Ispitivanje nekih komponenti prinosa i kvalitete zrna hrvatskih sorti ozime pšenice u agroekološkim uvjetima Kosova

Transcription

1 IZVORNI ZNANSTVENI RAD Ispitivanje nekih komponenti prinosa i kvalitete zrna hrvatskih sorti ozime pšenice u agroekološkim uvjetima Kosova Bakir Kelmendi 2, Fadil Musa 1, Defrime Berisha 2, Ramiz Bekqeli 2, Ismajl Cacaj 2, Shukri Fetahu 1, Imer Rusinovci 1, Sali Aliu 1 i Adem Arifaj 3 1 Universitet u Prištini, Poljoprivredni Fakultet u Prishtini Kosovo. fadilmusa@yahoo.com 2 Poljoprivredini Insitut Kosova- Peč, Ul.Adem Jashari, Kosovo. Ibk_peja@yahoo.com 3 Ministarstvo Poljoprivrede, Šumarstva i Ruralnog Razvoja, Kosovo. Saţetak U mikropokusima tijekom tri godine ( ), na dva lokaliteta na Kosovu (Peš i Pestovo) ispitivano je sedam sorti ozime pšenice (Ilirija, Gollubica, Barbara, Lucija, Panonka i Super Ţitarka-porijeklom iz Republike Hrvatske, Evropa 90-standarda sorta). Istraţivan je broj biljaka (m 2 ), visina stabljike (cm), prinos zrna (kg), masa 1000 zrna (gr), hektolitarska masa zrna (kg) i sadrţaj proteina (%). Procijenjene su statistiţki signifikantne razlike za urod zrna i sadrţaj proteina izmeťu sorti, lokaliteta, godina, te signifikantna interakcija sorta*lokalitet*godina. Sorte Ilirija, Golubica i Panonka su u provedenim ispitivanjima pokazale visok stupanj adaptabilnosti uvjetima proizvodnje pšenice na Kosovu. Kljuţne rijeţi: mikropokusi, ozima pšenica, urod zrna, masa 1000 zrna, hektolitarska masa. Uvod Ozima pšenica (Triticum aestivum L.) jedna je od najznaţajnijih ratarskih kultura na Kosovu, a sije se na oko ha godišnje. Prosjeţni prinosi pšenice zadnjih 10 godina u glavnim proizvodnim podruţjima Kosova je nizak i kreše se od 3,5-4,0 t/ha. Za uspješnu i stabilnu proizvodnju pšenice neophodan je sinergizam visokorodne sorte (Ghandi, et.al. 1964), optimalnih agroekoloških uvjeta, primjene suvremenih agrotehniţkih mjera i zaštite bilja. Urod zrna je sloţeno svojstvo, ovisno o više nasljedno uvjetovanih svojstava i uvjeta okoline u kojima se biljke uzgajaju (Petroviš Sofija et al., Drezner, et al. 2006, Musa, et al. 2003, Borojeviš 1972, Denţiš et.al. 2007). Proizvodnja pšenice s visokim urodom zrna i odgovarajušom kakvošom moguša je samo kvalitetnim sortimentom, ali uz odgovarajuše uvjete uzgoja i odgovarajušu tehnologiju proizvodnje. U tome pogledu, tijekom vegetacijskih godina (2005/6, 2006/7, 2007/8) u poljskim mikropokusi, na dva lokaliteta na Kosovu ispitivano je šest sorti pšenice iz Republike Hrvatske, sa ciljem utvrťivanja njihove prilagodljivosti uvjetima proizvodnje na Kosovu, selekcije najboljih sorti za uvjete proizvodnje Kosova. Materijal i metode U klimatskim uvjetima Kosova, tokom godine, na mikropokusima ispitivano je šest hvatskih sorata pšenice (Ilirija, Gollubica, Barbara, Lucija, Panonka i Super ţitarka) dok je kao standard korištena sorta Evropa 90. Istraţivanja su obavljena na dva lokaliteta Kosova, razliţitih agroklimatskih i pedoloških karakeristika (Peš-stanica za istraţivanje Poljoprivrednog Instituta Kosova i Pestovo- privatno poljoprivredno gospodarstvo Pestovo ). Mikropokusi su bili postavljeni po sluţajnom bloknom rasporedu u tri ponavljanja. Površina osnovne parcele iznosila je 11.4 m 2 (10 m x1.14 m). Predusjev na 325

2 Genetics, Plant Breeding and Seed Production lokalitetu Peš je bio kukuruz, a na lokalitetu Pestovo krumpir. Sjetva je obavljena u opimalnom roku (u trešoj dekadi listopada) na oba lokaliteta, sijaţicom Hege 80. Gnojidba za sve sorte, na oba lokaliteta bila je ista, s gnojidbom u jesen od 400 kg/ha gnojivom NPK 15:15:15, te uz proljetne prihrane s 150 kg/ha (KAN) i 50kg/ha (Urea) u split aplikaciji. Mjerenja su izvršena u poljskim (broj biljaka na 1m 2, visina stabiljke), i u laboratorijskim uvjetima (prinos, masa 1000 zrna, hektolitarske teţina, sadrţaj proteina), po pravilima MeŤunarodnog udruţenja za ispitivanje sjemena ISTA, godine (Inernational Seed Association, 1996). Prikupljeni podaci obraťeni su primjenom analize varijance, a razlike izmeťu sorti, godina, lokaliteta, uz stupanj znaţajnosti od P<0.0 odnosno P<0.01, utvrťivane su LSD-testom. Zemljišni i vremenski uvjeti Prije poţetka provoťenja pokusa uzeti su uzorci tla s pokusnih površina i izvršena je kemijska analiza tla (Tablica 1.). Tablica 1. Kemijska svojstva tla ph Sadrţaj (%) mg/100 gr tla H 2 O KCl Ukupan N CaCO 3 Humus P 2 O 5 K 2 O Peš Pestovo Tlo na lokalitetu Peš je smeťe dolinsko, slabo kiselo, dobro osigurano s humusom, fosforom i kalijem, dok je tlo na Pestovi tipa smonica, neutralne reakcije, bogato humusom, fosforom i kalijem. Peš se nalazi na 42 04' geografske širine i 21 12' geografske duţine na nadmorskoj visini od 520 m, a Pestovo na 42 46' geografske širine i 21 04' geografske duţine i na 500 m nadmorske visine. Uz navedene geografske razlike, lokaliteti se razlikuju i u pogledu osnovnih klimatskih parametara, prvenstveno temperature i koliţine padalina. Minimalne, srednje i maksimalne temperature za lokalitet Peš i Pestovo su bile - 0.5, 13.0 i 23.8 C odnosno - 0.8, 12.0 i 21.9 C. Godišnja koliţina oborina za Peš iznosila je mm, a za Pestovo mm. Rezultati i rasprava Biometrijska istraţivanja fenoloških parametara sorti ukljuţenih u mikropokuse su izvedena tokom cijele vegetacijske sezone, a dobiveni rezultati (trogodišnja srednja vrednost ) prikazani su u donjim tabelama. Tablica 2. Rezultati fenoloških svojstava ispitivanih sorti pšenice Sorta Broj biljaka (m 2 ) Visina stabljik e (cm) Peš Masa 1000 zrna (gr) Hektolita rska masa (kg) Broj biljaka (m 2 ) Visina stabljike (cm) Pestovo Masa 1000 zrna (gr) Hektolita rska masa (kg) Ilirija Golubica Barbara Lucija Panonka Super ţitarka Evropa th Croatian & 4 th International Symposium on Agriculture

3 Ispitivane sorte pšenice se razlikuju veoma malo što se tiţe broja biljaka i visine stabjlike (Tablica 2.) u odnosu na standardnu sortu (Evropa 90) tako da se broj biljaka kretao od 515 (Evropa 90) do 573 (Lucija) biljaka/1 m 2, dok visina biljaka se kretala od 74.8 cm (Lucija) do 91.0 cm (Ilirija). Najniţa masa 1000 zrna je uvrťena kod sorte Golubica na oba lokaliteta ispitivanja (41.5 gr, 41.6 gr) dok je najviša masa 1000 zrna utvrťena u sorte Ilirija (54.9 gr, 50.9 gr). Sve ispitivane sorte odlikuju se visokom hektolitarskom masom zrna, iako su izmeťu ispitivanih utvrťene razlike (Tablica 2.). Najmanja hektolitarska masa zrna utvrťena je u sorte Evropa 90 u Pestovu (79.4 kg), dok je najveša hektolitarska masa zrna utvrťena u sorte Barbara u Peši (83.1 kg). Masa 1000 zrna i hektolitarska masa zrna, prema Mladenov, et.al.1998, su genetski kontrolirana svojstva, na koja znaţajan uţinak imaju okolišni uvjeti proizvodnje. Tablica 3. Urod zrna ispitivanih sorti pšenice, kg/ha, (ANOVA) Sorta (A) Ilirija Golubica Barbara Lucija Panonka Super ţitarka Evropa 90 (B) Godina (C) (AxB) Peš Pestovo (AxC) Peš Pestovo (AxC) Peš Pestovo (AxC) Peš Pestovo (AxC) Peš Pestovo (AxC) Peš Pestovo (AxC) Peš Pestovo (AxC) (C) (A) C 1 C 2 C 3 (B) (BxC) B B B B Interakcija (AxBxC) FAKTOR A B C AB AC BC ABC 1 % LSD 5 % Analizom varijance utvrťene su statistiţki znaţajne razlike izmeťu sorti, lokaliteta, a znaţajna je i interakciji sorta*lokalitet*godina (Tablica 3.). Najveši urod zrna utvrťen je u sorte Ilirija (6930 kg/ha), dok je najmanji urod zrna ostvarila sorta Lucija (5805 kg/ha). U odnosu na standardnu sortu u svih ispitivanih sorata, osim u sorte Golubica, utvrťene su statistiţki znaţajne razlike razliţitih stupnjeva znaţajnosti. U pogledu uroda zrna sorti izmeťu lokaliteta, postoje statistiţki znaţajne razlike izmeťu lokaliteta Peši i Pestovo. Ostvareni prosjeţni urod zrna sorti zasijanih na lokalitetu Peš iznosio je 6393 kg/ha, a na

4 Genetics, Plant Breeding and Seed Production lokalitetu Pestovo 6183 kg/ha. Urod zrna po godinama ispitivanja, u ispitivanih sorti pšenice, nisu ukazivali na statistiţki znaţajne razlike. Sadrţaj proteina u zrnu pšenice kod ispitivanih sorti je bio razliţit u odnosu na standardnu sortu, (Tablica 4). Najveši sadrţaj proteina utvrťen je u sorte Golubica (16.12 %), a najmanji kod sorte Evropa (14.20 %). U pogledu sadrţaja proteina sorti izmeťu lokaliteta Peš i Pestovo, postoje statistiţki znaţajne razlike. Ostvareni prosjeţni sadrţaj proteina sorti zasijanih na lokalitetu Pestovo iznosio je %, a na lokalitetu Peš %. Statistiţki znaţajne razlike utvrťene su i kod interakcija faktora (A x B x C). Utjecaj interakcije izmeťu genotipa i okoline ima veliku ulogu u utvrťivanju razlika izmeťu sorata po pitanju stabilnosti i adaptabilnosti, a postojanje interakcije genotip*okoliš ukazuje da rezultati provedenih ispitivanja mogu posluţiti u cilju preporuke odreťene sorte za komercijalnu proizvodnju. Tablica 4. Sadrţaj proteina (%) ispitivanih sorti pšenice, (ANOVA) Sorta (A) (B) Godina (C) (AxB) (A) Peš Ilirija Pestovo (AxC) Peš Golubica Pestovo (AxC) Peš Barbara Pestovo (AxC) Peš Lucija Pestovo (AxC) Peš Panonka Pestovo (AxC) Peš Super ţitarka Pestovo (AxC) Peš Evropa 90 Pestovo (AxC) (C) C 1 C 2 C 3 (B) (BxC) B B B B Interakcija (AxBxC) FAKTOR A B C AB AC BC ABC LSD 1 % % Zakljuĉak Analizom varijance utvrťene su statistiţki znaţajne razlike za urod zrna i sadrţaj proteina izmeťu sorti, lokaliteta, godina, te statistiţki znaţajna interakcija sorta*lokalitet*godina. Sorta Ilirija ostvarila je znaţajno veši urod zrna u odnosu na sve ispitivane sorte, dok su sorte Golubica i Panonka ostvarile znaţajno veši urod u odnosu na standardnu sortu. Sorte Barbara, Lucija i Super Ţitarka su imale znaţajno manji urod zrna od standardne sorte th Croatian & 4 th International Symposium on Agriculture

5 Najveši sadrţaj proteina utvrťen je kod sorte Golubica (16.20%), a najmanji kod standardne sorte Evropa 90 (14.20%). Sorte Ilirija, Golubica i Panonka su u provedenim ispitivanjima pokazale visok stupanj adaptabilnosti u uvjetima proizvodnje pšenice na Kosovu. Istraţivanja su ukazala na opravdanost uvoťenja u proizvodnju sorti Ilirija, Golubica i Panonka na podruţju Kosova, te su ove sorte predloţene da se uvrste na nacionalnu sortnu listu Kosova. Literatura Borojeviš S Genetski pristup izgradnje modela visokoprinosnih sorti pšenice. Genetika, Denţiš, S., Kobiljski, B., Bede, M., Bede, Z. & Sonja Petroviš Rapsodija-nova europska sorta ozime pšenice. Zbornik Radova. 42. Hrvatski i 2. MeŤunarodni Simpozij Agronoma. Opatija. Croatia. Drezner G., Dvojkoviš K., Novoseloviš D., Horva Daniela, Guberac V., Mariš Sonja i Primorac J Utecaj okoline na najznaţajnija kvantiativna svojstva pšenice. Zbornik Radova. 41. Hrvatski & MeŤunarodni Znansveni Simpozij Agronoma. Ghandi, S. M., K. Sanghi, K. S. Hathawat & M. P. Bhatnagar Gentotypic variability and correlation on phenotypic traits related to grain yield in Indian wheats. The Indian J. of Gen. Plant Breed., 241. Mladenov N., Mišiţ., Prţulj N. i Hristov N Year effects on wheat seed quality. International Symposium. Breeding of Small Grains Proceedings. Kragujevac. Yugoslavia. Musa F., Carli C., Jashanica Vjollca, Ramadani S, Kelmendi B Value for Culivation and Use of some wheat culivars in Agroekological Condition of Dukagjini Area. Kërkime Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës. Prishinë. Petroviš Sofija, Kraljeviš- Balališ Marija, Dimitrijeviš M Genotype/Environment Ineractions and Stability Parameters in Wheat. International Symposium. Breeding of Small Grains Proceedings. Kragujevac. Yugoslavia. Investigation of some yield components, yield and quality of the grain of new Croatian winter wheat cultivars in Agro-ecological condition of Kosova Abstract Yield and quality of winter wheat were of interest of a locally and abroad investigation. With that respect six Croatian winter wheat varieties were tested in small-scale trials in Kosovo during crop season (2005/6, 2006/7, 2007/8.). In two most important agroproduction localities were investigated number of plants (m 2 ), yield (kg/ha), 1000 gram weight (gr), plant height (cm), hectolitar weight (kg), protein content (%). Obtained results have shown statistically significant differences of investigated traits for all cultivars included in trials compared to standard variety (Evrope 90) and within the localities. Key words: small-scale trials, winter wheat, yield, 1000 gram weight, hectoliter weight 329