лицето односно должникот да се најдат предмети кои не се негови, така што доверителите не можат да ги наплатат своите побарувања преку впаричување на тие предмети. Поради тоа, со одредбите од член 125 став 1 и 3 од ЗСт е пропишано следното: (1 Лице кое врз основа на некое свое стварно или лично право може да докаже дека некој предмет не спаѓа во стечајната маса, не е стечаен доверител. Неговото право на издвојување на предметот ќе се утврдува според правилата што важат за остварување на тие права надвор од стечајната постапка. Ако правото на лицето од став 1 на овој член е запишано во јавна книга, стечајниот должник мора да докаже дека предметот на кој тоа право се однесува спаѓа во стечајната маса. 108 Со одредбите, пак, од член 127 од ЗСТ, под наслов,,надомест за излачни права,, е пропишано: 109 Ако не се исполнети условите од став 1 на овој член, излачниот доверител може како стечаендоверител да бара надомест за претрпена штета ако предметот е неовластено отуѓен пред отворањето на стечајната постапка,,.што се однесува пак до 108 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 109 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 65

66 процесот и до постапката како и правните средства со кои ќе се остварува излачното право, од одредбата од реченица 2 од став 1 од член 125 од ЗСт, дека правото на издвојување ќе се утврдува според правилата што важат за остварување на тие права надвор од стечајната постапка, произлегува дека, доколку стечајниот управник не го признае тоа право, треба да се води парница, т.е. излачниот доверителот да поднесе посебна и соодветна тужба. Ова значи дека активно легитимиран на поднесување на таква тужба би бил излачниот доверител кој истакнува право на издвојување, а пасивно легитимиран би бил должникот кој е во стечај, застапуван од стечајниот управник. Меѓутоа, ЗСТ, во ставот 3 од членот 125, предвидува и ситуација во која овие субјекти би се нашле во обратна позиција. Имено, со таа одредба е пропишано дека, ако стварното или личното право на излачниот доверител е запишано во јавна книга, стечајниот должник, мора да докаже дека предметот на кој тоа право се однесува, спаѓа во стечајната маса. Секако треба да потецираме оваа околност дека предметот спаѓа во стечајната маса, стечајниот должник, преку стечајниот управник, може да ја истакне и со приговор против поднесената тужба на излачниот доверител, но може и самиот да поднесе тужба со барање да се потврди како и прецизно утврди дека правото на сопственост, или другото право, врз тој предмет му припаѓа на стечајниот должник. 110 Во таков случај, пасивно би било легитимирано лицето на чие име е запишано тоа право, а кое вонсудски не му го признава правото на стечајниот должник. Во судската практика, до донесувањето на ЗСT, е изразено правно стојалиште дека судот, ако утврди дека е основано барањето на лицето кое бара излачување на пред-мет од стечајната маса, со пресуда ќе наложи предавање на предметот на тужителот, а нема да се ограничи само на утврдување на побарувањето Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 111 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 66

67 5.12. Заштита на сопственост во кривична постапка Со чл. 97 од ЗКП ( пречистен текст) е пропишано следното: 112 Имотно-правно барање што настанало поради извршување на кривично дело ќе се расправи по предлог од овластените лица во кривична постапка, ако со тоа не би се одолжувала значително оваа постапкаимотно-правно барање може да се однесува на надомест на штета, на враќање предмети или на поништување на определена правна работа. Имотно-правното барање од ставот (2) на овој член, во случај на осигурување, оштетениот може да го поднесе и спрема осигурително друштво,,. Со чл. 98 од ЗКП е пропишано дека предлог за остварување на имотно-правно барање во кривична постапка може да поднесе лице кое е овластено да го остварува таквото барање во спор. Според чл.103 од ЗКП, ако имотно-правното барање се однесува на враќање на предмет а судот ќе установи дека предметот му припаѓа на оштетениот и дека се наоѓа кај обвинетиот или кај некој од учесниците од кривичното дело или кај лице на кое му го дале тие на чување, ќе определи во пресудата предметот да му се предаде на оштетениот. Според чл. 107 став 2 од ЗКП, ако повеќе оштетени се спорат за сопственоста за предметите, ќе се упатат на спор, а судот по кривичната постапка ќе определи само чување на предметите како привремена мерка за обезбедување. Од овие одредби може да се заклучи дека имотно-правното барање за враќање на предмет во кривичната постапка, пред се, може да се заснова на одредбите од Законот за сопственост и други стварни права (ЗСДСП ), а може да се остварува како право на сопственост, сосопственост, заедничка сопственост, а едноставно може да се заснова и на одземање на владението. Треба да се потенцира дека треба да се има во предвид и тоа каде што одлуката на кривичниот суд за враќање на предметот на одредено лице кое води постапка, не го прејудицира прашањето за тоа дали во некој случај односно дали евентуално тој предмет не му припаѓа на друго или трето лице, кое независно од кривичната постапка може да поведе спор за правото на сопственост со барање за предавање на предметот, против лицето кај кое се наоѓа тој предмет Со ЗКП не е пропишана формата на предлогот за остварување на имотно-правното барање во кривичната постапка, меѓутоа карактеристично е да се каже дека во него мора да биде означено, меѓу другото, и : кој во случајот е е оштетен, кое но и и какво кривично дело е извршено, детален опис на одземениот предмет или катастарски ознаки на 112 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 67

68 недвижноста, докази за сопственоста на предметот и сл. Ако побарувањето преминало на друго лице според правилата на имотното право, треба да се дадат докази и за тоа преминување на побарувањето како што се : решение за наследување, договор за подарок, купопродажба, цесија, припојување на правно лице кон друго лице, спојување на правни лица и сл. Во кривичната постапка исто така, според одредбите што важат во извршната постапка, можат да се определат привремени мерки за обезбедување на имотно-правното барање што настанало поради извршување на кривичното дело. ( чл.106 од ЗКП). Такви привремени мерки можат да се определат и спрема трети лица со одредено времетраење (чл. 108 од ЗКП) Заштита на правата слични на правото на сопственост на недвижности Со член 36 од Законот за катастарот на недвижностите (ЗКН), меѓу другото важно е да потенцираме дека е пропишано да да се каже дека податоците од евиденцијата за бесправно изградените објекти и за времените објекти се издаваат како евидентен лист и лист за времени објекти, и дека тие листи не се јавни исправи врз основа на кои може да се докаже правото на недвижностите и во посебните евиденции за тие објекти не се запишуваат промените на податоците за објектите. Меѓутоа карактеристично е да напоменеме дека независно од тоа што со одредбата од ставот 4 од тој член овие евидентни законски листови, односно листовите за времени објекти не се јавни исправи врз основа на кои може да се докаже правата на недвижностите, со одредбите од членот 121 од ЗСДСП, под наслов,,градење без одобрение за градба,,, меѓу другото, е пропишано дека на градежен објект изграден без одобрение за градење градителот со самата градба не стекнува сопственост, а до легализација или рушењето на тој објект врз основа на одлука на надлежен орган ужива соодветна судска заштита која му припаѓа на сопственик, ако со законот поинаку не е определено. Во однос на тоа легализацијата на таков објект се пропишани посебни законски услови, меѓу кои се и објектот да се вклопува во урбанистичкиот план, градбата да се потврди со градење од надлежен орган и да се запише во јавната книга за запишување на правата на недвижностите. По односна тоа пак, на привремените т.е. времените објекти, со член 62-а од Законот за градење (објавен во..сл. весник на РМ,, бр. 51/05, 82/08), е 113 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 68

69 законски пропишано во кои случаеви и под кои услови општините можат да издаваат законски одобренија за поставување на привремени односно времени објекти, во кои се утврдуваат условите, начинот на поставувањето и отстранувањето на времениот објект. Во катастарот на недвижностите на Република Македонија пак, согласно цитираниот член 136 од ЗКН, таквите привремени односно времени објекти се запишуваат во листот за времени и привремени објекти и тие објекти, секако уживаат целосна правна заштита без оглед на тоа дали се запишани во катастарот на недвижностите и ако нивниот сопственик своето право не го докажува со евидентниот лист за времени објекти, туку на други начини КАТАСТАРОТ НА НЕДВИЖНОСТИТЕ За вршење на работите на востановувањето и одржувањето на катастарот на недвижностите, управувањето со геодетско-катастарскиот информациски систем, како и воспоставувањето, одржувањето и јавниот пристап до Националната инфраструктура на просторни податоци, основана е Агенција за катастар на недвижности (АКН). АКН има својство на правно лице со права, обврски и одговорности утврдени со Законот за катастар на недвижности, а за својата работа одговара пред Владата на Република Македонија. Таа работи врз основа на принципите на законитост, стручност, ефикасност, отвореност, сервисна ориентација, професионалност и одговорност за работењето и постигнатите резултати. Надлежност на АКН е: - формирање и управување со геодетско-катастарскиот информациски систем; - вршење основни геодетски работи; - вршење премер на недвижностите; - запишување права на недвижностите; - востановување и одржување на катастарот на недвижностите; 114 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 69

70 - геодетски работи за посебни намени од значење за Република Македонија, утврдени од Владата на Република Македонија; - изготвување државни топографски карти; - водење регистар на просторни единици; - воспоставување, одржување и овозможување јавен пристап до Националната инфраструктура на просторни податоци; - вршење надзор на работењето на трговците-поединци (овластени геодети) и на трговските друштва за геодетски работи. Со АКН управува Управниот одбор кој е составен од пет члена, и тоа: по еден член на предлог од Министерството за правда, Министерството за транспорт и врски, Министерството за финансии, Министерството за животна средина и просторно планирање и Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство. Стекнувње право на сопственост со градење на туѓо земјиште без согласност на сопственикот на земјиштето со градење на земјиште, според одредбата од член 113 од ЗСДСП, правото на сопственост се стекнува според закон. Всушност во вакви случаи се работи за оригинерно (изворно) стекнување на правото на сопственост, т.е. правото на сопственост не се извлекува од некое веќе постоечко право на некое друго лице, како што е случај кај деривативното (изведенето) стекнувањето на правото.меѓутоа, во ЗСДСП како да има отстапување од ова правило од член 113. Имено, со одредбите од член 116 е пропишано следното:,,сопственик на земјиште предвидено со закон или врз основа на закон за градежни објекти, стекнува право на сопственост и на градежниот објект кој го изградил земјиштето согласно со градежните прописи и со запишување на правото во јавните книги за запишување на правата на недвижностите. 115 Градителот на градежниот објектт со согласност на сопственикот на земјиштето, стекнува сопственост врз објектот под условите од став 1 на овој член. 116 За различните ситуации во врска со ова, ЗСДСП содржи подробни решенија, и тоа: Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 116 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 70

71 а) Совесен градител а сопственикот знаел за градбата (чл.117); б) Несовесен градител и совесен сопственик (чл.118); в) Градителот совесен, а сопственикот не знаел за градбата (член 119); г) Несовесен градител и несовесен сопственик (оваа ситуација не е регулирана со ЗСДСП) 6.1. Востановување на КН во постапка на конверзија Јавното излагање Со кое се внесуваат земјишните парцели кое се спроведува во Катастарот на недвижности е навистина рудиментирано. Процесот не е добро опишан во регулативите и не ги вклучува процесите на партиципација, учество на соседите и градоначалниците, кои вообичаено се дел од процесите за запишување на права на сопственост во земји со транзициони економии, кои примарно се занимаваат со приватизација на земјиштето. Во случајот со Македонија, секој сопственик на имот се повикува поединечно и истиот има можност да ги ревидира информациите, кои персоналот на ДЗГР ги внел во компјутер и по однос на истите да се изјасни дали ги прифаќа или не. Соседите не се вклучени за време на овој процес и тие не се потпишуваат на документацијата. Понатаму, во случај на конверзија на земјиште од Катастар на Земјиште во Катастар на Недвижности, во руралните области, податоците од Катастарот на Земјиште, едноставно само се префрлаат во Катастарот на Недвижности. Член 81 од Законот за Премер и Катастар, гласи за земјиштето надвор од населените места, во катастарските општини за кои во примена е катастар на земјиште, установен врз основа на извршен премер, ќе се изврши конверзија на податоците од катастар на земјиште во кататстар на недвижности. За ова земјиште не е потребно да се изврши јавно излагање. Поради неспроведување на јавното излагање при конверзија од Катастар на Земјиште, се јавува можност за внесување неточни податоци во КН, кои би можеле да ја намалат вербата на јавноста во КН. Дали ризикот од неточност би се зголемил до степен што заштитата која државата ја дава за КН би ја направила премногу ризична? Ова е тешко да се одговори, но постојат одредени преседани кои треба да се погледнат. Во Судан и Замбија, таписките регистри без 117 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 71

72 проблем беа конвертирани во регистри за запишување права, но за нив државата не нуди заштита. Во Малезија постои административен процес за конвертирање на тапискиот регистер во привремен регистер, кој со текот на времето станува комплетен. Симпсон пишува: Решение за овој проблем претставува воведувањето на привремен карактер на правото на сопственост, регистерот нема одговорност да создаде совршено право на сопственост (иако треба да стори се што е во негова можност за да го постигне тоа), туку да му послужи на сопственикот, тој да го оспори она што не го прифаќа. 118 Во јурисдикцијата на прецедентното право, привремените права на сопственост, доколку не се оспорат, се конвертираат во апсолутни права на сопственост. Сличен процес беше набљудуван во Германија по 1990 година, кога новиот Граѓански Законик за прв пат овозможи уписот во соодветниот регистер да биде единствениот прифатлив доказ за правото на сопственост на земјиште. Новите Регистри (земјишните книги - ландбуцхс) беа изработени со организирање на сите расположливи податоци во новите регистри и со нивно излагање во рок од 12 месеци. Во Баварија беше потребно да поминат 10 години за да се конвертираат вкупно 12 милиони парцели. Се чини дека персоналот на ДЗГР не е многу загрижен за процесот на конверзија. Тие сметаат дека земјиштето кое се наоѓа во Катастарот на Земјиште не е многу големо, па така можноста од појавата на потешкотии е намалена. Бидејќи тука не се врши јавно излагање, по истото не може да се поднесе управна жалба, пропишана со Член 71 од Законот за премер и катастар, но затоа записите се јавни и било кое лице кое не е задоволно од крајниот резултат, може да поднесе тужба за бришење на сопственоста во рок од три години. На сличен начин, доколку се јавиле промени во сопственичките права по собирањето на податоците во Катастарот на Земјиште, како што се на пример незапишани делби и наследства, лицата/граѓаните имаат пристап до катастарот и доволно можности да бараат корекции на истите покасно. Неодлучноста која постои кај ДЗГР за спроведување на јавното излагање е поврзано со цената и потребниот временски период. Постојните одредби, какви што се, воопшто не се добри. Консултантот го разбира приоритетот на Владата за комплетирање на КН, и земајќи го во предвид привремениот карактер на правата на сопственост (тригодишниот период, пропишан со Законот за премер и катастар, Член 55), станува дискутабилно дали е 118 John W. Bruce, Кпнсултант Студија за Заштита на Сппственичките Права и Закпнпт за Премер, Катастар и Запишуваое на Правата на Сппственпст Република Македпнија Финален Извештај дп Државнипт Завпд за Гепдетски Рабпти на Република Македпнија стр

73 соодветно да се продолжи со процесот без да се врши јавно излагање. Консултантот смета дека потребно е да се врши јавно излагање дури и во случај на конверзија. За жал, овој еднократен процес е веќе во тек, па речиси е невозможно да се смени било што во оваа фаза. Исто така, несреќна околност е неможноста да се поднесе жалба до второстепената комисија. Ако се земат во предвид судските трошоци и комплексноста на судските постапки, тогаш не е препорачливо да се има потполна верба во судските дејства или во поправката на грешки, чија цел е да извршат поправка на неправилностите во запишаните податоци. Се препорачува да се изврши измена на регулативите, со цел да се овозможи поднесок на управни жалби до Второстепената Комисија, согласно Член 71 и во случаите на конверзија. Поради непостоењето на јавно излагање, временскиот период за нивно поднесување треба да се продолжи на една година Жалби до Комисијата за решавање управни работи од втор степен По жалбите, кои се поднесени по решенијата донесени во постапка на востановување на КН, одлучува посебна Комисија. Во Член 71 од Законот за премер, катастар и запишување права на недвижности, комисијата се именува како Комисија за решавање управни работи во втор степен. Ваквиот тип на второстепени комисии постојат по сила на Законот за општо-управна постапка, 2005 година. Овој Закон ги дефинира управните акти како акти и дејствија, со кои што се решава за правата, обврските или правните интереси на странките во управната постапка, при што речиси и не се однесува на запишувањето. Член 71 од Законот за премер пропишува дека за време на катастарскиот премери запишувањето, против донесеното Решение може да се поднесе жалба до Комисијата за решавање управни работи од втор степен. 120 Првостепено, за состојбата одлучува персоналот на ДЗГР, која на терен носи првични одлуки за време на систематското запишување. Иако Член 71 не го дефинира временскиот рок за поднесување жалби против донесените Решенија до Второстепената Комисија, Законот за Општа Управна Постапка, во Член John W. Bruce, Кпнсултант Студија за Заштита на Сппственичките Права и Закпнпт за Премер, Катастар и Запишуваое на Правата на Сппственпст Република Македпнија Финален Извештај дп Државнипт Завпд за Гепдетски Рабпти на Република Македпнија стр John W. Bruce, Кпнсултант Студија за Заштита на Сппственичките Права и Закпнпт за Премер, Катастар и Запишуваое на Правата на Сппственпст Република Македпнија Финален Извештај дп Државнипт Завпд за Гепдетски Рабпти на Република Македпнија стр 51 73

74 пропишува дека рокот за поднесување жалба е 15 (петнаесет) дена од денот на доставување на решението. Комисијата е составена од 9 члена со која претседава Претседател, кој мора да биде Министер. Претседател за време на посетата на Консултантот, беше Министерот за Труд и Социјална Политика. Од петте члена во Комисијата, кои активно се посветени на својата работа во Комисијата, 4 се правници, додека 1 е геодет. Двајца од нив се дел од персоналот од ДЗГР, додека 3 члена се дел од персоналот од подрачните одделенија за премер и катастар. Другите 5 члена се од други институции. Иако законот за општа управна постпака е нов, комисиите кои ја процесираат управната тужба се дел од системот кој датира од пред 40 години. Истите често се критикувани па новиот закон од 2005 година би требало да ја поправи оваа состојба. Членовите од подрачните одделенија на ДЗГР се раководители на подрачните одделенија за премер и катастар, кои патуваат до Скопје за да земат учество на состаноците. Комисијата се состанува секоја трета недела, додека во меѓувреме членовите индивидуално ги ревидираат предметите. Жалбите ги процесира еден член, кој го разгледува предметот, а потоа дава препораки, кои дополнително се дискутираат од страна на сите членови на комисијата, што евентуално резултира со издавање наредба/налог до подрачното одделение за решавање на предметот. Комисијата не врши сослушување по однос на доставените докази, ниту пак комуницира со странките, туку работи само врз основа на записите. 121 Таа единствено комуницира со подрачното одделение, како тело кое Решението донесено од Комисијата го соопштува на засегнатите странки. Годишно се поднесуваат околку 100 предмети, од кои најголем процент се однесуваат на првични грешки кои се прават за време на јавното излагање. Голем дел од предметите се од Скопје и неговата околина, што опфаќа околу 3/4 од вкупниот број предмети. Членовите на Комисијата сметаат дека ова изнесува околу 5% или помал процент од видот на жалби кои би можеле да се примаат. Од жалби, поднесени од Декември 2002 година, во моментов во постапка се околу 800 предмети. Овој застој постои поради што еден дел од членовите не работат активно. Комисијата особено ја изрази својата загриженост по однос на зголемувањето на бројот на поднесени жалби. Во 2003 година се поденсени вкупно 800 жалби, а само до половина на 2006 година се поднесени 900 жалби. Иако не беа приложени нумерички податоци, членовите на комисијата укажаа дека најголем 121 John W. Bruce, Кпнсултант Студија за Заштита на Сппственичките Права и Закпнпт за Премер, Катастар и Запишуваое на Правата на Сппственпст Република Македпнија Финален Извештај дп Државнипт Завпд за Гепдетски Рабпти на Република Македпнија стр 52 74

75 дел од предметите кои се поднесуваат до комисијата, се разрешуваат така што Комисијата дава препорака до подрачните одделенија за премер и катастар за дејствата што треба да се преземат за нивно решавање. Ова беше препишано на големиот број на неискусен персонал, кој сега е ангажиран во рамките на кампањата за комплетирање на КН низ целата држава. Ова оди во прилог на процесот на ревизија, но тука се споменува една негативна околност; понекогаш, ревидирањето и препораките за решавање на предметите од страна на Комисијата го дава раководителот на подрачното одделение од каде потекнува самиот предмет; ова е несоодветно заради очигледни причини. Пред да се покрене судска постапка, странката поднесува жалба до Комисијата во рок од 15 дена. Странката не е обврзана да поднесе жалба до Комисијата, туку наместо тоа, по истекување на петнаесеттиот ден, како краен рок за поднесување жалби до Комисијата, може директно да покрене судска постапка. Понекогаш, одреден предмет може истовремено да се јави во постапка пред основен суд покренат како приватен спор и како предмет во управна постапка. Во ваков случај, од судот се бара да го одложи донесувањето на судското решение до донесување на решението од комисијата, и судот најчесто го прифаќа ова барање. 122 Ваквиот судски предмет се решава соодветно дури откако Комисијата ќе ги разреши административните пречки или проблеми. Против Решението, кое е донесено од страна на Комисија постои можност да се покрене жалба до Врховниот Суд. Член 71 од Законот за премер, катастар и запишување права на недвижности прецизно го објаснува правото на оспорување на запишаните права со судска постапка. Одредбата која беше додадена на Законот ПКРН во 2005 година, со која управното решение на Комисијата беше прогласено за конечно и извршно, неодамна беше отфрлена од страна на Врховниот Суд, па консеквентно, повторно се востанови правото на поднесување управна жалба до Врховниот Суд. Членовите на Комисијата, сметаат дека само околу 10% од предметите за кои се поведува управен спор против Решението од второстепената комисија пред Врховниот Суд, се решаваат во корист на поднесителот на жалбата. Во Јануари, 2007 ќе стапи на сила новиот Закон за Управни Спорови, што ќе ја промени постапката на поднесување жалби, при што, жалбите пред да стигнат во Врховниот Суд ќе бидат разгледувани од страна на Управен Суд. 36 член 70 (2) од законот за премер, катастар и запишување права на недвижности пропишува 122 John W. Bruce, Кпнсултант Студија за Заштита на Сппственичките Права и Закпнпт за Премер, Катастар и Запишуваое на Правата на Сппственпст Република Македпнија Финален Извештај дп Државнипт Завпд за Гепдетски Рабпти на Република Македпнија стр 53 75

76 донесување решение кое содржи податоци за недвижностите, означување на правата на недвижностите и на носителите на тие права стварни и лични службеност, товари и ограничувања и налог за запишување на податоците за недвижностите и за носителите на правата на недвижностите. 123 Според законот за Општа Управна Постапка, против решението од член 70 може да се поднесе жалба до комисијата за решавање управни работи во втор степен. Според член 71(2) од ЗПКПН, решението на комисијата е конечно и извршно и против него не може да се поведе управен спор. Последниов дел беше ставен на разгледување пред Врховниот суд, кој одлучи дека оваа одредба го крши член 50 од Уставот, кој гарантира судска заштита на законитоста на поединечните акти на државната управа и издаде наредба со која ја отповикуваа оваа одредба. Друг амандман на ЗПКПН, кој беше објавен во Службен Весник 70/06 го менува член 71 за да овозможи поднесување управни жалби до судовите по решенијата донесени од второстепената комисија. Консултантот претходно спомена дека начинот на кој се процесираат споровите или жалбите претставува значаен фактор за заштита на сопственоста. Доколку овие прашања не се разрешат успешно, истите може да доведат до потешкотии и да предизвикаат несигурност на сопственоста. Моментално, веќе постои значителен застој при решавање на предметите, со сигурна индикација дека оваа состојба понатамошно ќе се влошува. Комисијата ќе биде покорисна во блиска иднина, отколку што е сега. Членовите и персоналот знаат кои се најчестите грешки кои се прават при систематското запишување, па може да се повикаат на истите при изработка на регулативи и програми за обука за лицата кои работат на терен. На комисијата и треба ревитализирање и повеќе ресурси, вклучувајќи и зголемување на персоналот и подобрување на квалификациите при ангажирање на членови во комисијата John W. Bruce, Кпнсултант Студија за Заштита на Сппственичките Права и Закпнпт за Премер, Катастар и Запишуваое на Правата на Сппственпст Република Македпнија Финален Извештај дп Државнипт Завпд за Гепдетски Рабпти на Република Македпнија стр John W. Bruce, Кпнсултант Студија за Заштита на Сппственичките Права и Закпнпт за Премер, Катастар и Запишуваое на Правата на Сппственпст Република Македпнија Финален Извештај дп Државнипт Завпд за Гепдетски Рабпти на Република Македпнија стр 54 76

77 6.3. Градење врз основа на туѓо право на градење (член 120). Се поставува прашање дали стекнувањето на правото на сопственост на градежниот објект, односно на земјиштето од страна на едно лице станува вонкнижно, односно без запишување во катастарот на недвижностите, или пак за стекнувањето на тоа право е потребно запишување во катастарот на недвижностите со конститутивно дејство. 125 Заради потребата од запишување во катастарот на недвижностите, стекнувачот на сопственоста ќе мора да се снабди со соодветна и законска јавна исправа, која, ќе биде прессуда за утврдување на неговото така стекната право на сопственост, донесена врз основа на негова тужба за утврдување. Стекнување на сопственост на остров создаден во корито на водотек, односно на напуштање или поместување на корито на водотек во овие случаи кои можат настанат сообразно со одредбите од член 131 и 132 од ЗСДСП, самото стекнување на правото на сопственост на земјиштето настанува со настанувањето на природниот настан,вонкнижно, а самата пресуда со која ќе се разрешат односите меѓу сопствениците на крајбрежните земјишта, односно меѓу нив и државата доколку дојде до спор, има декларативно дејство, како што декларативно дејство ќе има и запишувањето во катастарот на недвижностите на правото на сопственост на напуштеното корито на водотекот, односно на островот создаден во коритото на водотекот Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 126 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 77

78 7. ТУЖБИ ЗА БРИШЕЊЕ НА ПРАВОТО НА СОПСТВЕНОСТ 7.1. Тужби за бришење на запишаното во катастарот на недвижност според Законот за сосптвеност и други стварни права (ЗСДСП) Во врска со повеќекратно договарање за отуѓување на иста недвижност, со член 152 од ЗСДСП е пропишано следното: Кога повеќе лица склучиле правни дела со отуѓувачот заради стекнување сопственост на иста недвижност, сопственост ќе му припадне на она лице кое во добра верба прво побарало кај надлежниот орган запишување во јавната книга на недвижности, доколку се исполнети и сите други претпоставки за стекнување на сопственост. Бришењето на веќе запишаната сопственост од став 1 на овој член и запишување во своја корист може да бара одредено лице на кое отуѓувачот му отуѓил недвижност и ја предал во владение, ако докаже дека стекнувачот не бил во добра верба, бидејќи во моментот кога го склучил правното дело со отуѓувачот знаел дека недвижноста веќе е уредно отуѓена на друг и предадена во владение. Барање за бришење може да се поднесе во рок од три години од денот на извршеното запишување. 127 Секако тужбите за бришење на запишаните права на недвижности (бришечки, брисовни тужби) предвидени со одредбите од ЗПКЗПН и со член 152 став 3 од ЗСДСП се нови тужби во нашиот правен систем, па заради тоа нивното поднесување содржина и ефекти бараат посебно објаснение кое се дава подолу. 128 Односот на отуѓувачот и лицата со кои ги склучил правните дела, а тие не стекнале сопственост на недвижноста, се уредува според одредбите на облигационото право.одредбите од овој член 152 од ЗСДСП секако имаа врска и со одредбите од член 55 и 71 став 2 од Законот за премер, катастар и запишување на правата на недвижностите од 1986 година. 129 Се до донесувањето на ЗПКЗПН,не постоеше можност за донесување на на овие тужби, бидејќи во Република Македонија не постоеше систем на запишување на правата на недвижностите, со одредени исклучоци како интабулациите како начин на конституирање на хипотека, но бидејќи тие подлежеа на други правила, па не можеше да се примени ни тужба за бришење на запишаните права во интабулационите книги, 127 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 128 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 129 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 78

79 во онаа смисла како што се тужбите според ЗПКЗПН и според член 152 став 3 од ЗСДСП Тужба за бришење на запишаното во катастарот на недвижност според Законот за катастар на недвижностите (ЗКН) Тужба за бришење на запишаното право на наедвижност во катастарот на недвижности (бришечка, брисовна тужба) е регулирана со член 177 од Законот за катастар на недвижностите (ЗКН) од 2008 година. Во случај на поднесување на тужба за бришење, судот најпрво утврдува дали биле исполнети сите условите од овој закон за запишување на правото чие бришење се бара, при што не се потврдува и утврдува самото право на недвижноста или неговиот носител на сопственоста Тужба за бришење на запишаното во катастарот на недвижност според Законот за премер, катастар и запишувања на праваата на недвижностите (ЗПКЗПН) Со член 55 од ЗПКЗПН е пропишано следното: Секој што смета дека со запишувањето на правата на недвижностите е повредено неговото право на недвижностите, може со тужба кај редовниот суд да бара бришење на запишаните права на недвижностите и враќање на запишаните права во поранешна состојба.тужбата од став 1 на овој член може да биде поднесена во рок од 3 години од денот на извршеното запишување. По барање на заинтересираното лице спорот може да се забележи во имотниот лист 132 Со чл. 71 од ЗПКЗПН беше пропишано следното: Во членот 70 од овај закон е наведено дека против решението може да се поднесе жалба до Комисијата за решавање на управни работи во втор степен од областа на премерот, катастарот и запишување на правата на недвижностите, при Владата на Република Македонија. Донесеното решение на Комисијата на овој член е конечно и против него не може да се покрене 130 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 131 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правото на сопственост 132 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 79

80 управен спор (бришана одредба). (став 1 од законот) конечното решение се спроведува во катастарскиот план по барање на заинтересираното лице спорот ќе се прибележи во имотниот лист,,. Во одредбите од чл. 71 од ЗПКЗПН не беше пропишан рок во кој тужбата можеше да се поднесе со оглед на тоа што фактичката и правната состојба во врска со постоечките права може да се разликуваат при првото устројување на катастарот, од онаа што е запишана во катастарот. 133 Секое лице кое смета дека има појако право на недвижноста отколку лицето за кое е одлучено да биде запишано како носител на правата на недвижностите, може со тужба против запишаниот носител на правата на недвижностите, своето право да го докажува во судска постапка. Одредено лице кое фактички и правно има право на сопственост на недвижноста, а не било запишано при првичното воспоставување на новиот катастар, можеше без временското ограничување да се послужи со одредбите од чл. 71 и со тужба да бара да се утврди дека има појако право на недвижноста отколку лицето за кое е одучено да биде запишано како носител на правата на недвижноста. Логична последица на таквото утврдување е бришење на постоечкото запишување ново и запишување на тужителот како носител на правата на недвижноста, кое барање треба да биде содржано во тужбата. Оваа разлика ја условува и активната легитимација на лицето кое што може да ја поднесе едната, односно другата тужба. 134 Прв случај, според член 55, активно беше легитимирано лицето, или неговите универзални сукцесори, во чија корист веќе биле запишани стварните права на недвижноста, ако со другото запишување на правата на недвижностите е повредено неговото право врз тие недвижности. Втор случај, според член 71, активно беше легитимирано она лице кое од било која причина не учествувало во постапката за установување на катастарот на недвижностите, односно чие барање за запишување било одбиено, а е одлучено да се запише право на неговиот противник во постапката, лице со кое првото лице било во спор пред органот кој одлучувал за запишување, а органот сметал дека второто лице има посилни основи за запишување на правото. 135 Во врска со примената на овие одредби, беше истакнувано дека не би било правно допуштено, пропуштањето на споменатиот рок од три години да се смета дека лицето кое има право врз предметната недвижност да не може натаму да ги оствари 133 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 134 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 135 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 80

81 тие права. Ако лицето кое е запишано како носител на права врз недвижноста, воопшто го нема владението на недвижноста, лицето кое е вонкнижен носител на тие права може во секое време, (стварните права не застаруваат), да поднесе тужба за утврдување дека е носител на такво право, со задолжување тужениот да трпи во јавните книги тоа право да биде запишано. Во извршувањето на таквата пресуда, катастарскиот орган, врз основа на член 58 од ЗПКЗПН, ќе извршеше соодветни запишувања. Може да се застапува и мислење дека во таков случај би имало место за поднесување и на барање за бришење, според член 55 (или член 71 став 2) од ЗПКЗПН, бидејќи тогаш тужбата би била комбинација од стварноправна тужба за утврдување и бришечка (брисовна) тужба, имајќи предвид дека за поднесување на стварноправната тужба не се пропишани рокови. Меѓутоа, сега укажуваме само на тие можности, а работа е на практиката и на теоретските разгледувања, кон што ќе се ориентира натамошното постапување. 136 При ова секако треба да се има предвид и одредбата од член 92 од ЗПКЗПН, според која запишувањето на правата на недвижностите во корист на новиот носител на правата на недвижностите нема да се изврши ако со одлуката на надлежниот орган или во исправата за правна работа не е означен поранешниот носител на правата на недвижностите според податоците од катастарскиот операт. Се поставува прашање што ќе стане ако стварното право кое е запишано во катастарот на извесно лице, повеќе пати е пренесено на повеќе лица едно подруго, а тоа пренесување не е евидентирано во катастарот. Во таков случај, последниот прибавувач, доколку го докаже непрекинатиот низ на пренесувањето на тоа право, може да бара директно од запишаниот имател во катастарот, правото да се запише врз негово име. 137 Доколку запишувањето на правото пак е извршено врз основа на ништовно правно дело, а тоа правно дело со пресуда на суд е утврдено како ништавно по истекот на рокот од три години од извршеното запишување во катастарот, не би требало да има пречка, во наредниот рок од три години од правосилноста на таа пресуда да се бара со тужба бришење на запишувањето во катастарот. Во сите овие случаи, со тужбата, тужителот може да бара во катастарот да се изврши забележување на поведениот спор, или пак да се издаде привремена мерка за забрана на отуѓување и оптоварување на односната недвижност, со прибележувањето на таа забрана во катастарот. 137 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 81

82 Одредени неусогласености во законските одредби по однос на правните основи на стекнувањето на правата на недвижностите и нивното запишување во катастарот на недвижностите. Основните правила за стекнувањето на правото на сопственост и на другите права на недвижности според ЗСДСП, се оние изразени во член 150 за вербата во јавната книга. Според нив, оној што во добра верба се потпирал на запишаното во јавната книга, незнаејќи дека она што е запишано во неа не е точно или дека е различно од состојбата надвор од јавната книга, има и право на заштита според одредбите предвидени со закон. Сепак, во истиот член, при толкувањето на поимот,,добра верба,,, не е само незнаењето она што упатува на постоење на,,добра верба,,, туку (со став 2 од тој член) се пропишува дека стекнувачот бил во добра верба ако во времето на склучување на делото и во моментот кога барал запишување не знаел ниту од околностите имал доволно причини да се посомнева во тоа дек стварта не му припаѓа на отуѓувачот. 138 Како доследност во изразувањето на начелото на верба во јавната книга, се и одредбите од претходно наведениот член 152 од ЗСДСП со кои се регулираат случаите за повеќекратно договарање за отуѓување на иста недвижност. Веќе на прв поглед може да се согледа дека поимот,,добра верба,, во одредбата од член 150 став 2 има поинаква содржина од онаа од член 152 став 2 од ЗСДСП, бидејќи според првата одредба тој поим означува дека,,стекнувачот не знаел ниту од околностите имал доволно причини да се посомнева тоа дека стварта не му припаѓа на отуѓувачот, додека според втората одредба тој поим означува дека,,стекнувачот не бил во добра верба ако знаел дека недвижноста веќе е уредно отуѓена на друг и предадена во владение,,. Меѓутоа, овие неусогласености во законскиот текст не се единствени, но постојат и други кои во практичната примена, а и со оглед на неусогласеностите на фактичката и вистинската состојба по однос на запишувањата на правото на сопственост во катастарот на недвижностите и фактот на сопственичкото владение на таа недвижност, може да доведат до различни судски одлуки, зависно од тоа кој суд на која законска одредба ќе и даде приоритет. Но, поради недостиг на простор, овде ќе се укаже на тие неусогласености во законите, а тоа прашање заслужува и поподробно елаборирање, кое ќе биде сторено во друга прилика. Така, со член 124 од ЗСДСП е пропишано дека,,совесниот и законит држател на недвижна ствар на која друг има право на сопственост, стекнува право на сопственост на таа ствар со одржувачка, по Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 139 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 82

83 лице. 140 Ова, бидејќи е недозволиво во правниот систем со кој се регулираат стварните Магистерски труд Постапка за заштита на стварните права врз недвижностите; истекот на време од десет години,, (став 1), односно дека,,совесниот држател на недвижна ствар, на која друг има право на сопственост, стекнува право на сопственост на таа ствар со одржувачка по истекот на време од 20 години,, (став 4).Понатаму, со член 160 од ЗСДСП е регулирана тужбата на претпоставениот сопственик (таканаречена Публицијанска тужба). Подробната елаборација на сите овие одредби укажува на практичната вредност на одредбата од член 71 став 4 од Законот за премер, катастар и запишување на правата на недвижностите (ЗПКЗПН), со која беше пропишано дека,,секое лице кое смета дека има појако право на недвижноста отколку лицето за кое е одлучено да биде запишано како носител на правата на недвижностите, може со тужба против запишаниот носител на правата на недвижностите, своето право да го докажува во судска постапка,,. Имено, оваа тужба не беше врзана за никаков рок на поднесување, доколку се однесуваше на првото запишување во катастарот на недвижностите, за разлика од истовидната тужба од член 55 од ЗПКЗПН (сокоја се бараше бришење на запишаното) чие поднесување беше врзано за рок од три години од денот на извршеното запишување, кое пак не беше прво, туку второ, трето или натамошно. Со оглед на различните решенија во одредбите од ЗСДСП и од ЗКН по однос стекнувањето на правото на сопственост и по однос на тужбите за бришењето на запишаното во катастарот на недвижностите, не треба да се дозволи да стекне право на сопственост на одредена недвижност стекнувачот, кој, иако е запишан како сопственик во катастарот на недвижностите, никогаш не ја добил во владение таа недвижност, бидејќи истата претходно законито му била отуѓена и предадена во владение на друго права и нивното стекнување, да се воведе институтот,,табуларна одржувачка,, т.е. стекнување право на сопственост на недвижност иако таа недвижност никогаш не била во владение на лицето кое е запишано како нејзин сопственик во катастарот на недвижностите, туку на таа недвижност право на публицијанска сопственост (претпоставен сопственик), или по основа на одржувачка и врз основа на законито владение, стекнало друго лице. Впрочем, според член 124 и 125 од ЗСДСП, ако се исполнети и другите пропишани претпоставки, со одржувачка може да се стекне право на сопственост само доколку постои фактичко владение на одредена ствар - недвижна или подвижна, а не и со запишување во катастарот, без да се има фактижко влаадение 140 Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 83

84 на стварта. Ова посебно е изразено со одредбата од член 125 став 1 од ЗСДСП која започнува со зборовите:,,времето потребно за одржувачка почнува да тече оној ден кога држателот стапил во владение на стварта...,,. За да се разреши оваа ситуација која во правниот живот на Република Македонија може да доведе до редица неправични и незаконити судски одлуки, во ЗСДСП и во ЗКН, најмалу што може да се стори е тоа дека треба да се бришат одредбите кои во овие ситуации го ограничуваат со рок од три години правото на поднесување на тужба за бришење на запишаното во катастарот на недвижностите (чл.177 од ЗКН и член 152 ст.3 од ЗСДСП) на лицето кое вонкнижно стекнало право на сопственост на таа недвижност по основа на одржувачка (чл. 124 од ЗСДСП), односно како претпоставен сопственик (чл. 160 од ЗСДСП). Основаноста на овој предлог за бришење на овие одредби, или нивно адекватно преформулирање, лежи и во законската одредба од член 150 став 2 од ЗСДСП дека стекнувачот, кој е запишан во катастарот на недвижностите како сопственик на одредена недвижност, не може да се смета дека бил во добра верба ако од околностите имал доволно причина да се посомнева во тоа дека стварта не му припаѓа на отуѓувачот. Ова, бидејќи не може да се замисли појака причина за сомневање дека стварта не му припаѓа на отуѓувачот, од онаа дека на стекнувачот не можела да му биде предадена во владение недвижноста за која има договор за стекнување, а која недвижност законито, како сопственик или претпоставен сопственик, ја владее друго лице. Исто така не е дозволиво несовесноста да се штити, па и кога се работи за табуларна одржувачка, како што не се штити ниту несовесноста во врска со држењето на одредена недвижност подолго време при што самото владение не може да доведе до стекнување на право на сопственост со вонкнижна одржувачка. Поради тоа, не е во согласност со основите на стварноправното уредување задржување на рокот од три години после кој против несовесниот табуларен стекнувач да не може да се поднесе тужба за бришење на неговото право на сопственост врз недвижноста која никогаш не ја добил во владение врз основа на правното дело со кое е запишан во катастарот на недвижностите Чавдар К. Чавдар К. Заштита на правптп на сппственпст 84

85 7.4. Престанок на владението на ствар и право И покрај тоа што во законот за сопственост и други стварни права е уредено начелото на трајност на владението во одредени случаи доаѓа до престанок на владението на ствар и право. Владението може да престане: со пропаѓање на стварта, - со губење на стварта, - кога стварта нема да виде вратена, - кога владетелот своеволно ќе одлучи да ја напушти стварта - кога стварта му ја одзело друго лице, ако дотога владетелот не остварил заштита над своето владение. Владението на ствар во суштина значи и представува престанува со пропаѓање на стварта од едноставни и прости причини што стварта повеќе не постои а исто така и нема на што да се остварува владението. Владението на ствар исто така представува престанува со загубување на стварта кога стварта ќе се загуби и слично како и кај пропаѓањето, нема на што да се остварува владението.владението на ствар престанува да важи со очигледно невраќање на стварта кога владетелот или сопственикот врз стварта со своја сопствеан волја ќе ја напушти стварта (со јасна изречна изјава), како и кога стварта му ја одзело друго лице, ако дотогашниот владетел не остварил заштита на своето владение.: со пропаѓање на недвижнината - со одрекување на владетелот од своето право врз стварта - со неизвршување на правото на стварната службеност и -со престанокот на неговото владение на недвижноста во чија корист го извршувал. 142 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

86 Во суштина Владението на правото на одредена стварна службеност му престанува на дотогашниот сосптвеник или дотогашниот владетел со престанокот на неговото владение и на неговата сопствеост врз стварта на недвижноста во чија корист го извршувал. Владението на право престанува во тој момент кога ќе пропадне недвижноста, што во суштина значи дека правото на стварна службеност престанува кога ќе пропадне стварта недвижноста. Втор случај каде каде правото на владение престанува кога владетелот ќе се откаже од владението на право, односно од стварната службеност.владението на правото исто така престанува ако владетелот на одредена недвижност престане да го прави она што дотогаш го правел, ако стварната службеност на неговата недвижност, како но и кога ќе престане да го пропушта она што во миатото го пропуштал ако владетелот нд стварта на правото не оствари своја заштита на своето владение врз одредена ствар КОМПАРАТИВЕН ОСВРТ НА ПРАВОТО НА СОПСТВЕНОСТ 8.1. Заштита на приватен имот во Германија Германија зема многу сериозен став во однос на заштитата на приватната сопственост. Според германскиот закон, заштита на приватната сопственост е под федералните и локалните закони. Земјата има широка законска рамка која ги опфаќа заштитата на приватната сопственост не само на своите државјани туку и на странците за купување недвижен имот во Германија. Германија, исто така, има многу добро утврдена законската регулатива за заштита на интелектуалната сопственост. Целата законската регулатива за заштита на приватната сопственост е во согласност со меѓународното право на приватен имот Заштита на сопственоста на земјиштето во Германија Германија има специфичен систем на заштита на основните човекови права кога станува збор за приватен имот, особено сопственоста на земјиштето. Приватна сопственост во смисла на земјиште не е заштитено само со Уставот, туку и од страна 144 Камбовски И. Стварно право ФЛЕКСОГРАФ дооел Куманово, Скопје 2012 стр

87 на целокупниот германскиот правен систем. Правото на сопственост во Германија е познато како апсолутно и ексклузивно, согласно со член 14 од Уставот и Дел 903 во Граѓанскиот законик во Германија. Апсолутен сопственик има право целосно да ги контролира на земјиштето и друг недвижен имот, како што се на недвижен имот на земјиште. Германскиот устав дава легитимитет на институциите за заштита на приватната сопственост во споредба со другите земји. Приватната сопственост зазема многу важно место меѓу сите индивидуални права дадени на германски државјани Заштитата на интелектуалната сопственост во Германија Помеѓу интелектуалната сопственост закони се Законот за авторски права, Законот за патенти, Законот за трговски марки, што е многу важно за германски компании, Законот за дизајн и Законот за корисен модел. Во споредба со другите европски земји, од Граѓанскиот законик, исто така, содржи одредби за заштита на германски на интелектуална сопственост. Друг закон од големо значење за заштита на интелектуалната сопственост во Германија е акт против нелојалната конкуренција. На меѓународно ниво, Германија е исто така член потписник на бројни конвенции и договори кои се уредува заштитата на интелектуалната сопственост. Меѓу овие Договорот на СОИС (Светска организација за интелектуална сопственост) за авторското право и Договорот за трговска марка Правото на сопственост во Франција Правото на сопственост е дефинирано од францускиот граѓански законик како: Право на уживање и располагање со нештата на апсолутен начин, под услов тие да не се користат на начин забранет со закон или пропис" - Член 544 од граѓанскиот законик

88 Ова е природно право загарантирано со уставот. Тоа е воведено во Декларацијата за права на човекот и граѓанинот од 1790 како едно од четирите основни права на човекот Заштитата на правата на сопственост во Франција Правото на сопственост ужива посебна заштита во согласност со францускиот закон, како што е опишано во Декларацијата за човекови права, кој има уставна вредност: "Имотот да биде неповредливо и свето право,кое никој не може да го одземе, освен ако е јавно неопходно, законски утврдено и врз основа на праведно и претходно обештетување. "Тој, исто така, доби посебна заштита согласно член 1 од Првиот протокол кон Европската конвенција за човекови права. Според тоа прекршокот може да биде санкциониран од страна на Европскиот суд за човекови права.исто така, Законодавниот дом предвиде дека секој носител на стварни права може да има еден или повеќе посебни заштитници за преку вербален процес да ги констатира прекршоците и кривичните дела со кои се повредуваат правата на сопственост кои се поседуваат. Законот за сопственост класично е дефиниран како збир од три фундаментални атрибути L usus, право да се користи доброто, да се ужива во него во рамките на законот Le fractus, правои да се располага со нештата (реколти берби дивиденди..) L abusus, право да се променуваат добрата, Првите две поделби се додека не се придружени од третата претставуваат плодоуживање. Ова право е несигурно бидејќи тоа завршува со смртта на плодоуживателот. abusus ако не е придружено со usus и fructus се нарекува гола сопственост

89 8.3. Државна сопственост Црна Гора Поим за државна сопственост Во државна сопственост, во смисла на овој закон, содржи и правото на државна сопственост на движен и недвижен,имот на пари, хартии од вредност и други имотни права што им припаѓаат на Црна Гора. Целта работите и други стоки во државна сопственост се утврдени со закон или одлука на надлежниоторгани, во согласност со закон Предмети на државниот имот Сопственик всушност е државата Црна Гора.Одредени овластувања во врска со државнот имот имаат и општините, на начин пропишан со закон.овластувања во однос на државниот имот имаат: државните органи, локалната Владата и јавните служби основани од Црна Гора или локалната самоуправа и други органи и организации кои користат средства од буџетот или управување со државни средства, во согласност со закон идруг пропис врз основа на закон.надлежниот орган за располагање со државниот имот е Црна Гора Примена на општите правила Стекнување и престанок на правата на сопственост и други стварни права на државниот имот се применуваат општо земено, ако со овој закон поинаку не е определено. Добра од општ интерес Природните ресурси Природните ресурси на располагање на Црна Гора, како: - Нафта, гас и друго искористување на природните ресурси; - Извори на минерални и термални води; - Радиофреквенциите и нумерирање; 149 Zakon o državnoj imovini Zakon je objavljen u "Službenom listu CG", br. 21/2009. čl Zakona - 40/

90 - Природни езера и други акумулациите и кои не се во приватна сопственост; - Внатрешните води и територијалните води, на морското дно - Брегови и канали, кои се во државна сопственост; - Патишта и подземните води кои се важни за Црна Гора, во согласност со закон; - Други природни ресурси кои се важни за Црна Гора со закон. Добрата во општа употреба Добрата во општа употреба дека Црна Гора се: - Воздушниот простор; - Патишта (автопатишта, магистрални и регионални патишта) - Аеродроми и инфраструктурата; - Железничка инфраструктура, - Инфраструктура објекти од значење за Црна Гора; - Предмети отстрани археолошки ископувања; - Коридорите и сателитски орбити. Други добра од општ интерес во Црна Гора се: - Шуми, шумско земјиште и шумски патишта - Државниот имот во заштитените делови на природата - национални паркови; - Градење и друго земјиште и објекти во сопственост на Црна Гора во крајбрежната зона; - Објекти за пренос на електрична енергија (далноводи и трафостаници); - Висински точки и коридори за електронски, телекомуникациски и радиодифузни системи во сопственост на Црна Гора; - Телекомуникации објектите во сопственост на Црна Гора; 90

91 - Структури Радио емитување сопственост на Црна Гора; - Парцела во сопственост на Црна Гора; - Земјоделско земјиште во сопственост на Црна Гора; - Објекти за образование, наука, здравствена и социјална - Културно-историски својства, ако тие не се во сопственост на други правни и физички лица; - Објекти за спорт и физичка култура, заедно со соодветните земјиште во сопственост на Црна Гора; Други предмети во сопственост на државата дека Црна Гора се: - Средства остварени врз основа на јавни и други приходи кои припаѓаат на Црна Гора; - Средствата кои се во согласност со закон - Движен и недвижен имот на странски дипломатски и конзуларни претставништва во Кралството - Средствата стекнати преку подарок - Сопственост стекнати по основ на вложувања на Црна Гора во компании и јавни претпријатија; - Правата на сопственост и хартии од вредност - Стекнатиот имот од страна на изградба во согласност со системот за БОТ и концесии; - Опрема и уреди во државна сопственост; - Други средства стекнати во согласност со закон 8.4. Право на сопственост имотно правни односи Република Србија Имотно правните односи се дел од позитивното право со кои сите граѓани се среќаваат во секојдневниот живот.оваа област од законот е регулирана од страна на широк 91

92 спектар на закони и прописи. Правилна примена на овие прописи придонесува за правната сигурност на населението. 150 Основните закони се познати на сите граѓани со нив се регулираат имотноправните односи, тука спаѓаат Законот за облигационите односи и Законот за сопственост. Со овие закони се дефинираат ограничувањата, загубата, начини на стекнување и обврските што произлегуваат во случај и сродните права на сопственост. 151 Законот за сопственост - правните односи ги регулира на повеќе начини: 152 стекнување и престанок на сопственост, поседување, како потесна права на сопственост, хипотеки што се гарантира нивната недвижност или залог како гаранција за нивниот движен имот. Спроведување на горенаведените закони е во надлежност на редовните судови или општинските власти во зависност од конкретните институт. Во сите општини и градот Белград, постојат специјализирани закони за имотно-правни односи. Постојат следниве прописи: Законот за експропријација Законот за планирање и градежништво на Република Србија, Законот за сопственост на Република Србија, Закон за одржување на станбени згради, Законот за државна премер и катастар и други. Во постапката во управните работи, властите постапуваат во согласност со Законот за управна постапка. Еденa од најчестите постапки што се водат пред одделението за имотно-правни е процесот на конфискација и постапките за експропријација, и укинување на одлуката за разрешување и де-експропријација. Законот за сопственост на Република Србија ќе се применува во општинската администрација и уште почесто во Дирекцијата на Република Србија на имот која во соработка со Министерството за финансии и поднесува предлози на Владата на

93 Република Србија во врска со стекнување на нови средства. Оваа Комисија од 2006 година, се справува со барањата од приватни лица да се врати имототите што биле одземени по 1945 година. 153 Постапката согласно Законот за државниот катастар на Република Србија се води пред институт Сити во Белград, а се однесува на формирање на парцели, изградба и катастар и запишување на правата на нив. Во процесот на нова организација во однос на запишувањето на правата сите податоци се запишуваат во катастарот на недвижности. Сепак, најважниот закон за регулирање на оваа област е Законот за планирање и изградба на Република Србија, донесен во 2003 година, која содржи елементи на прописите за градба и елементи со кои се регулира правото на користење на градежно земјиште на градот. 154 Најголем дел од Законот се состои во уредување на условите за добивање на решенија за одобрение за градба, начин на добивање на дозволи зафатеноста акција против нелегалната градители, компетентност градежната инспекција и начинот на добивање на градежно земјиште закуп во режимот на градот градежно земјиште. Законот, исто така, содржи и постапката за донесување на планските документи за кои надлежните органи во администрацијата на урбанистичкото планирање. Најкористена член од Законот е членот 84, според кој на општинските органи одговорни за имотно правни работи Право на сопсветност во Австралија Австралискиот стварноправен систем е составен од систем на закони кои ги регулираат правата, интересите и одговорностите на поединци во однос на "стварите". Овие ствари се еден вид на "сопственост" или "право" да се поседува одредена ствар. Законот ги фаворизира им дава приоритет на имотот како реална и опиплива ствар но во законот се наведени и неопипливи, како што е правото на авторот во своите книжевни дела или лични но видливи

94 Земјиште е доминантен фокус на имотното право, особено австралискиот закон за правото на сопственост. Правни случувања во оваа област надминуваат развој на други форми на имотното право, ова се должи на високата вредност на земјиште во споредба со другите форми на имот. Секоја држава во Австралија има поинаков режим за регулирање и бирократизација на земјиштето. Тоа е во голема мера е во основа на стварнотото право, но сепак може да биде под влијание на обичајното право и принципи, кои потекнуваат од историјата на Австралија како колонија на Велика Британија, каде што земјиште и законот за сопственост се развивале преку феуадлизмот. 156 Правото на сопственост во Австралија се однесува на различни шеми за регулирање на правата на сопственост помеѓу секоја надлежност на држави и територии во Австралија; комбинирање на законодавството и обичајното право. И покрај различните статути, материјалнота сила во секоја надлежност е многу слична. Од причина што не постои единствен национален систем за регулирање на имотот. Во тек се разговори за кооперативен систем на регулација кој треба да се спроведе меѓу државите. 157 Примарните цели на правото сопственост во Австралија се: Стимулирање на интересот за национални прашања во однос на недвижностите Поттикнување и развивање на националното обединување на законите за имо

95 9. АНКЕТА Во текот на изработката на мојот магистерски труд спроведив и анкета во која беа вклучени 30 испитаници кои имаат делумно познавање за проблематиката. Беа поставени 5 прашања, во продолжение следуваат резулатите од одговорите. Дали сте запознати на кој начин може да се стекни правото на сопственот? А) Да Б) Не АНКЕТА Да 21 Не 9 Дали знаете каде да се обратите доколку е повредено вашето право на сопственост? А) Да Б) Не АНКЕТА Да 18 Не 12 95

96 Што би направиле доколку е повредено вашето право на сопственост? A) Би поднеле тужба Б) Би се обратиле кај адвокат за совет Б) Би пријавиле во полиција АНКЕТА Би ппднеле тужба 8 Би се пбратиле кај адвпкат за спвет 10 Би пријавиле вп пплиција 12 Дали прво би поднеле тужба или би се обиделе спорот да се реши на мирен начин? А) Поднесување тужба Б) На мирен начин 96

97 АНКЕТА Ппднесуваое на тужба 12 Решаваое на мирен начин 18 Дали според вас може да престане правото на сопственост? А) Да Б) Не АНКЕТА Да 25 Не 5 97