РАЗВОЈ НА СПОРТОТ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПРЕКУ УЧИЛИШНИОТ СПОРТ

Transcription

1 РАЗВОЈ НА СПОРТОТ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПРЕКУ УЧИЛИШНИОТ СПОРТ Александар Туфекчиевски 1,2, Зоран Т. Поповски 3,2, Владо Димовски 4, Герман Боглев 3 1 Факултет за физичка култура Скопје, 2 Federacija za u~ili{en sport na Makedonija Skopje, 3 Laboratorija za biohemija, molekularna biologija i GMO Fakultet za zemjodelski nauki i hrana Skopje, 4 OU Kuzman Josifovski Pitu, Ki~evo Сериозната иницијатива на државата за градење на спортски објекти отвoра вистинска перспектива за развој на спортот во Република Македонија. Овој проект е во функција на зајакнување на организацискиот модел на училишниот спорт, со кој веруваме дека ќе се постигнат поефикасни резултати во развојот на целокупниот спорт во нашата држава. Развојот на спортот зависи од повеќе фактори, кои треба интегрално да се гледаат. Во проектов како основа за компатибилно организирање во училишниот спорт прифатена е следнава платформа за развој на спортот. PLATFORMA ZA RAZVOJ NA SPORTOT VO REPUBLIKA MAKEDONIJA Podobra sportska idnina vo Republika Makedonija gledame vo seriozniot pristap kon ostvaruvawe na slednive celi: - U~estvo na pogolem broj lica vo sportot od site vozrasti i dvata pola od site socijalni grupi bez ogled na etni~kata i verskata pripadnost. - Postignuvawe podobri rezultati na vrvnite sportisti na me unarodni natprevari. Ostvaruvaweto na ovie dve osnovni celi direktno e povrzano so re{avawe na slednive pokrupni problemi: - Nedovolnite mo`nosti za sportuvawe na decata i mladite. - Gubeweto na interes za sportuvawe kaj povozrasnite. - Najtalentiranite te{ko stignuvaat do vrvot. - Organiziraweto i sportskiot menaxment ne se dovolno usoglaseni i ne se profesionalni. Razvojot na sportot vo Republika Makedonija e usloven od sistem na merki koi treba da se prevzemat primarno vo obrazovanieto, lokalnata samouprava, fiskalnata politika, pravniot sistem, finansiraweto i me unarodnata sorabotka. Fundament za razvoj na sportot treba da pretstavuvaat dobro organizirani sportski aktivnosti vo obrazovnite institucii. Podignuvaweto na nivoto na organizacija na u~ili{niot i studentskiot sport }e rezultira so zgolemuvawe na masovnosta od edna strana, no i so mo`nost za kvalitetna selekcija na vrvni sportisti od druga strana. Faktot {to celnata grupa na ovie aktivnosti e u~ili{na populacija od okolu mladi lu e e potvrda deka vo ovaa sfera treba seriozno da se intervenira. Ne pomalku va`no e {to so vakva intervencija }e se podigne nivoto na op{tata fizi~ka sostojba kaj decata koja vo ovoj moment e zagri`uva~ka zaradi pojavata na visokiot procent na deformiteti. Merkite koi treba da se prevzemat vo ovaa sfera bi bile: - osmisluvawe i organizirawe na nastava po sportski aktivnosti vo oddelenska nastava vo osnovnoto obrazovanie preku integrirawe na proektot Zabaven u~ili{en sport; - organizirawe na doobuka na oddelenski nastavnici i delumno vklu~uvawe na profesori po fizi~ko vospituvawe vo realiziacija na ovoj predmet vo oddelenskata nastava; - fomirawe na u~ili{ni sportski klubovi vo site osnovni i sredni u~ili{ta kako osnovna kletka za organizirawe na sportskite aktivnosti vo obrazovanieto; - kurikularni promeni vo nastavnite programi po fizi~ko vospituvawe vo site nivoa na obrazovanie koi }e obezbedat zgolemuvawe na interesot kaj mladite za sport i }e obezbedat baza za razvoj na razli~ni sportovi; - poseriozen odnos na dr`avata vo organizacijata na u~ili{nite olimpijadi preku soodvetna finansiska poddr{ka na Federacijata za u~ili{en sport; ФЕДЕРАЦИЈА НА УЧИЛИШЕН СПОРТ НА МАКЕДОНИЈА 17

2 - kurikularni promeni vo visokoto obrazovanie so koi }e se obezbedi steknuvawe na kompetencii vo sportskoto menaxerstvo; - podignuvawe na nivoto na organizacija na univerzitetskiot sport kako uslov za razvoj na vrvniot sport po primerot na razvienite zemji vo svetot. Razvojot na sportot e usloven i od sozdavawe na soodvetni pravni pretpostavki preku donesuvawe na poseben zakon so koj }e se obezbedat fiskalni merki za unapreduvawe na sportot preku dano~ni olesnuvawa na kompanii koi go sponzoriraat sportot. Osven od ovie izvori, razvojot na sportot finansiski bi trebalo da se poddr`uva i so odredeni zafa}awa od igrite na sre}a kade {to vo fokusot se sportskite natprevari, kako i od dano~nite obvrznici - proizvoditeli na alkoholni pijaloci i cigari. Ovie zafa}awa bi imale tretman na poseben danok. Site ovie sredstva zaedno so dr`avnata kontribucija treba da se sleat vo edinstven Fond za razvoj na sportot vo Republika Makedonija. Imaj}i ja predvid ekonomskata situacija i goleminata na dr`avata se nametnuva potrebata od selektivno finansirawe na onie sportovi vo koi Republika Makedonija mo`e da postigne vrvni sportski rezultati. Toa ne zna~i celosno zanemaruvawe na drugite sportovi, tuku obezbeduvawe na poddr{ka koja }e ovozmo`i nivno opstojuvawe. Izborot na sportovi vo koi }e se vlo`uva pove}e od voobi~aeno treba da se zasniva na seriozna analiza na site elementi po~nuvaj}i od interesot na mladite, trenerskata baza, tehni~kite i prostorni pretpostavki. Gri`ata za pomladi kategorii sportisti e isto taka va`en uslov za razvoj na sportot. Taa treba da se izrazuva preku: - obezbeduvawe na u~estvo na reprezentativnite selekcii vo kadetska i juniorska konkurencija na me unarodni natprevaruvawa; - razvivawe na sportskata gimnazija kako obrazovna institucija vo koja }e postojat uslovi za edukacija na idnite vrvni sportisti; - organizirawe na sistem na natprevari vo popularnite sportovi za pomladite kategorii so olesnuvawa vo odnos na finansiskite obvrski na klubovite. Zaradi pocelishodno koristewe na finansiska poddr{ka od me unarodni izvori vo funkcija na razvojot na sportot neophodno e sozdavawe na timovi na kompetentni profesionalci koi bi obezbeduvale polesen pristap do fondovite za razvoj na mladinskiot sport vo razli~ni me unarodni sportski asocijacii. Klu~en faktor za razvoj na sportot vo Republika Makedonija }e treba da bidat edinicite na lokalnata samouprava koi so zavr{uvaweto na otpo~natite sportski sali }e dobijat neophodni uslovi za razvoj na sportot, a od druga strana vo svoite buxeti bi obezbedile finansiska poddr{ka na masovniot sport, kako i za interesite na lokalnata zaednica. Kako i vo sekoja druga oblast, taka i vo sportot treba da se obezbedi nau~na poddr{ka na negoviot razvoj. Ponatamo{noto otsustvo na nau~nite istra`uvawa vo sportot }e predizvikuvaat i vo idnina improvizacii so nesogledlivi posledici. Zatoa }e bide neophodno vo sorabotka so Fakultetot za fizi~ka kultura ili posebno da se vostanovi nau~na edinica - Institut za sport kade nau~no }e se fundira razvojot na sportot vo Republika Makedonija. So ovaa predlog - platforma za razvoj na sportot vo na{ata dr`ava sakame da pottikneme globalno razmisluvawe i lokalno dejstvuvawe, so iskrena `elba vladinata programa da gi pokrene vistinskite mehanizmi za razvoj na ovaa va`na op{testvena dejnost. PERSPEKTIVI NA U^ILI[NIOT SPORT VO REPUBLIKA MAKEDONIJA Imaj}i gi predvid strate{koto zna~ewe na u~ili{niot sport za razvoj na celokupniot sport, negoviot doprinos za antropolo{kiot razvoj na mladata generacija i negovata pozitivna uloga vo borbata protiv porocite, neophodno e da se posveti pogolemo vnimanie za perspektivite na u~ili{niot sport vo Republika Makedonija. Osnovnite preduslovi za uspe{no funkcionirawe na u~ili{niot sport se stru~niot kadar, sportskite objekti vo u~ili{tata, interesot na u~enicite za sportuvawe i se razbira organiziraweto na vonnastavnite aktivnosti. Organiziraweto na u~ili{niot sport zapo~nuva so stru~nite aktivi na nastavnicite po fizi~ko i zdravstveno vospitanie vo osnovnite, odnosno so profesorite po sport i sportski aktivnosti vo srednitete u~ili{ta, koi vo su{tina pretstavuvaat u~ili{ni sportski dru{tva. Potoa, u~ili{nite sportski dru{tva (klubovi) zaradi vklu~uvawe vo sistemot na natprevari nadvor od u~ili{teto se zdru`eni vo op{tinski organizacii za u~ili{en sport, koi se ~lenki vo Federacijata na u~ili{en sport na Makedonija. 18 ФЕДЕРАЦИЈА НА УЧИЛИШЕН СПОРТ НА МАКЕДОНИЈА

3 Vakviot na~in na organizirawe go ovozmo`uva klasi~niot sistem na natprevari po~nuvaj}i so me uoddelenskite, preku op{tinskite, zonskite, me uzonskite i zavr{uvaj}i so dr`avnite prvenstva i u~ili{nite olimpiski igri, koi vo neparnite godini se odr`uvaat za osnovnite u~ili{ta, nare~eni Mali olimpiski igri, a vo parnite godini za srednite u~ili{ta, nare~eni Gimnazijadi. Na kraj od vertikalnoto organizirawe na sekoi dve godini ovozmo`eno e u~estvo na svetski prvenstva, a na ~etiri godina na svetskite gimnazijadi. Ovoj klasi~en sistem na natprevari podrazbira primarno kvalitet kade do izraz doa aat najtalentiranite u~enici koi vo najgolem broj se vklu~uvaat vo klubskiot sport. Za pomasovno anga`irawe na u~enicite vo sportskite aktivnosti vo ramkite na u~ili{teto i op{tinata, od strana na Federacijata na u~ili{en spoprt na Makedonija pokrenata e inicijativa za pro{iruvawe na postoe~kiot organizaciski model vo soglasnost so aktuelniot proces na decentralizacija, koj e povolen za zajknuvawe i pro{iruvawe na op{tinskiot u~ili{en sport. Imeno, pokraj kvalitetniot u~ili{en sport, koj tradicionalno skoro polовина vek uspe{no funkcionira, se otvоra perspektiva za masovniot u~ili{en sport organiziran od u~ili{nite sportski klubovi (dru{tva) i op{tinskite organizacii za u~ili{en sport. Masovniоt u~ili{en sport perspektivno mo`e da se razviva vo dva segmenti. Prviot e otvоrawe sportski {koli, a vtoriot e zabavniot u~ili{en sport. Sportskite {koli se nameneti za u~enicite koi se zainteresirani za odredena sportska disciplina i podrazbira nivno vklu~uvawe vo u~ili{niot i op{tinskiot sistem na natprevari vo pet kategorii posebno za dvata pola. Prvata kategorija e za u~enicite od treto i ~etvrto oddelenie, vtorata za petto i {esto, tretata za sedmo i osmo oddelenie vo osnovnite u~ili{ta, a ~etvratata za prva i vtora i pettata kategorija za treta i ~etvrta godina vo srednite u~ili{ta. Sportskite {koli vo u~ili{tata potkrepeni so ovoj sistem na natprevari pretstavuvaat vistinski temel za kvalitetniot u~ili{en sport, kade ponataka najdobrite u~enici vo dadeniot sport gi branat boite na svoeto u~ili{te vo klasi~niot sistem na natprevari do najvisoko nivo. Perspektivata na podsistemot sportski {koli organiziran od u~ili{nite sportski klubovi e golema, {to se potvrduva so pozitivnite iskustva vo pove}e u~ili{ta i op{tini kade direktorite i gradona~alnicite go poddr`uvaat ovoj koncept. Imaj}i gi predvid site preduslovi za organizirawe na sportski {koli, bez pogolemi pote{kotii mo`e da se aktiviraat okolu dvesta stru~ni lica i desetina iljadi u~enici. Vtoriot segment vo masovniot u~ili{en sport nare~en zabaven u~ili{en sport se odnesuva za u~enicite od prvo do ~etvrto oddelenie od osnovnoto obrazovanie. Ovoj zabaven koncept podrazbira aktivnosti so site u~enici vo oddelenieto kade igrata ima dominantno mesto vo programata protkaena so osnovna sportska tehnika od razni disciplini. Imaj}i gi predvid dosega{nite iskustva vo ovaa sfera, postojnite prostorni uslovi so kadrovskiot potencijal vo u~ili{tata, kako i golemiot interes na u~enicite za sportuvawe, interesot na roditelite za sportuvawe na nivnite deca i golemiot broj nevraboteni profesori po fizi~ka kultura, realno mo`e da se o~ekuva golema perspektiva za anga`irawe na okolu двеста stru~ni lica i nad петнаесет iljadi oddelenci od celata Republika. Redovnata nastava po predmetot fizi~ko i zdravstveno obrazovanie za u~enici od prvo do ~etvrto oddelenie se realizira so fond od tri ~asa nedelno. Zaradi pote{kotiite za organizirawe na ovaa nastava dobro e na eden redoven ~as vo nedelata da se anga`ira stru~no lice so fakultet za fizi~ka kultura, a isto taka i na eden vonnastavan ~as spored programata na u~ili{noto sportsko dru{tvo, odnosno klub. Imaj}i go predvid bogatoto organizacisko iskustvo, Federacijata na u~ili{en sport na Makedonija veruva deka so podr{kata od Ministerstvoto za obrazovanie i nauka zaedno so Agencijata za mladi i sport, a osobeno sega i od op{tinite, primenata na ovoj pro{iren organizaciski model vidno }e go zgolemi procentot na u~enicite anga`irani vo sport, {to pretstavuva zaedni~ki interes i na sportot i na obrazovanieto, a so toa i na celoto op{testvo. ФЕДЕРАЦИЈА НА УЧИЛИШЕН СПОРТ НА МАКЕДОНИЈА 19

4 PROGRAMSKO - ORGANIZACISKI PRIORITETI ZA RAZVOJ NA СПОРТОТ ПРЕКУ U^ILI[NIOT SPORT Еден од примарните приоритети во наредните години е формирањето на училишни спортски клубови и општински организации за училишен спорт како правни лица, преку кои на легален начин ќе се отвoраат спортски школи во кои ќе се ангажираат и невработени стручни кадри. За таа цел неопходна е поинтензивна соработка со локалната власт и раководството на училиштето, со што ќе се овозможи и поголем развој на општинскиот систем на натпревари во певеќе возрасни категории и повеќе спортови. За остварување на тоа се планира поставување на координатори за развој на општинскиот училишен спорт во сите општини, односно региони, кои ќе бидат поддржани и од централната и од локалната власт преку Федерацијата на училишен спорт на Македонија. Отпочнување на помасовно организирање на спортски активности со учениците од одделенска настава преку сегментот Забавен училишен спорт, каде може да се очекува активирање над двеста невработени стручни кадри од физичкото образование и спортот. Трансформирање на системот на натпревари во општински, зонски и државни спортски лиги е добра перспектива за развој на училишниот и клубскиот спорт, со што спортот ќе го добие вистинското место во општеството. Овие покрупни стратешки определби за развој на училишниот спорт, а со тоа и на спортот во целина се од суштинско значење за отворање нови хоризонти во севкупниот општествен развој на Република Македонија. ФИНАНСИСКИ ПОТРЕБИ Зајакнувањето на организацискиот модел на училишниот спорт во Република Македонија очекуваме успешно да го реализираме за осум месеци. Планираните средства за имплементација на проектов дефинирани се во следниов буџет: 1. Формирање на училишни спортски клубови и организациско зајакнување на општинските организации за училишен спорт со стимулации за покривање на основните програмски содржини (за 200 училишни спортски клубови по денари = денари и за 40 општински организации по денари = денари). Вкупно: денари 20 ФЕДЕРАЦИЈА НА УЧИЛИШЕН СПОРТ НА МАКЕДОНИЈА

5 2. Одговорни лица за организирање (1 републички координатор = денари, 3 регионални координатори по ден = денари, 1 администратор = ден и 30 општински координатори по ден = денари). Вкупно: денари 3. Организирање републички, регионални и општински семинари со стручни лица, состаноци со одговорните координатори, со единиците на локална самоуправа и училиштата. Вкупно: денари 4. Канцелариски, транспортни и мониторинг трошоци. Вкупно: денари ВКУПНА СУМА ЗА ПРОЕКТОТ : ДЕНАРИ Заради претходно кажаното и големото искуство на Федерацијата, со овој проект очекуваме во 2009 година да се ангажираат над двеста невработени стручни лица со околу десет илјади нови млади спортисти, со тенденција во наредните години овие бројки да растат. MACEDONIAN SPORT DEVELOPMENT THROUGH SCHOOL SPORT Aleksandar Tufekchievski 1, Zoran T. Popovski, 2,3 Vlado Dimovski 4, German Boglev 3 Faculty of Physical Education Skopje, 2 Laboratory for Biochemistry, Molecular Biology and GMO Faculty of Agricultural Sciences and Food, Skopje, 3 School Sport Federation of Macedonia Skopje, 4 PS Kuzman Josifovski Pitu, Kichevo Александар Туфекчиевски, д-р Институција: Факултет за физичка култура Скопје Адреса: ул. Железничка бб, 1000 Скопје Е-пошта: biotufek@yahoo.com Веб страна: Зоран Т. Поповски, д-р Институција: Лаборатоција за биохемија, молекуларна биологија и ГМО Факултет за земјоделски науки и храна Скопје Адреса: Александар Македонски бб, 1000 Скопје п.ф. 297 Е-пошта: zoran_popovski@yahoo.com Владо Димовски Институција: ОУ Кузман Јосифовски Питу, Кичево Е-пошта: brsjakmk@yahoo.com Герман Боглев Институција: Федерација на училишен спорт на Македонија Адреса: Градски парк бб, Кошаркарска сала Работнички П. Фах 5, 1000 Скопје Е-пошта: fusmak@yahoo.com Веб страна: ФЕДЕРАЦИЈА НА УЧИЛИШЕН СПОРТ НА МАКЕДОНИЈА 21