UTlCAJ RAZLICITIH SUPSTRATA NA BRZINU RASTA I PRINOS GLJIVE BUKOVACE

Transcription

1 Letopis naucnili radova Godina 25 (2001), broj 1-2, strana UDK: (Pleurotus ostreatus) Originalni naucni rad Original scientific paper UTlCAJ RAZLICITIH SUPSTRATA NA BRZINU RASTA I PRINOS GLJIVE BUKOVACE Durovka M., Miskovi6 A., Cvetic Zorica' REZIME Gljiva bukovaca se odlikuje specificnoscu rasta i razvica, sto se cdrazava i na prve faze razvoja, rast spora i razvoj micelijuma. To je veoma zahvalna gljiva koja za razliku od ostalih ne trazi velike pripreme i ulaganja oko supstrata, nego moze da se gaji na raznim alternativnim podlogama koje se u poljoprivrednoj proizvodnji najcesce javljaju kao otpadak iii predstavljaju smetnju pri obradi. Polazeci od toga da na samu dinamiku plodonosenja svakako utice supstrat na kome se gljiva gaji, postavljen je ogled u Sremskoj Kamenici na soju Naucnog instituta za ratarstvo i povrtarstvo HK-35. Nakon prorastanja i plodonoscnja vrsena su ubiranja gljive i belezeni rezultati. Utvrdeno je, u poredenju prinosa ostvarenih sa seckanim i neseckanim supstratom, da su kod psenice bolji rezultati dobijeni na seckanoj slami (za 0,9%), dok je kod kukuruza obrnuta situacija i bolji rezultati su postignuti na neseckanoj kukuruzovimi za 2%. Dobijene vrednosti nisu statisticki znacajne, Soja je pak zbog grubosti stabljike dala znacajno bolje rezultate na seckanoj slami nego na neseckanom supstratu (za 7,7%), sto je statisticki znacajno. Vreme pristizanja je bilo dosta ujednaceno, pa je prva berba bila posle dana, druga posle dana, a treca posle dana. Najbolju iskoriscenost smese pokazala je varijanta smese 75% : 25% (psenica : soja), i to 13,4%, a najmanji sa odnosom 50% : 50% [psenica : soja). Kljucne teci: bukovaca (Pleurotus ostreatus), vrsta supstrata, prinos 1 Dr Mihal Durovka, red. prof., dip\. ing. Andelko Miskovic, asistent, Zorica Cvetic, apsolvent, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad 25

2 UVOD U svetu je do sada determinisano aka vrsta gljiva ad kojih je sarno vrsta vidljivih golim okom. Po svojim osobinama gljive se nalaze izmedu biljnih i zivotinjskih organizama i prema novim klasifikacijama cine posebno carstvo. Od velikog su znacaja jer su mnoge ad njih paraziti, izazivaci bolesti, manji broj se.koristi u medicini i pekarskoj industriji. Sarno neke vrste gljiva iz klase Bazidiomycetes se koriste direktno u ishrani coveka (Tomic, D., 1999). Jedna ad njih je i bukovaca koja pripada familiji Agaricaceae, rodu Pleurotus. Vrsta koja se najcesce gaji je Pleurotus ostreatus - zimska bukovaca. Bukovaca sadrzi 10-15% suve materije, ad cega su aka 50% belancevine, po sastavu slicne belancevinama zivotinjskog porekla. Energetska vrednost 1 kg bukovace je vrlo mala J, jer je sadrza] masti i ugljenih hidrata zanemarljiv. Sadrzi etericna ulja koja povoljno deluju na apetit i probavu, a hitin i hemiceluloza poboljsavaju izlucivanje stetnih materija iz organizma. Sadrzi vitamine A i B grupe, a nesto je veci sadrza] i D vitamina. Sa promenama navika ljudi u pravcu zdravog nacina ishrane, uzgoj gljiva dobija sve veci znaca] (Lazic Branka, 2001). U prilog tome ide i to sto se za proizvodnju gljiva koriste nuzproizvodi iz poljoprivrede kao sto su slama zita, kukuruzovina, pozder konoplje, opiljci drveta, slama soje, oklasak kukuruza itd. Proizvodnja se odvija na malim povrsinama u zatvorenom prostoru. Bukovaca se maze uzgajati intenzivno na razlicitim vrstama usitnjenog (Koso, S., 1995) i sterilisanog supstrata ili ekstenzivno na drvenim trupcima. U intenzivnoj proizvodnji bukovace razlikuju se sledece etape: priprema supstrata, zasejavanje (inokulacija) micelije, prorastanje (inkubacija) supstrata i period plodonosenja (frutifikacija). CILJ RADA Gljiva bukovaca se odlikuje specificnoscu rasta i razvica, sto se odrazava na prve faze razvoja, rast spora i formiranje micelijuma. U okviru rasta i razvica bukovace poznat je znacajan uticaj ekoloskih faktora na rast i razvice micelije i plodonosnog tela (Bugarski, D., 2001). Poznavajuci samu biologiju vrste znamo da je to gljiva koja podnosi razne supstrate koji u poljoprivrednoj proizvodnji pre svega predstavljaju visak i u uslovima nase poljoprivredne proizvodnje najcesce se pale, a u manjem broju slucaieva se zaoravaju i koriste kao organsko dubrivo. U ovom ogledu korisceni supstrati su upravo slama psenice, slama soje i kukuruzovina. Cilj rada je bio da se utvrdi uticaj razlicitih supstrata na brzinu rasta i prinds'gljtve bukovace, 26

3 MATERIJAL I METOD RADA U cilju resavan]a postavljenog problema postavljen je ogled godine, da bi se utvrdio uticaj razlicitih supstrata na brzinu rasta i plodonosenje. Ogled je postavljen u Sremskoj Kamenici u privatnom podrumu. Za ispitivanje je posluzio soj Naucnog instituta za ratarstvo i povrtarstvo, Zavada za povrtarstvo HK-35. Ceo ogled je postavljen u tri varijante sa tri ponavljanja: 1) kukuruzna slama - neseckana 2) psenicna slama - neseckana 3) sojina slama - neseckana 1) kukuruzna slama - seckana 2) psenicna slama - seckana 3) sojina slama - seckana smesa sojine i psenicne seckane slame u razlicitim odnosima 1) psenicna : sojina = 1 : 3 2) psenicna : sojina = 1 : 1 3) psenicna : sojina = 3 : 1 Masa suvog supstrata u svakom ponavljanju je iznosila 5 kg. Supstrat je obraden termicki kuvanjem u vodi u vremenu ad 30 minuta. Zasejavanje supstrata je vrseno u kolicini ad 1 I micelijena kg vlaznog supstrata i to taka da se prvo stavlja red slame, zatim red micelije. Temperatura za vreme inkubacije se kretala ad C, a za vreme plodonosenja C. Period inkubacije trajao je 26 dana. Berba se odvijala u 3-4 talasa. U prostoriji je za vreme plodonosenja cdrzavana relativna vlaznost vazduha 85-95%, a dzakovi su bili skinuti. Takode je svakog drugog dana vrseno prskanje supstrata vodam radi povecanja relativne vlaznosti vazduha. REZULTATI ISTRAZIVANJA I DISKUSIJA Prosecan prinos gljive bukovace se krece u relativno sirokom rasponu ad 15-25% (Wood, D., A. 1988), a maze biti i 30% ad mase vlaznog supstrata (Bugarski, D., 1992). Najcesce se govori a prinosu ad aka 20%. Veci prinosi se uglavnom ostvaruju u industrijskom nacinu gajenja zbog mnogo bolje termieke abrade supstrata, kao i kontrolisanih uslova gajenja. Na osnovu dobijenih rezultata (tab. 1) maze se zakljucuti da je najbolja iskoriscenost supstrata postignuta kog neseckane kukuruzovine i to 12,1% u proseku, dok je najmanja iskoriscenost kod sojine slame i to 1,2%. Ovako nizak procenat iskoriscenosti supstrata kod sojine slame u literaturi se ne javlja, jer u nasern slucaju supstrat nije dovoljno bio nakvasen, a uz to je doslo do suvise velikog napada plesni. Da bi supstrat mogao biti bolje nakvasen takade je potrebno i da bude jace zbijen sto u nasem ogledu nije bio sluca], 27

4 Tabela 1. Procenat prinosa u odnosu na masu neseckanog supstrata Table 1. Percentage ofyield in dependence on mass of unchopped substrate Vrsta podloge Broj Masa Prinos (g) Ukupna Yo prinosa pona- supstrata Datum Datum Datum masa u odnosu vljanja (kg) (g) na masu supstrata 1 9, ,5 Psenicna slama 2 10, (neseckana) 3 9, ,4 prosek 9, ,8 1 10, ,7 Kukuruzovina 2 11, ,5 (neseckana) 3 10, ",,;;, ( ;"io.8. nr7 '320}). ' , ,0 Sojina slama 2 8, (neseckana) 3 7, ,7 orosek LSD 1% 115,32 5% 175,15 Pri amaterskom nacmu uzgoja gljive bukovace prinosi su na nivou od 15-18% od zasejane podloge. Da bi gajenje bilo uspesno, a prinosi visoki i stabilni, neophodno je obezbediti: kvalitetnu i svezu miceliju, zdravu sirovinu za supstrat, kvalitetnu obradu supstrata, optimalno provetravanje, temperaturu, relativnu vlaznost vazduha i odgovarajuce osvetljenje. Najvecu iskoriscenost supstrata (tab. 2) imala je podloga psenicna slama i to 12,7%, dok je soja i u ovom slucaju iz istih razloga imala najmanju iskoriscenost supstrata (8,9%). Sto se tice ujednacenosti pristizanja same gljive mozerno zakljuciti da u varijanti seckane psenicne slame najveci procenat obranih plodova je upravo u prvoj berbi, dok su kod kukuruzovine druga i treca berba izjednacene. Brzina prorastanja supstrata zavisi najvise od temperature prostorije, vlaznosti supstrata i kolicine usejane micelije. Temperatura prostorije (podruma) je bila izmedu 25 i 30 C, sto je cak nesto iznad proseka za gljivu. To se svakako odrazilo i na prinos gljive. Iskoriscenost supstrata (tab. 3) u ovom slucaju je podjednaka, iako ispod proseka u literaturnim podacima (Bugarski, D., 1991.), i krece se u granicama 11-13,4%. Najvecu iskoriscenost je pokazala varijanta psenicne i sojine slame u odnosu 75% : 25%, a najmanju varijanta sa odnosom 50% : 50%. U sva tri slucaja najveci procenat prinosa je ostvaren upravo u prvoj berbi. 28

5 Tabela 2. Procenat prinosa u zavisnosti od mase seckanog substrata Table 2. Percentage ofyield in dependence on mass ofchopped substrate Vrsta podloge Broj Masa Prinos (g) Ukupna Yo prinosa pona- supstrata Datum Datum Datum masa u odnosu vljanja (kg) (g) na masu sunstrata 1 8, ,3 Psenicna slama 2 10, ,8 (seckana) 3 10, ,1 prosek 9, , ,7 Kukuruzovina 2 10, ,5 (scckana) 3 10, ,1 prosek 10, ,1 1 8, ,9 Sojina slama 2 7, ,3 (seckana) 3 9, ,5 prosek 8, ,9 LSD 1% 76,65 5% 122,37 Tabela 3. Procenat prinosa u zavisnosti od mase smese supstrata Table 3. Percentage of yield in dependence on mass of mixed substrate Vrsta podloge Broj Masa Prinos (g) Ukupna Yo prinosa pona- supstrata masa u odnosu Datum Datum Datum vljanja (kg) (g) na masu sunstrata 1 9, ,9 Psenicna.Soja 2 10, ,7 75%:25% 3 10, ,3 pl"osek 10,0 813).<387«1< 13tl< ' 1338 <'l.3~d 1 10, ,2 Psenicna.Soja 2 10, ,6 50%:50% 3 10, ,2 prosek 110,2., 1 <722 < <.1122 ll.() , ,1 Psenicna.Soja 2 9, ,6 25%:75% 3 9, ,1 6rosek 9,6 58Q. <345 < <... LSD 1% 130,33 5% 156,98 29

6 ZAKLJUCAK Na osnovu dobijenih rezultata maze se zakljuciti sledece: U poredenju prinosa ostvarenih sa seckanim i neseckanim supstratom kod psenice su bolji rezultati dobijeni na seckanoj slami (za 0,9%), dok je kod kukuruza obrnuta situacija i bolji rezultati su postignuti na neseckanoj kukuruzovimi (2%). Soja je pak zbog grubosti stabljike dala znacajno bolje rezultate na seckanoj slami nego na neseckanom supstratu (za 7,7%). Vreme pristizanja je bilo ujednaceno, pa je prva berba bila posle dana, druga posle dana, a treca posle dana. Najbolju iskoriscenost smese pokazala je varijanta smese psenicna slama : soja 75% : 25% i to 13,4%, a najmanji sa odnosom 50%:50% (psenicna slama: soja). Pokazalo se da se ne javlja znacajna razlika u prinosu u zavisnosti ad supstrata osim kod soje, sto znaci da se ad svih biljnih ostataka iz biljne proizvodnje maze pripremiti dobar supstrat za uzgoj bukovace. LITERATURA 1. Bugarski Dusanka, Osnovni faktori razvoja micelijuma gljive bukovaco Plcurotus sp., Magistarska teza, poljoprivredni fakultet, Novi Sad, Bugarski Dusanka, Proizvodnja gljive bukovace na nizim ternperaturama u ednosu na razlicite supstrate, Savremena poljoprivreda, Vol 40, No 1-2, , Bugarski Dusanka, Tehnoloski proces proizvodnje bukovace, Zbornik radova, Seminar agronoma, Str , Vrnjacka Banja, Koso, Sandor, Gajenje gljive bukovace, Nolit, Beograd, Lazic, Branka, Povrtnjak, Partenon, Beograd, Maca, R, Kako da raspoznate pecurke, Evro, Beograd, Tornic, D., Gljive i pocetnici, Centreks, Valjevo, Veselinovic, Nada; Peko, Milka, Ispitivanje mogucnosti koriscenja industrijskih drvnih otpadaka za proizvodnju bukovace (Pleurotus ostreatus Jack, et Fr. Kuma), Sumarstvo, 77-84, Wood, A., D., The cultivation of Mushrooms (Part 1). The Mushrooms Journal, 187, ,

7 EFFECT OF DIFFERENT SUBSTRATES ON GROWTH RATE AND YIELD OF OYSTER MUSHROOM by Durovka, M., Miskovi6, A., Cvetic Zorica SUMMARY The oyster mushroom has a specific pattern of growth and development, including the inital stages of development, spore growth and mycelial development. It is rewarding to grow it because, unlike the other mushrooms, it is not demanding with respect to the preparation and cost of substrate. It may be grown on a variety ofalternative substrates coming from agricultural waste that cannot be used otherwise. Starting from the point that the dynamics offruiting is affected by the substrate, we have undertaken an experiment in Sremska Kamenica using a mushroom strain HK-35 developed at Institute of Field and Vegetable Crops. After a period of pinhead formation and fruiting body growth, the mushrooms were harvested and their performance recorded. Chopped wheat straw increased mushroom performace by 0.9% compared with unchopped straw. The situation was reverse with corn stalks, where unchopped stalks inc,eased mushroom performance by 2%. These results were not statistically significant. Rough soybean stems performed better when chopped, increasing the mushroom performance by 7.7%, which was statistically significant. Harvest dates were fairly uniform. The first flush occurred days after spawning, the second after days and the third after days. A 75%: 25% mixture of wheat straw and soybean stems showed the highest utilization efficiency (13.4%), a 50%:50% mixture of wheat straw and soybean stems the lowest. Key words: oyster mushroom (Pleurotus ostreatus), substrate type, yield Primljeno: Prihvaceno: