ProCredit Bank Newsletter. ProCredit Bank Maqedoni Prill, 2009 Numri VIII

Transcription

1 ProCredit Bank Newsletter ProCredit Bank Maqedoni Prill, 2009 Numri VIII

2 Të nderuar kolegë, Kemi nder dhe kënaqësi të madhe të Jua paraqesim botimin e parë elektronik të revistës ProCredit Bank Newsletter të destinuar për ekipin e ProCredit Bank. Si revistë periodike, do të del tre herë gjatë vitit, ndërsa në secilin numër të ri do të mësojmë diçka më tepër për bankën tonë dhe të arriturat e përbashkëta. Revista për të punësuarit ProCredit Bank Newsletter do të paraqitet nëpërmjet botimit elektronik të vendosur në intranet portalin tonë, dhe do të përpunojë tema më të ndryshme nga revista e jashtme për klientë Lajme të Mira, njëkohësisht duke e ndryshuar konceptin e revistës së brendshme të gjertanishme PCB Newsletter. Nëpërmjet kësaj reviste, në rubrikën informative do të kemi mundësi të njoftohemi me drejtimet strategjike të Bankës, fushatat/prodhimet e reja, organizimin e aktiviteteve dhe promovimeve, kulturën e vendeve në të cilat është përhapur ProCredit, si dhe më së afërmi të informohemi për sektorët e Bankës. Në rubrikën edukative do të kuptojmë diçka më tepër për aktualitetet në botën e financave dhe shërbimit ndaj klientëve, për trajnimet në Bankë, por gjithashtu do të fitojmë rekomandime për libër të mirë nga biblioteka e ProCredit Bank. Në revistë do të përpunojmë edhe pjesë zbavitëse ku do të kuptojmë më tepër për interesimet dhe hobin e kolegëve tanë. Besojmë se përmbajtjet e ofruara do të përgjigjen në nevojat për informata të reja dhe të freskëta. Me respekt, Ekipi i bashkëpunëtorëve të ProCredit Bank Newsletter Përmbajtje PJESA INFORMATIVE Kurseni me përgjegjësi me Bonus plan kursimi Jua prezantojmë Ganën Historia ProCredit Gana Viti i sfidave Sektori për menaxhment sistem informativ dhe informim Të punësuar të rinj Dita e Recepsionistëve 2009 PJESA EDUKATIVE Vështrim në trajnimin për shkathtësi prezantuese 7 Gjëra të cilat secili që shërben klientë duhet t i ketë parasysh Edukim financiar Shpjeguesi bankar Gjashtë kapela për të menduar Edvard De Bono (1985) PJESA ZBAVITËSE 30 Hobi im Alpinizmi, Ivana Atanasovska, Koordinatore për Shërbime Bankare dega Karposh

3 Pjesa informative

4 Pjesa informative Kurseni me përgjegjësi me Bonus planin e kursimit Në frymën e promovimit të kursimit, si investim në ardhmëri më të sigurt në periudhën e ngjarjeve turbulente ekonomike në botë, ProCredit Bank në fillim të vitit klientëve të vet u paraqiti lloj të ri të kursimit Bonus plan kursimi. Bonus plani i kursimit paraqet lloj të ri të kursimit të vazhdueshëm për të cilin klienti krahas interesit me të parë pas periudhës së marrë vesh fiton edhe bonus përkatës. Bonus plani i kursimit është i destinuar për individë, para së gjithash për ata me të ardhura të rregullta mujore (pranuesit e rogave, pensionistët, pranuesit e qirasë) si dhe për klientët të cilët nuk marrin të ardhura të rregullta nëpërmjet ProCredit Bank, por në periudhë afatgjate planifikojnë të kursejnë sasi të caktuara të parave në pajtueshmëri me nevojat dhe qëllimet e tyre (blerje të prodhimeve të caktuara, verime, shkollim dhe të ngjashme). Mjetet për bonus planin e kursimit barten me urdhër periodik (gjatë kësaj klienti nuk është i obliguar që në datën e caktuar të vijë në bankë dhe të paguajë mjete) nga llogaria për transaksione e klientit në llogarinë kursyese. Gjatë hapjes së Bonus planit të kursimit klienti e përcakton edhe datën kur dëshiron të realizohen urdhëresat periodike si edhe shumën të cilën dëshiron ta ndajë në muaj. Bonus plani i kursimit mund të hapet në periudhë prej një deri në pesë vjet, në dy valuta: denarë dhe euro. Klienti mund të ketë një plan kursimi në valutë të caktuar. Shumën minimale të cilën klienti duhet ta përcaktojë gjatë hapjes së Bonus planit të kursimit arrin në MKD ose EUR. Klientët të cilët kursejnë me Bonus plan kursimi, nëse respektohen kushtet e marra vesh, pas mbarimit të periudhës së marrë vesh do të fitojnë interes me të parë dhe plus bonus. Interesi me të parë llogaritet në nivel ditor në pajtueshmëri me shkallët e vlefshme të interesit për depozitat kursyese me të parë në denarë dhe euro. Interesi i llogaritur me të parë kapitalizohet në fund të vitit kalendarik. Bonusi llogaritet në nivel ditor në pajtueshmëri me lartësinë e shkallës së interesit për periudhën e marrë vesh (1 deri në 5 vjet). Lartësia e shkallëve të interesit me të parë është 5.8% për denarë dhe 2.5% për euro, të cilat në këtë moment janë më konkurrueset në treg. Me Bonus planin e kursimit ProCredit Bank e promovon kursimin e përgjegjshëm si mënyrë më të mirë për sigurim të kursimit afatgjatë dhe ndërtim të përgjegjshëm të ardhmërisë. Prodhimi është posaçërisht interesant për ata klientë të cilët nuk kanë shprehi të kursejnë ose mendojnë se nuk mund të kursejnë. Me Bonus planin e kursimit është e mjaftueshme të përcaktohet data kur mjetet do të barten nga llogaria për transaksione në Bonus llogarinë e kursimit. Në këtë mënyrë klienti secilin muaj me kujdes do të ndajë shumë të caktuar e cila me kujdes do të bartet automatikisht me urdhër periodik që më në fund, pas mbarimit të periudhës së marrë vesh, ta fitojë shumën e kursyer, interesin me të parë, bonusin dhe gjithsesi shprehinë e krijuar për kursim. 4

5 Pjesa informative Jua prezantojmë Ganën Historia i pasur me bukuri natyrore të cilat paraqesin vende kyçe atraktive turistike, parqe nacionale mes të cilave të njohur janë Kakum dhe Mole, kështjella e njohur Elmina, Shkëmbin e Çadrës, ujëvarat Boti, strehimorja e majmunëve dhe fluturave etj. Republika e Ganës është vend në Afrikën Perëndimore. Kufizohet me Bregun e Fildishit në perëndim, Burkina Faso në veri, Togo në lindje dhe Gjirin e Guinesë në jug. Emri Gana rrjedh nga fjala frënge Guinoye që fjalë për fjalë do të thotë Mbret Luftëtar. Gana është ngritur nga Perandoria e vjetër e Ganës e cila ka qenë gjerësisht e banuar nga Ga Adangabi, Ashanti, Guani dhe Fuanti deri në Bregu e Artë në vitin Pas fitimit të pavarësisë nga Britania e Madhe në vitin 1957, emri Gana u zgjodh me qëllim që ta reflektojë kryeqendrën antike në Ganë e cila dukur shtrihej në pjesë të madhe të Afrikës Perëndimore. Është e ndarë në 10 regjione ndërsa kryeqytet është Ankara. Gana ka klimë tropikale. Fakt interesant është se meridiani Griniç kalon nëpërmjet qytetit industrial Tema si edhe liqeni më i madh artificial në botë Volta gjendet në Ganë. Popullsia e Ganës përbëhet prej grupeve të ndryshme etnike prej të cilave Akancët janë grupi më i madh, duke përbërë 49% të popullsisë së përgjithshme. Sipas regjistrimit të popullsisë të bërë në vitin 2005 Gana është e populluar me rreth 23,000,000 banorë. Gana është e pasur me resurse natyrore si kokos, ar, qymyr, boksit, mangan dhe diamante. Këta resurse natyrore janë burimi themelor për mbledhjen e mjeteve të jashtme për pagesë. Në Ganë kohë më parë është zbuluar fushë e madhe nafte me rreth 1.3 bilionë barelë lëndë të parë të lehtë. Vendi është Ekonomia kombëtare më së shumti zhvillohet në bujqësi e cila merr pjesë me rreth 40% të Prodhimit Bruto të Vendit dhe punëson rreth 50% të forcës aktive të punës. Gana është renditur nga Banka Botërore dhe organizatat tjera ekonomike si njëri nga regjionet vendet me ekonomi më të qëndrueshme në Afrikën Perëndimore. Ka rritje reale të PBV prej 7.2% përfundimisht me fundin e dhjetorit të vitit Shkalla e inflacionit në shtator të vitit 2008 arrinte 17.9%. Forca aktive punuese në Ganë arrin rreth 11 milionë banorë. Shteti është i varur në shkallë të konsiderueshme nga ndihmat financiare dhe teknike ndërkombëtare. Gana është e renditur si njëri nga vendet më të qeta në botë dhe gjithashtu përmendet si vend me stabilitet politik. Tereni financiar në Ganë ka konkurrencë ekstreme si rezultat i politikës së hapur të saj. Në këtë moment, ekzistojnë rreth 25 banka dhe mbi 40 institucione tjera financiare. Banka për Zhvillim Bujqësor dhe Banka Komerciale e Ganës Qeverinë e kanë aksionar më të madh në strukturën pronësore. 5

6 Pjesa informative ProCredit Gana të orientimit të saj drejt klientëve bujq, ProCredit Gana planifikon të hapë agro degë në disa komuna fermerësh. ProCredit Gana është e përkushtuar drejt zhvillimit të të punësuarve të saj me qëllim të ballafaqimit të sfidave të reja në mjedisin konkurrues financiar në rritje. Në këtë drejtim, për të punësuarit organizohen programe të ndryshme për trajnim dhe aktivitete për ndërtim të frymës ekipore në Qendrën e porsaformuar për Trajnim. ProCredit i filloi operacionet e saja në Ganë në vitin 2002 si institucion financiar për depozite dhe kredi me emrin Sikaman deri në vitin 2004, kur u riemërua në ProCredit me qëllim të unifikimit me grupin dhe duke i mundësuar Ganës përfitim përkatës nga kjo. Institucioni nëpërmjet misionit të saj e tregoi përkushtimin në sigurimin e shërbimeve bankare për zhvillim të ndërmarrjeve shumë të vogla, të vogla dhe të mesme. Pas një periudhe prej gjashtë viteve e gjysmë, ProCredit Gana shërben më tepër se 150,000 klientë në 20 degë dhe përfaqësi të vendosura në gjashtë nga dhjetë regjionet në vend. Në realizimin e misionit si institucion i orientuar drejt zhvillimit, e zgjerojnë fokusin e tyre në bujqësi me qëllim të përkrahjes së zhvillimit ekonomik të Ganës. Agro kreditë janë të dizajnuar t u dalin në ndihmë fermerëve dhe prodhuesve bujqësore në vend. Besohet se me sigurimin e përkrahjes financiare të këtij grupi synues do të kontribuohet konsiderueshëm për rritjen e industrisë. Në Ganë, bujqësia llogaritet si baza e ekonomisë sepse përbën 40% të PBV dhe thuajse 60% e popullsisë merret me bujqësi. Kjo përqindje e madhe e popullsisë, e cila gjithashtu e përbën shtyllën e ekonomisë, nuk është shërbyer sa duhet nga shumica e bankave dhe institucioneve financiare. Këtë vit, në kuadër Vitin e kaluar ATM shërbimet i janë shtuar spektrit të gjerë të prodhimeve me qëllim që veprimtaria bankare të jetë më në dispozicion për klientët, duke i dhënë më tepër rëndësi motos Veprimtari më e Mirë Bankare për të Gjithë. Që të theksohet misioni i ndërtimit të kulturës së kursimit dhe marrëdhënieve afatgjata me klientët, secilin vit shënohet Dita Botërore e Kursimit 31 tetori nëpërmjet mbajtjes së seminareve edukative për rëndësinë e kursimit si pjesë e konceptit banka nga fqinjësia. ProCredit Gana rregullisht organizon programe edukuese financiare dhe punë të dobishme shoqërore që përkrahen nga të gjitha filialet. Me përkushtimin e rreth 600 të punësuarve të cilët i përfaqësojnë vlerat korporative të bankës, ardhmëria e ProCredit-it ngelet forcë e cila dallohet në sektorin financiar në Ganë. Këtë vit, plani i biznesit parasheh rritje absolute të portfolios kredituese prej GH 39,856,835 (USD 30,923,620) ndërsa depozitat pritet të rriten me GH 42,612,601 (USD 33,061,729) që të sigurohet koeficient mes portfolios kredituese dhe depozituese prej 107%. 6

7 Pjesa informative Viti i sfidave Kriza e cila e ka luhatur sektorin financiar të Shteteve të Bashkuara të Amerikës në tetor të vitit 2008 shumë shpejtë e dridhi edhe kontinentin e vjetër. Tregjet e lidhura financiare dhe varësia ekonomike e Evropës dhe SHBA-së i prekën të gjithë politikanët botërorë dhe nevojën për intervenim të shteteve në shpëtimin e sistemit bankar. Ardhmëria gjithsesi është vështirë e parashikueshme. Edhe pse analistët dhe politikanët maqedonas ishin të bindur se kriza ekonomike nuk do të ketë efekt të fuqishëm ndaj ekonomisë maqedonase, megjithatë goditjen e ndien kompanitë eksportuese të cilat i humbën partnerët e tyre të jashtëm të cilët ishin pikërisht nga vendet e Unionit Evropian ose SHBA-s. Në krahasim me vitin 2007 treguesit ekonomikë nuk treguan ndryshime të mëdha për ekonominë e Maqedonisë. Prodhimi bruto i vendit ishte në nivelin e njëjtë si edhe në vitin 2007, nga njëra anë qasja ndaj mjeteve për investim është e vështirë ndërsa në anën tjetër investuesit e jashtëm u bënë më të kujdesshëm, tregtia e jashtme është në lëvizje drejt rënies (më së shumti e goditi industrinë e metalit dhe atë tekstile dhe transportin e mallrave), shkalla e papunësisë mbeti e pandryshuar, etj. Duke i marrë parasysh ngjarjet e tetorit të vitit 2008, parashikimi i situatës së përgjithshme ekonomike në vitin 2009 është i pasigurt deri në skajshmëri. Qeveria në përpjekje për t i zbutur dhe për t i përballuar më lehtë efektet e krizës ekonomike zbatoi një sërë masazh ekonomike në vlerë të përgjithshme prej 330 milionë euro të cilat drejtpërdrejtë i prekin subjektet ekonomike (prolongim të implementimit të ligjit për vënien e tatimit mbi interesat e depozitave, riprogramim të borxheve mbi bazën e tatimit, vënie të tatimit të fitimit prej vitit 2009 vetëm në rast të shpërndarjes së tij si dividendë, liberalizim të taksave doganore për rreth 500 lëndë të para dhe materiale për prodhim, etj.) Viti 2008 për bankat në tregun e Maqedonisë do të thoshte luftë për sa të jetë e mundur më tepër ekspansion ekonomik të produkteve kredituese, dhe menjëherë pastaj edhe fokus të fuqishëm ndaj depozitave në tremujorin e fundit të vitit. Të udhëhequr nga reagimet në treg dhe që të mos e kërcënojnë likuiditetin e vet, bankat e vendit u lëshuan në betejë për shkallë sa më të lartë të interesit, fushata marketingu të fokusuara ndaj mbledhjes së depozitave dhe qasje tërësisht të ndryshme në punë. Për ne kjo nuk ishte asgjë e re. Në 6 vitet e kaluara ne e baraspeshuam aktivitetin tonë, portfolion kredituese dhe bazën depozituese, të fokusuar drejt zhvillimit të tyre në të njëjtën kohë. Vitin 2008 e mbaruam me 40 filiale të hapura (7 prej tyre të hapura gjatë vitit 2008), gjithsej 791 të punësuar (830 të planifikuar), portfolio kredituese prej 129 milionë euro (143 të planifikuara), shkallë të vonesës (kredi në vonesë) përtej 30 ditëve 1.43% dhe 0.99% deri në 30 ditë, bazë depozituese prej 128 milionë euro (140 të planifikuara), neto fitim prej 2 milionë euro (2,6 të planifikuara), kapital prej 15 milionë euro. Mosrealizimi i planit të biznesit për vitin 2008 ishte efekt nga aktivitetet të cilat e karakterizuan tremujorin e fundit të vitit. Viti 2009 do të jetë vit i sfidave. Plani është të hapim një filial gjatë tërë vitit, pa investime plotësuese në filiale të reja, nuk do të ketë rritje të konsiderueshme të numrit të të punësuarve, minimizim të shpenzimeve operative, zvogëlim të buxhetit për marketing dhe me këtë vendosje të theksit në rolin e filialeve aktive dhe përfshirjes së secilit prej nesh në aktivitete të promovimit. Duke i shprehur pritjet për vitin 2009 nëpërmjet numrave do të thotë se do të japim përpjekje maksimale për mbajtje të stabilitetit të portfolios kredituese në 6 muajt e parë (që u tregua si shumë e vështirë në 2 muajt e kaluar; mosprezenca në treg nëpërmjet promovimeve të drejtpërdrejta në periudhën prej 3 javëve gjatë nëntorit menjëherë rezultoi me rënie të portfolios sonë që vazhdoi edhe në 2 muajt e ardhshëm) dhe rritje të përgjithshme për 9% gjatë tërë vitit (rritje për 12 milionë euro për vitin 2009). Fokusi do të jetë ndaj promovimeve të drejtpërdrejta dhe vazhdimësi në pagesa, kontrollim të portfolios së përgjithshme dhe kualitetit të saj (me këtë do t i identifikojmë rreziqet potenciale për biznese të caktuara të cilat në të ardhmen do të kishin probleme me shërbimin e obligimeve ndaj bankës, e me këtë do ta pengojmë rritjen e shkallës së vonesës (kreditë në vonesë) deri dhe mbi 30 ditë). Nga ana tjetër fokusi jonë do të jetë edhe stabiliteti i bazës depozituese me prioritet ndaj depozitave kursyese. Aktivitetet dhe promovimet e këtyre produkteve, do të jenë me pritje të larta për filialet dhe përkrahje e fuqishme nga të gjitha sektorët në 7

8 Pjesa informative Drejtorinë Qendrore. Fokusi do të vendoset në pranuesit e rrogës dhe pensionistët, rritjes së numrit të transaksioneve në llogaritë për transaksione, bankomate, POS terminale, TCR-të. Baza e depozitave është planifikuar të rritet për 21% dhe të arrijë 150 milionë euro deri në fund të vitit. Roli dhe rëndësia e trajnimit (stërvitjes), mësimit, plotësimit të njohurive dhe investimit në të punësuarit do të mbetet prioritet nëpërmjet seminareve të jashtme, Akademisë Regjionale dhe Akademisë në Fyrt, seminareve të brendshme teknike, refreshment (seminare për përsëritje/ripërtëritje të diturive) dhe soft skills seminare (për shkathtësi). Viti para neve krijon pasiguri, por ne besojmë në njerëzit tanë dhe tërë atë që bashkërisht e kemi bërë deri tani, besojmë se mundemi t i ndryshojmë gjërat, kemi vizion për ardhmërinë dhe jemi më të ndryshëm nga të tjerët. Ne, të punësuarit në ProCredit Bank Maqedoni, mund ta ndryshojmë ardhmërinë. Sektori i Sistemit Informativ të Menaxhmentit dhe Njoftimit Duke filluar nga ky numër i Gazetës së Brendshme, dhe në secilin botim të mëtutjeshëm do të prezantojmë nga një sektor të ProCredit Bank Maqedoni. Kjo do të thotë se më së afërmi do të njihemi me obligimet në formën e kërkuar. Sektori i SIM dhe Njoftimit përgatit informata për nevojat e shfrytëzuesve të brendshëm dhe të jashtëm, të strukturuara në mënyrë dhe në formë të përcaktuar paraprakisht dhe të miratuar nga ana e Menaxhmentit të Bankës ose të shkruar me rregullore të posaçme nacionale. dhe detyrat e sektorit të caktuar, të punësuarit në sektor, si duket një ditë pune e tyre dhe të ngjashme. Në numrin e parë vendosëm të jua prezantojmë Sektorin e Sistemit Informativ të Menaxhmentit dhe Njoftimit. Detyra themelore e Sektorit të Sistemit Informativ të Menaxhmentit dhe Njoftimit (SIM dhe Njoftimit) është mbledhja dhe gjenerimi i të dhënave të papërpunuara, përpunimi i të njëjtave në informata të dobishme dhe shpërndarja e tyre deri te shfrytëzuesit Raportet të cilat sektori i përgatit për përdoruesit e brendshëm (të punësuarit në ProCredit Bank) janë në formë e cila është miratuar nga ana e Menaxhmentit ose e përcaktuar nga ana e ProCredit Holding-ut ndërsa raportet të cilat përgatiten për Bankën Popullore të Republikës së Maqedonisë (si përdorues më i rëndësishëm i jashtëm i informatave) janë në formë e cila është përcaktuar me rregullore të botuar nga ana e BPRM. Raportet operative për kontroll menaxhmenti të cilat i përgatit sektori përmbajnë të dhëna për zhvillim të portfolios kredituese, bazës së depozitave, lëvizjes së portfolios së rrezikut (portfolio në vonesë) dhe të ngjashme, ndërsa raportet financiare për kontroll menaxhmenti japin pasqyrë të të dhënave të krahasueshme për aktivitetet e planifikuara dhe të realizuara. Nëpërmjet raporteve të cilat përgatiten për Bankën 8

9 Pjesa informative Popullore të Republikës së Maqedonisë, rregullatorit të jashtëm i mundësohet t i ndjekë të gjitha fushat e punës së Bankës. Gjatë kryerjes së detyrave të veta, qëllimi themelor i sektorit është të sigurojë informata në kohë dhe me konsistencë në raportet e llojllojshme të cilat i përgatit. Sigurimi i informatave të sakta në afatin e kërkuar është me rëndësi kyçe për procesin e sjelljes së vendimeve, përpunimit të mëtutjeshëm të informatave në nivel të grupit (ProCredit Holding-ut) dhe për ndjekjen nga ana e rregullatorit të jashtëm (Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë). Informatat të cilat përpunohen janë të rëndësishme për ndjekje më të mirë të punës, organizim më të mirë dhe përmirësim të punës si edhe të veçohen fushat të cilave duhet t u kushtohet vëmendje. Struktura organizative e Sektorit të SIM dhe Njoftimit, si edhe te secili sektor tjetër, del nga natyra e aktiviteteve të cilat kryhen, burimet e të dhënave të cilat shfrytëzohen, llojet e raporteve të cilat përgatiten, shfrytëzuesit e informatave dhe afatet për informim. Sektori i SIM dhe Njoftimit përbëhet prej tre njësive organizuese: Seksioni për njoftim të brendshëm Seksioni për njoftim të jashtëm IT Seksioni i Sektorit të SIM dhe Njoftimit Detyrat dhe obligimet e secilit seksion janë të përcaktuara në mënyrë e cila mundëson realizim të suksesshëm të detyrës themelore të sektorit. Në Seksionin për njoftim të brendshëm, punojnë Kreshnik Grubi dhe Aleksandra Dimitrovska të cilët rregullisht sigurojnë informata dhe përgatisin raporte për shfrytëzuesit vijues: ProCredit Holding Këshillin Drejtues të ProCredit Bankës Senior Menaxhmentin Menaxhmentin e Mesëm Shfrytëzues tjerë me kërkesë të menaxhmentit Në Seksionin për Njoftim të Jashtëm punojnë Sonja Veliçkovska, Aleksandra Bogeska, Liljana Serafimova dhe Afrim Aliu të cilët sigurojnë informata dhe përgatisin raporte për: Bankën Popullore të Republikës së Maqedonisë Institucionet ndërkombëtare financiare Agjencitë e rejtingut dhe Shfrytëzues tjerë të jashtëm të informatave Në IT Seksionin e Sektorit për SIM dhe Njoftimit punojnë Julija Basheska dhe Maja Manojloska. Julija dhe Maja i kryejnë aktivitetet vijues: Azhurnim të listës së raporteve të cilat duhet të përgatiten dhe të inkorporohen në aplikacionin bankar (të kërkuara nga ana e menaxhmentit të sektorëve tjerë) varësisht nga prioriteti si edhe revidimi i raporteve ekzistuese Përgatitja e raporteve të reja të cilat duhet të zbatohen në aplikacionin bankar, për nevojat e sektorit Gjenerim të të dhënave drejtpërdrejt nga baza e të dhënave për nevojat e seksionit për njoftim të brendshëm dhe seksionit për njoftim të jashtëm Mirëmbajtja dhe zhvillimi i Info Ware aplikacionit Sistemi Informativ i Menaxhmentit dhe Njoftimit të ProCredit Bankës i përfshin të gjitha sistemet të cilat banka i shfrytëzon për gjenerim të informatave dhe të cilat shfrytëzohen gjatë sjelljes së vendimeve dhe ndërmarrjes së aktiviteteve përkatëse. Kjo do të 9

10 Pjesa informative thotë se të gjitha raportet dhe informatat përgatiten nëpërmjet shfrytëzimit dhe kombinimit të të dhënave nga dy aplikacionet themelore: Cistom Ware, portfolio aplikacioni dhe Bank Ware, aplikacioni i kontabilitetit. Këta dy aplikacione përmbajnë të dhëna krahasuese të cilat së pari barten në Custom Ware, ndërsa në ditën e ardhshme barten në Bank Ware. Ne i pyetëm Çfarë përvoje dhe prapavije profesionale (arsimim) nevojitet që të jesh pjesë e Sektorit të Sistemit Informativ të Menaxhmentit dhe Njoftimit? Të punësuarit në seksionin për njoftim të brendshëm dhe të jashtëm janë ekonomistë të diplomuar, ndërsa të punësuarit e IT seksionit kanë të kryer fakultetin e elektroteknikës. Cilat janë sfidat më të mëdha me të cilat ballafaqohet sektori? Ngjarjet e përditshme në SIM dhe Njoftimit janë sfidë në vete. Sfida jonë kryesore është që në çdo kërkesë të përgjigjemi në kohë dhe me informata të sakta dhe relevante. A planifikon sektori ndonjë projekt të ri për këtë vit? Këtë vit planifikojmë ta zhvillojmë Info Ware aplikacionin. Info Ware është aplikacion i cili nëpërmjet uebit mundëson pasqyrim të të dhënave nga aplikacionet tjera bankare, duke i transformuar të njëjtat në formë e cila është më përkatëse për informim. Me përdorim të Info Ware aplikacionit përshpejtohet procesi i njoftimit dhe mundësohet analizim i një numri të madh të informatave sipas parametrave të ndryshme, me çka kontribuohet për shkurtimin e procesit të përgatitjes së raporteve dhe rritjen e efikasitetit të sektorit. Cilat rekomandime do t ia jepnit tërë ekipit të ProCredit Bankës? Kualiteti i informatave dhe raporteve të cilat i përgatisim në masë më të madhe janë të varura nga kualiteti i të dhënave të cilat barten në aplikacionet dhe nga politikat, procedurat dhe metodologjinë me të cilën rregullohet bartja e të dhënave në sistem. Prandaj rekomandimi ynë deri te të gjithë të punësuarit është të kenë kujdes gjatë bartjes së të dhënave të cilat për ne janë vegla më e rëndësishme për punë. 10

11 Pjesa informative Të punësuar të rinj Marina Miteva Administrator Publik i Diplomuar Pozita: Arkëtar Fillestar Dega: Negotinë Hobi: Vallëzimi modern të cilit më herët i ka kushtuar më tepër kujdes ndërsa tani mbetet vetëm hobi. Pasi u bëra pjesë e PCB kuptova pse jemi më të ndryshëm, e me këtë edhe më të suksesshëm: sepse jemi Bankë nga fqinjësia, e tërë kjo duke iu falënderuar përkushtimit të tërësishëm të të gjithë të punësuarve tanë Igor Simunoski Teoricien i Diplomuar i Muzikës Pedagog Pozita: Përgjegjës Fillestar për qarkullimin e pagave në vend Drejtoria Qendrore Hobi: futbolli argëtues, ndërsa luajtja në piano ndonjëherë edhe disa orë në ditë. Jam i kënaqur me kolegët të cilët çdoherë janë këtu nëse kam nevojë, ndërsa do të synoj t u përgjigjem me sukses detyrave të punës. Biljana Jovanoska Administrator Publik i Diplomuar Pozita: Arkëtar Fillestar Dega: Kërçovë Hobi: Më së shumti kohën e lirë ua kushton miqve duke pirë kafe bashkërisht ose duke shikuar film të mirë. Me kënaqësi u bëra pjesë e ekipit të PCB, ndërsa tani pasi që jam këtu do të jap çdo gjë prej vetes për t i shërbyer mirë klientët dhe për t i pranuar sfidat e reja. Martin Bozhinov Ekonomist i Diplomuar Pozita: Përgjegjës Fillestar për qarkullimin e pagave në vend Drejtoria Qendrore Hobi: Futboll dhe basket argëtuese, por mund ta takojmë në breg duke bërë patinazh mbi rrota ose duke ecur me biçikletë. Atmosfera e punës është e këndshme, e për këtë janë meritorë edhe përgjegjësit, dhe pak më shumë kolegët dhe për këtë arsye dua të mbetem gjatë kohë pjesë e bankës gjithsesi duke përparuar në të ardhmen 11

12 Pjesa informative Të punësuar të rinj Andrijana Gjokoska Teknik Ekonomik Pozita: Arkëtar Fillestar Dega: Gostivar Hobi: Ngritje peshash 1-2 herë në javë, ndërsa pjesën tjetër të kohës së lirë ia kushton djalit duke e shëtitur në natyrë,,голем прадизвик гледам токму во одговорноста на работата како благајник и секако излегување во пресрет на барањата на нашите клиенти.,, Dimitar Spirovski Ekonomist i Diplomuar Pozita: Përgjegjës Fillestar për qarkullimin e pagave në vend Drejtoria Qendrore Hobi: Asnjëherë nuk i mjafton së qëndruari para kompjuterit, prandaj kohën pas punës e shfrytëzon duke shfrytëzuar internetin. Jam i kënaqur kur obligimet e punës kryhen në kohë, dua të zgjerohet rrjeti i degëve të PCB duke përvetësuar tregje të reja Maja Kesiq Asistent Ekonomik, Momentalisht viti i dytë në Fakultetin Ekonomik Pozita: Këshilltar fillestar për klientë Dega: Shkupi 7 Hobi: Leximi i librave, ndërsa kur dëshiron të del në ajër mund ta takojmë si vrapon pranë bregut. Kuptova se jemi më të ndryshëm se bankat tjera sepse ofrojmë shërbim të shpejtë dhe efikas të klientëve, jemi transparentë dhe çdo gjë e bëjmë me shumë dashamirësi. Aleksandar Gunjovski Jurist i Diplomuar Pozita: Këshilltar Juridik Fillestar Dega: Shtip Hobi: Futboll detyrueshëm, basket dhe tenis kur pushon nga futbolli, ndërsa kur pushon i kushton vëmendje ueb dizajnit Kushtet për punë janë të mrekullueshme prandaj do të doja të vazhdoj me punën dhe përsosjen në sektorin juridik. 12

13 Pjesa informative Të punësuar të rinj Aleksandra Paunoviq Asistent Juridik, Momentalisht viti i tretë në Fakultetin Filologjik Gjuhë dhe letërsi italiane Pozita: Recepsionist fillestar Dega: Biznes Qendra Hobi: Përpunimi i stolive të dorës të cilat ua dhuron miqve dhe zbukurimi i kornizave për fotografi. Tanimë ndjehem si pjesë e ekipit, prandaj dëshiroj të jap çdo gjë prej vetes për shërbim më të mirë të klientëve dhe mbindërtim të diturive të mia. Maja Manojloska Elektro Inxhinier i Diplomuar Pozita: Përgjegjës Fillestar për Menaxhment të Sistemeve të Informacionit Drejtoria Qendrore Hobi: Pas vrapimit ose aerobikut çlodhet me dëgjim të muzikës Jam e përgatitur për përfitim të diturive të reja të cilat kam mundësi t i fitoj duke iu falënderuar ekipit të shkëlqyeshëm të sektorit. Elena Tahovska Juriste e Diplomuar, Studime pasuniversitare në Fakultetin Juridik Kriminologji Pozita: Këshilltar Juridik Fillestar Dega: Biznes Qendra Hobi: Hulumtimi shkencor i arsyeve dhe luftimit të kriminalitetit, ndërsa kur i duhet relaksim çlodhet duke bërë patinazh me rrota. Atmosfera e punës është e shkëlqyeshme, mësova shumë gjëra prandaj shpresoj se më tej me sukses do ta kryej punën dhe do të kem bashkëpunim të shkëlqyeshëm me klientët dhe të gjithë kolegët e mi 13

14 Pjesa informative Dita e Recepsionistëve 2009 Më u mbajt për herë të dytë Dita e Recepsionistëve në hapësirat e Qendrës për Trajnim në Shkup në periudhën prej Në organizim të Sektorit për Trajnim, ndërsa me ndihmë të Sektorit për Përkujdesje të Klientëve, ngjarja tuboi 10 recepsionistë nga filialet si edhe nga Drejtoria Qendrore e ProCredit Bankës Maqedoni. Maja A. Angelova nga Sektori për Trajnim e hapi manifestimin dhe e prezantoi agjendën, ndërsa pastaj Magdalena Simonovska, udhëheqëse e Sektorit për Trajnim bëri referim për misionin e Bankës si edhe për risitë në zhvillimin e të njëjtës. Qëllimi i këtij sesioni ishte t u japë pasqyrë më të gjerë të pranishmëve dhe të sigurojë kontekst për interpretimet e mëtutjeshme. Biljana Tasevska, Udhëheqëse e Sektorit për Përkujdesje të Klientëve, e prezantoi sektorin me të cilin udhëheq dhe i cili prej është sektor amë për recepsionistët e Bankës. Njëkohësisht, Biljana i potencoi parimet e shërbimit të suksesshëm ndaj klientëve dhe i prezantoi risitë në përshkrimin e vendit të punës së recepsionistëve. Gjatë pauzës kolegut Branko Petkovski nga Manastiri iu dha shpërblimi vjetor për veçanti recepsionisti. Branko me shpirtin e tij të çiltër dhe përkushtim të sinqertë në punë, me kryerjen themelore dhe të sigurt të detyrave të punës gjithsesi paraqet personifikim të frymës së ProCredit-it të cilën e ndajnë edhe të punësuarit e tjerë. Gjatë fjalimit të Brankos, me rastin e fitimit të shpërblimit, ndoqëm edhe material të incizuar nga kryerja e përditshme e detyrave të tij të punës, që pati efekt interesant te të pranishmit. Më tej, ndoqëm prezantime të shkurta nga fusha e procedurave më të reja të sigurisë, si edhe ballafaqimi me situata kritike në degë dhe marrëdhëniet me mediat. Në vazhdim, Eva Nestorovska, asistent personal i menaxhmentit, e barti edhe përvojën e saj si recepsioniste dhe zhvillimin e saj të mëtutjeshëm personal dhe profesional, si edhe vështrimet e saja për disa praktika të recepsionistëve në ProCredit Bank. Ky interpretim ishte shumë relevant për të pranishmit, duke pasur parasysh atë që temat të cilat u diskutuan janë përditshmëri e tyre, ndërsa shembujt e përmendur ishin nga rrethi i tyre i drejtpërdrejtë. Në pjesën e fundit të ditës u organizua punëtori, me ç rast të pranishmit u ndanë në grupe të vogla dhe diskutuan për temat vijuese: aspektet teknike të recepsionistëve aspekti i shërbimit ndaj klientëve roli në ekip Pjesëmarrësit u udhëzuan t i diskutojnë faktet, qëndrimet, vlerat si edhe zhvillimin e ardhshëm të temave të veçanta, me ç rast vijoi diskutimi aktiv dhe pjesëmarrësit siguruan kontribut të dobishëm ndaj qëllimeve strategjike të Sektorit për Trajnim dhe Sektorit për Përkujdesje të Klientëve. Pjesëmarrësit kaluan ditë të dobishme, tërësisht të përkushtuar kolegëve të jashtëzakonshëm të cilët në pjesë të madhe kontribuojnë për funksionimin e suksesshëm të ProCredit Bank Maqedoni, me atë që janë fytyra e parë e degës. Shpresojmë se ky festim do të bëhet tradicional dhe do të na ndihmojë të tregojmë respekt ndaj këtyre kolegëve dhe njëkohësisht do të mundësojë shoqërizim dhe shkëmbim të përvojës mes të pranishmëve. 14

15 Pjesa edukative

16 Pjesa edukative Vështrim në trajnimin për shkathtësi prezantuese Presentation skills është trajnim nga spektri i gjerë i trajnimeve për shkathtësi personale të cilat zbatohen në ProCredit Bank Maqedoni. Pjesëmarrës janë kolegë të cilët shpesh prezantojnë si udhëheqës të filialeve, respektivisht sektorëve dhe persona përgjegjës më me përvojë nga Drejtoria Qendrore. Gjithsesi, nëse vërtetohet nevoja, edhe kolegë të tjerë mund të thirren në këtë seminar. Seminari, i cili ka kohëzgjatje prej një dite, bën pjesë në nivelin përparimtar të trajnimeve. Kjo është ngjarje dinamike dhe interaktive, ku prezantohet baza teorike si dhe hapësira për ushtrim të prezantimeve të suksesshme. Metodologjia e cila shfrytëzohet ndryshon nga Power Point prezantimi, deri te puna me grupe të vogla, sesione me pyetje dhe përgjigje dhe film me shembull përkatës. Qëllimet e trajnimit Ngritja e vetëdijes për rëndësinë e shkathtësive të mira prezantuese Sqarimi i prapavijës teorike të shkathtësive themelore prezantuese Ushtrimi i shkathtësive prezantuese Shfrytëzimi i rregullt i Power Point-it në prezantimet e ardhshme Përmbajtja e trajnimit Trajnimi përbëhet prej katër sesioneve (dy paradite dhe dy pasdite). Fillon me ushtrim për nxehje dhe prezantim të trajnuesit. Vazhdon me prezantim të bazave të komunikimit dhe elementeve të ndryshme të cilat duhet të merren parasysh kur përgatitet prezantimi (qëllimi i prezantimit, përmbajtja e prezantimit, grupi synues, koha dhe vendi, etj.) Në sesionin e dytë trajnimi vazhdon me prezantimin e llojeve të ndryshme të prezantimeve, si edhe llojeve të ndryshme të mjeteve ndihmëse vizuale. Sesioni mbaron me ushtrimin nga pllakatprezantimi, me ç rast pjesëmarrësit punojnë në grupe të vogla në pllakat, i cili pastaj u ndihmon gjatë prezantimit të prodhimit të zgjedhur të PCB. Në sesionin e tretë gjerësisht flitet për Power Point-in, për atë kur dhe si të shfrytëzohet. Ekziston mendimi përgjithësisht i pranuar se në kuadër të Bankës tej mase shfrytëzohet Power Point-i dhe pastaj diskutohen strategjitë si ajo të shpihet në nivel të arsyeshëm. Në sesionin e fundit, prezantohet pjesa hyrëse e filmit dokumentar Inconvenient Truth e Al 16

17 Pjesa edukative Gorit, me qëllim që të potencohet shfrytëzimi i guximshëm i mjeteve ndihmëse vizuale, si edhe rëndësia e përgatitjes themelore gjatë prezantimeve të suksesshme. Në këtë sesion përmbyllës, edhe njëherë potencohen poentat e lartpërmendura dhe shpërndahen disa këshilla për prezantime të suksesshme. Pjesëmarrësit i ndajnë përvojat e tyre dhe nëpërmjet diskutimit të lehtë vijnë deri te përfundimet për qasjen e mëtutjeshme ndaj kësaj problematike. Trajnimi mbaron me vlerësimin e ngjarjes. 2. Prezantimi bëhu entuziast përvetësoje publikun që në fillim. Patjetër të kesh hyrje të mirë. fol qartë dhe me vetëbesim mbaj kontakt me sytë lëviz dhe fol spontanisht shfrytëzo shembuj për ilustrim kur shfrytëzon Power Point, në pamjet le të jenë vetëm poentat, më shumë 6 reshta për pamje. Asnjëherë mos lexo nga pamjet. mos fol shumë shpejtë ose shumë ngadalë mos i vendos duart në xhepa mos mbaj sende të panevojshme në duar stilograf asnjëherë mos ia kthe shpinën publikut 3. Përfundim duhet të kesh përfundim të fuqishëm, bindës dhe të paharrueshëm kontrollo sa i përgjigjet prezantimi qëllimit të parashtruar më parë vlerësimi joformal është gjithashtu i rëndësishëm sa edhe ai formal. Këshilla të shkurtra për prezantim të suksesshëm para publikut më të gjerë 1. Organizimi studioje mirë temën për të cilën do të prezantosh ushtroje prezantimin para vetes vizitoje vendin ku do të prezantosh para ngjarjes analizoje publikun / dëgjuesit vishu përshtatshëm, por rehatshëm prezantimi duhet të jetë i shkurtër dhe i qartë 17

18 Pjesa edukative Gjëra të cilat secili që shërben klientë duhet t i ketë parasysh Shërbimi i shkëlqyeshëm tani më i rëndësishëm se kurdoherë... Nëse dëshirojmë të mbetemi konkurrues në treg, tani është më me rëndësi se kurdoherë ta veçojmë institucionin tonë para të tjerave. Është e nevojshme të jemi të sigurt se janë të qarta vlerat e institucionit dhe se punojmë sipas tyre në mënyrë e cila i mahnit dhe i befason klientët tanë. Kjo arrihet në dy mënyra. Mënyra e parë është nëpërmjet kulturës së kompanisë e cila i vlerëson, përkrah dhe kujdeset për marrëdhëniet me klientët e saj, ndërsa e dyta nëpërmjet përkushtimit individual dhe vendosmërisë së personave të cilët për çdo ditë shërbejnë klientë. Njerëzit të cilët kanë zgjedhur të shërbejnë në një mënyrë të jashtëzakonshme dhe të kujdesshme, e mbushin llogarinë e emocioneve të klientëve, e cila i mban të jenë të lidhur me kompaninë (edhe pse sot nuk mund të blejnë po aq sa kanë mundur dje). Në kohërat e pengesave në ekonomi, besimi i sipërmarrësve është vendosur në nivel të ulët, por megjithatë klienti ka zgjidhje ku të blejë dhe si të blejë. Edhe tani, thuajse nuk ka prodhim ose shërbim që nuk gjendet në treg, prandaj klienti vështirë e vlerëson vlerën dhe kualitetin e tyre (dhe prandaj shumë njerëz blejnë vetëm në bazë të çmimit). Kujdesi për klientët është punë e secilit dhe duhet të jetë pjesë e përshkrimit të secilës pozitë punuese, megjithatë, personat të cilët drejtpërdrejtë shërbejnë klientë kanë përgjegjësi parësore të jenë kompania në sytë e klientit. Duke e pasur parasysh atë që është posaçërisht kritike në këto kohëra të sfidave të tregohet kujdes i jashtëzakonshëm për klientët ekzistues, prezantojmë 7 gjëra të cilat secili që shërben klientë duhet t i dijë, që të mund më me sukses të kryejë punë të tillë të jashtëzakonshme. 1 2 Ti e zgjedh punën, apo ajo të zgjedh ty? Edhe në të dy rastet, në interesin tënd dhe në interesin e klientit është të përkushtohesh dhe të shquhesh në vendin tënd të punës. Parashtroje si qëllim që secilën ditë të jesh më i mirë në atë që e punon. Për çdo ditë mëso si mund të përmirësohesh. Me praktikën bëhesh më i mirë. Gjithashtu, zbavitu përderisa punon. Njihe çdo përparësi tënden gjatë ditës së punës. Bëhu krenar për atë që e punon. Ti luan rol të rëndësishëm në suksesin e kompanisë. Shërbimin që e ofron mund ta forcojë ose ndërpret lidhjen e klientëve me institucionin. Bile edhe kur një pjesë e bashkëpunimit është prishur, bile edhe nëse klienti ka pritur të shërbehet, ose nëse klienti është shqetësuar për shkak të disa aspekteve të institucionit, përvoja pozitive e klientit me të punësuarit mund shumë prej kësaj të kompensojë. Ti e ke mundësinë të investosh në llogarinë e emocioneve të klientit, të bësh që të ndjehen të gëzuar, t i detyrosh të kthehen, bile edhe të të rekomandojnë te miku. 18

19 Pjesa edukative 3 Secili ka gjene emocionuese. Që të jesh i mirë në shërbimin e klientëve është e nevojshme të kesh shkallë të lartë të inteligjencës emocionale. Respektivisht, në këtë punë, shpesh është më i rëndësishëm koeficienti i inteligjencës emocionale sesa koeficienti i inteligjencës intelektuale. Pozita e orientuar drejt punës me klientë të mundëson t i ushtrosh dhe përsosësh shkathtësitë e inteligjencës emocionale. Kjo do të të ndihmojë bile edhe në ndërtimin e lidhjeve në jetën e përditshme. Do të thotë, ashtu siç përmirësohesh në vendin e punës, ashtu përmirësohet edhe jeta jote. Ndërsa kjo është shtesë! 4 Klienti nuk ka çdoherë të drejtë. Çdoherë institucionet e orientuara drejt punës me klientë pohojnë se klientët çdoherë kanë të drejtë, por ti gjithsesi e din të vërtetën. Klientët nuk kanë çdoherë të drejtë. Ndonjëherë gabojnë, ndonjëherë drejtohen me ton të lartë, ndonjëherë nuk e tregojnë të vërtetën... Por nuk është poenta në atë se a kanë të drejtë apo jo. Puna jote është të jesh i shkathët, ashtu që bile edhe klienti mos të ketë të drejtë, të jetë i hidhëruar, i vrazhdë ose vetëm ditën e ka të keqe, ti e ke mundësinë që situatën negative ta shndërrosh në pozitive. Njerëzit e shkathtë që punojnë me klientë janë magjistarë të cilët janë të aftë ta transformojnë situatën e keqe në të mirë. 5 Nëpërmjet punës krijon. Shërbimi nuk është prodhim. Shërbimi nuk mund të prodhohet që më parë dhe të ekspozohet në raft për shitje. Ai krijohet në moment, sipas nevojave të klientit. Ajo ti të bën kreator, krijues të shërbimit. Sado që mos ta kesh ditën, japish çdo gjë nga vetja që ajo të kalojë pa hetuar. Pikërisht në ato momente vjen në shprehje trajnimi yt i mirë. Përsëritja dhe përfytyrimi në punë ndihmon për përmirësimin e performansave të tua për çdo ditë. Shikoje veten si kreator i cili mund të përsoset. 6 Ke punë stresuese, por prej teje varet sa stres do të dërgosh me vete në shpi. Po aq është e rëndësishme si e shikon punën tënde dhe si e punon të njëjtën. Nëse i lejon vetes të dramatizosh shumë, merr qëndrim mbrojtës, i kupton gjërat personalisht, për ty vijnë kohëra të vështira. Trupi yt reagon para perceptimit të rrezikut, gjithashtu si edhe para rrezikut të vërtetë, nëpërmjet rreziqeve themelore të luftosh ose të ikësh. Edhe në të dy rastet, trupi prodhon stres kimikalje të cilat e dëmtojnë organizmin. Ti e ke fuqinë ta ndryshosh vështrimin tënd në situatat duke e përfshirë edhe punën. Gjeje kornizën e cila do të kontribuoj për zvogëlimin e stresit, ndërsa do të rit kënaqësinë. 7 Çdo ditë ke mundësi të krijosh përvoja pozitive. A shërben 10 ose 200 klientë në ditë, ti e ke mundësinë të krijosh përvojë pozitive për secilin prej tyre. Kur japish çdo gjë prej vetes dhe sinqerisht tregon kujdes dhe respekt, fut energji dhe vibracione pozitive. Klientët e ndjejnë atë dhe vet ata kanë dëshirë t i ndajnë emocionet pozitive. Emocionet janë ngjitëse, si pozitivet ashtu edhe negativet. Ne e kemi fuqinë të përhapim energji pozitive. Të gjithë e dimë sa është i rëndësishëm kontributi i tillë. Nëse e kuptojmë atë seriozisht, do të mundim të bartim ndryshim serioz në jetën e klientëve tanë. Nëse lejojmë të na përfshijnë valët e vullnetit të mirë, nëse përhapim fat dhe respekt, edhe vetë do të ndjehemi më energjikë dhe do të kontribuojmë për shëndetin tonë. Optimistët jetojnë shtatë deri në nëntë vite më gjatë se pesimistët. Për autorin Xhoana Brendli udhëheq grupe punuese, punon si konsulent, trajnon për fatin dhe është autor i tre librave. Ajo është botuese e Udhëheqësit për Kujdes të Klientëve dhe Motivacionit të hënën në mëngjes Bisedë pozitive me vetveten, për njerëzit të cilët kujdesen për klientët e tyre. 19

20 Pjesa edukative Edukim financiar Në zemrën e parave 3 prill 2008 Nju Jork teksti është marrë nga botimi i shtypur i The Economist Në vijim është fushatë globale për edukim financiar të masave të gjera TË GJITHË i duan. Askush nuk i kupton. Paratë janë tabu e madhe. Pikërisht kjo çon drejt krizës hipotekare. Njerëzit thjeshtë nuk flasin për to. Vendoseni me një anë pangopësinë dhe përfytyrimin e gabuar financiar, dhe do të shihni se rrënjët e krizës qëndrojnë në shkallën e lartë të mungesës së edukimit financiar. Shumë vite Xhon Brajant u tregonte atyre që dëshironin ta dëgjojnë për problemet e shkaktuara nga mosedukimi i metastazuar financiar. Në vitin 1992, në periudhën e qetësisë pas protestave në Los Anxhelos, ai e themeloi organizatën jofitimprurëse Operation HOPE, që t u jep të varfërve në pjesët e goditura më shumë të qytetit shpresë, e jo mëshirë nëpërmjet kombinimit të edukimit financiar, këshillave dhe bazave të veprimtarisë bankare. Mes gjërave të tjera, Operation HOPE ofron edhe shërbim këshillues për blerësit e hapësirave banesore dhe organizon kurs pesorësh për udhëheqje të pavarur me financat në nivel shteti Investojmë në ardhmërinë tonë, të cilin tanimë e kanë vizituar qindra mijëra njerëz të rinj, pjesa më e madhe e tyre nxënës të shkollave të mesme. Ajo që një numër i madh i njerëzve të varfër nuk kanë llogari në bankë dhe ajo që vetëm një pjesë e vogël e tyre kuptojnë pse kjo i vendos në rol të caktuar (mos të flasim për përparësitë tjera të udhëheqjes së pavarur të problemeve) është mesi i problemeve me të drejtat e qytetarëve të shek. 21, thotë z. Brajant. Përpjekjen t u ndihmohet njerëzve t i ndihmojnë vetes në gjetjen e rrugëdaljes nga varfëria nëpërmjet edukimit financiar dhe mundësive ekonomike ai e quan Lëvizje për të drejta të argjendta ( Silverrights movement ). Në janar, Xhorxh Bush e emëroi z. Brajantin për zëvendëskryetar të Këshillit Presidencial për Edukim Financiar. Kjo ishte një pjesë e përgjigjes gjithnjë e më të dëshpëruar të kësaj administrate në ballafaqimin me krizën financiare e cila ndodhi pas falimentimit të tregut të kredive të siguruara me hipoteka të rendit të dytë, shumë prej tyre të dhëna shfrytëzuesve të kredive të cilët nuk kanë qenë të vetëdijshëm për rreziqet që ajo i sjell. Shpeshherë kërkuesit e kredive as që kanë menduar se pagesat e tyre mujore do të rriten nëse rritet shkalla e interesit, thotë z. Brajant. Shfrytëzuesit e kredive hipotekare me shkallë fleksibile të interesit, hipotekat e të cilëve arrijnë vetëm 7% të shumës së përgjithshme, përbën më tepër se 40% të sigurimeve të aktivuara të filluara 20

21 Pjesa edukative në tremujorin e fundit të vitit të fundit. Këshillit nuk i mungojnë ekspertët. Me të udhëheq Çarls Shvab, emrin e të cilit e mban ndërmarrja e brokerave të cilën e udhëheq. Anëtarët tjerë janë Udhëheqësi i Junior Achievement, organizata e cila i arsimon fëmijët për dhe rreth parave që prej vitit 1999, dhe bashkautor i Baba i pasur, baba i varfër, bestseller për të ndihmuar veten. Këshilli tanimë ka miratuar plan mësimor për nxënësit e shkollave të mesme, MoneyMath: Leksione praktike për jetën. (Leksioni i parë: Sekreti si të bëheni milioner. Përgjigja: kurse, kurse, kurse). Ata fillojnë me pilot programin për lidhje të të lënëve pas dore nga bankat me institucionet financiare. Kjo paraqet edhe përkrahje të Korpusit për edukim financiar: grup njerëzish me njohuri nga fusha e financave të cilët do të jenë vullnetarë në dhënien e këshillave atyre me vështirësi financiare. Prilli u shpall si muaj i edukimit financiar nga ana e Kongresit. Nevoja që kjo të ngrihet në diç më tepër se parullë është posaçërisht e dukshme këtë vit. Por Amerika nuk është vendi i vetëm në të cilin ndërmerren veprime për zvogëlim të mosedukimit të shtrirë gjerësisht për udhëheqje nga rruga në Indi. Mes tjerash, ajo ka themeluar edhe linjë telefonike të hapur 24 orë për raste urgjente, të cilën e ka quajtur Linja e Fëmijëve. Ajo ka zbuluar se shumë prej fëmijëve të cilëve u ka ndihmuar kanë afinitete sipërmarrëse (fryma e tillë ndoshta ka ndikuar në vendimin e tyre ta lëshojnë shtëpinë) dhe u vërtetua se, nëse do t u ishte ofruar arsimim përkatës, ata do kishin arritur sukses në jetë. Zonja Belimoria punon me fëmijë prej 6-14 vjet, për të cilët shumë ligjërues mendojnë se janë shumë të rinj që t i kuptojnë paratë. Duke filluar me eksperimente në zonat rurale në Indi, organizata e saj jofitimprurëse, Child Savings International, e zbatoi kursin Aflatoun në 11 vende, mes të cilave në Argjentinë, Afrikën Jugore, Vietnam dhe Zimbabve, duke filluar prej vitit Tani, ky kurs është i pranishëm në 35 vende në zhvillim. Kohë më parë, me propozim të Bankës Qendrore të Holivudit dhe Komisionit Evropian, zonja Belimoria filloi ta përshtatë kursin për vendet e pasura si Britania e Madhe, Holanda, Irlanda dhe ndoshta Amerika. Gabimi im. Asnjëherë nuk mendoja se kurs i këtillë do t u nevojitet edhe vendeve të zhvilluara, thotë ajo. Sikur të mos kishte qenë ashtu. me financat personale. Qeveritë prej Britanisë së Madhe deri në Rusi kanë shprehur përpjekje për përparim të edukimit financiar. Instituti Botëror i Bankave (World Savings Banks Institute), në të cilin janë përfaqësuar bankat për punë me qytetarë dhe kursim, do të mbajë samit në Bruksel kushtuar edukimit financiar në raport me krizën hipotekare. Në ndërkohë, më 17 mars në konferencë në Amsterdam filloi fushata e re për promovim të edukimit financiar në vendet në zhvillim. E quajtur Aflatoun ( Hulumtuesi ), me pamjen e filmit të vizatuar të inspiruar nga ylli i filmit nga Bolivudi, ajo është ide origjinale e Xheru Bilimoria, sipërmarrëse shoqërore e cila paraprakisht ka punuar me fëmijë Budallenjtë dhe paratë e tyre Fakt i njohur mirë është se një pjesë e konsiderueshme e popullatës në vendet anglosaksone është e paarsimuar financiarisht, shkruan Najl Ferguson, historian në Universitetin Harvard, në librin e tij për historinë e financave i cili së shpejti do të botohet, Ngritja e parave. Ai ka përgatitur një listë të gjatë të dëshmive që e mbështesin këtë konkluzion. Sipas një ankete të realizuar gjatë vitit të fundit, 4 prej 10 poseduesve të kartelave të kredisë në SHBA nuk e paguajnë tërë shumën që arrin çdo muaj në kartelën e kredisë që më së shpeshti e shfrytëzojnë, edhe krahas shkallëve të larta të interesit të imponuara nga kompanitë dhënëse të kartelave të kredive. Thuajse një e treta kanë thënë se aspak nuk e dinë sa është shkalla e interesit në kartelën e tyre të kredisë. Dëshmi të ngjashme ekzistojnë gjithkund. Për shembull, me anketën e realizuar në vitin 2004 nga ana e Universitetit të Kembrixhit dhe Prudential, kompani e madhe sigurimesh, u arrit në përfundim se rreth 9 milionë britanikë kanë frikë nga informatat me karakter financiar, që do të thotë se ata i shmangen çdo gjëje që hyn në domenin e informatës financiare, prej raporteve bankare 21

22 Pjesa edukative nëpërmjet llogarive të kursimit deri te sigurimit jetësor. Hulumtimi i bërë nga Trupi Rregullator Britanik, Komisioni për Shërbime Financiare, zbuloi se një e katërta popullatës së rritur nuk e din se pensionet e tyre janë investuar në bursë. Mosedukimi financiar nuk është i kufizuar vetëm te kërkuesit e kredive të cilët kanë ngritur kredi me hipotekë të rendit të dytë, ai është i dukshëm edhe te grupet e rritura, njerëzit me të ardhura të ndryshme dhe në vende të ndryshme. Kriza hipotekare është vetëm simptomë, thotë z. Ferguson, duke përmendur se shumë prej studentëve të cilëve u ka ligjëruar në universitetet më të mira të botës, duke i përfshirë edhe programet e magjistraturës të administratës afariste, nuk e dinë dallimin mes shkallës nominale dhe reale të interesit. Ky problem është më i dukshëm se kurdoherë, shton ai, sepse qeveritë dhe kompanitë e hodhën një pjesë të madhe të përgjegjësisë për mirëqenien financiare ndaj individëve, pa dallim nëse atë e bënë nëpërmjet motivimit për blerje të objekteve të banimit ose nëpërmjet promovimit të udhëheqjes personale me llogaritë e pensioneve në vend të pensioneve me shuma të përcaktuara që më parë. Një pjesë e madhe e fajit bie mbi sistemin arsimor, thotë z. Ferguson, i cili kujtohet se nuk ka mësuar asgjë për udhëheqje të pavarur të financave në shkollë në Skoci. Në anketë të vitit 2007 të realizuar ndaj poseduesve të kartelave kreditore në SHBA, pjesa më e madhe se gjysma e të anketuarve kanë thënë se nuk kanë mësuar shumë ose nuk kanë mësuar asgjë nga fusha e financave nëpërmjet arsimimit formal. Amerikanët ende i kompletojnë sistemet arsimore pa njohuri përkatëse të parave. Një grup i nxënësve të shkollës së mesme në moshë prej 17 deri në 18 vjet dhanë përgjigje të sakta mezi për gjysmën e pyetjeve të lidhura me udhëheqjen e pavarur të financave dhe ekonomisë të parashtruara nga hulumtuesit e Universitetit Shtetëror në Nju Jork, Bafallo, në vitin Më pak se një e katërta prej tyre e dinin se tatimi i fitimit llogaritet për interesin e fituar nëpërmjet llogarinë e kursimit. Tre të pestat nuk e dinin dallimin mes pensionit të ndërmarrjes, sistemit të sigurimit social dhe llogarisë së kursimit. Nëpërmjet hulumtimit të njëjtë, i cili u zbatua në çdo dy vjet për Jump$tart koalicion prej 180 organizatave në Amerikë i cili e përparon edukimin financiar, u arrit në njohurinë se njëri nga gjashtë të anketuar ka vizituar kurs të kushtuar udhëheqjes së pavarur të financave. Edhe një e treta thanë se kanë mësuar nga diçka në këtë temë nëpërmjet lëndëve tjera, si biznes ose ekonomi. Lora Levin, Udhëheqëse e Jump$tart dhe anëtare e Këshillit për Edukim Financiar të z. Bushit, thotë se gjërat lëvizin në drejtim të duhur, por me ritëm të ngadalshëm. Rezultatet e anketës së vitit 2008, të cilat nuk pritet se do të tregojnë ndryshim të madh, do të shpallen më 9 prill. Në këtë moment, vetëm tre shtete amerikane kishin rregull ligjor me të cilin rregullohet vizita e obligueshme në ligjëratat nga lënda e fushës së udhëheqjes së pavarur të financave. 15 shtete tjera insistojnë arsimimi i tillë të përfshihet në lëndë tjera. Për çdo gjë tjetër, duhet të punohet me secilën shkollë veçmas. Si konceptim, për udhëheqje me financat personale nuk nevojitet fushatë agresive, thotë zonjusha Levin, por ajo duhet vetëm atëherë kur kësaj duhet t i jepet prioritet. Drejtorët nëpër shkolla më së shpeshti pajtohen se duhet të mbahet mësim për edukim financiar, por ngurojnë t i kushtojnë kohë dhe resurse. Bile edhe kur udhëheqja e pavarur me financat është pjesë e mësimit, jo çdoherë mëshohen leksionet e duhura. Kurdo që ta shihni programin mësimor në Amerikë dhe në vendet e OBEZH-i (Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim), orët e edukimit financiar nuk janë përfitim i madh, thotë Luis Mandel, ekonomist nga Bafallo. Si ligjërues, do të doja të besoj se mund t i mësoni njerëzit të bëjnë çdo gjë ashtu siç duhet, por është e qartë se duhet ta përmirësojmë mënyrën me të cilën i qasemi edukimit financiar. 22

23 Pjesa edukative Që të jetë më e madhe mërzitja e z. Mandelit, metoda e vetme mësimore e cila vazhdimisht jep rezultate në përmirësimin e edukimit financiar mes popullatës së shkollës së mesme është simulimi i investimit në bursë, i cili i shpërblen ata që vendosin shuma me rrezik të lartë. Pjesa më e madhe e qasjeve tjera gjenerojnë vetëm rritje afatshkurtër të edukimit financiar, thotë ai. Sipas z. Mandelit, njëri nga problemet është ai që nëse nxënësit kanë lëndë që i kushtohet edukimit financiar, kjo thuajse asnjëherë nuk vizitohet gjatë vitit përfundimtar para se nxënësit të ballafaqohen me vendime të rëndësishme financiare, si blerja e veturës ose marrja e kartelës kredituese. Problem tjetër është ajo që arsimtarët janë gjithashtu financiarisht të paedukuar. Edukimi financiar ndoshta është shumë pak i lidhur me fitimin e njohurive sesa me formimin e shprehive të mira, diçka që me siguri më mirë bëhet para fillimit të arsimimit të mesën, e të mos flasim për vitet e pjekurisë. Këtu vinë në shprehje Aflatoun. Zonjusha Bilimoria u ballafaqua me mosbesim të madh kur e zhvilloi programin për edukim financiar për fëmijë prej moshës 6-14 vjet. Megjithatë, ajo ishte e bindur se efektet do të jenë më të mëdha nëse fillohet me popullatën e re, sepse ajo është periudha kur ata krijojnë pasqyrë për veten dhe deri në vitin e 14-të shumica e shprehive të tyre janë tanimë të formuara. Pjesë e rëndësishme e edukimit është të binden fëmijët të fillojnë të kursejnë, në kushte ideale me hapjen e llogarisë në bankë. Më shpesh, ata disponojnë me shuma të vogla, por ajo është e mjaftueshme që të krijojnë shprehi për udhëheqje të rregullt me paratë. Në fillim, kjo hasi në rezistencë dhe njerëzit pyesnin, Si mundet fëmijët të udhëheqin me para?, kujton zonjusha Balimoria, por së shpejti njerëzit u angazhuan, dhe prindërit filluan fëmijëve t u japin para që të kursejnë. Që të tregohet zbatimi i gjerë i tij, Aflatoun u lëshua si pilot projekt në ekonomi të cilat i mundojnë probleme të ndryshme. Zimbabve, për shembull, u zgjodh për shkak të shkallës tepër të lartë të inflacionit. Ligjëratat ishin të përshtatura që t i inkurajojnë fëmijët të kursejnë me blerjen e mjeteve si lapsa, të cilët për dallim prej parave të vet vendit, kishte mundësi të ruhen dhe të shfrytëzohen më vonë. Lëvizje në drejtim të duhur Është brengosëse e vërteta se edukimi financiar është i pamundur, të paktën për shumicën e vendimeve të mëdha financiare të cilat duhet t i marrim në jetë thotë Riçard Taler, ekonomist bihejviorist nga Universiteti në Çikago. Për ndonjërin që e ka ndërtuar karrierën e vet mbi hulumtimin e sjelljes së paarsyeshme financiare, z. Taler me të drejtë pranon se edhe vet ai nuk e ka të qartë çka duhet të ndërmerret. Nëse këta çështje shkaktojnë huti te njerëzit doktorë të shkencave ekonomike, atëherë edukimi financiar nuk është rruga nëpër të cilën duhet të lëvizim. Në vend të kësaj, kreatorët e politikës duhet të përqendrohen ta bëjnë botën më të lehtë për të jetuar, polemizon ai në librin e ri, Motivi: Përmirësimi i vendimeve që i sjellim për shëndetin, paratë dhe fatin, të shkruar bashkë me Kas Sanstajn, profesor i së drejtës (dhe këshilltar i Barak Obamës). Me këtë ai aludon në përcaktimin më të kujdesur dhe më të thjeshtë të vendimeve financiare të cilat njerëzit duhet t i marrin, dhe vendosjen e opsioneve të arsyeshme në dizajnimin e prodhimeve financiare, që edhe opsioni mos ndërmerr asgjë të jetë financiarisht i edukuar. Sot, zgjedhja më e mirë nënkupton të menduarin dhe marrjen e vendimit aktiv. Kjo nuk do të thotë se zgjedhja e njëjtë është e vërteta për secilin. Kompleksiteti gjithnjë e më i madh i vendimeve financiare në masë të caktuar pasqyron edhe inovacion të jashtëzakonshëm, prej çka më së shumti përfitojnë konsumatorët. Siç thekson edhe themeluesi i Operation HOPE, z. Brajant, duke iu falënderuar qasjes së kredive të cilat mund të sigurohen me hipoteka të rendit të dytë, blerja e shtëpive tërhoqi shumë njerëz zë varfër nga mizoria e varfërisë; sfida është si të bëhet prodhimi më i mirë. Sistemi suedez i kursimit për jetën në vitet më të vonshme e përmban shembullin e asaj që dëshiron ta potencojë z. Taler. Sistemi u ofron suedezëve zgjidhje të fondeve ku mund të investojnë, por përfshin edhe opsion të menduar mirë dhe të lirë, dhe e shfrytëzojnë 90% të njerëzve. Qasja e njëjtë mund të zbatohet edhe në planet amerikane të pensionit 401 (k), për të cilat nevojitet shkallë e lartë e edukimit financiar. Të punësuarit gjithashtu mund të përfshihen automatikisht në planet për kursim, me të drejtë ta ndërpresin planin, në vend 23

24 Pjesa edukative të planeve të sotme me mundësi për përfshirje. Z. Taler meriton ta kuptojmë seriozisht sepse njëri nga tentimet e tij të mëparshme ta zbatojë ekonominë bihejviorale në kursim dha rezultate të mrekullueshme. Duke e hetuar se njerëzit e kanë më të vështirë t i kursejnë paratë të cilat tanimë i kanë sesa të premtojnë se do të kursejnë kur një ditë do të kenë mjete të mjaftueshme për atë, ai e krijoi skemën Kurse nesër më tepër, e cila i motivon njerëzit t i përkushtohen kursimit të një pjese të vogël të të ardhurave të ardhshme të rritura. Atje ku u zbatua, plani solli rritje të mëdha të shkallëve të kursimit. Ide tjetër si të u bëhet njerëzve më e lehtë të zgjedhin kartelën përkatëse të kredisë është me obligimin e kompanive të cilat lëshojnë kartela t i furnizojnë klientët me dy dokumente të cilat mund të shkarkohen nga interneti, për shembull një herë në vit. Njëri do të ofrojë sqarim për rregullat për arkëtim nga ana e lëshuesit, ndërsa tjetri do të jep pasqyrë të provizioneve të cilat duhet t i paguajë klienti. Pastaj klienti mund t i bartë të dhënat në disa faqe të internetit për të cilat z. Taler mendon se së shpejti do të krijohen. Me një shtypje të sustës, do t ju rekomandohet kartela më e përshtatshme. Sistem i ngjashëm do të mund të zbatohet edhe për Programin Amerikan për Mbrojtje Shëndetësore (America s Medicare prescription programme), për të cilën hulumtimet preliminare treguan se lidhja e ilaçit i cili i duhet pacientit me certifikatën e saktë të sigurimit do të kursejë mesatarisht 700 USD në vit, thotë ai. Prodhimi i menduar mirë dhe edukimi financiar nuk duhet të jenë alternativa, sugjeron z. Mandel. Ata mund të funksionojnë në tandem. Ai është mahnitur nga planet për kursim, si për shembull Fondet e Kujdestarisë Fëmijërore ( Child Trust Funds ) të futura në përdorim në Britani. Këta obligues fëmijërorë janë fond për secilin fëmijë, i cili arrin kur fëmija do të mbush moshën e pjekurisë dhe i mundëson të fillojë të kursejë me shumë të akumuluar që më parë. Z. Mandel është posaçërisht i gëzuar me materialin arsimor i cili do të prezantohet në kombinim me këta fonde, duke filluar prej moshës shtatë vjeçare. Ligjëruesit do të mund të flasin për paratë më së afërmi sepse fëmijët tanimë do të posedojnë shumë të caktuar të parave. Në rast se arrini sukses Njëra nga përpjekjet më interesante për kombinim të arsimimit me prodhime më të mira zhvillohet në Nju Jork, ndërsa është promovuar nga prefekti, Majkëll Blumberg, i cili është bërë i pasur duke shitur informata financiare. Ai formoi Zyrë për Emancipim Financiar (Office of Financial Empowerment), e cila mundohet të shfrytëzojë ndikimin e pushteti që t i avancojë edhe arsimimin financiar edhe dizajnin e prodhimeve financiare. Kompetencat e administratës së qytetit lejojnë marrjen e masave të ashpra ndaj ndërmarrjeve të cilat e eksploatojnë edukimin financiar, dhe edukimin e publikut në të njëjtën kohë, thotë Xhonatan Minc, anëtar i Komisionit për Mbrojtje të të Drejtave të Konsumatorëve në Nju Jork. Ata zbuluan se shumë agjenci për përgatitje të dokumenteve për të paguar tatim ofrojnë kthim të shpejtë të parave të cilat, siç e dinë shumë konsumatorë, faktikisht janë kredi në pritje të kthimit të parave. Kjo u publikua në shumë TV kanale në 22 shtete dhe Kanadë, duke i lejuar qytetit ta promovojë mesazhin secili i cili do t ju premtojë kthim të tatimit për dy ditë ju shet kredi anashkaloni. Nismë tjetër është të shfrytëzohet sistemi i qytetit i cili u ndihmon njerëzve të parashtrojnë kërkesë për kthim të tatimit federal të të ardhurave si mundësi t i inkurajojë të hapin llogari në bankë. Përveç sugjerimit të rëndësisë së kursimit, qyteti bashkëpunon me bankat që të ofrojë produkte të menduara me kujdes, dhe bile edhe arriti të bindë edhe disa filantropë të cilët do të sigurojnë mjete përkatëse për 250$ e parë të cilat do të kursehen nga pronarët e llogarive. Ju jo vetëm që më edukoni, por edhe më lejoni të pohoj me kokë në shenjë të miratimit dhe të them PO, dhe të marr dobi të papritur, thotë z. Minc. Edukimi financiar është shumë më efikas kur është i lidhur me diçka që ndodh realisht. 24

25 Pjesa edukative Me Majamin, San Antonion, San Franciskon, Savanën dhe Sietllin, Nju Jorku e formoi Koalicionin e Qyteteve për Emancipim Financiar, i cili për të parën herë u takua më 18 mars me qëllim që të këmbej ide. Ekzistonte konsensus i përgjithshëm se edukimi dhe prodhimet e menduara më mirë duhet të shkojnë të kombinuara. Shumica e bankave të mëdha filluan t i sponsorizojnë përpjekjet për edukim financiar, vetëm që ta mbulojnë shpinën e vetjake. Megjithatë, z. Mandel vëren se me rritjen e provizioneve në llogaritë që kanë saldo të vogël, ata faktikisht i privuan fëmijët nga ajo që tradicionalisht merrej si vegël më praktike arsimore, llogarinë e tyre personale. Edhe vërtetë, njëri nga problemet më të mëdha ndoshta është mosedukimi i ndërmarrjeve që ofrojnë shërbime financiare, të cilat më së shpeshti nuk arrijnë të mendojnë prodhime të cilat u nevojiten konsumatorëve të varfër. Kjo, në masë më të vogël, siç duket është konkluzioni i hulumtimit të realizuar kohë më parë në dy nga zonat më të varfra në Nju Jork. Shumica shfrytëzojnë prodhime margjinale financiare si kredi afatgjate ose transferime në para, e jo shërbime të cilat i ofrojnë bankat tradicionale. Institucioneve tradicionale financiare u mungojnë tregje origjinale, thotë z. Minc. Njëra nga fshehtësitë publike në këtë sektor është se kur njerëzit do të fillojnë të sillen në mënyrë joracionale, shpesh ajo ka bazë racionale, që vet tregon se konsumatorët ndonjëherë janë aq të paedukuar sa janë edhe prodhimet të cilat ua shesin institucionet financiare. Z. Brajant e thotë të njëjtën, por pak në mënyrë më piktoreske, duke vërejtur se ndër të parët të cilët u goditën nga kriza hipotekare ishin vetë brokerat të cilët u shisnin njerëzve hipoteka të papërshtatshme. Duke besuar në atë që e punonin me përkushtim, ata u ngatërruan në borxhe të mëdha dhe mbetën pa punë. Për broker hipotekar nevojiten më pak kualifikime sesa për ndërmjetësit në rrugë në Harlem, thotë ai. Sepse ndërmjetësit i nevojiten rekomandime. 25

26 Pjesa edukative Shpjeguesi bankar Çka paraqet Break-Even Point? 1. Në përgjithësi Break-Even Point (Pika e rentabilitetit / pika e mbulesës) është pika (momenti) ku fitimi barazohet me humbjet (harxhimet). 2. Në ekonomi dhe biznes, veçanërisht në udhëheqjen me harxhimet, break-even point (pika e rentabilitetit ose pika e mbulesës ) është pika ku harxhimi ose kostoja dhe fitimi janë të barabartë nuk realizohet as neto fitim as neto humbje dhe subjekti mbulohet. Nuk është realizuar as fitim as humbje, edhe pse janë mbuluar shpenzimet e oportunitetit, ndërsa kapitali (investimi) e ka fituar kthimin e pritur në pajtueshmëri me rrezikun e ndërmarrë. Sqarimi praktik: Për bizneset arritja e pikës së rentabilitetit është hapi i parë drejt realizimit të fitimit. Pika e rentabilitetit është njëra nga veglat më të thjeshta analitike e megjithatë më pak të përdorura në udhëheqje. Ajo mundëson qasje dinamike në raportin mes shitjes, shpenzimeve dhe profitit. Për ta kuptuar më mirë pika e rentabilitetit të shitjes e shprehur si përqindje nga shitja e vërtetë mund t u japë menaxherëve mundësi të kuptojnë kur e presin pikën e rentabilitetit (me lidhje të përqindjes me atë kur gjatë javës/muajit ajo përqindje e shitjes mund të realizohet). Çka paraqet analiza e pikës së rentabilitetit? Analiza për përcaktimin e pikës në të cilën shitja barazohet me harxhimet e lidhura me realizimin e asaj shitjeje. Analiza e pikës së rentabilitetit e llogarit atë që është e njohur si margjinë sigurie, shumën me të cilën shitja e kalon pikën e rentabilitetit. Bëhet fjalë për margjinën (shumën) për të cilën shitja mund të zvogëlohet ndërsa edhe më tej të jetë mbi pikën e rentabilitetit. Sqarim praktik: Pika e rentabilitetit për prodhim të caktuar është ajo pikë ku të ardhurat e përgjithshme janë të njëjta me harxhimet e përgjithshme të lidhura me realizimin e atyre të ardhurave Pika e rentabilitetit zakonisht llogaritet që të përcaktohet a do të ishte më fitimprurëse të shitet prodhim i caktuar, në krahasim me, për shembull, modifikim të prodhimit ekzistues. Analiza e pikës së rentabilitetit mund të shfrytëzohet për analizim të fitimin të mundshëm të shpenzimit të caktuar (izdatok) në aktivitet afarist të mbështetur mbi shitjen. Pika e rentabilitetit (për autput) = shpenzimet fikse / kontribut për njësi prodhimi Kontribut (për njësi prodhimi) = çmimi i shitjes (për nj. p.) shpenzimet variabile (për nj. p.) Pika e rentabilitetit (për shitje) = shpenzime fikse / kontribut (për nj. p) * çmimi i shitjes (për nj. p.) 26

27 Pjesa edukative Zbatim konkret kjo analizë gjen në analizën financiare faktikisht, Analistët Kreditues, mes tjerash, e analizojnë raportin mes shitjes, harxhimeve dhe profitit, me qëllim që të vërtetojnë a thua një aktivitet i caktuar afarist është fitimprurës, a thua dhe në çfarë mase ndryshimi i nivelit të shitjes dhe ndryshimit të harxhimeve të drejtpërdrejta në punë (Cost of Sales - CoS) do të ndikonin në profitin; analiza mund të tregojë a thua dhe në çfarë afati kohor një investim i caktuar (për shembull lëshimi i linjës së re të prodhimit për produkt të ri) do të bëhet fitimprurëse (domethënë të ardhurat e reja, plotësuese të cilat janë rezultat i atij investimi të mundësojnë mbulesë të harxhimeve fikse të prodhimit të ri, si edhe mbulim të vet investimit). Çmimi i kushtimit të prodhimeve të shitura (Cost Of Goods Sold, Cost of Sales - COS) Çka paraqet Çmimi i kushtimit të prodhimeve të shitura (CoS) Ato janë harxhimet e drejtpërdrejta të cilat kanë të bëjnë me prodhimet / shërbimet të cilat ndërmarrja i ka shitur. CoS i Pastër i përfshinë vetëm shpenzimet e drejtpërdrejta (nëse bëhet fjalë për veprimtari prodhuese repromaterialet dhe lëndët e para të shfrytëzuara për prodhim të atyre prodhimeve, nëse bëhet fjalë për veprimtari tregtare çmimi i furnizimit të prodhimeve të shitura); nuk janë të përfshira shpenzimet indirekte si shpenzimet e shpërndarjes, qirasë dhe shpenzimet tjera rrjedhëse, rrogat për të punësuarit. Sqarim praktik: CoS gjen zbatim në përgatitjen e bilancit të suksesit të shprehur si përqindje, me të zvogëlohet shitja e përgjithshme që të fitohet bruto fitim (prej të cilës më tej duhet të mbulohen shpenzimet fikse që të arrihet deri te neto fitimi). Veprimtari të ndryshme punojnë me CoS të ndryshme. Rreziku operativ Çka paraqet rreziku opretiv? Forma e rrezikut e cila i përfshinë rreziqet të cilat një kompani e caktuar i ndërmerr kur mundohet të veprojë në fushë ose veprimtari të caktuar. Ai është rrezik i ndarë nga rreziku financiar, sistematik dhe i tregut; rreziku që ngelet pasi që të vërtetohen rreziku financiar dhe sistematik, dhe i përfshinë rreziqet të cilat dalin nga lëshimet ose proceset joadekuate, procedurat e brendshme, njerëzit dhe sistemet, si edhe ngjarjet e jashtme. Sqarimi praktik: Rreziku operativ përbëhet prej rrezikut njerëzor (gabim njerëzor), rreziku sistemor i cili del nga rreziqet të lidhura me IT dhe Sigurinë Informative, vazhdimësisë afariste, rrezikut juridik, rrezikut i cili buron nga rregullat, rreziku nga mashtrimi. Në praktikë thuajse është e pamundur të eliminohet rreziku i këtillë, ajo që është jashtëzakonisht e rëndësishme është i njëjti të identifikohet në kohë dhe në rregull që të mund të vëzhgohet dhe kontrollohet. 27

28 Pjesa edukative Gjashtë kapela për të menduar Edvard De Bono (1985) Edvard De Bono (1933, Maltë) është mjek, autor, novator dhe konsulent. E arritura më e madhe e tij është futja në përdorim e terminit mendim lateral, i cili do të thotë proces strukturor kreativ. Edvard De Bono është shkolluar në Maltë dhe në Britaninë e Madhe. Ka doktoruar për mjekësi në Kembrixh, drejtësi në Skoci dhe dizajn në Melburn. Ka punuar si profesor në universitetet në Maltë, Pretori, Arizonë dhe në Anglinë Qendrore. Ai është themelues dhe udhëheqës shumëvjeçar në Qendrën për Hulumtime Njohëse, ndërsa në Vitin Evropian të Kreativitetit (2009) është emëruar për Ambasador Evropian për Mendim. Ka shkruar 82 libra, të cilat janë përkthyer në 41 gjuhë. kapela e bardhë (neutralitet) ka të bëjë posaçërisht me faktet d.m.th. informatat të cilat i kemi në dispozicion kapela e kuqe (emocione) reaksione instiktive ose përcaktim i ndjenjave personale (por, pa asnjëfarë arsyetimi ose sqarimi) kapela e zezë (kujdes) logjikë e cila ka të bëjë me identifikimin e lëshimeve, pengesave ose pakënaqësive tjera potenciale. kapela e verdhë (optimizëm) logjikë e cila ka të bëjë me identifikimin e përfitimeve respektivisht harmonisë. kapela e gjelbër (kreativitet) deklarata me të cilat provokohet ose hulumtohet ku mund të na dërgojë procesi i të menduarit kapela e kaltër (organizimi) mendim për vet mendimin Gjashtë kapelat për të menduar është libër i Edvard De Bonos në të cilin arsyetohet vegla e lartpërmendur për të menduarit individual, si edhe për të menduarit gjatë diskutimit grupor. Kjo vegël mbështetet në konceptin e quajtur të menduarit paralel, i cili paraqet vazhdimësi dhe zgjerim të konceptit mendim lateral. Për dallim prej rrjedhës së zakonshme të të menduarit, ku të menduarit nuk është i fokusuar dhe shpesh kalon nga kritikja në indiferent në optimist, te të menduarit paralel janë të pranishëm të gjitha këto forma, por në një mënyrë strukturore dhe të disiplinuar. Në vet librin këta mënyra të të menduarit janë të arsyetuara me mbajtjen metaforike të kapelës me ngjyrë përkatëse. Kështu p.sh. Kjo teknikë e të menduarit kërkon disiplinë të madhe dhe përkushtim, por rezulton në mbledhje produktive dhe diskutime grupore. Praktikisht procesi, siç është përshkruar në libër, nënkupton kryesues të mbledhjes i cili u jep periudhë të shkurtër të caktuar pjesëmarrësve në mbledhje të mbajnë kapelë përkatëse. Së pari, të gjithë pjesëmarrësit mendojnë me kapelë të kaltër, e organizojnë punën në grup. Pastaj, të gjithë pjesëmarrësit mbajnë kapelë të bardhë, d.m.th. i prezantojnë faktet e njohura. Më tej, varësisht nga tema e diskutimit, vazhdohet me mbajtjen e kapelave të ndryshme, dhe në fund sërish vendoset kapela e kaltër, me të cilën sillet përfundimi. Metoda mundëson shfrytëzim të potencialeve të përgjithshme të pjesëmarrësve në interval optimal kohor. Në këtë mënyrë, shumëfish shkurtohet koha për mbledhje, sillen përfundime më kualitative, ndërsa pjesëmarrësit janë më të kënaqur dhe më të përmbushur. Libri në detaje e arsyeton metodën e përfitimeve nga shfrytëzimi i të njëjtave dhe është shkruar me gjuhë të lehtë dhe të kuptueshme. Edhe pse paraqet metodë e cila në momente duket si ekstravagante, është shumë në dispozicion dhe e zbatueshme. 28

29 Pjesa zbavitëse

30 Pjesa zbavitëse Hobi im Alpinizmi, Ivana Atanasovska, Koordinatore për Shërbime Bankare dega Karposh Malet pasuritë më të bukura dhe më të mëdha natyrore janë pjesa ime tanimë 5 vjet. Ajo që mund ta shohësh dhe mësosh nga to, nuk mund të lexohet në asnjë libër. Ato ta japin mundësinë t i shohësh peizazhet dhe pamjet më të bukura dhe të jesh lartë mbi tokë dhe thjesht të kënaqesh. Gjithsesi, pjesa më e madhe nga kjo varet nga vetvetja respektivisht përgatitja të ballafaqohesh me të gjitha sfidat, mundin e madh që duhet të jepet dhe durimin. Alpinizmi paraqet mënyrë dhe stil jete... një sërë aktivitetesh të cilat na e bëjnë jetën më aktive, më zbavitëse dhe më të bukur. Të jesh alpinist do të thotë të vizitohen dhe të njihen bukuritë e vendit, të kënaqesh me pamjet e bukura malore, njohjen e miqve të ri. Shkuarja në natyrë dhe shëtitja në ajër të pastër malor për mua paraqet mënyrë aktive të pushimit, e cila përballë mundit të dhënë fizik më përbush me forcë dhe kënaqësi. Përvoja ime e parë alpiniste ishte në malin Vodno. Vodno edhe pse në shikim të parë do të kishim thënë mal i vogël, vetëm gjysmë ore larg nga qyteti i Shkupit, përgjithmonë e ofron mundësinë në cilëndo qoftë kohë të jesh pjesë e natyrës dhe të mbushesh me energji pozitive. Atje i njoftova edhe miqtë e mi me të cilët vazhduam t i pushtojmë edhe majat tjera malore. Në perëndim të malit Vodno shtrihet Mali Sharr. Mali i Vjetër çdoherë të bën për vete me bukurinë e vet dhe me majat e shumta të tij siç janë Titov Vërvi, Luboteni, Bakardani të cilat vazhdimisht të thirrin. Pjesë e përvojës time alpiniste janë Pelisteri, Solunska Glava, Korabi dhe shumë tjerë jashtë Maqedonisë mes të cilave me krenari mund të them se e kam pushtuar edhe majën më të lartë të Ballkanit Muslën 2925 m, e cila shtrihet në malin Rilla Bullgari, si edhe Vihrenin çdoherë të vrazhdë në malin Pirin Bullgari. Pas gjithë kësaj jam më e pasur me përvojë, por edhe e përgatitur për aventura të reja dhe ngjarje të pazakonta të cilat ndodhin me këtë lloj hobi. Dëshirat dhe ambiciet asnjëherë nuk kanë fund. Dhe gjithsesi qëllimi im i ardhshëm, të cili shpresoj ta realizoj, është Kilimanxharo. 30