GODIŠNJI MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJ CENTRALNE BANKE CRNE GORE GODINA

Transcription

1 GODIŠNJI MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJ CENTRALNE BANKE CRNE GORE GODINA Podgorica, godine

2 IZDAVAČ WEB ADRESA Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog br Podgorica telefon: / , fax: / SAVJET CENTRALNE BANKE GRAFIČKA PRIPREMA LEKTURA ŠTAMPA TIRAŽ dr Radoje Žugić, guverner dr Nikola Fabris, viceguverner dr Irena Radović, viceguverner Miodrag Radonjić, viceguverner Asim Telaćević dr Milivoje Radović dr Milorad Jovović dr Srđa Božović Andrijana Vujović Nikola Nikolić Gordana Vučinić DOO PRO FILE Podgorica 70 primjeraka Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno navedu izvor.

3 Spisak upotrijebljenih skraćenica AD Akcionarsko društvo AMM Association of Montenegrin Managers (asocijacija menadžera Crne Gore) ARIMA Autoregressive Integrated Moving Average (Autoregresioni integrisani model sa pokretnim prosjecima) BDP Bruto domaći proizvod BE Banke Engleske BEA U.S. Bureau of Economic Analysis (Američki biro za ekonomsku analizu) BELEX 15 Indeks Beogradske berze BiH Bosna i Hercegovina BJ Banka Japana CBCG Centralna banka Crne Gore CEB The Council of Europe Development Bank (Razvojna banka Savjeta Evrope) CEFTA Central European Free Trade Agreement (Sporazum o srednjoevropskoj zoni slobodne trgovine) CG Crna Gora CGES Crnogorski elektroprenosni sistem COMCE Meksički savjet preduzetnika za spoljnu trgovinu, ulaganje i tehnologiju COTEE Crnogorski operator tržišta električne energije CROBEX Indeks Zagrebačke Berze DB Doing Business (Izvještaj lakoće poslovanja Svjetske banke) EBRD European Bank for Reconstruction and Development (Evropska banka za obnovu i razvoj) ECB Evropska centralna banka EFTA European Free Trade Association (Evropska asocijacija za slobodnu trgovinu) EIB European Investment Bank (Evropska investiciona banka) EONIA European OverNight Index Average (Ponderisana prosječna kamatna stopa po kojoj su realizovane prekonoćne pozajmice u valuti između relevantnih banaka u eurozoni) EPCG Elektroprivreda Crne Gore ESA European System of Accounts (Evropski sistem nacionalnih računa) ETC European Travel Commission (Evropska komisija za putovanja) EU Evropska unija Eurostat Statistički zavod Evropske unije EURIBOR Euro Interbank Offered Rate (Eurska međubankarska stopa) EUROBOND Emisija obveznica na međunarodnom tržištu EUROFIMA European Company for the Financing of Railroad Rolling Stock (Evropska kompanija za finansiranje željezničkih vagona) FAO Food and Agriculture Organisation of the United Nations (Organizacija Ujedinjenih nacija za hranu i poljoprivredu) FATCA Foreign Account Tax Compliance Act (Zakon o usaglašenosti poreza na inostrane račune) FED Federalne rezerve FRED Federal Reserve Economic data (Federalne rezerve Sent Luisa) FSAP Financial Sector Assesment Programme (Program procjene finansijskog sektora) FZU Fond zajedničkog ulaganja HE Hidroelektrana HICP Harmonizovani indeks potrošačkih cijena HIPC Harmonizovani indeks potrošačkih cijena HOV Hartija od vrijednosti IBRD International bank for Recontruction and Development (Međunarodna banka za obnovu i razvoj) IDA International Development Association (Međunarodna organizacija za razvoj) IFAD International Fund for Agricultural Development (Međunarodni fond za razvoj poljoprivrede) IMF International Monetary Fund (Međunarodni monetarni fond) IPA Instrument for Pre-Accession Assistance (Instrument pretpristupne pomoći) IPARD-like Instrument for Pre-Accession Assistance for Rural Development (Program podrške poljoprivrednom razvoju) IPC Indeks potrošačkih cijena KFW Kreditanstalt für Wiederaufbau (Njemačka razvojna banka) LAMP Land Administration and Management Project (Projekat zemljišne administracije i upravljanja) LIBOR London interbank offered rate (Londonska međubankarska stopa) MBA Montenegro biznis alijansa MBI10 Indeks Makedonske berze MFI Mikrokreditna finansijska institucija MIDAS Program grant podrške za institucionalni razvoj i jačanje poljoprivrede. MMF Međunarodni monetarni fond MONSTAT Zavod za statistiku Crne Gore MONEX, MNSE10 Indeksi Montenegroberze MSCI Morgan Stanley Capital Index (Svjetski berzanski indeks) NATO North Atlantic Treaty Organisation - Organizacija Sjevernoatlantskog ugovora NPL Non-performing loans (nekvalitetni krediti) NVO Nevladina organizacija OECD Organisation for Economic Co-operation and Development (Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj) OPEC Organization of the Petroleum Exporting Countries (Organizacija zemalja izvoznica nafte) OTP Országos Takarék Pénztár (Nacionalna štedna banka) PDV Porez na dodatu vrijednost PIO Penzijsko i invalidsko osiguranje PKCG Privredna komora Crne Gore PPAEKS Prosječno ponderisana aktivna efektivna kamatna stopa PPEKS Prosječno ponderisana efektivna kamatna stopa PPNKS Prosječno ponderisana nominalna kamatna stopa PPPEKS Prosječna ponderisana pasivna efektivna kamatna stopa RCG Republika Crna Gora ROA Return of Assets (povraćaj na aktivu) ROE Return of Equity (povraćaj na kapital) SAD Sjedinjene Američke Države SAIDI System Average Interruption Duration Index (Indeks prosječnog trajanja prekida u sistemu) SAIFI System Average Interruption Frequency Index (Indeks prosječne učestalosti prekida u sistemu) SASX-10 Indeks Sarajevske berze SBItop Indeks Ljubljanske berze SCADA Supervisory control and data acquisition (Sistem za kontrolu i upravljanje energetskim sistemom i prikupljanje podataka o tom sistemu) SDI Strane direktne investicije SMTK Standarna međunarodna trgovinska klasifikacija SO Skupština opštine ŠNB Švajcarska narodna banka TE Termoelektrana TED Treasury-EuroDollar rate TourMIS Touristischen Marketing-Informationssystems (Marketing-Informacioni sistem za turističke menadžere) UK Ujedinjeno Kraljevstvo USD Američki dolar UMPCG Unija mladih preduzetnika Crne Gore UN Ujedinjene nacije UN/DESA United Nations Department of Economic and Social Affairs (Odjeljenje Ujedinjenih nacija za ekonomske i socijalne poslove) UNWTO UN World tourism organization (Svjetska turistička organizacija Ujedinjenih nacija) VIX Volatility Index (Indeks volatilnosti) WEF Svjetski ekonomski forum WESP World Economics Situation and Prospects (Svjetska ekonomska situacija i prognoze) WiiW The Vienna Institute for International Economic Studies (Bečki institut za međunarodne ekonomske studije) ZIF Trend Zatvoreni investicioni fond Trend a.d. Podgorica ZZZCG Zavod za zapošljavanje Crne Gore ZB Zapadni Balkan

4

5 SADRŽAJ MAKROEKONOMSKO OKRUŽENJE U CRNOJ GORI U REALNI SEKTOR Bruto domaći proizvod Djelatnosti Cijene Tržište rada MONETARNA KRETANJA Banke Kamatne stope banaka Mikrokreditne finansijske institucije TRŽIŠTE NOVCA TRŽIŠTE KAPITALA FISKALNI SEKTOR Javne finansije Crne Gore Budžet Crne Gore Lokalna samouprava Državni fondovi JAVNI DUG Državni dug Dug jedinica lokalne samouprave Izdate garancije Otplata duga EKSTERNI SEKTOR Tekući i kapitalni račun platnog bilansa Finansijski račun MEĐUNARODNA EKONOMIJA Globalna ekonomska kretanja Razvijene zemlje Zemlje u usponu Zemlje okruženja Kamatne stope centralnih banaka i kretanje deviznih kurseva NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI PRILOZI 139

6

7 Pregled makroekonomskih pokazatelja % REALNI SEKTOR BDP (u tekućim cijenama, u milionima eura) , ,5 Industrijska proizvodnja (u odnosu na isti period prethodne godine) -4,4-4,2 Šumarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine) -22,4 15,8 Građevinarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine-mjereno efektivnim časovima) 16,7 24,5 Zaposlenost Broj zaposlenih (decembar) Broj nezaposlenih (decembar) Stopa inflacije Potrošačke cijene godišnja stopa 1,0 1,9 Prosječna zarada bez poreza i doprinosa (prosjek za period) ,2 MONETARNI SEKTOR (u milionima eura) Ukupni depoziti 2.871, ,2 13,8 Depoziti privrede 967, ,4 17,1 Depoziti države 131,4 159,0 21,0 Centralna Vlada 81,2 77,7-4,4 Regulatorne agencije 7,4 11,6 55,5 Jedinice lokalne samouprave 29,4 38,6 31,3 Državni fondovi 13,4 31,2 132,8 Depoziti finansijskih institucija 33,2 41,5 24,9 Depoziti stanovništva 1.534, ,0 11,1 Depoziti - ostalo 205,2 229,2 11,7 Ukupni krediti 2.415, ,5 11,8 Krediti privredi 937,2 979,4 4,5 Krediti državi 113,5 181,6 60,0 Centralna Vlada 55,8 131,6 136,0 Regulatorne agencije 3,7 3,1-14,1 Jedinice lokalne samouprave 52,7 45,8-13,1 Državni fondovi 1,4 1,1-19,0 Krediti bankama i finansijskim institucijama 256,5 345,0 34,5 Krediti stanovništvu 1.018, ,1 10,3 Krediti - ostalo 90,6 71,3-21,2 TRŽIŠTE NOVCA Prosječna kamatna stopa na 91-dnevne državne zapise, poslednja 2,35% Prosječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise, poslednja 2,18% 0,20% TRŽIŠTE KAPITALA Promet na berzi (u milionima eura) 2 Montenegro berza 115,2 47,5 Berzanski indexi MNSE ,27 776,69-16,3 MONEX , ,43-11,6 MONEX PIF ,36 FISKALNI SEKTOR (u milionima eura) 2 Tekući prihodi , ,0 6,0 Izdaci , ,9 10,2 Suficit/deficit -142,2-227,8 60,2 Eksterni državni dug (u milionima eura) 2.002, ,0 10,5 Unutrašnji državni dug (u milionima eura) 6 400,2 413,9 3,4 Dug lokalne samouprave (u milionima eura) 6 143,1 131,0-8,5 EKSTERNI SEKTOR 2 Saldo tekućeg računa (u milionima eura) -715,0-799,3 Trgovinski bilans , ,6 Bilans usluga 769,1 836,4 %pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 56,9 57,0 Saldo tekućeg računa u % od BDP-a -18,1-18,9 1 Izvor: MONSTAT, procjena za godinu, na osnovu kvartalnih procjena BDP-a 2 Podaci za I-XII i I-XII godinu 3 Od 1. aprila godine na crnogorskom tržištu kapitala se u okviru posmatranja kretanja cijena kompanija upotrebljavaju dva indeksa- MONEX i MNSE10. Indeks MONEX predstavlja nasljednika indeksa MONEX20 koji sa novom metodologijom ima više kompanija u svojoj indeksnoj korpi. Novoformirani indeks MNSE10 predstavlja blue-chip indeks i u njegov sastav ulazi deset najboljih kompanija sa crnogorskog tržišta. 4 Indeks MONEXPIF je nasljednik indeksa NEXPIF, koji je pratio kretanje cijena akcija šest privatizacionih fondova. Kako se završio proces transformacije fondova, prestala je i potreba za računanjem ovog indeksa. 5 Tekući prihodi i izdaci budžeta, državnih fondova i lokalnih samouprava 6 Shodno novom Zakonu o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, koji je donijet u 2014, struktura javnog duga je promijenjena. Javni dug je definisan kao dug centralnog nivoa države (državni dug) i lokalnog nivoa (dug lokalne samouprave). Dug lokalnih samouprava isključen je iz strukture unutrašnjeg državnog duga, dok sa druge strane, u unutrašnji dug je dodat iznos koji se odnosi na dug pravnim licima i privrednim društvima. U skladu sa novim Zakonom, u kvartalnim izvještajima prikazuje se državni dug, dok se u godišnjem izvještaju prikazuje javni dug.

8

9 Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori u Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017 MAKROEKONOMSKO OKRUŽENJE U CRNOJ GORI U Makroekonomske performanse Crne Gore, shodno pokazateljima zabilježenim u godini, značajno su bolje u odnosu na prethodnu godinu. Intenziviranje aktivnosti na izgradnji velikih infrastrukturnih projekata u građevinarstvu i energetici, kao i snažan rast broja turista, rezultirali su visokom stopom rasta BDP-a. Crnogorska privreda je tokom godine, prema preliminarnim podacima MONSTAT-a, na osnovu kvartalnih procjena, ostvarila pozitivnu stopu ekonomskog rasta od 4,4%. Tokom ovog perioda značajan rast aktivnosti zabilježen je u sektoru građevinarstva, kao i u sektoru turizma, šumarstva, trgovine i većini vidova saobraćaja. Nastavljen je trend pada industrijske proizvodnje iz prethodne godine, dok je povećan broj zaposlenih, kao i broj nezaposlenih lica. Godišnja stopa inflacije, mjerena indeksom potrošačkih cijena, u decembru godine iznosila je 1,9%, dok je prosječna godišnja stopa inflacije iznosila 2,4%. Industrijska proizvodnja je u godini u odnosu na godinu zabilježila pad od 4,2%. Pad proizvodnje zabilježen je u sektoru prerađivačke industrije od 3% i sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom od 24,6%, dok je u sektoru vađenja ruda i kamena zabilježen rast proizvodnje od 113,9%. U sektoru turizma je i u ovoj godini nastavljen trend rasta dolazaka i noćenja turista, pa je u godini Crnu Goru posjetilo 2 miliona turista, što je za 10,3% više u odnosu na prethodnu godinu. Ukupno je ostvareno 12 miliona noćenja, što je za 6,3% više nego godine. Građevinarstvo je u godini zabilježilo značajan rast vrijednosti izvršenih građevinskih radova od 51,5% i rast efektivnih časova rada od 24,5% u odnosu na godinu. Takođe, u godini ostvaren je rast u većini vidova saobraćaja, dok je u sektoru šumarstva ostvaren rast proizvodnje od 15,8%. Bankarski sektor ima dominantno učešće u strukturi aktive finansijskog sektora. U godini bankarski sektor je bio stabilan, solventan i likvidan. Svi prudencijalni indikatori sigurnosti sektora bili su iznad zakonom utvrđenog minimuma. Nastavljen je pozitivan trend gotovo kontinuiranog pada nekvalitetnih kredita i potraživanja iz proteklog perioda. Visok nivo likvidnih sredstava, rast ukupnih depozita i kredita, kao i dokapitalizacija jednog broja banaka dodatno su doprinijeli stabilnosti bankarskog sistema. Sve banke su na kraju godine imale koeficijent solventnosti iznad regulatornog minimuma od 10%, a agregatni koeficijent iznosio je 16,37%. Bankarski sektor je ostvario pozitivan finansijski rezultat u godini, u iznosu od 35,1 milion eura. Dvanaest banaka je godinu završilo sa dobitkom, dok su tri banke poslovale negativno. Pet najvećih banaka je iskazalo veći profit u odnosu na isti period prethodne godine. 9

10 Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017 Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori u Trend smanjenja aktivnih i pasivnih kamatnih stopa iz prethodnog perioda nastavljen je i u godini. Tako je prosječna ponderisana aktivna efektivna kamatna stopa (PPAEKS) na ukupne kredite na kraju godine iznosila 6,81% i u odnosu na kraj godine bila je niža za 0,64 p.p. Međutim, iako u padu, aktivne kamatne stope su još uvijek na visokom nivou i ograničavajući su faktor razvoja privrede. U istom periodu, prosječna ponderisana pasivna efektivna kamatna stopa (PPPEKS) opala je sa 0,93% na 0,69%. Trend višegodišnjeg smanjenja koncentracije bankarskog sektora evidentan je i tokom godine. Mjereno Hiršman-Herfindalovim indeksom, od nekada izuzetno koncentrisanog tržišta i dominantne uloge tri najveće banke, danas je situacija vidno promijenjena, a tržište banaka je bliže granici tzv. konkurentnog tržišta. Budžetski deficit, na kraju godine, procijenjen je na 237,6 miliona eura ili 5,6% BDP-a, što je posljedica veće realizacije kapitalnog budžeta, odnosno infrastrukturnih projekata. Deficit budžeta posljedično povećava neto javni dug, koji je na kraju godine iznosio 2,7 milijardi eura, od čega se na spoljni dug odnosilo 2,2 milijarde eura. Dodatno, iznos izdatih garancija (stranih i domaćih) iznosio je 312,8 miliona eura. Javni dug ima tendenciju rasta, a pozitivno se mogu ocijeniti primjenjene mjere fiskalne konsolidacije. U godini, prema preliminarnim podacima, deficit tekućeg računa platnog bilansa iznosio je 799,3 miliona eura, što je za 11,8% više u poređenju sa istim periodom prethodne godine. Povećanje deficita tekućeg računa rezultat je povećanja spoljnotrgovinskog deficita. Prema preliminarnim podacima, u godini spoljnotrgovinski deficit iznosio je 1,9 milijardi eura, što je 12,2% više nego u godini. Visok nivo uvozne zavisnosti i dalje je evidentan u robnoj razmjeni sa inostranstvom. Ukupan izvoz roba iznosio je 376,6 miliona eura, što predstavlja povećanje od 9,1%, dok je istovremeno uvezeno robe u vrijednosti od 2,2 milijarde eura ili 11,7% više nego u godini. Na računu usluga zabilježen je suficit u iznosu od 836,4 miliona, što je bilo za 8,8% više u odnosu na godinu. Ukupni prihodi od usluga iznosili su 1,4 milijarde eura ili za 8,6% više u odnosu na prethodnu godinu, dok su rashodi iznosili 525,7 miliona eura (rast od 8,3%). Procijenjeni prihodi od putovanja-turizma u godini iznosili su 901,3 miliona eura, što je za 7,8% više nego u prethodnoj godini. Na računu primarnih dohodaka ostvaren je suficit u iznosu od 87,9 miliona eura ili 66,3% više nego u godini, dok je suficit na računu sekundarnih dohodaka iznosio 136 miliona eura ili 13% više nego u godini. Prema preliminarnim podacima, neto priliv stranih direktnih investicija u godini iznosio je 474,3 miliona eura, što predstavlja povećanje od 27,6% u odnosu na prethodnu godinu. Ukupan priliv SDI iznosio je 649,2 miliona eura, od čega su vlasnička ulaganja iznosila 366,9 miliona eura, dok je priliv u formi interkompanijskog duga iznosio 247,1 milion eura. Povlačenja sredstava rezidenata investiranih u inostranstvu iznosila su 35,2 miliona eura. U strukturi ukupnog priliva stranih direktnih investicija, učešće interkompanijskog duga iznosilo je 38,1%, investicije u kompanije i banke iznosile su 33,8% ulaganja, dok se na ulaganja u nekretnine odnosilo 22,7%. Ukupan odliv stranih direktnih investicija iznosio je 174,9 miliona ili 44,6% manje nego u godini. Broj zaposlenih u godini u prosjeku je iznosio i bio je viši za 2,5% u odnosu na prosječan broj zaposlenih u prethodnoj godini, dok je ukupan broj zaposlenih u decembru godine iznosio i bio je veći za 0,1% u odnosu na broj zaposlenih u decembru godine. Rast broja zaposlenih u godini zabilježen je u trinaest od ukupno devetnaest sektora, pri čemu je najveći rast zabilježen u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (17,7%), a najma- 10

11 Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori u Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017 nji u sektoru informisanje i komunikacije (0,1%). Pad broja zaposlenih zabilježen je u šest sektora, pri čemu je najveći pad broja zaposlenih od 5,8% zabilježen u sektoru poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo, a najmanji od 0,4% u sektoru vađenje ruda i kamena. Na evidenciji Zavoda za zapošljavanje, na kraju godine, bilo je nezaposlenih lica, što je za 3,6% više nego u istom mjesecu prethodne godine. Broj registrovanih nezaposlenih lica u godini, u prosjeku je iznosio ili 17,9% više nego u prethodnoj godini. Stopa nezaposlenih koju objavljuje Zavod za zapošljavanje Crne Gore, u decembru godine je iznosila 22,09%, što je za 0,76 p. p. više od stope iz decembra godine. Prema podacima MONSTAT-a, prosječna bruto zarada u Crnoj Gori u godini iznosila je 765 eura i bila je veća za 1,9% od prosječne zarade iz prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 510 eura i u odnosu na prethodnu godinu bila je veća za 2,2%. Realne zarade bez poreza i doprinosa su u godini bile manje za 0,2%. Prema modelskoj projekciji CBCG, rast BDP-a u godini kretaće se u intervalu od 2,7 do 3,2%, sa centralnom tendencijom od oko 3%. Glavni pokretač ekonomskog rasta u narednom periodu biće snažna investiciona aktivnost, kao rezultat planiranih kapitalnih investicija za izgradnju autoputa Smokovac - Mateševo, zatim investicija u oblasti turizma, energetike, telekomunikacija itd. Očekivani rast izvoza roba i usluga bazira se na očekivanom rastu turističke potrošnje podstaknute izgradnjom novih turističkih objekata, stabilizaciji i najavljenim ulaganjima u oblasti industrijske i poljoprivredne proizvodnje koja će, istovremeno, dovesti i do supstitucije dijela uvoza sa domaćim proizvodima. Međutim, rast uvoza biće i dalje determinisan potrebama investitora za uvozom deficitarne opreme i građevinskog materijala za potrebe izgradnje kapitalnih infrastrukturnih i turističkih objekata. Takođe, nastavak mjera fiskalne konsolidacije u godini može uticati na smanjenje privatne i javne potrošnje. Stoga će održavanje balansa između razvojne komponente i održivosti budžeta u predstojećem srednjoročnom periodu biti ključni izazov fiskalne politike. 11