NOVOSADANKA - NOVA SORTA SOJE

Transcription

1 "SELEKCIjA I SEMENARS'IVO" PlANT BREEDING AND SEED PRODUCTION, VOL. VIII, No. 1-4 (2001), STR. ~1-36. NOVl SAD UDK NOVOSADANKA - NOVA SORTA SOJE VIOIC, M., JOCKOVlC, D., HRUSTIC, MII.ICAI I:LVOD. No oosadankaje sred njestasna sorta soje (I grupa zrenja), indeterminantnog tipa rasta. Stuorena je II Naucnom institutu za ratarstuo i pourtarstuo, u Nouom Sadu, ukrstanjem due domace NS-linije soje (L-2026 i L.2022).Visepozeljnibagronomskib soojstauasublimiranoje 1I ovoj sorti. Pored uisokog potencijala rodnosti, odlikuje se i izuanrednom otpornoscu na poleganje, sto je preporucujeza gajenje u optimalnim agroekolotkim uslouima, iii lizprimenu nauodnjauanja. Poseduje zadouoljauajuci niuo otp orn osti prema dominantnim parazitima Iista (I'eronospora manshurica i Pseudomonas syringaepv. glycinea) i pouisen sadrzajproteina u zrnu, nekoliko procenata vlsi od standardnib sorti iste grupe z renj a. Sauezna komisija za prtznauanje sorti registrouala j e Nouosadanku godine, na osnouu sta tistick i orlo znacajno ueceg prinosa i znacajno uiseg sadrzaja proteina, u poredenju sa standardnom sortom. Uvodenjem oue sorte u proizuodnju, znatno ce se poboljsati sortiment soje II naso] zemlji.. ulja. Kljucne reci: soja, sorta, morfoloske osobine, agronornska suojstua, prinos, proteini, UVOD: Kada je sredinom sedamdesetih godina proslog ve ka imenziviran program oplemenjivanja soje u Naucnorn instituru za rararstvo i povrrarstvo, u Novom Sadu, prevashodan cilj je bio stvoriti visokoprinosne sorte, pogodne za gajenje u n asim agrockolosklm uslovima. Trebalo je iru ro d uko vane. arne rickc sorte potisnuti sa nasih nj iva, za sta je bilo neophodno dve decenije intenzivnog rada. Tek sredinom prethodne decenije iz proizvodn]c je povuccna i posledn]a americka so rca Corsoy. Tih godina u nasoj zemlji d ol azl do radikalne izmene, rad a aktuclnog sortimenta soje, jer je registrovano dcserak novih, veoma kvalitetruh sorti. ZahvaljujuCi izvanrednim prinosima u mrezi sortnih ogleda (Hrustic, i sar., 1995; Vidic i sar., 1996) sorte Backa, Afrodita, Balkan, Ravnica, Vojvodanka, Kraj ina i j eli ca, brzo su prihvacene od proizvodaea soje u na soj ze m lji. Visoke i stabilne prinose osevarivale su i u brojnim testiranjima u inostranstvu, sto je rezultiralo registracijom nekoliko pomenutih sorti u Italij i, Madarskoj, Rusiji i Bugarskoj. gde se iz godine u godinu sve vise sire. Stvaranjern i sirenjern u proizvodnji visokoprinosnih sorti uspesno je realizovana prva faza programa oplemenjivanja soje i srvo re na solidna os nova za dalj i rad. Od tada, paznja se sv e vise usm erava ka pojedinim specificrum svojstvirna, prvenstveno poboljsanju hemijskog sastava zrna, zatim unosenju otpornosti prema najsrcrnijirn parazitima i sro viseg nivoa tolerantnosti prema srresnim abiotlcklm faktorima. Poboljsa nj e hemijskog sastava zrna podrazurneva povecanje ukupnog sadrza]«proteina iiiii ulja, kao i povccan]e procentualnog ucesca pozcljnih amino i masnih kisclina. S obzirorn da su sadrzaj proreina i ulja medusobno u jakoj negativnoj korelaciji (Jonson i Bernard, 1963), kao i sadrza] proteina i prinos soje (Torne i Fehr, 1970., Wilcox i Cavins, 1995., Co b e r i Voldeng, 2000). ne rreba ocekivati brze i speklakularne rezultale. Ne ko li ko parazita sojc, pri povoljnim vrcmcnskim usl ov ima, mogu prouzrokovati znaeajnijc s tele (Vidic, 1986), a stvaranjc i sirenje u proizvodnji otpornih, iii manjc o se tljivih sorti je najjcfriniji i ekoloski na jprihvarljiviji nacin Originalni naucni rad (Origin al scimiflc paper) 1Dr MILOS VIOIC, naucni savernik, dr DORDE JOCKOVIC. naucni savernik, dr MIJ.ICA HRljSTIC, naucni savernik; Nau':ni instirue za ratarstvo i povrcarslvo, Novi Sad. 31

2 ~ suzhijanja. Medutim, primenom klasicnih metoda oplemenjivanja soje rnoguce je uneti otpornost sarno prema pojedinim patogenima (Vidic, 1987) sto podrazurneva ukljucivanje i drugih mera borbe 1I okviru integralnc zastite ove industrijske hiljke. Poslednjih godina registrovano je nckoliko novih sorti soje, pobolisanog tehnoloskog kvaliteta zrna (povlsenog sadrzaja proreina ili povisenog sadriaja ulja), sa prinosom na nivou ili vecern od standardnih sorti. ]edna od njih je i sorta Novosadanka 1I kojoj je objedinjeno vise pozeljnlh agro no mskih svojstava. U radu je prikazan postupak stvaranja sorte Novosadanka i analizirane njene agronomske i morfoloske karakteristlke. Postupak srvaran]a sorte Novosadanka Sorta Novosadanka je nastala ukrstanjern domacih!inija sole L-2026 i L Nakon hibridizacije u 1988 godini, uzgoj ranih generacija (1'1 do 1'4) vrsen jc mctodom potomstva jcdnog zrna (Brim, 1966), izmcnjenom i prilagodenom nasirn uslovima rada (Hrustic i sar , Miladinovic, 1999). U 1'5 generaciji odabrana je b!izu homozigotna Iinl]a (4123/93), po fenotipsklm karakteristikama najslitnija zarntsljenom modelu ze1jenc sorte. Zalim je usledilo vlsegodlsn]c testiranje u komparativnim Serna 1 - Pedigre sorte Nouosadanka mikroogledima, gde se odabrani genotip pokazao superiornijim od standardnih sorti soje, kako po visini prinosa, tako i po drugim vaznirn agronomskim svojsrvirna. Uoccno jc da se radi 0 vcoma perspektivnoj liniji sojc, pa je godine ukljucena u oglede Saveznc komisije za priznavanje sorti, pod radnim nazivom NS-L-2107, a godinu dana kasnije otpocela su i trogodisn]a testiranja u mrczt makroogleda. U godini regisrrovana je kao nova sorra, zahvaljujuci vrlo zn aca jn o vccem prinosu i znacajno visern sadrzaju protcina od standarda. U porcdcnju sa postojecirn sortirnentom soje u naso] zemlji, kod novoprlznate sorre Novosadanka uoceno je poboljsanje u pogledu visirie prinosa, otpornosri na poleganje i prema parazitima!ista, ka o i povisen sadrzaj protcina u zrnu. 'Iesko je u jednom genotipu objedinili ve er broj pozeljruh svojstava, posto su ona cesro u negativnoj medusobnoj korelaciji, a narocito prinos zrna i sadrza] proteina u zrnu soje (Miladinovic i sar., 1996, Hrustic i Reli c, 1997). Mcdutirn, pravilnim izborom roditcljskih parova, u kojima su prisutni gcni odgovorni za ekspresiju zeljeruh svojstava, moguce je selekcionisati superiorne genotipove. Analizom gcneoloskog srabla mogu se identifikovati donori gena za poboljsana svojstva sorre Novosadanaka (serna 1). ( 1253 Caland -< Kent c CI 266R -' '"~<~ "- ~----=:::...-. NS L C125.' NS rana NSK asna --- Lincoln F I Mandarin (OT) Li~ Traverse Mandarin(OT) Mandarin (OT) Harosoy._. < AK liarron N~. 171 (truro NEChina) AK Harron lin coln Pil

3 Visok i stabilan prinos Novosadanka jc naslcdila prvensrveno prcko liruje NS-L-2022, koja jc godine priznata pod imenom Ravnica i od tada je mcdu vodecim sortama u naso] zemlji. Na drugom i treeem nivou geneoloskog stabla su Corsoy, Hodgson, i Cenraury, izuzetno kvalitetne arnertcke sorre, koje su od sexdesetth do devedesetih godina proslog veka dominirale u proizvodnji soje u svetu, pa i kod nas, Izuzctna otpornost na polegan]e ponce od NS-L-2026, ali i od americke sorte S1346. Sadrza] proteina u zrnu sorte Novosadanka je znatno visi nego kod obe roditcljske linije, sro porvrduje da je ekspresija ovog svojstva prctezno uslovljena aditivnim delovanjern gena (Hrustic, 1984). Iz scme 1. uocava se da su na cervrtom i petom nivou stare americke i kanadske sorte Mandarin(Ot), Riehland, Harosoy, Lincoln i Capital. Pomenuti genotipovi soje su izvori gena otpornosti prerna pojedinim rasama Peronospora mansburica, prouzrokovaca plarnenjace soje (Tissclli i sar., 1980). ZahvaljujuCi ovirn praroditeljima, sorta Novosadanka poseduje zadovoljavajuci nivo otpornosti prema plamenjaci. Prvih nekoliko godina nakon izdvajanja hornozlgotne Iinije, otpornost je bila potpuna, ali se kasnije delimicno izguhila, verovatno usled pojavc virulcntnijih rasa parazita. Novosadanka ispoljava dobru poljsku otpornost i prerna Pseudomonas syringae pv. glycinea (prouzrokovac bakteriozne pegavosti), koja je preko dornace Iinije NS-L-2026 preneta iz arnericke sorte Centaury. Morfoloske karakteristike Biljke ove sorte su nezavrsenog (indeterminantnog) tipa rasta. Stabljika je tanka, elasticna, veoma otpoma na poleganje, obrasla sivim dlacicama. Visina biljaka varira u zavisnosti od uslova gajenja i krecc sc od 85 em do 120 em, najcesee oko 100 em (tah. 1). Grananje je izrazeno. narocito pri redem sklopu, a grane su postavljcne pod ostrirn uglom u odnosu na stablo. Visina do prve rnahune je oko 15 em, u redem, a iznad 20em u guscem usevu, u proseku oko 18 em (tab. 1), pa su zervcni gubici svedeni na minimum. Usee je tamnozclene bo]e, sa sivim dlacicarna, a ohlik je na prelazu od ovalnog ka kopljastom. Novosadanka ima ljubicastc cvctovc, smestene u pazuhu Iista, u raeemoznim evastima. Mahune su malo povijene na krajevirna, sverlo-braon boje, prekrivene sivim dlacicama. U mahunama se formiraju po dva do eetiri zrna, ovalnog ohlika i srednjc krupnoce, Masa hiljadu zma varira od 140 do 200 gr. Zmo je oblozeno glatkom, zutom sernenjacorn bez motlinga, sa slabo izrazenim hilumom iste boje kao i sernenjaca. Tab. I. Prosecne vrednosti agronomskib karakteristika sorte Nouosadanka i standardne sorte Balkan U ogledima Sauezne komisije za priznauanje sorti, u periodu do g. (cetiri Iokaltteta) Tab. 1 - Average values ofagronomic characteristics ofvariety Nouosadanka and standard variety Balkan in Federal Commissionfor varietal approval trials in the period (jour locs) [j ;;.;: 0..<: " '" " "'" u ott: Yield Protein Oil Plant First pod Lodging a.g:q Visina Visina do Prinos Protein; Ulja biljaka I mahune Poleganje Sorta Variety height height E'" ~eh (kg/ha) (%) (kgtha) (%) (kg/ha) (em) (em) (0-5) (1-9) (1-9) Novosadanka , , ,7 18,2 1,2 1,3 1,9 Balkan , , ,2 16, ,2 '" '" I.SD 0, , , , ,98 ISS 8,

4 Agronomska svojstva Poslednjih pet, sest godina sorta Novosadanka testirana je u brojnirn mikro i makroogledima, lociranim u svim glavnim regionima gajenja soje u naso] zemlji. vlsegodtsn]t podaci, prikupljeni iz razlicitih agrockoloskih regiona, ornogucavaju preciznu procenu svih relevantnih agronornskih svojstava ove novopriznate sorte soje. U trogodisnjtrn ogledima Savcznc sortne komisije (cetiri lokaliteta) Novosadanka je osrvarlla prosecan prinos iznad 4100 kg/ha, vrlo znacajno visi od standardne sorte (tab. 1). Treba istaci da je standard za prvu grupu zrenja sorta Balkan, vodeca sorta soje u naso] zemlji. Urvrden je statisticki signifikantno vis! sadrzaj protelna u zrnu, kao i znacajno vecl prinos proteina po jedinici povrslne, dok je procentualni sadrza] i prinos ulja na nivou standarda. Poboljsanja su uocena i u pogledu otpornosti na poleganje, otpornosti prerna Peronospora mansburica i Pseudomonas syringae pv. glycinea. Na osnovu navedenih pokazatelja, Novosadanka je registrovana kao nova sorta soje. U ispitivanjima rnadarske drzavne komisije ( do godine) Novosadanka se pokazala kao znatno prinosnija, viseg sadrzaja proteina u zrnu i vectrn prinosom proteina od sorti Eszter i Boly 56 (tab. 2), pa se na osnovu prelirninarnih rezultata ocekuje njena registracija u ovoj, nama susednoj zemlji. Tab. 2. Prinos zrna, sadriaj i prinosproteina i ulja sorte Nouosadanka i standardnib sorti Eszter i Boly 56 u ogledima madarske komisije za priznauanje sorti Tab. 2. Grain yield, content andyieldofprotein and oilofvariety Nouosadanka and standard varieties Bszter andboly 56 in Hungarian Commissionfor varietal approval trials Prinos (t/ha) Proteini (1999) Ulja (1999) Yield (kg/ha) Protein (1999) Oil (1999) X (%) (kglha) (%) (kg/ha) Novosa<lanka 4,32 3,03 3,31 3,55 37, , Eszter 3,53 3,05 3,00 3,19 36, , Boly 56 3,66 2,80 2,91 3,12 35, , LSD 0,05 0,37 0,20 0, Tab. 3. Prosecni prinosi zrna, sadriiaj proteina i sadrzaj ulja sorti Nouosadanka i Balkan u mrezi makroogleda, u periodu ad do godine Tab. 3. Averagegrain yield, content ofprotein and oil ofvarieties Nouosadanka and Balkan in macrotrial network in the period Sorta Variety Prinos (kg/ha) Sadrza] proteina (%) Sadrza] ulja (%) Yit:ld (kg/ha) Protein content (%) Oil content (%) X X X Novosadanka ,5 41,4 41,5 41,5 19,8 20, ,4 Balkan ,3 41,0 39,9 40,1 20,8 20,9 21,6 21,1 Preporuka za siren]e u prolzvodnjl, ove novopriznate sorte, usledila je na osnovu trogodisnjlh testiranja u mrezi makroogleda (18 do 20 lokaliteta). Rezultati su ranlje detaljno analizirani (Vidlc i sar., 1999; 2000), te se ovde navode sarno prosecne vrednostl po godinama I ukupni prosed za prinos zma, sadrza] proteina I sadrza] ulja u zrnu (tab. 3). Ovi pokazatelji potvrduju da je Novosatlanka visokoprinosna sorta, sa povecanim sadrzajern proteina u zmu. Takotle, podaci prikupljeni iz rnreze makroogleda posluzrli su za pravilnu reionizaciju nove sorte. Uoceno je da 34 Novosadanka osrvaruje visoke i stabilne prinose u vecini regiona gajenja soje u naso] zemljl, ada je pri vrlo povoljnim agroekoloskim uslovima znatno prinosnija od postojeceg sortimenta. Zahvaljujuci izvanrednoj otpornosti na poleganje i zadovoljavajucern nivou otpornosti prema parazitima lista, veoma je pogodna za gajenje uz prirnenu navodnjavanja, kada do punog lzrazaja dolazi visok potencijal rodnosti ove sort e. ImajuCi u vldu rezultate iz mreze sortnih makroogleda, preporuka je da ovu SOrlU treba gajlti u humidnijim regionima, ili uz primenu navodnjavanja,

5 Poznato je da se pojedine sorte ratarskih biljnih vrsta, pa i so]e, ntsu znatnije proslrile u proizvodnji, mada su u ogledima osrvarivale cesro odlicne rezultate. Medutim, ima i sasvim suprotnih prtrnera, sro opominje da se pouzdana procena sorte rnoze doneti tek nakon visegodisn]e provere u proizvodnji. Sirenje sorte Novosadaanka zapocinje u godini, pa ce se u sledecih nekoliko godina videti da Ii ce njene agronomske vrednostt, uocene u ogledima, doci do izrazaru i u proizvodnim uslovima. Ohrabruju prinosi ove sorte u proizvodnji semena, koja se odvija pod sltcnirn uslovima kao i proizvodnja merkantila. Tako je u proizvodnji superelire, od do 2001.godine, Novosadanka ostvartla veci prosecan prinos od nasth trenutno najzastupljenijih sortl Balkan i Ravnica (tab. 4). Tab. 4. Prinos zrna sorti Nouosadanka, Balkan i Raunica u proizuodnji superelite na R. Sancevima u periodu od do godine Tab. 3. Grain yield ofvarieties Nouosadanka, Balkan and Ratmica in breeder seed production on R Sanceuimi in the period Prinos (kg/ha) Godina Yield (kg/h a) Years Novosadanka Balkan Ravnica t X Svi navedenl rezultati ukazuju da je Novosadanka sorta povisenog sadrza]a proteina u zrnu i sa vlse poboljsanih agronomskih svojstava, a Isrovrerneno, visokog potencijala rodnosri. Njenim stvaranjem ucinjen je znacajan napredak u oplemenjivanju soje i poboljsan postojeci sortiment ove industrijske biljke u naso] zemlji. Zakljucak Novosadanka pripada najnovijoj generaciji sorti soje, srvorenih u Naucnorn instltutu za ratarsrvo i povrtarsrvo, u Novom Sadu. Vise pozeljnlh agronomskih svojstava objedinjeno je u ovoj novo; sorti, sto porvrduju rezultati brojnih istrazivanja u poslednjih nekoliko godina. Visok i stabilan prinos, izvanredna otpornosr na poleganje, povisen sadrza] proteina u zrnu i otpornosr prema dominantnim patogenima llsra (Peronospora mansburica i Pseudomonas syringae pv. gliycinea) su njene glavne agronomske karakteristike. Zahvaljujuci ovim svojstvima sorta Novosadanka ce znatno poboljsati postojeci sortiment soje i tako pozitivno uticati na proizvodnju ove industrijske biljke u naso] zemlji. LITERATURA COBER, E. R., VOLDENG, H. D. (2000): Developing High-Protein, High-Yield Soybean Populations and Lines. Crop Sci. Vol HRUSTIC MILICA (1984): Nasledivanje sadrzaja proteina i ulja u odnosu na komponente prinosa soje. Doktorska disertacija, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad. HRUSTIC MILICA, VIOIC, M., JOCKOVIC, D. (1995): Makroogledi sa sojom u godini. Zbomik radova Instiruta za ratarsrvo i povrtarsrvo, Novi Sad, sv. 23, HRUSTIC MILICA, RELIC, S. (1997): Meduzavisnost prinosa zrna, sadrzaja ulja i proteina kod novih genotipova soje. Zbornik radova 38. Savetovanje Itoizvodnja i prerada uljarica , Budva, HRUSTIC, MILICA,JOCKOVIC, D. i VIOIC, M. (1998): Oplemenjivanje soje u Instirutu za 35

6 ratarstvo i povrtarstvo, Iz Hrustic, Milica, Vidic, M. ijockovic, D. (ed.) Soja. Insttturza ratarstvo povrtarsrvo, Novi Sad Sojaprotein, Bece], JOHNSON, HERBERT W AND R. L. BERNARD. (1963):The soybean (Soybean genetics and breeding). Academic Press, New York. p MIlADINOVIC, J., HRUSTIC, MILICA, VIOIC, M., TATIC, M. (1996): Path koeficijem analiza meduzavisnosti prinosa, sadrza]a proteina i duzine trajanja veg etativnog i reproduktivnog perioda na sadrza] ulja u zrnu soje. Zbornik radova 37. Savetovanje proizvodnja i prerada uljarica. Budva, MIlADINOVIc, J. (1999): Genetska dobit kao pokazatel] efikasnosti tri razhcita metoda selekcije so]e [Glycine max (L.) Merr). Dokrorska disertacija. Univerzitet u Novom Sadu, Poljo. fakultet. THORNE, J. c.. and W R. FEHR (1970): Incorporation of high protein exotic gerrnplasm into soybean populations by 2- and 3- way crosses. Crop Sci. 10: TISSELLI, 0., J. B. SINCIAIR and T. HYMOWITZ (1980): Sources of resistance to selected fungal, bacterial, viral and nernatode diseases of soybeans. INTSOY Series Number 19, December. VIOIC, M. (1986): Vainije bolesti soje u Vojvodini i mere za njihovo suzbijanje. Zbornik radova Instituta za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad VIOIC, M. (1987): Oplemenjivanje soie na otpornost prerna najrasirenijim bolestim u SAP Vojvodini. Zbornik radova Instituta za ratarsrvo i povrtarsrvo, Novi Sad VIOIC, M., HRUSTIC MILICA, JOCKOVIC, D., RELIC, S., RAJICIC, M., MIIADINOVIC, J. (1996): Analiza sortnih makroogleda sa sojom u godini. Zbornik radova Instituta za ratarsrvo i povrtarstvo, Novi Sad, soy. 25, VIOIC, M., HRUSTIC, MILICA, JOCKOVIC. D., RAjlCIC, M., RELIC, S., MllADINOVIC, J., TATIC, M. (1999): Anal iza sortnih makroogleda sa sojom u godini. Zbornik radova Instituta za ratarstvo i povrrarstvo, Novi Sad, sv. 31, VIOIC, M., HRUSTIC, MILICA,JOCKOVIC, D., MllADINOVIC,j., TATIC, M. (2000): Sorrni ogledi so]e u godini. Zbornik radova Insrltuta za rararstvo i povrrarsrvo, Novi Sad, WILCOX, J.R. and j.e'. CAVINS (1995): Backcrossing high seed protein to a soybean cultivar. Crop Sci. 35 : NOVOSADANKA - NEW SOYBEAN VARIElY VIOIC, M., jockovic, D., HRUSTIC, MILICA SUMMARY Novosadanka is mid-maturing soybean variety (m.g. I), inde te rminate growing type. It has been created at the Institute of Field and vegetable Crops, Novi Sad, by crossing two domestic NS-Iines (L-2026 and L-2022). More desirable agronomic traits are sublim ated in this soybean genotype. Beside highgeneticyield potential, it hasextraordinarylodging resistance, which makes it very suitable for growing in optimal agroecological conditions or irrigation appliance. It also has satisfactory resistance level to dominant leafpathogens (Peronospora mansburtca and Pseudomonassyrtngae pv.glycinea) and high protein content, few percents higher than standard varieties in the same maturitygroup.onthe basis ofstatistically verysignificantly higheryield and significantly higher protein content in comparison to standard variety, federal varietal commission registered Novosadanka in We consider that by introducing this variety into production, existing soybean assortment will be significantly improved. Key words: Soybean, variety, morphological traits, agronomic traits, yield, protein, oil. 36