STRATEGIJA TRANSPORTA REPUBLIKE SRPSKE ZA PERIOD GODINA

Transcription

1 E REPUBLIKA SRPSKA VLADA PRIJEDLOG STRATEGIJA TRANSPORTA REPUBLIKE SRPSKE ZA PERIOD GODINA Banja Luka, januar godine

2 Sadržaj Spisak skraćenica... 4 UVOD METODOLOGIJA Pristup izradi Strategije transporta Ciljevi i aktivnosti Potrebni podaci i način prikupljanja podataka POSTOJEĆE STANJE Socioekonomski pregled Pregled ključnih ekonomskih indikatora Putevi Infrastruktura Usluge Regulativa Tehnologija Zaključci Željeznice Infrastruktura Regulativa Usluge Zaključci Vodni saobraćaj Infrastruktura Usluge Regulativa Tehnologija Zaključci Vazdušni saobraćaj Infrastruktura Regulativa Usluge Zaključci CILJEVI KOJI TREBA DA BUDU POSTIGNUTI KROZ STRATEGIJU TRANSPORTA Transportna politika okvir za Strategiju transporta Ciljevi Zakonski okvir Infrastruktura i usluge STRATEGIJA Strateške akcije

3 Regulativa Opšte Infrastruktura i usluge Akcioni plan Putevi Željeznice Vodni saobraćaj Vazdušni saobraćaj ANEKSI Definicije Lista projekata Dobijeni podaci Strategije, studije i planovi Regulativa Dobijeni dokumenti iz Srpske

4 Spisak skraćenica DFID Odjel za međunarodni razvoj (engl. Department for International Development) RS Republika Srpska BiH Bosna i Hercegovina FBiH Federacija Bosna i Hergegovina BD Brčko Distrikt BDP Bruto domaći proizvod TEN-T Transevropska putna mreža EU Evropska unija ICT Informacione i komunikacione tehnologije (engl. Information and Communications Technologies) RIS Riječni informacioni sistem ST RS Strategija transporta Srpske JCI Jedinstvena carinska isprava o uvozu i izvozu robe SEETO South-east Europe Observatory MSiV RS Ministarstvo saobraćaja i veza Srpske ITS Inteligentni transportni sistemi (engl. Intelligent Transport Systems) UNKS Sistem za nadzor, upravljanje i kontrolu saobraćaja ŽRS Željeznice Srpske ŽFBiH Željeznice Federacije Bosne i Hercegovine HŽ Hrvatske željeznice EIB Evropska investiciona banka (engl. European Investment Bank) EBRD Evropska banka ua obnovu i razvoj (engl. European Bank for Reconstruction and Development) BHDCA Direkcija za civilno vazduhoplovstvo Bosne i Hercegovine UIC Međunarodna željeznička unija (engl. International Union of Railways) CIT Međunarodni željeznički komitet SERG Željeznica jugoistočne Evrope TEA Tarifa Evropa Azija COTIF Konvencija o međunarodnom željezničkom prevozu RTC Robnotransportni centar ICAO Međunarodna organizacija civilnog vazduhoplovstva (engl. International Civil Aviation Organization) BHANSA Agencija za pružanje usluga u vazdušnoj plovidbi Bosne i Hercegovine UN Ujedinjene nacije WTO Svjetska trgovinska organizacija (engl. World Health Organisation) CEFTA Centralno-istočni trgovinski sporazum (engl. Central European Free Trade Agreement) RSI Inspekcija bezbjednosti puteva (engl. Road Safety Inspection) MF BiH Ministarstvo finansija BiH MPUGE RS Ministarstvo za prostorno uređenje građevinarstvo i ekologiju Srpske MKT BiH Ministarstvo komunikacija i transporta BiH 4

5 ARS Autoputevi Srpske JP Javno preduzeće JPP Javno-privatna partnerstva BAM Konvertibilna marka USD Američki dolar a. d. Akcionarsko društvo g. Godina Km Kilometar Rkm Riječni kilometar m Metar m² Kvadratni metar kv Kilovolt K Hiljada M Milion n. d. Nije dostupno 5

6 UVOD Strategijom transporta Srpske utvrđuje se metodologija izrade strategije, opšti i posebni ciljevi, kao i Akcioni plan za kratkoročne, srednjoročne i dugoročne aktivnosti do godine. Strategija transporta Srpske sastoji se od Analize postojećeg stanja ( Dijagnostika ) i Razvoja strategije ( Definisanje ciljeva i akcija ). Za svaki od vidova transporta, Strategija je bazirana na četiri stuba transportnog sistema: Infrastruktura, Regulativa (zakonski okvir), Tehnologija i Usluge. Strategijom su definisani opšti i posebni ciljevi za zakonodavni okvir, infrastrukturu i usluge. Najvažniji elementi Strategije su: ispunjenje socijalnih i ekonomskih zahtjeva, zadovoljavanje potreba u smislu održavanja, unapređivanja i razvoja transportne infrastrukture, finansijska održivost, usklađenost sa EU standardima i zakonima, zadovoljavanje potreba za bezbjednošću i potrebama za informacijama, minimalan dozvoljeni uticaj na životnu sredinu. U poglavlju Metodologija navedene su glavne teme koje su prilikom izrade Strategije analizirane i predložen je sadržaj i struktura dokumenta. U skladu sa elementima metodologije koji su opisani u nastavku, naredna tabela prikazuje strukturu Strategije transporta Srpske, od poglavlja 2 i dalje u tekstu. BR. POGLAVLJE OPIS 1 METODOLOGIJA 2 POSTOJEĆE STANJE 2.1 Socioekonomski pregled Postojeće stanje po vidovima saobraćaja Infrastruktura Usluge Pregled osnovnih ekonomskih (bruto domaći proizvod u daljem tekstu: BDP), BDP po glavi stanovnika, zaposlenost, spoljnotrgovinska razmjena itd.) i demografskih pokazatelja (broj stanovnika, gustina naseljenosti, stopa urbanizacije) dostupne informacije za posljednju godinu i pregled posljednjih pet do deset godina. Pregled stanja po vidovima saobraćaja u Republici Srpskoj (drumski saobraćaj, željeznički, vodni i vazdušni saobraćaj). Karte, tehničke karakteristike i nivo rehabilitacije puteva i željezničke transportne mreže; unutrašnji plovni putevi i aerodromi otvoreni za komercijalni saobraćaj. Nedostaci i karakteristike glavnih aktuelnih infrastrukturnih razvojnih projekata i investicionih planova po vidovima saobraćaja. Potpoglavlje drumski saobraćaj, sadrži informacije o osnovnoj Transevropskoj (u daljem tekstu: TEN-T) i sveobuhvatnoj putnoj mreži u Republici Srpskoj. Potpoglavlje željeznički saobraćaj sadrži informacije o dionicama i vezama sa Mediteranskim koridorom, kao i proširenje koridora na Zapadni Balkan preko Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: BiH), a posebno kroz Republiku Srpsku. U potpoglavlju o vodnom saobraćaju opisuje se međunarodni režim plovidbe u skladu sa Okvirnim sporazumom o slivu rijeke Save. Pregled dostupnih podataka o unutrašnjem i međunarodnom teretnom i putničkom (izvor: cilj putovanja i/ili brojanje saobraćaja) transportu za glavne vidove saobraćaja, razlučujući u što je moguće većoj mjeri nacionalni i međunarodni transoport. Pregled javnog gradskog prevoza putnika u većim gradovima; 6

7 , , 2.3.4, 2.4.5, Zakoni i propisi Tehnologija Zaključci očekivani porast saobraćaja (ukoliko su projekcije moguće). Identifikacija nadležnih tijela u različitim vidovima saobraćaja. Analiza postojećih propisa u saobraćajnom sektoru iz aspekta rješavanja ključnih pitanja (liberalizacija, bezbjednost, životna sredina) za različite vidove saobraćaja. Identifikacija ključnih prioriteta za poboljšanje regulative u skladu sa Evropskom unijom (u daljem tekstu: EU) / međunarodnim smjernicama i direktivama. Za drumski i riječni saobraćaj, određeno potpoglavlje opisuje trenutni tehnološki status, tj Informacione i komunikacione tehnologije (engl. Information and Communications Technologies u daljem tekstu: ICT) za kontrolu saobraćaja na putevima, sistem naplate putarine, RIS itd.). U svakom potpoglavlju nalazi se rezime glavnih zaključaka i pitanja proizašlih iz istraživanja i analize postojećeg stanja. 3 CILJEVI KOJI ĆE SE OSTVARITI KROZ STRATEGIJU TRANSPORTA 3.1 Transportna politika okvir za Strategiju transporta 3.2 Posebni saobraćajni ciljevi 4 STRATEGIJA Strateške akcije Akcioni plan ANEKSI Opis ciljeva koji se odnose na povezivanje, integraciju sa EU i susjednim zemljama, podrška ekonomskom razvoju koji proizilaze iz Okvirne transportne politike BiH ( ) i drugih strateških planskih dokumenata. Identifikacija posebnih ciljeva koji proizilaze iz potreba i specifičnosti saobraćajnog sistema Srpske. Akcioni plan za ostvarive i prioritetne intervencije za svaki vid saobraćaja (razvoj infrastrukture, poboljšanje usluga, tehnološko unapređenje i regulativa), pregled troškova, načina finansiranja i drugi instrumenti primjene, vrijeme za sprovođenje Strategije (kratkoročne, srednjoročne i dugoročne aktivnosti) i indikovanje institucija koje su odgovorne za primjenu. 7

8 1 METODOLOGIJA Naredni glavni metodološki elementi će se pratiti pri izradi Strategije transporta. 1.1 Pristup izradi Strategije transporta Strategija transporta za cilj ima identifikovanje akcija potrebnih za razvoj transportnog sistema Srpske u kratkoročnom, srednjoročnom i dugoročnom periodu. Strategija transporta je alat za projektovanje i planiranje, čiji je cilj pravljenje puta za buduće investicije u Republiku Srpsku koje se tiču transporta i privrede uopšte. Posmatranje razvoja transportne infrastrukture i usluga kroz životni ciklus postavlja Strategiju transporta kao dio tog ciklusa. Cjelokupan životni ciklus uključuje šest zadataka, koji su predstavljeni na slici dolje i opisani kasnije 1. Д ијагностик а Стртегија ( циљеви и ак ције ) 6. Праћење и процјена План развоја 5 5. Операција 4. Припрема 4 Анализа и стратегија Развојни план Изврш ење. 1. Dijagnostika: svrha je da se postojeća situacija transportnog sistema definiše kao scenario da bi bila jasno razumljiva (npr. trenutne slabosti, uska grla itd.). Ovaj zadatak uključuje prikupljanje podataka i njihovu analizu. 2. Strategija: razvoj vizije transportne mreže (usluge, infrastruktura, zakonski okvir, tehnologije) zasnovana na razumijevanju scenarija. Prema tome, cilj ovog zadatka je identifikovanje ciljeva i akcija koje je potrebno sprovesti da bi se otklonili trenutni nedostaci transportnog sistema i da bi se dostigao nivo usluge zahtjevan od strane građana. 3. Plan razvoja: u okviru budžetskih ograničenja, donošenje odluka o višegodišnjim investicijama u transport (usluge, infrastruktura, zakonski okvir, tehnologije) i o pratećim mjerama, na osnovu specifičnih performansi različitih ciljeva i akcija testiranih u zadatku 2. Akcioni plan uključuje definiciju indikatora za praćenje i evaluaciju transportne politike i investicija izabrane od kreatora transportne politike. 4. Priprema: svrha je pripremiti realizaciju akcionog plana (detaljni projekti i planiranje). 5. Operacija: svrha je primjena programa definisanog u fazama programiranja. 8

9 6. Praćenje i evaluacija: pratiti rezultate i uticaje programa i porediti sa strateškim ciljevima definisanim tokom planiranja. Strategija transporta Srpske (u daljem tekstu: STRS) uključuje razvoj prva dva zadatka životnog ciklusa: Analiza postojećeg stanja ( Dijagnostika ), Razvoj strategije ( Definisanje ciljeva i akcija ). Za svaki od vidova transporta, STRS je bazirana na četiri stuba transportnog sistema: 1. Infrastruktura 2. Regulativa (zakonski okvir) 3. Tehnologija 4. Usluge. Инфраструктура Капацитет Квалитет / одржавање Интеграција између мрежа Регулатива Безбједност Одрживост (наплата услуга) Права путника Услуге Одрживост Интермодалност Ниво и квалитет услуге Примјер стратегије транспортa Технологија Дигитализација Оптимизација постојећих средстава U tabeli ispod su prikazani najvažniji elementi strateškog planiranja koji su obrađeni u Strategiji. Stubovi STRS Ključni elementi STRS Infrastruktura Definisanje tehnički i finansijski izvodljivog scenarija za razvoj mreže prema identifikovanim prioritetima (poseban fokus će biti dat na proširenje koridora na TEN-T osnovnoj mreži) uzimajući u obzir širok opseg postojećih studija o razvoju transportne infrastrukture u državi. Potvrda da je planiranje infrastrukture u Republici Srpskoj usklađeno sa infrastrukturom u drugim državama u regionu, da bi se obezbijedio istovremeni napredak ka ukupnoj povezanosti Zapadnog Balkana. Usluge Strateška analiza pozicioniranja na tržištu, postojećih usluga i finansijskog stanja ključnih aktera u sektoru transportnih usluga, kao i svjesnosti/ekspertize ključnog osoblja. Analiza planiranja postojećih usluga i načina na koji se upravlja uslugama u javnom prevozu (npr. gradski i međugradski autobusi, prevoz putnika i tereta) i usklađivanje standarda. Definicija plana unapređivanja transportnih usluga sa specifičnim mjerama koje se odnose na probleme uočene tokom analize (npr. smanjenje starosti voznog parka i nivoa zagađenja, povećanje učestalosti i kapaciteta usluga, intermodalna povezanost) i usklađivanje sa Strategijom transporta. 9

10 Zakonski Analiza potrebnih zakonskih usklađivanja sa zakonima EU. okvir Razvoj izvodljivog načina za potpuno usklađivanje legislative. Opšti fokus je usmjeren na ona rješenja koja će imati minimalne troškove tranzicije. Integrisanje regulatorne strategije u širu Strategiju transporta (npr. tehnološka i infrastrukturna unapređenja transportnog sistema će pratiti postojeće spovođenje EU Acquis u pogledu ekonomske održivosti, očuvanja životne sredine, otvaranja tržišta, bezbjednosti, zaštite potrošača itd.). Razvoj jasne vizije o akcijama podrške koje su neophodne za efektivno usaglašavanje propisa (npr. alati za izmještanje kapaciteta za željeznički sistem, savremena oprema za upravljanje vazdušnim saobraćajem itd.). Tehnologija Definisanje plana akcija izvodljivih i prioritetnih intervencija za svaki vid transporta, kao i za intermodalni transport, u sljedećim oblastima: multimodalno informisanje potrošača, (intermodalno) praćenje tereta i kretanja robe itd. 1.2 Ciljevi i aktivnosti Osnovni dio Strategije transporta je sadržan u ciljevima i aktivnostima, čije kombinovanje formira stratešku viziju saobraćajnog sistema Srpske do godine. Posebni ciljevi strategije transporta proizlaze iz opštih ciljeva i to je kasnije detaljno opisano. Ovi ciljevi su u skladu sa Okvirnom transportnom politikom BiH godine, koja definiše okvirne ciljeve za transportni sektor, te predviđa definisanje transportnih strategija na nivou BiH, njenih entiteta i BD u skladu sa nadležnostima entiteta i BD i Ustavom BiH. Takvi opšti ciljevi su posebno relevantni za aktivnosti koje imaju međunarodni i međuentitetski značaj, a koja je u skladu sa Ustavom BiH nadležnost institucija BiH. Posebni ciljevi su dati za različite vrste saobraćaja u Republici Srpskoj (drumski, željeznički, vodni i vazdušni), te se zasnivaju na prioritetima saobraćajne politike Republici Srpskoj kako proizlazi iz analize potreba i službenih dokumenata. U skladu sa utvrđenim skupom ciljeva, STRS će imati za cilj definisanje aktivnosti koje treba sprovesti da bi se postigli posebni ciljevi za svaki vid saobraćaja. Aktivnosti su grupisane po predviđenom vremenu za aprovođenje, i to: kratkoročne ( ), srednjoročne ( ) i dugoročne ( ) aktivnosti. STRS takođe definiše nadležne organe i instrumente za sprovođenje svake aktivnosti. 1.3 Potrebni podaci i način prikupljanja podataka Da bi se izvršila analiza postojećeg stanja saobraćajnog sistema i ključnih prioriteta za intervenciju u Republici Srpskoj, prikupljen je i korišten značajan broj studija i dokumenata. Kompletna lista dokumenata se nalazi u Aneksu ovog dokumenta, dok su glavne kategorije dokumenata: 1. Prostorni plan Srpske, strategije, studije i drugi planovi. Nedavno urađene strategije, studije i izvještaji o planiranju saobraćaja među kojima su i saobraćajne investicije prema vidovima saobraćaja (željeznički, drumski, avio i riječni saobraćaj), faznost investiranja, izvor finansiranja itd. 2. Odredbe i propisi po vidovima saobraćaja sa posebnim osvrtom na: otvaranje tržišta, naplatu putarine, bezbjednost, prava putnika itd. 3. Podaci o saobraćaju Vremenska raspodjela međugradskog i regionalnog saobraćaja po vidovima transporta (željeznički, drumski, riječni i avio saobraćaj), posebno za putnički, posebno za teretni saobraćaj. 10

11 Saobraćajna brojanja na državnim (drumskim i željezničkim) graničnim prelazima (ukoliko su podaci dostupni). Osnovni podaci o javnom gradskom prevozu u svakom većem gradu (koji ima više od stanovnika): podaci o javnoj saobraćajnoj mreži (autobus x km i tramvaj x km; putnik x km); stepen motorizacije; podaci o zagađenju vazduha (ukoliko su dostupni). 4. Finansijski podaci Posljednji finansijski bilansi (bilans stanja i uspjeha) željezničke kompanije Željeznice Srpske (daljem tekstu: ŽRS); i za iste subjekte: kadrovski podaci, podaci o voznom parku, ostvareni promet (putnički i teretni voz x km) i sl.; Posljednji finansijski bilansi (bilans stanja i uspjeha) aerodroma otvoren za komercijalni saobraćaj u Banjoj Luci. 5. Podaci o transportnoj infrastrukturi po vidovima saobraćaja: karta, dužina trase i karakteristike auto-puteva, brzih, magistralnih i regionalnih puteva; karta, dužina pruge i karakteristike željeznica; dužina piste i proširenje terminala na aerodromu Banja Luka; ECMT klase vodnih puteva na kojima se obavlja komercijalni saobraćaj itd. 6. Druge karakteristike saobraćaja statistike saobraćajnih nezgoda na putevima i željeznici; podaci o stepenu motorizacije (broj vozila po tipu/veličini i godištu). 7. Socioekonomski podaci Kretanje broja stanovnika, BDP itd. Podaci o uvozu/izvozu po državama i vrsti robe (ukoliko su dostupni). Podaci o međunarodnom turizmu Podaci su prikupljeni putem kancelarijskog istraživanja, iz javno dostupnih izvora, od interesnih grupa i putem intervjua sa predstavnicima ključnih organizacija i insitucija. Konzistentnost i potpunost prikupljenih podataka su provjerene sa lokalnim stručnjacima i predstavnicima Ministarstava, državnih kompanija i Uprava, tokom sastanaka održanih prilikom izrade nacrta izvještaja. 11

12 2 Postojeće stanje 2.1 Socioekonomski pregled Pregled ključnih ekonomskih indikatora Bruto domaći proizvod i bruto domaći proizvod po glavi stanovnika 1 Obračun bruto domaćeg proizvoda (BDP) za Republiku Srpsku izvodi se prema metodologiji Sistema nacionalnih računa iz godine (engl. System of National Accounts, SNA 93) i Evropskog sistema računa iz godine (engl. European System of Accounts, ESA 95). BDP predstavlja rezultat proizvodnje dobara i usluga rezidenata na teritoriji RS. Obračun BDP se zasniva na administrativnim izvorima podataka, kao i na rezultatima zvaničnih statističkih aktivnosti. Za godinu, prema zvaničnim podacima iz Republičkog zavoda za statistiku, vrijednost nominalnog BDP za Republiku Srpsku iznosi 8,84 milijarde bosanskih konvertibilnih marki (u daljem tekstu: BAM) dok je BDP po glavi stanovnika BAM. Grafikon 1 Ukupan BDP u Republici Srpskoj (u milijardama BAM), sa složenom prosječnom godišnjom stopom rasta Grafikon 2 BDP RS po glavi stanovnika (u hiljadama BAM), sa složenom prosječnom godišnjom stopom rasta 1 Izvor: Statistički godišnjak Srpske godina. 12

13 Grafikon 3 BDP RS po glavi stanovnika u hiljadama američkih dolara (u daljem tekstu: USD), sa složenom prosječnom godišnjom stopom rasta U godini zabilježen je značajan rast BDP u Republici Srpskoj, kada je realna stopa rasta iznosila čak 6,2%, dok je u godini zabilježen negativan trend rasta od 2,8%, usljed uticaja negativnih efekata svjetske ekonomske krize. Tokom i godine ostvaren je postepen oporavak privrede RS, te je evidentiran pozitivan rast BDP od 0,8%, nakon čega je godini ostvaren pad realne stope BDP za 1%. U strukturi bruto domaćeg proizvoda, godini, najveće učešće ima sektor trgovine (12,1%), zatim poljoprivreda, lov i šumarstvo (10,4%), dok prerađivačka industrija u strukturi u godini učestvuje sa 8,7%. Grafikon 4 Stopa realnog rasta BDP-a za period (Izvor: Privredna komora Srpske i Statistički godišnjak Srpske 2015) Zaposlenost 2 Prema metodologiji Republičkog zavoda za statistiku, zaposleni su sva lica koja imaju zasnovan radni odnos na neodređeno ili određeno vrijeme sa punim ili nepunim radnim vremenom. Godišnji prosjek broja zaposlenih se računa kao aritmetička sredina podataka iz marta i septembra. Podaci su dobijeni na osnovu sprovedene Ankete o radnoj snazi. Radno sposobno stanovništvo obuhvata sva lica stara 15 i više godina. Zaposlena lica su lica stara 15 i više godina koja su u referentnoj sedmici: radila najmanje jedan čas za platu ili naknadu, bez obzira na njihov formalni status ili nisu radila, a imala su posao na koji će se vratiti. Radnu snagu ili aktivno stanovništvo čine zaposlena i nezaposlena lica. Stopa zaposlenosti se izračunava po sljedećoj formuli:stopa zaposlenosti = zaposleni x 100 / radno sposobno stanovništvo. 2 (Izvor: Republika Srpska, Zavod za statistiku, Anketa o radnoj snazi i Statistički godišnjak Srpske godina). 13

14 Grafikon 5 Zaposlenost (u hiljadama zaposlenih i u procentima) za period Spoljnotrgovinska razmjena 3 Izvor podataka za statistiku spoljne trgovine je carinski dokument, Jedinstvena carinska isprava o uvozu i izvozu robe (u daljem tekstu: JCI). To je dokument koji deklarant (poslovni subjekt ili druga ovlašćena osoba, npr. špediter) podnosi carinarnici prilikom carinjenja robe. Podaci o uvozu i izvozu odnose se na poslovne subjekte sa sjedištem u Republici Srpskoj. Statistika spoljne trgovine obuhvata sav promet robe koja se izvozi iz zemlje i koja se uvozi u zemlju, a koja je homogena prema vrsti proizvoda, zemlji porijekla, odredištu, načinu plaćanja i momentu prelaska granice. 55,8% 49,9% 46,3% 46,9% 53,7% 55,9% 52,9% 57,1% 54,4% 3,3 4,1 3,6 4,1 4,6 4,5 4,6 4,9 1,5 2,8 1,7 1,9 1,7 2,2 2,6 2,4 2,6 2, Извоз (у милијардама БАМ) Увоз (у милијардама БАМ) Grafikon 6 % Пок ривеност увоза извозом Spoljnotrgovinska razmjena Srpske (Izvor: Statistički godišnjak Srpske, 2015) 3 Izvor: Republika Srpska, Zavod za statistiku, Statistički godišnjak Srpske godina, novembar 2015). 14

15 Obim spoljnotrgovinske razmjene Srpske i inostranstva u periodu od do godine rastao je po prosječnoj godišnjoj stopi od 8,14%. Obim robne razmjene Srpske sa svijetom u godini, u odnosu na godinu, povećan je za 7%. Najznačajnije izvozno tržište za Republiku Srpsku je tržište Evropske Unije, na koje je u godini plasirano proizvoda u vrijednosti od 1,9 milijardi BAM ili 70,9% ukupnog izvoza, a uvoz sa ovog tržišta čini 40,3% od ukupnog uvoza Srpske. 3 8,3 % 18,4% Италија Србија Хрватск а Њемачк а Словенија Остали 1 4,9 % 8,8 % 9,3 % 1 0,3 % Grafikon 7 Vodeći partneri uizvozu (Izvor: Privredna komora Srpske) Najznačajniji izvozni proizvodi su: vještački korund, električna energija, obrađeno drvo, dijelovi obuće, namještaj i njegovi dijelovi, naftna ulja, dok su najznačajniji uvozni proizvodi: nafta i ulja, lijekovi, dijelovi obuće, kukuruz, proizvodi od gvožđa. Demografski indikatori Republika Srpska je proglašena 9. januara godine, a kao entitet Bosne i Hercegovine verifikovana je Dejtonskim mirovnim sporazumom i potpisivanjem mira u Parizu, 14. decembra godine. Ukupna površina iznosi km 2. Prema Preliminarnim rezultatima Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova iz godine, na teritoriji Srpske živi stanovnika. Ukupan broj domaćinstava iznosi Gustina naseljenosti na teritoriji Srpske je 53,85 stanovnika/km 2, a stepen urbanizacije je od 42% do 43% (odnos populacije koja živi u gradovima i ukupnog broja stanovnika). Prema procjeni Republičkog zavoda za statistiku, ukupan broj stanovnika na teritoriji Srpske iznosi stanovnika. Podaci o međunarodnom turizmu Podaci su prikupljeni mjesečnim izvještajem od ugostiteljskih i drugih preduzeća, poslovnih subjekata i organizacija koje pružaju usluge smještaja gostima. Izvori podataka su knjige gostiju, koje vode objekti koji pružaju usluge smještaja gostima. 15

16 2 7 3, , , , , , , , ,3 7 2,9 9 0, ,2 9 3,9 9 5,1 9 7, , , , Доласци страних туриста Ноћења страних туриста Grafikon 8 Broj turista i ostvarenih noćenja (u hiljadama) 16

17 2.2 Putevi Infrastruktura Prema Zakonu o javnim putevima, mrežom puteva u Republici Srpskoj upravljaju: Javno preduzeće Autoputevi Srpske (auto-putevi i brzi putevi), Javno preduzeće Putevi Srpske (magistralni i regionalni putevi), i Jedinice lokalne samouprave (lokalni putevi i ulice u naselju). Upravljanje, u ovom smislu, podrazumijeva planiranje izgradnje, rekonstrukcije i održavanja javnog puta; investiranje u izgradnju i rekonstrukciju javnog puta; organizovanje stručnog nadzora nad izgradnjom, rekonstrukcijom, održavanjem i zaštitom javnog puta; zaštita javnog puta; organizovanje i obavljanje stručnih poslova na izgradnji, rekonstrukciji, održavanju i zaštiti javnog puta; ustupanje radova na održavanju javnog puta; korišćenje javnog puta (organizovanje i kontrola naplate naknada za upotrebu javnog puta, vršenje javnih ovlašćenja i slično), označavanje javnog puta i vođenje evidencije o javnim putevima i saobraćajno-tehničkim podacima za te puteve; praćenje stanja bezbjednosti na putu, kontrola i nadzor puta radi bezbjednog i nesmetanog odvijanja saobraćaja; otklanjanje nedostataka koji dovode do saobraćajnih nezgoda. Ukupna dužina putne mreže u Republici Srpskoj iznosi 4.200,2 km (auto-putevi, brzi putevi, magistralni i regionalni putevi) i preko km lokalnih puteva. Karakteristike putne mreže: Mreža auto-puteva je duga 68 km, i trenutno je čini auto-put E661 Gradiška Banja Luka, koji je u upotrebi od godine i dionica autoputa Prnjavor - Doboj, koji je u upotrebi od septembra godine. Trenutno, postoje tri naplatna mjesta (Jakupovci, Prnjavor i Johovac), sa otvorenim sistemom naplate. Magistralni i regionalni putevi čine 4.132,2 km mreže puteva, od čega je 87,35% sa asfaltnim zastorom, dok preostalih 522,6 km čine makadamski putevi (12,65%). Oko 26% puteva ima kolovoz do 5m širine, dok 41% ima uzdužni nagib preko 6%, i čak 14% puteva ima nagib veći od 10%. 17

18 Mapa 1 Mreža puteva u Republici Srpskoj (Izvor: Izmjena i dopuna Prostornog plana Srpske do 2025) Planirane investicije Prostornim planom Srpske 4 planirana je, pored izgrađenog auto-puta Gradiška Banja Luka (TEN-T Ruta 2a) i izgradnja auto-puteva: Banja Luka Doboj (u izgradnji), Banja Luka Mliništa, Doboj Vukosavlje (koridor V C), Banja Luka Prijedor Novi Grad granica sa Republikom Hrvatskom, Vukosavlje Bijeljina granica sa Republikom Srbijom. Planiranu mrežu brzih puteva čine dionice: Lukavica Pale Sokolac Rogatica Ustiprača Višegrad granica sa Rep. Srbijom (South-east Europe Observatory, u daljem tekstu: SEETO, Ruta 3), Bijeljina Zvornik Sokolac, Trebinje Gacko Foča Ustiprača Višegrad, Prijedor Kozarska Dubica Donja Gradina, Banja Luka Čelinac Kotor Varoš Obodnik. 4 Izmjene i dopune Prostornog plana Srpske do godine, Službeni glasnik Srpske, broj 15/15, u daljem tekstu: Prostorni plan Srpske. 18

19 U skladu sa Prostornim planom Srpske, i planovima upravljača putevima, u budućem razvojnom periodu nastaviće se sa transformacijom drumskog transporta u interesu povećanja pouzdanosti, dostupnosti i efikasnosti. Osim kontinuiranog programiranog održavanja, rehabilitacije i modernizacije po definisanim prioritetima, u narednom periodu neophodno je izgraditi i modernizovati magistralnu i regionalnu putnu mrežu u Republici Srpskoj. Kao prioritetni putni pravci izdvajaju se: Izgradnja magistralnog puta M-18 Brod na Drini (Foča) Hum (Šćepan Polje) (Ruta 2b), Izgradnja regionalnog puta R-435 Nevesinje Berkovići, Izgradnji regionalnog puta R-405 Bronzani Majdan granica RS/FBiH, Izgradnja regionalnog puta R-477 Gornji Podgradci Mrakovica, Izgradnja regionalnog puta R-413 Kotor Varoš Mitrovići (Kneževo). U narednom periodu, kako je predviđeno i Izmjenama i dopunama Prostornog plana Srpske do godine, planirana je izgradnja obilaznica oko većih centara u Republici Srpskoj. Navedeni prioriteti kako izgradnje magistralnih i regionalnih puteva tako i obilaznica će biti rađeni prema godišnjim programima, a u skladu sa finansijskim mogućnostima. Poboljšanja Neke dionice magistralnih i regionalnih puteva su sa tucaničkim zastorom (npr. M5 Mesići Prača, M8 Foča Vikoč i druge), te ovakve dionice zahtijevaju potpunu rekonstrukciju. Р405 Бања Лука Бронзани Мајдан M5 Месићи - Прача M8 Фоча - Викоч M18 Фоча Шћепан поље (ЦГ) Главна уска грла Mapa 2 Uska grla i kritična mjesta (Izvor: Izmjena i dopuna Prostornog plana Srpske do 2025) 19

20 Transevropska putna mreža u BiH Glavne drumske transportne ose, strateški važne za Republiku Srpsku, usklađene sa HLG i Osnovnom mrežom, su: 1. Koridor V, krak C : Ploče Sarajevo Doboj Šamac Osijek Budimpešta, koji prolazi teritorijom Srpske; 2. Koridor X: Ljubljana Zagreb Beograd Niš Leskovac Skoplje Solun, koji prolazi neposredno uz teritoriju RS. Ostali putni pravci, kao dijelovi Sveobuhvatene mreže (SEETO) koji su važni za Republiku Srpsku, su: 1. Ruta 1: Bosiljevo Split Ploče Neum Dubrovnik Trebinje Bar. 2. Ruta 2a: Okučani Gradiška Klašnice Banja Luka Donji Vakuf Lašva. Ovaj pravac je direktna veza između Koridora V C i Koridora X. 3. Ruta 2b: Sarajevo Dobro Polje Foča Hum / Šćepan Polje Plužine Nikšić Podgorica Božaj / Hani Bore 4. Ruta 3: Sarajevo Podromanija Rogatica Međeđa Višegrad Donje Vardište / Kotroman Kremna Užice. Ovo je poprečna veza između Koridora V C i Rute 4. Dio Rute 2a koji prolazi kroz BiH, odnosno Republiku Srpsku, granica (HR) Gradiška Banja Luka Lašva, uključen je u indikativnu osnovnu transportnu mrežu EU. od do dužina (u km) dodatne informacije Granica R. Hrvatska Gradiška 4 E661/Ruta 2a Gradiška Banja Luka 44 E661/Ruta 2a Banja Luka Entitetska granica 51 E661/Ruta 2a Doboj Vukosavlje 46,6 V C entitetska granica Dobro Polje 15 M18/Ruta 2b Dobro Polje Foča 31 M18/Ruta 2b Foča Šćepan Polje 21 M18/Ruta 2b Lukavica Pale 26 Ruta 3 Pale Sokolac 32 Ruta 3 Sokolac Rogatica 28 Ruta 3 Rogatica Ustiprača 18 Ruta 3 Ustiprača Višegrad 27 Ruta 3 Višegrad granica R. SRB. 20 Ruta 3 Tabela 1 Dionice na TEN-T mreži u Republici Srpskoj 20

21 Mapa 3 SEETO (Transportna opservatorija za Jugoistočnu Evropu) Ukupna dužina TEN-T dionica u Republici Srpskoj iznosi 364 km. U okviru dugoročnog razvojnog koncepta, pored već priznatih međunarodnih koridora i pravaca, značaj individualnih saobraćajnih tokova ili težina posebnih ciljeva bi takođe trebalo da potvrde daljnji dugoročni razvoj transportne mreže i dovedu do zahtjeva da oni budu uključeni u Transevropsku i Osnovnu mrežu. Takvi projekti na teritoriji Srpske doprinijeće poboljšanju međunarodnog, regionalnog i unutrašnjeg transporta, što se posebno odnosi na sljedeće pravce: Banja Luka Doboj (spoj Koridora X i Koridora V C); Banja Luka Mrkonjić Grad Mliništa Glamoč Livno Split (vezu koridora X, i postojeće Rute 2a sa Rutom 1 ili 1a (R1 ili 1a) u sklopu Jadransko-jonskog koridora); Banja Luka Prijedor Novi Grad granica sa Republikom Hrvatskom (šira poveznica Koridora V C i X); Vukosavlje Brčko Bijeljina granica sa Republikom Srbijom (šira poveznica Koridora V C i X); 21

22 Bijeljina Zvornik Foča Trebinje granica sa Republikom Crnom Gorom (povezivanje na Rutu 3 i veza Rutu 2b sa Jadransko-jonskim koridorom. Ovaj krak povezuje Koridor X sa Jadransko-jonskim koridorom). Dionice Banja Luka Doboj, Banja Luka Prijedor Novi Grad granica sa Republikom Hrvatskom i Vukosavlje Brčko Bijeljina granica sa Republikom Srbijom su dionice na tzv. sjevernom pravcu, definisanom u Prostornom planu Srpske kao jedan od dva glavna pravca transportnog i društveno-ekonomskog aspekta. Takođe, taj pravac je južna alternativa koridoru X). Bijeljina Zvornik Foča Trebinje granica sa Republikom Crnom Gorom čini tzv. istočni pravac, drugu glavnu transportnu i društveno-ekonomsku osovinu razvoja Republik esrpske Usluge Prevoz lica i robe U Republici Srpskoj za prevoz lica licencirano je 155 prevoznika, i to: 99 prevoznika za prevoz lica u međunarodnom i unutrašnjem drumskom saobraćaju i 56 prevoznika za vršenje prevoza lica u unutrašnjem drumskom saobraćaju. U teretnom saobraćaju licenciran je 651 prevoznik za vršenje prevoza stvari u međunarodnom i unutrašnjem drumskom saobraćaju. Prevoz lica se obavlja, po modelu ograničenog pristupa tržištu usklađivanja redova vožnje. Zakonska regulativa kojom je danas regulisana oblast javnog prevoza lica u drumskom saobraćaju Srpske prilagođena je potrebama funkcionisanja po postojećem modelu ograničenog pristupa tržištu (usklađivanje redova vožnje). Zanimljivo je, međutim, da je tom regulativom već danas data mogućnost za upravljanje sistemom po principima modela dodjele koncesija. To govori o tendencijama i razmišljanjima iz prethodnog perioda o mogućnostima za promjenu modela organizacije sistema javnog prevoza lica. Međunarodni prevoz stvari se obavlja na osnovu bilateralnih sporazuma, a sa većinom država je u režimu dozvola, dok je unutrašnji prevoz liberalizovan. Formiranje visine cijena prevoza i njihove strukture počiva na principima potpuno slobodnog tržišta. Nijednim zakonskim ili podzakonskim aktom nisu određene visine naknada za izvršenje prevoza niti su propisani bilo kakvi uslovi pod kojima ih treba formirati. Stoga prevoznici sami utvrđuju cjenovnike, u odnosu na preovlađujuće tržišne uslove ponude i potražnje. Podaci o registrovanim vozilima u Republici Srpskoj U sljedećoj tabeli dat je prikaz broja registrovanih vozila i pređenih kilometara, po godinama. Prosječna starost vozila u Republici Srpskoj u posljednje tri godine iznosi 16,73 godina, što pokazuje da je aktuelan trend obnavljanja vozila. vrst a vozil a br. kilometara br. kilometara br. kilometara br. kilometraža 22

23 vozila vozila vozila vozila L1 moped L2 moped L3 motoci kl L4 motoci kl L5 motor ni tricikl L6 četvorocikl L7 četvorocikl M1 putnički automobil M2 autobu s M3 autobu s N1 teretno vozilo N2 teretno vozilo N3 teretno vozilo O1 priklju čno vozilo O2 priklju -čno vozilo

24 O3 priklju -čno vozilo O4 priklju -čno vozilo traktor i radna mašina ukupn o: Tabela 2 Broj registrovanih vozila u Republici Srpskoj i pređenih kilometara Pokazatelji transportnih usluga U godini su zabilježeni sljedeći podaci o transportu robe: Transport robe hiljada (u daljem tekstu: ktona) Unutarentitetski: ktona (41%), Međunarodni/međuentitetski: ktona (59%); Transport robe miliona (u daljem tekstu: MTona *km) Unutarentitetski: 128 MTona *km (10%), Međunarodni/međuentitetski: MTona *km (90%) Prikaz transporta robe u Republici Srpskoj prikazan je u tabeli dolje. Podaci o očekivanom obimu saobraćaja u budućnosti ne postoje. tip saobraćaja jed. mjere Republika Srpska (izvor i odredište u entitetu) Međunarodni i međuentitetski (izvor ili odredište van Srpske) Ukupno Tona (hiljade) Tona*km (mil.) br. teretnih vozila Tona (hiljade) Tona*km (mil.) br. teretnih vozila Tona (hiljade) Tona*km

25 (mil.) br. teretnih vozila Tabela 3 Transport robe u Republici Srpskoj Pokazatelji bezbjednosti saobraćaja na putevima Ukupan broj saobraćajnih nezgoda u Republici Srpskoj se smanjuje u odnosu na Strategijom 5 definisanu referentnu godinu, ali nije uspostavljen projektovani trend smanjenja broja saobraćajnih nezgoda Са пог инулим лицима Са тешк о повријеђеним лицима Са лак ше повријеђеним лицима Са материјалном штетом xxx Ук упан број незг ода Grafikon 9 Pregled strukture saobraćajnih nezgoda u Republici Srpskoj ( ) U toku godine, ukupno je nastradalo lica, što predstavlja povećanje za 7,40% u odnosu na Strategijom definisanu godinu. Takođe, treba naglasiti da je u istom periodu smanjen broj poginulih lica, ali je povećan broj teško povrijeđeniih lica. U godini, smrtno je stradalo 10,5 lica na stanovnika. 5 Strategija bezbjednosti saobraćaja na putevima Srpske

26 , ,7 9, , пог инула лица тешк о повријеђена лица лак ше повријеђена лица xxx xx Ук упан број смртно страдалих лица Број смртно страдалих на становник а Grafikon 10 Broj stradalih lica u saobraćajnim nezgodama u Republici Srpskoj ( ) Finansiranje putne infrastrukture Izvori sredstava za finansiranje javnih puteva definisani su odredbama čl Zakona o javnim putevima ( Službeni glasnik Srpske, broj 89/13). Poslove finansiranja, obezbjeđenja planske i projektne dokumentacije, tehničko-tehnoloških uslova za izgradnju, rekonstrukciju, rehabilitaciju, održavanje, zaštitu i korišćenje javnih puteva obezbjeđuje upravljač puta. Izvorni prihodi javnih preduzeća su: naknada za puteve sadržana u maloprodajnoj cijeni derivata nafte (javna preduzeća u daljem tekstu: JP Putevi Srpske i JP Autoputevi Srpske ), naknade za javne puteve koja se plaća pri registraciji motornih i priključnih vozila (JP Putevi Srpske ), naknade od raznih saglasnosti i dozvola (JP Putevi Srpske i JP Autoputevi Srpske ), naplata putarine (JP Autoputevi Srpske ). Pored izvornih prihoda upravljanje putnom mrežom finansira se i iz kreditnih i donatorskih sredstava. 26

27 КАРТА САОБРАЋАЈНОГ ОПТЕРЕЋЕЊА МАГИСТРАЛНИХ И РЕГИОНАЛНИХ ПУТЕВА РЕПУБЛИКЕ СРПСКЕ године Mapa 4 Karta saobraćajnog opterećenja magistralnih i regionalnih puteva Srpske (Izvor: JP Putevi Srpske) Regulativa Nadležni organi Ministarstvo saobraćaja i veza Srpske (u daljem tekstu: MSiV RS) je republički organ uprave čije su nadležnosti utvrđene Zakonom o republičkoj upravi ( Službeni glasnik Srpske, broj 118/08). Vrši upravne i druge stručne poslove iz domena svoje nadležnosti (tj. poslove koji se odnose na: drumski saobraćaj i javne puteve, željeznički saobraćaj i bezbjednost željezničkog saobraćaja, vazdušni saobraćaj, riječni i jezerski saobraćaj, bezbjednost rječnog i jezerskog saobraćaja, pretovarne usluge, sistem veza, radio veze, poštanski, telegrafski i telefonski saobraćaj, telekomunikacije, telekomunikacionu infrastrukturu, radio difuzne sisteme, vođenje politike koordinacije i druge poslove koji mu se stave u nadležnost). Agencija za bezbjednost saobraćaja, osnovana godine, kao upravna organizacija u sastavu Ministarstva saobraćaja i veza, osnovana je Zakonom o bezbjednosti saobraćaja Srpske, odlukom Vlade Srpske. JP Putevi Srpske osnovano je godine, kao Direkcija za puteve Srpske. Ovo JP je zaduženo za organizaciju planiranja i projektovanja u izgradnji magistralnih i regionalnih puteva, organizaciju finansiranja, izgradnju, rekonstrukciju, održavanje i zaštitu mreže magistralnih i regionalnih puteva u Republici Srpskoj, te vođenje jedinstvene baze podataka o istoj mreži i ostale operativne poslove. JP Autoputevi Srpske osnovala je godine Vlada Srpske. Ovo JP je zaduženo za organizaciju planiranja i projektovanja u izgradnji auto-puteva i brzih puteva, organizaciju finansiranja, izgradnju, rekonstrukciju, održavanje i zaštitu mreže auto-puteva i brzih 27

28 puteva u Republici Srpskoj, te vođenje jedinstvene baze podataka o istoj mreži i ostale operativne poslove. Zakonodavni okvir Propisi koji regulišu oblast drumskog saobraćaja: Zakon o javnim putevima, Zakon o prevozu u drumskom saobraćaju Srpske, Zakon o osnovama bezbjednosti saobraćaja na putevima u BiH, Zakon o bezbjednosti u saobraćaju na putevima Srpske i druga zakonska i podzakonska akta. Osnovna regulatorna pitanja: Zakonodavni okvir je djelimično usklađen sa propisima EU. Transponovani su, i primjenjuju se određeni propisi i standardi EU, što je vidljivo kroz zakonske i podzakonske akte, kao što su: Council Decision 93/704/EC of 30 November 1993 of the setting-up of a Community database on road traffic accidents, Directive 2008/96/EC of the European Parliament and of the Council of 19 November 2008 on road infrastructure safety management, Directive 96/96/EC of 20 December 1996 on the approximation of the laws of the Member States relating to road worthiness tests for motor vehicles and the ir trailers, Directive 2006/38/EC of the European Parliament and of the Council of 17 May 2006 amending, Directive 1999/62/EC on the charging of heavy goods vehicles for the use of certain infrastructures i drugi. Council regulation EEC No 3820/85 of 20 December 1985 on the harmonization of certain social legislation relating to road transport OJ L /12/1985. Council regulation EEC No 881/92 of 26 March 1992 on acces to the market in the carriage of goods by road within the Community to or from the theritory of a Member State or passing across the territory of one or more member states. OJ L095, 09/04/1992. Council regulation EEC No 684/92 of 16 March1992 on common rules for the international carriage of passengers by coach and bus. Oj l 074, 20/03/1992. Council Directive 96/26/EC of 29 April 1996 on admission to the occupation of road haulage operator and road passenger transport operator and mutual recognition of diplomas, certifates and other evidence of formal qualifications intended to facilitate for these operators the right to freedom of estabishment in national and international transport operations, OJ 124, 23/05/1996 (Council Directive 98/76/EC of 1 Ocober 1998 amending Directive 96/26/EC on admission to the occupation of road haulage operator and road passenger transport operator and mutal recognition of diplomas, certifates and other evidence of formal qualifications intended to facilate for these operators the right to freedom in national and international transport operations, OJ L /10/1998. Council regulation EEC No 11/98 of 11 December 1998 amending regulation EEC No 684/92 on common rules for the international carriage of pasengers by coach and bus OJ L 004. U planu je i izrada novog Zakona o prevozu u drumskom saobraćaju, radi daljnjeg usklađivanja sa propisima EU Tehnologija 28

29 Inteligentni transportni sistemi (engl. Intelligent Transport Systems u daljem tekstu: ITS). ipredstavlja sistem koji korisnicima treba da ponudi set servisa dodatnih vrijednosti. One se ogledaju u davanju korisnicima blagovremenih informacija na osnovu kojih mogu napraviti odgovarajuće optimizacije u putovanju, povećanju bezbjednostii i učinkovitosti transporta ljudi i robe, kao i u bilo kojoj drugoj oblasti. U Republici Srpskoj, na izgrađenom auto-putu Gradiška Banja Luka E-661 i auto-putu Banja Luka Doboj (u izgradnji) predviđeno je uvođenje sistema za nadzor, upravljanje i kontrolu saobraćaja (UNKS) ili ITS. Auto-put Gradiška Banja Luka je dio rute 2a: Okučani Gradiška Klašnice Banja Luka Donji Vakuf Lašva. Ovaj pravac je direktna veza između Koridora Vc i Koridora X. Predviđeno je da se svi podsistemi ovog sistema integrišu u Centar za održavanje i kontrolu saobraćaja Laktaši, a očekuje se da će navedeni centar biti u funkciji najdalje za dvije godine. S tim u vezi, obje dionice bile bi kontrolisane iz istog kontrolnog centra Laktaši. Sa druge strane, u građevinskom smislu, Centar za UNKS u Johovcu (Kladari) kod Doboja je završen a oprema će biti instalirana u roku od tri mjeseca. Ovaj centar će biti nadležan za upravljanje, nadzor i kontorolu saobraćajnih tokova na dionici auto-puta Prnjavor Doboj i planiranoj dionici auto-puta koridora Vc kroz Republiku Srpsku. Telematička sistemska oprema sastoji se od više komponenti, kao što su: Podsistemi za upravljanje saobraćajem i saobraćajnom signalizacijom, koja nadzire saobraćajne tokove induktivnim petljama ili kamerama, dojavljuju eventualne kvarove na signalizaciji ili vanredne situacije u saobraćaju, te na osnovu ugrađenih algoritama obavljaju harmonizaciju saobraćaja; Podsistemi za kontrolu meteoroloških uslova (često u okviru sistema za UNKS), koji prikupljaju informacije o vremenskim prilikama na auto-putu i stanju površine kolovoza; Podsistemi za upravljanje saobraćajnicama i vanrednim situacijama, koji kontrolišu, usmjeravaju i upozoravaju učesnike u saobraćaju da bi time poboljšali protok ljudi i robe. Sistemi naplate putarine Trenutno, na auto-putu Gradiška Banja Luka postoji jedno naplatno mjesto (Jakupovci), sa otvorenim sistemom naplate. Na naplatnom mjestu postoji i sistem ENP. U toku su radovi na dokumentaciji za izvođenje naplatnih mjesta na preostalim petljama, tako da se u skoroj budućnosti planira prelazak na zatvoreni sistem naplate putarine Zaključci 1. Propisi iz oblasti drumskog saobraćaja djelimično su usklađeni sa propisima, standardima i praksama EU, ali je potrebno daljnje usklađivanje. 2. U periodu od proteklih 20 godina, učinjeni su značajni napori na unapređivanju kvaliteta mreže javnih puteva u Republici Srpskoj. I pored toga, trenutno stanje mreže nije zadovoljavajuće, i među najlošijim je u Evropi. Da bi se kvalitet javnih puteva što više približio onom u zemljama u okruženju, potrebno je unaprediti samo upravljanje putnom infratsrukturom i uspostaviti održiv sistem finansiranja. 3. Iako je prevoz u drumskom saobraćaju zasnovan na principu slobodnog pristupa tržištu uz pružanje usluga svim korisnicima pod istim uslovima potrebno je unapređivanje ovog sistema, radi povećanja kvaliteta usluge prevoza i ekonomičnijeg poslovanja prevoznika. 4. Kontinuirano raditi na unapređivanju bezbjednosti saobraćaja na putevima primjenjujući propise i praksu EU. 29

30 2.3 Željeznice Infrastruktura Željezničku mrežu Srpske čini ukupno 425 km pruga, u osnovi na dva glavna pružna pravca. Pravac sjever jug kao segment Koridora V C povezuje Republiku Srpsku sa Hrvatskom i zemljama sjeverne Evrope na sjeveru, a na jugu sa Federacijom BiH i lukom Ploče na Jadranskom moru. Magistralna pruga istok zapad tzv. koridor X povezuje Republiku Srpsku sa Federacijom BiH i Hrvatskom na zapadu, a na istoku sa Srbijom i dalje sa zemljama Bliskog istoka i Jugoistočne Evrope. Željezničkom infrastrukturom u Republici Srpskoj upravljaju Željeznice Srpske. Oko 80% pruga je elektrificirano monofaznim sistemom 25 kv, 50 Hz. U eksploataciji je više od 95%, a 80% pruga je izgrađeno za osovinsko opterećenje od 22,5 t/osovini, tj. 8 t/m. od dužina (u km) Pruge normalnog kolosijeka 407,30 Pruge uzanog kolosijeka 18,14 Ukupna dužina pruga na teritoriji 425,44 Srpske Dvokolosiječne 24,60 Jednokolosiječne 339,31 Pruge u eksploataciji 363,91 Pruge ustupljene na korištenje Željeznicama 46,47 Srbije Elektrifikovano 306,54 Neelektrifikovano 57,38 Pruge van eksploatacije 15,05 Tabela 6 Željeznička mreža u Republici Srpskoj (Izvor: ŽRS) Tip objekta Broj objekata Putni prelazi 278 Mostovi 110 Podvožnjaci 26 Nadvožnjaci 10 Propusti 892 Tuneli 14 Tabela 7 Objekti na željezničkoj mreži Srpske (Izvor: ŽRS) 30

31 Mapa 5 Mreža željeznica u Republici Srpskoj (Izvor: Prostorni plan Srpske 2025) Remont: Od kredita Evropske investicione banke (engl. European Investment Bank u daljem tekstu: EIB); ( EUR) i Evropska banka za obnovu i razvoj (engl. European Bank for Reconstruction and Development u daljem tekstu: EBRD); ( EUR) ukupno EUR završen je građevinski dio remonta pruge Doboj (Kostajnica) Jošavka i dio osiguranja staničnog i pružnog. Preostalo je oko EUR koja će biti utrošena u dovršetak SS i TK uređaja i međustaničnom osiguranju na dijelu pruge Jošavka Banja Luka (uključivo). Radovi su u toku. Nadogradnja: Osim nastavka podizanja nivoa bezbjednosti uvođenjem novih tehnologija remontom pruga, planirano je proširenje postojećeg informacionog sistemasa računarskom mrežnom opremom i izgradnjom autonomnog tehnološkog dijela informacionog sistema sa centralnim upravljanjem (intranet). Postoji i podrška iz budžeta RS. Nove dionice: planirana je izgradnja željezničke pruge Brod Modriča, Šamac Bijeljina ali kad se steknu finansijski uslovi. Za sada se pregovara oko remonta pruge Banja Luka Novi Grad granica sa Hrvatskom i Tuzla Zvornik Granica sa Srbijom (uključujući tunel Križevići). Uska grla: važna uska grla su tunel Križevići (dužine 5 km, na dionici Doboj Tuzla vornik) i dio na Koridoru V C, (dionica Šamac Doboj), koji je uništen u poplavama godine. Subvencije: Za rad i održavanje željezničke mreže svake godine se u budžetu Srpske predviđa subvencija za ŽRS. U poslednjih pet godina ona je iznosila BAM i ona se ugovorm dodjeljuje ŽRS za finansiranje infrastrukture u vrijednosti od 17 miliona BAM i sufinansiranje željezničkog saobraćaja od interesa za Republiku Srpsku u iznosu od BAM. 31

32 Željeznička mreža u BiH Mediteranski koridor Mediteranski koridor povezuje Iberijsko poluostrvo sa mađarsko-ukrajinskom granicom. Širenje ovog koridora u zemlje Zapadnog Balkana povezuje centralnu Evropu i BiH a time i RS. Ukupna dužina dionice u BiH je oko 340 km od toga oko 82 km u RS. Dionice u Republici Srpskoj su sljedeće: Od drž. granice Hrvatske Željeznice (u daljem tekstu: HŽ) do granice ŽRS ; 0,953 km na Koridoru Med Vc Od gr. kilometar ŽFBiH/ŽRS do Doboj gr. kilometar Rječica , 80,972 km na Koridoru Med Vc Regulativa Mapa 6 Željeznička mreža u BiH Mediteranski koridor Nadležni organi: 1. MSiV RS je organ uprave čije nadležnosti su propisane Zakonom o republičkoj upravi. 2. Željeznice Srpske su osnovane godine sa sjedištem u Banjoj Luci, a od godine sjedište kompanije je u Doboju. Željeznice Srpske su preduzeće za javni prevoz putnika i robe i upravljanje infrastrukturom na teritoriji Srpske. Željeznice Srpske su akcionarsko društvo. U strukturi kapitala akcioni fond učestvuje sa 65%, penzioni fond 10%, fond za restituciju 5% i privatni kapital 20%. Unutrašnja organizacija zasniva se na osnovnim principima koji obezbjeđuju efikasnost obavljanja poslova iz djelatnosti Društva, tehničko-tehnološku strukturu sistema, sigurnost zaposlenih i realnu dobit. Makroorganizacijsku šemu čine: a) Poslovi infrastrukture; b) Poslovi operacija; c) Ekonomski poslovi; i d) pravni poslovi. 32

33 Željeznice Srpske a. d. (akcionarsko društvo) Doboj primljene su u članstvo mnogobrojnih međunarodnih organizacija. Pet godina nakon nastanka, 24. juna podnijele su zahtjev za pristupanje Međunarodnoj željezničkoj uniji (engl. Union International of Railways u daljem tekstu: UIC). koja 16. juna godine u Briselu donosi odluku o prijemu ŽRS u UIC. Odluku je potvrdila Generalna skupština 27. oktobra u Berlinu i Željeznicama Srpske dodijelila međunarodni kod Članica Međunarodnog željezničkog komiteta (CIT) postaju 18. maja godine, članica TCV 2001, članica Željeznica jugoistočne Evrope (SERG) 15. novembra 2002, članica Saveza putničkih tarifa željeznica jugoistočne Evrope 24. aprila 2002, članica Saveza tarifa Evorpa Azija (TEA) u Atini 15. oktobra 2002, članica Inter Rail saveza 2003., članica BCC 1. januara i FIP saveza 9. juna u Atini. 3. Regulatorni odbor željeznica BiH (Regulatorni odbor) je upravna organizacija u sastavu Ministarstva komunikacija i transporta BiH. Regulatorni odbor je, u pogledu organizacije, finansiranja, ovlaštenja i odlučivanja, nezavisan od željezničkih operatera i upravljanja infrastrukture. Sjedište Regulatornog odbora je u Doboju. Ovlaštenja regulatornog odbora su sljedeća: regulatorna; ovlaštenja za izdavanje licenci, potvrda o sigurnosti i dozvola; ostala ovlaštenja i funkcije. Trenutni pravni okvir Zakonom o željeznicama Srpske jedinstveno se uređuje na teritoriji Srpske: Uslovi i tehnički elementi za izgradnju, rekonstrukciju i održavanje pruga, postrojenja, uređaja i opreme na njima, Uslovi koje treba da ispunjavaju željeznička vozila, uređaji i oprema na njima, kao i način kontrole i održavanja, Uslovi vršenja željezničkog saobraćaja i organizacija prevoza putnika i stvari, Uslovi koje treba da ispunjavaju željeznički radnici koji neposredno učestvuju u vršenju željezničkog saobraćaja Ukupno radno vrijeme i posebne mjere bezbjednosti, bezbjednost saobraćaja i red na željeznici, nadzor nad bezbjednosnim organizovanjem željezničkog saobraćaja, kao i određena pitanja industrijske i gradske željeznice i pruga uzanog kolosijeka. Zakonom o željeznicama BiH se uređuje ukupno strukturno i eksploataciono područje željezničkog prevoznog sistema u BiH, uslovi i načini upravljanja željezničkom infrastrukturom, obavljanje prevoza u željezničkom saobraćaju, kontrola, nadzor, regulatorne i apelacione funkcije, kao i druga pitanja značajna za rad i funkcionisanje željezničkog prevoznog sistema. Glavna zakonska pitanja Razdvajanje željezničke infrastrukture i željezničkog prevoza. Prema zakonu o željeznicama Bosne i Hrecegovine ( Službeni glasnik BiH, broj 52/05) organizacija željezničkog sistema zasniva se na principu razdvajanja usluga u željezničkom prevozu i željezničke infrastrukture. Takođe Zakon o željeznicama Srpske ( Službeni glasnik Srpske, br. 58/01, 110/03, 59/08 i 24/12 i 33/14) propisuje razdvajanje infrastrukture i poslova prevoza, dok je Nacrtom zakona o željeznicama Srpske, koji je u izradi, to detaljnije razrađeno. Usklađenost propisa za održavanje željezničke infrastrukture i voznog parka sa direktivama EU. Propisi su usklađeni sa EU direktivama, u suprotnom vozila iz Srpske ne bi mogla saobraćati van granica Srpske, a prema Zakonu o željeznicama Srpske ( Službeni glasnik Srpske, br. 58/01, 110/03, 59/08 i 24/12 i 33/14) i Zakonu o željeznicama BiH ( Službeni glasnik BiH, broj 52/05). Otvorenost željezničkog tržišta za željeznička preduzeća. Do ulaska u EU nije predviđeno otvaranje tržišta za strane operatere jer se nisu stekli uslovi za isto (stanje infrastrukture i ulaganja). 33

34 Primjena EU direktiva o interoperabilnosti i sigurnosti. Regulatorni odbor donosi instrukcije za interoperabilnost i sigurnost, a prema Zakonu o željeznicama BiH. Takođe, Nacrt zakona o željeznicama Srpske predviđa da MSiV RS u skladu sa Konvencijom o međunarodnom željezničkom prevozu (engl. COTIF) donosi instrukcije za bezbjednost i interoperabilnost željezničkog sistema Srpske. EU Direktive koje su djelimično transponovane u željezničke propise su: Direktiva 2008/57/ES Evropskog parlamenta i Savjeta Evrope od 20. jula o interoperabilnosti željezničkog sistema unutar Zajednice. Direktiva 2004/49/ES Evropskog parlamenta i Savjeta od 29. aprila o bezbjednosti željeznica zajednice i izmjeni Direktive Savjeta 95/18/ES o izdavanju dozvola za obavljanje usluga u željezničkom prevozu i Direktive 2001/14/ES o dodjeli željezničkog infrastrukturnog kapaciteta i ubiranja naknada za korištenje željezničke infrastrukture i dodjeli rješenja o bezbjednosti. Direktiva 2012/34/EU Evropskog parlamenta i Savjeta od 21. novembra o uspostavi jedinstvenog evropskog željezničkog sistema Usluge Sektor za željezničko-komercijalne poslove ŽRS a. d. Doboj se bavi prodajom usluga, prevoz robe. Na godišnjem nivou ŽRS a. d. Doboj preveze oko tona raznih vrsta robe, od toga oko 50 % čine robe za izvoz, 20% robe u uvozu i 30% robe u tranzitu. Prodaja usluga se vrši sklapanjem Ugovora o prevozu stvari sa korisnicima prevoza u unutrašnjem i međunarodnom saobraćaju. Prevoz stvari se vrši kao pojedinačne pošiljke, grupe kola i maršrute. Ugovori se sklapaju na osnovu odredbi Tarife za prevoz stvari RT-131, dio 1, gdje su definisani opšti, posebni i dodatni uslovi za prevoz stvari. Tarifa za prevoz stvari je javna i može se dobiti na uvid u Željeznicama Srpske a. d.doboj u Sektoru za tarife kontrolu prihoda i obračun. Pregled statističkih podataka Željeznica Glavni saobraćajni podaci snimljeni u 2014: Putnici i teret: Broj putnika , od toga domaćih i međunarodnih Teret: tone , tone km Vagoni Lokomotive 71 (dizel 38 / električne 33), Putnički vagoni 80, i Teretni vagoni Putnički saobraćaj Vrsta transporta Unutrašnji prevoz Jedinica mjere Putnici Putnik km u milionima Broj vozova (dnevno) /23* Voz km / / / / / 34

35 Međuentitetski prevoz Međunarodni prevoz Ukupan prevoz putnika ŽRS Putnici Putnik km u milionima Broj vozova (dnevno) /14* 6 6 Voz km / / / / / Putnici Putnik km u milionima Broj vozova (dnevno) Voz km / / / / / Putnici Putnici km u milionima Broj vozova (godišnje) 24,7 21,3 22,2 14,9 12, Voz km * Tokom jula izvršena je redukcija u putničkom saobraćaju zbog nedostatka lokomotiva. (Podaci za vozne km, kao i za ukupan broj vozova se vode samo zbirno. Raščlanjeno po vrstama saobraćaja podaci o broju vozova prikazani su dnevno). Tabela 8 Putnički sobraćaj u Republici Srpskoj 35

36 Teretni saobraćaj Vrsta transporta Jedinica mjere Tone Tone km u Unutrašnji prevoz milionima 1,4 0,8 3,7 9,7 18,8 Broj vozova Međuentitetski prevoz Međunarodni Prevoz Ukupan prevoz robe ŽRS Voz km / / / / / Tone Tone km u milionima 168,6 211,1 261,2 303,3 295,7 Broj vozova Voz km / / / / / Tone Tone km u milionima 194,0 211,1 167,0 112,9 95,3 Broj vozova Voz km / / / / / Tone Tone km u milionima 364,1 423,1 431,9 425,9 409,9 Broj vozova Voz km (Podaci za vozne km se vode samo zbirno) Tabela 9 Tok teretnog saobraćaja u Republici Srpskoj Zaključci Propisi iz oblasti željezničkog saobraćaja djelimično su usklađeni sa propisima, standardima i praksama EU, ali je potrebno dalje usklađivanje. U periodu od proteklih 20 godina, nije bilo značajnijih ulaganja na unapređenju kvaliteta mreže željezničkkih pruga u Republici Srpskoj. Trenutno stanje mreže nije zadovoljavajuće, i potrebna su ogromna ulaganja u infrastrukturu, vozna i vučna sredstva da bi se postigli standardi EU. Da bi se kvalitet usluga u željezničkom prevozu što više približio onom u zemljama u okruženju, potrebno je unaprijediti samo upravljanje željezničkom infrastrukturom i uspostaviti održiv sistem finansiranja. 36

37 2.4 Vodni saobraćaj Uvažavajući morfološke i hidrološke karakteristike vodotoka Srpske, mogućnost i potrebe razvoja saobraćaja na rijekama potrebno je odvojeno posmatrati za rijeku Savu, a odvojeno za ostale rijeke njene pritoke: Una sa Sanom, Vrbas, Bosnu i Drinu. Rijeka Drina i rijeka Una plovne su u dužini od oko 15 km od ušća u rijeku Savu. Rijeka Sava, kao granični vodotok, zaslužuje posebnu pažnju jer predstavlja vrijedan privredni potencijal, posebno iz aspekta plovidbe i obezbjeđenja uslova za ekonomičan transport robe. Kroz teritoriju Srpske, rijeka Sava, protiče u dužini od 205 km, i to od rkm 178 do rkm , od rkm do rkm 314, i od rkm 346 do rkm Na Savi je uspostavljen međunarodni režim plovidbe. a plovidba se odvija u skladu sa odredbama Zakona o unutrašnjoj plovidbi Srpske i Okvirnog sporazuma o slivu rijeke Save, koji je potpisan između Slovenije, Hrvatske, BiH i Srbije godine u Kranjskoj Gori, a ratifikovan godine Infrastruktura Riječnom mrežom na teritoriji Srpske upravlja Ministarstvo saobraćaja i veza RS (MSiV RS). MSiV RS ima jednu Područnu jedinicu Kapetaniju pristaništa koja je smještena u Brčkom i koja je ovlaštena za obavljanje poslova u skladu sa Zakonom o unutrašnjoj plovidbi Srpske. Mapa 7 Saobraćajna infrastruktura na vodama Srpske 37

38 Prije godine rijeka Sava, glavna pritoka Dunava, imala je značajnu ulogu u regionalnoj transportnoj mreži. Plovidba je bila formalno moguća od ušća u Dunav u Beogradu, uzvodno sve do Rugvice u Hrvatskoj, u ukupnoj dužini od 683 riječna kilometra (u daljem tekstu rkm ). Ukupna količina tereta prevezenog Savom u godini je bila 5,2 miliona tona, uglavnom rasutog tereta. Na rijeci Savi je utvrđen međunarodni režim plovidbe, čineći granicu između BiH i Srbije u dužini od 33 rkm, te između BiH i Hrvatske u dužini od 305 rkm. Srbiji pripada 178 rkm, a Hrvatskoj 79 rkm (sve do Siska). Nakon godine ekonomski potencijal riječnog transporta Savom je ograničen postojećim stanjem infrastrukture. Odnosno, nakon rata iz godina, Sava i njene luke su ostali značajno oštećeni, a riječna obala je na mnogim područjima minirana. Pored toga, od okončanja sukoba, Sava se zanemarivala, uz malo ili nimalo održavanja i investicija, pa je sve donedavno godišnja količina transporta bila skromna, s nešto manje od tona na cijelom plovnom putu rijeke Save u godini. Razlog tako malom prometu je ograničena plovnost te u vezi s tim nepouzdanost prijema i otpreme robe dobrim dijelom godine. Potrebno je napomenuti da je IV Klasa plovnosti rijeka Sava imala od ušća Save u Dunav uzvodno prema Luci Brčko (rkm 234), Klasa III od Brčkog do Broda (rkm 356) i Klasa II uzvodno do Rugvica, Hrvatska (rkm 653). Klasa II znači da je rijeka plovna za brodove do 650 tona, Klasa III do tona, a Klasa IV do tona i gaza 2,5m. Ova klasifikacija je u skladu sa evropskim Sporazumom o glavnim riječnim plovnim putevima od međunarodnog značaja. 6 Danas vodni saobraćaj na rijeci Savi, na kojoj je utvrđen međunarodni režim plovidbe, odvija se u skladu sa propisima Srpske koji su usklađeni sa sporazumom o slivu rijeke Save, koji je potpisan između Slovenije, Hrvatske, BiH i Srbije godine u Kranjskoj Gori, a ratifikovan godine. Potencijal rijeke Save nije iskorišten u punom kapacitetu, zbog otežanog transporta usljed loših plovidbenih uslova, niskog vodostaja rijeke Save, pri čemu su izražene prepreke u plovnom putu (plićaci). Postoje tri kritične dionice, lokacija Nakić Kula, rkm do , lokacija Savulja, rkm do (FBiH) i lokacija Jaruge Novi Grad (FBiH), rkm 326 do rkm 329. Odnosno, protok vode Savom značajno fluktuira što rezultira velikim varijacijama nivoa vode i dubine rijeke tokom godine. Veliko stvaranje nanosa u nekim dijelovima, uz nedovoljno održavanje korita rijeke, dovodi do smanjenja širine i dubine plovnog puta. Rezultat toga je da uslovi za plovidbu Savom mogu biti dosta teški tokom velikog dijela godine. Nepovoljni uslovi proističu iz: ograničenja gaza tokom perioda niskih voda, čime se broj plovnih dana smanjuje na ispod 200 u nekim mjestima, a dalje uzvodno i manje, ograničena širina i dubina plovnog puta, oštre krivine/zavoji na rijeci ograničavaju dužinu i širinu plovila i konvoja, ograničenje visine ispod mostova za vrijeme visokih vodostaja, ne postoji riječni informacioni sistem za plovila, postojanje potopljenih plovila i neeksplodiranih sredstava. S obzirom da su plovne i obalne oznake uništene ili su bile u veoma lošem stanju, izvršena je obnova sistema obilježavanja rijeke Save. Obnova sistema obilježavanja izvršena je godine, a finansirali su je zajedničkim sredstvima MSiV RS, Federalno ministarstvo prometa i komunikacija, BD i Ministarstvo komunikacija i transporta BiH (u daljem tekstu: MKT BiH). U skladu sa potpisanim sporazumom iz godine težilo se aktivnostima za obnovu i modernizaciju plovnog puta rijeke Save, koji podrazumijeva uređenje plovnog puta i određivanje regulacijske linije rijeke Save od Račinovaca (Brčko) do Siska, čime će plovni put biti doveden u Va klasu plovnosti na dionici Brčkog do Beograda, odnosno, IV klasu na dionici od Brčkog do Siska. Dovođenjem plovnog puta na višu klasu plovnosti omogućila bi se sigurna i bezbjedna plovidba, a samim tim i povećao prevoz putnika i robe. 6 Evropski Sporazum o glavnim riječnim plovnim putevima od međunarodnog značaja (AGN), Ženeva, 1996, United Nations Economic Commission for Europe. 38

39 Kroz teritoriju Srpske, rijeka Sava protiče u dužini od oko 205 rkm (riječna kilometra), i to: od 178 do rkm; od do 314 rkm (kod Šamca) i od do rkm 7. Mapa 8 Rijeka Sava Na teritoriji Srpske postoji jedna luka i jedno pristanište: Luka Šamac (Republika Srpska); Brod (RS) Pristanište rafinerije nafte. AD RTC Luka Šamac osnovana je godine sa osnovnom djelatnošću pretovara i transporta robe. Luka Šamac je privatizovana od strane preduzeća Balkan Steela (65%) godine. Luka ima obavezu izvještavanja Ministarstvo saobraćaja i veza o svom radu, sa kojim ima saradnju na zavidnom nivou. Nakon privatizacije počelo se sa obnavljanjem ratom oštećenih pretovarnih kapaciteta Luke radi pretovara raznih vrsta tereta: teškog komadnog tereta, kontejnera, uvrećane i rasute robe. Prilikom rekonstrukcije Luke urađene su sljedeće popravke: Operativna obala dužine 311 m, širine 14,5 m za teške terete, Operativna obala u dužini od 150 m, Otvoreno skladište plato luke površine m², Zatvoreno skladište površine m², Dvije trafostanice 10/0,4 kv, 630 kv, Asvaltiran pristupni put dužine 560 m, Industrijski željeznički kolosjek dužine m povezan sa željezničkom stanicom Šamac, Rekonstruisan je odbrambeni nasip pored rijeke Save za odbranu grada od poplava, Izgrađen je nasip oko budućeg lučkog bazena, za luku bazenskog tipa, Izgrađena je ograda oko preduzeća. Ova Luka ima dobar položaj u odnosu na blizinu auto-puta Koridora V C, kao i željezničke pruge Šamac Doboj Zenica Tuzla Sarajevo Mostar luka Ploče u Hrvatskoj do Jadranskog mora. Na prostorima svojih skladišta i dokova Luka Šamac raspolaže sa sljedećom opremom za pretovar i usladištenje raznih vrsta tereta: 2 lučka krana koji podižu teret do 5 tona, 1 auto-kran koji podiže teret do 150 tona, 1 auto-kran koji podiže teret do 35 tona, zatvoreno skladište od 3.600m², skladište na otvorenom prostoru m². Rafinerija nafte u Brodu ima pristanište za pristajanje brodova i pretakanje nafte i naftnih derivata. 7 Ministarstvo saobraćaja i veza Srpske. 39

40 2.4.2 Usluge U skladu sa Okvirnim sporazumom, rijeka Sava i njene pritoke su otvorene za međunarodnu plovidbu. Rijeka Sava je pozicionirana u središnjem dijelu glavne saobraćajne mreže za jugoistočnu Evropu i mogla bi da upotpunjuje drumske i željezničke koridore, kao i evropski plovni koridor s fokusom na rijeku Dunav. Mapa 9 Intermodalna mreža saobraćajnog sistema glavnog puta rijeke Save 8 Na sljedećem grafikonu 9 prikazan je budući riječni saobraćaj, kumulativno po riječnoj dionici (2027. godina po privrednom scenariju, predviđajući 10% dodatnog tereta putem ekonomije razmjere). 8 Izvor: Studija izvodljivosti i projektna dokumentacija za obnovu i razvoj prometa i plovidbe na plovnom putu rijeke Save sa komentarima MSiV RS. 9 Izvor: Studija izvodljivosti i projektna dokumentacija za obnovu i razvoj prometa i plovidbe na plovnom putu rijeke Save, Izvršni rezime, septembar

41 Grafikon 11 Tri scenarija za budući riječni saobraćaj, kumulativno po riječnoj dionici Luka Šamac Luka Šamac nije bila aktivna 15 godina, a u februaru godine uplovio je brod iz Ukrajine sa komadnom robom većih gabarita za Unis fabriku cijevi iz Dervente. Ovim je probijena barijera o plovnosti rijeke Save do Šamca i time stvoren preduslov za početak aktivnosti na revitalizaciji ove značajne riječne Luke. Osnovne usluge koje Luka Šamac treba da pruža i od kojih treba da ostvaruje prihod u narednom periodu su: usluge pretovara tereta (komadnog, kontejnerskog, uvrećanog i rasutog), usluge vezivanja broda, iznajmljivanje carinskog skladišta, iznajmljivanje javnog skladišta. Ostvareni rezultati Luke Šamac U proteklom periodu od godine do januara do maja godine, odnosno od perioda privatizacije pa do maja godine do kada je Luka bila angažovana, ostvaren je pretovar sljedeće količine razne robe: Br. Opis Pretovar robe iz/u brodove 2 Pretovar robe iz/u vagone 3 Utovar robe u kamione Ukupno (tona) I V Ukupno

42 Planirani godišnji obim pretovara u narednim godinama, izražen u tonama, iznosi u prvoj godini tona, u drugoj godini tona i u trećoj godini 500,000 tona. Carinsko i javno skladište ukupnog kapaciteta m² bilo bi iskorišteno u postotku od ukupnog raspoloživog kapaciteta i broju dana u godini kako je navedeno u narednoj tabeli: Opis 1. godina 2. godina 3. godina Postotak iskorištenosti ukupnog skladišnog kapaciteta Broj iskorištenih dana u godini 25% 30% 35% Zbog nastalih ekonomskih problema i nelikvidnosti u poslovanju luke, Luka Šamac je prestala da pruža usluge trećim licima od sredine godine. Poplave iz godine su značajno oštetile postojeću infrastrukturu, zbog čega su potrebna značajna sredstva za njenu popravku i puštanje u rad. Obezbjeđenjem većih finansijskih sredstava i većim investicionim ulaganjem, postoji mogućnost proširenja i zaokruživanjem lučkih usluga što je veoma važno za region, Republiku Srpsku, pa i šire. Da bi se obezbijedio planirani obim izvršenja i potreban kvalitet usluga neophodna su investiranja prvenstveno u: popravku infrastrukture, popravku oštećene opreme i nabavku savremene opreme. S obzirom da se ovdje radi o velikim investicionim ulaganjima, investiciona aktivnost bi se odvijala u više godina. Očekivani efekti u prodaji Geografski položaj Luke Šamac je takav da predstavlja najbližu lokaciju za korišćenje riječnog transporta u obavljanju uvozno-izvoznih poslova privrednim subjektima regiona srednje i sjeverozapadne BiH, prema podunavskim zemljama (Njemačka, Austrija, Slovačka, Mađarska, Hrvatska, Srbija, Crna Gora, Bugarska, Rumunija i Ukrajina). Geografski gledano, primarno tržište za korišćenje usluga Luke Šamac je centralni i sjeverozapadni dio BiH, posebno preduzeća sa šire regije Banja Luke, Prijedora, Doboja, Bihaća, Sarajeva i Zenice. U prilog izboru ciljnih tržišta ide postojanje željezničkog pravca Šamac Sarajevo Ploče na Jadranskoj obali, kao i razvijena putna mreža. Najbliže konkuretne luke su u Brčkom i Vukovaru, a zatim na Dunavu, u Pančevu i Beogradu, iz kojih se transportuje roba iz Srbije prema bosanskohercegovačkom tržištu. Osposobljavanjem Luke Šamac, pomenute luke će izgubiti na značaju za transporte namijenjene BiH. Ciljni kupci su, kako direktni proizvođači tako i veletrgovačke kuće, koje se bave distribucijom različitih vrsta robe. U prvoj godini, planirana struktura prodaje je: 47% od usluga pretovara i vezivanja plovila i 53% od usluga carinskog i javnog skladištenja, sa tendencijom porasta učešća prihoda od usluga pretovara. Prema projekciji u poslovnom planu, prihodi od usluga, pretovara i vezanja plovila učestvuju sa 55% od ukupnih prihoda Informacija o A. D. RTC Luka Šamac. 42

43 Rafinerija nafte u Brodu U Rafineriju nafte Brod, plovnim objektima, uvoze se naftni derivati sirovine, a izvoze naftni derivati platformat, u Ukrajinu, Rumuniju, Srbiju itd. Rafinerija nafte Brod je u godini imala količinu pretovarene robe u iznosu od cca ,334 tona, u godini cca ,591 tona, u godini oko ,990 tona i u godini oko ,252 tona. Područna jedinica Ministarstva saobraćaja i veza Kapetanija pristaništa u Brčkom U upisniku brodova, koji vodi Kapetanija pristaništa Brčko, upisano je 18 brodova unutrašnje plovidbe sa motornim pogonom, šest potisnica, tri skele i tri plutajuća објекта. Регистар чамаца воде јединице локалне самоуправе, и дужне су да извјештаје о броју регистрованих чамаца достављају МСиВ РС сваке године до 30. јануара Regulativa Regulatorno tijelo koje upravlja mrežom vodnih puteva na teritoriji Srpske je MSiV RS. Za teritoriju Srpske važi Zakon o unutrašnjoj plovidbi Srpske ( Službeni glasnik Srpske, broj 58/2001). Zakon uređuje korištenje unutrašnjih voda i obala za plovidbu, bezbjednost plovidbe na unutrašnjim vodama, identifikaciju i upis plovila, postupak upisa i brisanja brodova, obligacione odnose koji se odnose na brodove, prevoz i plovidbene poslove, plovidbene nezgode itd. Međunarodna komisija za sliv rijeke Save je međunarodna organizacija sa stalnim sekretarijatom u Zagrebu, Hrvatska. Savska komisija je osnovana u svrhu sprovođenja Okvirnog sporazuma o slivu rijeke Save, odnosno obezbjeđenja saradnje država potpisnica Okvirnog sporazuma za ostvarivanje sljedećih ciljeva: uspostavljanje međunarodnog režima plovidbe na rijeci Savi, uspostavljanje održivog upravljanja vodama i preduzimanje mjera za sprečavanje ili ograničavanje opasnosti. Odluke Savske komisije nisu obavezujućeg karaktera. Kapetanija pristaništa u Brčkom je nadležna za: inspekcijske poslove bezbjednosti plovidbe, poslove nadzora plovidbe plovnih objekata i postavljanja i premještanja plutajućih objekata, poslove nadzora ispravnog funkcionisanja objekata bezbjednosti plovidbe, poslove traganja i spasavanja lica i stvari na unutrašnjim vodama, poslove hidrološkog obezbjeđenja plovidbe na unutrašnjim vodama, poslove nadzora unutrašnjih voda u cilju sprečavanja zagađivanja voda opasnim i drugim štetnim materijama sa plovnih plutajućih objekata, poslove vođenja upisa i brisanja plovnih i plutajućih objekata, poslove izdavanja brodskih isprava i knjiga koje u skladu sa Zakonom o unutrašnjoj plovidbi izdaje kapetanija, poslove utvrđivanja sposobnosti za plovidbu određenih plovnih i plutajućih objekata, poslove utvrđivanja stručne osposobljenosti za upravljanje određenim plovnim i plutajućim objektima, poslove održavanja reda u lukama, odnosno pristaništima, zimovnicima,zimskim skloništima, pristanima, tovarištima, marinama, skelskim prilazima, kupalištima i ostalim dijelovima voda i obala unutrašnjih plovnih puteva, tehničke i druge upravne poslove bezbjednosti plovidbe i druge poslove koje odredi Ministarstvo saobraćaja i veza Srpske Tehnologija Na plovnom putu rijeke Save vrši se uvođenje riječnog informacionog sistema (RIS). 43

44 2.4.5 Zaključci Razvoj riječnog saobraćaja podrazumijeva prvenstveno rješavanje i usaglašavanje pravnih odnosa među državama na graničnom dijelu plovnog puta; uklanjanje svih prepreka iz plovnog puta; kao i utvrđivanja obima i vrste robe za transport plovnim putem rijeke Save. U okviru opšte koncepcije prostornog razvoja Srpske, opšti ciljevi razvoja riječnog saobraćaja su: obnova i razvoj unutrašnjih plovnih puteva, obnova i razvoj luka i pristaništa, obnova i razvoj flote, početne analize mogućnosti formiranja dvojnog intermodalnog (viševidovnog) čvora Šamac Brod. Unutrašnja plovidba od luka Srpske na Savi i prema njima trebala bi biti kombinovana sa željezničkim i drumskim transportom kako bi se povezale industrijske lokacije, te uspostavili efikasni lanci snabdijevanja. Navedeno bi trebalo predstavljati ključni faktor za razvoj industrije (proizvodni pogoni velikih kapaciteta) kojima bi se omogućila bolja konkurentnost na svjetskom tržištu, naročito pravac luka Šamac Luka Ploče11. Da bi se ostvarili ciljevi, u narednom periodu potrebno je: aktivno uključivanje MSiV RS u saradnju sa susjednim zemljama po pitanju kompletiranja dokumentacije/studija potrebnih za poboljšanje riječnog saobraćaja; modernizovati plovni put rijeke Save koji podrazumijeva uređenje plovnog puta u Va klasu plovnosti na dionici Brčko Beograd, odnosno, u IV klasu na dionici od Brčkog do Siska; potpisivanje ugovora o javno-privatnom partnerstvu između Minstarstva saobraćaja i veza Srpske i luke Šamac kako bi se stavili u funkciju svi kapaciteti luke; Izrada novog Zakona o unutrašnjoj plovidbi Srpske. Prostornim planom Srpske (planski period do 2025) planirane su dvije nove luke (Brod i Gradiška) i devet pristaništa (Prijedor, Novi Grad, Kozarska Dubica, Laktaši, Banja Luka, Modriča, Doboj, Bijeljina i Zvornik). U planskom periodu, pretpostavlja se, da će svi zainteresovani za prevoz koristiti najpogodniji, najbezbjedniji i ekonomski najisplativiji vid prevoza robe riječni transport. 11 Prostorni plan Federacije BiH ( ). 44

45 Intermodalni transport Mapa 10 Transport i transportna infrastruktura riječni saobraćaj Poseban operativni cilj je prethodna analiza i studija mogućnosti povezivanja pristaništa u Brodu i Šamcu u jedinstven intermodalni čvor, povezan sa panevropskim Koridorima Vc i X (u Hrvatskoj). Koncepcija razvoja intermodalnog transporta u Republici Srpskoj direktno je povezana sa modernizacijom i razvojem željezničkog, riječnog i drumskog saobraćaja, kao i saobraćajnih mreža u objektima u Posavskom razvojnom pojasu, od Bijeljine na istoku do Banje Luke na zapadu. Razvojnom Studijom izvršiti valorizaciju, opravdanost i opredjeljenje za formiranje Robnotransportnih centara (u daljem tekstu: RTC). 45

46 2.5 Vazdušni saobraćaj Infrastruktura U Republici Srpskoj postoji jedan međunarodni aerodrom, Međunarodni aerodrom Banja Luka, koji je poznat i pod imenom Aerodrom Mahovljani. Nalazi se u naselju Mahovljani, oko 20 kilometara od centra Banje Luke. Aerodrom se nalazi oko 18 kilometara sjeveroistočno od željezničke stanice Banja Luka. Aerodrom je dobro povezan sa putnom mrežom. Nalazi se oko jedan kilometar od magistralnog puta Banja Luka Gradiška i oko tri kilometra od petlje Mahovljani na auto-putu Banja Luka Gradiška. Aerodrom se nalazi na udaljenosti od oko 35 kilometara od petlje Okučani na auto-putu na koridoru X. Aerodromom upravlja preduzeće Aerodromi Srpske koje se nalazi u državnom vlasništvu. Preduzeće Aerodrom Trebinje je spojeno sa preduzećem Aerodromi Srpske godine. Glavne karakteristike aerodroma Banja Luka su: Poletno-sletna staza je metara duga i 45 metara široka, Apron je dimenzija 240 metara 90 metara sa četiri parking pozicije za DC9 (A320), Prilazna i poletno-sletna svjetla, Direction 17 longculvert SAT I Direction 35 red T, Oprema za radio navigaciju: VOR/DME LAK 115,3 MHz, Putnički terminal je zastario, a napravljen je prije oko 40 godina. U terminalu se nalazi čekaonica, restoran, mala prodavnica, informacije, i sistem obezbjeđenja. Postoje dva gejta (za dolaske i za odlaske) i dva ček ina. Ispred putničkog terminala se nalazi parking sa 40 parking mjesta (od toga 15 javnih parking mjesta), 5 parking mjesta za taksi vozila i dva parking mjesta za autobuse. Aerodrom je opremljen jednom cisternom za punjenje goriva (kapaciteta litara), opremom za čišćenje snijega, vozilom za odleđivanje i zaštitu vazduhoplova, vatrogasnim vozilom VII kategorije, vatrogasnim vozilom VIII kategorije (na zahtjev) i drugom opremom za opsluživanje vazduhoplova. U neposrednoj blizini aerodroma se nalazi kontrolni toranj, koji je fizički odvojen od terminala. U Kontrolnom tornju su smješteni radnici Agencije za pružanje usluga u vazdušnoj plovidbi BiH. Tehnologije koje se koriste na aerodromu Banja Luka uključuju sistem kontrole leta, alate za planiranje letova, sistem punjenja gorivom (JET A1), sisteme za vaganje i balans aviona (automatski i ručni), sistem za kontrolu odlazaka (DCS-RTB Amadeus) i alate za ukrcavanje koji se koriste tokom faze ukrcavanja. Međunarodni aerodrom Banja Luka koristi sisteme u realnom vremenu za obavještavanje putnika, kao i druge informacione sisteme u zgradi terminala (Sistem informisanja o letovima i upravljanje informacijama za putnike). Međunarodni aerodrom Banja Luka je dio svobuhvatne mreže. Aerodromi Srpske imaju kratkoročne planove za neke infesticije. U odobrenom Biznis planu za su definisane pojedine investicije, kao što su izgradnja kargo skladišta, proširenje i modernizacija putničkog terminala i modernizacija aerodromske opreme (novo vatrogasno vozilo, novi utovarivač paleta do 14 tona, novo sistem prilaznog osvjetljenja, novi generator za snabdjevanje električnom energijom). Projekti za izgradnju kargo skladišta i proširenje putničkog terminala su završeni. Srednjoročni planovi Aerodroma Srpske su investiranje u infrastrukturu, proširenje poletno-sletne staze, izgradnja novog dijela putničkog terminala, poboljšanje video nadzora, nova ograda oko kompleksa aerodroma, poboljšanje osvjetljenja (ugradnja LED sijalica) i poboljšanje opreme na Međunaradnom aerodromu Banja Luka. 46

47 Planirana je izgradnja aerodroma Trebinje, koji će biti u sastavu preduzeća Aerodromi Srpske Regulativa Najvažnije tijelo vezano za vazdušni saobraćaj u Republici Srpskoj je Direkcija za civilno vazduhoplovstvo BiH (u daljem tekstu: BHDCA). BHDCA je organ nadležan i odgovoran za obavljanje funkcije regulatora i nadzor u oblasti civilnog vazduhoplovstva i kontroli letenja. Dužnost BHDCA je da odgovori obavezama BiH kao države članice Međunarodne organizacije civilnog vazduhoplovstva (engl. International Civil AviationOrganization ICAO) i potpisnice Čikaške konvencije. Organizacija i upravljanje, nadležnosti i odgovornosti ove Direkcije su regulisani Zakonom o vazduhoplovstvu BiH. Drugo tijelo koje se bavi pružanjem usluga na teritoriji Srpske i BiH je Agencija za pružanje usluga u vazdušnoj plovidbi BiH (u daljem tekstu: BHANSA). Djelatnosti BHANSA su: pružanje usluga u upravljanju vazdušnim saobraćajem, pružanje komunikacionih, navigacionih i usluga nadzora, pružanje usluga aeronautičkog informisanja, pružanje meteoroloških usluga za vazdušnu plovidbu, poslove spasilačkog koordinacionog centra u potrazi i spašavanju, stručno školovanje i usavršavanje osoblja za kontrolu vazdušne plovidbe, izvoz i uvoz za potrebe Agencije, kao i ostale poslove i operacije koje su u službi bezbjednog odvijanja vazdušne plovidbe. Bitni zakoni/ Legislativa koja se odnosi na vazdušni saobraćaj Zakoni kojima su regulisana pitanja vezana za vazdušni saobraćaj na teritoriji Srpske su: Zakon o vazduhoplovstvu BiH ( Službeni glasnik BiH, broj 39/09), Zakon o agenciji za pružanje usluga u vazdušnoj plovidbi BiH ( Službeni glasnik BiH, broj 43/09) i Zakon o obligacionim odnosima u civilnom vazduhoplovstvu BiH ( Službeni glasnik BiH, broj 51/15). Svi ovi zakoni su harmonizovani sa zakonima koji važe u Evropskoj Uniji. Postoji više od 100 pravilnika koji se tiču vazdušnog saobraćaja Usluge Tokom poslednjih 15 godina broj putnika i letova sa Aerodroma Banja Luka je varirao radi uticaja različitih faktora. Najveći broj putnika sa Aerodroma Banja Luka je ostvaren tokom sankcija koje je Srbija imala od strane Ujedinjenih Nacija (u daljem tekstu UN ) (1999. godine), kada je Aerodrom Beograd bio zatvoren za saobraćaj. Nakon tog perioda došlo je do stagnacije i smanjenja broja putnika i letova. U periodu broj putnika i letova je varirao u zavisnosti od ugovora koji su postojali između Aerodroma Srpske i različitih avio prevoznika, koji su vršili letove sa Aerodroma Banja Luka. U sadašnjem trenutku postoji samo jedna redovna međunarodna linija, između Banje Luke i Beograda, a Air Serbia je jedini operater koji vrši letove sa Aerodroma Banja Luka. Međunarodni aerodrom Banja Luka ima strateško partnerstvo sa Air Serbia i Aerodromom Nikola Tesla Beograd. Kooperacija je dogovrena u oblastima razvoja novih tehnologija, treninga osoblja i razmjeni informacija. Grad Banja Luka ima stanovnika, dok širi prostor koji gravitira Banja Luci ima oko stanovnika. Prema Strategiji razvoja Aerodroma Srpske za period godina, zona zahvata Aerodroma Banja Luka je cjelokupan prostor sjevernog dijela Srpske, kao i nekoliko obližnjih opština u FBiH sa ukupnom populacijom od oko stanovnika. Procijenjeno je da oko predratnih stanovnika ovog prostora živi u drugim evropskim zemljama, što predstavlja još jedan potencijal za ovaj aerodrom. 47

48 Tabela 10 Broj putnika na Aerodromu Banja Luka Tabela 11 Broj letova ostvarenih na Aerodromu Banja Luka Teretni saobraćaj zabilježen u godini je iznosio 114 letova i tona tereta. Roba koja je najviše prevožena sa aerodroma je meso, a zemlja za koju je transportovana najveća količina tereta je Turska. 3,1 4 3,3 8 3,8 8 1,8 1 1,2 7 1,0 3 2,2 6 2,1 1 0,1 4 0,2 8-0,0 5-1,5 0-1,5 0-1,9 2-0,7 5-0,8 5-3,3 1-2,8 8-2,9 5-3,0 1-2,9 6-3,1 8-3,2 3-3, Приходи Расходи Профит Grafikon 12 Finansijski pokazatelji poslovanja Aerodroma Srpske (u milionima BAM) 48