PROBLEMATIKA I PERSPEKTIVE KOZARSTVA. NOVAKOVIĆ ZORAN, mr PSS Novi Sad

Transcription

1 PROBLEMATIKA I PERSPEKTIVE KOZARSTVA NOVAKOVIĆ ZORAN, mr PSS Novi Sad

2 PRIVREDNI ZNAĈAJ Proizvodnja mleka i mlečnih prerađevina Proizvodnja priplodnog i kvalitetnog priplodnog podmladka Proizvodnja jarećeg i jagnjećeg mesa Proizvodnja koţe Proizvodnja stajnjaka Upošljavanje stanovništva u proizvodnji, preradi i plasmanu proizvoda

3 PROIZVODNJA KOZIJEG MLEKA U SVETU JE U STALNOM PORASTU Razlozi tomu što su: - koze efikasniji proizvođači mleka od krava, (koza telesne mase 50 kg daje 5 kg mleka/dan (1/10 žive mase); krava telesne mase 600 kg daju 30 kg mleka/dan (1/20 žive mase). Srazmerno svojoj TM, koza može proizvesti i do 20 puta veću količinu mleka tokom laktacije, pa je najmlečnija životinja - manje su zahtevne i veoma skromne u ishrani i imaju manje hranidbene potrebe (mogu da koriste od biljnih vrsta) - kozije mleko je svarljivije od kravljeg mleka ima dijetetska svojstva, a pripisuje mu se i lekovitost zbog drugačijeg sastava masnih kiselina - kozje mleko je bogato mineralnim materijama (posebno kalcijumom) i vitaminima, pa može da posluži kao odlična hrana za decu, starije osobe, kao i one koji se oporavljaju posle bolesti - velika mogićnost organizovanja organske proizvodnje kozijeg mleka kod nas

4 JAREĆE I KOZIJE MESO Osnovne osobine jarećeg i kozijeg mesa: jareće meso pripada u manje masna mesa, sadrži manju količinu potkožne i unutarmišićne masnoće mali trupovi pogodni za pripremu u komadu (tov do klaoničke težine od 16 do 18 kg) lako je svarljivo i dijetalno što, je veoma važno za ishranu starijih kategorija stanovništva, osoba sklonih gojaznosti i dijabetičara jarad plemenitih rasa su krupna i imaju visoki prirast, pa je proizvodnja jarećega mesa ekonomski opravdana i isplativa meso starijih koza se manje troši u ishrani, a najviše se troši sveže i sušeno (kobasice i dr.), i ima veoma dobru cenu kod držanja tovnih rasa nastoji se ostvariti tri jarenja u dve godine od jedne koze može se dobiti od 48 do 75 kg žive težine jaradi godišnje

5 PROIZVODNJA PRIPLODNOG PODMLADKA u proseku se od koze može dobiti 1,7-2,2 jareta godišnje, kod tovnih rasa i preko 3 jareta u godini dana Podmladak koza možemo podeliti u dve grupe: priplodni i kvalitetni priplodni podmladak koza Priplodna mlada grla su sva ona grla koja služe za dalju reprodukciju i nemaju adekvatnu komercijalnu cenu Kvalitetna priplodna grla su grla koja imaju poznato poreklo (pedigre) i potiču od kontrolisanih roditelja na proizvodne i eksterijerne osobine Proizvodnja kvalitetnog priplodnog podmladka kod nas je veoma mala, jer je mala populacija kontrolisanih stada od selekcijskih službi (1-3% populacije), S obzirom na to da su samo kvalitetna priplodna grla predmet subvencija (odnosno podsticaja), to kval.prip.podmladak ima i adekvatnu ceni i može da bude značajan izvor prihoda jer ga kod nas nema u dovoljnim količinama

6 koža OSTALI KOZIJI PROIZVODI kožna galanterija, odeća, obuća, nameštaj kozija dlaka (kostret) kvalitetne tkanine, kašmirska koza (kašmir, velur) i angora koza (moher stajnjak povrtarstvo i voćarstvo, kg po kozi godišnje, naročito organsko čistač zakorovljenih površina koze se mogu koristiti za održavanje nacionalnih parkova i parkova (boar) medicinske svrhe jareća creva kao hirurški konac, lekovite osobine (mleko, meso, krv) eksperimentalna životinja u različitim fiziološkim, ishranbenim, hormonalnim i dr. istraživanjima

7 KOZARSTVO U SLUŢBI SAMOZAPOŠLJAVANJA Proizvodnja kozjeg mleka na malim farmama može biti značajan izvor dohotka Najvažniji cilj je napraviti održiv prihod od stada koza i proizvodnje mleka i ostalih kozijih proizvoda Dodana vrednost proizvoda kroz prerađevine i specifični pristup potrošaču može dodatno učiniti i male hobi kozare preduzetnicima (farmeri sa koza) Naglašavati značaj porodične proizvodnje, potpunu posvećenost kupcu potrošaču, koj možemo imati samo u tradicionalnoj proizvodnji u izrazito ruralnim područjima Ako se porodično gazdinstvo želi posvetiti kozarskoj proizvodnji i živeti od toga neophodno je da ima farmu kapaciteta grla, ili preradom (dodatom vrednosti) nadoknaditi nedostatak brojnog stanja grla Preduzetnički projekti u kozarstvu porodičnih gazdinstava zahtevaju ozbiljniji, drţavni pristup, stručnu i finansijsku podršku kako bi se osigurala njihova efikasnost i odrţivos (društvena korist, ne puki odnos koristi i troškova investicije)

8 KOZARSTVO U SVETU Veličina populacije i (%) udeo u svetskoj proizvodnji kozijeg mesa po kontinentima Kontinent % udeo u svetskoj populaciji koza (%) udeo u svetskoj proizvodnji kozijeg mesa Azija 63,8 73,4 Afrika 28,7 19,9 Okeanija 0,1 0,3 Evropa 2,4 3,0 J.Amerika 3,1 2,1 S.Amerika 0,2 1,3 Izvor podataka: Eurostat,

9 Najveći proizvođača kozijeg mleka u svetu Rank Area Production (Int $1000) Production (MT) 1 India Bangladesh Sudan Pakistan France Greece Spain Iran Somalia Russian Federation Izvor podataka: Eurostat,

10 Najveći proizvođačai kozijeg mleka u Evropi Rank Area Production (Int $1000) Production (MT) 1 France Greece Spain Russian Federation Turkey Izvor podataka: Eurostat,

11 Proizvodnja ovčijeg i kozijeg mesa u balkanskim zemljama po stanovniku Država Broj Ukupna proizvodnja Proizvodnja po stanovnika ovčijeg i kozijeg mesa, t stanovniku, kg Grčka ,964 Albanija ,583 Turska ,502 Rumunija ,392 Makedonija ,967 Srbija ,982 Crna Gora ,613 Bugarska ,189 Hrvatska ,676 BiH ,510 Slovenija ,067 Izvor podataka: Eurostat,

12 Kozje mleko i kozji sirevi zauzimaju značajno mesto u proizvodnji kvalitetne hrane u mlekarstvu u Evropi Najveći evropski potrošači kozijeg mleka ujedno predstavljaju i najveće proizvođače sireva, Visoka ponuda odnosno asortiman proizvodnje utiče i na potrošnju Francuska je zemlja sa najvećom proizvodnjom, asortimanom i potrošnjom sireva od kozjeg mleka Prosečna potrošnja svih vrsta i kategorija sira u evropskim zemljama iznosi 11,2 kilograma U zemljama Zapadne Evrope prosečna potrošnja iznosi 16,9 kilograma, sa tendencijom rasta po stopi od 1,83% godišnje u zemljama Istočne Evrope potrošnja je na znatno nižem nivou, prosečno 7,5 kilograma Najveći evropski potrošač sira je Grčka, sa prosečnom potrošnjom od 25,4 kilograma po stanovniku godišnje Sa ostvarenom potrošnjom sira od 8,9 kilograma, što je za preko dva kilograma manje u odnosu na evropski prosek, naša zemlja nalazi se na 20 mestu u Evropi

13 Najveći evropski potrošači sira (kg/po stanovniku) ZEMLJA PROSEK Grčka 25,4 Francuska 23,4 Italija 21,3 Holandija 19,4 Austrija 3,4 Katica Radosavljević

14 STANJE I MOGUĆNOSTI Najveći deo proizvodnje odvija se na privatnim gazdinstvima sa oko 5-10 koza Mali broj gazdinstava drži stalno od 50 do 200 koza Uzgoj koza je lokalizovan u brdsko-planinskim i planinskim regionima Srbije, kao i u AP Vojvodini Moderan uzgoj koza zahteva izmene u sadašnjem načinu uzgoja, sa naglaskom na povećanu plodnost i mlečnost što će se odraziti i na poboljšanu proizvodnju Razvoj specijalizovanih imanja za uzgoj koza sa oko grla po gazdinstvu, sa efikasnom organizacijom i tržišnom proizvodnjom je jedan od načina za unapređenje kozarstva kod nas što će omogućiti i jačanje položaja individualnih proizvođača najveći problem predstavlja prelazak sa tradicionalnog na moderan način individualne proizvodnje i primena novih tehnologija, novih saznanja Najvažnija je podrška države, i u pogledu različitih vidova podsticaja i za marketing proizvoda, drugim rečima, potrebna je značajna motivacija za takav tip privredne proizvodnje

15 NAJVEĆI PROBLEMI KOZARA Konstantno opadanje brojnog stanja koza u Evropi (na nivou 50-tih godina) Rasni sastav i preovlađujuće učešće autohtonih rasa, koje se odlikuju niskim nivom plodnosti i peoizvodnjom Mali broj stada koja su u kontroli produktivnosti. Mali broj farmi sa intenzivnom kozarskom proizvodnjom Nedovoljna investiciona podrška države (ograničeni podsticaji) Neizvestan otkup i nestabilne cene mleka i mesa Neopremljenost i nestandardizovanost naših klaničnih kapaciteta Neorganizovanost proivođača i sektora ovčarstva i kozarstva Neadekvatna sektorska strategija koja marginalizuje kozarstvo, pa i ovčarstvo u svakom smislu Izostanak podsticaja za plansko iskorišćavanje i povećanje prinosa na travnim površinama ima direktnu posledicu na kvalitet ishrane i razvoj ruralnih područja Nedovoljan uvoz i komplikovane procedure za dobijanja uvoznih dozvola za uvoz kvalitetnog priplodnog materijala

16 POSLEDICE OVAKVOG STANJA SU: Nedovoljna proizvodnja kozijih proizvoda na tržištu Nizak nivo proizvodnih rezultata kako po grlu tako i po farmi Nedostatak kvalitetnog priplodnog i priplodnog materijala na tržištu Slabo snadbevanje domaćeg tržišta Nemogućnost ozbiljnih planiranja izvoza zbog: količina, kvaliteta i kontinuiteta ponude tokom godine Neorganizovan nastup kako na domaćem tako i na inostranom tržištu, zbog slabe organizovanosti sektora Nezainteresovanosti države u predhodnim periodima za sektor ovčarstva i kozarstva Nedovoljna motivisanost mladih ljudi za ovu privrednu granu zbog svega napred iznetog

17 EKONOMIKA UZGOJA KOZA S ORIJENTACIJOM NA PROIZVODNJU MLEKA Početnici koji planiraju da se bave kozarstvom sa orijentacijom na proizvodnju mleka trebali bi da imaju nekoliko stvari na umu kako bi ostvarili dobro poslovanje: - jasnu viziju proizvodnog cilja - potrebno znanje - dobar sistem upravljanja - poznavanje tržišta - adekvatan nivo proizvodnje uz korištenje svih resursa na optimalan način - dobar odnos ulaganja i dobiti

18 Za otpočinjanje odgoja koza važno je poznavati strukturu investiranja objekti 30% reproduktivna grla i remont stada 25% mehanizacija i oprema 30% ostalo (kabasta hrana, knoncentrati, lekovi) 15% Gore navedeni odnosi mogu varirati jer su dati u opštim okvirima ali može posluži kao smernica u praksi. Proizvodnja mleka ima specifične troškovne karakteristike. Proizvodnja zavisi od sistema proizvodnje, geografskog područja (nadmorske visine, klime, sastava tla, itd) i može varirati kroz duže periode na istoj farmi.

19 Pregled strukture troškova proizvodnje mleka Vrsta troška Udeo Hrana Radna snaga Usluge, transport, prostirka i ostali materijali 3-5 Amortizacija 3-20 Ostali direktni troškovi 2-6 Ostali indirektni troškovi 2-8

20 Uticaj različitih faktora na proizvodne i ekonomske rezultate u kozarstvu Ekonomska dobit u kozarstvu zavisna je od: Veličine stada Izbor rase i mogućnosti nabavke kvalitetnog priplodnog materijal a(uvoz domaće tržište) Kvalitet ishrane (izbalansiranosti i ujednačenosti obroka tokom godine) Uslova držanja (objekti i oprema izgradnja novih ili adaptacija postojećih) Izbor sistema gajenja i organizacije proizvodnje Proizvodnog smera (mleko-meso ili drugi) Uticaj agrarne politike (mere podsticaja, subvencije, krediti i dr.) Uticaja tržišnih prilika na plasman i prodaju kozijih proizvoda (mleko, meso, sir,jarad,koža, stajnjak i dr) Spremnosti farmera za angažovanje na ostvarivanju dodatne vrednosti

21 IZBOR PROIZVODNOG SMERA Smer proizvodnja mleko-meso - Proizvodnja sirovog kozijeg mleka za tržište - Proizvodnja gotovih mlečnih proizvoda (razne vrste sireva, surutke i dr.) - Proizvodnja kvalitetnog priplodnog materijala za tržište - Proizvodnja jaradi za tov i utovljenih koza i jaradi za klanje (prerada kozijeg i jarećeg mesa).

22 IZBOR RASE KOZA Izbor rase zavisi od više faktora i to: - Planiranog sistema i tipa gajenja - Intenziteta proizvodnje - Kvaliteta ishrane - Zootehničkih i zoohigijenskih uslova smeštaja - Klimatskih uslova područja

23 Najzastupljenije rase koza koje se gaje na području Srbije su: Domaća srpska bela koza Nemačka oplemenjena koza Alpina Sanska koza Domaća šarena

24 Domaće rase koza

25 DOMAĆA BALKANSKA KOZA

26 DOMAĆA BELA KOZA

27 DOMAĆI MELEZI

28 Inostrane mlečne rase

29 SANSKA KOZA

30 FRANCUSKA ALPSKA KOZA (ALPINA)

31 NEMAĈKA SRNASTA OPLEMENJENA KOZA

32 TOGENBURŠKA KOZA

33 Tovna rasa koza

34 BURSKA KOZA

35 USLOVI DRŢANJA KOZA Uticaj mikro-klimatskih faktora (temperatura, vlaţnost vazduha,provetravanje, promaja i dr.) Zoohigijenski uslovi smeštaja Zootehnički uslovi smeštaja Građevinsko-tehničke norme i principi izgradnje kozarnika Broj koza u stadu Izbor sistema i tipa gajenja Organizacije rada Klimatski uslovi područja

36 ISHRANA KOZA Šta je najvaţnije vezano za ishranu koza: Izbor hraniva za ishranu koza (kabasta, koncentrovana, mineralno-vitaminska) Bilans hrane i hraniva za ishranu pojedinih kategorija koza Balansiranje obroka u zavisnosti od kategorije i proizvodne faze Organizacija ishrane tokom dana

37 Organizacija proizvodnje na farmi koza Zavisi od: - intenzivnosti proizvodnje - veličine stada - stepena mehanizovanosti radnih procesa i automatizacije - tipa objekta - tipa ishrane i načina ishrane - organizacije sistema pripusta i jarenja - organizacije sistema muţe - organizacija izđubravanja, lagerovanja i neškodljivog aplikovanja i uklanjanja (čvrstog i tečnog stajnjaka, otpadnih voda i leševa uginulih ţivotinja i dr.)

38 ORGANIZACIJA I PLASMAN PROIZVODA Prihvatanje i čuvanje mleka Način prodaje i distribucije sirovog mleka Način prodaje i pakovanja mlečnih proizvoda ako se prerada radi na sopstvenoj farmi (mini mlekare) Način prodaje i distribucija priplodnog i tovnog materijala

39 IZĐUBRAVANJE I LAGEROVANJE STAJNJAKA Organizacija izđubravanja kozarnika Organizacija lagerovanja i neškodljive aplikacije čvrstog stajnjaka Organizacija lagerovanja i neškodljive aplikacije tečnog stajnjaka Organizacija lagerovanja i neškodljivog uklanjanja otpadnih voda Organizacija neškodljivog uklanjanja leševa uginulih ţivotinja

40 Ekonomska analiza proizvodnih i drugih pokazatelja Izrada kalkulacija svih linija proizvodnih procesa Ekonomska analiza proizvodnih rezultata Bilans uspešnosti Ekonomska analiza uticaja trţišta na finansijski rezultat

41 Interne S Strengths, Povoljne okolnosti Prednosti S (Strengthts) - raspoložive kvalitetne poljoprivredne površine za ovčarsku i kozarsku proizvodnju - niska opterećenost brojem uslovnih grla po poljoprivrednim površinama (odnosno ogroman prostor za kvalitativni m i kvantitativni m poboljšanje iskorišćenosti raspoloživih potencijala) - nedovoljno iskorišćena krmna baza (žetveni ostaci i nusproizvodi preh. Ind.) - povoljni klimatski uslovi za ovčarsku i kozarsku proizvodnju - dugogodišnja tradicija bavljenja ovčarskom proizvodnjom

42 W Weaknesses, Nepovoljne okolnosti Slabosti - mali prosečan broj grla po uzgajivaču - starosna struktura proizvođača - stručnost i nivo obrazovanosti i obučenosti proizvođača - mali broj proizvodnih objekata koji zadovoljavaju uslove za kvalitetnu, tehnološki i ekonomski adekvatno isplativu proizvodnju - loša struktura poseda (male raspoložive z.površine po uslovnom grlu - nepostojeće međusobno tržišno-interesno povezivanje proizvođača s drugim privrednim granama - neadekvatna prezentacija uzgojnih dostignuća proizvođača - nezadovoljavajući kvalitet i rasni sastav ovaca koza -nezadovoljavajuća mogućnost sticanja praktičnih znanja i iskustava -Nedovoljna pomoć države kroz investicionu podršku i podršku podsticajima -Nepostojanje određenih standarda naročito u proizvodnji mesa

43 O Opportunities Mogućnosti Eksterne Mogućnosti -velika raspoloživa prirodna neiskorišćena prostranstva - raspoloživa kvalifikovana radna snaga -povratak na tradicionalna tržišta na koja su plasirani proizvodi iz ovih grana kao što su: zemlje EU (Italija, Švajcarska, Grčka, Nemačka, kao i zemlje koje su interesantne a ušle su skoro u EU, a to su Poljska i neke pribaltičke zemlje) - interesantno tržište predstavlja Ukrajina, Rusija, Kazahstan, zemlje Bliskog istoka Irak, Palestina, Liban i severnoafričke zemlje pre svega Libija -stalni rast potražnje za kvalitetnim kozijim proizvodima -dostupnost fonda državnog poljoprivrednog zemljišta -autohtoni tradicionalni proizvodi

44 T Threats Pretnje T (threats) Pretnje -zahtevnost i dugotrajnost procedura za pribavljanje raspoloživih sredstava finansiranja -izloženost konkurentnijem tržištu -stalni rast troškova proizvodnje i tendencija pada cena poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda -nedovoljna kadrovska osposobljenost za ozbiljnije poduhvate i spremnost za zajednička ulaganja u ove sektore proizvodnje sa potencijalnim partnerima, kao i nedovoljna angažovanost resornih ministarstava za razvoj ovih oblasti privrede -nedovoljna pomoć države u zaštiti domaće proizvodnje naročito posle ulaska u EU

45

46

47 Dodana vrednost Ekonomski razlika između ukupnog prihoda od prodaje i ukupnog troška Marketinški stvaranje konkurentske prednosti kroz vezivanje, kombinovanje ili posebna pakovanja i koristi koje se ostvaruju prdstavljanjem i ostvarivanjem veće vrednosti kod potrošača

48 Dodavanje vrednosti u kozarstvu RAZLIKOVANJE OD KONKURENCIJE Prerada kozjeg mleka u sireve, jogurt, sladoled, sapune i kozmetičke preparate Prodaja u specijalizovanim prodavnicama (zdrava hrana, posebna prehrana sportistaa, hrana za decu, kozmetički preparati) Različiti načini proizvodnje (konvencionalna, na pašnjacima, organska) Neposredna prodaja (tržnice, preko interneta, dostava na adresu)

49 Ideje za dodavanje vednosti Garancije kvaliteta i poreklo proizvoda (mali troškovi, dugoročno poverenje potrošača, smanjen otpor kupaca) Dostava (pouzdanost, brzina; nije nužno uvek besplatna) Popusti (privlači pažnju, može povećati vrednost finansije) Pakovanje i promocija (veća dobijena vrednost proizvoda, podstiče na kupovinu) Osiguranje kvaliteta (međunarodni standardi (ISO, HCCP) mogu biti vredni, važna garancija (ugled) Marka (brand) označava psihološku vrednost, garancija kvaliteta i statusa Cena (ponuditi kombinaciju korisnosti istovremeno prihvatljiva za kupce i profitabilna za proizvođača)

50 Prerada u sir S proizvodnjom mleka manjom za 11% moguće je kod prerade sira na porodičnoj farmi u Francuskoj povećati dohodak po grlu za više od 3 puta (s 93 na 291 po kozi), jer se prihodi povećavaju za 2,39, a troškovi samo za 1,62 puta U italijanskim primerima dohodak se kod prodaje sira dobijenog od vlastite proizvodnje mleka povećava za gotovo 50% prodavanje sira u specijalizovanim, lokalnim restoranima (naglašavaju posebnosti sira, kao i ekskluzivna mala serija proizvodnje i njen lokalni karakter, jer se nigde van tog područja taj sir ne moţe nabaviti

51 Edukacija Savetodavne službe na univerzitetima u SAD su organizovale celu mrežu sradnje s lokalnom samoupravom i stručnjacima na terenu, i srodnim naučnim i stručnim institucijama iz područja tehnologije stočne hrane, menadžmenta i marketinga u nekoliko okolnih država u pomaganju malim i srednjim proizvođačima da povećaju profitabilnost i održe konkurentnost Slični projekti postoje u Francuskoj, Italiji, Nemačkoj i Austriji

52 Ograničenja Profitabilnost od prodaje kozjeg sira može biti ograničena: - tehničkom opremljenošću, - raspoloživim fondom sati rada članova porodice, - stručnim znanjem tehnologa mini mlekare na farmi. - mogućnost nastupa na lokalnom ili regionalnom tržištu

53 Marketinški ciljevi Edukovati druge o vrednosti kozjeg mleka i kozjih proizvoda Napraviti održivi prihod od gajenja malog stada koza i onoga što mlečne koze najbolje rade proizvode mleko

54 Zaključak Naglašavati značaj porodične proizvodnje, i potpunu posvećenost kupcu potrošaču, koja se može imati samo u ovakvoj tradicionalnoj proizvodnji u izrazito ruralnim područjima Preduzetnički projekti u kozarstvu porodičnih gazdinstava zahtevaju ozbiljniji, državni pristup, stručnu i finansijsku pomoć kako bi se osigurala njihova efikasnost i održivost (društvena korist, ne puki odnos koristi i troškova investicije)

55 Zaključak Ljubav kupaca se ne može kupiti, već se istinski mora zaslužiti. Tržišna filozofija se sve više usmerava prema pružanju vrednosti, jer kvalitet sam za sebe nije više dovoljan za pobedu. Kvalitetom se ulazi u stadion, ali na igralištu golove daje dodana vrijednost.

56 Dodana vrednost kozarske proizvodnje na porodičnom gospodarstvu

57 Pripremio: Novaković Zoran mr mejl adresa: 060/ PSSNovi Sad