PROIZVODNE OSOBINE KRAVA SIMENTALSKE RASE U CELOJ LAKTACIJI PRODUCTION FEATURES OF THE SIMMENTAL BREED COWS THROUGHOUT THE ENTIRE LACTATION

Transcription

1 NAUČNI RAD Original Paper PROIZVODNE OSOBINE KRAVA SIMENTALSKE RASE U CELOJ LAKTACIJI PRODUCTION FEATURES OF THE SIMMENTAL BREED COWS THROUGHOUT THE ENTIRE LACTATION Jevtić-Vukmirović Aleksandra, Jevtić S., Kostić B., Jevtić A., Filipović Jelena, Rajčić Ružica, Lazarević I.. 1 Abstract - Study presents the production features of the Simmental breed cows determined by milk production in the municipalities of Čačak, Kraljevo and Kragujevac. In these municipalities we followed genetic potencial of the bulls from the veterinarylivestock centers in Velika Plana and Krnjača. Lactation period encompassed days, entire lactation milk quantity reached 3,095-4,324 kg, and milkfat kg. Over standard lactation period 2,408-5,222 kg of milk was produced. In standard lactation, correction was made to 4% FCM (fat corrected milk). Duration of the service period of cows was days. Duration of the intercalving period was days. Key words: production traits, milk production, cow fertility 1 Dr. sc. Aleksandra Jevtić-Vukmirović, profesor, Katedra za stočarstvo, Visoka poljprivredno-prehrambena škola Prokuplje, (vukaleks@open.telekom.rs); dr. sc. Slobodan Jevtić, DVM, redovni profesor, Katedra za stočarstvo, Agronomski fakultet Čačak Univerziteta u Kragujevcu; master inženjer agronomije Boban Kostić, Javno Komunalno Preduzeće, Kruševac; master inženjer agronomije Aleksandar Jevtić, Borjak, Šumarstvo, Vrnjačka Banja; dr. sc. Jelena Filipović, Institut za prehrambene tehnologije, Novi Sad; master inženjer agronomije Ružica Rajčić, Srednja poljoprivredna škola, Aleksandrovac; master inženjer šumarstva Ivica Lazarević, ''Borjak'', Šumarstvo, Vrnjačka Banja Aleksandra Jevtić-Vukmirović, PhD, Professor, Department of Animal Husbandry, VPPŠ Prokuplje, (vukaleks@open.telekom.rs), Slobodan Jevtić, PhD, Professor, Department of Animal Husbandry, Faculty of Agronomy Čačak, University of Kragujevac; Boban Kostić, Master Engineer of Agronomy, Public Utility Company Kruševac; Aleksandar Jevtić, ''Borjak'', Forestry, Vrnjačka Banja; Jelena Filipović, PhD, Institute of Food Technology, Novi Sad; Ružica Rajčić, Master Engineer of Agronomy, Agricultural School, Aleksandrovac; Ivica Lazarević, Master Engineer of Forestry, ''Borjak'', Forestry, Vrnjačka Banja Veterinaria 61 (3-4), , Sarajevo

2 Kratak sadržaj - U radu su prikazane proizvodne osobine krava simentalske rase u celoj laktaciji, na područjima poljoprivrednih stanica Čačak, Kraljevo i Kragujevac, praćenjem genetskog potencijala bikova iz veterinarsko-stočarskih centara Velika Plana i Krnjača. Period trajanja cele laktacije bio je od 268 do 392 dana, količina mleka u celoj laktaciji od do kg, a količina mlečne masti u celoj laktaciji iznosila je od 122,25 do 204,25 kg. Proizvodnja mleka u standardnoj laktaciji bila je od do kg. Izvršena je korekcija mleka na 4% MKM u standardnoj laktaciji. Dužina trajanja servis perioda kod plotkinja iznosila je od 42 do 170 dana, a dužina trajanja međutelidbenog perioda bila je od 339 do 451 dan. Ključne reči: proizvodne osobine, mlečnost, plodnost krava Uvod Proizvodne osobine krava sagledavamo preko proizvodnje mleka, mlečne masti, proteina i 4% MKM, u velikim i standardnim laktacijama (1, 5, 7). Mlečnost krava predstavlja kvalitativno svojstvo, a u realizaciji učestvuje genotip sa preko 25 % (2, 10, 11), a paragenetski faktori sa oko 75% (2, 8, 9, 12). Plodnost krava je najznačajnija genetska osobina (2, 5, 7), koja se može uvećati poboljšanjem zootehničkih uslova (2, 3, 6, 12) kroz poboljšanje razmnožavanja, odnosno dobijanja potomstva. Materijal i metode Istraživanja uticaja genetskog potencijala bikova na proizvodne i reproduktivne osobine krava na područjima poljoprivrednih stanica Čačka, Kraljeva i Kragujevca obavljeno je u stajama, odnosno na posedima poljoprivrednih proizvođača, vlasnika krava. Poljoprivredne stanice locirane su u Čačku, Kraljevu i Kragujevcu, i pokrivaju teritorijalna područja pomenutih opština. U stajama vlasnika krava, primenjuje se vezani sistem držanja krava u jednom redu. Ležišta su na betonskom podu, najčešće s nagibom od 2 do 4% prema kanalu za osoku, sa prostirkom od slame ili sitno seckane kukuruzovine. Jasle su najčešće visoke, a krave su sa vezovima oko vrata. Napajanje krava se obavlja iz automatskih pojilica, a ređe iz kofa za napajanje. Broj krava u staji je od 1 do 5, a najčešće 2. Muža je ručna, ređe mašinska, i vrši je jedno lice. Uticaj ishrane je ujednačen tokom ispitivanog perioda, s tim da je posebno tretiran zimski, a posebno letnji period ishrane, zbog sastava samog obroka. Istraživanja su obuhvatala period od jedne laktacije, između prvog i drugog teljenja, a rađena su na bazi podataka kontrole proizvodnih i reproduktivnih osobina koje su vršili sami poljoprivredni proizvođači ili radnici poljoprivredne stanice. 152

3 Eksterijerna merenja su vršena Litinovim štapom i pantljikom. Ukupno je ovim istraživanjem obuhvaćeno 90 grla, a merenja su obavljena u toku i godine. Praćen je genetski potencijal bikova iz uvoza: Rada, Tarasa i Filipa (sa 100% krvi simentalca). Na području je ispitivano po 30 junica (10 po biku). Slika 1. Bik Rad Picture 1. Bull Rad Bikovi Rad i Taras su na eksploataciji u veterinarsko-stočarskom centru Velika Plana, dok se bik Filip nalazi u veterinarsko-stočarskom centru u Krnjači. Primenom korelacije ispitana je međusobna zavisnost uzrasta pri prvoj oplodnji. Od proizvodnih osobina (osobina mlečnosti) praćeno je: Trajanje cele laktacije, Proizvodnja mleka u celoj laktaciji, Sadržaj mlečne masti u celoj laktaciji, Proizvodnja mlečne masti u celoj laktaciji, Proizvodnja 4% MKM u celoj laktaciji, Proizvodnja mleka u standardnoj laktaciji, Sadržaj mlečne masti u standardnoj laktaciji, Proizvodnja mlečne masti u standardnoj laktaciji i Proizvodnja 4% MKM u standardnoj laktaciji. Svođenje laktacije na standardnu laktaciju od 305 dana izvršeno je standardnom metodom, na osnovu stvarnih podataka iz proizvodnih listova krava, i koeficijentima (Rice 1957., prema 7.). Korekcija mleka na 4% MKM (mast korigovano mleko) izvršena je pomoću Gaines-Davidsonove formule, koja glasi: 4% MKM = 0.4 M + 15 F, gde je: M-količina mleka u celoj laktaciji (kg), F-količina mlečne masti u celoj laktaciji (kg). Veterinaria 61 (3-4), , Sarajevo

4 Slika 2. Bikovi Taras i Filip Picture 2. Bulls Taras and Filip 154

5 Za sve eksterijerne, reproduktivne i proizvodne osobine izračunati su parametri deskriptivne statistike. Dobijene vrednosti praćenih osobina svrstali smo u deset graničnih klasa (n), a širina intervala klasa izračunata je na osnovu obrasca: h= (x max x min )/n Bik Rad potiče iz poznate Redadove linije. Semenom ovog bika je osemenjeno preko plotkinja u Nemačkoj. Ocena kćeri: broj ispitanih 50; muskuloznost 112, forma 101, vime 111 (106). Rezultat testa na mlečnost: testirano je ćerki u prvoj laktaciji, u drugoj laktaciji i u trećoj laktaciji. 193 RPV 112 (99%) Rezultat testa na tovnost: +16 gr RPV 97 (96%) Muznost ćerki 1.65 kg/min. Ukupna odgajivačka vrednost je GZW je 107 (99%). Rezultati Trajanje laktacija ima veliko variranje i kreće se od 270 do 320 dana. Ovo variranje zavisi od mnogih faktora, kako genetskih tako i paragenetskih. Mlečnost se smanjuje tokom zimske ishrane, laktacija se povećava od prvog do petog telenja, zatim stagnira jedan period i naglo pada. Prosečan period trajanja celih laktacija plotkinja-ćerki odabranih bikova u danima prikazali smo u tabeli 1. Tabela 1. Prosečan period trajanja celih laktacija plotkinja-ćerki izabranih bikova u danima Table 1.Average duration of entire lactation periods of cows-daughters of selected bulls in days _ Measured values Bull Area N X Sx Sd Cv (%) Min Max Fexp Čačak ,60 3,81 12,05 3, Kraljevo ,60 4,96 15,69 5, Filip Fb=1,872 Kragujevac 10 2,61 8,24 2, ,90 NS Čačak ,90 8,64 27,33 8, Rad Kraljevo ,30 2,96 9,36 2, Fp=0,480 Kragujevac ,80 3,16 9,99 3, NS Taras Čačak ,20 3,12 10,08 3, Kraljevo ,80 4,04 12,79 4, Kragujevac ,90 3,59 11,37 3, Filip ,37 2,21 12,08 3, Rad ,33 3,26 17,87 5, Taras ,97 2,06 11,26 3, p0,005=ns; p<0,005=*; p<0,01** Fbp=1,130 NS Veterinaria 61 (3-4), , Sarajevo

6 TRAJANJE LAKTACIJE Filip Rad Taras Prosek minimum maximum Grafikon 1. Prosečan period trajanja celih laktacija plotkinja-ćerki izabranih bikova u danima Chart 1. Average duration of entire lactation periods of cows-daughters of selected bulls in days Tabela 2. Prosečna količina mleka u celoj laktaciji plotkinja-ćerki izabranih bikova u litrima Table 2. Average amount of milk throughout lactation of cows-daughters of selected bulls in liters Bik Područje N _ X Sx Sd Cv Izmerene vrednosti Fexp (%) Min Max Čačak ,1 57,55 181,98 4, Filip Kraljevo ,4 103,72 328,00 8, Kragujevac Čačak ,7 3634,3 98,64 182,88 311,92 578,30 8,30 15, Fb=3,339 * Rad Kraljevo Kragujevac ,6 3654,7 119,31 81,37 377,30 257,33 10,17 7, Fp=0,558 NS Čačak ,4 82,77 261,75 6, Taras Kraljevo ,5 84,28 266,53 6, Kragujevac ,7 144,28 456,25 12, Filip ,7 50,36 275,81 7, Rad ,5 75,16 411,81 11, Taras ,2 62,61 342,93 8, p>0,005=ns; p<0,005=*; p<0,01** Fbp=0,470 NS 5095 KOLI^INA MLEKA Filip Rad Taras Prosek minimum maximum Grafikon 2. Prosečna količina mleka u celoj laktaciji plotkinja-ćerki izabranih bikova u litrima Chart 2. Average amount of milk throughout lactation of cows-daughters of selected bulls in liters 156

7 Diskusija Proučavanjem proizvodnih osobina krava utvrđeno je da je bik Filip, na području Čačka (tab. 1.), dao ćerke čiji je prosečan period trajanja celih laktacija 303,60 dana (interval varijacije dan) sa standardnom devijacijom 12,05 i koeficijentom varijacije 3,97%. Na području Kraljeva, prosečan period trajanja celih laktacija je 304,60 dana (interval varijacije dana), gde je standardna devijacija 15,69, a koeficijent varijacije 5,15%. Na području Kragujevca, prosečan period trajanja celih laktacija ćerki bika Filipa iznosi 307,90 dana (interval varijacija dana) sa standardnom devijacijom 8,24 i koeficijentom varijacije 2,68%. Prosečan period trajanja celih laktacija ćerki bika Filipa na ova tri područja iznosi 305,37 dana (interval varijacije od 268 do 329 dana) sa standardnom devijacijom 12,08 i koeficijentom varijacije 3,96%. Bik Rad na području Čačka (tab. 1.), dao je ćerke čiji je prosečan period trajanja celih laktacija 318,90 dana (interval varijacije dana) sa standardnom devijacijom 27,33 i koeficijentom varijacije 8,64%. Na području Kraljeva, prosečan period trajanja celih laktacija je 312,30 dana (interval varijacije dana), gde je standardna devijacija 9,36, a koeficijent varijacije 2,96%. Na području Kragujevca, prosečan period trajanja celih laktacija ćerki bika Rada iznosi 305,80 dana (interval varijacije dana), sa standardom devijacijom 9,99 i koeficijentom varijacije 2,68%. Prosečan period trajanja celih laktacija ćerki bika Rada na ova tri područja iznosi 312,33 dana (interval varijacije od 292 do 392 dana ) sa standardnom devijacijom 17,87 i koeficijentom varijacije 5,72%. Bik Taras na području Čačka (tab. 1.) dao je ćerke čiji je prosečan period trajanja celih laktacija 307,20 dana (interval varijacije dana) sa standardnom devijacijom 10,08 i koeficijentom varijacije 3,28%. Na području Kraljeva, prosečan period trajanja celih laktacija je 310,80 dana (interval varijacije dana), gde je standardna devijacija 12,79, a koeficijent varijacije 4,11%. Na području Kragujevca, prosečan period trajanja celih laktacija ćerki bika Tarasa iznosi 305,90 dana (interval varijacije dana) sa standardnom devijacijom 11,37 i koeficijentom varijacije 3.72%. Prosečan period trajanja celih laktacija ćerki bika Tarasa na ova tri područja iznosi 307,97 dana (interval varijacije od 285 do 335 dana ) sa standardnom devijacijom 11,26 i koeficijentom varijacije 3,66%. Nijedan od posmatranih uticaja na period trajanja cele laktacije nije signifikantan. Filipa na području Čačka je 3.651,1 litar (interval varijacije do litara) pri čemu je standardna devijacija 181,98 i koeficijent varijacije 4,98%. Plotkinje koje potiču od ovog bika, na području Kraljeva, imale su prosečno 3.674,4 litra mleka (interval varijacije do litra), pri čemu je standardna devijacija 328,00 i koeficijent varijacije 8,92%. Veterinaria 61 (3-4), , Sarajevo

8 Filipa, na području Kragujevca, iznosi 3.758,7 litara (interval varijacije do litra), pri čemu je standardna devijacija 311,92 i koeficijent varijacije 8,30%. Količina mleka koju daju ćerke bika Filipa kreće se u intervalu od do litra, što dovodi do prosečne količine mleka od 3.694,7 litara, gde je standardna devijacija 275,81 i koeficijent varijacije 7,46%. Rada, na području Čačka, iznosi 3.634,3 litra (interval varijacije od do litar), pri čemu je standardna devijacija 578,30 i koeficijent varijacije 15,61%. Plotkinje koje potiču od ovog bika na području Kraljeva su imale prosečno 3.709,6 litara mleka (interval varijacije 3296 do 4378 litara), pri čemu je standardna devijacija 377,30 i koeficijent varijacije 10,17%. Rada na području Kragujevca je 3.652,7 litara (interval varijacija do litara), pri čemu je standardna devijacija 257,33 i koeficijent varijacije 7,05%. Količina mleka koju daju ćerke bika Rada kreće se u intervalu od do litar, što dovodi do prosečne količine mleka od 3.665,5 litara, gde je standardna devijacija 411,81 i koeficijent varijacije 11,23%. Tarasa na području Čačka je 3.833,4 litra (interval varijacije do litar), pri čemu je standardna devijacija 261,73 i koeficijent varijacije 6,83%. Plotkinje koje potiču od ovog bika na području Kraljeva, imale su prosečno 4018,5 litara mleka (interval varijacije do litara), pri čemu je standardna devijacija 266,53 i koeficijent varijacije 6,63%. Tarasa na području Kragujevca je 3.797,7 litara (interval varijacije do litar), pri čemu je standardna devijacija 456,25 i koeficijenat varijacije 12,01%. Količina mleka koju daju ćerke bika Tarasa kreće se u intervalu od do litara, što dovodi do prosečne količine mleka od 3.883,2 litra, gde je standardna devijacija 342,93 i koeficijent varijacije 8,83%. Zaključci Na osnovu eksprimentalnih istraživanja proizvodnih osobina krava u celoj laktaciji, možemo zaključiti da je jedino statistički značajan uticaj na količinu mleka kod plotkinja imalo njihovo poreklo.stoga je neophodno da se u budućim istraživanjima poseban akcenat stavi na genetski potencijal izabranih grla, uz poboljšanje zoohigijenskih mera. 158

9 LITERATURA 1. Ilić Z., Jevtić-Vukmirović A, Jevtić S., i sar. (2007). Međusobna zavisnost uzrasta krava pri prvoj oplodnji i osobina mlečnosti i mlečne masti u standardnim laktacijama,monografija. Unapređenje poljoprivredne proizvodnje na Kosovu i Metohiji, , ISBN , CIP ( ), 631( ), Lešak. 2. Jevtić S., Radović V, Jevtić-Vukmirović A. (2009), Reprodukcija domaćih životinja, Agronomski fakultet, Čačak- Prokuplje, 3. Jevtić S., Radović V, Milenković M., i sar. (2007), Higijena u stočarstvu, Agronomski fakultet, Čačak- Prokuplje. 4. Jevtić, S., Gutić, M., Veljović, P., i sar. (1998). Utvrđivanje stepena uticaja pojedinih provinijencija bikova simentalske rase na promenu nekih parametara reproduktivnih svojstava plotkinja putem veštačkog osemenjavanja, str , Novi Sad, Savremena pojloprivreda vanredni broj 46, TEMPO HP, Čačak, 5. Jevtić-Vukmirović A, Jevtić S., Kurćubić i sar. (2005). Reproduktivne performanse krava simentalske rase na teritoriji opština Čačak, Kraljevo i Kragujevac, X Savetovanje o biotehnologiji. Čačak. 6. Jevtić-Vukmirović A, Stolić N., Jevtić S., i sar. (2007). Objekti za smeštaj i ishrana krava muzara, XII Savetovanje o Biotehnologiji. Čačak. 7. Jevtić-Vukmirović A. (2003). Ispitivanje uticaja genetskog potencijala bikova na proizvodne i reproduktivne osobine krava na područjima poljoprivrednih stanica Čačak, Kraljevo i Kragujevac. Magistarski rad. Agronomski fakultet, Čačak. 8. Miščević B. (2004), ''The influence of nutrition on the meat quality of cattle''. ZOOTEC 2004, VI th International Animal Science Meeting 28th -31st May, Brasilia DF Brazil. Invited lecture. Published on ZOOTEC official CD under Chapter: Palestras, Tema: Bovinocultura de corte 9. Miščević B., Bošković J., Ivanc A., i sar. (2009), ''Biotechnology and Genetic Improvement of Domestic Animals''. IV Congress of the Serbian Genetics Society. Tara, June 1 st -5 th. Genetika, Vol. 41, No. 2, p: Miščević B., Lazarević R., Vidović V. (1995), Ocena genetskih varijansi i koeficijenata naslednosti važnijih osobina mlečnosti krava simentalske rase. Međunarodni Simpozijum. Novi pravci razvoja stočarstva, 4-6. Oktobar Biotehnologija u stočarstvu, strana Referat po pozivu. 11. Mišćević B., Bošković J., Ivanc A., i sar.(2009), ''Problems in Cattle Production in Vojvodina. IV International Symposium of Livestock Production. Hotel Drim, Struga, Macedonia. Proceedings p: Vasiljević R., Bešlin R., Jevtić S., Radovanović T. (1989), Zoohigijenski uslovi gajenja simentalca i mogućnosti njihovog poboljšanja u regionu Titovo Užice. Zbornik radova petog seminara inovacija u stočarstvu. Poljoprivredni fakultet, Beograd-Zemun, Beograd. Uredništvo primilo rukopis Veterinaria 61 (3-4), , Sarajevo