UGLOVANOST I ODNOS MORFOMETRIJSKIH PARAMETARA NA ZADNJOJ NOZI MAGARCA

Transcription

1 UGLOVANOST I ODNOS MORFOMETRIJSKIH PARAMETARA NA ZADNJOJ NOZI MAGARCA M.M. Urošević, M. Nemeček, D. Drobnjak, B.M., Urošević, P. Stojić, D. Matarugić, N. Pračić Izvod: Domaći magarac (Equus asinus) potiče iz Afrike. Opšte je poznata velika radna izdržljivost magarca. Praktično ne postoje geografski predeli gde ova domaća životinja ne obavlja najrazličite oblike rada, pre svega transporta. Gotovo je začuđujuća mogućnost kretanja i stabilnost po izuzetno nepristupačnim terenima. Odgovor na ovo pitanje leži u spacifičnom biostatičkom modelu građe tela. Položaj karlice, pored položaja vrata, a samim tim i glave, uslovljava položaj, osnosno pomeranje težišta napred ili nazad. U ovom istraživanju izvršeno je morfometrijsko ispitivanje 8 eksterijerna parametara kod 17 ženki i 14 mužjaka. Jedinke su merene u tri različite zemlje Rumunija (Sibiu, Turda), Makedonija (Ohrid, Prilep) i Turska (Eskišehir). Prikazane su srednje vrednosti merenih parametara, maksimalna i minimalna vrednost, kao i deskriptivni statistički parametri standardna devijacija, standardna greška i koeficijent varijacije. Primenom t-testa izračunata je statistička značajnost razlike merenih parametra između polova. Ovim istraživanjem utvrđeno je da se koleno, prosečno, nalazi na 65,35 cm. od tla, a to čini 64,50% visine grebena, koja je prosečno iznosila 101,33 cm. Za magarce je karakteristično i da im se skočni zglob nalazi visoko od tla. Prosečna visina skočnog zgloba bila je 40,03 cm. što čini 39,50% visine grebena. Koleni ugao relativno je zatvoren. Prosečna vrednost ovog ugla od 104,50 stepeni. Ugao skočnog zgloba je otvoreniji, prosečno 129,40 stepeni, a to je tipično za nadgrađena tela. Ključne reči: magarac, zadnja noga, morfometrijski parametri. Uvod Poslednjih decenija polako, ali konstantno, magarac gubi mesto kao svuda prisutna radna snaga. Industrijalizacija poljoprivrede, mehanizacija mnogih poslova u brdskim i planinskim gazdinstvima uslovili su smanjenje broje magaraca. Intenzitet smanjenja prešao je granicu alarmantnosti. Da bi se uspešno vodila akcija revitalizacije magaraca u njihovim uobičajenim, a i novim arealima neophodno je ovu domaću životinju upoznati sa različitih aspekata. U tom smislu obavljeno je ovo istraživanje sa ciljem da se definišu međusobni odnosi pojedinih anatomskih delova zadnjeg ekstremiteta. Domaći magarac (Equus asinus) potiče iz Afrike. Razlikuju se nubijski i somalijski magarci. Poznata je velika radna izdržljivost magarca,koja je gotovo mistična. Ne postoje geografski predeli gde magarci ne obavljaju najteže oblike rada, pre svega transporta. Za svako divljenje je mogućnost kretanja i stabilnost po nepristupačnim terenima. Odgovor na ovo pitanje leži u specifičnom biostatičkom modelu građe tela. U grupi specifičnosti ističe Dr Milivoje M. Urošević, Margot Nemeček, mr Darko Drobnjak, Milan B. Urošević, dipl.inž., Centar za očuvanje autohtonih rasa, Beograd, Republika Srbija; Dr. Petar Stojić, Institut PKB Agroekonomik, Beograd, Republika Srbija; Dr Dragan Matarugić, redovni profesor, Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci, Banja Luka, Bosna i Hercegovina; Dr Nermin Pračić (vanredni profesor), Biotehnički fakultet, Univerzitet u Bihaću, Bosna i Hercegovina. prvog autora: office@cepib.org.rs. Ovaj rad nastao je u sklopu projekta Morfometrijska tipizacija magarca Jugoistočne Evrope, sprovedenog od strane Centra za očuvanje autohtonih rasa.

2 se nadgrađenost, odnosno činjenica da je najviša tačka sapi viša od grebena. To je karakteristika svih životinja koje veći deo života provode na brdskom terenu. Kada su sapi izdignute one uslovljavaju pomeranje težišta ka napred, a to omogućava povećanje biokinetičke energije koja potiče iz zadnjeg dela tela, pre svega zadnjih nogu. Veća energija omogućava lakšu biokinematiku, odnosno kretanje tela u napred. Babić je (1939.) utvrdio prosečnu visinu grebena domaćeg magarca od 93,56 cm., a da je visina sapi, u proseku, 96,87 cm. Primorsko-dinarski tip magarca, po visini grebena, sličan je tipu domaćeg magarca na kome su obavljena naša istraživanja. Ivanković i sar. (2000.) saopštavaju da je prosečna visina grebena primorsko dinarskog tipa magarca 96,93 cm., a visina krsta 99,85 cm. Proučavajući eksterijer domaćeg magarca Stanišić i sar. (2014.) saopštavaju da je prosečna visina grebena, u jednoj grupi bila 103,30 cm., a u drugoj 104,90 cm. Papa i Kumek (cit. Stanišić 2000.) saopštavaju da je prosečna visina grebena domaćeg magarca u Albaniji 107,80 cm. Proučavajući eksterijer domaćeg magarca na Staroj planini Ružica Trailović i sar. (2011.) utvrdili su, prosečnu visinu grebena od 105,72 cm. Proučavajući eksterijer katalonskog magarca Folch i Jordana (1997.) utvrdili su visinu skočnog zgloba, kod mužjaka, prosečno 41,12 cm., a kod ženki 37,61 cm. Ovde treba istaći da je prosečna visina grebena mužjaka ovih magaraca 142,20 cm., a ženki 136,29 cm. U dostupnoj literaturi ne postoje podaci o uglovima pojedinih zglobova na zadnjoj nozi. Iz te činjenice proistekao je i cilj ovog rada. Materijal i metod rada U ovom istraživanju izvršeno je morfometrijsko ispitivanje 8 eksterijerna parametara kod 17 ženki i 14 mužjaka. Starost izmerenih jedinki je od 3 do 14 godina. Jedinke su merene u tri različite zemlje Rumunija (Sibiu, Turda), Makedonija (Ohrid, Prilep) i Turska (Eskišehir). Izvršena su merenja sledećih eksterijernih parametara: visina krsta, dužina butine i dužina potkolenice, visina kolena, visina skočnog zgloba, ugao sapi, ugao kolenog i ugao skočnog zgloba. Merenje visine je obavljeno Lyditinovim štapom, a merenja dužina pantljikom. Uglovi su mereni uglomerom. Sva merenja je obavilo jedno lice, tokom godine, tako da je subjektivna greška svedena na minimum. Podaci su statistički obrađeni u programu GraphPad Prism 5. Prikazane su srednje vrednosti merenih parametara, maksimalna i minimalna vrednost, kao i deskriptivni statistički parametri standardna devijacija, standardna greška i koeficijent varijacije. Primenom t-testa izračunata je statistička značajnost razlike merenih parametra između polova. Rezultati i diskusija Kada se posmatraju dobijeni rezultati uočava se da ne postoji statistička značajnost u razlikama kod visine sapi između muškihi ženskih grla. Takođe ne postoji statistička značajnost razlika među ostalim morfometrijskim parametrima osim kod ugla koga zaklapaju sapi sa horizontalom i kolenog ugla. Kada je reč o uglu sapi postoji statistička značajnost između mužjaka i ženki, a kod kolenog ugla utvrđena je značajna statistička značajnost razlika u veličini ugla.

3 Tab. 1: Uporedni prikaz parametara zadnje noge / Comparative review parameters of hind legs. Parametar / Parameter Visina krsta / Croup height (cm) Pol / Gender N Min Max CV Sg ± SD t 14 84,40 114,50 6,36 1,78 105,10±6, ,30 116,70 3,95 1,02 106,60±4,21 Total 31 84,40 116,70 5,12 0,97 105,90±5,42 0,440 ns Dužina butine / Upper thigh length (cm) Dužina potkolenice / Lower thigh length (cm) Visina kolena / Knee height (cm) Visina skočnog zgloba / Hock height (cm) Ugao sapi / Croup angle Ugao kolenog zgloba / Knee angle Ugao skočnog zgloba / Hock angle 14 23,00 39,00 11,52 0,91 29,86±3, ,00 35,00 7,08 0,51 30,29±2,14 Total 31 23,00 39,00 9,17 0,49 30,10±2, ,00 41,00 8,34 0,84 37,86±3, ,00 45,00 8,11 0,76 39,00±3,16 Total 31 31,00 45,00 8,21 0,56 38,48±3, ,00 72,00 7,96 1,39 65,79±5, ,00 72,00 6,77 1,06 65,00±4,40 Total 31 54,00 72,00 7,24 0,84 65,35±4, ,00 46,00 8,93 0,95 40,00±3, ,00 43,00 6,21 0,60 40,06±2,48 Total 31 33,00 46,00 7,42 0,53 40,03±2, ,00 20,00 26,15 1,04 15,00±3, ,00 25,00 25,04 1,11 18,35±4,59 Total 31 10,00 25,00 27,09 0,81 16,84±4, ,00 110,00 6,86 1,81 99,21±6, ,00 130,00 9,26 2,44 108,80±10,08 Total 31 85,00 130,00 9,47 1,77 104,50±9, ,00 145,00 9,76 3,36 128,90±12, ,00 145,00 9,20 2,89 129,90±11,95 Total 31 95,00 145,00 9,30 2,16 129,40±12,04 0,660 ns 0,320 ns 0,650 ns 0,950 ns 0,030 * 0,005 ** 0,810 ns ns nema statističke razlike / no statistical significance (p>0,05); * - postoji statistička razlika / statistical significance (p<0,05); ** - postoji značajna statistička razlika / high statistical significance (p<0,05). Za ovu vrstu domaćih životinja karakteristično je da ima prilično visoko postavljeno koleno. Ovim istraživanjem utvrđeno je da se koleno, prosečno, nalazi na 65,35 cm. od tla, a to čini 64,50% visine grebena, koja je prosečno iznosila 101,33 cm. Za magarce je karakteristično i da im se skočni zglob nalazi visoko od tla. Prosečna visina skočnog zgloba bila je 40,03 cm. što čini 39,50% visine grebena.

4 Koleni ugao relativno je zatvoren. Prosečna vrednost ovog ugla od 104,50 stepeni ukazuje da je zadnja noga kao napeti luk koji se otvara pri kretanju i ima mogućnost značajnog potiska. Koleni zglob pretstavlja osnovni motorički generator koji potiskuje telo ka napred. Ugao skočnog zgloba je otvoreniji, prosečno 129,40 stepeni, a to je tipično za nadgrađena tela. Svakako treba uočiti relativno kratku butnu kost, prosečna dužina ovog dela zadnje noge bila je 30,10 cm., a prosečna vrednost dužine potkolenice je 38,48 cm. Butna kost je za 21,78% kraća od potkolenice. Statističkom analizom utvrđeno je da postoji vrlo visoka statistička značajnost u razlikama dužine butine i potkolenice. Poznato je da su kraće poluge znatno čvršće od dugih. Tako kratka butna kost doprinosi čvrstini i stabilnosti zadnjeg ekstremiteta, a samim tim i celog tela. Posmatrajući međusobne odnose pojedinih morfometrijskih parametara na zadnjoj nozi svakako je zanimljiv odnos dužine potkolenice i odstojanja skočnog zgloba od tla. Treba primetiti da su apsolutne vrednosti ova dva morfometrijska parametra gotovo ista. Statističkom analizom utvrđeno je da razlika u njihovoj dužini statistički nisu značajne. Ovakav međusoban odnos pojedinih anatomskih delova zadnje noge omogućava maksimalnu realizaciju biokinematičkog efekta odnosno kretanja. Magarac se ne kreće brzo, naravno može da trči, ali kretanje može biti dugotrajno sa konstantnim tempom. Zadnje noge su snažne opruge koje potiskuju telo ka napred. Zaključak Iz dobijenih rezultata se može zaključiti da je butina kod magarca relativno kratka, a koleni ugao zatvoren. Skični zglob se nalazi visoko postavljen od tla, a njegova visina u apsolutnim vrednostima je skoro ista kao i dužina potkolenice. Ovakav odnos merenih mormometrijskih parametara uslovljava da se magarac ne kreće brzo, ali dugotrajno i sa konstantnim tempom. Literatura 1. Babić, E. (1939): Prilog poznavanju apuljskih magaraca u Dalmaciji. Veterinarski arhiv, Vol.9, 4, str Folch, P., Jordana, J. (1997): Characterization, reference ranges and the influence of Genderon morphological parameters of the endangered Catalonian donkey breed. Journal of EquineVeterinary Science, Vol. 17., Number 2, pp Ivanković, A., Caput, P., Mioč, B., Pavić Vesna (2000): The Phenotype Features of Donkeys in Croatia. Agriculturae Conspectus Scientificus, Vol. 65, br. 2., str Ružica Trailović, Ivanov, S., Dimitrijević, V., Trailović, D. (2011): Eksterijerne karakteristike i zdravstveno stanje domaćeg magarca u parku prirode Stara planina. Horseville, Zbornik radova, str Stanišić, Lj., Simeunović, P., Stevanović, J., Dimitrijević, V., Lakić, N., Stanimirović, Z. (2014): Body measures in endangered domestic Balkan donkey breed. Procedings of the International Symposium on Animal Science, Belgrade-Zemun, p

5 UDK: xxx.yyy Recezent definiše kategoriju rada ANGULATION AND RELATION OF MORPHOMETRIC PARAMETERS ON BACK LEG OF DONKYES Summary M.M. Urošević, M. Nemeček, D. Drobnjak, B.M. Urošević, P. Stojić, D. Matarugić, N. Pračić. The domesticated donkey (Equus asinus) originates from Africa. Its prowess as a working animal is widely known, and there are virtually no geographic areas where donkeys are not used for some type of work, typically transport. The donkey s ability to maintain balance and successfully traverse over even most difficult terrains is almost astounding. The secret of the donkey s stability lies in the biostatistics model of its body. The position of the pelvis and the neck (and thus, the head) determine the location of the barycenter. The research included a morphometric examination of 8 exterior parameters in 17 females and 14 males. The research encompassed jennies from three countries (Romania (Sibiu, Turda), Macedonia (Ohrid, Prilep) and Turkey (Eskisehir). Mean values, also like a maximum and minimum of the observed parameters are presented. Statistical significance of differences between the observed parameters, distributed by gander, were determined by means of the t-test. This study has established that the knee, is average, located at cm. from the ground, and it makes 64.50% of the height at the withers, which average was cm. For donkeys is the characteristic that the ankle joint is high off the ground. The average height of the ankle was cm. which makes 39.50% of the height at the withers. Knee angle is relatively closed. The average value of the angle was degrees. The angle of the ankle is open, an average of degrees, and it is typical for the upgraded body. Keywords: donkeys, back leg, morphometric parameters. Milivoje M. Urošević, Ph.D., Margot Nemeček, Darko Drobnjak, M.Sc., Milan B. Urošević, B.Sc., Center for Preservation of Indigenous Breeds, Belgrade, Republic of Serbia; Petar Stojić, Ph.D., Institut PKB Agroekonomik, Belgrade, Republic of Serbia; Dragan Matarugić, Prof. Ph.D., Faculty of Agriculture, University of Banja Luka, Banja Luka, Bosnia and Herzegovina; Dr Nermin Pračić, Prof. Ph.D., Biotechnical Faculty, University of Bihać, Bosnia and Herzegovina. of the first author: office@cepib.org.rs. Ovaj rad nastao je u sklopu projekta Morfometrijska tipizacija magarca Jugoistočne Evrope, sprovedenog od strane Centra za očuvanje autohtonih rasa. This paper was written as a part of the project Morphometric typization of Donkeys in Southeastern Europe, conducted by Center for Preservation of Indigenous Breeds.