1.1. Bruto domaći proizvod

Transcription

1 REALNI SEKTOR 01

2

3 Realni sektor 1.1. Bruto domaći proizvod Na osnovu preliminarnih podataka Monstat-a, rast BDP-a za godinu iznosio je 3,2%, a za prvi kvartal ove godine 1,1%. Zvanični podaci o kretanju BDP-a za drugi kvartal godine nijesu dostupni, ali raspoloživi statistički pokazatelji za prvih šest mjeseci ove godine ukazuju da većina sektora uglavnom ima trend rasta. Rast se bilježi u sektoru turizma, građevinarstva, trgovine i većini vidova saobraćaja. Pad proizvodnje je zabilježen u šumarstvu, kao i u ukupnoj industrijskoj proizvodnji, što je najvećim dijelom rezultat pada proizvodnje u sva tri posmatrana sektora. Tabela Kvartalni bruto domaći proizvod promjena u % (preliminarni podaci) I II III IV I BDP -nominalna stopa 2,0 5,8 4,5 3,1 2,9 BDP realna stopa 3,0 3,7 4,2 1,4 1,1 Tokom ovog perioda zabilježen je pad potrošačkih cijena, kako u odnosu na decembar prethodne godine, tako i na godišnjem nivou. Ovaj period karakteriše i rast bruto i neto plata, kao i neznatan rast broja zaposlenih u odnosu na isti period prethodne godine, kao i u odnosu na kraj prethodne godine. Broj registrovanih nezaposlenih lica je i dalje relativno visok Djelatnosti Industrijska proizvodnja U prvoj polovini godine došlo je do pada ukupne industrijske proizvodnje za 5,3%, u odnosu na isti period prethodne godine. Pad proizvodnje je zabilježen u sva tri sektora: vađenje ruda i kamena za 37%, prerađivačka industrija za 5,1%, i snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom za 1,2%. Na godišnjem nivou ostvaren je rast ukupne industrijske proizvodnje od 6,1%, zbog rasta proizvodnje u sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom od 13,5% i sektoru pređivačka industrija od 7,2%, dok je u sektoru vađenje rude i kamena zabilježen pad godišnje proizvodnje od 41,2%. Posmatrano po mjesecima, rast industrijske proizvodnje je zabilježen u martu (33,8%), junu (6,1%) i februaru (1,7%), dok je pad proizvodnje ostvaren u aprilu (-21,6%), januaru (-14,2%) i maju (-3,9%). 9 Stope u odnosu na isti kvartal prethodne godine. Prikazani podaci su preliminarni sve do objave konačnog obračuna BDP-a za godinu u septembru ove godine. 13

4 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016 Grafik 1.1 Industrijska proizvodnja, godišnja i mjesečna stopa Imajući u vidu značaj razvoja industrije za poboljšanje konkurentnosti crnogorske privrede, otvaranje novih radnih mjesta, ostvarenje većih prihoda i boljeg životnog standarda, u junu je usvojen dokument Industrijska politika Crne Gore do godine. Kao primarni cilj jačanja sektora industrije, postavlja se potreba za procesom reindustrijalizacije, koji bi u narednom periodu trebalo da omogući proizvodnju zasnovanu na savremenim tehničko-tehnološkim uslovima, koja će biti prilagođena zahtjevima tržišta. Industrija je od dugoročnog strateškog značaja za Crnu Goru, posebno ako se uzme u obzir da svakih 100 otvorenih radnih mjesta u industriji, prema Analizi Evropske komisije, povlači otvaranje 60 do 200 radnih mjesta u djelatnostima povezanim sa industrijom 10. Tabela 1.2 Oblasti prerađivačke industrije, indeksi promjene Oblast industije/ Period Jan-Jun 2016 Jan-Jun 2015 PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA - ukupno 94,9 Proizvodnja prehrambenih proizvoda 98,9 Proizvodnja pića 94,8 Proizvodnja duvanskih proizvoda 13,7 Proizvodnja odjevnih predmeta 78,9 Proizvodnja kože i predmeta od kože 133,3 Proizvodi od drveta, plute i sl. 124,4 Proizvodnja papira i proizvodaod papira 124,3 Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 85,5 Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 60,7 Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 131,0 Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 94,8 Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 83,0 Proizvodnja osnovnih metala 91,0 Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 82,5 Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 91,9 Proizvodnja namještaja 94,8 Popravka i montaža mašina i opreme - 10 Industrijska politika Crne Gore do godine, jun godine. 14

5 Tokom prvih šest mjeseci ove godine, u odnosu na isti period prethodne, zabilježen je pad u dvanaest oblasti prerađivačke industrije (Tabela br. 1.2). Posmatrano po oblastima, najveći pad je zabilježen u oblasti proizvodnja duvanskih proizvoda (-86,3%) 11, a najmanji pad u oblasti proizvodnja prehrambenih proizvoda (-1.1%). U istom periodu, rast proizvodnje zabilježen je u četiri oblasti prerađivačke industrije, pri čemu je najveći rast ostvaren u oblasti proizvodnja kože i predmeta od kože (33,3%), a najmanji u oblasti proizvodnja papira i proizvoda od papira (24,3%). U posmatranom periodu, nisu evidentirane aktivnosti u oblasti popravka i montaža mašina i opreme. Realni sektor Zbog značajnog uticaja na ekonomski rast, povećanje zaposlenosti i jačanje izvoznih mogućnosti zemlje, prerađivačka industrija po svom obimu predstavlja najvažniji i najveći sektor industrije u Crnoj Gori. Imajući u vidu da u sklopu prerađivačke industrije posluje i najveći broj preduzeća iz oblasti industrije (70%) 12, Vlada je u junu usvojila Pilot program podrške za modernizaciju industrije. Realizacijom ovog programa, kroz investicije u opremu, nastojaće se da se unaprijedi poslovanje, profitabilnost i konkurentnost privrednih subjekata koji posluju u sklopu prerađivačke industrije. Sektor vađenja ruda i kamena, u prvoj polovini ove godine bilježi pad proizvodnje od 37%. Pad proizvodnje je zabilježen u oblasti vađenja uglja za 31,9% i oblasti ostalo rudarstvo za 12,3%, dok u oblasti vađenja ruda metala nije zabilježena proizvodnja metala u prvoj polovini ove godine. Grafik 1.2 Industrijska proizvodnja po sektorima. Ø 2010 = Od februara godine nije evidentirana proizvodnja u ovoj oblasti, što djelimično i rezultira ovolikim padom proizvodnje u odnosu na isti period prethodne godine. 12 Pilot program podrške za modernizaciju industrije, maj godine. 15

6 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016 Grafik 1.3 Industrijska proizvodnja trend kretanja (2010=100) Snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom, u prvih šest mjeseci ove godine, bilo je manje za 1,2% u odnosu na uporedni period prethodne godine. U cilju stvaranja preduslova za integraciju sa jedinstvenim tržištem električne energije i gasa Evropske unije, u Skupštini je u junu usvojen Zakon o prekograničnoj razmjeni električne energije i prirodnog gasa. U junu je na Krnovu montirana prva vjetrenjača u okviru energetskog projekta potpisanog između Vlade i Evropske banke za obnovu i razvoj godine. Ukupno treba da bude postavljeno dvadeset šest vjetrenjača, a završetkom njihove gradnje doprinijeće se ostvarenju nacionalnog cilja od 33% udjela energije iz obnovljivih izvora u ukupnoj finalnoj potrošnji energije u Crnoj Gori do godine. Prateći kretanje industrijske proizvodnje tokom prikazanog perioda, primjetan je blago opadajući trend sve do početka godine, kada dolazi do stagnacije, odnosno zaustavljanja opadajućeg trenda i značajnijeg rasta u posljednja dva mjeseca. Industrijska proizvodnja je tokom godine, sa izrazitim opadajućim fluktuacijama posebno sredinom godine, bilježila skroman godišnji rast u januaru, februaru, septembru i oktobru. U godini dolazi do rasta ukupne industrijske proizvodnje, dok je u prvoj polovini godine evidentiran pad proizvodnje Turizam Prema podacima Monstata, tokom prvih šest mjeseci Crnu Goru posjetilo je turista, što je za 5,6% više nego u istom periodu prethodne godine. Broj dolazaka domaćih turista smanjen je za 6%, dok je broj stranih turista povećan za 7,4%. Grafik 1.4 Grafik 1.5 Dolasci turista u periodu januar jun Struktura dolazaka turista po mjestima 16

7 Tokom prvih šest mjeseci, sva mjesta bilježe rast broja posjetilaca. Primorska mjesta su i dalje najposjećenija sa učešćem od 79,8% u ukupnom ostvarenim dolascima, što predstavlja povećanje od 5% u odnosu na isti period prethodne godine. Porast broja posjetilaca registrovan je i u glavnom gladu za 6,3%, planinskim mjestima za 6,1%, ostalim turističkim mjestima za 15% i u ostalim mjestima za 9,7%. U strukturi dolazaka stranih turista u ukupnim dolascima, najzastupljeniji su bili turisti iz Rusije (17,4%), Srbije (13,9%), Albanije (5,4%), Bosne i Hercegovine (5%) i Francuske (4%). Realni sektor Tokom prvih šest mjeseci godine ostvareno je 2,1 miliona noćenja, što je za 5,5% više u odnosu na isti period godine. Od toga, su bili domaći turisti, što je za 9,7% manje nego u istom periodu prethodne godine, dok su strani turisti ostvarili 1,9 miliona noćenja, što predstavlja rast od 7,4%. U ovom periodu, sva mjesta bilježe rast broja noćenja: ostala mjesta za 19,8%, planinska mjesta za 10,6%, ostala turistička mjesta za 6,6%, glavni grad za 6,3% i primorska mjesta za 5,3%. Posmatrajući stukturu noćenja u prvih šest mjeseci, turisti iz Rusije imaju najveće učešće od 30% u ukupnoj strukturi noćenja, dok su najveći rast ostvarili turisti iz Ujedinjenog Kraljevstva (47,3%). Tokom prve polovine ove godine, uvedene su nove avio linije što je rezultiralo povećanjem avio dostupnosti Crne Gore, pa su očekivanja da će broj turista, posebno sa zapadnog tržišta, u narednom periodu rasti. Na grafiku br. 1.8 prikazana su noćenja turista iz zemalja sa najvećim učešćem u strukturi ukupnih noćenja. Tokom drugog kvartala nastavljeno je sa promocijom turističke ponude, a intenzivirana je i promocija ljetnje turističke ponude u zemljama regiona u okviru road show kampanje. Grafik 1.6 Struktura dolazaka turista u periodu januar jun Grafik 1.7 Noćenja turista u periodu januar jun Grafik 1.8 Noćenje turista iz zemalja sa najvećim učešćem u strukturi ukupnih noćenja, promjena I-VI 2016/ I-VI 2015 u % 17

8 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016 Tabela 1.3 Sajmovi i prezentacije na kojima je predstavljena Crna Gora u drugom kvartalu godine AITF Baku Skoplje Travel Market IMEX -Frankfurt Travel Fair - Priština ATM Dubai Beogradski manifest Sajamske prezentacije Termin održavanja april april april april april maj Izvor: Ministarstvo održivog razvoja i turizma i NTO CG U cilju daljeg unapređenja i poboljšanja kvaliteta turističke ponude, uz podršku onim marketing aktivnosti kojima bi se privukli turisti sa novih emitivnih tržišta, ostvarili veći prihodi u sektoru turizma, produžila turistička sezona, povećao stepen zauzetosti smještajnih kapaciteta, kao i potrošnja i zaposlenost, u aprilu je usvojen dokumnet Program podsticajnih mjera u oblasti turizma za 2016/2017. Boks Turizam osnovni pokazatelji po regijama sa fokusom na Evropu Prema podacima UNTWO-a (World Tourism Barometar jul godine), u prva četiri mjeseca godine u odnosu na isti period prethodne godine zabilježen je rast međunarodnih dolazaka turista za 5,3%. Prema projekcijama UNTWO-a, rast međunarodnih dolazaka turista u godini će iznositi između 3,5% do 4,5%, što je u skladu sa dugoročnim projekcijama od 3,8% godišnjeg rasta u periodu od godine. Prema trenutno raspoloživim podacima, navedenim u izvještaju, pozitivan trend bi trebalo da bude zabilježen i za period maj avgust. Rast je evidentiran u skoro svim regijama, osim na Srednjem Istoku, što se vidi iz tabele br. 1. Tabela 1 Međunarodni dolasci turista Region Januar-April 2016 Projekcije rasta za 2016.godinu Svijet 5,3% od +3,5 do +4,5% Evropa 4,4% od +3,5 do +4,5% Azija i Pacifik 8,7% od +4 do +5% Amerika 5,9% od +4 do +5% Afrika 6,7% od +2 do +5% Srednji istok -7,2% od +2 do 5% Izvor: World Tourism Organization (UNTWO) Pored ostvarenih pozitivnih rezultata u većini posmatranih zemalja, problem sigurnosti i bezbjednosti praćen nedavnim terorističkim napadima, u velikoj mjeri će uticati na kretanje ovog sektora u budućnosti. Prema izvještaju Evropske komisije za putovanja (European Tourism in 2016: Trend & Proscpects Q2/2016), koristeći raspoložive podatke u godini, sve posmatrane zemlje Evrope, osim Švajcarske i Turske, 18

9 bilježe rast broja dolazaka i noćenja stranih turista. Kao i prethodnih godina, Island je i dalje ostao vodeća evropska destinacija koja bilježi najveći rast broja dolazaka stranih turista koji iznosi 35,2% u prvih pet mjeseci godine. Slovačka je u prva tri mjeseca ove godine zabilježila dvocifrene stope rasta broja dolazaka i noćenja stranih turista, dok su dobre rezultate zabilježile i Srbija i Rumunija, što je najviše rezultat dolazaka turista sa većeg broja različitih emitivnih tržišta. Dobre rezultate ostvarila je i Irska, koja predstavlja jednu od najskupljih destinacija i čiji rast u velikoj mjeri zavisi od tržišta Velike Britanije. U prvih pet mjeseci ove godine, u odnosu na isti period prethodne godine, rast broja dolazaka stranih turista za 20,5% zabilježio je i Kipar, što je u velikoj mjeri rezultat povećanja dolazaka ruskih turista koji su ranije putovali u Tursku. Nedavni teroristički napadi u Turskoj uticali su da ova zemlja zabilježi pad dolazaka stranih Grafik 1 Dolasci i noćenja stranih turista u zemljama Evrope, % promjena Izvor: TourMIS,*podaci variraju (jan-maj) po zemljama turista u prva četiri mjeseca za 16,5%, a očekuje se da će trend pada zadržati i u narednim mjesecima. Nastavak jačanja švajcarskog franka uticao je da Švajcarska u prva četiri mjeseca ove godine zabilježi pad dolazaka i noćenja turista za 0,8%, odnosno za 3,2%, respektivno. Realni sektor U Crnoj Gori je u prvih šest mjeseci, u odnosu na isti period prethodne godine, zabilježen rast dolazaka i noćenja stranih turista za po 7,4% (u grafiku br. 1 podatak za Crnu Goru je za period januar-april) Šumarstvo U prvom polugodištu ove godine, u oblasti šumarstva proizvedeno je ukupno m³ šumskih sortimenata, što je za 7,2% 13 manje nego u istom periodu prethodne godine. Grafik 1.9 Proizvodnja šumskih sortimenata, m³ Građevinarstvo Prema preliminarnim podacima Monstata za prvih šest mjeseci ove godine, vrijednost izvršenih građevinskih radova iznosila je 162,2 miliona eura i bila je viša za 22,5% u odnosu na isti period prethodne godine. Građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada, u istom periodu, povećana je za 10,9%. 13 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja manja za 4,8% za isti period. 19

10 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016 U sklopu projekta 1000+, koji je otpočeo sa realizacijom krajem prethodne godine, a u kojem učestvuje 16 građevinskih kompanija i sedam komercijalnih banaka, 674 građana Crne Gore su stekli uslov za dobijanje stambenog kredita pod povoljnim uslovima. Uz aktivnu podršku države, ovim projektom su podstaknute ekonomske aktivnosti građevinskog i bankarskog sektora, sa osnovnim ciljem da građani sa srednjim i nižim primanjima dugoročno riješe svoje stambeno pitanje. Vrijednost novih ugovora na zgradama, u prvih šest mjeseci ove godine, iznosila je 32,4 miliona eura, što predstavlja rast od 206%, dok je vrijednost novih ugovora na ostalim građevinama iznosila 27 miliona, odnosno 16,3% manje u odnosu na isti period prethodne godine. Grafik 1.10 Građevinske aktivnosti Grafik 1.11 Prevoz putnika u drumskom saobraćaju (u 000) Saobraćaj Prema podacima Monstata, u prvih šest mjeseci godine, u drumskom saobraćaju prevezeno je 7,4% 14 više putnika nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe manji za 3,1% 15. U maju godine otpočeli su zvanični radovi na izgradnji mosta Moračica, koji uz tunel Vjeternik, predstavlja najzahtjevniji objekat na prioritetnoj dionici auto-puta. Ukupna dužina mosta će biti 960m, širina 23,4m, a naslanjaće se na pet stubova visine od 51m do 161m. Izgradnjom auto-puta, najvažnijeg infrastrukturnog projekata u Crnoj Gori, doprinijeće se poboljšanju saobraćajne mreže, kao i ukupnom ekonomskom razvoju zemlje. 14 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km rast prevoza putnika od 0,8%. 15 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km pad prevoza robe od 15,9%. 20

11 Prevoz putnika u željezničkom saobraćaju, u prvoj polovini ove godine, bio je veći za 0,9% 16, dok je prevoz robe manji za 11,5% 17 u odnosu na isti period prethodne godine. Tokom prvog polugodišta, u vazdušnom saobraćaju prevezeno je putnika, što je za 9,6% više nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe povećan za 2,1%. Ostvareni promet putnika na aerodromima najveći je u poređenju sa uporednim periodom (prvo polugodište) u prethodnih pet godina. To je dobrim dijelom rezultat bolje avio povezanosti Crne Gore, a očekivanju su da će se uvođenjem novih letova low cost avio kompanija koji su već uspostavljeni, kao i onih u najavi, doprinijeti porastu prometa putnika i u narednim mjesecima. Grafik 1.12 Promet putnika na aerodromima u prvoj polovini godine u periodu godine Realni sektor Ukupan promet u lukama u prvih šest mjeseci ove godine iznosio je tona, i bio je manji za 9% u poređenju sa istim periodom prethodne godine, pri čemu se na izvoz odnosilo 50,3%, a na uvoz 49,7%. Izvoz je u ovom periodu smanjen za 20,9%, a uvoz povećan za 7,9% Cijene Potrošačke cijene su u junu u odnosu na kraj prethodne godine smanjene za 0,6%. U ovom periodu najveći pad zabilježile su cijene iz kategorije odjeća i obuća (-3,7%) i cijene iz kategorije stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (-1,9%), dok je najveći rast cijena u junu u odnosu na decembar prethodne godine zabilježen u kategoriji hoteli i restorani (4,9%). Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, najveći rast potrošačkih cijena zabilježen je aprilu (0,4%), dok je najveći mjesečni pad zabilježen u januaru (-0,9%). Godišnja inflacija u junu iznosila je -1% i niža je za 2,4 p.p. od godišnje inflacije iz decembra prethodne godine, kada je iznosila 1,4%. U prvih šest mjeseci ove godine, cijene u kategoriji odjeća i obuća ostvarile su pad od 3,7%, pri čemu su smanjenje cijene odjeće za 4,6% i obuće za 2,4%. Na pad cijena od 1,9% u kategoriji stanovanje, voda, struja,gas i druga goriva najviše je uticalo smanjenje cijena električne energije, gasa Grafik 1.13 Potrošačke cijene 16 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara rast je 2,9%. 17 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima smanjenje je iznosilo 26,1%. 21

12 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016 i ostalih goriva za 2,7%. U okviru kategorije hrana i bezalkoholna pića, gdje je zabilježen pad od 0,9%, najviše su snižene cijene mesa (-4,1%) i povrća (-3,2%), dok su najviše porasle cijene voća (11,9%). Smanjenje cijena u kategorijama odjeća i obuća, stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva i hrana i bezalkoholna pića dale su najveći negativan doprinos ukupnoj inflaciji (po -0,3 p.p.). Tokom ovog perioda, pad cijena zabilježen je i u kategorijama ostala dobra i usluge (-1,2%), namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (-0,9%) i rekreacija i kultura (-0,5%). Rast cijena zabilježen je u kategorijama hoteli i restorani (4,9%), alkoholna pića i duvan (2,3%), zdravlje (1,4%), prevoz (1%) i komunikacije (0,2%). U kategoriji obrazovanje nije bilo promjena cijena u junu ove godine u odnosu na decembar godine. Grafik 1.14 Kretanje ukupne inflacije i bazne inflacije (%) i kalkulacija CBCG Grafik 1.15 Godišnja inflacija u izabranim zemljama, jun godine Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat Mjesečna bazna inflacija je tokom prva tri mjeseca imala viši, dok je tokom aprila, maja i juna imala niži nivo od zvanične objavljene mjesečne inflacije. Bazna mjesečna inflacija je zabilježila pozitivnu stopu samo u martu, dok je u ostalim mjesecima zabilježila negativnu mjesečnu stopu. Godišnja inflacija u junu ove godine iznosila je -1%, dok je godišnja inflacija mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila -0,6%. Pad cijena na godišnjem nivou, u kategoriji prevoz od 6,9%, dao je najveći doprinos padu ukupne godišnje stope (-0,7 p.p.). U Euro zoni godišnja inflacija je iznosila 0,1%, pri čemu su najveći uticaj na inflaciju imali godišnji rast cijene usluga u restoranima i kafeima (1,6%), rast cijena duvana (2,7%), kao i godišnji rast cijena rente (1,0%), odnosno cijene goriva za transport sa godišnjim padom od 8,4%, cijene lož ulja sa padom od 18,7% i cijene gasa sa godišnjim padom od 6,8%. Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je negativna godišnja stopa, pored Crne Gore, zabilježena u većini posmatranih zemalja. Pozitivna stopa inflacije zabilježena je jedino u Albaniji (1,2%), Litvaniji i Estoniji (po 0,4%), Srbiji (0,3%) i Sloveniji (0,1%). Najveću negativnu godišnju stopu inflacije ima Bugarska (-1,9%), dok od susjednih zemalja, osim Crne Gore, negativu stopu bilježi Bosna i Hercegovina (-1,5%), Hrvatska (-1,2%) i Makedonija (-0,7%). Cijene nafte u prvoj polovini ove godine su niže u odnosu na prvu polovinu prethodne godine. Prosječna cijena referentne korpe OPECa, u prvih šest mjeseci godine iznosila je 36,13 USD/barel, što je za 34,4% niže u odnosu 22

13 Tabela 1.4 Doprinos pojedinih kategorija ukupnoj inflaciji 18 Ponderi VI 16/XII 15 indeks stopa rasta doprinos UKUPNO ,4-0,6-0,6 Hrana i bezalkoholna pića 351,7 99,1-0,9-0,3 Alkoholna pića i duvan 38,6 102,3 2,3 0,1 Odjeća i obuća 85,1 96,3-3,7-0,3 Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 155,3 98,1-1,9-0,3 Pokućstvo i rutinsko održavanje stana 41,2 99, ,0 Zdravlje 40,9 101,4 1,4 0,1 Prevoz 107,0 101,0 1,0 0,1 Komunikacije 49,9 100,2 0,2 0,0 Rekreacija i kultura 33,2 99,5-0,5 0,0 Obrazovanje 19,3 100,0 0,0 0,0 Hoteli i restorani 31,3 104,9 4,9 0,2 Ostala dobra i usluge 46,5 98,8-1,2-0,1 Realni sektor i kalkulacije CBCG na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine.18prosječna cijena brenta u prvih šest mjeseci bila je 39,72 USD/barel, što je za 31,4% niže u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. U drugom kvartalu dolazi do rasta cijena nafte na svjetskom tržištu kao rezultat prekida u snabdijevanju. Veliki gubici zabilježeni su u Kanadi, usljed požara na naftnim pješčanim poljima i Nigeriji, zbog napada militanata na energetsku infrastrukturu u zemlji. Prekid u proizvodnji nafte zabilježen je i u Libiji, Kuvajtu i Iraku. Najveća cijena brenta u prvoj polovini godine zabilježena je u junu, kada je iznosila 48,28 USD/barel. Prema najnovijoj prognozi Svjetske banke, očekuje se da će prosječna cijena nafte u godini iznositi 43 USD/barel 19. Grafik 1.16 Cijene nafte, mjesečna stopa rasta Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u i Monhly Oil Market Reports, OPEC junu u odnosu na kraj godine zabilježile pad od 0,3%. Pad cijena zabilježen je u sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom za 1%, dok su cijene u sektoru vađenja ruda i kamena povećane za 2,3%. Cijene u sektoru prerađivačka industrija su ostale nepromijenjene. Na godišnjem nivou, cijene proizvođača industrijskih proizvoda su ostale nepromijenjene. 18 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali. 19 Izvor: World Bank: Commodity Markets Outlook, jul godine 23

14 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016 Grafik 1.17 Broj zaposlenih Grafik 1.18 Struktura zaposlenih u procentima 1.4. Tržište rada Broj zaposlenih u prvih šest mjeseci ove godine u prosjeku je iznosio i bio je viši za 0,5% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u junu u odnosu na decembar prethodne godine bio viši za 6,3%. Deset sektora, od ukupno devetnaest, bilježi rast broja zaposlenih, a posmatrano po pojedinim sektorima, najveći rast zabilježen je u sektoru građevinarstvo (5,7%), zatim sektoru saobraćaj i skladištenje (4,2%), umjetnost, zabava i rekreacija (4,1%), informisanje i komunikacije (3,5%) i administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (2,2%). Najveći pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru vađenje ruda i kamena (-17,6%), poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (-9%), snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom i klimatizacija (-3,7%) i poslovanje sa nekretninama (-3,6%). U sektoru državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje i sektoru usluge smještaja i ishrane nije bilo promjena broja zaposlenih u odnosu na isti period prethodne godine. Posmatrajući strukturu zaposlenih, tokom prvih šest mjeseci ove godine, uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru trgovine (20,5%) i sektoru državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje (12%), dok je najmanje zaposlenih u sektoru vađenje ruda i kamena (0,9%) i sektoru poslovi s nekretninama (1%). Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvoj polovini ove godine, u prosjeku iznosio je , odnosno 22,3% više nego u istom periodu prethodne godine, što je i dalje najvećim dijelom posljedica primjene Zakona o dopunama Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti, koja je dovela do porasta broja prijavljenih žena na evidenciji Zavoda za zapošljavanje. Prema podacima Zavoda za zapošljavanje stopa nezaposlenosti, u junu, iznosila je 17,23% i viša je za 3,83 p.p. od stope nezaposlenosti iz juna prethodne godine. Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje Monstat na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporukama Eurostat-a. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafiku br

15 Grafik 1.19 Grafik 1.20 Broj nezaposlenih Kretanje nezaposlenosti Realni sektor Izvor: Zavod za zapošljavanje CG i Zavod za zapošljavanje Zarade U prvih šest mjeseci prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 745 eura i bila je viša za 2,6% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 495 eura, što je za 3,1% više u odnosu na isti period prethodne godine. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u oblasti finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (904 eura), snabdijevanje električnom energijom (872 eura), poslovanje s nekretninama (748 eura) i informisanje i komunikacije (681 eura), dok najmanju zaradu bilježe zaposleni u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (311 eura). Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru poslovanje sa nekretninama 10,8%, dok je najmanji rast zabilježen u sektoru informisanje i komunikacije 0,6%. Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u četiri sektora, pri čemu je najveći pad evidentiran u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti od 11,1%, a najmanji u sektoru stručne, naučne i tehničke djelatnosti od 0,7%. 25

16 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2016 Tabela 1.5 Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima zarade bez poreza i doprinosa Ø I - VI 15. Ø I - VI 16. indeks ØI-VI 16. Ø I-VI 15. UKUPNO ,1 Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo ,3 Vađenje ruda i kamena ,5 Prerađivačka industrija ,7 Snabdijevanje električnom energijom ,1 Snabdijevanje vodom, upravljanje otpadom ,4 Građevinarstvo ,0 Trgovina na veliko i trgovina na malo ,1 Saobraćaj i skladištenje ,8 Usluge smještaja i ishrane ,5 Informisanje i komunikacije ,6 Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja ,6 Poslovanje sa nekretninama ,8 Stručne,naučne i tehničke djelatnosti ,3 Administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti ,9 Drzavna uprava i odbrana, obav, soc, osiguranje ,8 Obrazovanje ,1 Zdravstvena i socijalna zaštita ,9 Umjetnost, zabava i rekreacija ,3 Ostale uslužne djelatnosti ,4 Boks 1.2 Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, jun godine Podaci o prosječnim platama u junu godine pokazuju razlike u visini primanja pojedinih zemalja bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa u junu ove godine u svim posmatranim zemljama bilježe rast u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Najveći nominalni rast neto zarada na godišnjem nivou bilježi Crna Gora sa rastom od 4,4%, zatim Srbija 4,2%, Slovenija 1,2%, Hrvatska 0,8%, Makedonija 0,7% i Bosna i Hercegovina, koja je zabilježila najmanji nominalni rast neto zarada od 0,4%. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate iznad Bosne i Hercegovine, Srbije i Makedonije. 26

17 Tabela 1 Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu) Realni sektor Zemlja Neto plate Bruto plate Slovenija Hrvatska Crna Gora Bosna i Hercegovina Srbija Makedonija Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja 27