PRIRODNI GAS U PROGRAMU OSTVARIVANJA STRATEGIJE RAZVOJA ENERGETIKE THE NATURAL GAS IN THE REALIZATION PROGRAM FOR THE STRATEGY OF ENERGY

Transcription

1 PRIRODNI GAS U PROGRAMU OSTVARIVANJA STRATEGIJE RAZVOJA ENERGETIKE THE NATURAL GAS IN THE REALIZATION PROGRAM FOR THE STRATEGY OF ENERGY Dr Vojislav Vuleti,generalni sekretar,udruženje za gas Srbije, Beograd Prof.dr.Nenad aji, lan UO Udruženja za gas Srbije,Beograd REZIME Prirodni gas sada u svetu dobija sve više u zna aju. Njegove prednosti, koje sve više dolaze do izražaja sa globalnim klimatskim promenama, dovode do porasta njegove proizvodnje i potrošnje.i u našoj zemlji prirodni gas dobija sve više u zna aju. Opcija pove anog udela gasa u zadovoljenju energetskih potreba u budu nosti je opravdana imaju i u vidu njegove energetske,ekološke i ekonomske karakteristike kao veoma pogodno gorivo.takodje, u bliskom periodu, a verovatno i u dužem periodu, uvoz prirodnog gasa e biti prihvatljivijii od uvoza nafte. Strategija razvoja energetike Republike Srbije do godine/1/ usvojena je u maju godine, a radi njene realizacije svake tre e godine pristupa se izradi Programa ostvarivanja Strategije. Programom ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije za period od do godine,koji je realizovan po etkom ove godine, utvr eni su uslovi, na in i dinamika ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije za sektor prirodnog gasa, o emu se izlaže u radu. Klju ne re i: Strategija, energija,prirodni gas, ABSTRACT The natural gas now obtains much more importance in the world. His advantages, expressed fully with global climate changes, bring to growth his production and consumption. Also in our country the natural gas obtains much more importance. Option of expanded share of natural gas in fulfilling energy requirements in future is reasonable, considering natural gas with his energetic, ecological and economical characteristics as very suitable fuel. Also, in mid-term and most probably in long-term period, the gas import is expected to be advantageous than oil import. The document Strategy of Energy Sector Development in Serbia up to 2015 was adopted in May Every three years, specific programs should be developed toward realization of the Strategy. The Realization Program for the Strategy of Energy Sector Development in Serbia for the period shall define provisions, modalities and dinamics for realization of the Strategy in the gas industry, being the subject of this paper. Key words: strategy,energy,natural gas 8

2 UVOD Da bi energetski izvori u 21 veku bili prihvatljivi, oni moraju da budu pristupa ni, raspoloživi i ekološki što povoljniji. Pove anje koncentracije CO 2 u atmosferi i efekat "staklene bašte", nastanak "kiselih kiša" i drugi globalni poreme aji doprineli su da su danas Energija, Ekonomija i Ekologija (EEE) trodimenzionalni, jedinstveni, problem održivog razvoja ove anstva.razvoj energetike i posledice na životnu okolinu danas se moraju posmatrati u svetskom okruženju, jer se uticaji prenose i van državnih granica, pa ak i kontinenata. Zbog toga prirodni gas dobija sve više u zna aju. Njegove prednosti, koje sve više dolaze do izražaja sa globalnim klimatskim promenama, dovode do porasta njegove proizvodnje i potrošnje. Prema procenama Internacionalne gasne unije (IGU),Ministarstva energetike SAD (DOE), Internacionalne agencije za energiju (IEA) i Svetskog saveta za energiju (WEC) prirodni gas e u XXI veku imati najve u stopu rasta od svih konvencionalnih goriva. Potrošnja prirodnog gasa e se u narednom periodu, prema osnovnoj varijanti,pove ati sa stopom 2,3 % godišnje od 2, m 3 /god u 2000 godini na 4, m 3 /god u 2030.godini. Sa tom potrošnjom prirodni gas e u 2030.godini u estvovati sa oko 26,5 % u svetskoj potrošnji primarne energije, a ve oko 2020.godine posta e drugi najzna ajniji energetski izvor,pre uglja, a posle nafte. U regionalnom pogledu najve e pove anje potrošnje(oko tri puta) bi e u Aziji, a zatim u zemljama u tranziciji Isto ne Evrope i zemljama bivšeg Sovjetskog saveza. Kao podloga tom razvoju bi e raspoložive rezerve prirodnog gasa koji se danas procenjuju na oko milijardi m 3 što omogu uje stati ki vek rezervi od 63 godine. Tome treba dodati i procene potencijala koje se kre u do milijardi m 3,što jasno ukazuje da još uvek nisu istraženi svi potencijalni prostori. Danas se rezerve gasa istražuju i nalaze u preko 90 zemalja sveta, dok je u godini samo 40 zemalja cenilo da raspolaže prirodnim gasom. Prirast rezervi je u mnogim zemljama veoma brz, što je posledica ve eg obima istraživanja, ve e proizvodnje i potrošnje i primene savremenih metoda istraživanja i dubinskog bušenja. Opcija pove anog udela prirodnog gasa u zadovoljenju energetskih potreba je ve odranije strateško opredeljenje razvoja energetike Srbije. Projekcija potrošnje prirodnog gasa bazirana je na slede im stavovima: (1) da su mogu nosti obezbedjivanje doma e energije za veliki deo finalne potrošnje, van elektri ne energije, ograni ene; (2) da je prirodni gas gorivo sa veoma povoljnim tehnološkim, energetskim i ekološkim karakteristikama i da je sa stanovišta energetskog potencijala njegovo sagorevanje za potrebe visokotemperaturnih procesa povoljno i opravdano; (3) da je u svetskim razmerama prirodni gas obilniji i jeftiniji resurs od nafte; 9

3 (4) da je prirodni gas najbliži supstitut elektri noj energiji u doma instvima i širokoj potrošnji, a gasifikacija doma instava i široke potrošnje je pravac poboljšanog koriš enja gasovodne infrastrukture. Prema projekcijama ura enim za "Strategiju dugoro nog razvoja energetike Srbije u periodu do godine"(dalje Strategija) /1/ potrošnja prirodnog gasa treba da ostvari najdinami niju stopu rasta na bazi supstitucije drugih energenata i pove anja potreba, tj godine treba da u estvuje sa oko 18 % u ukupnoj potrošnji energije, dok je god iznosila samo 12%. Polaze i od izgradjenih kapaciteta, kao i od onih koji e biti izgradjeni, zatim od raspoloživih izvora prirodnog gasa (doma i i iz uvoza), kao i sagledanih potreba potroša a ovog vida energije, predvidja se zna ajno pove anje transporta i potrošnje prirodnog gasa priklju enjem novih potroša a prirodnog gasa iz oblasti: industrije, gradske termoelektrane-toplane, neenergetske potrošnje i široke potrošnje. Najve i deo budu e potrošnje prirodnog gasa bi e ostvaren u sektoru industrije i zna ajno pove anje potrošnje u sektoru široke potrošnje, odnosno predvi a se do 2015 godine uklju enje novih do doma instava.. Tako e planirana je odre ena koli ina prirodnog gasa za kombinovanu proizvodnju elektri ne i toplotne energije i za koriš enje gasa kao pogonskog goriva u saobra aju/tabela 1/. Tabela br. 1: Planirana potrošnja prirodnog gasa (10 6 m 3 ) Planirana potrošnja Potrošnja Finalna potrošnja Energetske transformacije Neenergetska potrošnja Gubitci/sopstvena potrošnja U radu se razmatra Program ostvarivanja Strategije u periodu do 2012.godine u Srbiji i njegova uskla enost sa usvojenom Strategijom 2005.godine. PROGRAM OSTVARIVANjA STRATEGIJE RAZVOJA ENERGETIKE REPUBLIKE SRBIJE - MODUL GASNA PRIVREDA Programom ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije za period od do godine,koji je realizovan po etkom ove godine utvr eni su uslovi, na in i dinamika ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije za razli ite sektore energetske privrede. Udruženje za gas bilo je zaduženo od Ministarstva rudarstva i energetike da izradi Izmene i dopune Uredbe o utvr ivanju Programa ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije do godine za period od do godine za modul Gasna privreda/2,3/. Sadašnji status gasnog sektora u Republici Srbiji i dalje je nepovoljan bez obzira na vidan oporavak pogonske spremnosti i sigurnosti snabdevanja energijom i energentima. 10

4 To se vidi i iz ostvarene proizvodnje i potrošnje prirodnog gasa u periodu od donošenja Strategije (Tabela 2), odnosno od broja do sada priklju enih potroša a u Srbiji.(Tabela 3). Tabela 2. Bilans ostvarene proizvodnje i potrošnje u Srbiji 10 6 m doma a proizvodnja uvozni gas (sa tranzitom) 2, , , ,487.4 tranzit za bih ukupno potrošeno u Srbiji 2, , , ,354.8 Potrošnja prirodnog gasa u Srbiji još nije dostigla nivo koji je bio pre godine a i izmenjena je struktura potrošnje tako da je smanjena industrijska potrošnja a pove ana potrošnja u toplanama i kod doma instava. Vidi se da je potrošnja u godini bila manja za oko 600 miliona m 3 u odnosu na predvi anja u Strategiji, pri emu je prisutan izrazit pad u doma oj proizvodnji prirodnog gasa. Tabela 3. Broj potroša a prirodnog gasa u Srbiji u 2008.godini Industrijski i ostali potroša i 750 Individualna doma instva oko Da bi se dostigla planirana potrošnja prirodnog gasa shodno Strategiji u godini od 3,5 h 10 9 m 3, treba realizovati mnoge programe i projekte modernizacije i revitalizacije postoje ih objekata, kao i izgradnje novih magistralnih, razvodnih i distributivnih gasovoda, kao i podzemnih skladišta, što u dosadašnjem periodu nije u potpunosti ostvareno. To se jasno vidi iz nivoa dosadašnjih ulaganja u gasnu privredu u odnosu na predvi anja u Strategiji. Sektorski bilansi obrazloženi su u Strategiji energetskoekonomskim efektima, dinamikom njihove realizacije i procenom potrebnih ulaganja. Procena obima i strukture ulaganja u prioritetne programe (sektore) u Strategiji predvi ala je za gasni sektor slede e (Tabela 4). Tabela 4. Struktura investicija u gasnu privredu do 2015.godine: Sektor Programi Obim (m$) Subjekti investiranja Gas 1.i 2. prioritet 840 Gasna privreda, Hemijska industrija Doma instva ''gasifikacija'' (2. prioritet) 320 Gasna privreda, Lokalna uprava, Mala industrija, Potroša i Ukupno Vlada Republike Srbije je godine usvojila je Nacionalni akcioni plan za gasifikaciju na teritoriji Republike Srbije/4/. Akcioni plan je u skladu sa ciljevima nove 11

5 energetske politike i teku ih ograni enja, u okviru dva odabrana scenarija ekonomskog i industrijskog razvoja Srbije. Ovim akcionim planom predvi eno je da se do godine gasificira doma instava shodno Strategiji. Kako je zadatak ovog modula izgradnja do realno je o ekivati da se do tada gasificira doma instava i industrijska postrojenja koja e da se nalaze na novim distributivnim mrežama. Prikazane su procenjene vrednosti objekata, dinamika gradnje i vreme ulaganja. Zbog velikog broja deonica koje treba da budu izgra ene, kao i ograni enja modula za period do godine, u tabeli 5. e biti prikazani prema dimenzijama planirani gasovodi. Tabela 5. Planirana izgradnja i predvi ene investicije u nove cevovode Broj Pre nik Dužina Cena Dinamika ulaganja (mm) (km) (10 6 ) do do ,75 4,00 4, ,44 24,00 45, ,00 10,00 30, ,20 9,50 17, ,40 5,40 10, ,00 12,00 18, ,10 5,00 6, ,20 6,00 8,20 Ukupno ,09 75,90 140,19 Investiciona vrednost za izgradnju distributivnih gasnih mreža od polietilenskih cevi pre nika od 40 do 180 mm kao i ugradnja ku nih mernoregulacionih setova od G-4 do G-25 prema planu do godine iznosi oko 100 miliona evra. Ulaganja u nove distributivne mreže zahteva e ulaganja u nove tehnologije i informacione sisteme uz osposobljavanje osoblja i provere kvaliteta materijala. Kod izgra enih distributivnih mreža mora da se obrati ve a pažnja na poja ane mere sigurnosti ulaganjem u obnovu i održavanje sistema. Realizacija ''Nacionalnog akcionog plana za gasifikaciju na teritoriji Republike Srbije/4/ ve se ostvaruje kroz ''Nacionalni investicioni plan''. U toku i godine iz NIPa je investirano za magistralne i razvodne gasovode i glavne mernoregulacione stanice (Tabela 6 )/5/. Tabela 6. Investicije za gradnju gasovodne mreže i god.u Srbiji u NIP-u Gasovod Investicona Procenat (%) vrednost izgra enosti 1 Razvodni gasovod (RG ) i GMRS Užice RG 08-02/2 Bato ina Cvetojevac RG Kruševac-Trstenik-Vrnja ka Banja

6 4 RG Vrbnica-Aleksandrovac RG Paljevsko Polje-Kosjeri RG Požega Arilje RG i GMRS Markovac RG i GMRS Miloševac RG i GMRS Požega RG Užice ajetina- Zlatibor Podzemno skladište Banatski Dvor Odlukom Vlade Republike Srbije, objavljeno u Službenom Glasniku br.3. od godine odobrena su sredstva za finansiranje slede ih projekata (Tabela 7): Tabela 7. Investicije za gradnju gasovodne mreže god.u Srbiji u NIP-u Gasovod Investicona vrednost Procenat (%) izgra enosti 1 Gasifikacija Kraljeva GMRS, MRS, distributivna mreža Triangl Šabac Gasifikacija opštine Bato ina RG08-05 Osipaonica Požarevac i GMRS Požarevac RG Požega-Arilje-Golija druga faza RG Zlatiborskog okruga RG Kolubarskog i Ma vanskog okruga - prva faza RG Šumadijskog okruga prva faza Iz predvi enih i potrošenih sredstava za gasifikaciju vidi se da u proteklom periodu nije ostvareno ni 5 % od predvi enih u Strategiji, tako da nije realno o ekivati da se ostvare predvi anja data u njoj u periodu do 2015.godine. Smanjenje neracionalne potrošnje elektri ne energije i uvozne zavisnosti Republike Srbije može da se ostvari gasifikacijom široke potrošnje odnosno doma instava, jer se koriš enjem prirodnog gasa ostvaruje najve a energetska efikasnost odnosno najbolje koriš enje uvozne primarne energije.tako e gasifikacijom široke potrošnje smanjuje se emisija štetnih materija a time se postižu ve i ekološki rezultati. Me utim dinamika ostvarivanja energetskih, ekoloških i ekonomskih rezultata u toku sprovo enja programa ostvarivanja Strategije u sektoru gasne privrede zavisi e direktno od ulaganja u njen razvoj. Sprovo enjem Programa ostvarivanja Strategije, a naro ito dela koji se odnosi na razvoj distributivnih mreža za široku potrošnju, ostvari e se ve a zaposlenost i ostvariti unapre enje tehnologije i informati kih sistema uz osposobljavanje osoblja i poboljšanje kvaliteta materijala. 13

7 Za uspešnu realizaciju Programa ostvarivanja Strategije u domenu gasne privrede neophodno je da se izvrši reorganizacija J.P. Srbijagas-a kako bi u svemu funkcionisao u savremenim uslovima i u skladu sa zakonom o energetici. Iz tog razloga predloženo je da se J.P. Srbijagas reorganizuje tako da bude formirano od slede ih nezavisnih preduze a: 1. Preduze e za transport prirodnog gasa, sa operatorom gasovodnog sistema, 2. Preduze e za distribuciju prirodnog gasa sa operatorom sistema za distribuciju prirodnog gasa, 3. Preduze e za podzemna skladišta prirodnog gasa, sa operatorom sistema za podzemno skladištenje gasa, i 4. Preduze e za trgovinu prirodnim gasom. Dana 25. januara godine Vlada Ruske Federacije i Vlada Republike Srbije potpisale su sporazum o saradnji u naftnoj i gasnoj industriji, koji je Skupština Republike Srbije potvrdila 9. septembra godine, a koji je objavljen u Službenom Glasniku Republike Srbije br. 83/2008 (''Me udržavni ugovor''). Tim sporazumom je predvi eno da se kroz Srbiju izgradi gasovod i da se izgradi podzemno skladište u Banatskom Dvoru. Strane planiraju da e eksploatacija gasovoda po eti pre 31. decembra godine pod uslovom da se ostvari pozitivna komercijalna investiciona odluka. Tako e su Gasprom i Srbijagas zainteresovane za zajedni ku realizaciju projekta izgradnje podzemnog skladišta gasa i njegovo dovo enje do projektnih kapaciteta, kao i za dalju eksploataciju skladišta. ZAKLJU AK S obzirom da gasni deo aranžmana sa Ruskom Federacijom treba da se aktivira nakon perioda razmatranja aktivnosti za koje je predvi en ovaj modul, da e se pregled aktivnosti koje treba da se urade u ovom delu programa ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije, saglasno prioritetima programa obrazloženih u Strategiji: 1. Za sprovo enje programa ostvarivanja Strategije potrebno je intenzivirati gasifikaciju Srbije. Smatramo da je ulaganje u izgradnju gasovoda i gasovodnih objekta kroz Nacionalni investicioni plan za i godinu dobar pristup i treba nastaviti u ovom pravcu sa ve im ulaganjima s tim što bi izgradnju magistralnih i razvodnih gasovoda i dalje finansirala država. 2. Za finasiranje razvoja-izgradnje distributivnih gasovodnih mreža potrebno je razviti model koji bi uz J.P. Srbijagas, više uklju io lokalnu samoupravu i strateške partnere koji bi se odabrali putem javnih poziva, ime bi se obezbedio kapital za investicije i pove anje konkurentnosti, odnosno ukidanje monopola što je i obaveza preuzeta prema EU kroz potpisivanje ugovora o Energetskoj Zajednici. 3. Gasovodni sistem ima samo jedan ulaz za uvoz gasa iz Rusije, a neophodno je da se izgradi još jedan ulaz iz pravca Bugarske.Time bi se pove ala pouzdanost i sigurnost snabdevanja gasovodnog sistema, jer je kapacitet za tranzit gasa koja se uvozi preko Ma arske ograni en,tako da u zimskom periodu nedostaju potrebne koli ine gasa.taj 14

8 problem bi e rešen na veoma kvalitetan na in realizacijom Sporazuma sa GASPROMOM i izgradnjom «Južnog toka» kroz Srbiju. 4. Velika sezonska neravnomernost potrošnje gasa zahteva završavanje podzemnog skladišta u Banatskom Dvoru. Gasnim aranžmanom sa Ruskom Federacijom omogu i e se završetak gradnje podzemnog skladišta Banatski Dvor. Tako e, treba lokaciju gasnog polja Ostrovo i drugih potencijalnih lokacija postupno pripremati za podzemno skladište gasa. 5. Ulaganja u nove energetske izvore treba da se orijentišu na kombinovana postrojenja za proizvodnju elektri ne i toplotne energije koja e biti u blizini primopredajne stanice uvoznog gasa kod Horgoša ili kod Novog Sada i Beograda. Srbija razmatra i druge lokacije za gradnju kombinovanih postrojenja, na magistralnom pravcu Horgoš-Niš što e gasnoj privredi Srbije intenzivirati njen razvoj. 6. U cilju racionalne potrošnje energije neophodno je u industriju i doma instva uvoditi trošila sa najve im stepenom iskoriš enja energije. Tako e potrebno je postoje a postrojenja koja se koriste u industriji, gde god je to mogu e, rekonstruisati na kombinovanu proizvodnju toplotne i elektri ne energije. 7. Uvo enje i primenjivanje tarifnog sistema u sektor prirodnog gasa je neophodno i zna i uvo enje discipline racionalnog koriš enja gasovoda i njegovih sastavnih delova, odnosno racionalnog koriš enja energije. Postojanje tarifnog sistema omogu ava da se definiše na in i elementi za obra un prirodnog gasa. 8. Relativno star transportno-distributivni sistem J.P. Srbijagas-a, koji zbog sankcija me unarodne zajednice i nedostatka sredstava, nije održavan po planu i potrebama sistema, treba detaljno revitalizovati. Za to treba odvojiti znatna sredstva, koja u celini nema Srbijagas, te je potrebno prona i izvore finansiranja. 9. Zaostajanje u uspostavljanju savremene legislative a posebno zaostajanje u domenu tehni ke regulative, edukacije kadrova, sertifikacije i uspostavljanja sistema kvaliteta u inilo je da su mnoga od izgra enih postrojenja puštena u eksploataciju bez upotrebne dozvole. Da bi se u sektor gasa uvela Evropska regulativa treba doneti podzakonska akta u okviru zakona o energetici kojim se poverava izrada tehni kih pravila strukovnoj organizaciji kvalifikovanoj za te aktivnosti, (npr. Udruženju za gas), kako je ura eno u Nema koj i drugim zemljama Evrope. 10. Da bi sa uspehom mogao da se eksploatiše postoje i gasovodni sistem, gradi novi i prati razvoj gasne privrede, važno je napomenuti da su neophodni specifi no obrazovani kadrovi i kvalifikovana radna snaga. U našoj zemlji postoji vrlo mali broj školskih ustanova koje pripremaju radnu snagu potrebnu gasnoj privredi. U srednjem obrazovanju postoje neki profili potrebne radne snage, dok u visokom školstvu, osim na Rudarsko- Geološkom fakultetu u Beogradu gde se pripremaju visokoobrazovani kadrovi za potrebe istraživanja i eksploatacije nafte i gasa, nema smerova ili grupa koje pripremaju inženjere za rad u gasnoj privredi. Potrebno je preduzeti aktivnosti kako bi gasna tehnika našla 15

9 svoje mesto u planovima fakulteta u Srbiji, i to u okviru obrazovanja za VII stepen stru ne spreme, zatim u nastavnim planovima specijalisti kih i poslediplomskih studija. Smatramo da bi privreda bila zainteresovana za dodatno finansiranje ovakvih programa i aktivnosti radi blagovremene pripreme potrebnih kadrova. 11. Razvoj gasne tehnike i gasne privrede u našoj zemlji je dugi niz godina zapostavljan. Iz tog razloga na prostoru naše zemlje ugra ivana je oprema i delovi postrojenja za gas i gasnu tehniku neodgovaraju ih standarda i kvaliteta, što je dovelo do velike raznolikosti, koja održavanje rada, eksploataciju i održavanja postrojenja, opreme i delova veoma otežava. Istraživa ko-razvojna istraživanja nisu vršena, jer u našoj zemlji ne postoji ni jedna istraživa ko-razvojna jedinica ili Institut koji se bave gasom, gasnom tehnikom i gasnom privredom uopšte. 12. Gasna privreda u našoj zemlji nalazi se pred velikom ekspanzijom i neophodno je formiranje Istraživa ko-razvojne institucije, koja bi bila oslonac u razvojnom smislu za preduze a i organizacije koje ine gasnu privredu Srbije. Literatura: [1] Strategija razvoja energetike Republike Srbije, Ministarstvo rudarstva i energetike Srbije,2005. [2] Modul gasna privreda POS-a do godine,udruženje za gas Srbije,Beograd,2009 [3] Vuleti V. Djaji N., Program ostvarivanja strategije razvoja energetike Republike Srbije - modul gasna privreda,uvodno predavanje, Savetovanje GAS 2009,Vrnja ka banja,2009 [4]Nacionalni akcioni plan za gasifikaciju na teritoriji Republike Srbije, Vlada Republike Srbije, [5] Dokumentacija Udruženja za gas Srbije. 16