U p i t n i k. 20 Preduzetniĉka i industrijska politika

Transcription

1 Vlada Crne Gore Ministarstvo ekonomije Podgorica, U p i t n i k Informacija koju od Vlade Crne Gore zahtijeva Evropska komisija u cilju pripreme Mišljenja o zahtjevu Crne Gore za ĉlanstvo u Evropskoj uniji 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Odgovorno lice: Rukovodilac grupe: Zamjenik rukovodioca grupe: Sekretar grupe: Zamjenik sekretara grupe: Kontakt MEI: IT Podrška: Branko Vujovic Dragan Kujovic Goran Nikolic Maja Jokanovic Milos Raznatovic Djordje Jankovic Momcilo Vujovic

2 2

3 Sadrţaj: POGLAVLJA ACQUIS - SPOSOBNOST PREUZIMANJA OBAVEZA KOJE PROIZILAZE IZ CLANSTVA... 5 Poglavlje 20: Preduzetniĉka i industrijska politika... 6 I. PRINCIPI PREDUZETNIĈKE I INDUSTRIJSKE POLITIKE... 7 godina II. INSTRUMENTI PREDUZETNIĈKE I INDUSTRIJSKE POLITIKE III. SEKTORSKE POLITIKE (vidi takoċe i Aneks 1) Annex 1: Detaljna pitanja o industriji i glavnim industrijskim (pod)sektorima Section I OPŠTA PITANJA O INDUSTRIJI Section II INDUSTRIJSKI SEKTORI I PODSEKTORI Section III DODATNA PITANJA (po pripadajućim oblastima)

4 4

5 POGLAVLJA ACQUIS - SPOSOBNOST PREUZIMANJA OBAVEZA KOJE PROIZILAZE IZ CLANSTVA 5

6 Poglavlje 20: Preduzetniĉka i industrijska politika 6

7 I. PRINCIPI PREDUZETNIĈKE I INDUSTRIJSKE POLITIKE Industrijska politika i konkurentnost Uporedna analiza/scoreboard 1 Molimo dostavite pregled i analizu ekonomske situacije u vašoj zemlji a posebno stanje u industriji i industrijskom sektoru. Pri pruţanju ekonomskih podataka, molimo vas da koliko je moguće istaknete ne samo skorije brojke, već i prošle i buduće trendove (u poslednje tri godine, kao i predviċanja za narednih tri do pet godina) u pogledu svakog pitanja. Molimo vas da pogledate Aneks 1 za detaljniji niz pitanja o tome kako predstaviti situaciju u industriji i industrijskom sektoru. Crna Gora ima karakter otvorene, eurizovane ekonomije sa visokim stepenom liberalizacije. Osnovni faktori koji su snaţno podstakli, odnosno doprinijeli ostvarenom ekonomskom rastu u proteklom periodu jesu: uvoċenje eura kao zvaniĉne valute (vidjeti pitanje broj 39 u Poglavlju 17 Ekonomska i monetarna politika), liberalizacija cijena i trgovine, privatizacija i restrukturiranje, krupni projekti infrastrukture, reforme pokrenute u oblasti trţišta rada, obrazovanja, kao i reforme fiskalne politike i stabilno voċene javnih finasija. Kao strateški prioritet definisan su evropske i evroatlanske integracije. Osnovni razvojni ciljevi fokusirani su na: rast ekonomskih sloboda i jaĉanje uloge privatnog sektora, jaĉanje vladavine prava kao preduslova izgradnje modernih institucija parlamentarne demokratije i poboljšavanje ţivotnog standarda graċana ponudom kvalitetnih javnih usluga, kroz efikasne sisteme obrazovanja, zdravstva i socijalne zaštite. Od obnove crnogorske nezavisnosti, godine, ostvaren je dinamiĉan privredni rast, koji se odvijao u uslovima intenzivnih reformi pravnog sistema, u smislu zaokruţivanja sopstvenog zakonodavnog okvira, redefinisanja osnovnog sistema institucija drţave, pristupanja svim vaţnijim medjunarodnim organizacijama, aktivne participacije u svim regionalnim inicijativama i organizacijama, ratifikacije velikog broja medjunarodnih sporazuma i afirmativne uloge Crne Gore u jaĉanju regionalne saradnje i dobrosusjedstva. 7

8 Kretanje kljuĉnih ekonomskih indikatora Preduzetniĉka i industrijska politika est. BDP u tekućim cijenama, mil , , , ,0 Rast realnog BDP, % 8,6 10,7 8,1-4 Inflacija, % 2,8 7,7 8,0 3 Konsolidovana javna potrošnja (% BDP) 42,68 41,37 45,77 Suficit/Deficit budţeta (% BDP) 2,94 6,35 0,48 Stopa rast zaposlenosti (osobe), % 3,8 5,6 6,1-3,0 Stopa registrovane nezaposlenosti, % 1 14,7 11,9 10,9 11,6 Stope rasta izvoza roba i usluga, % 12,65 25,1 1,3 Stope rasta uvoza roba i usluga, % 14,29 30,07 13,6 Bilans razmjene roba i usluga, tekuće cijene, mil. -318,1-901, , ,6 Bilans razmjene roba i usluga, % BDP -17,48-35,49-35,9-31,0 Spoljni dug, mil ,1 481,7 Spoljni dug, % BDP 30,3 18,2 14,4 Neto strane direktne investicije, tekuće cijene, mil. 380,1 524, Neto strane direktne investicije, % BDP 20,88 20,66 16,5 12,4 U prethodnom trogodišnjem periodu najznaĉajniji efekti ostvareni su u sintetiĉkom pokazatelju rasta BDP, koji je rastao u navedenom periodu po prosjeĉnoj stopi od 9% GDP (mln) GDPper capita Stopa registrovane nezaposlenosti bila je 2003.godine ĉak 33%, a 2008.godine ona je smanjena na nivo od 10,8%. 1 Stopa nezaposlenosti se bazira na podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore,

9 Unemployment rate Net FDI (mln) Net FDI (% GDP) Ostvaren je izuzetan priliv stranih direktnih investija: TakoĊe je vodjena i dobra politika u oblasti upravljanja javnim dugom External public debt (% GDP) Total public debt (% GDP) Ekonomsko-finansijskom programu godine, koje je Ministarstvo finansija pripremilo u decembru 2008.godine date su srednjoroĉne projekcije kretanja osnovnih makroekonomskih 9

10 agregata, ali su one, uslijed efekata globalne ekonomske i finansijske krize, znaĉajno promijenjene. Ministarstvo finansija priprema novi Ekonomsko fiskalni program za godinu (do kraja 2009) gdje će se dati nove projekcije, na bazi tri moguća scenarija. TakoĊe, u završnoj fazi je priprema Zakona o budţetu za godinu, gdje će se dati projekcija troškova budţetskih jednica, polazeći od usvojenog srednjoroĉnog makroekonomskog okvira. Detaljni odgovori na ovo pitanje dati su u Poglavlju EKONOMSKI KRITERIJUMI, u dijelu V Ekonomska i strukturna kretanja i reforme, i to za: - osnovna naĉela ekonomske politike, vidi odgovor na pitanje 5; - saradnja resornog ministarstva finansija, nadleţnih ministarstava i Centralne banke Crne Gore u kreiranju i sprovoċenju ekonomske politike, vidi odgovor na pitanje 6; - proces privatizacije u oblasti industrije (metodi, postupak, planovi privatizacije...), vidi odgovor na pitanje 17; takoċe, u Poglavlju 20 Preduzetniĉka i industrijska politika, vidi odgovor na pitanje 11-15); - prestrukturiranje preduzeća (i za oblast industrije), vidi odgovor na pitanje 20; takoċe, u Poglavlju 20 Preduzetniĉka i industrijska politika, vidi odgovor na pitanje 11-15); - glavni prioriteti u oblastima makroekonomske politike i strukturne reforme, vidi odgovor na pitanje 23; - pregled razvoja sektorske strukture privrede (izraţena kroz BDP i zaposlenost), vidi odgovor na pitanje 24; - bruto investicije u osnovna sredstva (obuhvata i industrijski sektor), u pogledu nivoa, strukture i izvora investicija, vidi odgovor na pitanje 26; - inicijative za unapreċenje poslovanja, vidi odgovor na pitanje 27; - podatke o glavnim trgovinskim partnerima (i za uvoz i za izvoz robe namijenjene trgovini) i cjelokupnu strukturu trgovine prema sektorima, vidi odgovor na pitanje 28; - prioriteti ekonomske politike sa kojima se Crna Gora suoĉava, uzimajući u obzir i kontekst globalne ekonomske i finansijske krize, vidi odgovor na pitanje 29. Kretanje industrijske proizvodnje u periodu god. Industrijska proizvodnja je tokom devedesetih godina prošlog vijeka kao posljedica uticaja ratova i blokada biljeţila pad. Zabiljeţen je nagli pad od god. do godine (pribliţno za 50% za razne indikatore) i blaţi pad u periodu god. U periodu izmeċu ovih godina, dolazilo je do oporavka. Prema klasifikaciji djelatnosti koja se primjenjuje od 1. januara god, oblast industrije obuhvata tri sektora, i to: 1) vađenje rude i kamena, 2) prerađivačka industrija, i 3) snabdijevanje elektro-energijom, gasom i vodom Ukoliko kao baznu uzmemo god, moţe se zakljuĉiti da je industrijska proizvodnja varirala tokom prethodnih godina. Tabela: Indeksi industrijske proizvodnje 10

11 godina Indeksi industrijske proizvodnje Industrijska proizvodnja je u god. bila manja za oko 1% nego god, dok je u god. i god. ponovo došlo do neznatnog rasta kada je industrijska proizvodnja bila na pribliţno istom nivou. Tokom god. dolazi do znaĉajnijeg rasta industrijske proizvodnje (16%) prvenstveno zahvaljujući porastu proizvodnje elektriĉne energije koji je u navedenom periodu iznosio 26%. Sliĉan trend je i u trogodišnjem periodu Trendovi industrijske proizvodnje u poslednje tri godine su slijedeći: Tabela br.1 Struktura sektora u ukupnoj industriji i ostvareni indeksi u godinu Uĉešće u 2005.g. u % Industrija - ukupno VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizv. el. energije, gasa i vode Izvor: Monstat Proizvodnja u sektoru vaċenja ruda i kamena bila je viša za 2,9% zbog veće proizvodnje kamenog uglja, lignita i treseta za 17,5%, dok je proizvodnja u oblasti vaċenja rude metala smanjena za 1,9% i vaċenje ostalih ruda i kamena za 13,7%. Fiziĉki obim preraċivaĉke industrije je bio viši za svega 0,1%. Jedanaest oblasti (grana) sa uĉešćem od 58,7% u ukupnoj industriji ostvarilo je veću proizvodnju. Najdinamiĉniji rast tokom godine ostvaren je kod proizvodnje namještaja i ostalih proizvoda (286%). Stabilan rast proizvodnje zabiljeţen je i kod prehrambenih proizvoda i pića za 3,8%. Proizvodnja osnovnih metala, koja ĉini 40,7% ukupne industrijske proizvodnje, oscilirala je tokom godine (razlog su povremeni štrajkovi radnika u Kombinatu aluminijuma ), ali je kumulativna proizvodnja bila viša za 4,3% u odnosu na prethodnu godinu. Proizvodnja u sektoru elektriĉne energije, gasa i vode bila je viša za 3,1% u odnosu na prethodnu godinu. Industrijska proizvodnja u godini porasla je za 0,1% u odnosu na prethodnu godinu. Visok rast od 9,3% je ostvaren u preraċivaĉkoj industriji. Porast od 1,5% je zabiljeţen je u sektoru vaċenja ruda i kamena, dok sektor proizvodnje elektriĉne energije, gasa i vode biljeţi pad od 27,4%. Tabela br.2 Struktura sektora u ukupnoj industriji i ostvareni indeksi u godinu Uĉešće u 2006.g. u % Industrija - ukupno VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizv. el. energije, gasa i vode Izvor: Monstat Porastu proizvodnje u sektoru vaċenja ruda i kamena najviše je doprinijela proizvodnja u oblasti vaċenja ostalih ruda i kamena gdje je zabiljeţen porast od 77,7%, dok je u oblasti vaċenja 11

12 kamenog uglja, lignita i treseta zabiljeţen pad od 21,9%. U sektoru preraċivaĉke industrije najveći rast je ostvaren u oblastima proizvodnje osnovnih metala (8,7%) i proizvodnje metalnih proizvoda, osim mašina (43,2%), što je ponajviše rezultat proizvodnje ostvarene u Kombinatu aluminijuma. Kombinat je, inaĉe, proizvoċaĉ koji i pored poteškoća tokom godine (prekidi rada zbog štrajkova) najviše utiĉe na porast sektora preraċivaĉke industrije. Visoke stope rasta u tri podsektora (proizvodnja hemijskih proizvoda i vlakana, proizvodnja koţe i predmeta od koţe, kao i proizvodnja mašinskih ureċaja i aparata za domaćinstvo) sa uĉešćem od 4,5% nisu mogle znaĉajnije uticati na kretanje ukupne industrijske proizvodnje. U oblasti proizvodnje prehrane i pića zabiljeţen je neznatan pad od 0,3%, što i nije zabrinjavajuće, jer je u prethodne dvije godine ostvaren znaĉajan rast proizvodnje prehrambenih proizvoda. Kod proizvodnje duvanskih proizvoda je zabiljeţen pad od 4,5%.U sektoru proizvodnje elektriĉne energije, gasa i vode, koji uĉestvuje sa 23,8% u ukupnoj proizvodnji, zabiljeţen je pad od 27,4% u odnosu na godinu. Proizvodnja je tokom cijele godine bila na vrlo niskom nivou, a razlog za nisku proizvodnju u ovom sektoru su loša hidrološka situacija i nedovoljna akumulacija s poĉetka godine, kao i dugotrajan zastoj rada TE «Pljevlja». Nivo industrijske proizvodnje, u godini u Crnoj Gori je u padu. Pad proizvodnje je zabiljeţen u sektoru preraċivaĉke industrije od 11,3%, dok je rast proizvodnje zabiljeţen u sektoru proizvodnje elektriĉne energije, gasa i vode od 31,9% i sektoru vaċenja ruda i kamena od 17,7%. Tabela br.3 Struktura sektora u ukupnoj industriji i ostvareni indeksi u godinu Uĉešće u 2007.g. u % Industrija - ukupno VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizv. el. energije, gasa i vode Izvor: Monstat U sektoru vaċenja ruda i kamena oba podsektora su zabiljeţila rast proizvodnje: vaċenje energetskih sirovina (40,3%) i vaċenje ostalih sirovina i materijala (8,4%). U sektoru preraċivaĉke industrije koja, inaĉe, ĉini 76,4% ukupne industrijske proizvodnje zabiljeţen je pad od 11,3% u odnosu na posmatrani period prethodne godine. Samo tri podsektora su zabiljeţila rast proizvodnje (prehrambeni proizvodi, pića i duvan; proizvodnja koţe i predmeta od koţe i preraċivaĉka industrija, ostala). Ostalih deset podsektora preraċivaĉke industrije je ostvarilo pad proizvodnje. Ono što zabrinjava je pad proizvodnje u oblasti proizvodnje osnovnih metala od 11,3%, zbog uĉešća koje ima u ukupnoj industrijskoj proizvodnji (45,7%). Pad u ovoj oblasti je povezan sa nedovoljnom i nerentabilnom proizvodnjom Kombinata Aluminijuma tokom cijele godine iz više razloga (pad cijena aluminijuma na svjetskom trţištu, previsoka cijena struje, višak zaposlenih, štrajkovi). U sektoru proizvodnje elektriĉne energije, gasa i vode, koji uĉestvuje sa 17,3% u ukupnoj proizvodnji, zabiljeţen je rast od 31,9% u odnosu na godinu. Najveći rast je ostvaren u februaru (145,2%) i novembru (105,6%). Većina oblasti u okviru industrijskih podsektora ima sliĉne probleme poslovanja koji se odnose na nelikvidnost, višak zaposlenih, neiskorišćenost kapaciteta, nedovoljne konkurentnosti i sl. Evidentni su potencijali u okviru preraċivaĉke industrije, a odnose se na oblasti: proizvodnja prehrambenih proizvoda i pića, proizvodnja duvanskih proizvoda, prerada drveta i proizvodi od drveta, preraċivaĉka industrija, ostala odnosi se na proizvodnju namještaja i raznovrsnih proizvoda. Restrukturiranjem u ovim oblastima, modrnizacijom opreme, povećanjem obima proizvodnje (uz smanjenje troškova proizvodnje) i racionalnu upošljenost mogao bi se povećati nivo proizvodnje i doprinijeti ukupnoj industrijskoj proizvodnji. Uĉešće industrijske proizvodnje u BDP-u 12

13 U god. industrijska proizvodnja je uĉestvovala u BDP-u sa 19,1%, da bi se to uĉešće smanjivalo tokom narednih godina. U god, uĉešće industrijske proizvodnje u BDP-u iznosilo je 12%. Tabela : Uĉešće industrijske proizvodnje u BDP-u Godina Industrijska proizvodnja ( milioni) Industrijska proizvodnja (%BDP) 19,1 18, ,4 16,1 14,3 13,1 12,0 BDP ( milioni) Izvori: MONSTAT i Ministarstvo finansija Smanjenje uĉešća industrijske proizvodnje u BDP-u prouzrokovano je znatno niţim stopama rasta industrijske proizvodnje od stopa rasta BDP-a, koje su bile visoke tokom prethodnih godina. Grafik : Kretanje BDP-a i industrijske proizvodnje BDP(u hiljadama ) Industrijska proizvodnja (u hiljadama ) Zaposlenost u sektoru industrijske proizvodnje U sektoru industrijske proizvodnje je u god. radilo lica, da bi se taj broj smanjio tokom god. i god, kada je iznosio i , respektivno. U god. dolazi do povećanja broja zaposlenih u ovom sektoru kada je broj zaposlenih iznosio , da bi se u god. taj broj ponovo smanjio i iznosio U god. broj zaposlenih u sektoru industrijske proizvodnje je ponovo neznatno porastao i iznosio je Tokom god. industrija je zapošljavala osoba. U god, broj zaposlenih osoba u industriji iznosio je Moţe se primijetiti da je broj zaposlenih u ovoj oblasti uglavnom konstantan. Tabela : Zaposleni u sektoru industrijske proizvodnje Godina VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja i snabdijavanje el. energijom, gasom i vodom Industrija ukupno Zaposleni u industrijskoj proizvodnji ĉine preko 22% ukupnog broja registrovanih zaposlenih osoba u Crnoj Gori. Ukoliko se posmatra zaposlenost po sektorima industrijske proizvodnje, najviše zaposlenih je u sektoru preraċivaĉke industrije. U preraċivaĉkoj industriji je zaposleno preko 70% ukupno zaposlenih u industrijskoj proizvodnji. 13

14 Tabela: Uĉešće zaposlenih u industrijskoj proizvodnji u ukupnoj zaposlenosti Godina Zaposleni u industrijskoj proizvodnji Ukupna zaposlenost Uĉešće zaposlenih u industrijskoj proizvodnji u ukupnoj zaposlenosti (%) Ukoliko postoji industrijska politika ili politika konkurentnosti, molimo opišite njene glavne karakteristike i prioritete. Kako se ti prioriteti uklapaju u ukupnu ekonomsku politiku? Da li industrijska politika uzima u obzir neophodnost stvaranja atraktivnog ambijenta za rad kako za preduzeća tako i za investitore; promovisanje razvoja odgovarajućih struĉnih kvalifikacija, stvaranje integrisanog sistema inovacija i razvoj klastera? Na koji naĉin se bavite konkurentnošću? U Crnoj Gori ne postoji poseban strateški dokument koji se odnosi na industrijsku politika ili politiku konkurentnosti. Nacionalnim programom za integraciju Crne Gore u EU, godine, u okviru srednjoroĉnih prioriteta, planirana je izrada Strategija razvoja Crne Gore, kojom će se utvrditi osnovni elementi, ali i dugoroĉna razvojna orjentacija Crne Gore u oblasti ukupne ekonomske politike, pa i politike konkuretnosti, uz definisanje ciljeva, pravaca, dinamike razvoja i mjera za njenu realizaciju. U toku je izrada velikog projekta Crnogorske akademije nauka i umjetnosti Crna Gora u XXI stoljeću u eri kompetitivnosti koji će do polovine 2010.godine obraditi osnove razvoja Crne Gore u svim kljuĉnim oblastima sa dugoroĉnim projekcijama. Ovaj dokuemnt biće input za pripremu Nacionalnog razvojnog programa (NDP), kog Crna Gora planira da pripremi do kraja 2010.godine (podrška projekta IPA 2009). Polazna osnova za izradu Strategije razvoja Crne Gore i NDP, pored navedenog projekta Crnogorske akademije, su već usvojeni principi ekonomske i razvojne politike, izraţene u brojnim strateškim dokumentima Vlade Crne Gore, od kojih su najvaţniji: Nacionalni program za integraciju Crne Gore u EU za period godina Agenda ekonomskih reformi u Crnoj Gori ( ) Strategija odrţivog razvoja Crne Gore sa akcionim planom (2007) Akcioni plan Integracija odrţivog razvoja u obrazovni sistem ( ) Godišnje analize o ostvarivanju politike regionalnog razvoja Crne Gore Crnogorska poljoprivreda i EU Strategija razvoja proizvodnje hrane i ruralnih podruĉja (2006) Strategija razvoja ribarstva (2008) Ekonomska politika CG za godinu i projekcije za 2010 Ekonomski i fiskalni programi za Crnu Goru (2006, 2007, 2008,2009) 14

15 Eliminisanje barijera za razvoj preduzetništva u Crnoj Gori Godišnji izvještaji Centralne banke Crne Gore Godišnji izvještaji Ministarstva finansija Izvještaji o radu Fonda za razvoj Crne Gore za i Knjiga promjena (osnovi reforme sistema obrazovanja), Ministarstvo prosvjete i nauke, Nacionalna strategija zapošljavanja ( ) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju (2009) Planovi privatizacije za i Master plan razvoja turizma do 2020.godine Program razvoja planinskog turizma u Crnoj Gori Prostorni plan Crne Gore do 2020 Statistiĉki godišnjaci i Strategija graċanskog vaspitanja i graċanskog obrazovanja u osnovnim i srednjim školama u Crnoj Gori ( ) Strategija nauĉno-istraţivaĉke djelatnosti ( ) (Aneks 155) Strategija podsticanja direktnih stranih investicija, 2006 Strategija podsticanja izvoza, 2006 Strategija razvoja energetike CG do 2025 Strategija smanjenja siromaštva i socijalne ukljuĉenosti (2008) Strategija razvoja malih i srednjih preduzeća ( ) Strategija razvoja poštanske djelatnosti za period Strategija razvoja saobraćaja (2008) Strategija razvoja sistema socijalne i djeĉje zaštite ( ) Strategija razvoja zdravstva Strategija razvoja sektora elektronskih komunikacija (2006) Strategija upravne reforme ( ) Strateški i operativni plan podsticanja konkurentnosti i izvoza, 2006 Strateški plan reforme obrazovanja za period

16 Reforma pravosudja Preduzetniĉka i industrijska politika Glavni prioriteti Crne Gore koji će biti sadrţani u Strategiji razvoja i NDP su, pored ostalih, jaĉanje konkurentnosti privrede, brţi ekonomski rast, uz obezbjeċivanje makroekonomske stabilnosti, podsticanje razvoja poduzetništva i povećanje konkurentnosti. Posebna paţnja biće posvećena nastavku investicija u oblasti fiziĉke infrastrukture i ruralnog razvoja, uz dalje unapredjenje politike upravljanja ljudskim resursima. U dosadašnjem periodu, strateški prioriteti utvrċivani su kroz dokumenat Ekonomska politika, koji je Vlada usvajala na godiĉnjem nivou. Uporedo sa izradom Strategije razvoja Crne Gore, predviċa se i izrada studije sektorskih analiza, koja podrazumijeva analize u industrijskim sektorima (SWOT), u smislu definisanja problema i slabosti na jednoj, i prednosti i mogućnosti na drugoj strani, konkurentnosti pojedinih sektora u zavisnosti od njihovih specifiĉnosti, na bazi ĉega će se dati smjernice za izradu posebnih programa razvoja za odabrane sektore. 3 Da li postoji akcioni plan/strategija/dokument o okvirnoj industrijskoj politici/politici konkurentnosti, koji definiše pristup vlade industrijskom razvoju i prestrukturiranju (ukljuĉujući i aspekt privatizacije) i poboljšanju konkurentnosti (ako to nije sluĉaj, koji dokumenti se mogu smatrati referentnima za razumijevanje vladine politike u industrijskom sektoru i vezano za konkurentnost (analiza politike, strategije, akcioni planovi, propisi)? Naznaĉite koji je status tog dokumenta ili tih dokumenata. Na koji naĉin se zasniva na analizi konkurentnih prednosti zemlje, nesavršenostima/nedostacima trţišta; kada i iz kojih razloga se predviċa intervencija drţave; kako je formulisana povezanost sa drugim politikama vlade, kao što su konkurencija, obrazovanje i istraţivanje, zapošljavanje, te regionalne politike; da li su zainteresovane strane (poslovni subjekti, akademske i nauĉnoistraţivaĉke institucije, agencije za posredovanje) bile ukljuĉene u izradu strategije. U kojoj mjeri industrijska politika predstavlja prioritet za vašu vladu? Razliĉiti aspekti sektorske analize konkuretnosti dati su u gorenavedenim dokumentima (prethodno pitanje), koji će biti osnov za pripremu Strategije razvoja i Nacionalnog razvojnog programa (NDP). Podsticanje razvoja industrijskog sektora se u prethodnom periodu najviše sprovodilo kroz podršku razvoju malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori, kao i sam proces privatizacije i privlaĉenja stranih investicija u industrijski sektor u Crnoj Gori, što je detaljno obraċeno u narednim pitanja u okviru ovog poglavlja. 4 Ko uĉestvuje u izradi i sprovoċenju industrijske i politike konkurentnosti (ministarstva, agencije, privatni sektor, zainteresovane strane) i na koji naĉin (ukljuĉujući i koji su mehanizmi konsultacija)? Koji su glavni instrumenti/sredstva, programi, finansiranje za industrijsku politiku / politiku konkurentnosti? Koje su institucije odgovorne za sprovoċenje ove politike, naroĉito u oblastima privatizacije, prestrukturiranja, promocije izvoza, promocije ulaganja, inovacija i obuke? Koje su njihove glavne funkcije, organizacija, broj zaposlenih i godišnji budţet? Kako je riješena koordinacija izmeċu razliĉitih institucija? Na koji naĉin se konsultuju industrijalci o toj politici? Kakva je podjela odgovornosti izmeċu centralne vlasti i lokalne uprave i agencije za sprovoċenje? Podrška preduzetništvu i jaĉanju sektora malih i srednjih preduzeća ostvaruje se kroz implementaciju Strategije i akcionog plana u ovoj oblasti, kao i razliĉitih programa podrške rastu zaposlenosti u ovim preduzećim. Sprovode je: Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća, Zavod za zapošljavanje Crne Gore, Fond za razvoj, ali, u okviru svojih nadleţnosti i Ministarstvo 16

17 poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i Ministarstvo ekonomije. Za ove najmjene opredjeljuju se sredstva iz Budţeta Crne Gore (detaljnije u dijelu ovog poglavlja posvećenog podršci MSP).. Praćenje procesa privatizacije ostvaruje se kroz rad Savjeta za privatizaciju i njegovih komisija, u kojima participiraju predstavnici ministarstva, sindikata i biznis asocijacija, kao i razliĉite vladine direkcije, agencije i uprave. Oblast promocije izvoza je u nadleţnosti Crnogorske agencije za promociju izvoza (MIPA), a dijelom u nadleţnosti Ministarstva ekonomije. Tu aktivnost sprovode i biznis asocijacije, preko svojih aktivnosti, u redovnim konsultacijama sa predstavnicima razliĉitih sektora industrije. Vaţna je i uloga Savjeta stranih investitiora, ali i razliĉitih privrednih udruţenja koje postoje u Crnoj Gori. O svim većim privatizacionim projektima, koji ukljuĉuju i restrukturiranje pojedinih sistema, odrţavaju se javne rasprave i konsultacije sa zainteresovanim subjektima, u organizaciji resornih ministarstava (Ministarstvo ekonomije, Ministarstvo saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija). Vaţna nadleţnost data je i Savjetu za eliminisanje biznis barijera, koji dobija sve vaţniju ulogu u proceduri predlaganja novih propisa, gdje je osnovna intencija da se eliminisanjem postojećih barijera biznisu, unaprijedi biznis ambijent u Crnoj Gori, poveća atraktivnost ulaganja i poveća ukupna konkuretnost crnogorskih kompanija. 5 Koje profesionalne organizacije postoje i na koji naĉin su predstavljeni interesi industrije u tim organizacijama? Kakva je saradnja izmeċu tih organizacija i kreatora politike Vlade? Profesionalne, struĉne i interesne organizacije, u okviru kojih njihovi ĉlanovi ostvaruju svoje interese u oblasti ekonomske politike, odnosno odreċenih sektorskih politika, u Crnoj Gori djeluju kroz sljedeće organizacione oblike: Privredna komora Crne Gore Unija poslodavaca Crne Gore Montenegro Biznis Alijansa Zanatsko preduzetniĉka komora Crne Gore Crnogorsko Turistiĉko Udruţenje Udruţenje poljoprivrednih proizvodjaĉa Crne Gore Institut raĉunovoċa i revizora Crne Gore Institut sertifikovanih raĉunovodja Crne Gore Udruţenje hotela Crne Gore Udruţenje pĉelarskih organizacija Crne Gore Udruţenje pekara Crne Gore Udruţenje proizvodjaĉa biljaka u zaštićenom prostoru Udruţenje graċevinara Crne Gore Asocijacija šefova kuhinja Crne Gore Asocijacija barmena Crne Gore Udruţenje preraċivaĉa mlijeka Crne Gore Udruţenje uvoznika motornih vozila i rezervnih djelova Udruţenje profesionalnih fotografa Fokus Savez arhitekata Crne Gore Udruţenje špeditera Udruţenje taksista Crne Gore Udruţenje vlasnika privatnih benzinskih pumpi Prive petrol Zadruţni savez Crne Gore Asocijacija zanatstva MSP Crne Gore Advokatska komora Ulcinj Biznis Asocijacija Udruţenje privrednika Bara Udruţenje poslodavaca Mojkovac 17

18 Udruţenje poslodavaca Danilovgrad Udruţenje ugostitelja Nikšić Udruţenje ugostitelja Kotor Udruţenje male privrede Berane Udruţenje privatnika Bijelo Polje 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Većina ovih organizacija je osnovana u skladu sa Zakonom o nevladinim organizacijama, kao udruţenje, osim Privredne komore koja je osnovana u skladu sa Zakonom o privrednoj komori (Sl. list RCG, br. 42/98). Sve organizacije, sem Privredne komore funkcionišu na principu dobrovoljnog ĉlanstva. TakoĊe, većina od ovih organizacija funkcioniše na lokalnom nivou, i svoje interese ostvaruje u neposrednoj saradnji sa lokalnom samoupravom, dok sa Vladom Crne Gore, svoje interese ostvaruju ĉlanstvom u organizacijama na nacionalnom nivou. Saradnja izmeċu tih privrednih organizacija i Vlade, posebno u dijelu obezbjeċenja participacije predstavnika privatnog sektora detaljnije obraċeno u odgovoru na pitanje 38. Ovdje bi trebalo dati opis aktivnosti koje predstavljaju ostvarivanje interesa predstavnika industrijske politike, jer tako glasi pitanje. Savjet stranih investitora u Crnoj Gori osnovan je u decembru godine, kao nevladina i neprofitna organizacija sa ciljem da unaprijedi investicionu klimu i pomogne razvoj biznisa u Crnoj Gori i da podstakne direktne strane investicije. Osnivaĉi Savjeta su: Crnogorski Telekom, NLB Montenegro Banka, Montenegro Stars Hotel Group, KAP i Daido Metal. Vlada i Ministarstvo ekonomije su 4. februara godine, kao nadleţni za investicionu politiku potpisali sa Savjetom stranih investitora Protokol o saradnji u oblasti unaprijeċenja investicionog ambijenta u Crnoj Gori. Treći potpisnik Protokola bila je Agencija za promociju stranih investicija Crne Gore (MIPA). Cilj potpisivanja Protokola bio je da se omogući i podstakne realizacija zajedniĉkih projekata u kojima privatni i javni sektor udruţuju svoje resurse i struĉna znanja kako bi se unaprijedila investiciona politika i investicioni ambijent u Crnoj Gori. 6 Kako su zahtjevi odrţivog razvoja ugraċeni u izradu i sprovoċenje industrijske politike? Da li imate neke druge mjere horizontalne politike koje uzimaju u obzir izazov klimatskih promjena? Ĉlanom 13 Zakona o ţivotnoj sredini (Sl. list Crne Gore, br. 48/08 ) utvrċeno je da je Nacionalna strategija odrţivog razvoja, pored ostalih, kljuĉnan dokument kojim se utvrċuje politika odrţivog razvoja i zaštite ţivotne sredine Nacionalna strategija odrţivog razvoja Crne Gore. U skladu sa ĉlanom 14 i 15 ovog Zakona, Nacionalnom strategijom odrţivog razvoja dugoroĉno se usmjerava privredni i socijalni razvoj i zaštita ţivotne sredine ka odrţivom razvoju. Strategijom se utvrċuju smjernice dugoroĉnog djelovanja, definišu ciljevi i utvrċuju mjere za njihovo ostvarivanje, uzimajući u obzir postojeće stanje i preuzete meċunarodne obaveze. Strategiju, na period od ĉetiri godine, donosi Vlada. Razvojni dokumenti pojedinih podruĉja i djelatnosti ne mogu biti u suprotnosti sa Strategijom. U vezi sa navedenim do sada je realizovana izrada Nacionalne strategije odrţivog razvoja Crne Gore-NSOR CG (2007), i uspostavljen proces praćenja i evaluacije procesa implementacija strategije i pratećeg petogodišnjeg Akcionog plana. U NSOR-u u okviru ekonomskog razvoja utvrċeni su prioritetni zadaci i mjere za njihovu realizaciju u okviru 8 prioritenih sektora/oblasti, meċu kojim je i oblast industrije. S tim u vezi, definiše se da glavni pravci djelovanja u industrijskom sektoru u narednom periodu ukljuĉuju nastavak privatizacije i restrukturiranja, stvaranje zakonskih uslova za liberalizaciju trţišta industrijskih proizvoda i razvoj malih i srednjih preduzeća u industriji, što bi sve trebalo da vodi povećanju konkurentosti. Sa stanovišta odrţivog razvoja, prioritetni zadatak je poboljšanje uĉinaka industrije u odnosu na ţivotnu sredinu. Mjere za ostvarivanje ovog zadatka ukljuĉuju dosljednu primjenu Zakona o integralnom spreĉavanju i kontroli zagaċenja i jaĉanje uloge trţišno zasnovanih instrumenata (npr. 18

19 naknade za zagaċenja).takoċe jedan od prioriteta je i sprovoċenje stimulativne mjere za investiranje u ĉistiju proizvodnju, odnosno povećanje energetske efikasnosti kod industrijskih potrošaĉa i pospješivanje racionalnog korišćenja voda u industriji. U realizaciji strateških prioriteta posebna paţnja će se posvetiti jaĉanju partnerstava i instrumentima koji su zasnovani na principima dobrovoljnosti (standardi, EMAS, eko-znaka na proizvode i sl.), budući da praksa razvijenih zemalja pokazuje da su preduzeća koja imaju bolje uĉinke u odnosu na ţivotnu sredinu istovremeno i ekonomski efikasnija. Vaţne aktivnosti su i ispunjavanje obaveza koje je drţava preuzela radi saniranja prošlih zagaċenja (bilo u procesu privatizacije, bilo kod preduzeća koja više ne postoje), odnosno dosljedno ispunjavanje obaveza preuzetih od strane novih vlasnika privatizovanih preduzeća. U kontekstu navedenih mjera inicirane su aktivnosti u okviru relevantnih sektorskih politika koje imaju za cilj omogućavanje uvodjenja standarda koji se zasnivaju na principima odrţivog razvoja, posebno u kontekstu smanjenja emisije polutanata u ţivotnu sredinu i povećanja eneregtske efikasnosti. Znaĉajno je kao pozitivne primjere navesti projekte: Sanacije i rekultivacije jalovišta Rudnika olova i cinka u Mojkovcu, zamjenu filtera na TE Pljevlja sa elektriĉnim filterima kojim se nivo emisije polutanata svodi na propisane graniĉne vrijednosti, uvodjenje ĉistijih tehnologija u proizvodne procese, i dr. U Akcionom planu NSOR CG definisan je odreċeni broj indikatora odrţivog razvoja od znaĉaja za praćenje implementacije mjera odrţivog razvoja u industriji. U toku su aktivnosti kaoje imaju za cilj unaprjeċenje sistema monitoringa i evaluacije Akcionog plana NSOR, ukljuĉujući i industrijske sektore, zbog promjene u metodologiji obrade statistiĉkih podataka, koji su korišćeni u postojećem Akcionom planu. U okviru funkcionisaja Nacionalnog savjeta za odrţivi razvoj, te djelovanja Kancelarije za odrţivi razvoj koja je uspostavljena za obezbjeċivanje administrativno-tehniĉke podrške radu Nacionalnog savjeta i koordinaciju implememntacije NSOR CG, uspostavljeni su mehanizmi ĉija primjena omogućava provjeru usklaċenosti sektorskih strategija, programa i planova, ukljuĉujući i sektore poljoprivrede, industrije, transporta i energetike. Tako su u dosadašnjem periodu sektorske strategije, kao što su: Prostorni plan Crne Gore do 2020.godine, Strategija razvoja turizma do godine, Strategija razvoja energetike do godine, Strategija poljoprivrede, Strategija saobraćaja, Nacrt Nacionalne strategije za integrisnao upravljanje obalnim podruĉjem Crne Gore, bili predmet razmatranja i ocjene konzistentnosti sa NSOR CG od strane Nacionalnog savjeta i njegovih tijela, prije njihovog dostavljanja Vladi na razmatranje. Nacionalni savjet dao je svoje mišljenje i na prijedlog Prostornog plana Crne Gore do 2020.godine prije njegovog usvajanja. Na osnovu primjedbi i komentara Nacionalnog savjeta vršeno je usklaċivanje strateških dokumenata sa mjerama NSOR, ili pak definisane smjernice za upravljanje utvrċenim konflinktom do trenutka kada je moguće postići konzistentnost sa ciljevima odrţivog razvoja. U Akcionom planu NSOR CG definisane su i mjere u oblasti klimatskih promjena kojim se propisuju aktivnosti koje treba realizovati u oblasti upravljanja kvalitetom vazduha i klimastkih promjena. U kontekstu mjera horizontalne politike koje uzimaju u obzir izazov klimatskih promjena, od znaĉaja su aktivnosti koje realizujemo u kontekstu implementacije UN okvirne konvencije o klimatskim promjenama. U toku su aktivnsoti na izradi Prve nacionalne komunikacije o klimatskim promjenama, nakon ĉega će uslijediti izrada Nacionalnog programa za klimatske promjene kao osnovnog dokumenta kojim se definišu mjere horizontalne politike koje uzimaju u obzir uticaj klimatskih promjena. Detaljnije informacije o pitanjima koja tretira Prva nacionalna komunikacija sadrţane su u odgovorima na pitanja iz obasti klimatskih promjena u okviru Poglavlja 27. Od znaĉaja za donošenje i sprovoċenje horizontalnih politika je i Zakon o strateškoj procjeni uticaja ( Sl.list CG br. 80/05). Naime, ĉlanom 9 Zakona o strateškoj procjeni uticaja ( Sl.list CG br. 80/05), definisana je potreba o izradi strateške procjene za planove i programe sa ispitivanjem od sluĉaja do sluĉaja, a na osnovu sljedećih kriterijuma za utvrċivanje znaĉajnih uticaja na ţivotnu sredinu: -Kriterijumi vezani za plan i program: - znaĉaj plana ili programa za zaštitu ţivotne sredine i odrţivi razvoj; 19

20 - problemi zaštite ţivotne sredine plana ili programa i mogućnost uticaja na: vazduh; vode i more; zemljište; klimu; jonizujuća i nejonizujuća zraĉenja; buku i vibracije; biljni i ţivotinjski svijet; staništa i biodiverzitet; zaštićena prirodna dobra; stanovništvo i zdravlje ljudi; gradove i druga naselja; kulturno-istorijsku baštinu; infrastrukturne, industrijske i druge objekte; druge stvorene vrijednosti; - stepen u kome plan ili program utiĉe na druge planove ili programe, ukljuĉujući i one u razliĉitim hijerarhijskim strukturama; - stepen kojim se planom ili programom uspostavlja okvir za realizaciju projekata u pogledu lokacije, prirode, obima i uslova funkcionisanja ili u vezi sa lokacijom resursa. - Kriterijumi vezani za uticaje: - vjerovatnoća, intenzitet, sloţenost, reverzibilnost; - vremenska dimenzija (trajanje, uĉestalost, ponavljanje); - prostorna dimenzija: lokacija; geografska oblast; broj izloţenih stanovnika; prekograniĉna priroda uticaja; - kumulativna i sinergijska priroda uticaja; - rizici po zdravlje ljudi i ţivotnu sredinu; - djelovanje na oblasti od prirodnog, kulturnog i drugog znaĉaja: posebne prirodne karakteristike; oblasti ili prirodni predjeli kojima je priznat zaštićeni status na republiĉkom ili meċunarodnom nivou; kulturno-istorijska baština; gusto naseljene oblasti; oblasti sa razliĉitim reţimima zaštite; - ugroţene oblasti: prekoraĉeni standardi kvaliteta ţivotne sredine ili graniĉne vrijednosti; intenzivno korišćenje zemljišta; postojeći rizici; smanjeni kapacitet ţivotne sredine; posebno osjetljive i rijetke oblasti; ekosistemi; biljne i ţivotinjske vrste. Isto tako, u skladu sa ĉlanom 15 istog Zakona, definisano je da Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja planova ili programa, mora da sadrţi moguće znaĉajne posljedice po zdravlje ljudi i ţivotnu sredinu, ukljuĉujući i faktor uticaja na klimatske ĉinioce. 7 Koje se specifiĉne mjere sprovode radi promocije ulaganja, naroĉito u cilju privlaĉenja direktnih stranih ulaganja? Da li imate studije koje pokazuju mogućnosti (niše) za vaše sektore proizvodnje na trţištu EU i globalnom trţištu? Strategija podsticanja direktnih stranih investicija u Crnu Goru usvojena je od strane Vlada Crne Gore jula mjeseca godine. Strategija podsticanja direktnih stranih investicija fokusirana je na kljuĉne poluge investicione politike, kroz implementaciju fiskalnih, finansijskih i institucionalnih podsticajnih mjera i kljuĉnih promotivnih aktivnosti. Mjere definisane Strategijom grupisane su u tri cjeline: 1) GENERALNE STRATEŠKE MJERE - predstavljaju grupu mjera koje treba da obezbijede stvaranje povoljnijih opštih uslova poslovanja u Crnoj Gori, te da u srednjem roku rezultiraju smanjenjem opšteg rizika poslovanja 2) FOKUSIRANE STRATEŠKE MJERE - predstavljaju set regulatornih i fiskalnih podsticajnih mjera koje treba da rezultiraju daljim prilagoċavanjem investicione politike Crne Gore sa politikom regiona, kao i njenu poziciju u odnosu na region JIE 3) PROMOTIVNE STRATEŠKE MJERE - koje treba da u srednjem roku kreiraju imidţ Crne Gore kao investicione destinacije, prije svega kroz afirmaciju generalnih i fokusiranih strateških mjera, kao i prezentaciju i afirmaciju pozitivnih primjera ulaganja U okviru Strategije uraċena je SWOT analiza, na bazi komparacije investicionog ambijenta Crne Gore sa regionom JIE i rezultata ispitivanja investicionog ambijenta Crne Gore - prednosti, slabosti, mogućnosti i izazovi. TakoĊe, uraċena je i komparativna analiza Crne Gore u odnosu na region za sektore u kojima Crna Gora ima već dugogodišnju tradiciju, a koji su uz to i 20

21 meċunarodno konkurentni: sektor turizma, sektor energetike i sektor telekomunikacija, sektor metalne industrije, industrije hrane i pića, sektor pomorske industrije. Na osnovu rezultata ovih istraţivanja pozicionirane su ciljne grupe potencijanih stranih investitora i ciljni sektori, i pripremljen Program promotivnih aktivnosti, koji sprovodi Agencija za promociju investicija - MIPA. Agencija za promociju investicija MIPA, koja je otpoĉela s radom marta godine nadleţna je za promociju investicija, a takoċe i za razradu posebnih promotivnih programa za pojedine sektore i zemlje (izvore priliva investicija), kao i za sprovoċenje aktivnosti u cilju poboljšanja imidţa Crne Gore kao lokacije pogodne za investicije. U nadleţnosti ove agencije je i :uspostavljanje kontakata i profesionalnom pruţanju usluga stranim investitorima, predstavljanje karakteristiĉnih sektorskih i konkretnih prednosti koje Crna Gora nudi investitorima (u štampanoj i elektronskoj formi), sprovoċenje promotivnih aktivnosti na ciljnim trţištima, formiranje partnerstava javnog i privatnog sektora sa ciljem da se Crna Gora što šire promoviše, razvijanje baze podataka o ciljnim kompanijama, kao i sistema za lociranje i identifikaciju potencijalnih izvora investicija, partnersku saradnju sa opštinama, slobodnim zonama i drugim drţavnim organizacijama Crne Gore na promociji atraktivnih lokacija i nekretnina koje na konkurentan naĉin ispunjavaju zahtjeve investitora, pruţanje povratnih informacija, analiza i preporuka Vladi u cilju unapreċenja investicionog ambijenta, podsticanju inicijativa za razvoj investicionog proizvoda (kao što je stimulacija veće ponude greenfield opcija i tehnoloških parkova, radi postizanja veće konkurentnosti Crne Gore kao destinacije pogodne za investicije, razvoj), sprovoċenje strategije korišćenja internet i informacione tehnologije kao sredstva za marketing i istraţivanje, kao i evidencija ugovora. Agencija za promociju stranih investicija Crne Gore ima direktora i Upravni odbor, a ĉlanovi su predstavnici javnog i privatnog sektora, stranih investitora i lokalne zajednice. MIPA je u saradnji sa MIGA-om pripremila operativni i marketing plan koji se odnosi na period do kraja godine. Aktivnosti MIPA-e bile su podreċene realizaciji ciljeva koji su precizno definisani samim operativnim i marketing planom, i to: Poboljšanje imidţa Crne Gore kao investicione destinacije; Saradnja sa uspješnim kompanijama - potencijalnim investitorima; Saradnja sa kompanijama koje su već u Crnoj Gori radi reinvestiranja; Institucionalni razvoj MIPA. Marketing i operativni plan je uspješno realizovan. MIPA je veoma aktivna i u podršci crnogorskim firmama u organizovanim nastupima van Crne Gore. U saradnji sa Ministarstvom za ekonomski razvoj u i organizovan je nastup na više znaĉajnih meċunarodnih sajmova zajedno sa investitorima iz Crne Gore. Publikacije aţurirana je publikacija 111 najĉešće postavljanih pitanja i objavljena nova Investment Country Overwiev koja slijedi sugestije MIGA-e sadrţane u operativnom i marketing planu, kao i savjete dobijene tokom poslednjih godinu dana o interesovanjima potencijalnih investitora da saznaju što više o Crnoj Gori. Publikacija predstavlja jednu vrstu country report-a. UraĊena je sektorska analiza Mogućnosti investiranja u marine, a na osnovu razvojnih planova resornog ministarstva, Morskog dobra i urbanistiĉkih planova opština. Pripremljena je analiza investicionog ambijenta pojedinih opština u dijelu industrijskih i drugih zona definisanih urbanistiĉkim planovima. Cilj analize jeste da se u saradnji sa opštinama promovišu zone i zajedniĉki nastupi ka potencijalnim investitorima sa prethodno jasno definisanim proizvodom. Trenutno se završavaju dvije publikacije: 11 razloga za investiranje u Crnu Goru koja slijedi logiku 111 najĉešće postavljanih pitanja da na jednostavan naĉin, diskretno sugerišući investitorima da Crna Gora ţeli da ostane broj 1 kada su u pitanju strane direktne investicije, istakne prednosti investiranja u Crnu Goru kao centar regionalnog biznisa i Indikatori promjena koja ima za cilj da kvantitativno istakne burne pozitivne promjene koje su se dogodile u Crnoj Gori tokom poslednjih deset godina. U saradnji sa EPCG i Statkraftom završena je Studija opravdanosti investicija u nove izvore energije. 21

22 Na osnovu ugovora sa PR konsultantskom kućom Hauska & Partners iz Beĉa i posjete njemaĉkih i austrijskih novinara, sljedeći štampani i elektronski mediji objavili su tekstove o Crnoj Gori: Die Presse, Industriemagazin, WirtschaftsBlatt, Wiener Zeitung, dpa Büro in Belgrad, Börsen-Zeitung, Deutschlandfunk, nov-ost Presse- und Sprachdienste, Ost-West-Contact, Ost-West-Contact i Deutsche Welle. Dat je niz intervjua stranim i domaćim medijima: BBC News (Velika Britanija), Finance (Slovenija), Deutsche Welle (Njemaĉka). Web-sajt MIPA je redizajniran i unaprijeċen, te redovno aţuriran ( ). Osim MIPA-e, ĉija je to jedina nadleţnost, i ostale vladine institucije aktivno i stalno sprovode promotivne aktivnosti investicionih mogućnosti u oblastima za koje su nadleţni, pogotovo Ministarstvo ekonomije i Ministarstvo turizma i zaštite ţivotne sredine. 8 Da li drţava podrţava stvaranje slobodnih zona i industrijskih parkova ili sliĉne inicijative? Ako je to sluĉaj, kako se ocjenjuje njihov dosadašnji rad? Jesu li relevantni ugovorni sporazumi u skladu sa propisima EU? Zakonom o slobodnim zonama regulisan je naĉin osnivanja slobodnih zona i slobodnih skladišta, kao i poseban reţim i kriterijumi za obavljanje privrednih djelatnosti u slobodnim zonama je (Sl. list RCG, br. 42/2004, 11/07, 76/08). Slobodna zona se osniva uz prethodnu saglasnost Vlade Crne Gore, na predlog nadleţnog ministarstva (Ministarstvo ekonomije), a na bazi predhodno podnijetog elaborata o ekonomskoj opravdanosti osnivanja zone (Odluka o sadrţini elaborata o ekonomskoj opravdanosti za osnivanje slobodnih zona i slobodnih skladišta, (Sl. list RCG, br. 53/04, 81/08). Regulativa u slobodnim zonama je u potpunosti usklaċena sa Kodeksom ponašanja u oblasti poreske politike u EU (Code of conduct for business taxation Taxation of saving). TakoĊe, regulativa je usklaċena sa Sporazumom STO o subvencijama i kompenzatornim mjerama. Carinski zakon Crne Gore (Sl. list RCG, br. 07/02, 38/02, 72/02, 21/03, 31/03, 29/05, 66/06 i Sl. list CG, br. 21/08) reguliše odreċena pitanja carinskog postupka i nadzora nad ulaskom i izlaskom robe u slobodnu zonu i iz nje. Uredba o sprovoċenju Carinskog zakona propisuje naĉin voċenja evidencije i sprovoċenja mjera carinskog nadzora u zoni (Sl. list RCG, br. 15/03, 81/06, br. 38/08). Detaljnije informacije o funkcionisanju Slobodne zone nalaze se u odgovoru na pitanje br. 7, Poglavlja 29 Carinska unija, kao i navedeni propisi koji se nalaze u prilogu uz isto pitanje. U Crnoj Gori postoji samo jedna slobodna zona, preciznije - jedan organizacioni dio u Luci Bar posluje po reţimu slobodne zone. Slobodna zona Luke Bar zvaniĉno je poĉela sa radom aprila godine. U dosadašnjem periodu u Slobodnoj zoni Luka Bar, zakljuĉeno je 28 ugovora o obavljanju djelatnosti u Slobodnoj zoni Luka Bar, od ĉega 8 ugovora podrazumijeva zakup zemljišta ili objekata u Luci. Djelatnosti koje korisnici obavljaju u reţimu slobodne zone su: izgradnja tankova za gorivo i promet goriva; proizvodnja i plasman mjernih instrumenata; proizvodnja laminirane graċe; skladištenje i promet vozila; proizvodnja betona i betonskih elemenata; skladištenje i promet gasa; skladištenje i promet alkoholnih pića; skladištenje i promet bezalkoholnih pića; skladištenje i promet cigareta; 22

23 skladištenje i promet ţitarica; skladištenje i promet šećera; skladištenje i promet graċevinskog materijala; snabdijevanje slobodnih carinskih prodavnica; skladištenje i promet tehniĉke robe; skladištenje i promet robe široke potrošnje; skladištenje i promet kamena; skladištenje i promet nakita, biţuterije i galanterije. Vlada Crne Gore je pokrenula inicijativu da Ministarstvo ekonomije sagleda mogućnost formiranja poslovnih zona, sa posebnim naglaskom na manje razvijeni sjeverni region Crne Gore. Projekat formiranja poslovnih zona u Crnoj Gori ima za cilj podsticanje razvoja preduzetništva i zapošljavanja u Crnoj Gori. Osnivanjem poslovnih zona potencijalni korisnici će imati povoljnije uslove za rad sa aspekta smanjenih troškova i riješenih infrastrukturnih problema. Kao razlozi osnivanja slobodnih zona navode se: podsticanje ulaganja; novo zapošljavanje; uvoċenje novih tehnologija i opreme; modernizacija i unapreċenje; industrijsko povezivanje. Projektom formiranja poslovnih zona predviċene su olakšice koje će se nuditi za poslovanje u zoni: SreĊeno infrastrukturno zemljište sa svim dozvolama; Manje cijene zakupa poslovnih prostora; Manji troškovi administracije; Povezivanje komplementarnih zanimanja; Druge olakšice u poslovanju. Prednost za poslovanje u poslovnoj zoni imaju preduzeća u ĉijoj je djelatnosti proizvodnja roba, a zatim poslovi dorade i sklapanja novih proizvoda, koji ukljuĉuju i poslove skladištenje roba i repromaterijala. Kada je u pitanju proces izgradnje preduzetniĉkih zona, predviċeno je da se kao korisnici sredstava javljaju jedinice lokalne uprave. Ministarstvo ekonomije Crne Gore imalo bi ulogu sufinansijera pomenutog projekta. Sredstva koja bi Ministarstvo dodijelilo u ove svrhe bi bila nepovratna, i bila bi predviċena planom budţeta. Po tom pitanju Ministarstvo ekonomije je uradilo pilot projekat "Poslovna zona Obod Cetinje" u kojem su detaljno razraċeni uslovi i procedura formiranja poslovne zone. 9 Da li sprovodite ili naruĉujete studije o konkurentnom stanju vaše privrede i/ili glavnim industrijskim sektorima, kao i da li su dostupni rezultati ranijih studija? U okviru Strategije podsticanja stranih direktnih investicija(2006) uraċena je komparativna analiza Crne Gore u odnosu na region za sektore u kojima Crna Gora ima već dugogodišnju tradiciju, a koji su uz to i meċunarodno konkurentni: sektor turizma, sektor energetike, sektor telekomunikacija, sektor metalne industrije, industrije hrane i pića i sektor pomorske industrije. Strategija razvoja proizvodnje hrane i ruralnih podruĉja Crnogorska poljoprivreda i Evropska unija (2006) sadrţi detaljan prikaz konkurentnosti sektora proizvodnje hrane i predlaţe mjere za rast konkurentnosti u ovoj oblasti. Na osnovu toga mogu se pozicionirati ciljne grupe stranih investitora i ciljni sektori, na koje se treba fokusirati u programu promotivnih aktivnosti. 23

24 TakoĊe, uraċen je i projekat Konkurentska pozicija najznaĉajnijh proizvoda crnogorske ekonomije i god. (Agencije Damar iz Podgorice sprovela anketno istraţivanje navike potrošaĉa u kupovini proizvoda široke potrošnje, odnos graċana prema domaćim proizvodima, odnos graċana prema projektu Made in Montenegro ). 10 Molimo vas da nas obavijestite šta se predviċa za budućnost i šta je u toku (planovi, nacrti (blue prints), rokovi). Planirana Strategija razvoja Crne Gore će biti osnova za pripremu strateškog dokumenta koji će definisati smjernice industrijske politike Crne Gore. U 2010.godini pripremiće se i prvi Nacionalni razvojni program za Crnu Goru za period , prema standardnoj metodologiji koja je namijenjena za sve zemlje kandidate za ĉlanstvo u EU. Analiza prioritetnih projekata u ĉetiri kljuĉna sektora (konkuretnost ekonomije, ljudski resursi, fiziĉka infrastruktura i ruralni razvoj) sa potencijalnom strukturom finansiranja projekata (budţet, lokalni budţeti, sredstva kompanija, grantovi, krediti i ostali izvori). Nastaviće se sa daljim usvajanjem sektorskih strategija i pratećih akcionih planova, za pojedine oblasti od posebnog znaĉaja, koje imaju potencijal rasta i imperativ rasta konkuretnosti. Poseban fokus biće dat na integraciji i afirmaciji onih sektora industrije, koji maksimalno integrišu raspoloţive kapacitete industrije, preduzetniĉku inicijativu i potencijale poljoprivrede Crne Gore. Vaţan segment je i dalji razvoj i jaĉanje sektora turizma, koji predstavlja svojevrstan nevidljivi izvoz crnogorske ekonomije, polazeći od koncepta integralnog turistiĉkog proizvoda koji Crna Gora, kao atraktivna turistiĉka destinacija, moţe da ponudi. Prioritetne aktivnosti koje će doprinijeti ostvarenju prognoza iz oblasti turizma su sledeće: okonĉanje procesa privatizacije turistiĉke privrede, unapreċenje i proširenje turistiĉke infrastrukture, promocija integralnog turistiĉkog proizvoda Crne Gore, stvaranje povoljnijeg ambijenta za investiciona ulaganja i poboljšanje konkurentnosti turistiĉkog kadra. Privredna komora Crne Gore, u narednom periodu, posebnu paţnju ţeli da posveti i afirmaciji i komercijalizaciji crnogorskih brendova prepoznatljivih poljoprivrednih proizvoda sa oznakom porijekla. Nakon detaljnog analiziranja bilansa proizvodnje i potrošnje, prvenstveno odreċenih poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda, kao i sagledavanja izazova i ograniĉenja za intenzivniju zastupljenost tih proizvoda i na samom domaćem trţištu, Privredna komora Crne Gore je nakon organizovanja okruglog stola na temu Zastupljenost domaćih proizvoda na trţištu Crne Gore - DOBRO IZ CRNE GORE (mart, 2009), definisala pravac kojim će se u predstojećim aktivnostima raditi na promociji proizvoda i, iznad svega, podizanju svijesti da se kupovinom kvalitetnog domaćeg proizvoda podstiĉe ukupan privredni rast. Dugoroĉno posmatrano, kreiranje i afirmacija znaka za kvalitetan i prepoznatljiv crnogorski proizvod, put je za unaprijeċenje kvaliteta proizvoda i usluga, ĉime se postiţe bolja spremnost za nastup na inostranom trţištu. Prilikom izrade predloga za unapreċenje trţišnog nastupa, vodilo se raĉuna da bude poštovan princip nacionalnog tretmana i slobodnog prometa robe kao kljuĉni stub zajedniĉkog unutrašnjeg trţišta EU, što je obaveza Crne Gore u završnoj fazi pregovora za ĉlanstvo u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji, kao i okvir koji je definisan potpisanim Sporazumom o stabilizaciji i pridruţivanju sa Evropskom unijom. Imajući u vidu da Privredna komora Crne Gore svojim ĉlanicama i sopstvenim primjerom (usvajanje standarda ISO 9001, brojne mogućnosti za edukaciju privrednika na temu EU pravila i regulativa) šalje jasnu poruku da su kvalitet i usvajanje meċunarodnih standarda osnovni zahtijev savremenih ekonomskih tokova, stvoren je potreban kredibilitet Komore za zaštitu i brendiranje samog pojma za kvalitet proizvoda i usluga u Crnoj Gori. Koristeći uporednu praksu da su privredne komore, kao asocijacije privrede, realizatori projekata kojim se identifikuju proizvodi koji se mogu prepoznati kao kvalitetni crnogorski proizvodi i koji kao takvi mogu ravnopravno uĉestvovati u svjetskoj trţišnoj utakmici, podstaknuti unapreċenje svih aspekata kvaliteta proizvoda i usluga, Privredna komora Crne Gore je kod Zavoda za intelektualnu svojinu Crne Gore prijavila kolektivni ţig. Sluţba za kvalitet Privredne komore Crne Gore pruţaće podršku radu Tehniĉke 24

25 komisije koja analizira ispunjenost uslova za korišćenje znaka i Savjeta projekta koji donosi konaĉnu odluku, te voditi aktivnosti na realizaciji postavljenih ciljeva. Registrovanje kolektivnog ţiga DOBRO IZ CRNE GORE, kao i ukupne aktivnosti (analize i kampanju), Privredna komora realizuje radi ostvarivanja sljedećih efekata: promovisanja domaćih resursa i stimulisanja njihovog korišćenja, povećanja izvoza, privalaĉenja novih investicija, kreiranja novih radnih mjesta, promovisanja tradicionalnih vrijednosti (proizvoda i usluga) u turistiĉkim objektima. Osnovni cilj registrovanja kolektivnog ţiga DOBRO IZ CRNE GORE je prepoznatljivost, kvalitet i uspješan plasman crnogorskih proizvoda na domaćem i inostranom trţištu. Svim aktivnostima se ţeli na posredan naĉin uticati na domaće proizvoċaĉe da prihvate kriterijume meċunarodnog trţišta, podignu nivo kvaliteta proizvoda i uĉine poslovanje ekonomiĉnijim kako bi, konkurentnim cijenama i kvalitetom, povećali plasman roba na domaćem i medjunarodnom trţištu. Za ostvarivanje ovog cilja neophodno je uticati na podizanje nivoa znanja u oblasti marketinga i uvodjenje odgovarajućih standarda. Strategija i ciljevi marketing kampanje istiĉu sve prednosti proizvodnje, promovisanja i kupovine kvalitetnih crnogorskih proizvoda: istiĉe se da se kroz zaštitu prava intelektualne svojine, primjenom Zakona o ţigovima, kroz kolektivni ţig stvara robna marka koja teţi zadovoljavanju najviših evropskih standarda u proizvodnji/kvalitetu proizvoda; tako uspostavljeni sistem standarda doprinosi povjerenju potrošaĉa u kvalitet crnogorskih proizvoda; ukazuje se da sistem standarda DOBRO IZ CRNE GORE doprinosi zaštiti i kvalitetnijem poslovanju proizvoċaĉa i boljem plasmanu proizvoda na širem trţištu; sugestivno i na konkretnim primjerima ukazuje se da precizno definisani standardi proizvodnje i kvaliteta, predstavljaju ultimativni preduslov za prepoznatljivost i uspješan plasman crnogorskih proizvoda na inostranom trţištu. Kampanja se vodi na temelju istraţivanja Komore prezentiranog u materijalu Zastupljenost domaćih proizvoda na trţištu Crne Gore - DOBRO IZ CRNE GORE, uporednog iskustva drugih zemalja i do sada voċene kampanje Made in Montenegro. U cilju praćenja efekata, u toku je anketiranje potrošaĉa i proizvoċaĉa (dvije ciljne grupe) koje će posluţiti kao startne pozicije u analizi kampanje. Usvojen je I znak Dobro iz Crne Gore I registrovan kao kolektivni ţig kod Zavoda za intelektualnu svojinu. Nakon formiranja koordinacionog tijela DOBRO IZ CRNE GORE, koje ima za cilj da u najavljenom vremenskom roku uspostavi sistem standarda u proizvodnji/kvalitetu crnogorskih proizvoda, kampanja treba: da ukaţe da je, sem kvaliteta, za profitabilni plasman proizvoda na crnogorskom liberalnom trţištu od presudne vaţnosti i kvalitetan marketinški pristup u promovisanju i oglašavanju crnogorskih proizvoda od strane proizvoċaĉa, da konkretnim marketinškim pristupom i ostvarenim finansijskim rezultatima u plasmanu proizvoda ukaţe na neophodnost trajnog i kvalitetnog sadejstva na relaciji proizvoċaĉ/marketing - proizvod potrošaĉ, da istovremeno, navedenim marketinškim aktivnostima najširem graċanstvu ukaţe na sve prednosti i povoljnosti kupovine kvalitetnih proizvoda. Planirane su I slijedeće aktivnosti: primjena znaka (na platnu, na flaši, kao peĉat, podmetaĉ, naljepnica, poster, kape, majice, bedţevi, baneri, bilbordi, city walls, brošure, fascikle...) promotivni dogaċaji, aktivan odnos u medijima (radio-dţingl, novinski oglas, tv spot...), ispitivanje javnog mnjenja promovisanje prvih nosilaca kolektivnog ţiga promocija kolektivnog ţiga. PRIVATIZACIJA I PRESTRUKTURIRANJE 25

26 11 Molimo da dostavite kopiju vašeg godišnjeg plana privatizacije. Koju ste politiku/plan i dinamiku utvrdili za privatizaciju ili prestrukturiranje? Kako se privatizacija industrijskih preduzeća odvija u skladu sa ovom dinamikom? Ukoliko postoje prepreke koje onemogućavaju puno poštovanje ove dinamike, koje su to prepreke i koja rješenja vlada predlaţe za savladavanje tih poteškoća? Privatizacija se vrši na osnovu godišnjih Planova privatizacije, koje na predlog Savjeta za privatizaciju (organa koji je u skladu sa Zakonom o privatizaciji privrede obrazovan od strane Vlade CG, radi upravljanja, kontrole i obezbjeċenja sprovoċenja privatizacije), donosi Vlada CG i objavljuje se u sredstvima javnog informisanja. Planom privatizacije za godinu utvrċeni su osnovni metodi i naĉini privatizacije, sa utvrċenim spiskovima društava i procentom akcijskog kapitala za privatizaciju. Sve akcije iz portfelja drţave i fondova, su registrovane u Centralnoj depozitarnoj agenciji po nominalnoj vrijednosti, uz utvrċeni broj akcija i procenat uĉešća u kapitalu tog privrednog društva. U ovoj godini, izmeċu ostalog, pokrenute su aktivnosti i planirano je da se objave tenderi za prodaju većinskog paketa akcija društava iz oblasti saobraćaja i pomorstva (ţeljezniĉki, vazdušni, luke, marina) i uspješno se sprovode aktivnosti na privatizaciji energetskog sektora. Privatizacija se odvija prema utvrċenoj dinamici, jer su se prethodno kroz programe restrukturiranja, stvorile osnovne pretpostavke za dinamiĉan proces privatizacije u Crnoj Gori. U prilogu: Plan privatizacije za 2009.godinu. 12 Kako napreduje privatizacija bankarskog sektora i komunalnih sluţbi (utilities)? Privatizacija bankarskog sektora je izvršena prodajom drţavnog vlasniĉkog uĉešća Montenegrobanke AD Podgorica, godine, Podgoriĉke banke AD Podgorica godine, Pljevaljske banke AD Pljevlja i Nikšićke banke AD Nikšić, godine, uz prodaju zaostalih drţavnih vlasniĉkih uĉešća od pribliţno 1% u pet crnogoskih banaka tokom i godine. Indirektno drţavno vlasništvo u ukupnom kapitalu banaka iznosi svega 2,68%. Zakonom o privatizaciji privrede Crne Gore je predviċeno da se privatizacija vrši u skladu sa planovima koje donosi Vlada Crne Gore, na predlog Savjeta za privatizaciju. Odredbe ovog Zakona se odnose i na javna preduzeća I preduzeća koja upravljaju dobrima od opšteg interesa. U skladu sa tim Vlada je donijela Plan privatizacije kojim je, izmeċu ostalog, predviċeno da se preduzeća iz oblasti komunalnih djelatnosti privatizuju po posebnom programu. Program privatizacije preduzeća iz oblasti komunalnih djelatnosti Vlada Crne Gore je usvojila u martu godine. Shodno operativnom dijelu Programa, jedan broj javnih komunalnih preduzeća je izvršio segmentaciju i pretprivatizaciono restrukturiranje, u cilju stvaranja optimalnih uslova neophodnih za kvalitetnu privatizaciju. Naime, u jednom broju opština, osnovana su privredna društva (društva sa ograniĉenom odgovornošću) za obavljanje pojedinih djelatnosti iz oblasti komunalnih usluga, u vlasništvu lokalnih zajednica. Osnivanje privrednih društava predstavlja prelaznu fazu za privatizaciju. Vlada Crne Gore je u julu godine donijela Plan reforme sektora vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama, koji je zasnovan na konceptu jasnog razgraniĉenja funkcija sektorske politike, regulacije sektora i pruţanja usluga. Plan obuhvata niz pitanja vezanih za pruţanje usluga vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama ukljuĉujući organizacione oblike, svojinska pitanja, upravljanje, funkcionisanje, finansijsku odrţivost, a posebno, ostvarivanje i zaštitu javnog interesa kroz stvaranje odgovarajućeg zakonskog okvira (donošenjem novog zakona o komunalnim djelatnostima u 2010.godini), koji će obezbijediti ostvarivanje ciljeva predviċenih Planom. Kljuĉni elementi reforme predloţeni u Planu su transfer vlasništva nad sredstvima, organizacija sektora (decentralizacija i regionalizacija), korporativno upravljanje, regulacija, sprovoċenje komercijalnog ponašanja i finansiranje kapitalnih investicija. 26

27 13 Je li adekvatan ambijent za razvoj sistema vlasništva i korporativnog upravljanja? Postoje li rješenja za korporacijsko upravljanje nakon privatizacije? Razvoj procesa korporativnog upravljanja ne moţe se posmatrati odvojeno od sistema tranzicije, odnosno privatizacije privrede, tj. pretvaranja društvene i drţavne u privatnu svojinu u Crnoj Gori. Jedna od kljuĉnih slabosti sistema samoupravne privrede bila je nerazvijena pravna infrastruktura i neprilagoċena sistemu trţišne privrede, što se posebno odnosilo na sistem korprativnog upravljanja u cjelini, koji je u poĉetnoj fazi predstavljao prepreku procesa privatizacije. Institut (proces) korporativnog upravljanja u Crnoj Gori poĉinje da se razvija paralelno sa otpoĉinjanjem procesa privatizacije. Istorijski posmatrano, tokom samoupravljanja u drţavama bivše Jugoslavije problem upravljanja preduzećima se ispoljio kroz neefikasnost preduzeća u društvenoj i drţavnoj svojini. Usled toga, kao primarni cilj privatizacije ovih preduzeća u procesu tranzicije bio je povećanje njihove efikasnosti. Privatizacijom, tj. nominacijom poznatih vlasnika i pretvaranjem društvene i drţavne svojine u privatnu, stvorene su nuţne pretpostavke za povećanje efikasnosti upravljanja preduzećima, ali sam ĉin privatizacije suštinski nije riješio problem korporativnog upravljanja. Proces privatizacije u Crnoj Gori, kao i u ostalim tranzicionim zemljama, uzrokovao je potrebu reformisanja sistema upravljanja u privatizovanim preduzećima. Potreba za stvaranjem odgovarajuće forme upravljanja akcionarskin društvima, u kojem će, prije svega, biti zaštićena prava svih nosilaca materijalnih interesa prema akcionarskom društvu, i u potpunosti zaţivjeti stejkholderski koncept, predstavlja poĉetak stvaranja odgovarajućeg modela korporativnog upravljanja. Nedostaci postojanja i primjene kvalitetnog i sveobuhvatnog pravnog okvira korporativnog upravljanja u Crnoj Gori u poĉetnoj fazi tranzicije ogledali su se u: Nedovoljno jasnoj ulozi u pogledu sume i kvaliteta vlasniĉkih prava upravnog odbora, posebno izvršnog direktora, i menadţmenta u cjelini, niskom nivou zaštite akcionarskih prava, posebno prava manjinskih akcionara, nedovoljnom afirmisanju znaĉaja uloge skupštine akcionarskog društva, nepotpunoj regulativi u oblasti odbora direktora, posebno u oblasti regulisanja odgovornosti pojedinih ĉlanova odbora direktora, izostanaku primjene mehanizma internog nadzora u akcionarskom društvu, nedovoljnom razumijevanju znaĉaja korporativnog upravljanja i koristi koje efikasan sistem donosi drţavi, nepostojanje jasne strategije na nivou drţave za unapreċenjem korporativnog upravljanja, nepostojanju kodeksa korporativnog upravljanja, što se posebno negativno odrazilo, na razvoj trţišta kapitala, zatim nagraċivanje menadţera (kompenzacione šeme i sl.), nepostojanje adekvatnog organa (tijela, vijeća) koje bi se na nivou drţave bavilo razvojem i unapreċenjem korpracijskog upravljanja, koristeći pri tome najbolja iskustva iz uporedne prakse zemalja trţišne privrede. Korporativno upravljanje predstavlja novi koncept poslovanja i zbog toga zahtijeva postojanje zakonske regulative koja će postaviti odreċene standarde po pitanju transparetnosti, dostupnosti pouzdanih i relevantnih informacija i pokazatelja sa trţišta kapitala, izgraditi povjerenje u trţište kapitala i sprijeĉiti zloupotrebu prava akcionara. Praksa funkcionisanja privrede na novim korporativnim osnovama je otvorila nova pitanja u funkciji efikasnijeg upravljanja, odluĉivanja na skupštinama, odnosa uprave, odbora, akcionara, povjerilaca, zaposlenih i drugih nosioca materijalnih interesa u akcionarskim društvima, što je zahtijevalo reviziju postojeće i kreiranje nove regulative primjerenije dostignutom razvoju i novim potrebama korporativne privrede. U tom nastojanju, sve zemlje u tranziciji, pa i Crna Gora, inoviraju postojeće ili donose nove Zakone iz domena privrednog zakonodavstva. 27

28 Donošenjem Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o privrednim društvima koji je stupio na snagu 2007.godine moţe se smatrati da je formalno zaokruţen institucionalni okvir procesa korporativnog upravljanja u Crnoj Gori. Ovim se pravni okvir korporativnog upravljanja posebno unapreċuje u oblastima akcionarskog prava, uvoċenjem novih pravnih instituta (posebna prava nesaglasnih akcionara), proširenjem ovlašćenja skupštine akcionarskog društva (raspolaganje imovinom velike vrijednosti), smanjenjem procenta vlasništva kao preduslova za vršenje odreċenih akcionarskih prava, uvoċenjem instituta sporazuma akcionara o glasanju, preciznom regulativom akcionarskih tuţbi, u smislu roka u kojem se tuţba moţe podnositi, regulisanje odgovornosti revizora u odreċenim sluĉajevima i upotpunjavanjem normi koje se odnose na rad odbora direktora. Za širenje dobre prakse korporativnog upravljanja posebno je bitno što i privatni sektor (mala i srednja preduzeća) u sve većoj mjeri prepoznaje njegovu vaţnost i potencijalnu korist za poslovanje u podruĉjima kao što su dostupnost i cijena kapitala, podizanje efikasnosti poslovanja, unapreċenje poslovne strategije kvalitetnijim djelovanjem odbora, jaĉanje reputacije i povjerenja interesnih grupa i sl. Takodje, promjenom vlasništva i ulaskom kompanija iz zemalja EU (FDI, Joint Venture), sa razvijenijim mehanizmima korporativnog upravljanja, dolazi do promjene u akcionarskoj kulturi, pa samim tim i unapreċenju korporativnog upravljanja u Crnoj Gori u cjelini, koje time postaje uporedivo sa onim u zemljama trţišne privrede koje u tom pogledu imaju razvijenu i bogatu praksu i iskustvo. Odgovor na postavljeno pitanje je, gledano u cjelini, potvrdan, odnosno, moţe se zakljuĉiti da je uspostavljen sveobuhvatan infrastrukturni ambijent za funkcionisanje kvalitetnog sistema korporativnog upravljanja, pri ĉemu posebno mislimo na razvoj adekvatne zakonske regulative vodeći raĉuna o najboljoj praksi u zemljama trţišne privrede. Ovdje se radi o ĉitavom setu zakona koji regulišu tu oblast, i to.: Zakon o privrednim društvima, godine, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o privrednim društvima iz godine, Zakon o raĉunovodstvu i reviziji 2008.g.; Zakon o insolventnosti privrednih društava, 2002.g.; Zakon o hartijama od vrijednosti, g.; Zakon o obligacionim odnosima; Uputstvo o radu centralnog registra, 2002.g.; Zakon o dobrovoljnim osiguravajućim fondovima; Kodeks o korporacijskom upravljanju (Monenegro berza, 2009.g.) i sl. Navedeni set zakona, u smislu dostignutog kvaliteta korporacijskog upravljanja, posmatra se u odnosu na više nstitucija koje funkcionišu, odnosno u širem smislu tog pojma tiĉu se navedenog procesa, kao što su: Monetengro berza; Centralna banka CG, NEXT berza, Komisije za kotaciju preduzeća na berzi, Komisija za hartije od vrijednosti, Centralna depoziitarna agencija, Privredni sud i sl. Takodje, vrijedi napomenuti da su dopunama i izmjenama Zakona o privrednim društvima godine unesene brojne novine koje se tiĉu zaštite prava manjinskih akcionara, posebno u dijelu prava sazivanja skupštine, pojednostavljenja tog procesa, povećanja nivoa transparentnosti, povećanja nivoa odgovornosti borda direktora, naglašenije uloge organa za reviziju, s tim što kljuĉnu novinu predstavlja prelazak iz dvodomnog (two-tier system njemaĉki) u jednodomni sistem upravljanja(one tier system). Dakle, prihvatanjem tih novina u postojećem Zakonu, u akcionarskim društvima postoji samo jedan odbor direktora (board of directors), koji upravlja akcionarskim društvom, a ĉije ĉlanove imenuje skupština akcionara. Odbor direktora za operativno voċenje poslova društva bira jednog ili više izvršnih diretkora (menadţment, odbor izvršnih direktora, executive board of directors). Kontrolu nad radom menadţmenta vrši spoljni, nezavisni direktor, ali ovaj sistem ne iskljuĉuje i obavljanje unutrašnje kontrole od strane posebnih komisija ili unutrašnjeg revizora. Dalji razvoj pravnog okvira korporativnog upravljanja kretaće se u sljedećim pravcima: efikasnije sprovoċenje zaštite akcionarskih prava, posebno prava manjinskih akcionara kroz stvaranje uslova za adekvatnu sudsku zaštitu i efikasniju primjenu akcionarskih tuţbi; unapreċenje transparentnosti poslovanja akcionarskih društava kroz propisivanje obaveze obavještavanja javnosti i eventualnih sankcija u sluĉaju propuštanja ove obaveze; razvoj novih pravnih instituta koje poznaje uporedno pravo (nezavisni direktori, posebne komisije odbora direktora) 28

29 vezivanje nagraċivanja ĉlanova uprave za poslovne rezultate preduzeća i veća (puna) transparentnost njihovih primanja; jaĉanje zaštite i bolja koordinacija izmeċu nosilaca materijalnih interesa; jaĉanje nadzornih funkcija nadleţnih organa; brţe usvajanje standarda i preporuka u oblasti korporativnog upravljanja na nivou Evropske Unije i na globalnom nivou; jaĉanje uloge skupštine akcionarskog društva i njena postepena transformacija iz pasivnog organa koji potvrċuje odluke odbora direktora u organ koji ga aktivno kontroliše i garantuje zaštitu akcionarskih prava, Usvajanje kodeksa profesionalne etike mnadţera, Usvajanje Kodeksa korporacijskog upravljanja koji bi detaljnije razradio pravila o upravljanju i nadzoru nad upravljanjem u društvima kapitala, Formiranje vijeća za unapreċenje korporacijskog upravljanja koristeći najbolja uporedna iskustva. 14 Koja je glavna pokretaĉka snaga prestrukturiranja industrije? Privatizacija? Direktne strane investicije? Razvoj konkurentnih kompanija? Glavna pokretaĉka snaga prestrukturiranja crnogorske industrije ostvaruje se kroz proces privatizacije, zatim kroz razvoj konkuretnih kompanija (nove kompanije ili disperzija djelatnosti privatizovanih kompanija), dok se prestrukturiranje sektora industrije kroz SDI odvija u manjem obimu. 15 Postoji li adekvatno zakonodavstvo kojim se ureċuje steĉaj i postoje li djelotvorni postupci za sprovoċenje zatvaranja preduzeća koja se ne mogu odrţati? U Crnoj Gori je u primjeni Zakon o insolventnosti privrednih društava (Sl. listu RCG, br. 6/02, 1/06 i 2/2007. i Sl. list CG, br. 62/08). Ovaj Zakon definiše i ureċuje uslove i postupak steĉaja, liĉne uprave u steĉaju i reorganizacije privrednih društava, ustanova i preduzetnika, kao i prava i obaveze uĉesnika i trećih lica u ovim postupcima. TakoĊe, definisana je i procedura zatvaranja odnosno likvidacije privrednih društava koja se ne mogu odrţati. Preduzetništvo i mala i srednja preduzeća (MSP) SEKTORSKE POLITIKE 16 Molimo vas da dostavite zvaniĉnu definiciju ili definicije koje se trenutno primjenjuje(u) u vašoj zemlji za pojam malih i srednjih preduzeća (MSP) Definicija pojma za mala i srednja preduzeća u Crnoj Gori utvrċena je Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o raĉunovodstvu i reviziji (Sl. list CG, br. 80/08), u odnosu na kriterijume propisane navedenim Zakonom. 29

30 U ĉlanu 3a ovog Zakona, pravna lica (MSP) su razvrstana na sljedeći naĉin: 1) Pravna lica, u smislu ovog zakona, razvrstavaju se na mala, srednja i velika, u zavisnosti od prosjeĉnog broja zaposlenih, ukupnog prihoda na godišnjem nivou i ukupne aktive. 2) U srednja pravna lica razvrstavaju se pravna lica, koja na dan sastavljanja finansijskih iskaza ispunjavaju dva od tri sljedeća kriterijuma: da je prosjeĉan broj zaposlenih u godini za koju se podnosi godišnji izveštaj od 50 do 250; da je ukupan prihod na godišnjem nivou od do EUR-a; da je ukupna aktiva od do EUR-a. 3) Pravna lica ĉija su dva od tri kriterijuma niţa od najniţih kriterijuma iz stava 2 ovog ĉlana, razvrstavaju se u mala pravna lica, a pravna lica ĉija su dva od tri kriterijuma viša od najviših kriterijuma iz stava 2 ovog ĉlana, razvrstavaju se u velika pravna lica. 4) Razvrstavanje u skladu sa kriterijumima iz st. 2 i 3 ovog ĉlana, vrši pravno lice samostalno na dan sastavljanja finansijskih iskaza i dobijene podatke koristi za narednu poslovnu godinu. 5) Novoosnovana pravna lica razvrstavaju se, u skladu sa st. 2 i 3 ovog ĉlana, na osnovu podataka iz finansijskih iskaza tekuće poslovne godine i broja mjeseci poslovanja, a utvrċeni podaci koriste se za tekuću i narednu poslovnu godinu. 6) Prosjeĉan broj zaposlenih izraĉunava se tako što se ukupan broj zaposlenih krajem svakog mjeseca, ukljuĉujući i zaposlene u inostranstvu, podijeli sa brojem mjeseci. 17 Koji je udio mikro (do 10 zaposlenih), malih (do 50 zaposlenih) i srednjih preduzeća (do 250 zaposlenih) u domaćoj ekonomiji u smislu BDP, zaposlenosti i izvoza? Mala i srednja preduzeća u Crnoj Gori definisana su Zakonom o izmjenama i dopunama zakona o raĉunovodstvu i reviziji (Sl. list CG, br. 80/08). Broj MSP Godina Preduzetnici Mikro preduzeća Mala preduzeća Srednja preduzeća UKUPNO MSP UKUPNO Preduzeća Zakon o privrednim društvima Crne Gore (Sl. list RCG, br. 06/02) u ĉlanu 1, stav 2 precizira da Privrednu djelatnost obavljaju privredna društva i preduzetnici, a u ĉlanu 5 definiše da je Preduzetnik fiziĉko lice koje se bavi privrednom djelatnošću radi sticanja profita, a tu djelatnost ne obavlja za raĉun drugoga. U skladu sa navedenim dat je pregled broja zaposlenih u mikro, mala i srednja preduzeća, kao i preduzetnika. Zaposleni u MSP i njihovo uĉešće u ukupnoj zaposlenosti u Crnoj Gori God. Preduzetnici Mikro preduzeća Mala preduzeća Srednja preduzeća UKUPNO MSP UKUPNO CG % % % % % % % % % % % % % % % % % % % %

31 IZVOR monstat: Vezano za podatke o uĉešću malih i srednjih preduzeća u BDP: uĉešće malih i srednjih preduzeća u GDP u periodu god, prema podacima Monstata se povećavalo sa 34,6% u na 46, 25% u i 58,79% u godini. Procjena Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća je da je danas uĉešće MSP u BDP oko 60%. 31

32 Broj zaposlenih u Crnoj Gori po sektorima u % 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Statistiĉka klasifikacija ekonomskih djelatnosti u Evropskoj Zajednici Nace Rev A Poljoprivreda, lov i šumarstvo B Ribarstvo C VaĊenje ruda i kamena D Proizvodnja E Proizvodnja elektriĉne energije, gasa i vode F GraĊevinarstvo G Trgovina na veliko i malo; opravka motornih vozila, motorcikala i roba za liĉnu upotrebu i domaćinstvo H Hoteli i restorani I Transport, skladištenje i komunikacije J Finansijsko posredovanje K Trgovina nekretninama, izdavanje i poslovne djelatnosti L Drţavna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje M Obrazovanje N Zdravstvo i socijalni rad O Ostale društvene, socijalne i liĉne djelatnosti Ukupno Ukupno zaposlenost Što se tiĉe uĉešća malih i srednjih preduzeća u BDP, u nastavku dajemo pregled BDP po djelatnostima kao i pregled broja aktivnih mikro, malih i srednjih preduzeća i preduzetnika u Crnoj Gori (Izvor: Poreska uprava). Procjena je da je uĉešće MSP u BDP oko 60%. I. Broj MSP Godina Preduzetnici Mikro preduzeća Mala preduzeća Srednja preduzeća UKUPNO

33 Bruto dodata vrijednost po djelatnostima i sa vaţećim cijenama za period , u hiljadama EUR Nace Rev % 2006 % 2007 % A Poljoprivreda, lov i šumarstvo B Ribarstvo C VaĊenje ruda i kamena D Proizvodnja E Proizvodnja elektriĉne energije, gasa i vode F GraĊevinarstvo G Trgovina na veliko i malo; opravka motornih vozila, motorcikala i roba za liĉnu upotrebu i domaćinstvo H Hoteli i restorani I Transport, skladištenje i komunikacije J Finansijsko posredovanje K Trgovina nekretninama, izdavanje i poslovne djelatnosti L Drţavna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje M Obrazovanje N Zdravstvo i socijalni rad O Ostale društvene, socijalne i liĉne djelatnosti P Zaposlenost u privatnim domaćinstvima FISIM (Indirektno mjerene usluge finansijskog posredovanja) Bruto dodata vrijednost (osnovne cijene) Porezi na proizvode minus subvencije na proizvode BRUTO DOMAĆI PROIZVOD (trţišne cijene) Da li postoji okvirni dokument o politici kojim se definiše/koji sadrţi pristup i politiku vlade prema preduzetništvu/msp? Precizirajte koji je status tog dokumenta i dostavite kljuĉne elemente vladine politike prema malim i srednjim preduzećima. Ako to nije sluĉaj, koji dokumenti se mogu smatrati referentnima za razumijevanje vladine politike u sektoru preduzetništva/msp? Dokument kojim su definisane ukupne ekonomske reforme je Agenda ekonomskih reformi u Crnoj Gori Agendom su definisane i ekonomske reforme u sektoru malih i srednjih preduzeća i preduzetništva. Akcenat se stavlja na dalji razvoj stabilnog i stimulativnog ambijenta za razvoj preduzetništva, odnosno na: uklanjanje regulatornih i administrativnih barijera za razvoj preduzetništva i biznisa, pruţanje poslovnog obrazovanja, 33

34 obezbjeċenje lokalne i fer konkurencije, poboljšanje pristupa poslovnim informacijama, poboljšanje pruţanja poslovnih usluga, olakšavanje pristupa raspoloţivim finansijskim sredstvima, povećanje konkuretnosti malih i srednjih preduzeća, osiguranje koordinacije aktivnosti svih institucija kada je u pitanju razvoj preduzetništva. Nakon Agende ekonomskih reformi godine, Vlada Crne Gore je uradila Nacionalni program integracije Crne Gore u EU za period U okviru trećeg poglavlja koje se odnosi na Sposobnost preuizimanja obaveza iz ĉlanstva u EU u dijelu Preduzetniĉke i industrijske politike, definiše se politika malih i srednjih preduzeća sa aspekta statusa u oblastima zakonodavnog i institucionalnog okvira, kartkoroĉnih i srednjeroĉnih prioriteta definisanih u skladu sa Evropskom poveljom za mala preduzeća, Akcionim planom za implementaciju preporuka iz Evropskog parnerstva(2007), Nacionalnim programom za integraciju Crne Gore u EU, Strategijom razvoja malih i srednjih preduzeća , kao i Programom eliminisanja barijera za razvoj preduzetništva u Crnoj Gori. 19 Da li je vlada izradila konkretnu strategiju ili akcioni plan za razvoj malih i srednjih preduzeća? Molimo vas da opišete status tog dokumenta, period i osnovne aktivnosti. Molimo da pruţite pregled osnovnih dokumenata politike MSP (analiza politike, strategije, akcioni planovi, propisi) Vlada Crne Gore je usvojila Politiku Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća god., ĉiji su osnovni ciljevi: 1) Povećanje broja malih i srednjih preduzeća registrovanih u privatnom sektoru, koja zvaniĉno posluju; 2) Postizanje veće raznolikosti i integrisanosti ekonomske aktivnosti, povećavajući uĉešće malih i srednjih preduzeća koja se baziraju na proizvodnji i ne-trgovaĉkim uslugama; 3) Znaĉajno povećati uĉešće malih i srednjih preduzeća u odnosu na mikro-preduzeća u ukupnoj strukturi preduzeća; 4) Povećati konkurentne aktivnosti malih i srednjih preduzeća u ekonomskim sektorima u kojima Republika Crna Gora zavisi od uvoznih dobara i usluga i povećati uĉešće malih i srednjih preduzeća u prihodima od izvoza; 5) Povećati uĉešće domaćih malih i srednjih preduzeća u inostranim strateškim savezima i aranţmanima zajedniĉkih ulaganja (joint ventures) ; 6) Povećati uĉešće malih i srednjih preduzeća u Bruto društvenom proizvodu; 7) Povećati udio malih i srednjih preduzeća u ukupnoj zaposlenosti. Prioriteti u razvoju malih i srednjih preduzeća odnose se na: Promovisanje preduzetništva Pruţanje poslovnog obrazovanja ObezbjeĊenje lojalne/fer konkurencije Smanjenje regulative i administrativnih barijera za razvoj poslovanja Uprošćavanje sistema poslovnog oporezivanja Ohrabriti formiranje privatnih Poslovnih udruţenja Poboljšati pristup poslovnim informacijama Poboljšati pruţanje poslovnih usluga Olakšati pristup raspoloţivim finansijskim sredstvima. Nakon Politike Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća god, Vlada Crne Gore je usvojila i Strategiju razvoja malih i srednjih preduzeća u skladu sa Agendom ekonomskih reformi Vlade Republike Crne Gore, Evropskom poveljom za razvoj malih preduzeća, 34

35 Preporukama iz evropskog partnerstva, a u cilju dalje podrške razvoju privatnog biznisa i sektora malih i srednjih preduzeća. Osnovni ciljevi Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća su: Povećanje broja novih MSP i preduzetnika za 30% do kraja god. u odnosu na god. Povećanje zaposlenosti u MSP za 20% do kraja god. u odnosu na god. Povećanje uĉešća MSP u izvozu na 30% do kraja god. Povećanje uĉešća MSP u BDP na 60% do kraja god. Operativni zadaci su: 1) Stvaranje stimulativnog ambijenta za razvoj MSP eliminisanje biznis barijera, 2) Regulisanje sistema statistiĉkog praćenja sektora MSP, 3) Jaĉanje institucionalne podrške razvoju MSP, 4) Jaĉanje finansijske podrške razvoju MSP, 5) Stimulisanje konkurentnosti i izvoza MSP internacionalizacija, 6) Podrška MSP kroz stvaranje Javno-privatnog partnerstva, 7) Stimulisanje inovacijske i tehnološke konkurentnosti (R&D projekti), 8) Jaĉanje edukacije i savjetodavnih usluga za MSP, 9) Stimulisati razvoj i korišćenja infomaciono- komunikacionih tehnologija, 10) Promocija preduzetništva, 11) UnapreĊenje dijaloga sa privatnim sektorom. UraĊen je i Akcioni plan za ostvarivanje zadataka predviċenih Strategijom, u kojem su definisane aktivnosti, nosioci, rokovi realizacije pojedinaĉnih aktivnosti. Aktivnosti se odnose na realizaciju projekata u oblastima: institucionalne podrške (unaprjeċenje rada regionalnih/lokalnih biznis centara, formiranje klastera, formiranje biznis inkubatora), eliminisanju biznis barijera, edukacije (kroz projekte Uĉeniĉko preduzetništvo, razvoj privatnog sektora, Izbor najboljeg preduzeća, aktivnosti na realizaciji Strategije cjeloţivotnog preduzetniĉkog uĉenja, edukacija poĉetnika u biznisu i preduzetnika u rastu i razvoju). U okviru razvojnih projekata realizuju se projekti finansijska podrška u okviru projekata Podsticanja preduzetništva i Grant šeme za refundaciju troškova, Energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije. Sprovode se aktivnosti na podsticanju konkurentnosti i izvoza i na internacionalizaciji MSP. Jedna od aktivnosti su i istraţivanja u oblasti malih i srednjih preduzeća, kao i promocija. Vlada Crne Gore je usvojila Strategiju za cjeloživotno preduzetničko učenje , koja treba da obezbijedi razvoj ljudskog kapitala, što je od posebnog znaĉaja za kreiranje konkurentne i dinamiĉne ekonomije, sposobne za odrţivi ekonomski rast, sa odgovarajućim brojem i kvalitetom radnih mjesta i jaĉom socijalnom kohezijom u Crnoj Gori. Opšti cilj Strategije za cjeloţivotno preduzetniĉko uĉenje je razvoj preduzetniĉkog duha kroz ubrzano ostvarivanje napretka u promovisanju preduzetniĉkog naĉina razmišljanja u društvu na sistematski naĉin i uz efektivne akcije. Prioritetna podruĉja Strategije su: 1) Razvoj svijesti o znaĉaju preduzetniĉkog uĉenja za ukupan socio-ekonomski razvoj zemlje 2) UnapreĊivanje preduzetniĉkog uĉenja u sistemu formalnog obrazovanja 3) UnapreĊivanje preduzetniĉkog uĉenja u sistemu neformalnog obrazovanja 4) Praćenje sprovoċenja i evaluacija preduzetniĉkog uĉenja. Vlada Crne Gore je usvojila i Program eliminisanja barijera za razvoj preduzetništva u Crnoj Gori, u kojem je data analiza barijera za razvoj biznisa u Crnoj Gori sa sugestijama za njihovo eliminisanje. Cilj ovog Programa je da pomogne organima drţavne administracije, u izboru prioritetnih preporuka i prevazilaţenja ovog problema. Program sadrţi analizu poslovnog okruţenja, svojinskih prava, poreske politike, spoljne trgovine, kreditne politike, trţišta rada, nelojalne konkurencije i sive ekonomije i okvirno analizira situaciju i trenutne faktore koji mogu usporiti proces razvoja preduzetniĉkog sektora u zemlji. 35

36 Odluĉujući se za sistemski pristup rješavanju ovog problema, donijeta je odluka da se na godišnjem nivou usvajaju i implementiraju Operativni planovi eliminisanja biznis barijera. Operativni plan za godinu obuhvata sljedeće oblasti: registracija privrednih društava, izdavanje odobrenja za obavljanje djelatnosti, insolventnost privrednih društava, upis prava na nepokretnostima, planiranje, urbanizam i izgradnju objekata, poreze, uvoz/izvoz i trţište rada. Formiran je i Savjet za eliminisanje biznis barijera i Operativni tim za eliminisanje biznis barijera. Tokom godine odrţane su dvije sjednice Savjeta i 5 sjednica Operativnog tima za eliminisanje biznis barijera, dok je u godini unaprijedjen model koordinacije aktivnosti, pa je do novembra 2009.godine odrţano 5 sjednica Savjeta i veći broj sjednica Operativnog tima, koji se sastaje po odredjenim sektorima/temama. U narednom periodu, sjednice Savjeta biće redovno organizovane jednom mjeseĉno. UraĊena su istraţivanja o: Public awareness projekata Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća Projekat Konkurentska pozicija najznaĉajnijh proizvoda crnogorske ekonomije i godine U toku je istraţivanje iz oblasti biznis barijera Challenges facing SME sector in Montenegro sprovedeno od strane GTZ. Zadaci Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća ukljuĉeni su i u Ekonomsku politiku Crne Gore za i godinu pod poglavljem Razvoj preduzetništva i malih i srednjih preduzeća. Analizom Ekonomske politike Crne Gore, svake godine (kvartalno i polugodišnje) utvrċuju se realizovane aktivnosti i projekti na planu razvoja malih i srednjih preduzeća i planira se nastavak zapoĉetih i realizacija novih aktivnosti u skladu sa Strategijom razvoja malih i srednjih preduzeća Okvirni propisi koji definišu pristup i politiku Vlade Crne Gore prema malim i srednjim preduzećima su Zakon o privrednim društvima (Sl. list RCG, br. 06/02), Zakon o izmjenama i dopunama zakona o raĉunovodstvu i reviziji (Sl. list CG, br. 80/08), Uredba o bliţim kriterijumima, namjeni i uslovima dodjele drţavne podrške i pomoći (Sl. list CG, br. 13/08). 20 Ko je ukljuĉen u izradu i sprovoċenje politike malih i srednjih preduzeća (ministarstva, agencije, privatni sektor, zainteresovane strane) i na koji naĉin (ukljuĉujući i koji su mehanizmi konsultacija)? Vlada Crne Gore odgovorna je za kreiranje i voċenje politike malih i srednjih preduzeća, koja se sprovodi kroz relizaciju aktivnosti iz nadleţnosti Ministarstva ekonomije i Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća. Uĉešće u izradi i kasnijem sprovoċenju razliĉitih vidova podrške malim i srednjim preduzećima (institucionalne, finansijske, poslovnog obrazovanja, biznis usluga i poslovne saradnje, promocije preduzetništva malih i srednjih preduzeća) ukljuĉene su druge institucije iz drţavnog i privatnog sektora: Fond za razvoj, Zavod za zapošljavanje, Privredna komora Crne Gore, Unija poslodavaca Crne Gore, Montenegro biznis alijansa, Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj, itd. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je osnovana od strane Vlade Crne Gore godine i realizuje zadatke koji se odnose na više aspekata podrške razvoju preduzetništva i MSP: Definisanje strategije razvoja malih i srednjih preduzeća; Pripremanje i realizacija programa i projekata za razvoj malih i srednjih preduzeća; Koordinacija programa, mjera i aktivnosti koja se odnose na razvoj malih i srednjih preduzeća; 36

37 Praćenje realizacije programa finansijske podrške za razvoj malih i srednjih preduzeća, ukljuĉujući inostranu finansijsku podršku, koja je opredijeljena za razvoj malih i srednjih preduzeća; Pripremanje i realizacija programa i projekata za podsticanje konkurentnosti i izvoza malih i srednjih preduzeća; Davanje struĉne pomoći i uĉestvovanje u pripremanju propisa koja se odnose na razvoj malih i srednjih preduzeća, posebno radi ostvarivanja ciljeva i standarda koje je propisala Evropska Unija za razvoj malih i srednjih preduzeća; Istraţivanje uticaja zakonskih i drugih akata na razvoj malih i srednjih preduzeća; Pripremanje programa za edukaciju preduzetnika; Izrada projekta i staranje o organizovanju regionalnih i lokalnih centara za podršku razvoja malih i srednjih preduzeća; Predlaganje i obezbeċenje realizacije specijalnih programa za podsticaj razvoja malih i srednjih preduzeća (podsticaj razvoja poslovnih anċela, venĉer kapitala, tehno-ekonomskih parkova, inkubatora, itd. ). Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća, kroz svoje aktivnosti obezbjeċuje podršku postojećim malim i srednjim preduzećima. Fond za razvoj Crne Gore je takoċe jedan od nosioca Vladine politike malih i srednjih preduzeća. Misija Fonda sadrţana je u podsticanju privrednog razvoja Crne Gore, kroz razvoj privatnog biznisa i podsticanje preduzetništva i obezbjeċuje podršku preduzećima koja su izvozno orijentisana. Privredna Komora Crne Gore je samostalna, poslovna, struĉna i interesna organizacija preduzeća, banaka i drugih finansijskih organizacija, organizacija za osiguranje lica i imovine i preduzetnika koji obavljaju djelatnost na teritoriji Crne Gore. Privredna Komora Crne Gore je ĉlanica ABC (Asocijacije balkanskih komora) i Asocijacije privrednih komora Jadransko - jonske regije. U okviru Privredne komore postoje 11 udruţenja meċu kojima je i Udruţenje malih preduzeća i preduzetnika. Zavod za zapošljavanje je nadleţan za podršku poĉetnicima u biznisu i obezbjeċuje struĉno osposobljavanje nezaposlenih lica. Mehanizmi konsultacija izmeċu institucija koje su nosioci politike malih i srednjih preduzeća se sprovode kroz aktivnosti Savjeta za eliminisanje biznis barijera, putem Memoranduma o saradnji i partnerstava: - Formiran je Savjet za eliminisanje biznis barijera kojim predsjedava potpredsjednik Vlade Crne Gore. U radu Savjeta uĉestvuju vodeća lica organa uprave i biznis asocijacija (potpredsjednik Vlade Crne Gore za ekonomsku politiku, ministar ekonomije, ministar finansija, ministar unutrašnjih poslova i javne uprave, direktor Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća, sekretar Sekretarijata za zakonodavstvo, predsjednik Privrednog suda, predsjednik Privredne Komore, predsjednik Unije poslodavaca, predsjednik Montenegro Biznis Alijanse). Savjet za eliminisanje biznis barijera upravlja, kontroliše i obezbjeċuje sprovoċenje Programa i operativnih planova za eliminisanje biznis barijera i drugih poslova koji su od znaĉaja za razvoj malih i srednjih preduzeća. - Potpisani su protokoli o saradnji izmeċu Vlade, Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća i Unije poslodavaca Crne Gore i Privredne komore Crne Gore. Najvaţniji aspekti saradnje se odnose na: stvaranje kvalitetnog poslovnog ambijenta za razvoj trţišne privrede i preduzetništva, povećanja konkurentnosti preduzeća i podsticanje izvoza, promocija malih i srednjih preduzeća, razmjena informacija, analiza i istraţivanja, edukacija privrednika i struĉno usavršavanje sopstvenog kadra, zajedniĉko organizovanje i uĉešće na sajmovima, obezbeċivanje uslova za razvoj poslodavaca i preduzetništva, podsticanje razvoja finansijskih institucija, kao što su garantni fondovi, mikrofinansijske institucije, razvoj regionalnih/lokalnih biznis centara, biznis inkubatora, tehnoloških parkova, klastera kao instrumenata podrške razvoju malih i srednjih preduzeća, itd. 37

38 - Vlada Crne Gore formirala je Nacionalno partnerstvo za preduzetniĉko uĉenje. Nacionalno partnerstvo je ekspertsko tijelo sa zadatkom da prati i analizira stanje u oblasti preduzetniĉkog uĉenja, te na osnovu toga predlaţe konkretne mjere i pravce za dalji razvoj. - U okviru Nacionalnog partnerstva za preduzetniĉko uĉenje formiran je Savjet kojeg ĉine predstavnici: Ministarstva rada, Ministarstva prosvjete i nauke, Direkcije za razvoj MSP, Univerziteta CG, Uprave za kadrove, Centra za struĉno obrazovanje, Zavoda za školstvo, Zavoda za zapošljavanje, Unije poslodavaca, Privredne komore, Centra za razvoj NVO. - Predstavnici nacionalnog partnerstva su ukljuĉeni u procese strateškog planiranja za razliĉite oblasti (izrada nacionalnog plana za ekonomski razvoj) u dijelu koji se odnosi na cjeloţivotno preduzetniĉko uĉenje. 21 Koji su glavni instrumenti/sredstva, programi, finansiranje za politiku malih i srednjih preduzeća? Molimo da procijenite iznos finansijskih sredstava koji je dostupan malim i srednjim preduzećima preko vlade i drugih donatora (EU, meċunarodni/bilateralni donatori). Glavni instrument finansiranja malih i srednjih preduzeća predstavlja: 1) Finansijska podrška malim i srednjim preduzećima putem kredita i to: a) krediti poslovnih banaka Poslovne banke su u periodu 2006-jun ukupno odobrile 4,878, kredita. Tabela: Krediti privrednim društvima u privatnom vlasništvu (u 000 eura, stanje na kraju perioda) GODINA: KREDITNA SREDSTVA , ,336, ,593, jun ,505, ukupno 4,878, b) krediti malim i srednjim preduzećima uz podršku Vlade Izvor: CBCG, Monetarna statistika, aţurirano Od strane Vlade (Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fonda za razvoj Crne Gore i Zavoda za zapošljavanje) u periodu godine ukupno je odobreno ,85. Tabela: Ukupni pregled odobrenih kredita Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fonda za razvoji Zavoda za zapošljavanje u periodu GODINA: BROJ ODOBRENIH KREDITA UKUPAN IZNOS ODOBRENIH SREDSTAVA BROJ OTVORENIH RADNIH MJESTA ,370 27,758, , ,428, , ,076 21,293, ,169 Ukupno: 4,086 61,480, ,040 Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća kreditnu podršku realizuje kroz programe: Podsticanje preduzetništva, Podsticanje konkurentnosti i izvoza, Energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije, Podsticanje poĉetnika u biznisu-start up. Osnovni cilj podrške ovog naĉina 38

39 kreditiranja malih i srednjih preduzeća je obezbjeċenje povoljnih kreditnih uslova za mala i srednja preduzeća u odnosu na komercijalne uslove, ali konaĉnu odluku o tome ko će dobiti kredit, kao i kompletna tehnologiju administracije kredita, sprovode banke. Tabela: Pregled odobrenih kredita Direkcije za razvoj malih i srednjh preduzeća u periodu GODINA: BROJ ODOBRENIH KREDITA UKUPAN IZNOS ODOBRENIH SREDSTAVA BROJ OTVORENIH RADNIH MJESTA ,415, ,620, ,338, Ukupno: ,373, Fond za razvoj na osnovu godišnjeg Konkursa, definiše i prezentuje široj javnosti Program opštih uslova finansijske podrške malim i srednjim preduzećima, na osnovu ĉega MSP mogu da konkurišu za dobijanje finansijskih sredstava. Fond za razvoj nudi kredite pod povoljnijim uslovima, sa niţom kamatom, duţim rokom otplate i duţim grace periodom od onog koje nude poslovne banke. Tabela: Pregled odobrenih kredita Fonda za razvoj u periodu GODINA: BROJ ODOBRENIH KREDITA UKUPAN IZNOS ODOBRENIH SREDSTAVA BROJ OTVORENIH RADNIH MJESTA ,141, ,369, ,335, Ukupno: ,846,012, Zavod za zapošljavanje sprovodi Program za kontinuirano stimulisanje zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori. Kreditna podrška Zavoda za zapošljavanje se sprovodi na osnovu komisionog ugovora sa konzorcijumom poslovnih banaka. Tabela: Pregled odobrenih kredita Zavoda za zapošljavanje u periodu GODINA: BROJ ODOBRENIH KREDITA UKUPAN IZNOS ODOBRENIH SREDSTAVA BROJ OTVORENIH RADNIH MJESTA ,043 10,201, , ,438, , ,335 UKUPNO 3,507 18,260, ,493 c) krediti od strane mikrokreditnih institucija Od strane mikrokreditnih institucija u Crnoj Gori u periodu 2006-jun ukupno je odobreno ,00. 39

40 Tabela: Mikrokreditne finansijske institucije (u 000 eura, stanje na kraju perioda) GODINA: IZNOS ODOBRENIH KREDITA , , , Jun , Ukupno: 233, ) Finansijska podrška malim i srednjim preduzećima kroz grantove. Izvor: CBCG, Monetarna statistika, aţurirano Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća realizuje projekat Grant šema za refundaciju troškova. Ovaj model finansiranja predviċa podršku preduzećima u trţišnom nastupu, pokriće troškova za marketing aktivnosti i poboljšanju mogućnosti preduzeća za uspješnije voċenje poslovanja (uvoċenjem informacionih tehnologija, itd. ). U periodu god. odobreno je 66 zahtjeva u vrijednosti od Da li je sprovedena ocjena politike MSP, i ukoliko jeste, dostavite osnovne nalaze. Da li se planiraju ocjene? U Strategiji razvoja malih i srednjih preduzeća date su ocjene o sprovoċenju politike razvoja MSP, u dijelu Analize postojećeg stanja za period , i to u sljedećim oblastima: Analiza stanja MSP prije svega sa aspekta broja preduzeća: Broj registrovanih preduzeća prema Centralnom registru privrednog suda se kretao od u do u i na dan godine, što ĉini rast od 27,18% u periodu god. Prema Monstatu u periodu god. broj preduzeća se povećavao sa na (ne raĉunajući preduzetnike koji se ne evidentiraju) što ĉini porast od 33,67%. Analiza stanja MSP sa aspekta broja broja zaposlenih Broj zaposlenih u MSP se u periodu povećao, sa u god. na (Fond za zdravstvo) na što ĉini rast od 73,28%. Uĉešće zaposlenih u MSP u odnosu na ukupan broj zaposlenih ima tendenciju rasta, tako da se procentualno uĉešće se povećalo sa 27,11% u godini na 35,64% u godini. Uĉešće malih i srednjih preduzeća u GDP Uĉešće malih i srednjih preduzeća u GDP u periodu god, prema podacima Monstata se povećavalo sa 34,6% u na 46, 25% u i 58,79% u godini. Uĉešće malih i srednjih preduzeća u izvozu U periodu od godine, izvoz roba malih i srednjih preduzeća uĉestvovao je 7,31% u godini da bi se povećao na 24,72% u god. U godini izvoz MSP je zabiljeţio blagi pad na 22,23%. (Izvor podataka: CBCG Godišnji izvještaji Glavnog ekonomiste ). Sistemski ambijent 2 Izvor: Statistički godišnjak Republike Crne Gore radni dokument 40

41 Poslovni ambijent u Crnoj Gori je znaĉajno pobošljan tokom poslednjih nekoliko godina. Usvojeno je preko 90 zakona koji se direktno i indirektno odnose na ovu oblast, i koji su u najvećoj mjeri usaglašeni sa standardima EU. Crna Gora je u prethodnom periodu sprovela znaĉajne institucionalne reforme u kljuĉnim sektorima kao što su: fiskalni sistem, finansijski sektori, na trţištu kapitala i rada, u privatizaciji preduzeća itd. Analiza biznis barijera Iako je poslovni ambijent u Crnoj Gori znaĉajno pobošljan tokom posljednjih nekoliko godina, analiza barijera za razvoj MSP u Crnoj Gori pokazuje da su preduzetnici i dalje suoĉeni sa oteţanim poslovnim okruţenjem. Stoga je neophodno nastaviti sa sprovoċenjem aktivnosti na eliminisanju biznis barijera (u oblasti licenciranja odnosno dobijanja dozvola, inspekcija, graċevinskog zemljišta i svojinskih prava, fiskalnih opterećenja, sive ekonomije, trţišta rada, pristupa finansijama, itd). Analiza institucionalne podrške Institucionalna podrška razvoju malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori ostvaruje se kroz aktivnosti od strane institucija drţavnog i privatnog sektora (Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fonda za razvoj, Privredne Komora Crne Gore, Zavoda za zapošljavanje, Unije Poslodavaca Crne Gore, Centra za preduzetništvo i ekonomski razvoj, Montenegro biznis alijanse). Analiza finansijske podrške Od strane Vlade Crne Gore (Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fonda za razvoj, Zavoda za zapošljavanje u periodu ) odobrena je kreditna podrška ukupne vrijednosti preko 78 miliona, ĉime je otvoreno preko radnih mjesta. U istom periodu od strane komercijalnih banaka privrednim društvima u privatnom vlasništvu i preduzetnicima odobreno je , dok su mikrokreditne institucije odobrile ukupno kredita. Poslovno obrazovanje U periodu od strane javnog sektora organizovano je 972 razliĉitih programa i ciklusa edukacije, koje je pohaċalo više od polaznika. Pruţanje biznis/konsalting usluga, promocija i jaĉanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća UraĊene su znaĉajne aktivnosti ĉiji je cilj promocija preduzetništva, domaćih proizvoda i proizvoċaĉa, a organizovan je veliki broj konferencija, okruglih stolova, prezentacija i sajmova. Na planu jaĉanja konkurentnosti malih i srednjih preduzeća pokrenut je projekat Povećanja konkurentske sposobnosti domaćih preduzeća koji je dao znaĉajan doprinos u poboljšavanju konkurentnosti domaćih proizvoċaĉa prije svega u sektorima poljoprivrede (mesna industrija i stvaranje robnih proizvoċaĉa), turizmu i drvopreradi, posebno kod uvoċenja standarda, promocije i finansijske podrške preduzećima. Izvoz i internacionalizacija U okviru Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća formiran je i poseban Odsjek za podsticanje konkurentnosti i izvoza koji realizuje aktivnosti u cilju promocije i podsticanja izvoza crnogorskih preduzeća, u skladu sa strateškim opredjeljenjima definisanih Strategijom podsticanja izvoza Crne Gore. Aktivnosti za poboljšanje izvoza crnogorskih malih i srednjih preduzeća kroz obezbjeċenje pristupa izvorima evropskih informacija, organizacijama podrške biznisu i Vladinim institucijama i internacionalizaciji i promociji crnogorskih MSP i privrede u inostranstvu i organizacija poslovnih misija i bilateralnih poslovnih susreta realizovane su od strane Euroinfo korespodentnog centra. Putem Evropske povelje za mala i srednja preduzeća, zemlje ĉlanice EU su se obavezale da kreiraju povoljni poslovni ambijent za MSP. Zemlje zapadnog Balkana usvojile su Evropsku Povelju za mala preduzeća godine. Crna Gora je usvojila Evropsku Povelju za mala preduzeća godine. 41

42 Evropska Komisija i Investment Compact za jugoistoĉnu Evropu Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), uz konsultacije sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD) i Evropskom fondacijom za obuku (ETF) pripremaju Izvještaj o napretku zemalja zapadnog Balkana u sprovoċenju Povelje za mala preduzeća. Tabela: Uporedni rezultati ocjene Crne Gore prema Evropskoj povelji za mala preduzeća. Poglavlje * Preduzetniĉko obrazovanje i obuka Jeftiniji i brţi start-up Bolje zakonodavstvo i regulativa * Dostupnost vještina Poboljšanje on-line pristupa Iskorišćavanje jedinstvenog trţišta * Oporezivanje i finansije Jaĉanje tehnološkog kapaciteta malih preduzeća Uspješni modeli e-biznisa i vrhunska poslovna podrška Razvoj jaĉeg i efikasnijeg predstavljanja malih preduzeća * - uporeċivanje rezultata iz i godine nije moguće, jer je došlo do znaĉajne izmjene indikatora u izvještaju za godinu TakoĊe, u Izvještaju o napretku Crne Gore u dijelu Sektorskih politika (Industrija i mala i srednja preduzeća) navedeno je da se napredak u oblasti razvoja malih i srednjih preduzeća (MSP) nastavlja. O postignutim rezultatima govore sljedeći podaci: Prema podacima CRPS broj preduzeća je porastao sa na kraju na na kraju ili za 20,9%. Prema podacima Poreske uprave broj MSP je porastao sa na kraju na na kraju ili za 33,28% (Cilj je povećanje broja novih MSP i preduzetnika za 30% do kraja god. u odnosu na godinu). Prema podacima Poreske uprave broj zaposlenih u MSP je porastao sa na kraju 2006 na na kraju 2008 ili za 22,9% (Cilj je povećanje zaposlenosti u MSP za 20% do kraja god. u odnosu na 2006 godini). 23 Molimo vas da pruţite informacije o tome šta se predviċa za budućnost u pogledu politike MSP i šta je u toku (planovi, nacrti (blue prints), rokovi). Na osnovu analize postojećeg stanja i na osnovu analize ostvarivanja ciljeva definisanih Strategijom razvoja malih i srednjih preduzeća kao i na osnovu Evropske povelje za mala i srednja preduzeća, pripremiće se Strategija razvoja malih i srednjih preduzeća TakoĊe će se uraditi i plan aktivnosti na realizaciji definisanih zadataka ove Strategije. Uradiće se i Program eliminisanja biznis barijera na osnovu analize aktivnosti koje su se sprovodile do godine. Nastaviće se realizacija aktivnosti definisanih Strategijom za cjeloţivotno preduzetniĉko uĉenje godine. Nastaviće se i sprovoċenje Evropske povelje za mala preduzeća. 42

43 24 Da li postoji poseban pravni okvir za zadruge, zajedniĉke fondove i fondacije? Molimo objasnite. Pravni okvir, na osnovu kojeg posluju zadruge u Crnoj Gori, je Zakon o zadrugama (Sl. list SRJ, br. 41/96). U toku su aktivnosti na izradi novog Zakona o zadrugama u sektoru poljoprivrede, ĉije usvajanje se oĉekuje poĉetkom godine. TakoĊe, u toku su i aktivnosti na izradi Predloga zakona o privatno-javnom partnerstvu i stambenim zadrugama. Za sada ne postoji izgraċen pravni okvir za zajedniĉke fondove i fondacije. Poslovni ambijent Stvaranje ambijenta u kome će preduzetnici i porodiĉne firme moći da napreduju i u kome je preduzetništvo isplativo: 25 Da li se preduzetništvo na bilo koji naĉin izuĉava kao vještina u formalnom obrazovanju (osnovnom, srednjem i visokom) ili u sistemu struĉnog obrazovanja? Ukoliko je prikladno, molimo da naznaĉite da li su ovo obavezni ili izborni predmeti u nastavnom planu i programu? Vlada Crne Gore je usvojila koncept cjeloţivotnog uĉenja, koji je promovisan u Strategiji obrazovanja odraslih za period god. i u Strategiji za cjeloţivotno preduzetniĉko uĉenje godine sa ciljem razvoja preduzetniĉkog duha kroz ubrzano ostvarivanje napretka u promovisanju preduzetniĉkog naĉina razmišljanja u društvu na sistematski naĉin i uz efektivne akcije. U cilju pruţanja kvalitetne podrške u procesu razvoja i sprovoċenja preduzetniĉkog uĉenja od strane donosioca odluka, u septembru godine Vlada Crne Gore je formirala Nacionalno partnerstvo za preduzetniĉko uĉenje. Nacionalno partnerstvo je ekspertsko tijelo sa zadatkom da prati i analizira stanje u oblasti preduzetniĉkog uĉenja, te na osnovu toga predlaţe konkretne mjere i pravce za dalji razvoj. Predstavnici nacionalnog partnerstva su ukljuĉeni u procese strateškog planiranja za razliĉite oblasti u dijelu koji se odnosi na cjeloţivotno preduzetniĉko uĉenje. Nacionalno partnerstvo je sastavljeno od predstavnika relevantnih partnera ukljuĉenih u preduzetniĉko uĉenje. U cilju promovisanja Preduzetništva u obrazovanju, uveden je predmet Preduzetništvo u osnovnim školama i srednjim struĉnim školama, dok se u visokom obrazovanju izuĉava samo na odreċenim fakultetima (Ekonomski fakultet, Fakultet za turizam, hotelijerstvo i trgovinu) kao obavezan predmet. U osnovnom obrazovanju predmet Preduzetništvo izuĉava se u osmom razredu školovanja kao izborni predmet, koji je usvojen je od strane Savjeta za opšte obrazovanje u junu mjesecu godine. Cilj uĉenja predmeta Preduzetništvo u osnovnom obrazovanju je da se uĉenici upoznaju sa suštinom preduzetništva, preduzetniĉkim procesom, poslovnom idejom i njenom praktiĉnom realizacijom. UvoĊenje predmeta Preduzetništvo u osnovnim školama je rezultat ĉetvorogodišnjeg 43

44 projekta "Preduzetniĉki klubovi u osnovnim školama" koji se realizovao u saradnji sa Direkcijom za mala i srednja preduzeća u periodu od godine. Montenegro biznis alijansa (NVO asocijacija privrednika) i Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj su uz podršku Ambasade SAD-a i 2007.godine realizovali projekat Moj biznis. Publikacija Moj biznis namijenjena je bila uĉenicima trećeg i ĉetvrtog razreda osnovne škole. Publikacija je distribuirana u 43% osnovnih škola u Crnoj Gori i imala je tiraţ od primjeraka. Projekat je imao za cilj da se djeca ovog uzrasta, ali i njihovi roditelji upoznaju sa osnovnim ekonomskim pojmovima, da se podstaknu da razmišljaju o biznis idejama, kako da zarade novac i osnuju porodiĉne firme. U opštem srednjem obrazovanju - gimnazijama, predmet Preduzetništvo nije zastupljen, dok je u srednjem struĉnom obrazovanju zastupljen u nastavnim planovima trogodišnjih i ĉetvorogodišnjih obrazovnih programa kao obavezan ili kao izborni predmet, dok u dvogodišnjim obrazovnim programima nije zastupljen. Cilj ovog predmeta je da uĉenici steknu znanja o biznis ideji i biznis planu, osnivanju i radu preduzeća, da se osposobe za timski rad i za primjenu moderne vrste komunikacija. U trogodišnjem struĉnom obrazovanju u Crnoj Gori uĉenici se školuju za 28 zanimanja, pri ĉemu je nastavni predmet Preduzetništvo zastupljen u 15 programa kao obavezan struĉno-teorijski predmet što predstavlja 53,5% od ukupnog broja programa, dok u preostalih 13 obrazovnih programa nije zastupljen u nastavnim planovima (oko 46,3% ukupnog broja programa). Nastavni predmet zastupljen je sa fondom od 72 ĉasa, dok u nekim nastavnim planovima sa fondom od 36 ĉasova u toku školske godine. U ĉetvorogodišnjem struĉnom obrazovanju uĉenici se školuju za 53 zanimanja, nastavni predmet Preduzetništvo zastupljen je kao obavezan struĉno-teorijski predmet u 18 programa odnosno 33,9% od ukupnog broja programa, kao izborni predmet u 13 programa što predstavlja 24,5% od ukupnog broja programa, dok u 22 obrazovna programa nije zastupljen, što predstavlja 41,5% od ukupnog broja obrazovnih programa. Nastavni predmet Preduzetništvo realizuje se sa fondom ĉasova od 72 ĉasa u toku školske godine. U okviru srednjeg obrazovanja realizuju se i posebni projekti koji doprinose razvoju preduzetniĉkih znanja i vještina. ECO NET projektom obuhvaćene su srednje ekonomske škole, odnosno srednje škole koje realizuju obrazovne programe iz podruĉja rada ekonomija, pravo i administracija. U obrazovnim programima Ekonomski tehniĉar i Tehniĉar marketinga i trgovine, uveden je predmet "Preduzeće za vjeţbu" na trećoj godini školovanja sa godišnjim fondom od 144 ĉasa. Projekat sprovodi KulturKontakt Austrija u saradnji sa Ministarstvom prosvjete i nauke poĉev od 2004 godine. Nastavni predmet Preduzeće za vjeţbu se do školske 2008/2009 godine realizovao kao vannastavna aktivnost a od školske 2009/2010 godine realizuje se kao obavezan predmet. U okviru projekta osposobljeno je 40 nastavnika za implementaciju ovog nastavnog predmeta, 16 nastavnika trenutno prolazi obuku, dok je 10 nastavnika osposobljeno za multiplikatore. Projekat "Uĉeniĉko preduzeće", u šest srednjih škola, realizuje Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa norveškom neprofitnom organizacijom Business Inovation Programs (BIP) sa ciljem da uĉenici steknu znanja iz oblasti biznisa, unaprijede vještine neophodne za voċenje biznisa (samopouzdanje, inicijativnost, inovativnost, timski rad, kreativnost), da se unaprijedi obrazovni proces i omogući poboljšanje zapošljavanja uĉenika srednjih škola. Program je zamišljen kao van-nastavna aktivnost. U okviru projekta 12 nastavnika je osposobljeno za realizaciju ovog projekta. UvoĊenje praktiĉnog, edukativnog programa iz oblasti ekonomije u petnaest srednjih škola u Crnoj Gori, sa ciljem da se kod uĉenika razviju poslovno analitiĉke vještine i sposobnosti donošenja poslovnih odluka sprovodi nevladina organizacija Junior Achivement Crna Gora poĉev od godine. U okviru ovog projekta realizuju se tri programa: Biznis etika, Kompani program i Simulacija menadţmenta (eng. Management Simulation Exercise - MESE). Na nivou višeg i visokog obrazovanja se izuĉava u sklopu više predmeta na matiĉnim institucijama ekonomske profilacije na akademskim i primijenjenim studijama. 44

45 Na Ekonomskom fakultetu je godine uveden PMB reţim studija (PMB - Preduzetništvo, Menadţment, Biznis) sa razliĉitim usmjerenjima na završnoj godini studija, meċu kojima znaĉajno mjesto zauzima smjer Preduzetništvo i preduzetniĉke finansije. Pored toga, na Studijama menadţmenta u Podgorici je od godine Preduzetništvo obavezan predmet za sve studente bez obzira na usmjerenje. Na Fakultetu za turizam, hotelijerstvo i trgovinu, na smjeru za turistiĉki i hotelski menadţment, predmet Preduzetništvo u turizmu i hotelijerstvu postoji od 2004/05 godine u sklopu druge godine redovnih studija. U Crnoj Gori su godine osnovane Postdiplomske studije Preduzetniĉka ekonomija sa preduzetništvom kao jednim od baziĉnih predmeta i idejom preduzetništva kao jednom od osnovnih ideja ĉitavih studija. 26 Što se tiĉe obrazovanja u oblasti preduzetništva na nivou univerziteta u vašoj zemlji: Da li postoje konkretna akademska zvanja u oblasti preduzetništva, tj. da li se diploma u oblasti preduzetništva moţe steći kao osnovni cilj studijskog programa o kome je rijeĉ? U sistemu visokog obrazovanja ne postoje konkretna akademska zvanja u oblasti preduzetništva, već se studentima prenose ova znanja na studijama ekonomije, mendţmenta i biznisa, menadţmenta u pomorstvu, graċevinarstvu, ţivotnoj sredini. Diploma preduzetništva se kao takva ne stiĉe kao osnovni cilj studijskog programa ni u jednom od tri ciklusa visokog obrazovanja (osnovne, postdiplomske i doktorske studije) akademskih studijskih programa i dva ciklusa obrazovanja (osnovne i postdiplomske studije) primijenjenih studijskih programa. 27 Van formalnog obrazovanja i obuke, da li postoje neke druge inicijative za podsticanje preduzetništva (pomoću medija, manifestacija, lokalnih partnera, znaĉajnih inicijativa samih kompanija itd.) ukljuĉujuĉi i ţensko preduzetništvo, pomoć imigrantima koji ţele da postanu preduzetnici i podrška prenosu poslovanja? U tri najznaĉajnija dokumenta za oblast obrazovanja odraslih u Crnoj Gori, 1) Strategiji obrazovanja odraslih Crne Gore godine, 2) Planu obrazovanja odraslih godine, 3) Strategiji za cjeloţivotno preduzetniĉko uĉenje godine koja je pripremljena u skladu sa novom Nacionalnom strategijom za zapošljavanje i razvoj ljudskih resursa za period i dokumentom za raspravu ''Razvoj ljudskih resursa Crna Gora godine'', obrazovanje i usavršavanje preduzetnika zauzima znaĉajno mjesto i jedan je od prioritetnih ciljeva. Centar za struĉno obrazovanje je pripremio Program obrazovanja za sticanje preduzetniĉkih znanja i vještina koji je usvojio Savjet za obrazovanje odraslih. Osnovni cilj Programa je da polaznici steknu osnovna preduzetniĉka znanja i vještine, tj. osnovne preduzetniĉke kompetencije. Program se sastoji iz 4 modula: Modul I Start up Biznis ideja i biznis plan Modul II Osnivanje privrednog društva Modul III Upravljanje privrednim društvom Modul IV Poslovanje privrednog društva. U okviru projekta ECO NET koji realizuje Kultur Kontakt Austrija organizovana je obuka trenera za obrazovanje odraslih iz oblasti preduzetništva iz 4 crnogorske opštine (po regionalnom principu) : Berane, Bijelo Polje, Nikšić i Podgorica. Kao jedan od segmenata obuke organizovana je i pilot faza izvoċenja seminara sa realnom ciljnom grupom preduzetnika, nezaposlenih lica i dr. Seminari su planirani u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje i lokalnim biroima rada, sa ciljem prilagoċavanja tema seminara realnim potrebama trţišta rada. 45

46 Realizovana su 3 modula u trajanju od po tri dana: - Modul 1 Busines Start up u okviru kojeg se prenosi osnovno znanje koje je neophodno za uspješan start samostalnosti. - Modul 2 Menadţment u malim preduzećima. Cilj modula je prenošenje znanja o najrazliĉitijim tehnikama manadţmenta i marketinga za mala preduzeća - Modul 3 Kancelarijsli rad u malim preduzećima, u kojem se obraċuju sluĉajni ciljevi u cilju uĉenja meċuzavisnosti u toku rutinskog rada tj. sklapanja poslova (od upita, preko narudţbe, do raĉuna i plaćanja). Posebno se stavlja naglasak na neregularnosti i razliĉite mogućnosti sklapanja ugovora. I pored velikog broja aktivnosti koje doprinose podizanju svijesti o znaĉaju i ulozi preduzetništva, razvijanju preduzetniĉke kulture i pruţanju podrške za zapoĉinjanje posla, u neformalnom obrazovanju, ne postoji kontinuitet i ograniĉeno je uglavnom na lica sa evidencije Zavoda za zapošljavanje. Osim zavoda, koji po obimu sredstava namijenjenim u ove svrhe daleko prednjaĉi u Crnoj Gori, doprinos razvoju preduzetniĉkog uĉenja u neformalnom obrazovanju daju i sljedeći partneri koji organizuju niz seminara i radionica iz podruĉja finansija, menadţmenta, marketinga, poslovnih komunikacija, prodaje, upravljanja projektima, upravljanja ljudskim resursima i dr. a sve radi povećanja produktivnosti, amortizacije promjena, povećanja prilagodljivosti ljudi na promjene i postizanja ukljuĉenosti što većeg broja ljudi u ekonomski i društveni ţivot: Privredna komora Crne Gore, Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fond za razvoj, Kanclerija za rodnu ravnopravnost na planu unapreċenja ţenskog preduzetništva, Nevladine organizacije (Unija poslodavaca, Montenegro biznis alijansa, Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj, Biznis strat up centar Bar, Centar za razvoj nevladinih organizacija), Poslodavci. Organizovan uticaj Zavoda za zapošljavanje Crne Gore na funkcionisanje trţišta rada ostvaruje se u i pruţanju edukativnih usluga za nezaposlena lica u cilju razvijanja njihovih preduzetniĉkih vještina. Zavod je formirao tri Centra za obuku odraslih: Centar za obuku u Beranama je formiran s ciljem da se ublaţi veliki deficit na trţištu rada, prvenstveno sjeverne regije (a kasnije i šire na teritoriji Crne Gore i regiona), u oblasti drvoprerade kao i drugih djelatnosti u kojima poslodavci budu iskazivali potrebe. Centar za obuku u Herceg Novom formiran je s ciljem da zadovoljava potrebe poslodavaca na Crnogorskom primorju za obuĉenom radnom snagom, prvenstveno u toku turistiĉke sezone, ĉime se doprinosi smanjenju nezaposlenosti i povećanju kvaliteta ponude radne snage iz ove razvojno prioritetne grane. Centar za obuku u Podgorici je formiran s ciljem da zadovolji potrebe poslodavaca za obuĉenom radnom snagom iz oblasti graċevinarstva i zanatstva, kao i informatiĉkog opismenjavanja. Oprema Centra za obuku smještena je u prostorijama Srednje struĉne škole Marko Radević u Podgorici (za graċevinarstvo i zanatstvo) i Biroa rada Podgorica (za informatiku). Obuka nezaposlenih lica se odvija po verifikovanim programima obuke, uz praćenje i kontrolu ĉitavog toka obuke, kao i završnog ispita, dok se obuka trenera realizuje uz pomoć VET projekta i GRONE škole iz Libeka-Njemaĉka. Uz pomoć VET projekta uraċena je i Strategija rada i razvoja Centara za obuku u Crnoj Gori, kao i tri istraţivanja: Analiza potreba za obukom i struĉnim usavršavanjem radne snage na Crnogorskom primorju u sektoru turizam i ugostiteljstvo, Analiza potreba za obukom i struĉnim usavršavanjem radne snage u sjevernoj regiji u sektoru drvoprerade i Analiza potreba za obukom i struĉnim usavršavanjem radne snage u centralnoj regiji iz oblasti graċevinarstva. U okviru projekta Vlade Crne Gore Stimulisanje zapošljavanja u Crnoj Gori s akcentom na sjeverni region i ugroţene kategorije stanovništva Posao za vas, pored finansiranja projekata za mala i srednja preduzeća, omogućene su razliĉite vrste obuka kako za nezaposlena lica, tako i za mlade menadţere. 46

47 Cilj ovog Programa je ostvarivanje brţeg razvoja manje razvijenih opština zasnovanog na stimulisanju preduzetništva, kako bi se one profilisale kao povoljne sredine za biznis i ostvarili multiplikativni efekti u pogledu povećanja broja malih i srednjih preduzeća, smanjenju nezaposlenosti, povećanju ţivotnog standarda graċana, a svim tim uticalo na uravnoteţeniji regionalni razvoj Crne Gore. Program pruţanja usluga poslovnog konsaltinga - BAS program (Business Advisory Services), pomaţe razvoj malih i srednjih preduzeća, a uporedo sa podrškom preduzećima, BAS program pomaţe podizanje nivoa kompetentnosti domaćih konsultanata i unapreċuje kvalitet usluga koje oni pruţaju preduzećima. Za projekte, tj. preduzeća u seoskim, manje razvijenim regionima i preduzećima kojima upravljaju ţene, procenat pomoći od strane BAS Programa iznosi od 75% - 90% vrijednosti projekta. Za druga privatna preduzeća BAS program obezbjeċuje do 6,400 eura ili najviše 70% troškova pojedinaĉnog projekta, dok ostatak snosi preduzeće. Do sada je realizovano preko 200 raznih projekata uz angaţman oko 70 lokalnih konsultantskih firmi i pojedinaca. Unija poslodavaca Crne Gore (UPCG) je pokrenula inicijativu za formiranje lokalnih socijalnih savjeta u svim opštinama u Crnoj Gori u skladu sa Zakonom o Socijalnom savjetu. Rezultat je usklaċivanje akata o osnivanju sa novim Zakonom o Socijalnom savjetu, osmišljavanje sastava predstavnika poslodavaca u ovim tijelima, s ciljem predstavljanja i jaĉanja razvoja preduzetništva i privreċivanja, te kreiranja politike zajedniĉkog djelovanja i razvoja tripartizma u opštinama. Organizovan je projekat Prvi sajam zapošljavanja Preko veze 2008 sa ciljem da kompanije na jednostavan, brz i efikasan naĉin doċu do potrebnih kadrova, ĉime ovakav dogaċaj direktno pomaţe u rješavanju problema nezaposlenosti, utiĉe na razvoj i izgradnju konkurentnosti crnogorske privrede. UPCG je zakljuĉila Sporazum o saradnji sa Udruţenjem zaposlenih ţena Ţena danas (2008. god. ). Cilj sporazuma je da se zajedniĉkim djelovanjem kroz socijalni dijalog, uz meċusobno uvaţavanje i poštovanje statutarnih i programskih opredjeljenja, UPCG i Udruţenje Ţena danas angaţuju na ostvarivanju boljeg i kvalitetnijeg radno-pravnog i socijalnog poloţaja zaposlenih ţena. Upravo se privodi kraju institucinalizovanje, odnosno formiranje Asocijacije poslovnih ţena CG (uz finansijsku pomoć GTZ-a, a struĉnu pomoć UPCG) ĉija Osnivaĉka skupština i izbor predsjednice Asocijacije su okonĉani godine. U okviru Privredne komore Crne Gore je organizovan i Odbor za ţensko preduzetništvo sa ciljem promocije i podsticanja ukljuĉivanja ţena u preduzetniĉko poslovanje. Ovaj odbor saraċuje sa meċunarodnim partnerima u cilju promocije i razmjene znanja i iskustava ţenskog preduzetništva. U cilju afirmacije i promocije preduzetništva Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća već ĉetiri godine organizuje izbor Najboljeg preduzeća godine. Cilj ovog Projekta je da uz medijsku promociju podstiĉe razvoj preduzetništva i promociju preduzetniĉkih uspjeha kroz stvaranje pozitivne preduzetniĉke klime, koja nagraċuje uspjeh putem javnih priznanja. Projekat "Made in Montenegro", koji se realizuje od godine, fokusira se na institucionalnu kampanju koja, generalno, promoviše potencijale Crne Gore, domaće proizvode i proizvoċaĉe. U toku realizacije kampanje koja promoviše potencijale Crne Gore, domaće proizvode i proizvoċaĉe, unapreċenje marketing funkcije, fokus je bio na promociju kroz sajamske nastupe. U cilju promocije i razvoja preduzetništva već 11 godina organizuje se Sajam malih i srednjih preduzeća. Kroz manifestaciju Festival obrazovanja odraslih (koji se organizuje od godine) ĉiji je glavni organizator Centar za struĉno obrazovanje u saradnji sa socijalnim partnerom, a koja se organizuje svake godine, promoviše se uloga i znaĉaj obrazovanja i usavršavanja iz oblasti preduzetništva kroz razliĉite aktivnosti. Biznis start up centar Bar u saradnji sa lokalnim partnerima obavlja razne aktivnosti podsticanja preduzetništva: 1) organizovanje obuke za sticanje i unapreċivanje poslovnih vještina (neformalno obrazovanje) 47

48 2) organizuje takmiĉenja za najbolje biznis planove u kojima se pobjednicima omogućava: besplatna registracija, mentor i 50 sati konsultantskih usluga, mikro-krediti po povoljnim stopama i poslovne prostorije u Biznis Inkubatoru 3) kroz Entraprise Europe Network promoviše se prenos poslovanja i pruţa se pomoć lokalnim firmama koje traţe partnere iz EU bilo da se radi o prenosu novih tehnologija ili o poslovnoj saradnji. Partneri su: Opština Bar, Fakultet za turizam, Srednja ekonomska škola, Kulturni centar, Udruţenje privrednika, Montenegro Biznis Alijansa, Zavod za zapošljavanje. Vaţeći propisi Crne Gore izjednaĉavaju, u pogledu bavljenja privrednim aktivnostima, domaća i strana pravna lica, odnosno preduzetnike. Nova regulativa je, u pogledu zapošljavanja i rada stranaca, obezbjedila evropske standarde kada je u pitanju mogućnost stranca da se zaposli, odnosno radi u Crnoj Gori, ako ima: - radnu dozvolu, - odobrenje za stalno nastanjenje, odnosno privremeni boravak, - zakljuĉen ugovor o radu, odnosno graċanskopravni ugovor - da je obveznik za prijavljivanje prijavio rad stranca saglasno zakonu. UPCG je po (za rad stranaca) aktuelnim privrednim djelatnostima (graċevinarstvo, turizam, poljoprivreda i trgovina) organizovala niz instruktivnih seminara, u zajednici sa Ministarstvom rada i socijalnog staranja, Ministarstvom unutršnjih poslova i javne uprave i Zavodom za zapošljavanje, u povodu mogućih dilema i nedoumica iz osnova primjene Zakona o zapošljavanju i radu stranaca i Zakona o strancima. Sve ove aktivnosti su medijski dobro propraćene, kao što je i ove godine npr. bila aktivnost organizovana od strane partnera iz Nacionalnog partnerstva za preduzetniĉko uĉenje Direkcije za mala i srednja preduzeća i Privredne komore Crne Gore - konferencija Podrška razvoju malih i srednih preduzeća u Okviru inicijative Evropske komisije Prva evropska nedelje malih i srednjih preduzeća 2009 (1st European SME Week 2009), kako bi se promovisalo preduzetništvo u svim zemljama Evrope. Mediji redovno prate aktivnosti iz ove sfere, a Privredna komora Crne Gore i Zavod za zapošljavanje imaju i posebne TV i Radio emisije u kojima se promovišu ove aktivnosti. 28 Molimo vas da opišete vašu strategiju biznis inkubatora i koliki je napredak do sada postignut. U skladu sa utvrċenim ciljevima iz Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća, jedan od instrumenata na planu jaĉanja institucionalne podrške malim i srednjim preduzećima predstavlja i formiranje biznis inkubatora, naroĉito imajući u vidu njihov znaĉaj u podsticanju preduzetniĉkog duha i implementacije naprednih biznis ideja. U tom smislu, planirano je da se u Crnoj Gori formiraju najmanje 3 biznis inkubatora, i to po jedan u juţnoj, srednjoj i sjevernoj regiji. Za sada su oformljeni inkubatori u juţnoj i središnjoj regiji i u toku su aktivnosti na formiranju inkubatora u sjevernoj regiji. Vlada Crne Gore posredstvom Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća i Glavni grad Podgorica formirali su prvi biznis inkubator iz oblasti informacione tehnologije (IT) u Crnoj Gori pod nazivom d.o.o Inventivnost. Realizacija projekta se sprovodi i uz podršku Evropske komisije, i holandske Vlade preko organizacije SPARK kroz program za podršku Balkanske regije (središnja regija). IT inkubator pretenduje da bude pionir razvoja malih preduzeća koja će doprinijeti podizanju preduzetniĉke svijesti i stvaranju atmosfere za pokretanje i drugih projekata sliĉne vrste u našoj drţavi. Crna Gora je izradila Strategiju razvoja informacionog društva kojom se definiše razvoj ICT servisa u raznim oblastima u skladu sa vizijom razvoja Evrope. 48

49 IT inkubator u Podgorici trenutno ima 5 timova stanara, sa 12 zaposlenih. Njima je obezbijeċeno pod povoljnim uslovima korišćenje poslovnog prostora (do 5 godina), opreme, dodatna obuka i treninzi kao i konsultantska podrška koja obuhvata struĉne savjete, istraţivaĉke podatke i svu neophodnu logistiku. Stanarima su obezbijeċene dvije vrste obuka: osnovno biznis obrazovanje (otpoĉinjanje sopstvenog biznisa, pisanje biznis plana, registracija preduzeća, pravna regulativa i sl. ), struĉno obrazovanje (razvijanje softvera za izradu web prezentacija, izdavanje informatiĉkog ĉasopisa, pruţanje outsourcing usluga, kriptovanje/zaštita podataka). Podrška se pruţa mladim ljudima iz oblasti informacionih tehnologija koji će raditi na razvoju poslovnih rješenja iz oblasti softverskog inţenjerstva i e-biznisa. Osim toga, IT inkubator doprinosi povezivanju Univerziteta i trţišta, kao i Umreţavanju sa inkubatorima u regionu i inostranstvu. Biznis inkubator Bar su osnovali NVO Spark iz Holandije preko Biznis Start up centra i Opština Bar, sa još devet partnera (juţna regija). Ovaj Inkubator opšteg karaktera ima 5 stanara i zapošljava 21 lice. Pored uobiĉajenih prostornih i konsultantskih usluga koje inkubator pruţa, istiĉu se usluge besplatne registracije preduzeća i pristup bankarskim kreditima. Inkubator Bar i Biznis Start up centar kontinuirano sprovode takmiĉenje za najbolji biznis plan, pri ĉemu 30 biznis planova dobija besplatnu registraciju i 100 sati konsultacija, 10 najboljih dobija mikro kredite do pod povoljnim uslovima, dok su za njih 5 ponuċene prostorije i usluge inkubatora. Zbog povećanja broja stanara predviċeno je proširenje kapaciteta pri ĉemu će nove prostorije imati mogućnost kapaciteta za preko 30 preduzeća. Do sada je BSC Bar postigao sljedeće rezultate: U godini programom je podrţano 17 preduzetnika, novo-osnovano 12 firmi koje zapošljavaju 60 osoba, 6 firmi u inkubatoru. U godini programom je podrţano 28 firmi, novo-osnovano 13 firmi, 5 firmi u inkubatoru. U godini 15 firmi uĉestvuje u takmiĉenju za najbolji biznis plan. U toku su aktivnosti na formiranju biznis inkubatora i u Beranama (sjeverna regija), u saradnji sa Opštinom Berane, organizacijom Caritas Luksemburg i Direkcijom za razvoj malih i srednjih preduzeća. Biznis plan je uraċen, kao i nacrt graċevinskih radova za novi objekat, u kojem bi bio smješten inkubator. Ovaj projekat je podrţan i u okviru IPA Projekat Improving Business Environment for Small and Rural Enterprises. Da bi se obezbijedilo da preduzetnici koji poštuju propise a koji su se suoĉili sa steĉajem, dobiju drugu šansu: 29 Da li postoje mjere koje diskriminišu preduzetnike koji su se u nekom ranijem poduhvatu suoĉili sa steĉajem? U kojim oblastima (pristup javnim nabavkama, pristup javnim fondovima, pristup programima javne pomoći) Steĉaj preduzetnika ureċen je takoċe, Zakonom o insolventnosti privrednih društava kojim se u ĉlanu 3 stav 1 taĉka 3 propisuje da se ovaj zakon odnosi i na fiziĉka lica koja se bave privrednom djelatnošću (preduzetnici). Ovaj zakon ne propisuje mjere kojima se diskriminišu preduzetnici nad kojima već voċen steĉajni postupak. 49

50 30 Da li se na preduzetnike u steĉaju primjenjuju zabrane ili ograniĉenja, nakon što se steĉajni postupak završio? Koje su to i koliko dugo traju? Zakonom o insolventnosti privrednih društava za preduzetnike u steĉaju propisuju se mjere i zabrane za vrijeme trajanja steĉaja, kao i za ostale subjekte steĉajnog postupka (pravna lica i privredna društva koja nemaju svojstvo pravnog lica ortakluk i komandidtna društva), dok se nakon zakljuĉenja steĉajnog postupka ne propisuju nikakve zabrane i ograniĉenja. 31 Da li postoje politike koje promovišu novi poĉetak za preduzetnike koji poštuju propise a koji otišli pod steĉaj? Ne postoje politike koje promovišu novi poĉetak za preduzetnike koji poštuju propise, a koji su otišli pod steĉaj. 32 Da li postoji planirano vrijeme kada treba da se okonĉaju svi pravni postupci da bi se likvidirala firma u sluĉaju steĉaja preduzetnika koji ne krše propise? Koje je prosjeĉno vrijeme izmirenja obaveza? Da li se radi o potpunom ili djelimiĉnom izmirenju obaveza? Zakonom o insolventnosti privrednih društava propisuje se da je steĉajni postupak hitan i ovo osnovno naĉelo odnosi se na sve subjekte steĉajnog postupka, pa i na preduzetnike. Nijesu propisani rokovi u kojima se moraju okonĉati svi postupci u steĉaju i sam steĉajni postupak, ali postoje precizni rokovi za postupanje steĉajnih organa (sudova i steĉajnog upravnika), koji su za steĉajnog upravnika prekluzivni i njihovo nepoštovanje sankcionisano je i pravom na naknadu materijalne štete. Izrada propisa prema principu Mislite najprije na male i pojednostavljivanje regulatornog okruţenja 33 Da li su procijenjenji uticaji zakonodavstva vaše zemlje na poslovni ambijent, a naroĉito na mala preduzeća? Ukoliko nisu, da li planirate da pokrenete takvu procjenu? Ako je odgovor potvrdan, molimo da dostavite pregled glavnih nalaza i naknadnih aktivnosti koje je vlada preduzela. Strategijom upravne reforme Crne Gore godine, predviċeno je uspostavljanje sistema analize efekata propisa. Odlukom o osnivanju Savjeta za eliminisanje biznis barijera uvedena je obaveza analize novog propisa od strane Savjeta, koji dostavlja svoje mišljenje predlagaĉu propisa. Mišljenje Savjeta za biznis barijere je vaţno pri utvrċivanju konaĉnog teksta predloga propisa. Dalji razvoj na eliminisanju biznis barijera treba da podrazumijeva sistemsko preispitivanje svih propisa kojima se reguliše privreda kako bi se eliminisali suvišni, nefunkcionalni i zastarjeli propisi, skratili rokovi u kojima organi uprave postupaju po zahtjevu stranaka, te smanjili troškovi koji po tom osnovu opterećuju privredne subjekte. Revizija ovih propisa predstavljala bi svojevrsnu giljotinu kojom bi se iz pravnog sistema iskljuĉili propisi koji ometaju ekonomski razvoj. Ovo 50

51 konkretno znaĉi da je potrebno da svi organi uprave saĉine popis i izvrše provjeru svih procedura iz njihove nadleţnosti koji se odnose na poslovanje privrednih subjekata. Sve evidentirane procedure treba analizirati i svrstati ih u kategorije, odnosno kao one koje treba: zadrţati nepromijenjene, zadrţati izmijenjene ili ukinuti, i kreira se jedinstvena lista procedura koje su prošle test. Odnosna lista predstavljala bi svojevrsni Registar, koji mora biti javno dostupan i koji će omogućiti svim zainteresovanim subjektima da veoma lako doċu do informacija kakve sve procedure (dozvole, odobrenja, prijave, saglasnosti i sl.) moraju ispuniti u obavljanju poslovne djelatnosti, pred kojim organom i u kakvom postupku, koji je pravni osnov (npr. zakon, pravilnik) za odnosnu proceduru, koliko će ih to koštati, koje je dokumente potrebno priloţiti, te koliko je potrebno ĉekati da se odreċeni postupak okonĉa. Po pitanju novih propisa, buduće aktivnosti će biti usmjerene na uvoċenje i punu implementaciju RIA-e u pravni sistem Crne Gore. Vlada Crne Gore, po pitanju uvoċenja RIA-e saradjuje sa Svetskom bankom IFC. Naime, u toku je izrada projekta koji podrazumijeva implementaciju tri komponente giljotinu propisa, indikatore iz Izvještaja o lakoći poslovanja i uvoċenje RIA. Vlada je 5. novembra 2009.godine usvojila Izvještaj o realizaciji upravne reforme u 2009.godini. Zaduţeno je Ministarstvo unutrašnjih poslova i javne uprave da za poĉetak 2010.godine pripremi Akcioni plan za nastavak reforme drţavne uprave za period godina, koji će razraditi sve gorenavedene procedure. 34 Koji postupci postoje da bi se procijenio uticaj novog zakonodavstva na poslovanje? Poslovnikom o radu Vlade Crne Gore (Sl. list CG, br. 48/09) ĉlanom 39 predviċeno je da, u proceduri donošenja svih propisa koje organi drţavne uprave dostavljaju Vladi Crne Gore na usvajanje, Ministarstvo finansija Odjeljenje za unaprijeċenje poslovnog ambijenta daje mišljenja sa aspekta uticaja tog propisa na poslovni ambijent (ovo mišljenje priprema se u skladu sa ocjenama Savjeta za eliminisanje biznis barijera). Navedeno znaĉi, da nijedan propis ne moţe biti razmatran na sjednicama Vlade Crne Gore, ukoliko nema pozitivno mišljenje Ministarstva finansija (ne samo ocjenu fiskalnog uticaja, već i ocjenu uticaja na biznis ambijent). Na ovaj naĉin se pokušavaju, u inicijalnoj fazi donošenja propisa, otkloniti eventualne biznis barijere koje neki novi propis donosi. Ovakva praksa se moţe posmatrati kao faza prethodnica za RIA-e i predstavlja vrstu pripreme i zakonodavstva i administracije prije njenog konaĉnog uvoċenja. 35 Koje je mjere preduzela vaša vlada s ciljem da se usvoje administrativna dokumenta koja su pogodna za upotrebu? Vlada Crne Gore je u oktobru godine, usvojila Program eliminisanja biznis barijera. Na istoj sjednici usvojen je Zakljuĉak, koji predviċa da se na godišnjem nivou usvajaju operativni planovi eliminisanja biznis barijera koji će sadrţati konkretne aktivnosti, nosioce i rokove za realizaciju odnosnih aktivnosti. Usvajanjem Programa i Operativnog plana eliminisanja barijera za razvoj preduzetništva, Vlada je uspostavila institucionalni okvir za njegovo sprovoċenje opredjeljujući se za koncept prema kojem je strateško upravljanje Programom eliminisanja barijera za razvoj preduzetništva povjereno Savjetu sa eliminisanje biznis barijera kojim predsjedava potpredsjednik Vlade. Od momenta konstituisanja, Savjet kontinuirano radi na izradi i usvajajanju dokumenata pogodnih za upotrebu, i to: 1) Donošenjem Zakona o unutrašnjoj trgovini (Sl. list CG, br. 49/08), procedura otpoĉinjanja biznisa u sektoru trgovine je znatno pojednostavljena: Preduzeća koja poĉinju obavljanje trgovaĉke djelatnosti u radnjama nijesu obavezna da od opštinskog organa uprave traţe dozvolu za rad. Trgovac je duţan da o poĉetku obavljanja 51

52 djelatnosti podnese prijavu nadleţnom inspekcijskom organu i opštinskom organu uprave nadleţnom za poslove privrede za potrebe evidencije, najmanje 8 dana prije poĉetka rada. Na taj naĉin, ukida se dosadašnja praksa kojom je za otpoĉinjanje trgovaĉke djelatnosti bilo neophodno odobrenje za rad koje je izdavao organ lokalne samouprave, pri ĉemu ostaje obaveza trgovca da poslovni prostor u kojem obavlja djelatnost mora ispunjavati minimalne tehniĉke uslove; Zakonom o unutrašnjoj trgovini eliminisano je i pravo opštinske inspekcije da prije izdavanja odobrenja za obavljanje djelatnosti provjerava ispunjenost minimalno-tehniĉkih uslova u trgovaĉkim radnjama. 2) Donošenjem Zakona o zanatstvu (Sl. list CG, br. 54/09), procedura otpoĉinjanja biznisa u sektoru zanatskih djelatnosti je znatno pojednostavljena: Preduzeća koja poĉinju obavljanje zanatske djelatnosti u radnjama nijesu obavezna da od opštinskog organa uprave traţe dozvolu za rad. Zanatlija je duţan da o poĉetku obavljanja djelatnosti podnese prijavu nadleţnom inspekcijskom organu i opštinskom organu uprave nadleţnom za poslove privrede za potrebe evidencije, najmanje 8 dana prije poĉetka rada. Na taj naĉin, ukida se dosadašnja praksa kojom je je za otpoĉinjanje zanatske djelatnosti bilo neophodno odobrenje za rad koje je izdavao organ lokalne samouprave, pri ĉemu ostaje obaveza zanatlije da poslovni prostor u kojem obavlja djelatnost mora ispunjavati minimalne tehniĉke uslove; Zakonom o zanatstvu eliminisano je i pravo opštinske inspekcije da prije izdavanja odobrenja za obavljanje djelatnosti provjerava ispunjenost minimalno-tehniĉkih uslova u zanatskim radnjama. 3) Zakonom o ureċenju prostora i izgradnji objekata izvršena je kodifikacija ove oblasti jer su njime stavljeni van snage Zakon o planiranju i ureċenju prostora, Zakon o graċevinskom zemljištu, Zakon o izgradnji objekata i Zakon o urbanistiĉkoj i graċevinskoj inspekciji. Ovakav pristup je privatnom sektoru znatno olakšao snalaţenje i razumijevanje propisa. U cilju otklanjanja biznis barijera najvaţnije novine u odnosu na vaţeće propise iz predmetne oblasti, tiĉu se pojednostavljenja i skraćenja upravne procedure kada je u pitanju revizija tehniĉke dokumentacije i dobijanje graċevinske i upotrebne dozvole. Sada investitor sam odreċuje vršioca revizije tehniĉke dokumentacije, sprovoċenjem jednog upravnog postupka dobija graċevinsku dozvolu u roku od 15 dana od dana podnošenja zahtjeva i sprovoċenjem jednog upravnog postupka izdaje mu se upotrebna dozvola u roku od 7 dana od dana prijema izvještaja da je objekat podoban za upotrebu. Povećana su prava, ali i obaveze i odgovornosti jedinica lokalne samouprave budući da su sada nadleţni za izdavanje dozvola za objekte do 3000m² umjesto dosadašnjih 1000m². U cilju veće transparentosti zakonom je utvrċena obaveza da se svi podaci o urbanistiĉkim planovima i parcelama i izdatim graċevinskim i upotrebnim dozvolama moraju naći na sajtu nadleţnog organa u roku od 7 dana od dana donošenja. Ovim zakonom ukinuta je naknada za korišćenje graċevinskog zemljišta (od januara 2009.) ĉime je privreda rasterećena za oko 23 miliona obaveza po ovom osnovu (koliko su iznosili prihodi opština po ovom osnovu u godini), odnosno oko 0,75% BDP-a. 4) Ukinuta je obaveza plaćanja socijalnih doprinosa na otpremnine radnika. Tom mjerom se ţeli pomoći restrukturiranje kompanija, kao i obezbijediti potencijalno veće otpremnine. 5) U cilju kontinuiranog prikupljanja informacija o biznis barijerama od strane privatnog sektora, Direkcija za razvoj MSP je izradila sajt putem kojeg je omogućeno predstavnicima privatnog sektora da prijave barijere sa kojima se suoĉavaju u svom poslovanju, kao i da daju svoje sugestije po pitanju eliminisanja istih. Pored toga, na sajtu će se naći informacije o statusu svih prijavljenih barijera, osnovna biznis regulativa, korisne informacije o biznis procedurama (izdavanje odobrenja za obavljanje djelatnosti, izdavanje graċevinskih dozvola i sl. ) kao i forum (za meċusobnu razmjenu informacija i mišljenja). 6) Znaĉajno su smanjene fiskalne obaveze i na zarade zaposlenih, tako da projektovana poreska stopa poreza na dohodak fiziĉkih lica od godine treba da iznosi 9% (za godinu poreska stopa iznosi 15%, a za godinu 12%). TakoĊe, zbirna stopa doprinosa za obavezno socijalno osiguranje (penzijsko i invalidsko, zdravstveno i osiguranje od nezaposlenosti) od godine treba da iznosi 30% (za godinu zbirna stopa doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iznosi 34%, a za godinu 32%) 52

53 Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje izvršeno je usklaċivanje sa novim Zakonom o radu, posebno u dijelu koji se odnosi na definisanje zarade zaposlenih kao osnovice za plaćanje doprinosa, pri ĉemu je zadrţano postojeće rješenje da se doprinosi za obavezno socijalno osiguranje ne plaćaju na liĉna primanja (topli obrok, regres i dr. ) koja su u skladu sa Zakonom o porezu na dohodak fiziĉkih lica izuzeta od oporezivanja. U cilju podsticaja ulaganja u dobrovoljne penzijske fondove kao i štednje graċana, predmetnim zakonom ukinuta je obaveza plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje na prihode od povremenih samostalnih djelatnosti (ugovor o djelu, autorski honorari i dr. ) ako je sticalac tih prihoda osiguran po drugom osnovu. 7) Implementacija Zakona o objedinjenoj registraciji i sistemu izvještavanja o obraĉunu i naplati poreza i doprinosa ( Sl.list CG, br. 29/05) i primjena modela za objedinjenu naplatu poreza i doprinosa, ĉija se puna implementacija oĉekuje od 01.januara godine, treba da doprinese pojednostavljenju registracije i naplate poreza i doprinosa, smanjenju troškova administracije kao i unapreċenju transparentnosti poreskog sistema. U cilju implementacije navedenog modela, Ministarstvo finansija je donijelo dva pravilnika i to: Pravilnik o obliku i sadrţini jedinstvene prijave za registraciju poreskih obveznika, obveznika doprinosa i osiguranika u Centralni registar (Sl. list CG, br. 45/08) i Pravilnik o obliku, sadrţini, naĉinu popunjavanja i dostavljanja jedinstvenog obrasca o obraĉunatom porezu na dohodak fiziĉkih lica i doprinosima za obavezno socijalno osiguranje (Sl. list CG, br. 45/08). 36 Da li postoje neka pravila koja omogućavaju malim i srednjim preduzećima da budu osloboċeni odreċenih regulatornih obaveza? Da li vaša vlada razmatra neke mjere koje dozvoljavaju takvo oslobaċanje? Smanjena je cijena elektriĉne energije za mala i srednja preduzeca. Vlada CG je u decembru godine donijela odluku o smanjenju cijena elektriĉne energije za sektor MSP u iznosu od 10%, odnosno oko 8 miliona na nivou godine. Posebni postupci oporezivanja predviċeni su za male preduzetnike, poljoprivrednike, putniĉke agencije i posrednike u prodaji upotrebljavanih proizvoda, umjetniĉkih predmeta, kolekcija i antikviteta. Mali preduzetnici, ĉiji je oporezivi obrt za poslednjih 12 mjeseci manji od ,00 nijesu po Zakonu o PDV duţni da se registruju za plaćanje PDV. Poljoprivrednici (koji nijesu obveznici PDV) imaju pravo na paušalnu naknadu u visini od 5% prodajne cijene svojih proizvoda (za ovaj iznos priznaje se poreski kredit poreskom obvezniku koji je izvršio nabavku poljoprivrednih proizvoda). Za prve tri godine od poĉetka obavljanja djelatnosti poreza na dobit osloboċeni su novoosnovano pravno lice i novoosnovana poslovna jedinica u privredno nedovoljno razvijenim opštinama, koje obavljaju proizvodnu djelatnost. Olakšice po osnovu zapošljavanja novih radnika - Poreskom obvezniku, koji u poslovnoj godini, na neodreċeno vrijeme, a najmanje na dvije godine zaposli nove radnike, poreska osnovica se umanjuje za iznos bruto plate tih radnika, uvećanih za pripadajuće doprinose za obavezno socijalno osiguranje koje plaća poslodavac. Ova olakšica se primjenjuje godinu dana od dana zaposlenja novog radnika. Poreske olakšice po osnovu zapošljavanja odreċenih kategorija nezaposlenih lica, i to: lica sa invaliditetom, lica sa najmanje 50 godina ţivota, lica koja se nalaze na evidenciji nezaposlenih duţe od 5 godina, lica koja su angaţovana u javnim radovima, lica koja su tehno-ekonomski viškovi kod preduzeća koja se privatizuju, nezaposlenih koji su angaţovani na sezonskim poslovima. 53

54 37 Koliko organizacija koje zastupaju MSP postoji na nacionalnom nivou? Nabrojte glavne organizacije i dostavite informacije o tome koliko one pokrivaju (konkretne sektore ili vrste privrednih društava, konkretnu svrhu organizacije) i naznaĉite koliko su one reprezentativne (ĉlanstvo kao procenat ukupnog broja privrednih društava). Da li se one uspostavljaju na cijeloj teritoriji? Najznaĉajnije organizacije koje zastupaju MSP na nacionalnom nivou su: Privredna komora Crne Gore Montenegro Biznis Alijansa Unija poslodavaca Crne Gore Zanatsko preduzetniĉka komora Crne Gore Crnogorsko turistiĉko udruţenje Privredna Komora Crne Gore, Montenegro Biznis Alijansa i Unija poslodavaca Crne Gore djeluju na ĉitavoj teritoriji Crne Gore zastupajući interese preduzeća iz svih sektora dok Zanatsko preduzetniĉka komora Crne Gore i Crnogorsko turistiĉko udruţenje zastupaju interese zanatlija odnosno kompanija iz oblasti turizma. U okviru ovih organizacija kao ĉlanovi svoje interese ostvaruju i brojna lokalna i sektorska udruţenja. Privredna Komora Crne Gore je samostalna, poslovna, struĉna i interesna organizacija privrednih društava, banaka i drugih finansijskih organizacija, organizacija za osiguranje, preduzetnika i drugih oblika organizovanja koji obavljaju privrednu djelatnost na teritoriji Crne Gore, a koji su uĉlanjeni u Komoru na osnovu Zakona o Privrednoj komori Crne Gore (Sl. list RCG, br. 42/98). Privredna komora Crne Gore, kao servis privrede, je spona izmeċu privatnog i javnog sektora i ima znaĉajnu ulogu u procesu pregovaranja. Broji oko ĉlanova (mala, srednja i velika preduzeća). Osnovni zadaci Privredne komore u procesu integracija su kontinuirano informisanje i edukacija ĉlanica u cilju osposobljavanja i pripreme za poslovanje na otvorenom trţištu, putem kontinuiranog informisanja ĉlanica o standardima i zakonodavstvu EU i STO, edukacije kadrova i osposobljavanja menadţmenta za što brţi i efikasniji prelazak na poslovanje po pravilima i standardima EU. Privredna komora Crne Gore je ĉlanica meċunarodnih komorskih organizacija od kojih obezbjeċuje pravovremene informacije i potrebnu struĉnu pomoć za privrednike. Strukovna, profesionalna udruţenja PKCG uĉlanjena su u: ICC MeĊunarodnu trgovinsku komoru; Eurochambersa - Asocijaciju privrednih komora Evrope; FIATA - MeĊunarodno udruţenje špeditera; IRU MeĊunarodno udruţenje drumskih prevoznika; Inicijativu privrednih komora Centralne Evrope (CECCI); ASCAME Asocijaciju privrednih komora mediterana; Asocijaciju balkanskih komora ABC; Forum privrednih komora Jadransko-jonske regije. Privredna komora teritorijalno pokriva podruĉje Crne Gore, a pored sjedišta u Podgorici ima biroe u Nikšiću i Bijelom Polju, kao i predstavništva u Moskvi, Beogradu i Zagrebu. Montenegro Biznis Alijansa (MBA) je poslovna asocijacija koja okuplja preduzetnike, domaće i strane investitore. Od svog osnivanja MBA radi na promociji razvoja privatnog sektora i ukazuje na probleme u postojećoj zakonskoj regulativi, sa namjerom da kroz ponuċene predloge doprinese otklanjanju postojećih barijera i unapreċenju ukupnog ambijenta za biznis u Crnoj Gori. Montenegro Biznis Alijansa okuplja više od 500 najuspješnijih preduzeća u Crnoj Gori koja zapošljavaju više od 20% radne snage i stvaraju preko 40% BDP-a Crne Gore. Misija Montenegro Biznis Alijanse je da kroz konkretne predloge poboljša uslove za bavljenje biznisom u Crnoj Gori, saraċuje sa javnim i privatnim sektorom, meċunarodnim organizacijama i individualnim ekspertima kako bi doprinijela razvoju, rastu investicija i prosperitetu ekonomije Crne Gore. 54

55 Unija poslodavaca Crne Gore je nezavisna, nevladina, nepolitiĉka i neprofitna organizacija zasnovana na dobrovoljnom ĉlanstvu, formirana uz podršku MeĊunarodne organizacije poslodavaca (International Organization of Employers IOE) i MeĊunarodne organizacije rada (International Labor Organization ILO) sa ciljem predstavljanja i zastupanja interesa poslodavaca u socijalnom dijalogu. Misija UPCG je uspostavljanje i razvoj socijalnog dijaloga u skladu sa konvencijama i preporukama MeĊunarodne organizacije rada, rukovodeći se naĉelom da adekvatan socijalan dijalog zasnovan na tripartizmu, uz aktivno uĉešće poslodavaca sa predstavnicima sindikata i Vlade predstavlja preduslov za intenzivan ekonomski razvoj, vladavinu prava i unapreċenje socijalnog društva. Ĉlanstvo UPCG ukljuĉuje mala i srednja preduzeća, velike privredne sisteme kao i asocijacije na lokalnom i granskom nivou, koji uĉestvuju sa 85% u ukupnom BDP crnogorske privrede. Zanatsko-preduzetniĉka komora Crne Gore je krovna organizacija srednje staleške privrede i zastupa interese svojih udruţenja i njihovih uĉlanjenih preduzeća ispred politike, vlade i javnosti. Ona zastupa interese samostalnih zanatlija i preduzetnika iz zanatske djelatnosti i u središtu njenog djelovanja su usluge i podrška za preduzeća. Osnovana je godine u Podgorici od strane 7 nacionalnih strukovnih udruţenja, 1 lokalne poslovne asocijacije i dva lokalna kluba. Osnivaĉi Zanatsko-preduzetniĉke komore Crne Gore su: Udruţenje graċevinara, Udruţenje zanatlija motornih vozila, Udruţenje hotela Crne Gore, Udruţenje fotografa, Udruţenje umjetniĉkih zanatlija, Udruţenje poslastiĉara, Udruţenje pekara, Ulcinj Biznis Asocijacija, Klub frizera Podgorice i Klub frizera i kozmetiĉara Zoran. Crnogorsko turistiĉko udruţenje je dobrovoljno, nezavisno, nevladino, nepolitiĉko i neprofitno udruţenje ĉiji su ciljevi: oĉuvanje ţivotne sredine kao baze za odrţivi razvoj turizma, razvoj turistiĉkog sektora, obezbjeċivanje jake pozicije Crne Gore u meċunarodnoj konkurenciji, aktivna uloga u organima upravljanja LTO i NTO i ostalim institucijama javnog sektora u cilju razvijanja turistiĉke privrede Crne Gore (Public Private Partnership), obezbjeċivanje kvaliteta turistiĉke ponude Crne Gore. 38 Da li je utvrċeno njihovo uĉešće u procesu kreiranja politike? Da li je ono formalizovano zakonom ili na neki drugi naĉin? Molimo da navedete praksu u ovoj oblasti (npr. navedite konsultativno tijelo, savjetodavni savjet itd.) Ĉlanom 80. Zakona o drţavnoj upravi (Sl. list CG, br i 22-08) definisano je da: Ministarstva i organi uprave duţni su da obezbijede saradnju sa nevladinim organizacijama, koja se ostvaruje naroĉito: 1) konsultovanjem nevladinog sektora o zakonskim i drugim projektima i propisima kojima se ureċuje naĉin ostvarivanja sloboda i prava graċana; 2) omogućavanjem uĉešća u radu radnih grupa za sagledavanje pitanja od zajedniĉkog interesa ili za normativno ureċenje odgovarajućih pitanja; 3) organizovanjem zajedniĉkih javnih rasprava, okruglih stolova, seminara i drugih vidova zajedniĉkih aktivnosti i drugim odgovarajućim oblicima; 4) informisanjem o sadrţaju programa rada i izvještaja o radu organa drţavne uprave. S obzirom da su sva udruţenja poslodavaca sem Privredne komore registrovana kao NVO ovo se odnosi i na njih. Postoji veliki broj radnih tijela u kojima uĉestvuju predstavnici organizacija poslodavaca. Neka od tih tijela su stalna dok su druga ad hoc (u toku donošenja zakonskih akata). Neka od stalnih tijela u kojima su ĉlanovi predstavnici udruţenja poslodavaca su: Savjet za eliminisanje biznis barijera Nacionalni savjet za odrţivi razvoj Socijalni savjet Crne Gore 55

56 Komisija za kontrolu drţavne podrške i pomoći Komisija za koncesije Savjet za Statistiku Savjet RTCG TakoĊe predstavnici udruţenja poslodavaca su imali svoje predstavnike u velikom broju radnih grupa koje su se bavile izradom zakonske regulative iz oblasti biznisa. Neki od tih zakona su: Zakon o akcizama (Sl. list CG, br. 50/09) Zakon o koncesijama (Sl. list CG, br. 08/09) Zakon o energetici (Sl. list CG, br. 53/09) Zakon o porezu na dobit (Sl. list CG, br. 40/08) Zakon o porezu na dodatu vrijednost (Sl. list CG, br. 16/07) Zakon o komunalnim taksama Zakon o turizmu (Sl. list CG, br. 13/07) Zakon o porezu na dohodak fiziĉkih lica (Sl. list RCG, br. 04/07) Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br. 51/08) Zakon o kontroli drţavne podrške i pomoći (Sl. list RCG, br. 26/07) Zakon o porezu na promet nepokretnosti (Sl. list CG, br. 17/07) Zakon o raĉunovodstvu i reviziji (Sl. list CG, br. 80/08) Zakon o finansiranju upravljanja vodama (Sl. list CG, br. 65/08) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju (Sl. list CG, br. 56/09) Zakon o zanatstvu (Sl. list CG, br. 64/09) U okviru ovih radnih grupa predstavnici udruţenja poslodavaca su imali prilike da pregovaraju kako bi inpute dobijene od svojih ĉlanova uvrstili u predloge zakona. Ovaj princip javno privatnog partnerstva se pokazao kao dobar mehanizam za uĉešće privrede u donošenju zakonske regulative. Predstavnici biznis asocijacija pozivaju se, po potrebi, i na sjednice Vladine Komisije za ekonomsku politiku i finansije, kad se utvrċuje Program ekonomske politike, ili kada se analizira ostvarenje ekonomske politike u prethodnoj godini. Razumijevanje potreba sektora MSP od strane drţavnih organa, naroĉito kroz promovisanje e-government i rješenju one-stop-shop ( sve na jednom mjestu ) : 39 Molimo da date vašu najbolju procjenu ukupnog broja postupaka i minimuma vremena i troškova (u eurima) koji su potrebni da bi se uspješno registrovalo novo privredno društvo i ispunili svi formalni zahtjevi kako bi se efektivno pokrenuo posao. Molimo da napravite razliku izmeċu registracije u uţem smislu i drugih formalnih postupaka i licenciranja/dozvola. Opišite koji su organi odgovorni za razliĉite korake, kako na centralnom, tako i na lokalnom nivou. Registracija u uţem smislu podrazumijeva registraciju u Centralnom registru Privrednog suda. Ova procedura u praksi se završava za 1 dan. Shodno ĉlanu 86 Zakona o privrednim društvima predviċeno je da se preduzeće smatra registrovanim ukoliko u roku od 4 dana od dana podnošenja prijave od Centralnog registra ne dobije potvrdu o registraciji. U širem smislu, registracija podrazumijeva ostale korake: dobijanje statistiĉkog broja, dobijanje poreskog broja i dobijanje dozvole, tj. licence za obavljanje odreċene registrovane djelatnosti. Licence izdaju opštinski i drţavni organi. Opštinski organi su nadleţni za izdavanje licenci u oblasti turizma i saobraćaja, dok ostale dozvole izdaju resorni drţavni organi (in-line ministries) i regulatorna tijela. 56

57 Rok za izdavanje licence je 30 tj. 60 dana, u zavisnosti od toga da li odobrenje za vršenje djelatnosti zahtijeva poseban ispitni postupak za utvrċivanje dokaza. Preduzeća se u najvećem broju sluĉajeva registruju u 7 koraka, tj. upravnih postupaka, a sve procedure zajedno traju od 30 do 60 dana. Ukupne troškove registracije u širem smislu je veoma teško izraĉunati jer variraju zavisno od djelatnosti koju preduzeće namjerava da obavlja. Pretpostavlja se da dostiţu iznos do EUR. Troškovi registracije u uţem smislu iznose 25 EUR, od ĉega je 10 EUR registraciona taksa a EUR iznosi taksa za objavljivanje podataka o registraciji u Sluţbenom listu Crne Gore. Pored pomenutih 25 EUR, stranka uplaćuje i osnivaĉki ulog po sopstvenom nahoċenju. Zakonom je propisan minimalni osnivaĉki ulog od 1 EUR. U nastavku slijedi pregled svih procedura, rokova, troškova i nadleţnih institucija za najveći broj preduzeća. 1. Registracija u Centralnom registru Privrednog suda Rok: 1 dan Trošak: 10 EUR za registraciju EUR za objavljivanje u Sluţbenom listu Nadleţnost: Centralni registar Privrednog suda 2. Izrada peĉata i štambilja Rok: 1 dan Trošak: EUR Nadleţnost: Privatna preduzeća registrovana za izradu peĉata i štambilj 3. Statistiĉka registracija Rok: 1 dan Trošak: 5 EUR Nadleţnost: Zavod za statistiku Crne Gore 4. Otvaranje ţiro raĉuna Rok: 1 dan Trošak: nema Nadleţnost: Poslovne banke 5. Dobijanje odobrenja za rad Rok: dana Trošak: od EUR, zavisno od djelatnosti Nadleţnost: Opštinski ili drţavni organi, zavisno od djelatnosti 6. Opšta poreska registracija i registracija za plaćanje socijalnih doprinosa Rok: 1 dan Trošak: nema Nadleţnost: Poreska uprava 7. Registracija za PDV za preduzeća koja su PDV obveznici Rok: 1 dan Trošak: nema Nadleţnost: Poreska uprava 40 Da li cjelokupan postupak ili dio postupka moţe biti preduzet na jednom mjestu (onestop-shop)? Molimo da konkretno naznaĉite koji su koraci ujedinjeni i mogu se sprovesti na jednom mjestu (one-stop-shop)? Po pitanju objedinjavanja koraka za sada je omogućena jedinstvena poreska registracija. U poreskoj upravi Crne Gore registraciju obavljaju poreski obveznici (pravna i fiziĉka lica), obveznici doprinosa za obavezno socijalno osiguranje i osiguranici obaveznog socijalnog osiguranja. 57

58 Registracija po navedenim osnovama vrši se na osnovu OBRASCA JPR, Propisano Pravilnikom o obliku i sadrţini jedinstvene prijave za registraciju poreskih obveznika, obveznika doprinosa i osiguranika u centralni registar. OBRAZAC JPR se predaje na jednom mjestu - šalteru podruĉne jedinice Poreske uprave gdje je glavno mjesto poslovanja poreskog obveznika, odnosno prebivalište fiziĉkog lica. Dakle, Obrazac JPR se koristi za: registraciju pravnih lica, registraciju fiziĉkih lica, registraciju preduzetnika, registraciju objekta u kojem obveznici obavljaju djelatnost, registraciju osiguranika za PIO, registraciju osiguranika za zdravstveno osiguranje. Znaĉi da je registracija u Poreskoj upravi organizovana na naĉin da u potpunosti zadovoljava kriterijum JEDAN ŠALTER/ JEDAN OBRAZAC. Na ovaj naĉin je 5 postupaka koji su bili u nadleţnosti 4 institucije (Poreska uprava, Fond zdravstva Crne Gore, Fond PIO Crne Gore, Zavod za zapošljavanje Crne Gore i Poreska uprava) spojeni u 1 korak u nadleţnosti jedne institucije- Poreske uprave. Kompletan registracioni postupak od dostavljanja Obrasca JPR do dobijanja Rješenja o registraciji traje 24h. UvoĊenje sistema one-stop-shopa je predviċeno Programom za eliminisanje biznis barijera. 41 Da li cjelokupan postupak ili dio postupka moţe biti preduzet kroz on-line postupke? Molimo da konkretno naznaĉite koji se koraci mogu sprovesti, ako je to uopšte moguće, kroz direktne on-line prostupke. Skupština Crne Gore je usvojila Zakon o elektronskom potpisu (Sl list RCG, br. 31/05) i Zakon o elektronskom dokumentu (Sl. list CG, br. 05/08). Ipak, ovi zakoni do sada nijesu implementirani u procesu registrovanja novih privrednih društava. Da bi ovi zakoni mogli u potpunosti da se implementiraju potrebno je da se formira posebno certifikaciono tijelo koje bi vršilo certifikaciju elektronskih dokumenata. U cilju ubrzanja realizacije ovog projekta, kao i drugih projekata koji se tiĉu razvoja informacionih tehnologija, formirano je posebno Ministarstvo za informaciono društvo i usvojeni su Strategija razvoja informacionog društva u Crnoj Gori (Aneks 153) i Akcioni plan za implementaciju Strategije. Po formiranju certifikacionog tijela biće omogućena on-line registracija preduzeća, on-line poreska registracija i on-line plaćanje poreza. Sva potrebna pravna dokumenta koja omogućavaju ove postupke su usvojena. Ovaj zadatak/aktivnost predviċen je u sklopu Programa za eliminisanje biznis barijera. 42 Da li postoji obavezno ĉlanstvo u Privrednim komorama u vašoj zemlji? Ukoliko postoji, kolika je ĉlanarina? U Crnoj Gori postoji jedino Privredna komora Crne Gore. Ĉlanstvo se stiĉe upisom privrednog subjekta kod Centralnog registra Privrednog suda, ĉime su ĉlanice sva preduzeća, banke i druge finansijske organizacije, organizacije za osiguranje i preduzetnici, koji obavljaju djelatnost sa sjedištem na teritoriji Crne Gore. Osnovicu doprinosa utvrċuju predstavnici privrednih društava na godišnjoj Skupštini Privredne komore Crne Gore. Za godinu osnovica za obraĉun ĉlanskog doprinosa je 0,30% na bruto 58

59 zaradu zaposlenih na dan isplate zarade i u odnosu na godinu smanjena je sa 0,32%. Sredstva za rad Komore obezbjeċuju se od ĉlanskog doprinosa, prihoda od naknada za usluge koji su u predhodnoj godini ĉinili 20 % ukupnog budţeta, kao i drugih izvora u skladu sa Zakonom o komori. 43 Da li postoje politike koje smanjuju obavezu mikropreduzeća da uĉestvuju u statistiĉkim pregledima? Ne postoje politike koje smanjuju obavezu mikro preduzeća da uĉestvuju u Statistiĉkim pregledima. MONSTAT ne prati preduzeća prema broju zaposlenih i ne pravi podjelu na mikro mala i srednja, stoga ne postoje ni posebne politike koje smanjuju obavezu mikro preduzeća da uĉestvuju u Statistiĉkim pregledima. 44 Molimo kratko opišite koje je mjere vaša zemlja uvela (ako ih je uvela) kako bi se osigurao uspješan opstanak poĉetnika (start-ups). Ukoliko su isti imali mjerljive rezultate, molimo da dostavite podatke. Za početnike u biznisu propisane su sljedeće mjere: 1) Kreditna podrška za poĉetak poslovanja Vlada je pokrenula Program drţavne podrške i pomoći malim i srednjim preduzećima i program Posao za vas za ĉiju realizaciju su bile zaduţene Vladine institucije Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Zavod za zapošljavanje Crne Gore, Fond za razvoj Crne Gore i Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća. Od strane Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća realizovana je kreditna linija Podsticanje poĉetnika u biznisu start up. U okviru ovog programa poslovnim bankama na donošenje konačne odluke o kreditiranju upućen je ukupno151 projekat, vrijednosti ,63. Zaključno sa avgustom 2009.god. odobreno je ukupno 29 projekata, vrijednosti ,33. Kreditna podrška za početak poslovanja je iznosila do uz kamatnu stopu 3%, grejs period do 24 mjeseca i rok otplate do 8 god. Kreditna sredstva su obezbijeđena 70% od strane Direkcije, 30% od strane poslovnih banaka. Od strane Zavoda za zapošljavanje u okviru Inoviranog programa samozapošljavanja obezbijeċena je kreditna podrška nezaposlenim licima koja ţele da pokrenu posao u iznosu od po novootvorenom radnom mjestu, uz maksimalni iznos kredita za 3 novootvorena radna mjesta. Kamatna stopa je iznosila 3% - 4% u zavisnosti od nerazvijenosti opštine u kojoj se realizuje, kao i u zavisnosti od toga da li su u pitanju ţene. Rok povraćaja je 3 god., a grejs period 1 god.. U periodu od godine licima koja ţele da pokrenu posao odobren je kredit što predstavalja 88,99% svih odobrenih kredita u ovom periodu. Ukupan iznos odobrenih sredstava je ) Biznis inkubatori Kroz biznis inkubatore obezbjeċuje se logistiĉka podrška za poĉetnike u biznisu. Trenutno postoje dva biznis inkubatora: doo Inventivnost Podgorica i Biznis inkubator Bar, a u toku je otvaranje biznis inkubatora u Beranama. U okviru ovih biznis inkubatora posluje 11 timova stanara sa 49 zaposlenih (detaljnije je obraċeno u okviru odgovora na pitanje br. 28). 3) Besplatna izrada biznis plana i savjetodavne usluge Poĉetnici u biznisu prilikom otvaranja preduzeća ili provjere svoje preduzetniĉke ideje mogu dobiti besplatnu savjetodavnu pomoć, kroz mreţu regionalnih/lokalnih biznis centara koja je uspostavljena u Crnoj Gori. Direkcija za razvoj MSP je kroz mreţu od 11 regionalnih/lokalnih biznis centara razvila sistem pomoći preduzetnicima poĉetnicima, ali i ostalim preduzetnicima u cilju 59

60 dobijanja svih neophodnih informacija oko formiranja preduzeća, pomoć u pristupu bankama, pomoć u izradi biznis planova i fizibiliti studija, kao i ostale relevantne i praktiĉne informacije i savjete. Formiranjem regionalnih/lokalnih biznis centara stvaraju se preduslovi za razvoj preduzetništva u ĉijem organizovanju pored Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća osnovnu ulogu imaju jedinice lokalne samouprave. Aktivnosti regionalnih/lokalnih biznis centara se odnose na: pruţanje besplatne savjetodavne i konsultantske pomoći; besplatne informacije o projektima i programima u preduzetništvu; organizovanje informativnih aktivnosti u lokalnim medijima; pomoć u organizaciji seminara za preduzetnike; koordinacija preduzetniĉkih aktivnosti u lokalnoj sredini i dr.. U prosjeku oko preduzetnika godišnje preko regionalnih/lokalnih biznis centara dobija struĉnu pomoć. 4) Edukacija U smislu edukacije za preduzetnike poĉetnike u Crnoj Gori postoje institucije koje sprovode edukaciju u saradnji sa lokalnim partnerima, opštinskim kancelarijama Zavoda za zapošljavanje, centrima za preduzetništvo i sliĉno. Direkcija za razvoj MSP je organizovala edukaciju za 214 osoba putem 10 seminara, od ĉega su u posljednje dvije godine posao pokrenule 151 osobe. Obuke su izvodili treneri CEFE organizacije i obuhvatale su radionice iz oblasti: poreske i pravne regulative, osnivanje i upravljanje preduzećem, marketing, finansije. Zavod za zapošljavanje je od poĉetka godine uveo edukaciju preduzetnika, kao obavezan preduslov kreditne podrške biznis idejama nezaposlenih lica. Od uspješnosti prolaska kroz edukaciju zavisi mogućnost podnošenja zahtjeva za kredit. U i godini Zavod za zapošljavanje je realizovao 198 ciklusa edukacije preduzetnika kojima je obuhvaćeno lica. 5) Poreske olakšice Za mala i srednja preduzeća koja započinju obavljanje djelatnosti nije propisan poseban režim oporezivanja, osim što su Zakonom o porezu na dobit pravnih lica (Sl. list RCG, br. 65/01 i 80/04 i Sl. list CG, br. 40/08) propisane poreske olakšice za novoosnovana privredna društva koja obavljaju djelatnost u nedovoljno razvijenim opštinama, i to pod uslovom da obavljaju proizvodnu djelatnost. Poresko oslobođenje se odnosi na period od tri godine od dana osnivanja društva. Što se tiĉe poreskih olakšica na lokalnom nivou, u sljedećoj tabeli su dati podaci o oslobaċanjima od poreza, prireza na porez, naknada i sl. novoosnovanih preduzeća po svakoj opštini pojedinaĉno: 60

61 JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE VRSTA OLAKŠICE PROPIS oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu: Andrijevica Bar Berane Bijelo Polje Budva Danilovgrad Ţabljak Kolašin za prvu godinu poslovanja novoosnovana preduzeća i preduzetnici; za prve dvije godine poslovanja deficitarne zanatlije oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje novozaposlenih lica kod poslodavca od plaćanja prireza na porez oslobaċanje novozaposlenih lica kod poslodavca od plaćanja prireza na porez oslobaċanje novozaposlenih lica kod poslodavca od plaćanja prireza na porez - Ĉlan 8 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl. list CG opštinski propisi, br. 21/08) - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl. list CG opštinski propisi, br. 6/08) - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl. list CG opštinski propisi, br. 7/08 i 20/08) Odluka o porezu na firmu ili naziv - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu (Sl.list CG opštinski propisi, br. 08/08 i 12/09) - Odluka o prirezu poreza na dohodak fiziĉkih lica (Sl.list RCG opštinski propisi, br. 02/04), u skladu sa Zakonom o porezu na dohodak fiziĉkih lica - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl.list CG opštinski propisi, br. 25/08) - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl. list CG opštinski propisi, br. 14/08) Kotor Mojkovac Nikšić Plav Pluţine Pljevlja Podgorica Roţaje Tivat oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu (Sl. list CG opštinski propisi, br. 12/08 i 26/08) - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl. list CG opštinski propisi, br. 6/08) - Ĉlan 9 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl. list RCG opštinski propisi, br. 1/04, 10/04, 29/04, 5/05 i 18/08) - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl. list CG opštinski propisi, br. 12/08) - Ĉlan 4 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl.list CG opštinski propisi, br. 6/08) - Ĉlan 7 Odluke o porezu na firmu (Sl. list CG opštinski propisi, br. 23/08) - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu ili naziv ( Sl.list CGopštinski propisi, br. 9/08) - Ĉlan 3 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl. list CG opštinski propisi, br. 26/08) 61

62 Ulcinj oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu ili naziv ( Sl. list CG opštinski propisi, br. 12/08) Herceg Novi Cetinje Šavnik oslobaċanje od plaćanja poreza na firmu za prvu godinu poslovanja - Ĉlan 6 Odluke o porezu na firmu ili naziv (Sl. list CG opštinski propisi, br. 8/08) Izvor: Podaci Zajednice opština Crne Gore PrilagoĊavanje instrumenata javne politike potrebama MSP, ukljuĉujući tu i olakšavanje uĉešća MSP u javnim nabavkama i time što se osigurava da sektor MSP moţe bolje da iskoristi drţavnu pomoć: 45 Postoje li inicijative koje promovišu pristup MSP postupcima javne nabavke? Ne postoje inicijative kojie promovišu pristup MSP postupcima javne nabavke. Zakonom o javnim nabavkama (Sl. list RCG, br. 46/06) propisano je Naĉelo ravnopravnosti ponuċaĉa u Ĉlanu 8. se navodi: Naruĉilac mora obezbijediti da svi ponuċaĉi u svim fazama postupka javne nabavke imaju ravnopravan tretman. 46 Postoje li odredbe u politici drţavne pomoći koje su usmjerene na sektor MSP? Zakonom o kontroli drţavne podrške i pomoći (Sl. list RCG, br. 26/07) malim i srednjim preduzećima se ureċuju opšti uslovi za dodjelu, kontrolu dodjele i korišćenja, odobravanje i povraćaj drţavne podrške i pomoći, u cilju primjene principa trţišne ekonomije, oĉuvanja konkurencije i ispunjenja meċunarodno preuzetih obaveza. U Uredbi o bliţim kriterijumima, namjeni i uslovima dodjele drţavne podrške i pomoći (Sl. list CG, br. 13/08), postoji ĉitavo poglavlje koje nosi naziv MALA I SREDNJA PREDUZEĆA i koje bliţe ureċuje politiku drţavne pomoći u ovom sektoru (ĉlanovi 22, 23, 24 i 25 Uredbe) : Ĉlan 22 (1) Državna pomoć malim i srednjim preduzećima namijenjena je podsticanju početnih ulaganja, savjetodavnim uslugama i učestvovanju na sajmovima i izložbama. (2) Državna pomoć malim i srednjim preduzećima ne može se dodijeliti preduzećima koja obavljaju djelatnosti brodogradnje, poljoprivrede i ribarstva. (3) Državna pomoć malim i srednjim preduzećima za djelatnost proizvodnje čelika može se dodijeliti samo za savjetodavne usluge kao i za učestvovanje na sajmovima i izložbama. Ĉlan 23 (1) Državna pomoć za početna ulaganja može se dodijeliti: - malim preduzećima u iznosu do 15% opravdanih troškova, - srednjim preduzećima u iznosu do 7,5% opravdanih troškova. (2) Ako se ulaže u područje koje ima pravo na regionalnu državnu pomoć, državna pomoć može se dodijeliti do gornje granice određene u karti regionalnih državnih pomoći, pod uslovom da korisnik državne pomoći učestvuje najmanje 25% vrijednosti ulaganja iz sopstvenih sredstava koja ne sadrže državnu pomoć, i da ulaganja u tom području ostanu najmanje 5 godina nakon završetka ulaganja. 62

63 (3) Visina državne pomoći izračunava se na osnovu opravdanih troškova ulaganja ili opravdanih troškova otvaranju novih radnih mjesta koja su povezana sa ulaganjem. (4) Ukoliko se visina državne pomoći izračunava na osnovu opravdanih troškova otvaranja novih radnih mjesta, uzimaju se u obzir sljedeći uslovi: - novootvorena radna mjesta moraju se odnositi na sprovođenje projekta početnih ulaganja i moraju biti popunjena tri godine nakon završenog ulaganja, - projekat ulaganja mora doprinijeti neto povećanju broja zaposlenih lica u preduzeću u poređenju sa prosjekom tokom proteklih 12 mjeseci, - novootvorena radna mjesta moraju se sačuvati najmanje pet godina. (5) Opravdani troškovi namijenjeni malim i srednjim preduzećima su: - troškovi početnih ulaganja: materijalna ulaganja (zemljišta, zgrade i oprema) i troškovi za nematerijalna ulaganja (nabava patenata, licenci, posebnih znanja i vještina (know-how) ili nepatentiranog tehničkog znanja); - troškovi otvaranja novih radnih mjesta: troškovi bruto plata za novootvorena radna mjesta povezana s ulaganjem za dvogodišnji period. (6) Opravdanim troškovima iz alineje 1 stav (5) ovog člana, ne smatraju se izdaci za nabavku saobraćajnih sredstava i opreme, osim željezničkih vagona. (7) Opravdani troškovi početnih ulaganja i opravdani troškovi novih radnih mjesta mogu se kumulirati, ali zajedno ne smiju prelaziti visinu državne pomoći u skladu sa st. (3) i (4) ovog člana. Ĉlan 24 (1) Državna pomoć za savjetodavne usluge koje obavljaju spoljni savjetnici, koje nemaju stalni ili periodični karakter i nijesu povezane s redovnim tekućim troškovima preduzeća, može se dodijeliti u visini 50% opravdanih troškova. (2) Opravdanim troškovima za savjetodavne usluge smatraju se troškovi za spoljne savjetnike. Ĉlan 25 (1) Državna pomoć za učestvovanje na sajmovima i izložbama može se dodijeliti za prvo učestvovanje na određenom sajmu ili izložbi u visini 50% opravdanih troškova. (2) Opravdani troškovi iz stava (1) ovog člana su troškovi zakupa, postavljanja i funkcionisanja izložbenog prostora. Olakšavanje pristupa MSP finansiranju: 47 Kako biste ocijenili situaciju u vašoj zemlji u odnosu na pristup MSP finansiranju putem banaka i drugih finansijskih institucija kao što su fondovi preduzetniĉkog kapitala? U Crnoj Gori danas postoji 11 komercijalnih banaka, koje su prvenstveno orjentisane na MSP i razvoj preduzetništva. Privatizacija bankarskog sektora je u potpunosti završena. Danas u Crnoj Gori nema banaka koje su u vlasništvu ili pod kontrolom drţave, pa ĉak ni banaka koje imaju direktni drţavni kapital. Indirektno drţavno vlasništvo u ukupnom kapitalu banaka iznosi svega 2,68 %. TakoĊe, postoji i nekoliko drţavnih institucija od kojih je znaĉajno pomenuti Fond za razvoj Crne Gore, Direkciju za razvoj malih i srednjih preduzeća, Zavod za zapošljavanje, koje raspolaţu znaĉajnim finansijskim sredstvima i nude MSP-ima kredite pod povoljnim uslovima iskljuĉivo preko komercijalnih banaka. Sve ovo govori da bi MSP-ima trebalo biti lako da od komercijalnih banaka doċu do ţeljenog kapitala kako bi podrţali svoj rast. 63

64 Bankarski sektor, kao dio finansijskog sektora, polazeći od regulatornog okvira i sagledavajući dosadašnju bankarsku praksu, potpuno je otvoren za mala i srednja preduzeća. Bankarsko poslovanje je regulisano Zakonom o bankama (Sl. list CG, br. 17/08) i podzakonskim aktima. Zakon o bankama i podzakonska regulativa kojom se ureċuje bankarsko poslovanje u Crnoj Gori, niĉim ne ograniĉavaju pravo pristupa bilo kojem pravnom ili fiziĉkom licu kada je u pitanju korišćenje bilo koje bankarske usluge. U godini, kao rezultat problema sa kojima su se suoĉile u godini, mjera koje je preduzela Centralna banka Crne Gore i dešavanja na evropskom trţištu kapitala, oĉekuje se da će banke pooštriti kriterijume po kojima će odobravati kredite. One će, pored detaljne analize poslovanja svakog pojedinaĉnog klijenta, biti u situaciji da analiziraju i stanje u pojedinim granama ekonomije kako bi se što bolje zaštitile od potencijalnih rizika. Oĉekuje se da će banke sprovesti dokapitalizaciju u skladu sa Zakonom o bankama i odgovarajućom podzakonskom regulativom, unaprijediti upravljanje rizicima, revidirati kreditne politike i ograniĉiti i sniziti opšte troškove. TakoĊe, s obzirom na ĉinjenicu da će, zbog manjeg nivoa raspoloţivih novĉanih sredstava u centralnoj i istoĉnoj Evropi, krediti poskupiti, nije realno oĉekivati smanjenje aktivnih kamatnih stopa. U Crnoj Gori nema fondova preduzetniĉkog (venture) kapitala. 48 Da li je finansijski sektor otvoren i da li odgovara potrebama MSP u vašoj zemlji? Da li su banke spremne da odgovore potrebama malih poslodavaca bez pretjeranog jemstva ili garancija? Koju vrstu jemstva prihvataju domaće banke da bi odobrile kredit nekom malom i srednjem preduzeću? Koju dokumentaciju traţe banke da bi odobrile kredit nekom malom i srednjem preduzeću? Koji su prosjeĉni troškovi i koliko je vremena potrebno da se pripremi potrebna dokumentacija? Bankarski sektor, kao dio finansijskog sektora, polazeći od regulatornog okvira i sagledavajući dosadašnju bankarsku praksu, potpuno je otvoren za mala i srednja preduzeća. Zakon o bankama (Sl. list CG, 17/08) i podzakonska regulativa kojom se ureċuje bankarsko poslovanje u Crnoj Gori, niĉim ne ograniĉavaju pravo pristupa bilo kojem pravnom ili fiziĉkom licu kada je u pitanju korišćenje bilo koje bankarske usluge. Kada je u pitanju spremnost bankarskog sektora na odobravanje kredita malim poslodavcima bez pretjeranog jemstva ili garancija, banke su duţne da primjenjuju propise iz regulatornog okvira vezane za mjerenje kreditnog rizika. Prije svega odredbe Zakona o bankama i Odluke o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama. U tom smislu banke samostalno procjenjuju kreditnu sposobnost zajmotraţioca i uspostavljaju obezbjeċenje kredita kroz ponuċene instrumente obezbjeċenja od strane zajmotraţioca. Moţe se ocijeniti da sredstva obezbjeċenja nijesu pretjerana i da je primarni faktor ocjene kreditne sposobnosti zajmotraţioca vezan za pokazatelje poslovanja zajmotraţioca (profitabilnost i ekonomiĉnost, likvidnost, kapitalizovanost i zaduţenost, novĉani tokovi i dr.), dok je procjena kvaliteta kolaterala tzv. sekundarni faktor prilkom donošenja odluke o odobravanju kredita. Kolateral koji banke prihvataju prilikom odobravanja kredita moţe biti bilo koja imovinska vrijednost ĉije posjedovanje i promet nije zabranjeno zakonom. Banke su duţne da prilikom uspostavljanja koletarala primjenjuju pravila propisana ĉlanom 17 Odluke o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama koji se odnosi na procjenu kvaliteta kolaterala, ali su u izboru predmeta kolaterala slobodne i izbor vrše uz saglasnost zajmotraţioca, tako da i zajmotraţilac ima veliki uticaj na uspostavljanje kolaterala. Dokumentacija koja se zahtijeva od MSP u postupku odobravanja kredita uslovljena je namjenom kredita i procjenom kreditne sposobnosti zajmotraţioca. U tom smislu banke zahtijevaju dokumentaciju na osnovu koje se procjenjuju elementi kreditne sposobnosti zajmotraţioca navedeni u ĉlanu 15 Odluke o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama (Sl. list CG, br. 41/09). U tom smislu zahtijeva se i dokumentacija na osnovu koje se moţe izvršiti 64

65 procjena o kvalitetu i opravdanosti ulaganja traţenih kreditnih sredstava (projekti, biznis planovi, ugovori o zajedniĉkom ulaganju, nabavci roba i sl.). U praksi ponekad postoje primjedbe od strane mikro preduzeća da banke traţe nerealno visoke kolaterale. Ovo je izraţeno kod mikro preduzeća koja posluju u prvih 3 do 4 godine. Za pripremu potrebne dokumentacije za kredite u prosjeku je potrebno oko 15 dana, dok su prosjeĉni troškovi (provizije) u prosjeku do 1% iznosa kredita. 49 Koliko su lako mali zajmovi (mikrokrediti) dostupni preduzećima i fiziĉkim licima koja ţele da pokrenu posao? Mali zajmovi (mikrokrediti) fiziĉkim licima i preduzećima koji ţele da pokrenu posao dostupni su preko Zavoda za zapošljavanje i mikrokreditnih institucija. Licima koja ţele da pokrenu posao je od strane Zavoda za zapošljavanje u periodu od godine odobren kredit u vrijednosti od što predstavlja 88,99% svih odobrenih kredita u ovom periodu. Tabela: Odobreni krediti fiziĉkim licima koja otpoĉinju biznis od strane Zavoda za zapošljavanje u periodu g. Rb. Godina Broj kredita Nova radna mjesta Iznos kredita ( ) Procenat od ukupnog broja odobrenih kredita , * , * ,50 4 Ukupno ,99 * Nezaposlena lica koja su kreditno podrţana od godine su prošla kroz Edukaciju iz preduzetništva u organizaciji Zavoda za zapošljavanje Crne Gore U Crnoj Gori funkcioniše 5 mikrokreditnih institucije u skladu s Odlukom o mikrokreditnim finansijskim institucijama (Sl. list RCG, br. 01/03) : Agroinvest, Alter modus, Ozmont i Montenegro Investment Credit, Klikloan. Krediti koje odobravaju mikrokreditne finansijske institucije kreću se do fiziĉkom licu koje prvi put koristi kredit, s tim da nijedan naredni kredit ne moţe biti veći od 8.000, dok se privrednom društvu i preduzetniku koji prvi put koristi kredit ne moţe odobriti više od 5.000, a nijedan naredni ne moţe biti veći od U periodu od god. do sredine god. mikrokreditne institucije su odobrile ukupno kredita. 50 Da li postoje programi garancija za kredite koji se javno finansiraju? Da/ne. Ukoliko je odgovor potvrdan, molimo da navedete najvaţnije rezultate. Ne postoje programi garancija za kredite koji se javno finansiraju. 65

66 51 Da li postoji plan da se uspostavi kreditno garantni fond za sektor MSP? Osnivanje Kreditno Garantnog Fonda je eksplicitno pomenuto kao kratkoroĉni prioritet u dokumentu EU, o kljuĉnoj politici, kao dio partnerstva izmeċu EU i Crne Gore i koji poziva na Implementaciju nacionalnog garantnog fonda. Odgovarajući pravni i regulatorni okvir je uspostavljen: novi Zakon o bankama (Sl. list CG, br. 17/08) dozvoljava Centralnoj banci da usvoji odluku u domenu kreditno garantnih usluga, i da na taj naĉin obezbijedi pravne osnove i uputstva za uspostavljanje i rad kreditno garantnog fonda (KGF). Odlukom o uslovima za obavljanje kreditno-garantnih poslova, iz avgusta godine, stvorene su pretpostavke za osnivanje i poslovanje pravnih lica (garancijski fond) koja se mogu baviti poslovima izdavanja garancija za uredno izmirivanje obaveza korisnika kredita. Odluka je donesena na osnovu ĉlana 164 Zakona o bankama, koji je propisao da se ta vrsta poslova moţe obavljati ukoliko se ispune uslovi za osnivanje koji su propisani od strane Centralne banke. Stvaranjem regulatornih pretpostavki za osnivanje i poslovanje garancijskih poslova, obezbjeċuju se uslovi za njihovo konstituisanje. To prevashodno zavisi od prepoznavanja interesa od strane potencijalnih osnivaĉa za obavljanje ove vrste poslova, a treba imati u vidu da i bankarska regulativa prepoznaje garancije izdate od strane ovih fondova kao kvalitetna sredstva obezbjeċenja i na tu aktivu banke ne izdvajaju rezervacije. U okviru tehniĉke podrške od strane EU posredstvom misije Evropske Unije u Podgorici na planu osnivanja KGF-a uraċen je i revidiran biznis plan i finansijski model, definisan koncept kreditnogarantnog fonda u formi privatno-javnog partnerstva. TakoĊe su pripremljena i zakonodavna dokumenata vezana za registraciju i poslovanje KGF-a. Nacrt organizacionog plana i operativnog plana Nacrt strategija upravljanja i strategije upravljanja rizikom Nacrt Statuta i Osnivaĉkog akta Opis posla generalnog menadţera i menadţera za izdavanje garancija. U cilju osnivanja kreditno garantnog fonda u Crnoj Gori planirana je revizija zakonodavnih dokumenata vezanih za registraciju i poslovanje KGF-a, mobilizacija osnivaĉkog kapitala od strane akcionara i podrška u start up fazi njegovog funkcionisanja. Stoga, neodloţan trenutni prioritet je obezbjeċenje odluke o mobilizaciji fondova za kapitalizaciju KGF-a, od strane Vlade CG (kroz specifiĉnu budţetsku raspodjelu sredstava) i Evropske Komisije (odnosi se na razmatranje dobijanja partnerskih fondova koji potiĉu iz prethodnog projekta za poljoprivredu implementiranog u Crnoj Gori). TakoĊe, u cilju ubrzanja procedure, a u skladu sa sugestijama, Direkcija za razvoj MSP treba da bude imenovana kao implementatorska agencija za osnivanje KGF-a a u ime Vlade Crne Gore, imajući u vidu njeno dosadašnje uspješno voċenje pripremnih radnji u saradnji sa Evropskom Komisijom. U okviru IPA programa za 2008.godinu za koji je misija EU u Podgorici raspisala tender u okviru projekta Improving Business Environment for Small and Rural Enterprises obezbijeċena je ekspertska podrška za osnivanje kreditno garantnog fonda. 52 Da li postoje drugi izvori finansiranja (plasman kapitala kroz fondove za preduzetniĉki kapital ili poslovni anċeli itd.) koji se promovišu/uvode/koriste u vašoj zemlji? Molimo da navedete svaku dobru praksu u toj oblasti, ukljuĉujući i najvaţnije ostvarene rezultate. U Crnoj Gori ne postoje fondovi preduzetniĉkog (venture) kapitala i poslovni anċeli. 66

67 Pristup trţištu za MSP: 53 Da li postoje mjere koje podstiĉu MSP da koriste i uĉestvuju u razvoju standarda? U Crnoj Gori o podsticajnim mjerama za MSP u pravcu implementacije i sertifikacije sistema zasnovanih na meċunarodnim standardima kao i upotrebi standarda za oznaĉavanje proizvoda, akreditacije tijela za ocjenu usaglašenosti i uopšteno kulture upotrebe standarda, brine Odbor Vlade CG za kvalitet. Odbor ima više kontinuiranih aktivnosti kao što su Savjetovanje QMS vezano za implementaciju standarda vezanih za integrisane sisteme menadţmenta, Škola kvaliteta koja u svom programu obuhvata i obuku za implementaciju standarda i direktne subvencije preduzećima iz za to namjenski opredijeljenog budţetskog iznosa. U toku 2007., i godine za konsalting, sertifikacionu provjeru i akreditacionu provjeru, subvencije u pojedinaĉnim iznosima su dobila 42 pravna lica koja sva spadaju u grupu MSP. Pojedinaĉni iznosi su varirali od do Ukupni dodijeljeni iznos za period je Na savjetovanju svake godine (tradicionalno 2009 godine po 14 put) uĉestvuje oko 200 uĉesnika od kojih većina kao predstavnici MSP-a. Ove godine savjetovanje je dobilo i meċunarodni status pa se prvi dio odvija u Parizu (Republika Francuska) u suorganizaciji sa Univerzitetom Pariz a drugi u Tivtu (Crna Gora) u kome su suorganizatori Vlada Crne Gore Ministarstvo ekonomije i Univerzitet Crne Gore. Škola kvaliteta je do sada imala više generacija i završilo je oko 200 inţinjera i menadţera kvaliteta i zaštite ţivotne sredine. Ĉlanstvo u Institutu za standardizaciju Crne Gore, u skladu sa opštim i internim aktima koja ureċuju njegov rad, je dobrovoljno i otvoreno za sve zainteresovane strane ukljuĉujući i MSP. Plaćanjem godišnje ĉlanarine (koja zavisi od broja zaposlenih) ostvaruje se ĉlanstvo u Institutu koje otvara mogućnost ukljuĉivanja u upravnu strukturu Instituta, povoljnost (popust) pri kupovini standarda, dobijanje informacija o standardima i procesu standardizacije, povoljnost (popust) pri organizaciji obuke u organizaciji Instituta i sl. Sa druge strane, ukljuĉivanje u rad struĉnih tijela Instituta (tehniĉkih komiteta, radnih grupa i sl.), koja rade na poslovima donošenja i razvoja standarda je takoċe otvoreno za sve zainteresovane strane, na dobrovoljnoj je osnovi i ne zahtjeva finansijska ulaganja (osim snošenje putnih troškova za uĉešće na sastancima struĉnih tijela). Na internet portalu Instituta za standardizaciju Crne Gore ( ) dostupne su informacije u vezi sa standardima i standardizacijom. U cilju razvoja svijesti o standardizaciji i standardima, Institut za standardizaciju Crne Gore je, u saradnji sa Privrednom komorom Crne Gore i drugim institucijama infrastrukture kvaliteta, u prethodnom periodu za crnogorske privrednike organizovao izvjestan broj obuka i seminara na temu standardizacije i standarda, a kojima su prisustvovali i predstavnici nekih MSP. TakoĊe, u okviru Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća, MSP se informišu o neophodnim standardima: ISO, HACCP, i sl., standardima za proizvodnju orgranskih proizvoda i Eurep GAP, neophodnim procedurama za sertifikaciju, konsultantskim i sertifikacionim tijelima, itd.. U narednom periodu, Direkcija za razvoj MSP će preduzeti dodatne mjere da motiviše MSP kako bi se oni ukljuĉili u ĉlanstvo Instituta, kao i u rad njegovih struĉnih tijela na donošenju i razvoju crnogorskih standarda. U narednom periodu se, uz ukljuĉivanje Direkcije za razvoj MSP, oĉekuje intenziviranje edukacije zainteresovanih MSP da koriste i uĉestvuju u razvoju standarda. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je uspostavila saradnju sa IFC-om MeĊunarodnom Finansijskom Korporacijom (ĉlanica grupacije Svjetske Banke) koja trenutno na podruĉju Zapadnog Balkana implementira projekat pod nazivom MeĊunarodni Standardi i Tehniĉki Propisi. 67

68 Putem ovog programa pruţa se tehniĉka pomoć firmama u zemljama Zapadnog Balkana (BiH, Srbija, Albanija, Makedonija i Crna Gora) da se suoĉe sa izazovima u smislu ispunjavanja većine meċunarodnih i tehniĉkih zahtjeva EU, koji se moraju ispuniti u svrhu izvoza domaćih proizvoda na meċunarodna i trţišta EU. U skladu sa tim Direkcija je predloţila kompanije iz sektora prehrambene i drvne industrije koje bi bile potencijalni korisnici njihove pomoći. Za proizvoċaĉe hrane i poljoprivredna gazdinstva koja se ukljuĉe u registrovane šeme kvaliteta budţetom Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede predviċena su sredstva za uvoċenje i certifikaciju HACCP sistema, HACCP sistema integrisanog sa sistemom upravljanja kvalitetom. Podrška za uvoċenje i certifikaciju sistema kvaliteta i bezbjednosti hrane odnosi se na troškove uvoċenja i certifikacije HACCP programa integrisanog sa sistemom upravljanja kvalitetom i iznosi najvise do 50% ukupnih troškova uvoċenja certifikacije, maksimalno do 8000 po subjektu i unapreċivanje i osavremenjavanje proizvodnje na tradicionalan naĉin u objektima manjeg kapaciteta. Podrška za osavremenjavanje proizvodnje u objektima manjeg kapaciteta u kojima se primjenjuju tradicionalne metode proizvodnje hrane daje se u obliku kofinansiranja, na bazi predloţenog programa aktivnosti i iznosi najvise po projektu i ukljuĉivanje poljoprivrednih proizvoċaĉa u registrovane šeme kvaliteta. Podrška ukljuĉivanju poljoprivrednih proizvoċaĉa u registrovane šeme kvaliteta odnosi se na troškove uvoċenja šeme kvaliteta, certifikaciju i participaciju u šemi i daje se za prvih 5 godina od ukljuĉivanja. Ta podrška ima oblik standardizovanog plaćanja i u god. iznosi najviše 1200 za organsku poljoprivredu i 600 za ukljuĉivanje u druge šeme kvaliteta. U radu Nacionalnog tijela za standardizaciju Privredna komora Crne Gore aktivno uĉestvuje. 54 Da li za MSP postoje savjetodavne sluţbe koje im pruţaju pomoć protiv nekorektne komercijalne prakse? Sva preduzeća koja imaju prigovor na radnje kojima se vrši povreda konkurencije mogu se obratiti ili direktno ili preko nekog udruţenja poslodavaca Upravi za zaštitu konkurencije koja je osnovana u skladu sa Zakonom o zaštiti konkurencije (Sl. list RCG, br. 69/05), koji je stupio na snagu 01. januara godine i nadleţna je da reaguje u sluĉaju povrede konkurencije. TakoĊe svi privredni subjekti se mogu konsultovati sa udruţenjima poslodavaca u smislu daljih koraka koje treba preuzeti u sluĉaju povreda konkurencije odnosno nekorektne komercijalne prakse. U Privrednoj komori Crne Gore već duţe vrijeme radi arbitraţni sud za vansudsko rješavanje sporova izmeċu domaćih privrednih subjekata, kao i Sud ĉasti koji utvrċuje odgovornost i izriĉe mjere privrednim subjektima zbog povrede dobrih poslovnih obiĉaja i poslovne etike. Formirana je i Spoljnotrgovinska arbitraţa za privredne sporove sa elementom inostranosti, ĉiju listu arbitara ĉine struĉnjaci iz zemlje i inostranstva. Pri Privrednoj komori Crne Gore formiran je i funkcioniše Arbitraţni odbor za rješavanje sporova potrošaĉa, u skladu sa Zakonom o zaštiti potrošaĉa. U dijelu razvijanja kadrovskih i finansijskih potencijala, Unija poslodavaca Crne Gore (UPCG), preko Generalnog sekretarijata iste, pruţa i razvija razne savjetodavne servise. U ovom trenutku najveći intenzitet, obzirom na interesovanje i zahtjeve ĉlanova UPCG, tih servisa je lociran u oblasti pravnih problema, a nešto manje u oblasti ekonomskih i drugih problema ĉlanova UPCG. Ukupna politika savjetodavnih servisa UPCG je zasnovana na poštovanju Etiĉkog kodeksa poslodavaca donijetog 2005 godine. 68

69 UnapreĊivanje usavršavanja vještina i inovacije: 55 Da li postoje programi koji imaju za cilj promovisanje širenja tehnologije malim preduzećima? Kako biste ocijenili uticaj ovih programa? U Crnoj Gori se sprovodi nekoliko programa koji imaju za cilj promovisanje širenja tehnologije malim i srednjim preduzećima. Kroz program drţavne podrške i pomoći malim i srednjim preduzećima za 2009.godinu, a u okviru njega putem kreditne linije Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća Podsticanje preduzetništva, predviċena je podrška primjeni proizvodnih tehnologija, sa ciljem jaĉanja inovacijskih kapaciteta MSP, i njihovog doprinosa razvoju proizvoda baziranih na tehnološkom razvoju. Novoformirani Evropski centar za informacije i inovacije Crne Gore, kao punopravni ĉlan mreţe za podršku preduzetništvu i inovacijama, pruţa set usluga za razvoj MSP, meċu kojima su i usluge koje se odnose na transfer inovacija, tehnologija i znanja. EIICM obavještava crnogorska mala i srednja preduzeća o Okvirnim programima EU za istraţivanje i tehnološki razvoj, rezultatima istraţivanja koja se odnose na inovacije, a pruţa i posredniĉke usluge u transferu tehnologije i znanja i stimulisanju MSP da inoviraju. TakoĊe, u okviru sedmog okvirnog programa za istraţivanje i tehnološki razvoj, FP7, predviċeno je jaĉanje kapaciteta MSP stvaranjem novih vrijednosti koje su nastale na osnovu istraţivanja trţišta i transfera razvijenih tehnologija, i ĉvršćoj saradnji izmeċu Univerziteta i MSP. S obzirom da se radi o programima na samom poĉetku djelovanja (FP7, EIICM), ne moţe se govoriti o rezultatima njihovih uticaja. Preduzeća su informisana putem newslettera, medija i radionica, koje su organizovane na temu promovisanja razvoja tehnoloških kapaciteta, kao i o mogućnostima ukljuĉenja u ove projekte, mada je evidentna slaba zainteresovanost preduzeća za ukljuĉivanje u iste. Uĉešće Crne Gore u meċunarodnim istraţivaĉkim projektima nije zadovoljavajuće. Potrebno je nastaviti intenzivne aktivnosti na distribuiranju informacija o meċunarodnim istraţivaĉkim programima i mogućnostima koje oni (u tehnološkom smislu) nude kompanijama. 56 Koje su inicijative preduzete da bi se promovisao transfer tehnologije sa istraţivaĉkih instituta na MSP? U cilju promovisanja širenja tehnologija ka malim preduzećima i pruţanja podrške njihovoj saradnji u odgovarajućim oblastima u Crnoj Gori potrebno je: 1) ojaĉati konkurentnost crnogorske industrije kroz nauku, tehnologije i inovativnost, 2) ojaĉati nauĉno-tehnološki sektor putem intenziviranja saradnje sa industrijom, 3) obezbijediti povoljne uslove za zadrţavanje diplomaca iz sfere nauke i tehnologije u Crnoj Gori, 4) organizovati centar za promovisanje širenja tehnologija koji bi omogućio crnogorskim kompanijama pristup EU R&D programima i dostignućima ĉime bi se obuhvatila dva aspekta: transfer inostranih tehnologija i promovisanje inicijativa iz EU u dijelu inovacija. U okviru Univerziteta Crne Gore pokrenuta je inicijativa za formiranje Univerzitetskog centra za razvoj i projektovanje. Centar se formira kao stalno struĉno tijelo na Univerzitetu radi kontinuiranog servisiranja potreba u oblasti razvoja i projektovanja. Njegovi sastavni djelovi su Centri za razvoj i projektovanje formirani na Fakultetima i Institutima koje se bave ovim zadacima. 69

70 Cilj formiranja Centra je da: 20 Preduzetniĉka i industrijska politika 1) aktivira raspoložive potencijale na Univerzitetu radi njihovog aktivnog uĉešća u kreiranju i servisiranju zadataka iz oblasti razvoja i projektovanja, 2) afirmiše usavršavanje kadrova koji rade na poslovima razvoja i projektovanja u privredi, institucijama i samostalno, 3) priprema, koordinira i realizuje usluge iz oblasti razvoja i projektovanja pri ĉemu bi se zadaci u ovom segmentu posebno odnosili na: a) razvojne ideje malih i srednjih preduzeća i industrijskih kompleksa, b) transfere tehnoloških rješenja, c) izradu i usaglašavanje dokumentacije (zakoni, propisi, standardi i sl. ), d) testiranja rješenja za segmente razvoja koji imaju više varijanti. 4) uspostavljanje saradnje sa institucijama u zemlji i inostranstvu. Navedene aktivnosti, uz tehnološki park, inovativne centre i inkubatore predstavljaju baznu strukturu za transfer tehnologija i nauĉnih i istraţivaĉkih rezultata. Cilj je realizovanje transfera komercijalno orijentisanih nauĉnih rezultata i tehnologija razvijenih od domaćih struktura (istraţivaĉki timovi, laboratorije, fakulteti) ili od stane EU istraţivaĉkih i razvojnih struktura pri ĉemu bi prioritet kao korisnici imala mala i srednja preduzeća. MeĊutim, neophodno je u ovoj oblasti znaĉajno više uraditi u narednim godinama, što je i predviċeno Strategijom razvoja malih i srednjih preduzeća. 57 Kako biste ocijenili napredak u poboljšanju saradnje i formiranja klastera izmeċu firmi? Koje su znaĉajne inicijative bile ili će biti uvedene u ovom podruĉju? U Crnoj Gori trenutno ne postoji ovakav oblik udruţivanja. Od velike koristi su iskustva zemalja iz regiona i šire, kako bi se izabrao najbolji model funkcionisanja klastera. TakoĊe, od velikog je znaĉaja i povezivanje i saradnja sa srodnim klasterima iz regiona, kako bi se pratili trendovi, bolje predstavljali na inostranim trţištima, koristili iskustva drugih, i sl. U pojedinim privrednim granama (drvna industrija, mesna industrija, mljekarstvo i vinarstvo) postoji veliki potencijal kada govorimo o udruţivanju u klastere. Strategijom razvoja malih i srednjih preduzeća predviċeno je formiranje klastera kao instrumenta podrške MSP-u u oblastima mljekarstva i mesne industrije i njihovo povezivanje sa turizmom. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je, uz podršku GTZ, inicirala aktivnosti na formiranju klastera u sektoru prerade mesa. U okviru realizacije projekta podrške Udruţenju proizvoċaĉa njeguških specijaliteta koji je sprovela Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa GTZ-om, putem kreditne linije Podsticanje konkurentnosti podrţano je 8 proizvoċaĉa ovog proizvoda. Predsjednik ovog udruţenja je preduzeće DOO Niksentrade Ĉavor iz Kotora. TakoĊe, Strategijom razvoja turizma u Crnoj Gori do godine je predviċeno stvaranje turistiĉkih klastera koji bi bili podijeljeni: tri na primorju, tri u kontinentalnom dijelu, kao i dva koja povezuju obalu sa planinama preko Nikšića i Podgorice. Granice klastera su otvorene za susjede radi što boljeg umreţavanja i kooperacije, ĉime obogaćuju ponudu, stvaraju destinaciji bolju cijenu i najĉešće poboljšavaju odnos troškova i dobiti. U proteklih nekoliko godina, organizovan je veliki broj radionica i seminara na temu klastera, kako bi se pojam, prednosti, i benefiti koje pruţa udruţivanje u klaster objasnili i pribliţili preduzećima. 70

71 58 Molimo da opišete mjere (ako postoje) kojima se obezbjeċuje dostupnost sistema obrazovanja/obuke ili inicijative za obezbjeċivanje vještina za kojima konkretno MSP ima potrebu. Sveobuhvatna promocija politike preduzetniĉkog uĉenja ogleda se i kroz Nacionalni izvještaj za Crnu Goru u okviru Evropske povelje o malim preduzećima koji pokazuje da je uloţeno puno napora u ovoj oblasti, a posebno što se tiĉe olakšavanja poslovnog okruţenja. U okviru Nacionalne strategije zapošljavanja i razvoja ljudskih resursa za period 2007 do godine i Strategije za cjeloţivotno preduzetniĉko uĉenje godine definisane su mjere koje se odnose na traţnju na trţištu rada i imaju za cilj stvaranje uslova podsticajnih za privredu (preduzeća) u pravcu povećanja broja otvorenih radnih mjesta i kvaliteta radnih mjesta, kao i mjere koje se odnose na ponudu: Pruţanje usluga savjetovanja i usmjeravanja pri traţenju zaposlenja, pomoć pri izradi indivudalnih planova zapošljavanja, Razvijanje sistema profeisonalne orjentacije, razvoj centara za profesionalno informisanje i savjetovanje u svim optšinama u Crnoj Gori, Inteziviranje saradnje sa poslodavcima u oblasti posredovanja i usluga profesionalnog odabira, Uspostavljanje sistema za sprovoċenje analize potreba za obukom u cilju stalnog prilagoċavanja ponude preduzetniĉkog uĉenja potrebama malih preduzeća kroz identifikovanje nedostataka i predviċanje budućih potreba za znanjima i vještinama u skladu sa zahtjevima radnih mjesta. Zakonom o nacionalnim struĉnim kvalifikacijama godine podstiĉe se princip jednakog pristupa struĉnom obrazovanju i obuci da se do iste kvalifikacije moţe stići na razliĉite naĉine, a da je njihova vrijednost jednaka. Pored kvalifikacija steĉenih kroz formalno obrazovanje, poznaje i nacionalne struĉne kvalifikacije, bazirane na standardima zanimanja, koje su rezultat neformalnog i informalnog uĉenja. Dostupnost sistema obrazovanja i/ili obuke za kojima MSP imaju potrebu se moţe obezbijediti u sistemu struĉnog douniverzitetskog obrazovanja po osnovu zahtjeva socijalnih partnera (svih, pa i MSP). Nakon formalno izraţene potrebe redovnim putem, preko komisija i Komisija za kurikulume, a po završnoj odluci Savjeta za struĉno obrazovanje uradi se poseban obrazovni program i uvede u redovni obrazovni sistem ili kao obrazovni program ili kao program obuke. U sistemu visokog obrazovanja moguće je organizovanje specijalistiĉkih programa obuke, odnosno doobuke u trajanju od šest mjeseci do godinu dana, koju, na zahtjev socijalnih partnera i Zavoda za zapošljavanje koji organizuju matiĉne univerzitetske jedinice. Završnica programa obuke, odnosno, doobuke je sertifikatna forma koja se izdaje polaznicima. Institucije (vladine, nevladine, kao i privatni organizatori obuke) koje se bave podrškom malom i srednjem biznisu organizuju razliĉite cikluse edukacije kako za poĉetnike u biznisu, tako i za preduzetnike u rastu i razvoju i u potpunosti finansiraju ili sufinasiraju obrazovanje i obuku. Zavod za zapošljavanje i Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća su od poĉetka godine uveli edukaciju preduzetnika, kao obavezan preduslov kreditne podrške biznis idejama poĉetnika u biznisu. Od uspješnosti prolaska kroz edukaciju zavisi mogućnost podnošenja zahtjeva za kredit. UvoĊenje edukacije nezaposlenih lica iz oblasti preduzetništva je u skladu sa 22. smjernicom Integrisanih smjernica razvoja i zapošljavanja EU koja se odnosi na segment povećanja zaposlenosti u EU, a koja definiše obavezu omogućavanja prolaska kroz obuku u preduzetništvu. Edukacijom nezaposlenih lica iz oblasti preduzetništva Zavod zaokruţuje sistem podsticanja razvoja preduzetništva, u cilju efikasnijeg osnivanja, uspješnijeg razvoja malih i srednjih preduzeća i nadogradnje poslovno-preduzetniĉkih sposobnosti preduzetnika koje im omogućava uspješnije trţišno ponašanje u svakodnevnim poslovnim aktivnostima 71

72 Preduzetniĉka edukacija obuhvata dvije cjeline Podsticanje samozapošljavanja i Pruţanje elementarnih znanja iz preduzetništva. Segment Podsticanje samozapošljavanja je radioniĉarski tip edukacije (workshop) i ima za cilj, selekciju lica koja imaju predispozicije za uspješno bavljenje biznisom, kao i razmjenu iskustava i ideja sa drugim uĉesnicima, motivisanje lica koja su u nedoumici da li da otpoĉnu bavljenje biznisom, upoznavanje sa preduzetniĉkim naĉinom razmišljanja, upoznavanje sa procesom pokretanja sopstvenog biznisa i dr.. Pruţanje elementarnih znanja iz preduzetništva predstavlja pruţanje znanja klasiĉnim predavaĉkim naĉinom izlaganja iz oblasti (Priruĉnik za preduzetnike Program samozapošljavanja, Zavod za zapošljavanje Crne Gore 2007, 2008, godina) : Prava i obaveze po osnovu Programa samozapošljavanja (uslovi dodjele kredita, amortizacioni plan, kontrola namjenske upotrebe kreditnih sredstava, najĉešće greške preduzetnika) ; Kako registrovati djelatnost (osnivanje samostalne radnje, poljoprivredna djelatnost, oblici organizovanja preduzeća, troškovi registracije, firma - naziv preduzeća, peĉat i štambilj preduzeća, statistiĉko razvrstavanje, otvaranje ţiro-raĉuna, carinski registar... ) ; Osnovna znanja iz raĉunovodstva (osnovni pojmovi, porezi, doprinosi, PDV i dr. ) ; Radni odnosi ; Poslovni ugovori; Izrada i ocjena biznis plana kao sredstva provjere valjanosti biznis ideje ; Osnovne pretpostavke za uspješan start malog biznisa. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje Crne Gore realizovala je, u ĉetiri opštine, projekat ''Šansa mladim menadţerima'' ĉiji je cilj sticanje konceptualnih, administrativnih struĉnih znanja i vještina za kojima preduzeća imaju potrebu, a koja su mladim menadţerima neophodne za efikasan i efektivan rad u preduzeću. Obuka je bila iz oblasti: osnova menadţmenta, upravljanje projektima, marketinga i PR-a i poslovne komunikacije. Ujedno ovo predstavlja i prvi dio obuke, kroz koju se primjenjuju dinamiĉni i savremeni oblici interaktivnih predavanja. Druga faza obuke podrazumijevala je praktiĉan rad u trajanju od dva mjeseca. Smanjenje siromaštva kroz podršku aktivnostima samozapošljavanja je program namijenjen socio-ekonomskoj integraciji izbjeglih i raseljenih lica u Crnoj Gori. Osim ovih, programom su obuhvaćene i ostale kategorije tzv. ranjivih grupa stanovništvo u ruralnim sredinama, dugoroĉno nezaposleni i pripadnici nacionalnih manjina. Sprovodi ga organizacija Help u saradnji sa Direkcijom za razvoj MSP, poĉev od godine. Projekat podrazumijeva dodjeljivanje bespovratnih sredstava i obaveznu obuku za zapoĉinjanje biznisa. 59 Da li postoje inicijative koje razvijaju nadleţnosti MSP u oblasti istraţivanja i razvoja kao što su pojednostavljen pristup infrastrukturi javnih istraţivanja, korišćenje usluga istraţivanja i razvoja, zapošljavanje obuĉenog osoblja i obuka? Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je uradila istraţivaĉki projekat Informaciona osnova o malim i srednjim preduzećima u Crnoj Gori koji predstavlja podprojekat projekta Mala i srednja preduzeća- informaciona osnova za identifikaciju pravaca razvoja i jačanja konkurentske pozicije MiS preduzeća u Crnoj Gori. Osnovni cilj projekta je da se predloţi metodologija usklaċena sa EUROSTAT-ovim i OECD-ovim standardima za jednostavan i brz dolazak do informacija potrebnih za praćenje razvoja/promjena u sektoru MSP. Namjera je da se razvije pouzdana baza podataka o malim i srednjim preduzećima u CG, odnosno da se obezbijede podaci i informacije vezane za strukturu preduzeća (prema broju zaposlenih, po djelatnostima na nivou drţave i po opštinama). Ovi podaci su nuţna pretpostavka svakog ozbiljnog istraţivanja, a samim tim i kreiranja i implementacije politike i strategija vezanih za razvoj 72

73 preduzetništva i privrede u cjelini. Projektom je izmeċu ostalog dat prikaz i opis (na osnovu raspoloţivih podataka) o kretanjima kod MSP u Crnoj Gori, analizom raspoloţivih baza podataka o MSP, te se na osnovu analize istih prezentiraju podaci o MSP sa aspekta zaposlenosti, djelatnosti i teritorijalne rasprostranjenosti. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je krajem godine formirala konzorcijum sa Privrednom Komorom Crne Gore, Mašinskim fakultetom i Business Start-up centrom iz Bara i nakon pozitivne ocjene predloţenog projekta od strane Evropske Komisije Evropski centar za informacije i inovacije Crna Gora (European Information and Innovation Center Montenegro EIICM) je poĉeo sa radom u novembru EIICM je ĉlan Enterprise Europe Network. Ciljne grupe za usluge EIICM-a su: mala i srednja preduzeća, istraţivaĉko razvojne institucije, inovatori, vladini organi, struĉne i granske organizacije, obrazovne institucije. Plan rada EIICM-a izmeċu ostalog predviċa i sljedeće usluge podrške: Usluge za inovacije, transfer tehnologije i znanja Vaţan doprinos smanjenju inovacionog jaza, stvaranju novih radnih mjesta, rastu i odrţivom razvoju se oĉekuje od: distribucije informacija koje podiţu nivo znanja o politikama koje se tiĉu inovacija, zakonodavstvu i programima podrške; distribucije i iskorišćavanja rezultata istraţivanja; pruţanju posredniĉkih usluga za transfer tehnologije i znanja i graċenju partnerstva izmeċu svih onih koji su ukljuĉeni u oblast inovacija; stimulisanje kapaciteta preduzeća da inoviraju. Usluge koje ohrabruju uĉešće MSP u Okvirnim programima Zajednice za istraţivanje i tehnološki razvoj su: podizanje nivoa znanja MSP o Okvirnim programima Zajednice za RTD; pomaganje MSP da identifikuju svoje potrebe za RTD i naċu relevantne partnere; pomaganje MSP u pripremi i koordinaciji prijedloga projekata za uĉešće u Okvirnim programima Zajednice za RTD. U januaru 2008.god Crna Gora se pridruţila Sedmom okvirnom programu za istraţivanje i tehnološki razvoj, FP7 ( ), koji je ujedno i glavni instrument Evropske unije za finansiranje nauĉno-istraţivaĉke djelatnosti u Evropi. Podrška u ovom programu biće obezbijeċena kroz niz istraţivaĉkih aktivnosti koje će se sprovoditi posredstvom: meċunarodne saradnje, zajedniĉkih projekata i mreţa, do koordinacije nacionalnih istraţivaĉkih programa. MeĊunarodna saradnja izmeċu EU i trećih zemalja je integralni dio ovog programa. Tematske oblasti su organizovane u ĉetiri pod-programa: Saradnja u istraţivanju /Collaborative research/, Zajedniĉke tehnološke inicijative /Joint Technology Initiatives/, Koordinacija ne-eu programa /Coordination of non-community programs/, MeĊunarodna koordinacija /International Coordination/. Ekološki izazovi kao mogućnosti: 60 Molimo vas da opišete mjere, ukoliko one postoje, koje pruţaju podsticaje za ekološki efikasno poslovanje i ekološki efikasne proizvode za sektor MSP. U pogledu pruţanja podsticaja za ekološki efikasno poslovanje i ekološki efikasne proizvode za sektor MSP znaĉajna je saradnja sa Organizacijom Ujedinjenih Nacija za industrijski razvoj (UNIDO), naroĉito u kontekstu realizacije Programa ĉistije proizvodnje. Ugovor o realizaciji programa potpisan je u junu mjesecu godine, ĉime su stvoreni uslovi za otpoĉinjanje projektnih aktivnosti kao nastavka pripremne faze realizovane u periodu godina. U skladu sa potpisnom projektnom dokumentacijom Program ĉistije proizvodnje će se implementirati pod koordinacijom Ministarstva nadleţnog za zaštitu ţivotne sredine Crne Gore, dok 73

74 će UNIDO biti odgovoran za obezbjeċivanje podrške realizaciji programa i vršenje nadzora nad sprovoċenjem programskih aktivnosti. Tokom realizacije pripremne faze ovog programa prezentovan je znaĉaj i mogućnosti koje ĉistija proizvodnja pruţa, kroz integralan i preventivan pristup cjelokupnom proizvodnom procesu /procesima, posebno u pogledu: povećanja produktivnosti kroz efikasniju upotrebu sirovina, energije i vode; promociju boljeg uĉinka za ţivotnu sredinu kroz redukovanje koliĉine otpada i nivoa emisija na izvoru nastanka, itd. Uzimajući u obzir i rezultate pripremne faze, dvogodišnji Program ĉistije proizvodnje biće koordiniran od strane Privredne komore, a fokusiraće se na uvoċenje metodologija ĉistije proizvodnje u sektorima turizma i proizvodnje hrane, primarno kroz analizu bilansa potrošnje energije i materijalnog bilansa. Istovremeno, tokom trajanja projekta biće sprovedeni specifiĉni kursevi za: ekološki odgovorno upravljanje- EMS, procjenu ţivotnog ciklusa proizvoda, eko-dizajn, eko-oznaĉavanje. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Agrobudţetom, kroz mjere ruralnog razvoja (mjere jaĉanja konkurentnosti poljoprivrede), pruţa podršku investicijama u preradu animalnih proizvoda. Podrška za povećanje dodate vrijednosti u preraċivaĉkoj industriji animalnih proizvoda obuhvata investicije u preradu i marketing postojećih proizvoda, kao i u razvoj novih proizvoda, procesa i tehnologija. Svi projekti moraju u cjelini dokazati ispunjavanje EU standarda na podruĉju bezbjednosti hrane i oĉuvanja okoline (uslov za svaku podršku). Podrţavaju se projekti cjelovitih ili parcijalno zaokruţenih rješenja u preradi i marketingu. Predmet kofinansiranja su nabavka materijala, opreme, mehanizacije, kao i graċevinski radovi na adaptaciji postojećih ili izgradnji novih objekata, patenti i licence, izrada tehniĉke dokumentacije, marketinške analize i troškovi razvoja novih proizvoda. Maksimalno uĉešće budţetskih sredstava iznosi do 30% vrijednosti investicije, a maksimalni iznos godišnje podrške po jednom projektu moţe iznositi do Ciljevi mjere su poboljšanje konkurentnosti prerade animalnih proizvoda putem cjelovite modernizacije proizvodnih i marketinških uslova; povećanje dodate vrijednosti u proizvodnji animalnih proizvoda putem povećavanja efikasnosti u preradi i marketingu, uvoċenje novih tehnologija i inovacija, i otvaranje novih trţišnih mogućnosti, ispunjavanje EU standarda i ciljno poboljšanje kvaliteta, zaštite ţivotne sredine i bezbjednosti hrane, jaĉanje veze sa primarnom proizvodnjom. Mjera se sprovodi na bazi tendera. Selekcija projekata vrši se na osnovu objektivnih kriterijuma, koji su sastavni dio pojedinog tendera. Podrška se obezbjeċuje na bazi dokaza o obavljenoj investiciji i terenskog izvještaja ovlašćene inspekcije. Podrţati sektor MSP u pristupu stranim trţištima: 61 Molimo vas da opišete koje mjere (ako ih ima) postoje ili će biti uvedene, da se podstakne pristup i mogućnosti za sektor MSP na stranim trţištima, naroĉito na unutrašnjem trţištu EU. Uz aktivno uĉešće i partnerstvo sa izvoznicima, predstavnicima meċunarodnih razvojnih organizacija i razliĉitih privrednih asocijacija, Vlada Crne Gore je decembra godine usvojila Strategiju za podsticanje izvoza. (Aneks 154) 74

75 Strategija za podsticanje izvoza osnova je za voċenje politike u oblasti ekonomskih odnosa sa inostranstvom. Jedan od osnovnih zadataka Ministarstva ekonomije je unaprjeċenje ekonomskih odnosa sa inostranstvom, pa je Ministarstvo predloţilo, a Vlada je poĉetkom juna 2008.god. usvojila Politiku unaprjeċenja bilateralnih odnosa sa inostranstvom. Kao osnovni ciljevi unaprjeċenja ekonomskih odnosa sa inostranstvom definisani su: povećanje izvoza crnogorskih proizvoda, rast direktnih stranih investicija, ujednaĉavanje trgovinskih i investicionih tokova Crne Gore sa odreċenim grupacijama zemalja. Ministarstvo ekonomije koordinira realizaciju mjera za podsticanje izvoza, dok je Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća prepoznata kao glavni nosilac implementacije mjera definisanih Strategijom, a nadleţna Ministarstva u Vladi CG, kao i privredne asocijacije aktivno su ukljuĉene u implementaciju. U cilju realizacije zadataka predviċenih Strategijom, i stvaranja uslova za podsticanje izvoza, u okviru Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća formiran je poseban Odsjek za podsticanje konkurentnosti i izvoza koji je otpoĉeo sa radom u aprilu 2006.god. Vlada Republike Crne Gore je krajem septembra 2006 god., usvojila Strateški i operativni plan - podsticanje konkurentnosti i izvoza kojim su predloţene mjere i aktivnosti u cilju promocije i podsticanja izvoza crnogorskih preduzeća, kao i detaljan operativni plan radnih zadataka i rokova za njihovo ostvarenje. Osnovni ciljevi postavljeni ovim dokumentom su: povećanje broja preduzeća izvoznika, obima njihove proizvodnje, diverzifikacija i povećanje kvaliteta izvoznih proizvoda, kao i institucionalna podrška crnogorskim izvoznicima da identifikuju odgovarajuća ciljna trţišta, pozicioniraju se i odrţe svoju poziciju na istim. U cilju zajedniĉkog definisanja naĉina i modela koordinacije svih aktera koji su ukljuĉeni u implementaciju Strategije za podsticanje izvoza, u oktobru god. odrţan je Izvozni dijalog kojem su prisustvovali predstavnici Vlade, drţavnih institucija, organizacija koje se bave razvojem preduzetništva, poslovnih udruţenja, meċunarodnih organizacija, kao i preduzeća izvoznici. Na sastanku je u okviru Strateške izvozne grupe formirano šest operativnih grupa: za smanjenje biznis barijera, za povezivanje izvoznih preduzeća klastering na sektorskom nivou, horizontalno povezivanje, za edukaciju izvoznika, za finansijsku podršku, za podsticanje regionalnog povezivanja povezivanje stranih investitora sa programima malih i srednjih preduzeća, za uspostavljanje proaktivnog programa ekonomske diplomatije u cilju promocije izvoza. Mjere koje se sprovode u cilju podsticanja pristupa i mogućnosti za sektor MSP na stranim trţištima, naroĉito na unutrašnjem trţištu EU su sljedeće: Informisanje izvoznika U oblasti infomisanja izvozno orijentisanih malih i srednjih poduzeća Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća uz tehniĉku podršku njemaĉke organizacije GTZ pristupila je osnivanju Trţišno - Informativnog Servisa (Market Information Service - MIS). Osnovni cilj osnivanja Trţišno - Informativnog Servisa (Market Information Service - MIS) ogleda se u pruţanju informacija preduzećima koja su izvozno orijentisana ili bi ţeljela da zapoĉnu sa izvozom kako bi bolje razumjela svoja ciljna trţišta i u skladu sa tim razvila odgovarajuće strategije i planove. Trţišno - Informativni Servis će investirati u mogućnost pristupa relevantnim bazama podataka, publikacijama i ostalim izvorima poslovnih informacija, u cilju njihove dostupnosti preduzećima. TakoĊe, preduzeća se informišu o neophodnim standardima: ISO, HACCP, i sl., standardima za proizvodnju orgranskih proizvoda i Eurep GAP, neophodnim procedurama za sertifikaciju, konsultantskim i sertifikacionim tijelima, itd.. Od strane Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede sprovodi se i mjera sufinansiranja procesa sertifikacije neophodnih standarda kvaliteta u funkciji osvajanja novih trţišta. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je uspostavila saradnju sa IFC-om MeĊunarodnom Finansijskom Korporacijom (ĉlanica grupacije Svjetske Banke) koja trenutno na podruĉju Zapadnog Balkana implementira projekat pod nazivom "MeĊunarodni Standardi i Tehniĉki Propisi". Putem ovog programa pruţa se tehniĉka pomoć firmama u zemljama Zapadnog Balkana (BiH, Srbija, Albanija, MK i Crna Gora) da se suoĉe sa 75

76 izazovima u smislu ispunjavanja većine meċunarodnih i tehniĉkih zahtjeva EU, koji se moraju ispuniti u svrhu izvoza domaćih proizvoda na meċunarodna i trţišta EU. U skladu sa tim Direkcija je predloţila kompanije iz sektora prehrambene i drvne industrije koje bi bile potencijalni korisnici njihove pomoći. U okviru Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća prošle godine u novembru mjesecu osnovan je Evropski Centar za inovacije i informacije ĉija je uloga da pomogne preduzećima u procesu internacionalizacije, ukljuĉivanju u Okvirne programe EU, u procesu transfera tehnologije, inovacija, znanja i sl.. Finansijska podrška U prethodnom periodu u okviru Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća sprovodila se i mjera podrške u finansiranju izvozno orjentisanih malih i srednjih preduzeća kroz kreditnu liniju za kreditiranje izvoznih investicionih projekata koji se odnose na proizvodnju proizvoda i poluproizvoda iz svih grana djelatnosti, kao i na pruţanje usluga orjentisanih na izvoz. U okviru ove kreditne linije odobreno je ukupno 9 projekata vrijednosti , namijenjenih finansiranju izvoznih poslova crnogorskih preduzeća. U cilju podsticanja konkurentnosti crnogorskih preduzeća za nastup na stranim trţištima i stvaranja uslova za konstantan rast i razvoj potencijala preduzeća Direkcija uspješno treću godinu zaredom realizuje projekat Grant šeme za refundaciju troškova. Finansijska podrška je usmjerena na pokriće dijela troškova marketing aktivnosti u cilju uĉešća na stranim trţištima izrada studija istraţivanja trţišta, uĉešće na meċunarodnim privrednim sajmovima, izrada promotivnog materijala, kao i unaprijeċenje poslovanja preduzeća uvoċenjem informacionog sistema u cilju efikasnije obrade potrebne dokumentacije i neophodnih poslovnih aktivnosti. Do sada je odobreno ukupno 68 zahtjeva vrijednosti ,46. Savjetodavne usluge, istraţivanja, pomoć U okviru Operativne grupe za smanjenje biznis barijera izvršeno je anketiranje izvoznih preduzeća u cilju prikupljanja podataka o carinskim/necarinskim barijerama. Od strane institucija, ĉlanova Operativne grupe za smanjenje biznis barijera anketirano je 100 preduzeća koja se bave uvozno/izvoznim aktivnostima. Shodno Operativnom planu eliminisanja biznis barijera za god. DMSP je uz finansijsku podršku GTZ kreirala sajt za prijavljivanje biznis barijera na kojem preduzeća mogu prijaviti biznis barijere i uputiti zahtjev institucijama nadleţnim za njihovo rješavanje. TakoĊe, tim Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća izradio je 10 studija istraţivanja trţišta za izvozno orijentisana preduzeća iz sektora prehrambene i drvne industrije, koja su imala za cilj da pruţe podršku preduzećima da bolje razumiju svoja ciljna trţišta i u skladu sa tim razviju odgovarajuće strategije i planove. Sprovedena istraţivanja sadrţala su informacije o ekonomskim indikatorima, robnoj razmjeni za grupe proizvoda, karakteristike ciljnog trţišta, podatke o kanalima distribucije, podatke o neophodnoj izvoznoj dokumentaciji, informacije o konkurenciji, cijenama, tarifama, carinama porezima i kvotama, neophodnim standardima, sajmovima, podatke o distributerima, uvoznicima i agentima. U cilju što bolje pripreme crnogorskih preduzeća za sajmove u regionu, Direkcija za razvoj malih i srednih preduzeća sprovela je terensko istraţivanje cijena za razliĉite grupe proizvoda. Istraţivanje je sadrţalo informacije o privredi, o marketima u kojima je vršeno istraţivanje, informacije o cijenama grupe proizvoda, kao i informacije o vodećim distributerima prehrambenih proizvoda za odreċeno trţište. Edukacija izvoznika Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća, Privredna Komora Crne Gore, MBA, Unija poslodavaca, itd. u saradnji sa inostranim partnerskim organizacijama organizuju razliĉite seminare na teme izvozni marketing pristup stranim trţištima, odnosi sa stranim klijentima, planiranje projekata za fondove Evropske Unije iz oblasti inovacija, istraţivanja i tehnološkog razvoja, uĉešće na sajmovima, strateško planiranje, itd. Promotivne aktivnosti 76

77 Direkcija u saradnji sa Privrednom Komorom Crne Gore i Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede sufinansira uĉešće i posjetu preduzetnika razliĉitim sajmovima i prezentacijama na stranim trţištima sufinansirajući troškove organizacije zajedniĉkog nastupa i puta. TakoĊe, u cilju uspostavljanja poslovnih kontakata sa stranim partnerima Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća i Privredna Komora Crne Gore organizuju poslovne susrete za crnogorske preduzetnike iz razliĉitih oblasti industrije. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća realizuje projekat S.T.A.R.S. u saradnji sa Italijanskim institucijama i partnerima iz regiona (bivše Jugoslovenske republike) s ciljem internacionalizacije, kao i delokalizacije dijela proizvodnje italijanskih preduzeća u Crnu Goru, kao i Balkan project iniciran od strane Veneto Foreign Trade Centre iz Italije, ĉiji je cilj promovisanje meċunarodne saradnje, razmjena informacija, organizacija poslovnih susreta i sl.. U proteklom periodu takoċe aktivno se radilo na osnivanju klastera u sektoru drvoprerade. Mjere koje su planirane za uvoċenje u okviru Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća u cilju podsticanja pristupa i mogućnosti za sektor MSP na stranim trţištima, naroĉito na unutrašnjem trţištu EU, u narednom periodu su: - Nastavak i proširenje postojećih savjetodavnih usluga u cilju pomoći preduzećima da razviju i realizuju izvozne promotivne aktivnosti, - Kreiranje Programa podrške za nove izvoznike u cilju stimulisanja preduzeća koja prvi put izvoze i Programa ekspanzije izvoza u cilju podrške postojećim izvoznicima da osvoje nova trţišta i pozicioniraju se bolje na postojećim trţištima, - Kreiranje Programa za jaĉanje izvoznih kapaciteta preduzeća kroz edukaciju, treninge, mentoring i programe internshipa, - Kreiranje regionalne mreţe u koju bi bile ukljuĉene institucije, agencije i organizacije koje se bave pruţanjem usluga/informacija u cilju poboljšanja poslovne saradnje na regionalnim trţištima, kao i na trţištima zemalja EU Podsticanju pristupa i mogućnosti MSP na stranim trţištima naroĉito na unutrašnjem trţištu EU, znaĉajno doprinose i potpisani sporazumi: - Sporazum o stabilizaciji i pridruţivanju sa Evropskom unijom je potpisan 15. oktobra 2007.godine u Luksemburgu, što pozitivno utiĉe na unaprjeċenje ekonomske saradnje i mogućnosti izvoza na trţište EU 25. Privremeni trgovinski sporazum Crne Gore sa EU stupio je na snagu 1.januara 2008.godine. - Centralnoevropski sporazum o slobodnoj trgovini (CEFTA 2006) Crna Gora je ove godine preuzela predsjedavanje CEFTA sporazumom. Predsjedavanje je zapoĉelo godine i završava se godine. Predsjedavanje CEFTA sporazumom za Crnu Goru predstavlja veliki izazov. To je prvenstveno velika šansa, a takoċe i mogućnost da, u ovako velikom projektu, Crna Gora pokaţe svoje kapacitete. Ovo predsjedavanje je prilika da svojim aktivnim odnosom doprinese da se potpisnice CEFTA-e, kao i Evropska unija, uvjere da Crna Gora ima potencijala i mogućnosti da na najbolji mogući naĉin izvrši zadatke koji se stavljaju pred nju. U cilju što boljeg predsjedavanja Vlada Crne Gore je formirala Radnu grupu za predsjedavanje Crne Gore CEFTA 2006 sporazumom. Nivo liberalizacije koji Crna Gora uţiva je priliĉno visok (potpuna liberalizacija u trgovini sa Bosnom i Hercegovinom, Makedonijom, Srbijom i Kosovom). U trgovini sa Albanijom, Hrvatskom i Moldavijom su u oblasti poljoprivrede za odreċene proizvode zadrţane kvote ili definisan nivo carinskih stopa. TakoĊe, Crna Gora je 2008 predsjedavajuća Podkomitetom za poljoprivredu ukljuĉujući sanitarna i fitosanitarna pitanja. Politika inovacija 77

78 62 Da li je vlada pripremila konkretne strategije u oblasti inovacija, istraţivanja i razvoja? Molimo vas da opišete kvalitet izrade politike inovacija i voċenja politike, tako što ćete dostaviti i objasniti: - osnovna dokumenta politike (analiza politike, strategije, akcioni planovi, propisi) - ko je ukljuĉen (ministarstva, agencije, privatni sektor, zainteresovane strane) i na koji naĉin (ukljuĉujući i koji su mehanizmi konsultacija)? - koji su glavni instrumenti/sredstva, programi, finansiranje? Što se tiĉe politike u oblasti istraţivanja Vlada Crne Gore je god. usvojila Strategiju nauĉno-istraţivaĉke djelatnosti god. ĉiji je obraċivaĉ Ministarstvo prosvjete i nauke a predlagaĉ Savjet za nauĉno-istraţivaĉku djelatnost. Strategija obuhvata i okvirni plan za dostizanje prioriteta. Nadzor nad implementacijom strategije vrši Savjet za nauĉno-istraţivaĉku djelatnost, izvještavajući Vladu o postignutim rezultatima na godišnjem nivou. Razvoj dokumenta Strategije sastojao se u ekspertskom radu ĉlanova Komisije, sastavljene od 9 ĉlanova, profesora na Univerzitetu Crne Gore. Proces izrade ukljuĉivao je brojne konsultacije sa zaposlenima u resornom Ministarstvu, korišćenje podataka iz Minstarstva i Monstata, postojećih nacionalnih, regionalnih i meċunarodnih studija, analiza i razvojnih dokumenata. U završnoj fazi razvoja strategije otvorena je javna rasprava, on-line putem, kao i kroz dvije javne sesije, na Univerzitetu Crne Gore i u Crnogorskoj akademiji nauka i umjetnosti. Komentari su uvaţeni u konaĉnoj verziji predloga strategije. Aktivnosti koje su predviċene Stretegijom u nadleţnosti su više ministarstava, nacionalnih agencija i institucija. Prioritetni ciljevi su: Reforma institucionalnog okvira za bavljenje nauĉno-istraţivaĉkom djelatnošću, Podsticanje inovacija i tehnološkog razvoja, u kojem ulogu imaju i Ministarstvo ekonomije i Direkcija za razvoj MSP kroz uvoċenje podsticajnih mjera za ulaganje u istraţivanja i inovacije u sektoru privrede i za finansiranje nauĉno-istraţivaĉke djelatnosti. Dodatna uloga Ministarstva prosvjete i nauke vidi se u marketinškoj podršci i konsultantskom servisu svim ĉiniocima u domenu inovacija, Podsticanje meċunarodne saradnje, gdje Direkcija za razvoj MSP ima ulogu u ukljuĉivanju u EUREKA program, Ostvarivanje funkcionalnih prioriteta nauĉno-istraţivaĉke djelatnosti, gdje Ministarstvo ekonomije ima ulogu u uvoċenju finansijskih instrumenata i regulative za sufinansiranje projekata tehnološkog razvoja, Povećanje ulaganja u nauĉno-istraţivaĉke aktivnosti. U dijelu politika inovacija, Univerzitet Crne Gore trenutno radi na izradi više strateških dokumenata u oblasti strateškog planiranja u istraţivanju i inovacijama, transferu tehnologija, uspostavljanu centra za podršku transfera tehnologija i inovacijama u istraţivanju. Ove inicijative se rade kroz niz projekata koje finansira EK u programima FP7 i TEMPUS. 63 Molimo vas da nas obavijestite šta se predviċa za budućnost i šta je u toku (planovi, nacrti, rokovi). U aprilu god. Vlada Crne Gore je potpisala Memorandum o izradi razvojnog dokumenta Crna Gora u 21. stoljeću sa Crnogorskom akademijom nauka i umjetnosti. Ovaj dokument ima cilj da definiše kljuĉne pravce razvoja Crne Gore kao društva baziranog na znanju. Dokument treba da 78

79 bude završen u avgustu god. a za koordinaciju realizacije projekta zaduţeno je Ministarstvo finansija. Na osnovu analize postojećeg stanja i na osnovu analize ostvarivanja ciljeva definisanih Strategijom razvoja malih i srednjih preduzeća , kao i na osnovu Evropske povelje za mala i srednja preduzeća, pripremiće se Strategija razvoja malih i srednjih preduzeća TakoĊe će se uraditi i plan aktivnosti na realizaciji definisanih zadataka ove Strategije. 79

80 II. INSTRUMENTI PREDUZETNIĈKE I INDUSTRIJSKE POLITIKE Uĉešće u programima Zajednice 64 Kratak opis uĉešća u Programu konkurentnosti i inovacije (CIP) za MSP: uĉesnici, iskustva/rezultati (gdje je primjenjivo). Crna Gora je sa Evropskom komisijom potpisala Memorandum o razumijevanju o uĉešću Crne Gore u Programu zajednice Posebni program preduzetništva i inovacija (EIP) Okvirnog programa konkurentnosti i inovacija (2007. do ) (Memorandum of Understanding between the European Community and Montenegro on participation of Montenegro to the Community Programme Entrepreneurship and Innovation specific Programme (EIP) of the Competitiveness and Innovation Framework Programme (2007 to 2013) '') Potpisivanjem Memoranduma Crna Gora je dobila status posmatraĉa u Programskom Odboru Programa preduzetništva i inovacija (EIP) i njeni predstavnici redovno prisustvuju sjednicama Programskog Odbora. U septembru Crna Gora je uplatila svoj doprinos (entry ticket) za uĉešće u programu za godinu, u iznosu od , dok je doprinos za godinu uplaćen u junu godine, u iznosu od Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je krajem godine formirala konzorcijum sa Privrednom komorom Crne Gore, Mašinskim fakultetom i Business Start-up centrom iz Bara i u novembru aplicirala na poziv za dostavljanje projekata ENT-CIP A Usluge podrške biznisu i inovacijama u okviru Posebnog programa Preduzetništva i inovacija (EIP) Okvirnog programa Konkurentnosti i inovacija ( ). Evropska komisija je preliminarno pozitivno ocijenila projekat Evropski centar za informacije i inovacije Crna Gora (EIICM). Crna Gora je imala svoje predstavnike na sveĉanoj inauguraciji Enterprise Europe Network u Briselu Evropska komisija je zvaniĉno potvrdila pozitivnu preliminarnu ocjenu projekta, uz neznatno umanjenje predloţenog budţeta. Konaĉno, je Evropska komisija zvaniĉno obavijestila Direkciju za razvoj malih i srednjih preduzeća o prihvatanju projekta EIICM. Okvirni partnerski ugovor izmeċu Evropske komisije i Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća, koja je zastupala sve ĉlanove Konzorcijuma EIICM, potpisan je godine. Posebni ugovor o dotaciji izmeċu Evropske komisije i Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća, koja je zastupala sve ĉlanove Konzorcijuma EIICM, je potpisan Sveĉano otvaranje EIICM-a je upriliĉeno Centar su otvorili g. Ginter Verhojgen, Potpredsjednik Evropske komisije i Komesar za preduzetništvo i industriju i g-din Branimir Gvozdenović, Ministar za ekonomski razvoj u Vladi Crne Gore. Evropska komisija je uplatila na raĉun Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća 81,000, što ĉini 45% od ukupnog iznosa dotacije predviċene za rad Evropskog centra za informacije i inovacije. EIICM je godine Izvršnoj agenciji za konkurentnost i inovacije (Executive Agency for Competitiveness and Innovation) dostavio interim izvještaj o radu za period do godine. Postignuti su znaĉajni rezultati i pored zakašnjelog ukljuĉivanja crnogorskog konzorcijuma u Enterprise Europe Network, koja je zvaniĉno poĉela sa radom u januaru godine. Crnogorski konzorcijum aktivno uĉestvuje i doprinosi radu Upravljaĉkog i savjetodavnog odbora (Steering and Advisory Group) Enterprise Europe Network-a. Ĉlanovi konzorcijuma EIICM su, za sada, jedini uĉesnici u Programu konkurentnosti i inovacija za MSP iz Crne Gore. 80

81 Direktiva 2000/35/EZ Evropskog parlamenta i Savjeta o borbi protiv kašnjenja u plaćanju u poslovnim transakcijama 65 Molimo dostavite vaše shvatanje zahtjeva ove Direktive. Zahtjevi ove Direktive su inkorporirani u Predlog Zakona o visini stope zatezne kamate, koji je Vlada Crne Gore utvrdila na svojoj sjednici od 10. septembra godine. Detaljnije objašnjenje vidjeti u odgovoru na pitanje Dostavite opis trenutnog stanja eventualno postojeće usklaċenosti sa direktivom i eventualne planove za dalje usklaċivanje Pitanje visine kamate koja se plaća na zakašnjela plaćanja u evropskom zakonodavstvu ureċeno je Direktivom 2000/35/EZ o sprjeĉavanju kašnjenja u plaćanju trgovinskih transakcija. Odredbama ĉlana 3 stav 1 pod d) ove Direktive odreċeno je: Visina kamate za kašnjenje u plaćanju ( zakonom propisana kamata ), koju je duţnik obavezan da plati, treba da predstavlja zbir posljednje utvrċene kamatne stope koju primjenjuje Evropska centralna banka na glavne operacije refinansiranja prije prvog kalendarskog dana polugodišta ( referentna kamata ) plus najmanje sedam procentnih poena ( marţa ), ako ugovorom nije drugaĉije odreċeno. Za drţavu ĉlanicu koja ne uĉestvuje u trećoj fazi ekonomske i monetarne unije, zakonom propisana kamata odgovara kamati koju odreċuje nacionalna centralna banka. U oba sluĉaja, zakonom propisana kamata je ona koja je vaţi prvog kalendarskog dana u datom polugodištu za period od narednih šest mjeseci. S obzirom da Centralna banka Crne Gore ne odreċuje svoju kamatnu stopu, a da je u Crnoj Gori sredstvo plaćanja EUR, ovim zakonom se u potpunosti primjenjuje rješenje koje se kao prvo navodi u Direktivi. Tako se odredbama ĉlana 2 ovog zakona propisuje da se stopa zatezne kamate utvrċuje polugodišnje, u visini osnovne zatezne kamate uvećane za sedam procentnih poena, a kao osnovna zatezna kamata odreċuje se kamata koju utvrċuje Evropska centralna banka za glavne operacije refinansiranja (main refinancing operation) i koja vaţi prvog dana kalendarskog polugodišta na koje se odnosi. Istovremeno, saglasno odredbama ĉlana 10 stav 1 Zakona o obligacionim odnosima (Sl. list CG, br. 47/08), koji je stupio na snagu godine, strane u obligacionom odnosu duţne su da izvrše svoju obavezu i odgovorni su za njeno ispunjenje. Na ovom naĉelu obligacionih odnosa utemeljeno je pravo povjerioca da od duţnika zahtjeva ispunjenje obaveze i njegova duţnost da istu ispuni savjesno i u svemu kako ona glasi. Na taj naĉin zakonom je konstituisana obaveza duţnika da preuzetu obligacionu obavezu izvrši na naĉin i pod uslovima utvrċenim ugovorom. Blagovremeno ispunjenje preuzetih ugovornih obaveza je pravilo ponašanja u obligacionim odnosima. Suprotnim ponašanjem vrijeċaju se ugovorom ustanovljena prava druge ugovorne strane. Tako, umjesto ispunjenja ugovora i ostvarenja oĉekivanog ekonomskog efekta iz tog pravnog posla, nastaje sporni odnos kojim se konstituišu nova prava u korist strane vjerne ugovoru. Jedno od tih prava je i obaveza duţnika da za period docnje u ispunjenju novĉane obaveze plati povjeriocu zateznu kamatu po stopi utvrċenoj zakonom. U tom smislu, odredbama ĉlana 284 stav 2 Zakona o obligacionim odnosima propisano je da duţnik koji zadocni sa ispunjenjem novĉane obaveze duguje, pored glavnice, i zateznu kamatu po stopi utvrċenoj posebnim zakonom. 81

82 Posljednji zakon koji se, u vezi sa visinom stope zatezne kamate, primjenjivao u Crnoj Gori, bio je savezni Zakon o visini stope zatezne kamate (Sl. list SRJ, br. 32/93, 24/94 i 28/96). Ovim zakonom stopa zatezne kamate, za obaveze iskazane u dinarima, sastojala se od: 1) mjeseĉne stope rasta cijena na malo, 2) fiksne stope od 1,20%, koja se mjeseĉno primjenjivala na stopu rasta cijena na malo. Obraĉun zatezne kamate vršio se primjenom konformne metode. U skladu sa ovim zakonom, na potraţivanja izmeċu domaćih i stranih fiziĉkih i pravnih lica koja su glasila na stranu valutu zatezna kamata se plaćala po stopi od 6% godišnje. Zakonom o Centralnoj banci Crne Gore (Sl. list RCG, br. 52/00), koji je stupio na snagu godine, kao iskljuĉivo sredstvo plaćanja uvedena je DEM, do uvoċenja EUR-a. Zbog navedenog, Vrhovni sud Republike Crne Gore utvrdio je godine Pravne stavove kojima, izmeċu ostalog, utvrċuje i naĉin obraĉuna i plaćanja zateznih kamata, i to na sljedeći naĉin: 1) povjeriocu koji je postavio zahtjev za ispunjavanje novĉane obaveze nastale prije godine u dinarskoj protivvrijednosti strane valute po kursu na dan ispunjenja obaveze, pripada zatezna kamata, koja se obraĉunava godišnje, u visini stope zatezne kamate zemlje porijekla valute (domicilna kamata); 2) do donošenja posebnog propisa Crne Gore o visini stope zatezne kamate, za docnju u ispunjenju novĉane obaveze iskazane u DEM, duţnici plaćaju zateznu kamatu po godišnjoj stopi koja je propisana u zemlji porijekla DEM; 3) na potraţivanja izmeċu domaćih i stranih fiziĉkih i pravnih lica koja glase na stranu valutu zatezna kamata se plaća po stopi od 6% godišnje. Ovako utvrċeni Pravni stavovi stvorili su razliĉitu praksu u radu sudova, posebno nakon uvoċenja EUR-a kao sredstva plaćanja. Ovo je dovelo do donošenja i sudskih odluka koje su bile nedovoljno precizne i neprimjenjive (koje nalaţu: plaćanje zakonske zatezne kamate; plaćanje zatezne kamate u visini kamate na deviznu štednju; plaćanje zatezne kamate po domicilnoj stopi; plaćanje zatezne stope po stopama Evropske centralne banke i sl.). Iz naprijed navedenih razloga, predlaţeno je donošenja posebnog zakona kojim bi se u Crnoj Gori utvrdila visina stope zatezne kamate. 82

83 III. SEKTORSKE POLITIKE (vidi takoċe i Aneks 1) 67 Da li Vlada sprovodi programe podrške razvoju specifiĉne za sektor? Koje vrste aktivnosti se primjenjuju? Kako se one finansiraju? Je li vid podrške koji Vlada primjenjuje kompatibilan sa pravilima EU o drţavnoj pomoći? Strategijom razvoja Informacionog društva u Crnoj Gori, koju je Vlada Crne Gore donijela za period od 2009 do godine prepoznat je razvoj domaćeg ICT sektora, kao meċunarodno konkurentnog privrednog sektora. Vizija razvoja ICT sektora u Crnoj Gori je da ICT sektor, kao intelektualni kapital, bude okosnica budućeg razvoja i znaĉajni resurs odrţivog razvoja crnogorske privrede. Ovom strategijom definisani su ciljevi do godine, kao što su stvoriti jak podsticaj daljem razvoju ICT sektora kroz dinamiĉnu partnersku saradnju izmeċu ICT sektora i drţave. Time će se povećati konkurentnost sektora, njegova snaga će se podići na nivo izvozne privredne grane i stvoriti pretpostavke za njegov dinamiĉan odrţivi razvoj. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je u Strategiji razvoja malih i srednjih preduzeća, kao jedan od zadataka prepoznala stimulisanje razvoja i korišćenja infomaciono - komunikacionih tehnologija i on-line pristupa kroz: SprovoĊenje Strategije razvoja Informacionog društva - Obezbijediti sprovoċenje u djelo zacrtane Strategije razvoja Informacionog društva i poštovanje akcionog plana za realizaciju definisanih projekata. Posebno voditi raĉuna da u najvećoj mogućoj mjeri u ICT projektima u drţavnoj upravi, lokalnoj samoupravi i velikim preduzećima, koja su još uvijek u većinskom vlasništvu drţavnih fondova, aktivnu ulogu uzmu domaća ICT MSP preduzeća kvalifikovana za predmetne djelatnosti. Podsticanje korišćenja informacione tehnologije i jaĉanje informacione povezanosti meċu organima uprave - Nacionalna vizija prelaska u informaciono društvo valorizovala bi generiĉke efekte informacionih i komunikacionih tehnologija (ICT) da bi se postigli evropski standardi u elektronskoj komunikaciji, dovelo bi do povećanja vrste i broja usluga koje drţavna i lokalne uprave pruţaju graċanima elektronskim putem i povećanja broja elektronskih transakcija iz oblasti nabavki i plaćanja, kao i do povećanja broja korisnika Interneta. Objedinjena arhitektura informacionih sistema drţavne uprave treba da omogući jednostavan i siguran pristup informacijama. Podsticanje MSP da razvijaju i koriste informacione sisteme - Iako su mala i srednja preduzeća (MSP) kljuĉni igraĉi u novoj ekonomiji, ipak, većina nije spremna da razmatra ukljuĉivanje u e-biznis zbog svog nedostatka svijesti o e-biznisu i nedostatka znanja. Iz razloga generalno niskog nivoa informatiĉke kulture u malim i srednjim preduzećima u Crnoj Gori, potrebno je podsticati MSP da razvijaju i koriste informacione sisteme u cilju unapreċenja biznisa i poslovne komunikacije kroz razliĉite programe. Neophodno je podsticati ulaganja u nabavku informatiĉke opreme i softver aktivnosti u preduzećima uz odreċene olakšice. Povećanje elektronske komunikacije organa uprave sa sektorom MSP poboljšanje on-line pristupa - Potrebno je povećati elektronsku komunikaciju drţave sa sektorom MSP omogućavajući preduzećima da dobiju savjete, popunjavaju prijave, ili obezbijede jednostavnije informacije on-line putem. Poboljšati i meċusobnu informacionu komunikaciju u okviru sektora. E-biznis kampanja - Imajući u vidu vrlo dobre rezultate koje je postigla e-biznis kampanja u evropskim zemljama u kojima je sprovoċena, uoĉene je potreba sprovoċenja kampanje koja ima za cilj da zapoĉne i stimuliše svijest o neophodnosti razvoja e-biznisa kod MSP u Crnoj Gori. Ova kampanja će naglasiti potrebu preduzeća da razmatraju e-biznis kao dio svoje ukupne strategije. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća u okviru svojih aktivnosti finansijske podrške malim i srednjim preduzećima u Crnoj Gori, a u skladu sa Strategijom razvoja MSP godinu, sprovodi dva vida podrške, kojima se ţeli uticati na uvodjenje/poboljšanje informacionih tehnologija u njima. 83

84 1) U okviru projekta» Drţavne podrške i pomoći malim i srednjim preduzećima - Podsticanje preduzetništva«, izmedju ostalog, predviċena je i kreditna podrška pod povoljnim uslovima, za jaĉanje informacionih kapaciteta u malim i srednjim preduzećima. 2) U okviru projekta Grant šeme za refundaciju troškova predvidjena je aktivnost kojom se pokriva dio troškova angaţovanja IT konsultanata i nabavke licenciranog softverskog rješenja za poboljšanje informacionog sistema u malim i srednjim preduzećima. Iznos bespovratnih sredstava koji moţe biti dodijeljen preduzeću za realizaciju ove aktivnosti je do Ovi vidovi podrške su uskadjeni sa pravilima EU o drţavnoj pomoći. Biznis inkubator Vlada Crne Gore, preko Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća i Glavni grad Podgorica formirali su prvi biznis inkubator iz oblasti informacione tehnologije (IT) u Crnoj Gori pod nazivom d.o.o Inventivnost. Realizacija projekta se sprovodi i uz podršku Evropske komisije i holandske Vlade preko organizacije SPARK kroz program za podršku Balkanske regije (središnja regija). IT inkubator u Podgorici trenutno ima 5 timova stanara, sa 12 zaposlenih. Njima je obezbijeċeno pod povoljnim uslovima korišćenje poslovnog prostora (do 5 godina), opreme, dodatna obuka i treninzi kao i konsultantska podrška koja obuhvata struĉne savjete, istraţivaĉke podatke i sva neophodna logistika. Stanarima su obezbijeċene dvije vrste obuka: - osnovno biznis obrazovanje (otpoĉinjanje sopstvenog biznisa, pisanje biznis plana, registracija preduzeća, pravna regulativa, i sl.), i - struĉno obrazovanje (razvijanje softvera za izradu web prezentacija, izdavanje informatiĉkog ĉasopisa, pruţanje outsourcing usluga, kriptovanje/zaštita podataka). Podrška se pruţa mladim ljudima iz oblasti informacionih tehnologija koji će raditi na razvoju poslovnih rješenja iz oblasti softverskog inţenjerstva i e-biznisa. Osim toga, IT inkubator doprinosi povezivanju Univerziteta i trţišta, kao i Umreţavanje sa inkubatorima u regionu i inostranstvu. Vlada Crne Gore je prije dvije godine predloţila, a Skupština prihvatila, da se smanji porez na raĉunarsku opremu, sa 17% na 7%, što predstavlja jednu od podsticasjnih mjera koje ICT kompanije koriste. Ministarstvo turizma je u prethodnom periodu sprovodilo podršku sektoru turizma putem programa podsticanja sa ciljem stvaranja što povoljnijeg ukupnog ambijenta za pospješivanje razvoja turizma. kao i poboljšanja kvaliteta turistiĉke ponude, zatim otvaranja novih radnih mjesta. produţenja turistiĉke sezone i podizanja nivoa svijesti graċana o prednostima i mogućnostima razvoja turizma u Crnoj Gori kao strateškoj grani razvoja. Realizacija podrške sektoru turizma odvijala se putem sledećih aktivnosti: Subvencionisanja kamata na kredite poslovnih banaka za investicione projekte u oblasti turizma. Izrade i ekspertske ocjene biznis planova za mala i srednja preduzeća u oblasti turizma, Izrade infomemoranduma i fizibiliti studija za nove investicije. Promotivnih aktivnosti usmjerenih na privlaĉenje investitora. Podsticajnih mjera u oblasti organizovanog turistiĉkog prometa. Podrške realizaciji projekata nevladinog sektora, Podrške pripremama sezona, organizaciji turistiĉkih, zabavnih i kulturnih manifestacija. Zajedniĉkih prezentacija izdavaoca privatnog smještaja. Oţivljavanja preduzetniĉkog duha i osmišljavanja nove turistiĉke ponude i Edukacije i usavršavanja kadra. Navedene aktivnosti finansirane su iz Budţetskih sredstava. u periodu prije zvaniĉnog poĉetka rada Komisije za dodjelu drţavne pomoći, a na osnovu izvještaja komisija za evaluaciju predmetnih projekata. 84

85 Uspostavljen je zakonodavni okvir kontrole drţavnih pomoći u Crnoj Gori: donijet je Zakon o kontroli drţavne podrške i pomoći kao temeljni akt za uspostavljanja sistema drţavnih pomoći (Sl. list RCG, br. 26/07), Uredba o naĉinu i postupku podnošenja i sadrţaju potrebne dokumentacije za predhodnu i naknadnu kontrolu drţavne podrške i pomoći (Sl. list RCG, br. 13/08), Uredba o bliţim kriterijumima namjeni i uslovima dodjele drţavne pomoći (Sl. list RCG, br. 13/08) i Pravilnik o sadrţaju godišnjeg izvještaja o kontroli drţavne podrške i pomoći (Sl. list RCG, br. 7/08). Zakon o kontroli državne podrške i pomoći sadrži materijalne odredbe zasnovane na odredbama članova 86, 87. i 88. Ugovora o osnivanju Evropske zajednice. Uredba o bližim kriterijumima namjeni i uslovima dodjele državne pomoći obuhvata sekundarno zakonodavstvo pravne prakse u području državnih pomoći. Odredbom člana 3 stav 1 alineja 2 ove Uredbe, a u skladu sa članom 73 (iii) Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, moguća je direktna primjena pravne prakse u području državnih pomoći u obliku ocjene državne pomoći na osnovu kriterijuma koji proizilaze iz primjene pravila pravne prakse o državnim pomoćima. Pripremljen je i novi set propisa iz ove oblasti, u skladu sa zahtjevima Evropske unije i dinamikom mijenjana pravila o drţavnoj pomoći u EU, u cilju većeg nivoa usaglašenosti sa pravilima EU. Vlada Crne Gore je u aprilu godine utvrdila predlog Zakona o kontroli drţavne pomoći koji je ureċen uz pomoć EU, i usklaċen sa pravilima koje nalaţe EK, i uputila Skupštini Crne Gore na usvajanje. Pripremljeni su i novi podzakonski akti na Zakon o drţavnoj pomoći, takoċe uz pomoć eksperata EU. Uredbom o prihvatljivim troškovima, maksimalno dozvoljenim intezitetima drţavne pomoći i drugim kriterijumima koji su mjerodavni za dodjelu drţavne pomoći za pojedine ciljeve drţavne pomoći, biće usvojena cjelina pravne prakse u pogledu materijalnih pravila u podruĉju drţavnih pomoći. Detaljnije o sprovoċenju Zakona o kontroli drţavne podrške i pomoći, u poglavlju 8 Politika konkurencije, u dijelu o drţavnoj pomoći, pitanja Molimo dostavite opis kvaliteta izrade sektorske politike i kvaliteta njenog sprovoċenja u praksi, tako što ćete dostaviti i objasniti sljedeće: - Osnovnu dokumenta politike (analizu politike, strategije, akcione planove, propise) - Ko je ukljuĉen (ministarstva, agencije, privatni sektor, zainteresovane strane) i kako (koji su mehanizmi za konsultacije ukljuĉeni) - Koja su najznaĉajnija sredstva/instrumenti, programi, finansije INFORMACIONO DRUŠTVO U Crnoj Gori, razvoj informacionog društva je prepoznat godine kada je Vlada Crne Gore zajedno sa ostalim zemljama regiona potpisala Zajedniĉku izjavu o namjerama (Joint Statement of Intent) u cilju razvoja informacionog društva. Ovaj, kao i naredni dokument, potpisan iste godine, esee Agenda rezultirali su izradom dokumenta Strategija razvoja informacionog društva put u društvo znanja, koji je Vlada Crne Gore tada usvojila za ĉetvorogodišnji period do godine. Prepoznavanjem stateških prioriteta, zapoĉeo je razvoj informacionog društva i elektronskih servisa namijenjenih kako javnom tako i privatnom sektoru. Strategijom su jasno definisanim ciljevi i aktivnosti, a istekom tog roka, kao I shvatanjem znaĉaja stalnog napretka I razvoja društva zasnovanog na znanju, stvorila se potreba za izradu nove strategija koja će trasirati put razvoja informacionog društva do godine. Ova strategija nastala je kao rezultat novog dokumenta potpisanog na nivou regiona, esee Agenda Plus, a obuhvatila je, u skladu sa evropskim ciljevima i standardima, zakonodavni i institucionalni okvir, egovernment, eposlovanje i ebankarstvo, eobrazovanje, ezdravstvo, registre, zaštitu podataka, ICT infrastrukturu, razvoj ICT sektora. Saglasno Strategiji, Vlada je definisala i Akcioni plan za njenu realizaciju. Akcionim planom, koji 85

86 obuhvata razvoj informatiĉkih projekata u godini, definisani su prioritetni zadaci, kako u oblasti kreiranja registara tako i u oblasti promocije informacionog društva i podizanja nivoa svijesti o neophodnosti stvaranja društva zasnovanog na znanju. Danas, jedan od strateških prioriteta Crne Gore, ogleda se upravo u primjeni informaciono - komunikacionih tehnologija u svim svojim razvojnim strategijama, jer ICT pruţa velike mogućnosti i ima sveopšti uticaj na nacionalne privrede i globalnu konkurentnost. Shvatajući znaĉaj upotrebe informaciono-komunikacionih tehnologija, Strategija razvoja informatiĉkog društva u Crnoj Gori od do godine, koju je Vlada Crne Gore donijela u februaru ove godine ima za cilj da: unaprijedi stanje u oblasti ICT-a; razjasni uloge, izgradi partnerstvo izmeċu privatnog i javnog sektora i olakša uĉešće svih kljuĉnih aktera, ukljuĉujući i nevladine organizacije; usmjeri postojeća oskudna sredstva na korišćenje ICT-a za nacionalne prioritete i pomogne utvrċivanje dinamike dopunskih ulaganja; upotpuni uticaj trţišta, promoviše društvene promjene, omogući lokalnu inicijativu, osigura zajedniĉko uĉenje i omogući širenje uspješnih rješenja; ukaţe na posebne potrebe i snagu vaţnih djelova ICT industrije za izvoz i konkurentnost privrede; preusmjeri nacionalni sistem inovacija da zadovolji suštinske i dugoroĉne tehnološke zahtjeve ICT-a (kao tehnologije opšte namjene); ukaţe na propuste u koordinaciji, istraţi mreţne efekte i obezbijedi dopunska ulaganja za korišćenje ICT-a kao infrastrukture koja osposobljava i pruţa potrebne usluge. Razvoj informacionog društva kao i primjena ICT-a u cilju podizanja nivoa efikasnosti ekonomskih i društvenih procesa zahtijeva koordinirane napore i aktivnosti od strane svih vladinih institucija. U tom smislu, a u skladu sa nadleţnostima, koordinacija razvojem informacionog društva i implementacije strategije i akcionih planova koji će ĉiniti sastavni dio strategije, je povjerena Ministarstvu za informaciono društvo. TakoĊe, u procesu implementacije strategije, ciljevi će se postići samo koordiniranim aktivnostima svih ĉlanova društva, kako javnih tako i privrednih subjekata. U prilogu ovog odgovora dostavljamo Strategiju razvoja informacionog društva za period , koja je ukljuĉila Akcioni plan za 2009 godinu. TURIZAM 1. Strateški cilj razvoja turizma definisan je Strategiiom razvoia turizma u Crnoi Gori do qodine (koja je donešena godine, a inovirana verzija usvojena u decembru godine) i odnosi se, izmeċu ostalog, na pozicioniranje Crne Gore kao visoko-kvalitetne turistiĉke destinacije, sa znaĉajnim brojem novih radnih mjesta. uz podizanje nivoa ţivotnog standarda stanovništva. Strategijom razvoja turizma utvrċeni su operativni ciljevi i mjere. kako bi se omogućilo stvaranje kompleksne. diverzifikovane i speĉificne turistiĉke ponude, tj. jedinstvenog turistiĉkog proizvoda primorja i zaleċa Crne Gore. TakoĊe, Strategijom razvoja turizma definisan je i akcioni plan (aktivnosti, nosioci aktivnosti i rokovi) za njegovu implementaciju. 2. Imajući u vidu i ĉinjenicu da turizam spada u one privredne djelatnosti koje na trajnoj osnovi angaţuju vrlo znaĉajan procenat radno sposobnog stanovništva iz svih socijalnih, polnih i dobnih grupa, ĉime se javlja kao znaĉajan faktor u prevazilaţenju nezaposlenosti. Sredinom maja 2007 godine, usvojena je Strateqija razvoia liudskih resursa u sektoru turizma, sa akcionim planom. Cilj Strategije je, izmedu ostalog da doprinese poboljšanju odnosa prema radu i uspostavljanju bolje koordinacije rada svih institucija angaţovanih na polju razvoja ljudskog kapitala koji je potreban da bi se podrţao napredak turizma u predstojećem periodu. - Propisi' Osnovni sluţbeni dokument na kojem sa zasniva strateški razvoj turizma, odnosno standardi i tehniĉka regulativa sektora turizma, jesu Zakon o turizmu (SI. list RCG, br. 21/09) i prateĉa podzakonska akta. 86

87 TakoĊe. Nacionalna strateqija odrţivog razvoia Crne Gore predstavlja jedan od izvomih dokumenata za planove i razvoj. Osim toga, svi razvojni strateški planovi i rješenja ugraċeni su u Prostorni plan Crne Gore. Za pojedine vrste smještajnih i ugostiteljskih objekata utvrċuju se minimalni uslovi / standardi i oni se kategorišu prema sljedećim propisima Ministarstva turizma: - Pravilnik o klasifikaciji. minimalnim uslovima i kategorizaciji ugostiteljskih objekata (SI list RCG 33/07), - Pravilnik o minimalno - tehniĉkim uslovima, vrstama i naĉinu pruţanja ugostiteljskih usluga u pokretnim objektima (Sl. list RCG, br. 022/03-11). - -Pravilnik o pojmu, minimalnim uslovima. uslovima za kategorizaciju i naĉinu kategorizacije turistiĉkih seoskih domaćinstava i pojmu preteţne liĉne proizvodnje (Sl. List RCG. br. 023/03-2). - Pravilnik o minimalno - tehniĉkim uslovima u pogledu opremanja poslovnih prostorija turistiĉkih agencija (SI. list RCG, br. 009/03-24). - Pravilnik o vrstama objekata nautiĉkog turizma, minimalno tehniĉkim uslovima i njihovoj kategorizaciji (SI. list RCG. br. 9/2003). - Uključeni subjekti i način: Imajući u vidu ĉinjenicu da turizam, kao privredna grana multiplikativno djeluje na razvoj ostalih privrednih djelatnosti, kao što su trgovina. saobraćaj, poljoprivreda, domaća radinost, Ċto u krajnjoj liniji doprinosi otvaranju novih radnih mjesta i poboljšanju uslova ţivota stanovništva. u strateškim razvojnim dokumentima istiĉe se i neophodnost koordinirane saradnje svih subjekata koii su ukljuĉeni u formiranje turistiĉkog proizvoda, odnosno koji direktno i indirektno kreiraju turistiĉku ponudu, zatim turistiĉkih poslenika i vlasti na lokalnom i drţavnom nivou, predstavnika privatnog sektora kao i nevladninih organizacija. U cilju obezbjeċenja uslova za što kvalitetnije funkcionisanje rada velikog broja subjekata ukljuĉenih u kreiranje turistiĉke politike i formiranje konaĉnog turistiĉkog proizvoda, Vlada Crne Gore oformila je Koordinaciono tijelo za pripremu i praćenie turistiĉkih sezona (Komisijom predsjedava Predsjednik Vlade, a ĉlanovi su ministri resora od znaĉaja za turizam, direktor NTO-a, predsjednici opstina, predstavnici turistiĉke privrede. direktori Montenegroairlinesa, Aerodroma CG, Direkcije za saobraćaj, JP Morsko dobro i Elektroprivrede). - Najznačajnija sredstva, instrumenti, program, finansije: Najznacajnija sredstva za ostvarivanje planiranih aktivnosti u okviru strateških razvojnih planova odnose se na budţetska sredstva, kao i donacije ino partnera. GRAĐEVINARSTVO - Nacrt Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do godine, definiše vizije i uspostavlja dugoroĉne smjernice za razvoj graċevinarstva Crne Gore do godine, u kojem je uspostavljen i akcioni plan. Dosledna primjena Strategije, podrazumijeva dugoroĉni proces praćenja realizacije u kojem će se vršiti i revizija dokumenata, kao i identifikovanih problema, postavljenih ciljeva i predloţenih mjera. Jednogodišnji period je predviċen za praćenje inplementacija, dok se u petogodišnjem periodu predviċa temeljna revizija inplementacije Strategije. Dokument je na javnoj raspravi. Nacrtom Strategije razvoja graċevinarstva, definisano je sedam strateških opredjeljenja: Integracija Crne Gore u EU i odrţivi razvoj, koje dalje podrazumijevaju razvoj graċevinarstva kao integralnog dijela procesa EU integracija i odrţivog razvoja Crne Gore. Ovo generalno opredjeljenje proizlazi ne samo od ĉinjenice da je strateška orijentacija ekonomske politike Crne Gore pridruţivanje sistemu Evropske unije, već i novog ekonomskog okruţenja koje se treba uspostaviti, u kojem graċevinarstvo treba da djeluje u bliţoj i široj okolini. Drugo strateško opredjeljenje je Pravni i institucionalni okvir kao okosnica razvoja graċevinarstva. Neosporno je da je ovo polazna taĉka u nizu ostalih djelovanja koja stvara okruţenje i preduslove za sva djelovanja u prostoru, sigurnost imovine i sopstvenosti, definiše 87

88 postupke i kriterijume, i uslove preko dobro dimenzionisanog i osposobljenog institucionalnog okvira. Treće strateško opredjeljenje je Tehniĉka regulativa kao osnova sistema kvaliteta u graċevinarstvu. Sistem graċenja kvaliteta u graċevinarstvu zasniva se na tehniĉkim propisima i standardima koji pored ostalog omogućavaju u jednom vaţnom dijelu i lakši i jednostavniji protok usluga i materijala u svjetsku trgovinu. MeĊutim, standardizacija podrazumijeva i uspostavljanje osnovnog institucionalnog okvira za slijeċenje i kontrolu tog procesa. U ovom segmentu treba usvojiti deset eurocodova koji od sljedeće godine stupaju na snagu u EU sa obaveznom primjenom i ugraditi u domaće zakonodavstvo ostale evropske direktive koje se odnose na graċevinske materijale, energetsku efikasnost, usluge, geotehniku, vodosnabdijevanje i preĉišćavanje otpadnih voda, ĉvrstog otpada, FIDIC uslova ugovaranja i ISO standarda za upravljanje. Ĉetvrto strateško opredjeljenje je Jaĉanje konkurentnosti graċevinske operative. Globalizacija ja na svim podruĉjima ljudskog djelovanja donijela nova saznanja o pravcu mogućeg optimalnog razvijanja sopstvenih ekonomija. Male zemlje kao što je Crna Gora treba da maksimalno iskoriste sve kadrovske I materijalne resurse sa postojanim praćenjem i prihvatanjem razvojnih dostignuća nauke, prakse i tehnologije. Peto strateško opredjeljenje je Kontinuitet kapitalnih investicija. Pojedinaĉni, ciljevi makroekonomske politike su orijentisani na izgradnju infrastrukturnih projekata i animiranje interesa novih investitora u Crnoj Gori; podsticanje preduzetništva u okviru malih i srednjih predizeća; jaĉanje konkurentnosti privrede i ostvarivanje ramnomjernijeg razvoja zemlje. Realizacija pojedinaĉnih ciljeva makroekonomske politike u tijesnoj je vezi sa aktivnostima u oblasti graċevinarstva i graċevinske industrije. Oni ukazuju na znaĉaj ove djelatnoti i industrije za ukupni razvoj zemlje na kratak, a naroĉito na srednji i dugi rok. Ostvarivanje prethodno navedenih pojedinaĉnih ciljeva makroekonomske politike imaće direktne i indirektne efekte ne samo na razvoj graċevinarstva i graċevinske industrije, već i na razvoj ukupne privrede i zaposlenosti. Šesto strateško opredjeljenje je Formiranje adekvatne strukture radne snage u oblasti graċevinarstva. Svaka nacionalna ekonomija i njen dugoroĉni razvoj znaĉajnim dijelom zavise od kvaliteta ljudskih resursa. Kvalitet ljudskih resursa je odreċen kvalitetom obrazovanog sistema, ulaganjima u obrazovanje i participacijom u obrazovanju. Zaostajanje u razvoju sistema obrazovanja i nedovoljna ulaganja u razvoj ljudskih resursa postaju ograniĉavajući factor dugoroĉnog odrţivog razvoja svake zemlje. Kreiranjem koncepta reforme obrazovnog sistema u Crnoj Gori predviċeno je da se ona temelji na pronalaţenju originalne strategije inspirisane pozitivnim tradicijama i nasljeċem u koju se mogu ugraditi nove tendencije savremenog društva i pozitivna rješenja razvijenih obrazovnih sistema u Evropi. Sedmo strateško opredjeljenje je Razvoj industrije graċevinskih materijala baziran na principima odrţivog razvoja. Jedan od osnovnih agregata u graċevinarstvu su graċevinski materijali koje svi izvoċaĉi graċevinskih radova (graċevinska i negraċevinska preduzeća) koriste za gradnju objekata, za odrţavanje, rekonstrukciju i ostale graċevinske radove. Preduslov je da što prije kod korišćenja mineralni resursi i graċevinskih proizvodi uvedu i tretman odrţivosti i stepen konzumiranja energije i zagaċivanja prostora kako bi se na najefikasniji naĉin koristili resursi i uveli sistemi recikliranja i ponovne upotrebe. - U izradi Zakona o ureċnju prostora i izgradnji objekata i Strategije razvoja graċevinarstva, ukljuĉena su ministarstva, agencije, privatni sektor i zainteresovane strane preko javnih rasprava o voim dokumentima. Prilikom Nacrt Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do Godine, a i podzakonskih akata, korišćena su iskustva domaćih i inostranih konsultanata. Na Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata, sugestije su dali preko svojih konsultanata, UNDP, GTZ i druge organizacije. - Najznaĉajnija sredstva su iz Budţeta Crne Gore. ENERGETIKA, vidjeti poglavlje 15. SAOBRAĆAJ, vidjeti poglavlje 14. STRATEGIJA PROIZVODNJE HRANE, vidjeti poglavlje 11. RIBARSTVO, vidjeti poglavlje

89 69 Dostavite informacije o tome što se predviċa za budućnost i što je već u procesu realizacije (planovi, nacrti, rokovi) u vezi sa programima podrške razvoju specifiĉnima za sektor U cilju razvoja informatiĉke tehnologije ICT-a, koji će omogućiti jeftiniji konsalting, jeftinija i kvalitetnija informaciona i biznis rješenja, smanjenje operativnih i administrativnih troškova kroz outsource-ing usluga i veće poreske prihode kroz rast ICT trţišta, aktivnosti će biti usmjerene na podsticanje i podrţavanje incijativa za udruţivanje domaćih ICT preduzeća (Klaster inicijative i sliĉno) ĉime će se podići kvalitet i konkurentnost ICT usluga. Posebna paţnja će takoċe biti posvećena inicijativama koje dolaze sa strane preduzeća ili udruţenja iz ICT sektora u cilju afirmisanja informacione tehnologije i daljeg razvoja informacionog društva. U razvoju ICT sektora je jako vaţno uspostaviti partnerstvo javnog i privatnog sektora. Znaĉajna podrška razvoju ICT sektora je rad na projektima za javni sektor. Partnerstvo takoċe podrazumijeva da i ICT sektor treba da pomogne drţavi na ostvarenju zacrtanih planova i promociji informacionog društva u Crnoj Gori. Drţava i ICT sektor će saraċivati na uklanjanju biznis barijera koje su prisutne na svim nivoima a posebno na nivou lokalne samouprave. ICT sektor zahtijeva visoko obrazovane kadrove razliĉitih profila. Posebna paţnja će biti usmjerena na promociju ICT-a i informacionog društva, kao i obrazovanju graċana i zaposlenih u privredi i drţavnoj upravi za korišćenje ICT-a, kako bi se znaĉajnije povećao broj korisnika i dostigla kritiĉna masa potrebna za isplativo korišćenje ICT rješenja. Ovo će biti zajedniĉki zadatak drţave i ICT sektora. Izuzetno je znaĉajno sagledavanje rezultata razvoja informacionog društva i u okviru njega i domaćeg ICT sektora. U tom smislu, usvojiće se metodologija mjerenja dostignutog razvoja informacionog društva, kao i metodologija spremnosti za narednu fazu razvoja. Pored prethodnih, usvojiće se i metodologija praćenja veliĉine ICT trţišta na godišnjem nivou i to po oblastima (hardver, softver, komunikacije, servisne usluge, konsalting, ) za informatiĉke kompanije, a posebno za telekomunikacione operatere. Akcionim planom za godinu, predviċeno je formiranje emontenegro centra-a kroz oblik Javno-privatnog partnerstva, gdje će meċu osnivaĉima biti Vlada, privatni sektor (u oblasti IT-a), Univerzitet i ostali. Kroz ovakav oblik centra će se inicirati novi informatiĉki projekti koji će uticati na povećanje internet penetracije, ukljuĉivanje graċana u sve oblike elektronske komunikacije i interakcije i sl.. Podrška razvoju turizma koja će se realizovati putem budţetskih i donatorskih sredstava, odnosi se na projekte kojima se poboljšava kvalitet turistiĉkog proizvoda i obezbjeċuju preduslovi za potpun doţivljaj turista koji posjećuju Crnu Goru - dalje unapreċenje razliĉitih vidova turizma: nautiĉki, kulturni, sportski, ruralni turizam, zatim aktivnosti orjentisane na prirodu - hiking & biking, tracking,... kao i poboljšanje turistiĉke i prateće infrastrukture. Ministarstvo ureċenja prostora i zaštite ţivotne sredine je preko Sektora za izgradnju objekata, je za IPA 2010 godine (Instrument predpristupne pomoći) kandidovalo Projekat Dostizanje najvišeg bezbjedonosnog i tehniĉkog kvaliteta crnogorske gradnje. Ovaj Projekat obuhvata Izradu programa usvajanja EUROKODOVA i kao pilot projekat Eurokod 8 izrada nacionalnog aneksa. Razlozi za prihvatanje i usvajanje EUROKODOVA u Crnoj Gori su: politiĉki, ekonomski i tehniĉki. Politiĉki su jer se time ispunjava jedan od uslova za ĉlanstvo u EU. Time će se stvoriti uslovi za slobodno trţište proizvoda, usluga i kapitala. Ekonomski su jer će obezbijediti dobit projektanata. Tehniĉki razlozi proizilaze iz potrebe za inoviranjem zastarjelih tehniĉkih propisa, što posebno dolazi do izraţaja u ovom periodu intenzivne izgradnje, kada se izvode mnoge znaĉajne graċevine u koje investiraju i mnogi strani investitori. Aktivnosti koje će biti sprovedene prilikom implementacije Projekta za IPA 2010 Aktivnost

90 Donošenje Akcionog plana za usvajanje Eurokodova, ukljuĉujući: Aktivnost 1.2 Aktivnost 2.1. Vrijeme potrebno za pripremu nacionalnih aneksa za razliĉite dijelove eurokodova, s tim da se uvedu na prvo mjesto paketi Eurokodova relevantni za najrasprostranjenije konstrukcije u Crnoj Gori; OdreĊivanje metoda za procjenu ili prijedlog najpogodnije vrijednosti nacionalno utvrċenih parametara za sve Eurokodove; Definisanje liste IT opreme, (specijalizovani softveri i kompijuteri) koje treba da nabavi Ministarstvo ureċenja prostora i zaštite ţivotne sredine radi elaboriranja nacionalno oreċenih parametara za sve Eurokodove; Koncept za uspostavljanje regionalnog umreţenja za prevoċenje Eurokodova Koncept za uspostavljanje regionalne saradnje u pripremi karata za vjetar, snijeg i izotermu; Program za usvajanje crnogorskog zakonskog okvira za graċevinarstvo da se omogući upotreba Eurokodova ObezbijeĊivanje IT opreme (specifikacija softvera i kompijutera), oreċene sa aktivnošću 1.1. za elaboriranje nacionalno odreċenih parametara za sve Eurokodove Donošenje Akcionog plana za implementaciju Eurokodova ukljuĉujući: Aktivnost 3.1 Definisanje liste materijala za obuku, radi kontinuiranog profesionalnog usavršavanja, koja treba da se pripremi/usvoji i obezbjeċivanje primjera dobre prakse ukljuĉujući i formativne prospekte o implementaciji EN Eurokodova, priruĉnike za projektante i instrukcije, smjernice sa navedenim primjerima (npr. uobiĉajne tipove zgrada i mostova), obuku i projektovanje softvera; Definisanje koncepta za program univerzitetskih studija o Eurokodovima i obezbjeċivanje primjera dobre prakse za predavaĉe, bilješke, informacione prospekte o implementaciji EN Eurokodova, smjernice sa razraċenim primjerima, softver za obuku; Planiranje i aplikacija kod TAIEX za organizovanje seminara za obuku crnogorskih trenera o Eurokodovima. Pilot Projekat Eurokod 8- Nacionalni aneks za Eurokod 8 dio 1 Projektovanje konstrukcija za otpornost na zemljotres opšta pravila, seizmiĉke aktivnosti i pravila za izgradnju ukljuĉujući; Definisanje onih nacionalno odreċenih parametara Eurokoda 8 gdje se moraju uvesti posebne obavezne vrijednosti za Crnu Goru i procjena ovih vrijednosi; Inkorporiranje rezultata iz NATO projekta Nauka za mir i bezbijednost, UsklaĊivanje karata seizmiĉkog hazarda za zemlje Zapadnog Balkana, radi odreċivanja seizmiĉkih aktivnosti ( npr. seizmiĉke karte i spektar reagovanja itd.); Usvajanje teksta nacionalnog aneksa. Rezultati projekta za IPA 2010 godine su: 1) Akcioni plan za usvajanje Eurokodova 2) Akcioni plan za implementaciju Eurokodova 3) Priprema nacionalnih aneksa za Eurokod 8 dio 1. Indikatori ovih rezultata su: Rezultat 1 i. Program zvaniĉno usvojen od strane Vlade Crne Gore u roku od 12 mjeseci od poĉetka implementacije projekta ii. Program se koristi kao osnova za pripremu daljih aktivnosti i prijedloga projekata za usvajanje Eurokodova iii. ObezbjeĊena IT oprema za detaljno elaboriranje nacionalno odreċenih parametara za sve Eurokodove. 90

91 Rezultat 2 20 Preduzetniĉka i industrijska politika i. Program zvaniĉno usvojen od strane Vlade Crne Gore u roku od 18 mjeseci od poĉetka implementacije projekta ii. Program se koristi kao osnova za obrazovanje i obuku o Eurokodovima. Rezultat 3 i. Nacionalni aneks za Eurokod 8 dio 1 pripremljen i usaglašen sa zainteresovanim stranama u roku od 18 mjeseci od poĉetka implementacije projekta. ii. Nacionalni aneks za Eurokod 8 dio 1 se koristi kao primjer za pripremu nacionalnih aneksa za ostale dijelove Eurokodova. Ministarstvo ureċenja prostora i zaštitu ţivotne sredine - Sektor za izgradnju objekata treba da realizuje ovaj projekat uz uĉešće sljedećih zainteresovanih strana: Institut za standardizaciju; Inţenjerska komora Crne Gore; GraĊevinski i Arhitektonski fakutet u Podgorici; Ministarstvo unutrašnjih poslova; Seizmološki institut; NVO (Crnogorska asocijacija za zemljotresno inţenjerstvo i Udruţenje konstruktera Crne Gore); Privredna komora; Hidrometeorološki zavod, Geološki zavod i Centar za ekotoksikologiju. ENERGETIKA, vidjeti poglavlje 15. SAOBRAĆAJ, vidjeti poglavlje 14. STRATEGIJA PROIZVODNJE HRANE, vidjeti poglavlje 11. RIBARSTVO, vidjeti poglavlje Molimo opišite trenutnu politiku i njeno sprovoċenje sa stanovišta privatizacije velikih industrijskih preduzeća po glavnim industrijskim sektorima vaše privrede. Da li postoje bilo kakvi planovi za ponovnu nacionalizaciju velikih industrijskih preduzeća? Ako postoje, koji? Što su Vladini srednjoroĉni ciljevi u ovim sluĉajevima? Privatizacija velikih industrijskih preduzeća odvija se prema utvrċenoj dinamici, a u skladu sa planom privatizacije za godinu. Ove godine najzastupljeniji industrijski sektori su saobraćaj, energetski sektor i turizam. Plan privatizacije dat u Aneksu (Aneks13) Ne postoje planovi za nacionalizaciju velikih industrijskih preduzeća. 71 Je li Vlada pripremila pakete za prestrukturiranje specifiĉne za odreċene sektore? Ako jeste: je li odrţivost preduzeća vodeće naĉelo u programima prestrukturiranja, ili postoje i drugi ciljevi, npr. oni koji se tiĉu broja radnih mjesta? Kako se ovi programi finansiraju? Je li podrška drţave kompatibilna sa pravilima EU o drţavnoj pomoći? Tranzicioni proces sa naglaskom na prestrukturiranje privrede je u CG već od poĉetka, tj. devedesetih godina usmjeravan na naĉin da se: 1) sprovede kompletan preobraţaj privrede, svih preduzeća u drţavnoj i društvenoj svojini, na naĉin da se u u prvoj fazi u skladu sa vaţećom zakonskom regulativom nominuju poznati vlasnici (Zakon o pretvaranju vlasništva nad društvenim kapitalom, Zakon o vlasniĉkoj i upravljaĉkoj transformaciji privrede, Zakon o privatizaciji privrede i dr.); 2) da se maksimalno uvaţi ekonomski aspekt funkcionisanja transformisanih preduzeća, tj. odrţivost (opstanak) preduzeća bila je u prvom planu, ali na osnovu trţišnih kriterijuma; 3) da se istovremeno maksimalno uvaţe socijalni aspekti procesa tranasformacije i prestrukturiranja privrede u cjelini i pojedinih preduzeća (praviĉnost procesa privatizacije, zbrinjavanje zaposlenih koji budu proglašeni za višak, politika otpremnina i dr.); 4) drugi ciljevi, koji se tiĉu rješavanje problema viška zaposlenih su rješavani istovremenim podsticajima koji se tiĉu otvaranja novih radnih mjesta, što je rezultiralo koncipiranjem nove 91

92 razvojne strategije malih i srednjih preduzeća (Direkcija za razvoj MISP, Fond za razvoj, Fond za zapošljavanje i sl.). Dakle, zakljuĉak je: a) da je proces prestrukturiranja privrede u CG imao karakter»višekolosjeĉnog«pristupa, s tim kada su u pitanju velika infrastrukturna preduzeća (u drţavnoj svojini) da je prihvaćen pristup»case by case«; b) Da se ĉitav proces odvijao pod nadzorom Vlade kao regulatora, da je za njegovu operativnu implementaciju bila zaduţena Agenciju za prestrukturiranje privrede i strana ulaganja, s tim što je od sredine devedesetih godina ulogu regulatora procesa u ime Vlade preuzeo Savjet za privatizaciju; c) Kontrolnu funkciju (kontinuirani nadzor) je tokom ĉitavog procesa imao Parlament CG, u poĉetnoj fazi u formi povremenih, najĉešće jednogodišnjih izvještaja, a kasnije je, da bi se podigao nivo transparentnosti procesa formirana i posebna Komisija za praćenje privatizacije kao stalni organ parlamenta (ĉine je predstavnici vladajuće partije i opzicije). d) Vlada je za pojedine privredene grane, od prioritetnog znaĉaja za razvoj CG, izradila u usvojila posebne dugoroĉne razvojne planove (master) ĉime je dodatno kanalisan ĉitav proces prestrukturirnja i privatizacije privrede (npr. turizam). e) Kada je u pitanju socijalni aspekt prestruktriranja Vlada je vodila jedinstvenu politiku na nivou CG, kroz budţetsko planiranje, a posebno utvrċivanjem pravaca ekonomske politike na godišnjem nivou. f) Kada su u pitanju velika preduzeća gdje je socijalni aspekt bio jako izraţen, zbog evidentnog gubitka trţišta (raspad bivše SFRJ, SiCG), Vlada je sprovodila strategiju privatizacije»sluĉaj po sluĉaj«, tako da je za svako preduzeće u skladu sa godišnjim planovima privatizacije zakljuĉivan poseban ugovoro o privatizaciji, koji je pored plana investicija imao i poseban dio oznaĉen kao»socijalni program«(odnosio se na broj zaposlenih, poštovanje kolektivnog ugovora, eventualno smanjiavnje broja zaposlenih, razna davanja i sl.) Time se postiglo da programi zbrinjavanja viška zaposlenih budu sastavni dio ugovorenih obaveza kupca, i time postanu perdmet kontinuiranog monitoringa pojedinih kupoprodajnih ugovora u pogledu konaĉnog ispunjenja preuzetih obaveza. g) U periodu poslije godine konstituisan je Ekonomsko-socijalni savjet ĉime su u sadejstvu Vlade CG, Unije poslodavaca CG i SSSCG pitanja prestrukturiranja i socijalni aspekti tranzicije redovno bili na»dnevnom redu«, kroz pitanja koja se tiĉu razvojne strategije, sprovoċenja i uspješnosti ekonomske politike i sl.. U skladu sa ĉlanovima 6 i 7 Zakona o kontroli drţavne podrške i pomoći, kontrolu dodjele i korišćenja, odobravanje i nalaganje povraćaja drţavne pomoći vrši Komisija za kontrolu drţavne podrške i pomoći. Komisija za kontrolu drţavne podrške i pomoći je samostalni organ sa javnim ovlašćenjima, a imenuje je Vlada Crne Gore. Takvim organizovanjem Komisija je u najvećoj mogućoj mjeri nezavisna od davalaca drţavne pomoći. Ĉlanom 9 Zakona o kontroli drţavne podrške i pomoći, utvrċena je obaveza davalaca da predlog drţavne pomoći, sa potrebnom dokumentacijom, podnesu Komisiji na odobrenje. 72 Kakav napredak je postignut u sprovoċenju politike? Da li se sprovoċenje politike nadgleda na otvoren i transparentan naĉin? Uz ovako osmišljen generalni koncept privatizacije, Vlada je godišnjim planovima privatizacije za što je bio zaduţen Savjet za privatizaciju, dosta detaljno ureċivala pitanja kao što su: dinamika privatizacije, principi privatizacije, ukupan broj preduzeća po vrstama koja će se privatizovati (velika, mala, drţavna i sl.); obim i raspodjela privatizacionih prihoda, metode privatizacije po pojedinim preduzećima i sl. 92

93 Time je Vlada, uglavnom, uspijevala da: 20 Preduzetniĉka i industrijska politika 1) strateški kordinira ĉitav proces, odnosno politiku privatizacije, 2) da maksimalno uvaţava socijalni aspekt, ali ne na uštrb principa da se privatizovana preduzeća osposobe da profitabilno posluju na duţi rok, 3) da se, osim kada su u pitanju dugoroĉna razvojna opredjeljenja Republike znaĉajnije ne mješa u pitanja koja su direktno u nadleţnosti vlasnika, tako da bi se moglo zakljuĉiti da je izbjegnuta drţavna pomoć koja bi, eventualno narušila pravila trţišnosti, i time pojedina preduzeća ili vlasnike stavila u povoljniji poloţaj. Znaĉaj pitanja transparentnosti je shvaćeno od poĉetka i Vlada je to ostvarivala po više osnova: u poĉetnoj fazi periodiĉnim izvještajima koje je Agencija za prestrukturiranje privrede i strana ulaganja pripremala za Komisju za ekonomsku politiku (KEP), Iste izvještaje je razmatrala vlada, s tim što su znaĉajnije privatizacije posebno bile predmet paţnje, Izvještaji su jednom godišnje dostavljani na razmatranje i usvajanje Paralmentu CG, Za svaki poseban sluĉaj je formirana posebna tenderska komisija ĉiji rad je u potpunosti bio dostupan javnosti, a u ĉiji sastav ulaze eksperti za pojedine oblasti, predstavnici vlade, preduzeća, sindikata, lokalne samouprave i sl. Parlament CG je formirao posebnu komisiju za nadzor procesa privatizacije sastavljenu od predstavnika»pozicije«i»opozicije«, koja je u obavezi da nadzire proces i periodiĉno izvještava parlament; Za ugovore od posebnog znaĉaja (KAP, Ţeljezara Nikšić, RB Nikšić i dr.), Vlada je u otvorenoj proceduri (tender) izabrala ekspertski tim za nadzor i praćenje implementacije privatizacionih ugovora, a izvještaji saĉinjeni po toj osnovi se dostavljaju, Vladi, Savjetu i javno se objavljuju na sajtu Savjeta za privatizaciju; Obavljeno je više istraţivanja koja su se bavila procesom tranzicije, koja je finansirala Vlada CG, i ĉiji su rezultati javno prezentirani u javnosti i objavljeni sa sajtu Savjeta za privatizaciju. Radovi od uglednih eksperata (domćih i stranih) iz ove oblasti koji se tiĉu procesa privatizacije su od poĉetka procesa tranzicije obavljivani na domaćim i medjunarodnim seminarima, objavljeno je i više zbornika radova u izdanju Agencije za prestrutkuriranje privrede i strana ulaganja, organizovano je više okruglih stolova i sl. Konaĉni zakljuĉak u pogledu potrebnog nivoa otvorenosti i transparentnosti procesa privatizacije bi mogao da glasi: da je adekvatno dizajniranom i implementiranom politikom prestrukturiranja privrede u cjelini i pojedinih njenih preduzeća proces privatizacije dovršen, na naĉin što je znaĉajno podignut nivo trţišnosti crnogorske ekonomije, povećana njena samoodrţivost, i time ista postala komparabilna zemljama trţišne ekonomije; da se ĉitav proces tranzicije i privatizacije kao njegov esencijalni dio, inaĉe praćen brojnim ograniĉenjima i poteškoćama sa kojim nisu bile suoĉene druge zemlje u tranziciji (rat u okruţenju, sankcije, izolacija, recesija, visoka inflacija i sl.) odvijao uz zavidan nivo uvaţavanja principa pune otvorenosti, transparentnosti i kontrolabilnosti od strane relevantnih drţavnih organa, institucija i društva u cjelini. INFORMACIONO DRUŠTVO Vlada Crne Gore preko Ministarstva za informaciono društvo vrši poslove voċenja razvojne politike, normativnu djelatnost, upravni nadzor, utvrċivanje razvojne strategije, analitiĉko praćenje stanja u oblasti informacionog društva. Ovo Ministarstvo je Uredbom o organizaciji i naĉinu rada drţavne uprave izmeċu ostalog zaduţeno za pripremu i implementaciju nacionalne strategije razvoja informacionog društva; unapreċenje, razvoj i funkcionisanje informacionog sistema organa drţavne uprave; uspostavljanje tehnološke i sigurnosne informatiĉke infrastrukture u drţavnim organima; racionalizaciju upotrebe informatiĉkih resursa u organima drţavne uprave; povezivanje informacionih sistema organa drţavne uprave; utvrċivanje tehniĉkih i drugih pravila upotrebe informatiĉke opreme u drţavnim organima i dr.. TakoĊe je u cilju kontinuiranog nadgledanja napretka sprovoċenja politike, u ovom ministarstvu formiran Sektor za promociju informacionog 93

94 društva, ĉija su zaduţenja i priprema strategije razvoja informacionog društva, praćenje indikatora razvoja informacionog društva, saradnja sa ICT sektorom, uĉestvovanje u pripremi nacionalnih i meċunarodnih planova ICT sistema, pripremanje analiza, izvještaja i materijala koji sluţe kao osnova za unapreċenje politike razvoja u oblasti informatiĉkog društva i dr.. Strategija razvoja informacionog društva u Crnoj Gori 2013 daje set osnovnih principa Vlade Crne Gore za razvoj informacionog društva u Crnoj Gori. Ovi principi će se uzeti u obzir i transformisati u odgovarajuće aktivnosti u procesu aţuriranja i razrade organizacionog, sektorskog i regionalnog razvoja od strane vladinih institucija. Strategija će se implementira na bazi godišnjih akcionih planova implementacije. Koordinator razvoja informacionog društva u saradnji sa vladinim institucijama, uzeće u obzir prilikom definisanja budţeta, aktivnosti i projekte koji će se realizovati u narednoj godini, u skladu sa predloţenim akcionim planovima. Svaki akcioni plan će biti usvojen od strane Vlade. Planovi implementacije će se realizovati u formi projektnog razvoja (svaki akcioni plan će sadrţati listu, opise, rokove i finansijska sredstva projekta) u skladu sa principima definisanim Strategijom razvoja informacionog društva. Projekti će biti finansirani kako iz budţeta Crne Gore, tako i iz ostalih izvora. Prilikom definisanja projekata i implementacije istih, koristiće se organizaciona struktura definisana Akcionim planom za razvoj i implementaciju informatiĉkih projekata u Vladi Crne Gore do kraja godine, usvojena u maju godine. Kako bi se postigli ciljevi strategije, sektorske ekspertske grupe će biti formirane u svim oblastima koje su prepoznate strategijom. Njihov zadatak će biti da analiziraju trenutnu situaciju, predlaţu, u saradnji sa vladinim institucijama, nove aktivnosti i ocjenjuju nivo razvoja i efikasnost razvoja informacionog društva u skladu sa postavljenim ciljevima. Na bazi njihovih analiza, ekspertske grupe će davati predloge novih prioriteta i aktivnosti kroz godišnje akcione planove. U prilog tome, rezultati analiza nivoa realizovanih aktivnosti će predstavljati odliĉne inpute o tome u kojem sektoru je potrebno uloţiti veće napore i kakve aktivnosti u narednom periodu preduzeti. TURIZAM Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020 godine donesena je a zatim inovirana godine. Tokom pomenutog postupka inoviranja, konstatovano je da je postignut zadovoljavajući napredak u sprovoċenju politike razvoja turizma, tj. napredak u okvirima oĉekivano ostvarenih rezultata s obzirom na protok vremena i realizovane aktivnosti. GRAĐEVINARSTVO Ministarstvo ureċenja prostora i zaštite ţivotne sredine, izmeċu ostalog, vrši poslove voċenja razvojne i strateške politike u oblasti graċevinarstva, kao i predlaganje mjera tekuće i razvojne politike i analiziranje njihovog uticaja na ekonomski poloţaj privrednih subjekata i preduzetnika iz resora ministarstva. U cilju realizacije opredjeljenja Crne Gore za ukljuĉivanje u evropske integracije, neophodno je bilo stvoriti uslove za primjenu normativa i standarda EU. U tom cilju, donošen je Zakona o ureċenju prostora i izgradnji objekata u avgustu 2008.godine Novim zakonskim rješenjima znaĉajno se smanjuju biznis barijere, podiţe se na veći nivo kontrola i zaštita prostora, uz normativnu deregulaciju i kodifikaciju propisa u ovoj oblasti. Propisana je decentralizacija poslova izdavanja graċevinskih dozvola u korist lokalne samouprave, koja iste izdaje za objekte do 3.000m2 (ĉlan 91 Zakona). Jedna od bitnih novina u Zakonu je, da se korišćenje objekta dozvoljava nakon pribavljene upotrebne dozvole i da se u katastar nepokretnosti moţe upisati samo objekat za koji je izdata upotrebna dozvola. Poslovi izdavanja licenci za fiziĉka i pravna lica su prepoznati ovim zakonom kao drţavni poslovi i nadleţnost za izdavanje licenci je u drţavnom organu. U pogledu otvaranja trţišta, sledstveno uspostavljenoj strategiji Crne Gore u procesu pridruţivanja Evropskoj uniji, prihvaćeno je i uvedeno u pravni sistem jedno od osnovnih naĉela, kada je u pitanju Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata, koje se ogleda u slobodnom protoku vršenja usluga. To ovaj zakon ĉini, da korespodentno sa odredbama Zakona o privrednim društvima omogućava stranim licima da pod jednakim uslovima kao domaća lica mogu biti uĉesnici u oblasti ureċenja prostora i izgradnje objekata (Ĉlanovi 85, 108 Zakona o ureċenju prostora i izgradnji objekata). 94

95 Poslovi izrade planskih dokumenata, izrade i revizije tehniĉke dokumentacije, graċenja i struĉnog nadzora nad graċenjem objekata su u potpunosti predati trţištu za razliku od dosadašnjih zakonskih rješenja privredna društva su iskljuĉivi nosioci ovih prava. Zakonom o ureċenju prostora i izgradnji objekata, utvrċena je obaveza obavještavanja javnosti i transparentnosti izdavanja graċevinskih i upotrebnih dozvola. U roku od sedam dana od dana izdavanja dozvole, ista se objavlje na sajtu Ministarstva, odnosno organa lokalne uprave. Annex 1: Detaljna pitanja o industriji i glavnim industrijskim (pod)sektorima Section I OPŠTA PITANJA O INDUSTRIJI Gdje budete smatrali za shodno, dajte odgovore kako u formi apsolutnih brojĉanih vrijednosti, tako i u formi relativnih (u procentima). 73 Znaĉaj industrije za privredu Pogledati odgovore potpitanja a, b, c. a) Udio u bruto nacionalnom proizvodu (BNP) Monstat ne raspolaţe traţenim podacima za BNP, pa slijedom navedenog dostavljamo podatke za Bruto domaći proizvod (BDP). Uĉešće ukupne industrije u Bruto domaćem proizvodu, tekuće cijene, u % : Ukupno industrija Izvor:MONSTAT b) Podjela na proizvodnju i usluge u odnosu na BNP Monstat ne raspolaţe traţenim podacima za BNP, pa slijedom navedenog dostavlja podatke za BDP. 95

96 Uĉešće bruto dodate vrijednosti svih aktivnosti u Bruto domaćem proizvodu u tekućim cijenama, u (%) Poljoprivreda, lov, šumarstvo i ribarstvo Industrija GraĊevinarstvo Usluge Izvor:MONSTAT Napomena: Porezi minus subvencije na proizvode i FISIM se raĉunaju na nivou ukupne ekonomije i nijesu rasporeċeni po aktivnostima. Stoga slijedi, da suma uĉešća bruto dodate vrijednosti svih navedenih aktivnosti nije jednaka 100%, jer se porezi minus subvenicije i FISIM raĉunaju kao odvojene stavke za ukupnu ekonomiju. Uĉešće bruto dodate vrijednosti svih aktivnosti u Bruto domaćem proizvodu u tekućim cijenama, u (%) Poljoprivreda, lov, šumarstvo i ribarstvo Industrija VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrije Proizvodnja i snadbijevanje el.energijom, gasom i vodom GraĊevinarstvo Usluge Trgovina na veliko i malo; opravka motornih vozila, motocikala i predmeta za liĉnu upotrbu i domaćinstvo Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze Finansijsko posredovanje Aktivnosti u vezi sa nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti Drţavna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad

97 Ostale komunalne, društvene i liĉne usluţne aktivnosti Izvor:MONSTAT 97

98 Uĉešće bruto dodate vrijednosti svih aktivnosti u Bruto domaćem proizvodu u stalnim cijenama, u (%) Poljoprivreda, lov, šumarstvo i ribarstvo Industrija VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrije Proizvodnja i snadbijevanje el.energijom, gasom i vodom GraĊevinarstvo Usluge Trgovina na veliko i malo; opravka motornih vozila, motocikala i predmeta za liĉnu upotrbu i domaćinstvo Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze Finansijsko posredovanje Aktivnosti u vezi sa nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti Drţavna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad Ostale komunalne, društvene i liĉne usluţne aktivnosti Izvor:MONSTAT c) Udio u BNP prema veliĉini preduzeća i prema podjeli na javni i privatni sektor Radi jednoobraznosti podataka, molimo vas da primijenite kriterijume za odreċivanje veliĉine koji su u upotrebi u EU: - velika preduzeća: preko 250 zaposlenih - srednja preduzeća: izmeċu 50 i 250 zaposlenih - mala preduzeća: manje od 50 zaposlenih (ako je potrebno, moţe se prepoznati i dodatna kategorija: mikro-preduzeće: manje od 10 zaposlenih). 98

99 Ne raspolaţemo sa statistiĉkim podacima za udio u BNP prema veliĉini preduzeća. 74 Broj i struktura preduzeća Pogledati odgovore potpitanja a-f. a) Ukupan broj preduzeća u sektorima proizvodnje i usluga VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode Izvor:MONSTAT Ukupan broj preduzeća (privrednih subjekata ukljuĉujući i preduzetnike) u sektorima proizvodnje i usluga, uzimajući u obzir registrovanu preteţnu djelatnost u toj oblasti, u 2009.godini, podijeljeno po oblicima iznosi: Oblik društva Proizvodnja Usluge Akcionarsko društvo Društvo sa ograniĉenom odgovornošću Dio stranog društva Investicioni fondovi Komanditno društvo 8 3 Nevladine organizacije Ortaĉko društvo Preduzetnik Ustanove Zadruge Izvor: CRPS b) Broj preduzeća prema kategoriji veliĉine KLASA/SEKTOR MIKRO VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode

100 MALA VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode SREDNJA VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode VELIKA VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode Izvor:MONSTAT c) Broj osnovanih preduzeća (ako je moguće sa podjelom po veliĉini) Tabela: Broj osnovanih privrednih subjekata do oktobra 2009.g. (ne raĉunajući osnovane pa obrisane po bilo kojem pravnom osnovu). Oblik društva Broj Akcionarsko društvo 376 Društvo sa ograniĉenom odgovornošću Dio stranog društva 401 Investicioni fondovi 8 Komanditno društvo 64 Nevladine organizacije 283 Ortaĉko društvo 472 Preduzetnik Ustanove 988 Zadruge 104 Izvor podataka: CRPS d) Broj ugašenih preduzeća (ako je moguće sa podjelom po veliĉini) Od godine, kao dana poĉetka rada CRPS-a, pa do kraja oktobra 2009.godine, broj ugašenih (obrisanih) privrednih subjekata registrovano po oblicima iznosi: 100

101 NAZIV DRUŠTVA BROJ AKCIONARSKA DRUŠTVA 402 DRUSTVA OGRANIĈENE ODGOVORNOSTI DIO STRANIH DRUŠTAVA 206 KOMANDITNA DRUŠTVA 23 NEVLADINE ORGANIZACIJE 107 ORTAĈKA DRUŠTVA. 419 PREDUZETNICI USTANOVE 127 ZADRUGE 27 Napomena: Ovdje nije uraĉunato privrednih subjekata obrisanih nakon pravosnaţno okonĉanih postupaka sudske likvidacije koji su sprovedeni nad društvima koja se nijesu usaglasila sa Zakonom o privrednim društvima (Sl. list RCG, br. 6/02, 17/07 i 80/08). e) Podjela na javni i privatni sektor OBL.SV./SEKTOR DRUŠTVENA VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode PRIVATNA VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode MJEŠOVITA VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode DVA ILI VIŠE OBL.SV. VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode DRŢAVNA 101

102 VaĊenje ruda i kamena PreraĊivaĉka industrija Proizvodnja elektriĉne energije,gasa i vode Izvor:MONSTAT(podaci iz Statistiĉkog biznis registra) f) Broj zajedniĉkih ulaganja (joint ventures) sa preduzećima iz EU i iz ostatka svijeta Broj zajedniĉkih ulaganja sa privrednim subjektima iz EU i ostatka svijeta. Podjela je prema drţavama i oblicima (DOO, dio stranog društva i ustanove), a što se tiĉe akcionarskih društava, registrovano je 141 akcionarsko društvo u kojima strana pravna lica imaju uĉešće, ali nemamo podatak o tome iz kojih su drţava. ZEMLJA Društvo sa ograniĉenom odgovornošću Ustanove Dio stranog društva SLOVENIJA MAKEDONIJA 23 7 ISLAND 11 SRBIJA KOSOVO 8 ĈEŠKA 4 4 LUKSEMBURG 5 ITALIJA 23 2 UJEDINJENI ARAPSKI EMIRATI 3 LINHENŠTAJN 8 BOSNA I HERCEGOVINA BELGIJA 2 HRVATSKA MAĐARSKA 16 4 SAD 12 5 NJEMAĈKA 13 2 HOLANDIJA 29 5 AUSTRALIJA 2 BAHAMI 8 FRANCUSKA 6 AUSTRIJA

103 ALBANIJA 1 2 ŠVEDSKA 5 1 URUGVAJ 1 NORVEŠKA 15 ŠVAJCARSKA KIPAR 85 4 JUŢNOAFRIĈKA REPUBLIKA 1 RUSKA FEDERACIJA 15 2 SAUDIJSKA ARABIJA 1 VELIKA BRITANIJA 33 9 GRĈKA 4 2 PANAMA 8 KINA 1 1 BRITANSKA DJEV.OSTRVA 69 1 SEJŠELI 6 FINSKA 1 ST.VINCENT 1 DANSKA 7 1 IRSKA 2 1 ŠPANIJA 2 1 LITVANIJA 1 REPUBLIKA LIBERIA 5 BELIZE 12 2 REPUBLIKA SRPSKA 3 2 BUGARSKA 4 1 GIBRALTAR 5 SLOVAĈKA 2 1 BRUNEI DARUSSALAM 1 TURSKA 2 75 Radna mjesta Pogledati odgovore potpitanja a-c. 103

104 a) Ukupan broj radnih mjesta u industriji, sa ukupnim brojevima za proizvodni i za usluţni sektor Tabela: Broj zaposlenih po djelatnostima (broj zaposlenih u sektoru proizvodnje obuhvata sektore od A-F, a broj zaposlenih u usluţnom sektoru dat je u sektorima G-O). KD/Nace Rev A/A Poljoprivreda, lov i šumarstvo B/B Ribarstvo V/C VaĊenje ruda i kamena G/D PreraĊivaĉka industrija D/E Proizvodnja i snadbijevanje elektriĉnom energijom, gasom i vodom Đ/F GraĊevinarstvo E/G Trgovina na veliko i malo; opravka motornih vozila, motocikala i predmeta za liĉnu upotrebu i domaćinstvo Ţ/H Hoteli i restorani Z/I I/J J/K Saobraćaj, skladištenje i veze Finansijsko posredovanje Aktivnosti u vezi s nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti K/L Drţavna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje L/M Obrazovanje LJ/N M/O Zdravstveni i socijalni rad Ostale komunalne, društvene i liĉne usluţne aktivnosti Ukupno Uključena vojska i policija 104

105 b) Broj radnih mjesta prema veliĉini preduzeća Broj poslodavaca - firmi prema vrsti djelatnosti (sa brojem zaposlenih) u Broj firmi prema broju zaposlenih Vrsta djelatnosti Broj firmi i zaposlenih sa jednim zaposlenim Broj firmi i zaposlenih do 10 zaposlenih Broj firmi i zaposlenih sa preko 10 do 50 zaposlenih Broj firmi i zaposlenih sa preko 50 do 250 zaposlenih Broj firmi i zaposlenih sa preko 250 zaposlenih Ukupan broj firmi i zaposlenih DRŢAVNA UPRAVA I ODBRANA; OBAVEZNO SOCIJALNO OSIGURANJE 81 (81) 166 (710) 107 (2.623) 53 (6.402) 16 (8.244) 423 (18.060) OBRAZOVANJE 112 (112) 420 (1.505) 144 (3.626) 107 (8.415) (13.658) ZDRAVSTVENI SOCIJALNI RAD I 38 (797) 32 (4.456) 8 (5.459) 78 (10.712) OSTALE KOMUNALNE,DRUŠTVENE i LIĈNE USLUŢNE AKTIVNOSTI PRIVATNA DOMAĆINSTVA SA ZAPOSLENIM LICIMA 571 (571) 649 (2.378) 118 (2.601) 31 (2.898) 2 (973) (9.421) 4 (4) 13 (41) (45) EKSTERITORIJALNE ORGANIZACIJE I TIJELA 2 (56) (56) VAĐENJE RUDA I KAMENA 23 (23) 26 (109) 49 (132) VAĐENJE ENERGETSKIH SIROVINA 3 (85) 1 (163) 1 (1.374) 5 (1.622) VAĐENJE OSTALIH SIROVINA I MATERIJALA, OSIM ENERGETSKIH 4 (67) 1 (92) 1 (1.186) 6 (1.345) SAOBRAĆAJ, SKLADIŠTENJE I VEZE (1.283) 572 (2.211) 125 (2.744) 34 (3.471) 7 (3.813) (13.522) HOTELI I RESTORANI 798 (798) (4.461) 170 (3.233) 31 (3.804) 4 (1.932) (14.228) NIJE DJELATNOST UPISANA 233 (233) 308 (1.229) 74 (1.581) 18 (1.441) 2 (813) 635 (5.297) Ukupno (9.394) (39.235) (40.661) 511 (51.849) 64 (35.764) ( ) Izvor: Fond za zdravstveno osiguranje 105

106 c) Broj otvorenih novih radnih mjesta u industriji, ukoliko je moguće sa podjelom na proizvodni i usluţni sektor, odnosno prema veliĉini preduzeća Oglašena slobodna radna mjesta novootvoreno upraţnjeno po grupisanim djelatnostima u 2006, 2007 i godini : Oglašena slobodna radna mjesta novootvorena - upraţnjena Rb Djelatnost Novootvoreno Upraţnjeno Novootvoreno Upraţnjeno Novootvoreno Upraţnjeno Broj % Broj % Broj % Broj % Broj % Broj % Poljoprivreda ribarstvo i , , , ,40 2 Industrija , , , ,18 3 GraĊevinarstvo , , , ,60 4 Usluge i ostalo , , , ,10 5 Ukupno: , , , ,41 Oglašena slobodna radna mjesta novootvorena - upraţnjena Novootvoreno Upraţnjeno Novootvoreno Upraţnjeno Novootvoreno Upraţnjeno Broj % Broj % Broj % Broj % Broj % Broj % Industrija , , , ,18 IZVOR: Zavod za zapošljavanje Crne Gore, 2009.god. 76 Investicije, privatizacija i istraţivanje i razvoj (I&R) a) Ukupne investicije, i investicije po proizvodnom, odnosno usluţnom sektoru Bruto investicije u osnovna sredstva Bruto investicije u osnovna sredstva od 2000.godine, kada su iznosile hilj., imaju izrazit trend rasta. Iste su u periodu godine rasle po prosjeĉnoj godišnjoj stopi od 21,0 %, tako da su u 2007.godini iznosile hilj.. Istovremeno, sa rastom nivoa bruto investicija raslo je i njihovo uĉešće u bruto domaćem proizvodu, što se vidi iz tabele: Bruto investicije u osnovna sredstva 106

107 u uĉešće u BDP-u (%) Detaljnije: Ekonomski kriterijumi, dio V Ekonomska i strukturna kretanja i reforme, odgovor na pitanje broj 26. b) Direktne strane investicije, na godišnjem osnovu i u ukupnom iznosu. Koliko je moguće, istaći razliku izmeċu grinfild investicija, investicija voċenih privatizacijom (odnosno investicija u postojeće privredne kapacitete, tzv. brown-field investicija), investicija u nekretnine, i duţniĉkih transakcija izmeċu privrednih društava. Prema metodologiji koju koristi CBCG priliv direktnih stranih investicija u periodu godina kumulativno je iznosio 3.049,7 miliona eura. U strukturi priliva direktnih stranih investicija u posmatranom periodu dominiraju ulaganja u nekretnine, dok grinfild investicije su još uvijek u nedovoljnoj mjeri zastupljene. Grane koje su privukle najviše direktnih stranih investicija su: bankarstvo, turizam, industrija i telekomunikacije. Direktne strane investicije, na godišnjem nivou i u ukupnom iznosu, u milionima eura Ukupan priliv direktnih stranih investicija 76,4 43,8 52,7 392,7 644, ,7 832, ,7 Struktura priliva direktnih stranih investicija, u milionima eura Izvor: CBCG Ulaganja u preduzeća i banke 76,4 38,5 41,8 322,4 252,1 377,6 259, ,6 Prodaja nekretnina u Crnoj Gori - 5,3 10,9 70,3 337,9 514,4 318, ,3 Interkompanijski dug ,1 115,7 245,9 406,7 Ostalo ,2-7,7 17,1 UKUPNO 76,4 43,8 52,7 392,7 644, ,7 832, ,7 Prema metodologiji koju koristi MIPA 4 : SDI po regionima,u milionima eura Izvor: CBCG Sjever n.a. 8.1% 7.6% 7.2% Centar n.a. 59.0% 43.6% 43.7% Jug n.a. 32.9% 48.8% 49.1% 4 Najveći broj podataka dobijen je direktno od stranih investitora. Prezentirani podaci ne obuhvataju transfere novca iz inostranstva fiziĉkih lica (ĉija je namjena uglavnom bila kupovina nekretnina). 107

108 Total Izvor: MIPA 108

109 SDI po sektorima Finansije n.a. 33% 30% 28% Turizam n.a. 25% 23% 22% Gradjevinarstvo n.a. 10% 12% 14% Industrija n.a. 10% 12% 10% Usluge n.a. 8% 9% 11% Transport i logistika n.a. 4% 5% 5% Poljoprivreda n.a. 2% 2% 2% Ostalo n.a. 8% 7% 8% Ukupno Izvor: MIPA Najveći projekti u vezi sa SDI u Crnoj Gori do kraja u EUR milionima Kompanija Sektor Investitor Zemlja porijekla stranog investitora Vrsta investicije Kupovna cijena/ Poĉetne investicije TELEKOMUNIKACIJE Telekom Crne Gore Telekomunikacije Matav RT MaĊarska Privatizacija 136 Pro Monte Telekomunikacije Telenor ASA Norveška Greenfield 116 PRIMARNA/OSNOVNA INDUSTRIJA Jugopetrol SC Petroleum, nafta i naftini derivati Hellenic Petroleum Grĉka Privatizacija 65 KAP Kombinat aluminijuma Podgorica (Aluminium factory) and Rudnici boksita (Bauxite mine) Podgorica Obrada aluminijuma RusAl Rusija Privatizacija 57.8 Ţeljezara (Steel mill) Nikšiĉ Ĉeliĉana MN Specialty/Midland Resources Velika Britanija Privatizacija 5.2 BANKARSTVO/FINANSIJSKE SLUŢBE Crnogorska komercijalna banka (CKB) Finansijske sluţbe OTP MaĊarska Privatizacija 105 Hypo Alpe Adria Bank Montenegro Bankarstvo Hypo Group Austrija Greenfield 48.0 Podgoriĉka banka Bankarstvo Societe Generale Francuska Privatizacija 14.2 Montenegro banka Finansijske sluţbe Nova Ljubljanska Banka Slovenija Privatizacija 11.1 LB Leasing Podgorica Finansijske sluţbe LB Leasing Ljubljana Slovenija Greenfield 8.1 PROIZVODNJA Nikšiĉka pivara (Brewery Trebjesa) Pivo Interbrew Belgija Privatizacija

110 Daido Metal Kotor Proizvodnja kugliĉnih leţajeva Daido Metal Japan Privatizacija 1 4. novembar" Fabrika metalnih djelova AD Mojkovac (FMD) I "4. Novembar" fabrika namjenskih proizvoda AD Mojkovac Proizvodnja metalnih djelova i vojna proizvodnja BT International Ltd. Švajcarska Privatizacija 7.2 TURIZAM Hotel Maestral Miloĉer Turizam, ugostiteljstvo HIT Nova Gorica Slovenija Privatizacija 5 HTP Budvanska rivijera, Hotel Avala Turizam, ugostiteljstvo Beppler Jacobson & Velika Britanija Privatizacija 3.2 Hotel Bianca Turizam, ugostiteljstvo Beppler Jacobson & Velika Britanija Privatizacija 1.6 Hotel Grand Lido and Apartments Lido, Ulcinj Turizam, ugostiteljstvo Capital estate Rusija-Crna Gora Privatizacija 10.8 HTP Budvanska rivijera Hotel Montenegro A Turizam, ugostiteljstvo Unis Tours Bosna I Hercegovina Privatizacija 4.6 HTP Budvanska rivijera Hotel Rivijera HTP"Boka" Hotel Topla OSTALI Turizam, ugostiteljstvo Turizam, ugostiteljstvo Pemi Bau Njemaĉka Privatizacija 2.7 Hunguest Hotels Madjarska Privatizacija 4.1 Javno preduzeće Crnagoraput Strabag AG Germany Privatization 8.4 Izvor: MIPA,2009. Procjena MIPAe je da su za 2006, 2007 i 2008 godinu grinfild investicije iznosile 557 mil eura ili 28.82% od ukupnih FDI u istom periodu (1,868 milijardi eura). c) Porijeklo EU investicija, kao i investicija iz najznaĉajnijih zemalja van podruĉja EU Kada je u pitanju regionalna struktura direktnih stranih investicija u periodu godina postoji visoka diverzifikovanost, jer su strani investitori došli iz preko sto zemalja. Ovakva situacija se moţe ocijeniti povoljnom, jer je priliv investicija u manjoj mjeri zavisan od konjunkuture na pojedinaĉnim stranim trţištima. Najveći priliv investicija u periodu godina zabiljeţen je iz zemalja Evropske unije (59,1%), Ruske Federacije (13,5%) i Švajcarske (8,5%). 110

111 Porijeklo direktnih stranih investicija, u milionima eura Zemlje EU 73,3 31,9 37,8 318,8 377,1 515,2 447, ,8 Ruska Federacija 0,0 0,2 0,7 14,0 82,5 187,4 126,0 410,9 Švajcarska 1,2 7,6 6,6 14,6 88,5 75,1 66,0 259,5 Srbija 0,5 0,6 1,8 7,3 31,8 43,0 43,5 128,6 SAD 0,6 0,2 1,4 4,6 19,9 42,0 16,8 85,5 Ostalo 0,8 3,2 4,3 33,3 44,5 145,0 132,3 363,4 Ukupno 76,4 43,8 52,7 392,7 644, ,7 832, ,7 Izvor: CBCG Investicije iz zemalja Evropske unije, u milionima eura MaĊarska 0,0 0,0 2,4 147,7 118,0 30,0 27,3 325,3 Velika Britanija 29,0 6,6 0,7 36,1 65,2 70,4 69,3 277,3 Kipar 0,1 1,8 2,0 3,4 18,6 109,0 128,8 263,8 Austrija 1,7 1,9 2,3 73,5 29,8 60,8 47,2 217,1 Italija 20,9 5,5 7,8 5,1 26,9 38,5 21,3 125,9 Njemaĉka 3,8 13,2 14,1 22,9 9,9 40,2 12,7 116,7 Slovenija 14,9 0,0 0,2 0,1 0,6 14,8 41,2 71,8 Grĉka 0,0 0,2 3,7 1,9 23,8 21,7 13,9 65,2 Letonija 0,0 0,0 0,2 3,9 17,0 28,5 8,0 57,5 Irska 0,0 0,0 0,3 0,4 17,7 17,7 9,6 45,7 Danska 0,0 1,1 0,0 0,2 4,4 17,3 20,4 43,4 Litvanija 0,0 0,3 1,8 1,7 4,9 18,6 11,4 38,6 Holandija 1,9 0,0 0,1 0,8 10,3 9,7 14,1 36,8 Estonija 0,0 0,0 0,2 11,8 6,2 8,7 5,0 31,9 Francuska 0,1 0,1 0,3 6,3 6,2 11,9 2,4 27,2 Luksemburg 0,0 0,7 0,0 1,4 10,6 6,7 3,3 22,7 Belgija 1,0 0,5 0,0 0,0 1,4 1,7 1,6 6,2 Bugarska 0,0 0,0 1,8 0,7 0,2 0,2 3,0 5,9 Švedska 0,0 0,1 0,0 0,8 1,9 1,6 0,6 5,1 Republika Ĉeška 0,0 0,0 0,0 0,0 1,1 1,2 2,1 4,3 Španija 0,0 0,0 0,0 0,1 0,7 1,7 1,1 3,6 Rumunija 0,0 0,0 0,0 0,0 0,6 0,0 2,4 3,0 111

112 Malta 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 2,6 0,2 3,0 Slovaĉka 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,6 0,4 1,3 Finska 0,0 0,0 0,1 0,0 0,6 0,4 0,1 1,1 Poljska 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,7 0,3 1,1 Portugalija 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 UKUPNO 73,3 31,9 37,8 318,8 377,1 515,2 447, ,8 Upućujemo i na odgovor na pitanje broj 7 u Poglavlju IV Slobodno kretanje kapitala. Izvor: CBCG d) Udio na trţištu u odnosu na veliĉinu preduzeća Ne raspolaţemo sa statistiĉkim podacima o uĉešću na trţištu u odnosu na veliĉinu preduzeća. e) Udio u ukupnom izvozu u odnosu na veliĉinu preduzeća Ne raspolaţemo sa statistiĉkim podacima u odnosu na veliĉinu preduzeća. Raspodjela izvoza/uvoza po tipu vlasništva u godini Ukupno Privatna Drţavna i većinsko drţavna Lokalna samouprava ili većinski lokalna samouprava Izvoz Broj preduzeća Iznos, milion 631,04 603,7 27,4 0 Udio u ukupnom izvozu (%) ,66 4,34 - Uvoz Broj preduzeća 5, Iznos, milion 1, , Udio u ukupnom uvozu (%) Izvor: Zavod za statistiku Crne Gore - MONSTAT, 2008 f) Izdaci industrije za istraţivanje i razvoj, podijeljeni na izdatke finansirane od Vlade (ne raĉunajući vojne programe), od industrije i one finansirane iz inostranstva Ne postoje egzaktni podaci na nivou ukupne industrije, ali navodimo podatke za tri najveće institucije u oblasti crne metalurgije i prehrambene proizvodnje. Zbog specifiĉnosti vinogradarsko-vinarske proizvodnje, odnosno proizvodnje groţċa i vina svaka investicija u ovoj proizvodnji je istovremeno usmjerena i ka daljem razvoju i unapreċenju same 112

113 kompanije. Naime, sve istraţivaĉke i razvojne komponente sektora za razvoj u okviru Plantaţa realizuju se u okviru radnih jedinica ( RJ Vinogradarsko-voćarska proizvodnja i RJ Prerada, Maloprodaja i ugostiteljstvo). Neke od njih navodimo: Podizanje vinograda u cilju poboljšanja sortimenta i kvaliteta groţċa: (proizvodnja kvalitetnijeg loznog kalema, odgovarajuća lozna podloga, klonska selekcija autohtonih sorti, introdukcija-uvoz odgovarajućih sorti vinove loze uz postizanje odreċenog kvaliteta groţċa kao osnove za razvoj novog proizvoda (priznavanje klona autohtonih sorti; razvoj i proizvodnja novog vina; razvoj i proizvodnja stonog groţċa za upotrebu u svjeţem stanju). Osavremenjiavanje i poboljšanje opreme za proizvodnju vina u cilju razvoja kvalitetnije i standardizovane proizvodnje vina: proširenje skladišnog prostora, nabavka odgovarajućih viniufikatora, nabavka opreme za proizvodnju novih kategorija vina- (pjenušavnih vina), izrada pogona za mikrovinifikaciju kao temelja istraţivanja, kreiranja i razvoja novih vina. Aktivnosti u širenju vinske kulture: investicijama u sektoru maloprodaje i ugostiteljstva radi se na razvoju širenja svih aspekata vinske kulture te poboljšanju istraţivanja trţišta u cilju veće realizacije našeg proizvodnog asotimanja kao i kreiranja novih proizvoda po ukusu potrošaĉa. Rad na ljudskim resursima: upravljanje radom i razvojem ljudskih resursa usko je povezano i sa razvojem kompanije. Imajući u vidu da se kadrovi u struci (vinogradari, enolozi, analitiĉari) stvaraju godinama (poţeljno usavršavanje u inostranstvu) a ne zanemarujući pri tom i starosnu strukturu postojećih kadrova u kompaniji, preduzimaju se sve aktivnosti oko prijema što većeg broja pripravnika, te odabira kvalitetnih ljudi sa predispozicijama za dalje edukovanje i usavršavanje (stalan prijem pripravnika sa obrazovnim profilima potrebnih kompaniji -11 lica obavlja pripravniĉki staţ a 10 pripravnika je završilo pripravniĉki staţ i zaposleno je na odreċeno vrijeme) U periodu godine investicije (proizvodnja, istraţivanje i razvoj) u kompaniji 13 jul Plantaţe bile su sljedeće: Tab. 1. INVESTICIJE, ISTRAŢIVANJE I RAZVOJ God. Vinogradarsko voćarska proizvodnja Prerada Maloprodaja i ugostiteljstvo UKUPNO ( ) , , , , , , , , , , , ,27 UKUPNO : ,25 Sopstveni izdaci Instituta za crnu metalurgiju AD Nikšić po osnovu istraţivanja i razvoja i investiciona ulaganja proistekla iz tog osnova i 2007.god godina Procjene za 2009.godinu i 2010 godinu Izdaci na istraţivanje i razvoj ( ) Investicije ( ) Izdaci po osnovu istraţivanja i razvoja u Biotehniĉkom institutu: 113

114 RTD Budget (in thousand ) Ukupan iznos (drţavni fondovi + školarine + fondovi trećih lica + ostali izvori) Ukupan iznos za istraţivaĉki rad Ministarstvo prosvjete i nauke Univerzitetski fondovi Ministarstvo poljoprivrede MeĊunarodni projekti FP programi Ostali meċunarodni programi ili fondovi, navedite naziv Bilateralna saradnja Ugovoreni istraţivaĉki rad sa poslovnim sektorom i ekspertiza u zemlji (u vrijednosti koja prelazi ,00 ) Ugovoreni istraţivaĉki rad sa poslovnim sektorom i ekspertiza u inostranstvu (u vrijednosti koja prelazi ,00 ) Troškovi odrţavanja nauĉnoistraţivaĉke infrastrukture Ulaganje u biblioteke Plate i honorari za istraţivanja koja se ne finansiraju iz budţeta institucije Ostalo (molimo navedite) Najvaţniji proizvodni sektori Odgovor je naveden u okviru 77 a). a) Dajte kratak opis najvaţnijih sektora u pogledu njihovog udjela u BNP, ukupnoj zaposlenosti, investicijama, domaćem trţištu i izvozu. Ako je moguće, ukljuĉite i podjelu po veliĉini preduzeća u svakom od razmotrenih sektora. Djelatnost V ( C ) VaĊenje ruda i kamena obuhvata: VaĊenje energetskih sirovina (uglja, nafte, i sl. ) i vaċenje ruda i kamena, osim energetskih sirovina (ţeljeznih ruda, obojenih metala, nemetalnih minerala, soli, kamena, šljunka i pijeska). U strukturi industrijske proizvodnje uĉestvuje sa 5,3 %, dok u strukturi BDP za ukupnu ekonomiju uĉestvuje sa 1.1% prema podacima za godinu. Ova aktivnost zapošljava 10.7% radnika od ukupno zaposlenih u industriji. Ostvarene investicije u godini iznose 16.4% od ukupno ostvarenih u cijeloj industriji, odnosno 2.0% u odnosu na ukupnu ekonomiju. Djelatnost D (Ε )- Proizvodnja i snabdijevanje elektriĉnom energijom, gasom i vodom obuhvata: proizvodnju i distribuciju elektriĉne energije, plina, pare i tople vode, kao i skupljanje, proĉišćavanje 114

115 i distribuciju vode. U strukturi industrijske proizvodnje uĉestvuje sa 11,4 % i u BDP ukupne ekonomije sa 3.0% prema podacima za godinu. Ova aktivnost zapošljava 15.9% radnika od ukupno zaposlenih u industriji. Ostvarene investicije u god. iznose 29.1% u odnosu na ukupnu industriju ili 3.6% u odnosu na ukupnu ekonomiju. Podruĉje G (D) - PreraĊivaĉka industrija, obuhvata 14 podaktivnosti i u industrijskoj strukturi uĉestvuje sa 83,3% i u BDP ukupne ekonomije sa 6.9% prema podacima za godinu. PreraĊivaĉka industrija zapošljava 73.4% od ukupno zaposlenih u industriji. Ostvarene investicije u god. za ovu aktivnost iznose 54.5% u odnosu na ukupnu industriju ili 6.7% u odnosu na ukupnu ekonomiju. Section II INDUSTRIJSKI SEKTORI I PODSEKTORI Sirovine, obojeni metali, legure gvoţċa, cement, staklo, keramika, papir i drvo, izdavaĉka industrija 78 GvoţĊe i ĉelik: Pogledati odgovore na potpitanja od A do I. A. Proizvodnja i potrošnja a) efektivna i potencijalna proizvodnja sirovog gvoţċa i ĉelika Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta (u %) Naziv Inst. kap. t/god Proizvodnja sirovog gvoţċa i ĉelika b) preraċeni/polugotovi proizvodi, od ĉega cijevi Sadašnja proizvodnja (u tonama) Ingoti i brame od ĉelika Kontinuirano liveni odlivci od ĉelika Teški, srednji i laki šipkasti ĉelik Vuĉeni, ljušteni i brušeni šipkasti ĉelik Vrijednost realizacije (u hiljadama eura) 115

116 Ingoti i brame od ĉelika Kontinuirano liveni odlivci od ĉelika Teški, srednji i laki šipkasti ĉelik Vuĉeni, ljušteni i brušeni šipkasti ĉelik Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Ne raspolaţemo traţenim podacima. Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (Proizvodnja Izvoz) / (Proizvodnja + Uvoz Izvoz) NAZIV Jedinica mjere Proizvodnja kg Uvoz kg Izvoz kg Pokrivenost nacionalnih potreba % c) gvozdena ruda U Crnoj Gori nema rudnika rude gvoţċa. d) legure gvoţċa Ne raspolaţemo traţenim podacima. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (u kilogramima) 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (hiljadama eura) 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta (u kilogramima) 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura

117 Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta (u hiljadama eura) 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od do godine Naziv Zemlja 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Bosna i Hercegovina, Srbija, Švajcarska b) Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju (u kilogramima) 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju (u hiljadama eura) 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta (u kilogramima) 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta (u hiljadama eura) 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od do godine Naziv Zemlja 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Bosna i Hercegovina, Srbija, Albanija c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/Proizvodnja (u %) Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Uvoz/Proizvodnja (u %) 117

118 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidi pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Podaci o broju radnih mjesta prate se samo na nivou proizvodnje osnovnih metala i metalnih proizovoda. Broj zaposlenih Proizvodnja osnovnih metala i metalnih proizvoda d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Strani kapital (u hiljadama eura) 27.1 Proizvodnja sirovog ţeljeza, ĉelika i ferolegura Izvor: Ţeljezara Nikšić ad, Technosteel ad f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultata (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? 118

119 Najveće privredno društvo u ovoj oblasti je "Ţeljezara Nikšić" koja zapošljava radnika. U protekle tri godine (2006, 2007 i 2008) "Ţeljezara Nikšić" je proizvela tona sirovog ţeljeza. Od januara godine "Ţeljezara Nikšić" je u privatnom vlasništvu. g) Proizvodni i trţišni monopoli "Ţeljezara Nikšić" je jedini proizvoċaĉ gvoţċa i ĉelika (male koliĉine specijalnih ĉelika proizvodi "Institut za crnu metalurgiju"), pa u tom smislu ima proizvodni monopol. Trţišni monopol ne postoji. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Ne raspolaţemo traţenim podacima. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Podaci o troškovina zarada i plata se prate samo na nivou proizvodnje osnovnih metala i metalnih proizovoda. Troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji se na prate od strane Zavoda za statistiku. Zarade u eurima Proizvodnja osnovnih metala i metalnih proizovoda D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti gvoţċa i ĉelika na nacionalnom nivou je usvojeno ukupno 81 evropski standard, od kojih je iz: a) efektivne i potencijalne proizvodnje sirovog gvoţċa i ĉelika 9 standarda; b) preraċeni/polugotovi proizvodi 72 standarda, od ĉega cijevi 27 standarda; c) gvozdena ruda 0 standarda; d) legure gvoţċa 0 standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 80 evropskih standarda iz oblasti gvoţċa i ĉelika. 1) Pravilnik o tehniĉkim normativima za mašine sa dizel-motorima koje se koriste pri podzemnim rudarskim radovima u nemetanskim jamama (Sl. list SFRJ, br. 66/78) 2) Pravilnik o tehniĉkim normativima za rudarske radove pri istraţivanju i eksploataciji leĉišta kamene soli (Sl. list SFRJ, br. 8/79) 3) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pripremanje mineralnih sirovina - ruda obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 36/79) 4) Naredba o obaveznom atestiranju ĉeliĉnih uţadi za izvozna postrojenja u rudarstvu (Sl. list SFRJ, br. 27/80, 67/80) 5) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri istraţivanju i eksploataciji nafte, zemnih gasova i slojnih voda (Sl. list SFRJ, br. 43/79, 41/81 i 15/82) 6) Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju arhitektonsko-graċevinskog kamena (ukrasnog kamena), tehniĉkog kamena, šljunka i peska i preradu arhitektonskograċevinskog kamena (Sl. list SFRJ, br. 11/86) 7) Pravilnik o tehniĉkim normativima za plastiĉnu preradu obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 25/86) 8) Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju leţišta mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 4/86, 62/87) 119

120 9) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri izgradnji jamskih magacina eksplozivnih sredstava u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 12/88) 10) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina horizontalnim i kosim prostorijama (Sl. list SFRJ, br. 34/89) 11) Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju uglja (Sl. list SFRJ, br. 4/89, 45/89, 3/90, 54/90) 12) Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju metaliĉnih i nemetaliĉnih mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 24/91) 13) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉna postrojenja i ureċaje u rudnicima sa površinskom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 66/87, 16/92) 14) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi i materijala oknima rudnika (Sl. list SRJ, br. 18/92). E. Podsticaji Nema posebnih podsticaja u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. E (a, b i c) F. Pravila za strane investicije Nema posebnih pravila za strane investicije u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. F (a i b) G. Trgovinski sistem Ne postoje netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote. Pogledati odgovor 116. G (a) H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) U "Ţeljezari Nikšić" se realizuje investicioni program kojim će se revitalizovati postojeća elektriĉna peć od 60 tona, uraditi instalacija sistema za otprašivanje (postrojenje za tretman dima), revitalizovati postojeće mašine za kontinuirane odlivke i uraditi postrojenje za tretman vode (WTP). Ukupna sredstva predviċena za investicije iznose , a već je utrošeno Investitor je holandska kompanija MNSS BV koja je većinski vlasnik "Ţeljezare Nikšić". b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju U toku je izrada plana za restrukturiranje "Ţeljezare Nikšić" koji predviċa smanjenje broja radnika za 20%, ĉime će se smanjiti cijena koštanja i povećati produktivnost, a uz realizaciju planiranih investicija u proizvodnu opremu povećaće se kvalitet proizvoda i omogućiti veće uĉešće specijalnih kvalitetnih ĉelika u strukturi proizvodnje. 120

121 I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih U toku su aktivnosti na prouĉavanju vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. Do ispunjavanja plana predviċenog Nacionalnim programom integracija koristiće se mjere propisane Zakonom o opštoj bezbjednosti proizvoda u pogledu inspekcijskog nadzora i stavljanja proizvoda u upotrebu. b) Vremenski raspored U skladu sa prethodnim odgovorom ne postoji ni vremenski raspored. 79 Obojeni metali Pogledati odgovore na potpitanja od A do I. A. Proizvodnja i potrošnja a) efektivna i potencijalna proizvodnja obojenih metala Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta (u %) Naziv Inst. kap. t/god Proizvodnja osnovnih, plemenitih i obojenih metala Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u tonama) Glinica za proizvodnju aluminijuma Aluminijum u ingotima Aluminijum u trupcima Odlivci od aluminijuma Izvor:MONSTAT 121

122 Vrijednost realizacije (u hiljadama eura) Glinica za proizvodnju aluminijuma Aluminijum u ingotima Aluminijum u trupcima Odlivci od aluminijuma Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Ne raspolaţemo podacima. Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (Proizvodnja Izvoz) / (Proizvodnja + Uvoz Izvoz) Izvor:MONSTAT NAZIV Jedinica mjere Proizvodnja kg Uvoz kg Izvoz kg Pokrivenost nacionalnih potreba % B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (u kilogramima) 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (u hiljadama eura) 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta (u kilogramima) 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta (u hiljadama eura) 122

123 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od do godine Naziv Zemlja 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Grĉka, Srbija, Bosna i Hercegovina b) Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju (u kilogramima) 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju ( u hiljadama eura) 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta (u kilogramima) 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta ()u hiljadama eura 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od do godine Naziv Zemlja 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Grĉka, MaĊarska, Italija 123

124 c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/Proizvodnja u % Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Uvoz/Proizvodnja u % Proizvodnja plemenitih i obojenih metala C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidi pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća Proizvodnja plemenitih i obojenih metala c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Podaci o broju radnih mjesta prate se samo na nivou proizvodnje osnovnih metala i metalnih proizvoda. Broj zaposlenih Proizvodnja osnovnih metala i metalnih proizvoda d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncentrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika

125 e) Strani kapital i tehnologija Strani kapital (u hiljadama eura) 20 Preduzetniĉka i industrijska politika 27.4 Proizvodnja plemenitih i obojenih metala Izvor: KAP f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultata (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Jedino privredno društvo u ovoj oblasti je "Kombinat aluminijuma Podgorica" koja zapošljava radnika. U protekle tri godine (2006, 2007 i 2008) "Kombinat aluminijuma Podgorica" je proizveo tona livenog aluminijuma. Od decembra godine "Kombinat aluminijuma Podgorica" je u privatnom vlasništvu. g) Proizvodni i trţišni monopoli "Kombinat aluminijuma Podgorica" je jedini proizvoċaĉ aluminijuma, pa u tom smislu ima proizvodni monopol. Trţišni monopol ne postoji. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Ne raspolaţemo traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Podaci o troškovima zarada i plata od strane Zavoda za statistiku prate se samo na nivou proizvodnje osnovnih metala i metalnih proizvoda. Zarade u eurima po zaposlenom u neto iznosu Proizvodnja osnovnih metala i metalnih proizvoda Troškovi zarada u bruto iznosu (sa ukljuĉenim porezima i doprinosima) za Kombinat aluminijuma Podgorica (KAP) iznose: Zarade u hiljadama eura za zaposlene u bruto iznosu Proizvodnja aluminijuma Troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji se na prate od strane Zavoda za statistiku. Troškovi materijala za proizvodnju u Kombinatu aluminijuma Podgorica iznose: Troškovi materijala u hiljadama eura Izvor: KAP Proizvodnja aluminijuma Izvor: KAP 125

126 D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti obojenih metala na nacionalnom nivou je usvojeno ukupno 33 evropska standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 120 evropskih standarda iz oblasti obojenih metala. 1) Pravilnik o tehniĉkim normativima za mašine sa dizel-motorima koje se koriste pri podzemnim rudarskim radovima u nemetanskim jamama (Sl. list SFRJ, br. 66/78) 2) Pravilnik o tehniĉkim normativima za rudarske radove pri istraţivanju i eksploataciji leĉišta kamene soli (Sl. list SFRJ, br. 8/79) 3) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pripremanje mineralnih sirovina - ruda obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 36/79) 4) Naredba o obaveznom atestiranju ĉeliĉnih uţadi za izvozna postrojenja u rudarstvu (Sl. list SFRJ, br. 27/80, 67/80) 5) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri istraţivanju i eksploataciji nafte, zemnih gasova i slojnih voda (Sl. list SFRJ, br. 43/79, 41/81 i 15/82) 6) Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju arhitektonsko-graċevinskog kamena (ukrasnog kamena), tehniĉkog kamena, šljunka i peska i preradu arhitektonskograċevinskog kamena (Sl. list SFRJ, br. 11/86) 7) Pravilnik o tehniĉkim normativima za plastiĉnu preradu obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 25/86) 8) Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju leţišta mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 4/86, 62/87) 9) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri izgradnji jamskih magacina eksplozivnih sredstava u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 12/88) 10) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina horizontalnim i kosim prostorijama (Sl. list SFRJ, br. 34/89) 11) Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju uglja (Sl. list SFRJ, br. 4/89, 45/89, 3/90, 54/90) 12) Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju metaliĉnih i nemetaliĉnih mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 24/91) 13) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉna postrojenja i ureċaje u rudnicima sa površinskom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 66/87, 16/92) 14) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi i materijala oknima rudnika (Sl. list SRJ, br. 18/92) E. Podsticaji Nema posebnih podsticaja u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. E (a, b i c). F. Pravila za strane investicije Nema posebnih pravila za strane investicije u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. F (a i b). 126

127 G. Trgovinski sistem Ne postoje netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote. Pogledati odgovor 116. G (a). H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) PredviĊene investicije u hiljadama eura Naziv Proizvodnja aluminijuma Investitor je većinski Vlasnik KAP-a CEAC Holdings Ltd b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Izvor: KAP UraĊen je plan restrukturiranja Kombinata aluminijuma Podgorica, koji treba da omogući odrţivo poslovanje Kombinata, imajući u vidu ekonomsku krizu i uslove u kojima se odvija proizvodnja. Program obuhvata smanjenje broja radnika, redefinisanje kupoprodajnog ugovora, prije svega kroz cijenu elektriĉne energije i nastavak investiranja u proizvodna postrojenja i opremu za zaštitu i unapreċenje ţivotne sredine. Za to su neophodna kreditna sredstva za koje će Vlada Crne Gore dati garanciju, o ĉemu se intenzivno pregovara. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih U toku su aktivnosti na prouĉavanju vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. Do ispunjavanja plana predviċenog Nacionalnim programom integracija koristiće se mjere propisane Zakonom o opštoj bezbjednosti proizvoda u pogledu inspekcijskog nadzora i stavljanja proizvoda u upotrebu. b) Vremenski raspored U skladu sa prethodnim odgovorom ne postoji ni vremenski raspored. 80 Industrije ekstrakcije neenergetskih materijala (metalne i nemetalne, mineralne sirovine podijeljene po vrsti minerala) Odgovor je dat u nastavku od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podacima za podpitnja A. 127

128 B. Trgovina Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podacima za podpitnja B. C. Strukturne karakteristike Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podacima. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti industrije ekstrakcije neenergetskih materijala (metalne i nemetalne, mineralne sirovine podijeljene po vrsti minerala) na nacionalni nivo nijesu usvojeni standardi. Pravilnici i propisi: 1) Pravilnik o tehniĉkim normativima za mašine sa dizel-motorima koje se koriste pri podzemnim rudarskim radovima u nemetanskim jamama (Sl. list SFRJ, br. 66/78) 2) Pravilnik o tehniĉkim normativima za rudarske radove pri istraţivanju i eksploataciji leĉišta kamene soli (Sl. list SFRJ, br. 8/79) 3) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pripremanje mineralnih sirovina - ruda obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 36/79) 4) Naredba o obaveznom atestiranju ĉeliĉnih uţadi za izvozna postrojenja u rudarstvu (Sl. list SFRJ, br. 27/80, 67/80) 5) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri istraţivanju i eksploataciji nafte, zemnih gasova i slojnih voda (Sl. list SFRJ, br. 43/79, 41/81 i 15/82) 6) Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju arhitektonsko-graċevinskog kamena (ukrasnog kamena), tehniĉkog kamena, šljunka i peska i preradu arhitektonskograċevinskog kamena (Sl. list SFRJ, br. 11/86) 7) Pravilnik o tehniĉkim normativima za plastiĉnu preradu obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 25/86) 8) Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju leţišta mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 4/86, 62/87) 9) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri izgradnji jamskih magacina eksplozivnih sredstava u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 12/88) 10) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina horizontalnim i kosim prostorijama (Sl. list SFRJ, br. 34/89) 11) Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju uglja (Sl. list SFRJ, br. 4/89, 45/89, 3/90, 54/90) 12) Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju metaliĉnih i nemetaliĉnih mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 24/91) 13) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉna postrojenja i ureċaje u rudnicima sa površinskom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 66/87, 16/92) 14) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi i materijala oknima rudnika (Sl. list SRJ, br. 18/92) Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. 128

129 E. Podsticaji Nema podsticaja koji se odnose na gvozdenu rudu. F. Pravila za strane investicije Nema ograniĉenja za strane investicije, posebnih poreskih olakšica i garancija koje se odnose na gvozdenu rudu. G. Trgovinski sistem Nema necarinskih mjera koje se odnose na gvozdenu rudu. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a takoċe ni predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Zakon o koncesijama (Sl. list Crne Gore, br. 08/09) Direktivom 2004/18/EC Evropskog parlamenta i Savjeta od 31. marta godine o koordinaciji postupaka za davanje ugovora o javnim radovima, ugovora o javnom snabdijevanju i ugovora o pruţanju javnih usluga (OJ L 134/04) djelimiĉno usaglašeno (Direktiva se najvećim dijelom odnosi na javne nabavke, a manjim dijelom (Glava III) na koncesije.) Direktivom 2005/51/EC od 7. septembra godine kojom se mijenja aneks XX Direktive 2004/17/EC i aneks VIII Direktive 2004/18/EC Evropskog parlamenta i Savjeta za javne nabavke (OJ L 257/05) - nije usaglašeno, jer se Direktivom mijenjaju odredbe prethodne Direktive o obavezi ĉlanica da dostavljaju obavještenja o davanju koncesija Komisiji za objavljivanje u sluţbenom glasilu Komisije. Regulativom Komisije broj 2083/2005 od 19 decembra 2005 kojom se mijenjaju direktive 2004/17/EC i 2004/18/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta koji se odnosi na primjenjive pragove za procedure dodjele ugovora (OJ L 333/05) potpuno usaglašeno; Zakon o geološkim istraţivanjima (Sl. list RCG, br.28/93, 27/94, 42/94, 26/07) Zakon o rudarstvu je upotpunosti usaglašen sa direktivama EU, i to: Direktiva Evropske unije 92/104/EEC od 03. decembra 1992 godine, koja se odnosi na sigurnost i zaštitu zdravlja radnika u površinskoj i podzemnoj eksploataciji; Direktiva 85/337/EEC o procjeni uticaja odreċenih javnih i privatnih projekata na ţivotnu sredinu, mijenjana i dopunjena sa Direktivom Savjeta 97/11/EC. 129

130 Zakon o imovini Republike Crne Gore (Sl. list RCG, br. 44/99), Zakon o izgradnji objekata (Sl. list RCG, br. 53/03) Programom rada za godinu je predviċeno razmatranje svih neophodnih podzakonskih akata iz oblasti geoloških istraţivanja i rudarstva koji će biti usaglašeni sa EU Direktivama. 81 Keramika Odgovor je dat u nastavku od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podacima. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Srbija,Republika Makedonija, Italija 130

131 b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoz u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoz u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 26.2 Proizvodnja nevatrostalnih keramiĉkih proizvoda Srbija, Albanija, Bosna i Hercegovina C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju b) Broj preduzeća Staro postrojenje je srušeno godine, u toku je izrada plana za izgradnju novog postrojenja. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji: Socijalnim programom za zaposlene i ranije zaposlene u Ciglani u Beranama, garantuje se stalno zaposlenje 54 radnika i zaposlenje odreċenog broja radnika po potrebi realizacije programa. Ciglana je prosjeĉno po godinama zapošljavala radnika godine (septembar-decembar) godine godine Godine

132 d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Ne raspolaţemo podacima. e) Strani kapital i tehnologija f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne raspolaţemo podacima. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne raspolaţemo podacima. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Ne raspolaţemo podacima. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Ne raspolaţemo podacima. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti kramike, na nacionalnom nivou je usvojen ukupno 1 evropski standard. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 55 evropskih standarda iz oblasti keramike 1) Pravilnik o tehniĉkim normativima za mašine sa dizel-motorima koje se koriste pri podzemnim rudarskim radovima u nemetanskim jamama (Sl. list SFRJ, br. 66/78) 2) Pravilnik o tehniĉkim normativima za rudarske radove pri istraţivanju i eksploataciji leţišta kamene soli (Sl. list SFRJ, br. 8/79) 3) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pripremanje mineralnih sirovina - ruda obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 36/79) 4) Naredba o obaveznom atestiranju ĉeliĉnih uţadi za izvozna postrojenja u rudarstvu (Sl. list SFRJ, br. 27/80, 67/80) 5) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri istraţivanju i eksploataciji nafte, zemnih gasova i slojnih voda (Sl. list SFRJ, br. 43/79, 41/81 i 15/82) 6) Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju arhitektonsko-graċevinskog kamena (ukrasnog kamena), tehniĉkog kamena, šljunka i peska i preradu arhitektonskograċevinskog kamena (Sl. list SFRJ, br. 11/86) 7) Pravilnik o tehniĉkim normativima za plastiĉnu preradu obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 25/86) 8) Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju leţišta mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 4/86, 62/87) 9) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri izgradnji jamskih magacina eksplozivnih sredstava u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 12/88) 10) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina horizontalnim i kosim prostorijama (Sl. list SFRJ, br. 34/89) 11) Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju uglja (Sl. list SFRJ, br. 4/89, 45/89, 3/90, 54/90) 12) Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju metaliĉnih i nemetaliĉnih mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 24/91) 13) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉna postrojenja i ureċaje u rudnicima sa površinskom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 66/87, 16/92) 132

133 14) Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi i materijala oknima rudnika (Sl. list SRJ, br. 18/92) Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. E. Podsticaji Nema podsticaja koji se odnose na keramiku. F. Pravila za strane investicije Nema ograniĉenje za strane investicije, posebnih poreskih olakšica i garancija koje se odnose na keramiku. G. Trgovinski sistem Nema necarinskih mjera koje se odnose na keramiku. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Ugovorom o investiranju u novu ciglanu Rudeš, Privredno društvo-poslovni sistem Katel d.o.o. Podgorica je postalo vlasnik Privrednog društva Ciglana Rudeš AD u steĉaju, Berane, u maju godine. U rekonstrukciju, modernizaciju i nabavku novih sredstava Ciglane Rudeš, Berane, kupac je bio obavezan da uloţi investicionih sredstava. U periodu godina u nabavku novih sredstava u odrţavanje i unaprjeċenje proizvodnog i poslovnog procesa uloţeno je U cilju izgradnje nove Ciglane, kupac je u godini porušio staru fabriku, a opremu je demontirao. Predraĉunska vrijednost investicionih ulaganja u novu Ciglanu iznosi , od ĉega ulaganje u opremu iznosi I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih: Zakon o koncesijama (Sl. list Crne Gore, br. 08/09) - Direktivom 2004/18/EC Evropskog parlamenta i Savjeta od 31. marta godine o koordinaciji postupaka za davanje ugovora o javnim radovima, ugovora o javnom snabdijevanju i ugovora o pruţanju javnih usluga (OJ L 134/04) - djelimiĉno usaglašeno (Direktiva se najvećim dijelom odnosi na javne nabavke, a manjim dijelom (Glava III) na koncesije.) - Direktivom 2005/51/EC od 7. septembra godine kojom se mijenja aneks XX Direktive 2004/17/EC i aneks VIII Direktive 2004/18/EC Evropskog parlamenta i Savjeta za javne 133

134 nabavke (OJ L 257/05) - nije usaglašeno, jer se Direktivom mijenjaju odredbe prethodne Direktive o obavezi ĉlanica da dostavljaju obavještenja o davanju koncesija Komisiji za objavljivanje u sluţbenom glasilu Komisije. - Regulativom Komisije broj 2083/2005 od 19 decembra 2005 kojom se mijenjaju direktive 2004/17/EC i 2004/18/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta koji se odnosi na primjenjive pragove za procedure dodjele ugovora (OJ L 333/05) potpuno usaglašeno; Zakon o geološkim istraţivanjima (Sl. list RCG, br.28/93, 27/94, 42/94, 26/07) Zakon o rudarstvu (Sl. list CG, br. 65/08) je u potpunosti usaglašen sa direktivama EU, i to: - Direktiva Evropske unije 92/104/EEC od 03. decembra 1992 godine, koja se odnosi na sigurnost i zaštitu zdravlja radnika u površinskoj i podzemnoj eksploataciji; - Direktiva 85/337/EEC o procjeni uticaja odreċenih javnih i privatnih projekata na ţivotnu sredinu, mijenjana i dopunjena sa Direktivom Savjeta 97/11/EC. Zakon o imovini Republike Crne Gore (Sl. list RCG, br. 44/99), Zakon o izgradnji objekata (Sl. list RCG, br. 53/03) Programom rada za godinu je predviċeno razmatranje svih neophodnih podzakonskih akata iz oblasti geoloških istraţivanja i rudarstva koji će biti usaglašeni sa EU Direktivama. 82 Šumarske industrije: Odgovor je dat u nastavku od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja 1) proizvodnja drvnih proizvoda izuzev namještaja, a ukljuĉujući: primarna obrada rezanje drveta, proizvodnja furnirskih ploĉa, proizvodnja drvne graċe i stolarije, drugi proizvodi a) Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap. m 3 /god prerada drveta i proizvodi od drveta b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Sadašnja proizvodnja-koliĉine Izvor:MONSTAT Naziv Jedinica mjere Rezana graċa smrĉe i jele m Rezana graċa bukve m Balkonska vrata i ostala vrata kom Prozori(sa vezanim i nevezanim krilima) kom Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije u hilj. eura 134

135 Rezana graċa smrĉe i jele Rezana graċa bukve Balkonska vrata i ostala vrata Prozori(sa vezanim i nevezanim krilima) c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Nema podataka. d) Pokazatelj pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) Izvor:MONSTAT 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta 6,19-1,4 0,37, Obrada ME Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. 2) proizvodnja drvene pulpe Monstat ne raspolaţe podacima. 3) proizvodnja papira i ploĉa od papirne mase 4) proizvodnja proizvoda od papira i ploĉa od papirne mase Podaci za c) i d) su iskazani objedinjeno, u skladu sa statistiĉkim praćenjem na nivou proizvodnje papira i kartona odnosno predmeta od papira i kartona. a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Naziv Inst.kap.t/god proizvodnja predmeta od papira i kartona b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Izvor:MONSTAT 135

136 Sadašnja proizvodnja (u tonama) Bezdrvni štamparski papir Ambalaţa od valovite lepenke Ostali pisaći papir Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije u hilj. Eura Bezdrvni štamparski papir Ambalaţa od valovite lepenke Ostali pisaći papir c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Monstat ne raspolaţe traţenim podacima. d) Pokazatelj pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) Izvor:MONSTAT Proizvodnja papira i kartona % -92.3% %, Obrada ME Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. 5) štampanje a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Naziv Inst.kap.t/god štampanje b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Sadašnja proizvodnja (u tonama) Izvor:MONSTAT Novine i ĉasopisi Knjige i brošure Jednobojni obrasci Višebojni obrasci Izvor:MONSTAT 136

137 Vrijednost realizacije u hilj. Eura Novine i ĉasopisi Knjige i brošure Jednobojni obrasci Višebojni obrasci c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Monstat ne raspolaţe traţenim podacima. d) Pokazatelj pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz), (proizvodnja + uvoz izvoz) Izvor:MONSTAT 22.1 Izdavaĉka djelatnost , Obrada ME Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. B. Trgovina 1) proizvodnja drvnih proizvoda izuzev namještaja, a ukljuĉujući: primarna obrada rezanje drveta, proizvodnja furnirskih ploĉa, proizvodnja drvne graċe i stolarije, drugi proizvodi a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 137

138 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 20 prerada drveta i proizvodi od drveta Slovenija, Italija, Ĉeška, MaĊarska, BiH, Hrvatska, Srbija, Kina b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 20 prerada drveta i proizvodi od drveta Italija, Slovenija, Grĉka, Srbija, Kosovo, c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/proizvodnja, % 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta 1,43 1,40 1,35, Obrada ME Uvoz/proizvodnja, % 20.1 prerada drveta i proizvodi od drveta 0,36 0,69 1,28, Obrada ME 138

139 Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. 2) proizvodnja drvene pulpe. Monstat ne raspolaţe podacima. 3) proizvodnja papira i ploĉa od papirne mase 4) proizvodnja proizvoda od papira i ploĉa od papirne mase Podaci za 3) i 4) su iskazani objedinjeno, u skladu sa statistiĉkim praćenjem na nivou proizvodnje papira i kartona odnosno predmeta od papira i kartona. a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima Proizvodnja papira i kartona Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura Proizvodnja papira i kartona Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima Proizvodnja papira i kartona Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja papira i kartona Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja Proizvodnja papira i kartona Srbija,Austrija,Slovenija b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima Proizvodnja papira i kartona Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja papira i kartona

140 Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima Proizvodnja papira i kartona Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja papira i kartona Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja Proizvodnja papira i kartona Bosna i Hercegovina, Srbija, Slovenija c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/proizvodnja, % Proizvodnja papira i kartona Uvoz/proizvodnja, %, Obrada ME Proizvodnja papira i kartona , Obrada ME Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. 5) štampanje a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 22.1 Izdavaĉka djelatnost Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura 22.1 Izdavaĉka djelatnost Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 140

141 22.1 Izdavaĉka djelatnost Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 22.1 Izdavaĉka djelatnost Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 22.1 Izdavaĉka djelatnost Srbija,Hrvatska,Španija b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 22.1 Izdavaĉka djelatnost Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 22.1 Izdavaĉka djelatnost Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 22.1 Izdavaĉka djelatnost Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 22.1 Izdavaĉka djelatnost Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 22.1 Izdavaĉka djelatnost Albanija, Srbija, SAD c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/proizvodnja, % 22.1 Izdavaĉka djelatnost , Obrada ME 141

142 Uvoz/proizvodnja, % 22.1 Izdavaĉka djelatnost , Obrada ME Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. C. Strukturne karakteristike 1) proizvodnja drvnih proizvoda izuzev namještaja, a ukljuĉujući: primarna obrada rezanje drveta, proizvodnja furnirskih ploĉa, proizvodnja drvne graċe i stolarije, drugi proizvodi a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća Proizvodnja rezane graċe c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Prerada i proizvodi od drveta i plute d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo podacima. Izvor:MONSTAT 142

143 f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Naziv privrednog društva Broj zaposlenih D.o.o Vektra Jakić Pljevlja 320 D.o.o Javorak Nikšić 191 D.o.o Polimlje Berane 102 D.o.o Donja Brezna Pluţine 81 D.o.o Lim Bijelo Polje 66 D.o.o Savatrans Cetinje 48 Sva navedena privredna društva su u privatnom vlasništvu. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje trţišni i proizvodni monopoli u Crnoj Gori. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Prerada i proizvodi od drveta i plute ) proizvodnja drvene pulpe Monstat ne raspolaţe podacima. 3) proizvodnja papira i ploĉa od papirne mase 4) proizvodnja proizvoda od papira i ploĉa od papirne mase Podaci za 3) i 4) su iskazani objedinjeno, u skladu sa statistiĉkim praćenjem na nivou proizvodnje papira i kartona odnosno predmeta od papira i kartona. a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća Proizvodnja papira i kartona c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Proizvodnja papira i kartona

144 d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncentrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Naziv Privredno društvo Broj zaposlenih Vlasništvo Porizvodnja papira DOO Nova Beranka Berane 105 privatno Proizvodnja proizvoda od papira AD Kartonaţa Cetinje 51 privatno g) Proizvodni i trţišni monopoli U Crnoj Gori ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja papira i kartona ) štampanje a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća Izdavaĉka djelatnost c)broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Izvor:MONSTAT 144

145 Broj zaposlenih Izdavanje,štampanje i reprodukcija d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncentrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Privredno društvo Broj zaposlenih Vlasništvo AD Pobjeda Podgorica 400 većinsko drţavno AD Štamparija Obod Cetinje 70 privatno g) Proizvodni i trţišni monopoli U Crnoj Gori ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i)troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade Izdavanje,štampanje i reprodukcija D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti šumarske industrije na nacionalnom nivou je usvojeno ukupno 38 evropskih standarda, od kojih je: 1) proizvodnja drvnih proizvoda izuzev namještaja, a ukljuĉujući: primarna obrada rezanje drveta, proizvodnja furnirskih ploĉa, proizvodnja drvne graċe i stolarije, drugi proizvodi - 0 standarda 145

146 Crna Gora nije donijela standarde u ovoj oblasti. Primjenjuju se odredbe standarda koji su vaţili u Jugoslaviji (JUS standardi). 2) proizvodnja drvene pulpe - 0 standarda 3) proizvodnja papira i ploĉa od papirne mase - 0 standarda 4) proizvodnja proizvoda od papira i ploĉa od papirne mase - 0 standarda 5) štampanje - 38 standarda U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 155 evropskih standarda iz oblasti šumarske industrije. Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. E. Podsticaji Vidi 116 E. F. Pravila za strane investicije Vidi 116 F G. Trgovinski sistem Vidi 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Sanaciono-razvojnim programom šumarstva i drvoprerade CG je izvršena privatizacija privrednih društava iz oblasti šumarstva i drvoprerade. Ovaj Vladin program dao je izuzetne rezultate. Sva preduzeća, osim Gornjeg Ibra-Roţaje, iz bivšeg društvenog sektora su privatizovana. Danas se oni nalaze u privatnom vlasništvu. Novi vlasnici izvršavaju obaveze preuzete Ugovorom o kupovini. Napravili su svoje biznis planove i u tom pravcu ide njihova realizacija. DOO Vektra Jakić Pljevlja je jedna od najboljih primjera uspješne privatizacije u Crnoj Gori. Ugovorom o kupoprodaji preduzeće je bilo u obavezi da investira ,00, a nakon tri godine od privatizacije, Vektra je pokrenula investicioni ciklus vrijedan preko ,00. Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a trenutno takoċe nema predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju izuzev nekih investicija manjeg obima na nivou pojedinih privrednih društava. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice U toku su aktivnosti na analizi vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i analizi propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. U meċuvremenu, do ispunjavanja plana predviċenog Nacionalnim programom integracija koristiće se mjere propisane 146

147 Zakonom o opštoj bezbjednosti proizvoda u pogledu inspekcijskog nadzora i stavljanja proizvoda u upotrebu. 83 Staklo i proizvodi od stakla Odgovor je dat u nastavku od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja a)instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Ne postoje statistiĉki podaci. b)trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Ne postoje statistiĉki podaci. c)domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Ne postoje statistiĉki podaci. d)odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) Nije moguće izvesti ovaj podatak jer u Crnoj Gori nema proizvodnje stakla. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz EU, izraţeno u kilogramima Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Prikaz crnogorskog uvoza iz EU, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima Izvor: Monstat Izvor: Monstat Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura Izvor: Monstat 147

148 Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Izvor: Monstat Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u periodu od godine Naziv Zemlja Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Hrvatska, Italija, Srbija b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u EU, izraţeno u kilogramima Izvor: Monstat Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Izvor: Monstat Prikaz crnogorskog izvoza u EU, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Izvor: Monstat Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Izvor: Monstat Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Izvor: Monstat Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u periodu od godine Naziv Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Zemlja Srbija, Albanija, Bosna i Hercegovina c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Zbog nepostojanja podataka o proizvodnji nije moguće izraziti gore navedeni iznos. Izvor: Monstat C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća 148

149 Broj preduzeća Proizvodnja stakla i proizvoda od stakla Izvor:MONSTAT Napomena: Podatak se odnosi na preduzetnike-zanatlije koji se bave usluţnom djelatnošću u oblasti prerade stakla. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Zavod za statistiku Monstat ne raspolaţe podacima na traţenom nivou. Podaci o zaposlenima i zaradama se objavljuju na nivou sektora, podsektora i oblasti klasifikacije djelatnosti, a ne na nivou podgrupa klasifikacije djelatnosti. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Nema raspoloţivih podataka. Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Već je navedeno da nema proizvodnje stakla, i podaci se odnose na usluţne djelatnosti u oblasti prerade stakla od strane manjeg broja zanatlija. g) Proizvodni i trţišni monopoli U Crnoj Gori ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku Monstat ne raspolaţe podacima na traţenom nivou. Podaci o zaposlenima i zaradama se objavljuju na nivou sektora, podsektora i oblasti klasifikacije djelatnosti, a ne na nivou podgrupa klasifikacije djelatnosti. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora U oblasti stakla i proizvoda od stakla na nacionalnom nivou je usvojeno ukupno 23 evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore 149

150 planira usvajanje 50 evropskih standarda u ovoj oblasti. U vezi sa grupom prozivoda kojoj pripada i oblast stakla, u Crnoj Gori trenutno ne postoje vaţeći tehniĉki propisi koji se specijalistiĉki odnose na staklo. Racionalni pristup je da se sve mjere koje su predloţene EU zakonodavstvom propišu kroz druge tangentne oblasti (npr. veza sa drugim proizvodima kao što su el. predmeti sa staklenim okvirom, ugradni graċevinski proizvodi i sl. ). Crna Gora nema domaće proizvoċaĉe u ovoj oblasti i nema najava o interesovanju za investiranje u toj oblasti. Nijedno tijelo za ocjenu usaglašenosti nije ovlašćeno za vršenje ocjene usaglašenosti u ovoj oblasti. U toku vršenja trţišnog nadzora nije bilo empirije vezano za nalaţenje nebezbjednih proizvoda u ovoj oblasti. Trţišni nadzor se obavlja po mjerama propisanim u Zakonu o opštoj bezbjednosti proizvoda (Sl. list CG, br. 48/08) a posebno u pogledu procjene nebezbjednog proizvoda. I pored gore navedenih ĉinjenica, nadleţno Ministarstvo ekonomije vrši analizu zahtjeva zakonodavstva u ovoj oblasti i ukoliko analiza pokaţe da se u toj oblasti mogu pojaviti barijere u prometu ove vrste proizvoda do kraja drugog kvartala godine (kako je to Nacionalnim Programom Integracija predviċeno) će donijeti neophodne propise u ovoj oblasti. Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u okviru odgovora 116 E(a, b, c). F. Pravila za strane investicije Odgovor je sadrţan u 116 F(a i b). G. Trgovinski sistem Odgovor je sadrţan u okviru 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a trenutno takoċe nema predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju u ovoj oblasti. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Odgovor je sadrţan u okviru odgovora na pitanje 83 D. 150

151 84 Cement Odgovor je dat od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa traţenim podacima. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima Proizvodnja cementa Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura Proizvodnja cementa Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima Proizvodnja cementa Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja cementa Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja Proizvodnja cementa Hrvatska,Italija,Srbija b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 151

152 26.51 Proizvodnja cementa Prikaz crnogorskog izvoz u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja cementa Prikaz crnogorskog izvoz u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima Proizvodnja cementa Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja cementa Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja Proizvodnja cementa C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju b) Broj preduzeća PredviĊena izgradnja jednog postrojenja. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Koncesionim elaboratom predviċeno je zaposlenje 9 radnika na utovaru. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Ne raspolaţemo podacima. e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo podacima. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne raspolaţemo podacima. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne raspolaţemo podacima. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu 152

153 Ne raspolaţemo podacima. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Ne raspolaţemo podacima. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti cementa i ostalih graċevinskih materijala na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 35 evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 20 evropskih standarda iz oblasti cementa. 1. Pravilnik o tehniĉkim normativima za mašine sa dizel-motorima koje se koriste pri podzemnim rudarskim radovima u nemetanskim jamama (Sl. list SFRJ, br. 66/78) 2. Pravilnik o tehniĉkim normativima za rudarske radove pri istraţivanju i eksploataciji leĉišta kamene soli (Sl. list SFRJ, br. 8/79) 3. Pravilnik o tehniĉkim normativima za pripremanje mineralnih sirovina - ruda obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 36/79) 4. Naredba o obaveznom atestiranju ĉeliĉnih uţadi za izvozna postrojenja u rudarstvu (Sl. list SFRJ, br. 27/80, 67/80) 5. Pravilnik o tehniĉkim normativima pri istraţivanju i eksploataciji nafte, zemnih gasova i slojnih voda (Sl. list SFRJ, br. 43/79, 41/81 i 15/82) 6. Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju arhitektonsko-graċevinskog kamena (ukrasnog kamena), tehniĉkog kamena, šljunka i peska i preradu arhitektonskograċevinskog kamena (Sl. list SFRJ, br. 11/86) 7. Pravilnik o tehniĉkim normativima za plastiĉnu preradu obojenih metala (Sl. list SFRJ, br. 25/86) 8. Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju leţišta mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 4/86, 62/87) 9. Pravilnik o tehniĉkim normativima pri izgradnji jamskih magacina eksplozivnih sredstava u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 12/88) 10. Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina horizontalnim i kosim prostorijama (Sl. list SFRJ, br. 34/89) 11. Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju uglja (Sl. list SFRJ, br. 4/89, 45/89, 3/90, 54/90) 12. Pravilnik o tehniĉkim normativima za podzemnu eksploataciju metaliĉnih i nemetaliĉnih mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 24/91) 13. Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉna postrojenja i ureċaje u rudnicima sa površinskom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ, br. 66/87, 16/92) 14. Pravilnik o tehniĉkim normativima pri prevozu ljudi i materijala oknima rudnika (Sl. list SRJ, br. 18/92) Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. E. Podsticaji a)za investicije b) Za izvoz c) Ostali 153

154 Nema podsticaja koji se odnose na cement. 20 Preduzetniĉka i industrijska politika F. Pravila za strane investicije Nema ograniĉenje za strane investicije, posebnih poreskih olakšica, garancija koje se odnose na cement. G. Trgovinski sistem Nema necarinskih mjera koje se odnose na cement. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) Izabrani investitor (koncesionar) bio bi obavezan da, na ime koncesione naknade za detaljna geološka istraţivanja, koncedentu plati Stalni dio koncesione naknade iznosio bi za period od 30 godina. Promjenljivi dio koncesione naknade obraĉunava se na kraju svake godine, a primjenjuje se na iznos za koji je veći od stalnog dijela minimalnog iznosa godišnje koncesione naknade. Za izvoċenje radne operacije otkopavanje i utovar, planirana su investiciona ulaganja u izradu projektne dokumentacije i nabavku mehanizacije u iznosu od b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Javni poziv za meċunarodnu pretkvalifikaciju za dodjelu koncesije za detaljna geološka istraţivanja i eksploataciju mineralne sirovine cementnog laporca na tehnogenom leţištu Jagnjilo'' kod Pljevalja, bio je objavljen 24. decembra godine, u nacionalnim dnevnim listovima, meċunarodnom ĉasopisu i na Internet stranicama Ministarstva i MIPA. U Javnom pozivu je istaknuto da koncesija podrazumijeva korišćenje mineralne sirovine cementnog laporca, prioritetno u Cementari izgraċenoj u Crnoj Gori koja ispunjava najsavremenije ekološke standarde. Termin za dostavljanje zahtjeva bio je do 22. aprila godine do 12,00 sati po lokalnom vremenu. Tenderska dokumentacija je preuzeta od strane tri zainteresovana investitora, i to od strane CEMAG-a, Dalmacije cementa i jednog fiziĉkog lica. Do isteka roka za dostavljanje zahtjeva, nije stigao nijedan zahtjev. U razmatranju je obnavljanje postupka za dodjelu koncesije za detaljna geološka istraţivanja i eksploataciju mineralne sirovine cementnog laporca na tehnogenom leţištu Jagnjilo'' kod Pljevalja, zbog interesovanja potencijalnih investitora. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Zakon o koncesijama (Sl. list CG, br. 08/09) Direktivom 2004/18/EC Evropskog parlamenta i Savjeta od 31. marta godine o koordinaciji postupaka za davanje ugovora o javnim radovima, ugovora o javnom snabdijevanju i ugovora o pruţanju javnih usluga (OJ L 134/04) 154

155 djelimiĉno usaglašeno (Direktiva se najvećim dijelom odnosi na javne nabavke, a manjim dijelom (Glava III) na koncesije.) Direktivom 2005/51/EC od 7. septembra godine kojom se mijenja aneks XX Direktive 2004/17/EC i aneks VIII Direktive 2004/18/EC Evropskog parlamenta i Savjeta za javne nabavke (OJ L 257/05) - nije usaglašeno, jer se Direktivom mijenjaju odredbe prethodne Direktive o obavezi ĉlanica da dostavljaju obavještenja o davanju koncesija Komisiji za objavljivanje u sluţbenom glasilu Komisije. Regulativom Komisije broj 2083/2005 od 19 decembra 2005 kojom se mijenjaju direktive 2004/17/EC i 2004/18/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta koji se odnosi na primjenjive pragove za procedure dodjele ugovora (OJ L 333/05) potpuno usaglašeno; Zakon o geološkim istraţivanjima (Sl. list RCG, br.28/93, 27/94, 42/94, 26/07) Zakon o rudarstvu je upotpunosti usaglašen sa direktivama EU, i to: Direktiva Evropske unije 92/104/EEC od 03. decembra 1992 godine, koja se odnosi na sigurnost i zaštitu zdravlja radnika u površinskoj i podzemnoj eksploataciji; Direktiva 85/337/EEC o procjeni uticaja odreċenih javnih i privatnih projekata na ţivotnu sredinu, mijenjana i dopunjena sa Direktivom Savjeta 97/11/EC. Zakon o imovini Republike Crne Gore (Sl. list RCG, br. 44/99), Zakon o izgradnji objekata (Sl. list RCG, br. 53/03) Programom rada za godinu je predviċeno razmatranje svih neophodnih podzakonskih akata iz oblasti geoloških istraţivanja i rudarstva koji će biti usaglašeni sa EU Direktivama: Hemikalije i guma 85 Hemikalije: U uvodnom dijelu podaci su prikazani na nivou podsektora proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda dok su u nastavku dati u zavisnosti od raspoloţivog nivoa agregiranja podataka u skladu sa klasifikacijom djelatnosti. 1) Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap.t/god proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda ) Trgovina Izvor:MONSTAT a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 24 proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda

156 Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 24 proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 24 proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 24 proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda Austija, Ĉeška, Njemaĉka, MaĊarska, Rumunija, Italija, Hrvatska, Srbija, BiH b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 24 proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 24 proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 24 proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 24 proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 24 proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda Njemaĉka, Italija, BiH, Srbija 156

157 3) Strukturne karakteristike 20 Preduzetniĉka i industrijska politika a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Proizvodnja hemikalija I hemijskih proizvoda i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja hemikalija I hemijskih proizvoda a) Neorganske hemikalije A. Proizvodnja i potrošnja Podaci o instaliranim kapacitetima su iskazani u uvodnom dijelu odgovora na nivou cjelokupne oblasti hemikalija shodno raspoloţivom nivou agregiranja podataka u skladu sa klasifikacijom djelatnosti. Sadašnja proizvodnja (u tonama) Kiseonik, azot, acetilen Vrijednost realizacije u hilj. Eura Izvor:MONSTAT Kiseonik, azot, acetilen B. Trgovina Izvor:MONSTAT 157

158 Podaci o uvozu i izvozu neorganskih hemikalija sadrţani su u okviru oblasti hemikalija i hemijskih proizvoda, u uvodnom dijelu odgovora 85. Na osnovu ĉlana 52 i 53 Zakona o prevozu opasnih materija (Sl.list CG, br. 5/2008), Ministarstvo zdravlja izdaje odobrenje uz saglasnost Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave, za prevoz otrova preko drţavne granice ili teritorije Crne Gore (uvoz, izvoz i tranzit). Za navedene neorganske hemikalije koje su svrstane u otrove, koje će biti prikazane u narednoj tabeli a za koje je Ministarstvo zdravlja odobrilo uvoz za period od godine do godine. a) Uvoz po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Neorganska hemikalija Uvezena koliĉina Zemlja uvoznica Zemlja porijekla Kalcijum hlorid kg R. Srbija,Bugarska Holandija,Ĉeška Republika Kalcijum karbid kg Bugarska Bugarska Hidrazin hidrat kg R.Srbija Njemaĉka, R.Srbija Ţiva (II) hlorid 10 kg R.Srbija Njemaĉka,R. Srbija Kalijum cijanid kg R.Srbija Njemaĉka Ţiva (II) jodid 1 kg R.Srbija Ĉeška Republika Natrijum fluorid 1 kg R.Srbija Njemaĉka Amonijum hlorid 500 kg R.Srbija Njemaĉka Kalijum permanganat 20 kg R.Srbija Holandija Kalijum dihromat kg R.Srbija Holandija Kalijum hromat kg R.Srbija Holandija Kalijum bromat 3 kg R.Srbija Njemaĉka Bakar (II) sulfat 2 kg R.Srbija Holandija Bakar (II) hlorid 2.5 kg R.Srbija Holandija Natrijum sulfid 5 kg R.Srbija Njemaĉka Cink hlorid 4.6 kg R.Srbija R. Srbija, Ĉeška Republika Magnezijum hlorid 1 kg R.Srbija Belgija Natrijum nitrit 300 kg R.Srbija Njemaĉka Natrijum hipohlorit kg R.Srbija,Njemaĉka R.Srbija, Njemaĉka,MaĊarska,Bugarska Vodonik peroksid (30%) 85 kg R.Srbija Holandija Sumpor dioksid 900 kg R.Srbija Njemaĉka Amonijak kg R.Srbija R.Srbija Sumpor (u prahu) kg R.Srbija,Bugarska Poljska Amonijum hidroksid 600 kg R.Srbija R.Srbija Kalijum hidroksid 100 kg R.Srbija R.Srbija 158

159 Natrijum hidroksid (rastvor) kg R.Srbija,Austrija R.Srbija, Rumunija,Austrija Natrijum hidroksid (kaustiĉna soda) kg R.Srbija Rusija, Rumunija Hlor (teĉni) kg R.Srbija,BiH Bugarska,R.Srbija,MaĊarska Fosforna kisjelina 62.5 kg R.Srbija Njemaĉka Sulfaminska kisjelina 2 kg R.Srbija Holandija, Njemaĉka Perhlorna kisjelina 54 kg R.Srbija Italija,Njemaĉka Borna kisjelina 826 kg R.Srbija Njemaĉka, R.Srbija Sumporna kisjelina kg R.Srbija R.Srbija, Njemaĉka Hlorovodoniĉna kisjelina kg R.Srbija R.Srbija, Rumunija, MaĊarska Azotna kisjelina kg R.Srbija Slovaĉka,R.Srbija Za navedene neorganske hemikalije koje su svrstane u otrove, koje će biti prikazane u narednoj tabeli, a za koje je Ministarstvo zdravlja odobrilo uvoz za period od godine do godine. Trgovina a) Uvoz po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Neorganska hemikalija Uvezena koliĉina Zemlja uvoznica Zemlja porijekla Kalcijum hlorid kg R. Srbija Holandija,Belgija,Ĉeška Republika,Njemaĉka i Italija Bakar sulfat (pentahidrat) kg R.Srbija i Rumunija R.Srbija i Rumunija Fero sulfat kg R.Srbija Italija Amonijum bifluorid 25 kg Austrija Austrija Hidrazin hidrat 720 kg R.Srbija R.Srbija Kalijum hidroksid 100 kg R.Srbija Njemaĉka Sumpor dioksid kg R.Srbija Njemaĉka Natrijum fluorid 8 kg R.Srbija R.Srbija Perhlorna kisjelina 38 kg R.Srbija Holandija, Njemaĉka Fosforna kisjelina kg Austrija i R.Srbija Austrija i R.Srbija Sulfaminska kisjelina 25 kg Austrija Austrija Borna kisjelina 510 kg R.Srbija Njemaĉka i R.Srbija Azotna kisjelina kg R.Srbija Slovaĉka Sumporna kisjelina (96 98 %) i 38% kg R.Srbija R.Srbija i Bugarska Hlorovodoniĉna kisjelina kg R.Srbija R.Srbija, Bugarska, Rumunija i MaĊarska Natrijum hidroksid (kaustiĉna soda) kg R.Srbija Rusija i Rumunija 159

160 Natrijum hidroksid (rastvor) kg R.Srbija R.Srbija, MaĊarska i Rumunija Hlor (teĉni) kg R.Srbija i BiH Bugarska, R.Srbija, Slovenija i Rumunija Natrijum hipohlorit kg R.Srbija, Hrvatska, Njemaĉka i Hrvatska R.Srbija, Hrvatska, Njemaĉka, Austrija, MaĊarska i Italija Amonijak kg R.Srbija R.Srbija Vodonik peroksid (30%) 30 kg R.Srbija Njemaĉka i USA Amonijum hlorid kg R.Srbija Kina Kalcijum karbid kg Bugarska i Slovaĉka Bugarska i Slovaĉka Ţiva (II) hlorid 0.5 kg R.Srbija Njemaĉka b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje odredišta Neorganska hemikalija Izvezena koliĉina Zemlja uvoznica Zemlja porijekla Natrijum hidroksid (rastvor 40%) kg R.Srbija R.Srbija Bakar oksid 10 kg R.Srbija Crna Gora Kalijum perhlorat 100 kg R.Srbija Crna Gora Koliĉina natrijum hidroksida (6.250 kg) koja je prethodno uvezena u Crnu Goru iz Republike Srbije, zbog neispravnosti je vraćena. c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa traţenim podacima. C.Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju b) Broj preduzeća Broj preduzeća proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Proizvodnja hemikalija I hemijskih proizvoda

161 d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podacima. g) Proizvodni i trţišni monopoli Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podacima. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podacima. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora U oblasti hemikalija na nacionalnom nivou je usvojeno ukupno 7 evropskih standarda. U oblasti neorganskih hemikalija nema usvojenih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 110 evropskih standarda iz oblasti hemije i hemijske tehologije. E. Podsticaji Ne postoje. Vidjeti odgovor na pitanje 116 E. F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatrijaciji dobiti Ne postoje b) Garancije Vidjeti odgovor na pitanje 116 F. G. Trgovinski sistem 161

162 a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Na osnovu ĉlana 52 i 53 Zakona o prevozu opasnih materija (Sl.list CG, br. 5/2008), Ministarstvo zdravlja izdaje odobrenje za prevoz otrova preko drţavne granice ili teritorije Crne Gore (uvoz, izvoz i tranzit). Stoga je naš odgovor obuhvaćen podpitanjem B. Trgovina (a i b). H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) Ne postoje. b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Ne postoje. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Ne postoje. b) Vremenski raspored Ne postoje. b) Petrohemikalije i druge organske hemikalije Podaci za ovu oblast (A, B, C)su sadrţani u uvodnom dijelu odgovora koji se odnosi na cjelokupne hemikalije, shodno raspoloţivom nivou agregiranja podataka u skladu sa klasifikacijom djelatnosti. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora U skladu sa Planom i programom rada za 2010.godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 110 evropskih standarda iz oblasti hemije i hemijske tehnologije. Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u okviru 116E. F. Pravila za strane investicije Odgovor je sadrţan u okviru 116F. G. Trgovinski sistem Odgovor je sadrţan u okviru 116G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Vrši se kontinuirano usaglašavanje nacionalnog zakonodavstva i analiza propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU. c) Vještaĉka Ċubriva A.Proizvodnja i potrošnja 162

163 a) efektivna i potencijalna proizvodnja 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Sadašnja proizvodnja (u hl) Vrijednost realizacije u hilj. eura Trenutno, na teritoriji Crne Gore nema registrovanih proizvoċaĉa vještaĉkih Ċubriva. B.Trgovina / Robna razmjena Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. b) Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. b) Broj preduzeća Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104 a. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. d)struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. e) Strani kapital i tehnologija Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje monopoli u Crnoj Gori, ni u proizvodnji ni u prometu ovih proizvoda. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. 163

164 d) Sapuni i deterdţenti 4) Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap.t/god proizvodnja sapuna i deterdţenata b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Sadašnja proizvodnja (u tonama) Izvor:MONSTAT Deterdţenti za mašinsko pranje Toaletni sapun Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije u hilj. Eura Deterdţenti i za mašinsko pranje Toaletni sapun c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Ne raspolaţemo traţenim podacima. d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) Izvor:MONSTAT Proizvodnja sapuna i deterdţenata Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. 5) Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura 164

165 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/proizvodnja, % 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata Obrada:ME, Uvoz/proizvodnja, % 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata

166 Obrada:ME, Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. 6) Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća 24.5 proizvodnja sapuna i deterdţenata c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Izvor:MONSTAT Zavod za statistiku Monstat ne raspolaţe podacima na traţenom nivou. Podaci o zaposlenima i zaradama se objavljuju na nivou sektora, podsektora i oblasti klasifikacije djelatnosti, a ne na nivou podgrupa klasifikacije djelatnosti. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo traţenim podacima. Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne moţe se posebno izdvojiti nijedno privredno društvo u pogledu traţenih pokazatelja,tj. kod ovih društava nema znaĉajnijih razlika u zapošljavanju, vrijednosti fiziĉkog rezultata i preteţno su u pitanju mikro i mala preduzeća u privatnom vlasništvu. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli u oblasti proizvodnje i trgovine sapuna i deterdţenata. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku Monstat ne raspolaţe podacima na traţenom nivou. Podaci o zaposlenima i zaradama se objavljuju na nivou sektora, podsektora i oblasti klasifikacije djelatnosti, a ne na nivou podgrupa klasifikacije djelatnosti. 7) Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu 166

167 ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Ministarstvo zdravlja-sluţba zdravstveno sanitarne inspekcije nadzire proizvodnju, uvoz i promet sapuna i deterdţenata primjenjujući sljedeće zakonske propise:zakon o zdravstvenoj ispravnosti ţivotnih namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl. List SRJ, br. 37/02) i podzakonska akta: Pravilnik o uslovima u pogledu zdravstvene ispravnosti predmeta opšte upotrebe koji se mogu stavljati u promet (Sl. list SFRJ, br. 18/91); Pravilnik o uslovima u pogledu struĉnih kadrova, prostorije i opreme koje moraju da ispunjavaju zdravstvene i druge organizacije za vršenje analiza i superanaliza namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl. list SRJ, br. 60/02); Uputstvo o naĉinu uzimanja uzoraka za obavljanje analiza i super analiza namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl. list SFRJ, br. 60/1978); Pravilnik o metodama za odreċivanja Ph vrijednosti i koliĉine toksiĉnih metala i nemetala u sredstvima za odrţavanje liĉne higijene, njegu i uljepšavanje lica i tijela i za utvrċivanje mikrobiološke ispravnosti tih sredstava (Sl. list SFRJ, br. 46/1983); Zakon o zdravstvenom nadzoru nad ţivotnim namirnicama i predmetima opšte upotrebe (Sl. list SRCG, br. 4/88) i podzakonska akta koja su donešena na osnovu ovog zakona: Pravilnik o uslovima i naĉinu ispitivanja namirnica i predmeta opšte upotrebe u toku njihove proizvodnje i naĉinu voċenja evidencije o izvršenim ispitivanjima (Sl. list SRCG, br. 8/75); Pravilnik o posebnoj radnoj odjeći i obući lica u proizvodnji i prometu koji dolaze u neposredan dodir sa ţivotnim namirnicama i lica koja rade u proizvodnji i prometu sradstava za odrţavanje liĉne higijene, njegu i uljepšavanje lica i tijela (Sl. list SRCG, br. 16/80; Naredba o obaveznom donošenju proizvoċaĉke specifikacije za deterdţente za mašinsko i ruĉno pranje predmeta od tekstila (Sl. list SFRJ, br. 53/83); Naredba o pakovanju i deklarisanju deterdţenata u obliku praška za pranje predmeta od tekstila (Sl. list SFRJ, br. 53/83); Naredba o obaveznom donošenju proizvoċaĉke specifikacije za teĉne deterdţente za ruĉno pranje posuċa (Sl. list SFRJ, br. 67/85); Naredba o pakovanju i deklarisanju teĉnog deterdţenta za ruĉno pranje posuċa (Sl. list SFRJ, br. 34/90). U Crnoj Gori se poslovima laboratorijskog ispitivanja kvaliteta i zdravstvene ispravnosti sapuna i deterdţenata bave dvije laboratorije: Institut za javno zdravlje Crne Gore u Podgorici (mikrobiološka i fiziĉko-hemijska ispitivanja), Centar za ekotoksikološka ispitivanja u Podgorici (fiziĉko-hemijska ispitivanja), U ovoj oblasti nema standarda. Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. 8) Podsticaji a) Za investicije b) Za izvoz c) Ostali Odgovor je sadrţan u okviru 116 E(a, b, c). 9) Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatrijaciji dobiti b) Garancije Odgovor je sadrţan u okviru 116 F(a i b). 167

168 10) Trgovinski sistem 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Ne postoje Odgovor je sadrţan u okviru 116 G. 11) Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a trenutno takoċe nema predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju u ovoj oblasti. 12) UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih b) Vremenski raspored Postojeće zakonodavstvo iz ove oblasti nije usklaċeno sa zakonodavstvom Zajednice. Nacionalnim programom za evropske integracije Crne Gore u EU planirana je izrada Pravilnika o deterdţentima koji će biti usaglašen sa Uredbom 684/2004 o deterdţentima i Pravilnika o kozmetiĉkim proizvodima koji će biti usaglašen sa Direktivom 76/768/EZ i 907/2006 o kozmetiĉkim proizvodima; Pravilnici su planirani do kraja godine. e) Kozmetika, parefemi ili mirisi i toaletne vode U skladu sa statistiĉkim praćenjem podaci su sadrţani u okviru prethodnog pitanja d) sapuni i deterdţenti, u zavisnosti od raspoloţivog nivoa agregiranja podataka shodno klasifikaciji djelatnosti. f) Plastika 1) Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap.t/god proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Izvor:MONSTAT b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Sadašnja proizvodnja (u tonama) Vrata i prozori od plastiĉnih masa Ostali proizvodi od plastiĉnih masa Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije u hilj. eura 168

169 Vrata i prozori od plastiĉnih masa Ostali proizvodi od plastiĉnih masa c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Ne raspolaţemo traţenim podacima. d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) Izvor:MONSTAT 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Obrada ME, Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. 2) Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Njemaĉka,Italija,Austrija,Slovenija b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta 169

170 Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Austrija, Njemaĉka,Italija, Slovenija c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/proizvodnja, % 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Uvoz/proizvodnja,% Obrada ME, 25.2 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa Obrada ME, Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. 3) Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća 170

171 proizvodnja proizvoda od plastiĉnih masa c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Proizvodnja proizvoda od gume i plastike Napomena: Ovaj podatak je dat objedinjeno na nivou proizvodnje gume i plastike, shodno statistiĉkom praćenju koje podrazumijeva objavljivanje ovih podataka na nivou sektora, podsektora i oblasti klasifikacije djelatnosti, a ne na nivou podgrupa klasifikacija djelatnosti. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo traţenim podacima. Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne moţe se posebno izdvojiti nijedno privredno društvo u pogledu traţenih pokazatelja,tj. kod ovih društava nema znaĉajnijih razlika u zapošljavanju, vrijednosti fiziĉkog rezultata i preteţno su u pitanju mikro i mala preduzeća u privatnom vlasništvu. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli u oblasti proizvodnje i trgovine plastike. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja proizvoda od gume i plastike Napomena: Iznos zarada je dat objedinjeno na nivou proizvodnje proizvoda gume i plastike, shodno statistiĉkom praćenju koje podrazumijeva objavljivanje ovih podataka na nivou sektora, podsektora i oblasti klasifikacije djelatnosti, a ne na nivou podgrupa klasifikacija djelatnosti. 171

172 4) Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora U ovoj oblasti nema standarda. Trenutno se u Crnoj Gori primjenjuje Zakon o zdravstvenoj ispravnosti ţivotnih namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl.list SFRJ, br. 53/91) kojim su ureċeni uslovi koje u pogledu zdravstvene ispravnosti moraju da ispunjavaju materijali, ambalaţa i predmeti koji dolaze u kontakt s hranom od vještaĉkih masa i nadzor nad nihovom zdravstvenom ispravnošću. TakoĊe su ovim zakonom propisane i mjere koje inspektor moţe preduzeti ukoliko se prilikom inspekcijskog postupka utvrdi njihova neispravnost. Pravilnikom o uslovima u pogledu zdravstvene ispravnosti predmeta opšte upotrebe koji se mogu stavljati u promet (Sl. list SFRJ, br. 26/83, 61/84, 56/68, 50/89, 18/91) bliţe su propisani opšti i posebni uslovi koje moraju da ispunjavaju materijali, ambalaţa i predmeti koji dolaze u kontakt s hranom od vještaĉkih masa. Inspekcijski nadzor iz ove oblasti vrši zdravstveno sanitarna inspekcija Ministarstva zdravlja preko sanitarnih inspektora. Laboratorijsko ispitivanje zdravstvene ispravnosti materijala, ambalaţe i predmeta koji dolaze u kontakt s hranom od vještaĉkih masa vrše ovlašćene laboratorije, a to su JZU Institut za javno zdravlje i JU Centar za ekotoksikološka ispitivanja u Podgorici. Zakon o bezbjednosti hrane (Sl. list CG, br. 14/07) predstavlja pravni osnov za donošenje novog propisa za materijale, ambalaţu i predmete koji dolaze u kontakt s hranom koji će se uskladiti sa EU zahtjevima. Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. 5) Podsticaji a) Za investicije b) Za izvoz c) Ostali Odgovor je sadrţan u okviru 116 E(a, b, c). 6) Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatrijaciji dobiti b) Garancije Odgovor je sadrţan u okviru 116 F(a i b). 7) Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Odgovor je sadrţan u okviru 116 G. 8) Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a trenutno takoċe nema predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju u ovoj oblasti. 9) UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih b) Vremenski raspored 172

173 U toku su aktivnosti na analizi vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i analizi propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. U meċuvremenu do ispunjavanja plana predviċenog Nacionalnim programom integracija koristiće se mjere propisane Zakonom o opštoj bezbjednosti proizvoda u pogledu inspekcijskog nadzora i stavljanja proizvoda u upotrebu. Pravilnikom o uslovima koje u pogledu zdravstvene ispravnosti moraju ispunjavati predmeti opšte upotrebe ureċuje se oblast materijala, ambalaţe i predmeta koji dolaze u kontakt sa hranom od vještaĉkih masa. Na osnovu Zakona o bezbjednosti hrane (Sl.list CG, br. 14/07) planirano je donošenje novog propisa radi usaglašavanja sa EU zahtjevima godine od strane Ministarstva zdravlja uz mišljenje Ministarstva poljoprivrede. Ministarstvo zdravlja je nadleţno za sprovoċenje nadzora u ovoj oblasti. g) Pesticidi i biocidi A.Proizvodnja i potrošnja a) efektivna i potencijalna proizvodnja Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Trenutno, na teritoriji Crne Gore nema registrovanih proizvoċaĉa pesticida i biocida. B.Trgovina / Robna razmjena Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. b) Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. b) Broj preduzeća Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104 a. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. d)struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. e) Strani kapital i tehnologija Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? 173

174 Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje monopoli u Crnoj Gori, ni u proizvodnji ni u prometu ovih proizvoda. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. U ovoj oblasti na snazi je Zakon o sredstvima za zaštitu bilja objavljen u Sluţbenom listu CG, br. 51/2008. Ovim zakonom ureċuje se naĉin klasifikacije, registracija, promet i upotreba sredstava za zaštitu bilja i aktivnih materija, maksimalno dozvoljeni nivo rezidua sredstava za zaštitu bilja, naĉin voċenja registara i evidencija, razmjena podataka i druga pitanja od znaĉaja za sredstva za zaštitu bilja. Na snazi su sljedeća podzakonska akta: Pravilnik o metodama za ispitivanje pesticida (Sl. list SRJ, br. 11/99); Pravilnik o uslovima za proizvodnu liniju, promet, uvoz i uzorkovanje pesticida i Ċubriva (Sl. list SRJ, br. 12/99); Pravilnik o vrstama ambalaţe za pesticide i Ċubriva i o uništavanju pesticida i Ċubriva(Sl. list SRJ, br. 35/99); Spisak ovlašćenih organizacija za ispitivanje sredstava za zaštitu bilja (pesticida) i sredstava za ishranu bilja (Ċubriva) (Sl. list SRJ, br. 4/2000). U toku je izrada podzakonskih akata. Aktivnosti koje se realizuju u ovoj oblasti: snimanja postojećeg stanja i izrada planova za sprovoċenje reorganizacije sluţbi, rada i aktivnosti postojećih institucija ukljuĉenih u ovu oblast vezano za poslove koje treba uraditi u što kraćem periodu. Organi drţavne uprave ukljuĉeni u poslove vezane za pesticide (sredstva za zaštitu bilja) su Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodnoprivrede (MPŠV), Ministarstvo zdravlja, Ministrastvo za ureċenje prostora i zaštitu ţivotne sredine i Fitosanitarna uprava (kreiranje politike, upravne i inspekcijske poslove). Nadalje, poslove struĉno-tehniĉke podrške organima drţavne uprave za ovu oblast obavljaju: ECO JU Centar za toksikološka ispitivanja Crne Gore, Podgorica (ispitivanje fiziĉkohemijskih osobina pesticida); Institut za javno zdravlje - (laboratorijske analize namirnica na ostatke sredstava za zaštitu bilja); Biotehniĉki fakultet, Centar za zaštitu bilja - Podgorica (ispitivanje biološke efikasnosti pesticida); Biotehniĉki fakultet, Centar za suptropske kulture Bar (ispitivanje fiziĉko-hemijskih osobina pesticida). Prioritetne aktivnosti vezane su za usklaċivanje sa legislativom EU i dalje institucionalno jaĉanje. U godini treba poĉeće priprema godišnjeg programa monitoringa rezidua. Fitosanitarna uprava u svojoj organizacionoj šemi ima Odjeljenje za sredstva za zaštitu bilja sa 4 savjetniĉka radna mjesta i fitosanitarnu inspekciju koja vrši kontrolu uvoza, prometa, upotrebe pesticida i kontrolu ostataka pesticida u i na bilju i proizvodima biljnog porijekla (MRL - maximum residue level). Poslove registracije sredstava za zaštitu bilja vodi Fitosanitarna uprava. Za detaljnije informacije pogledati odgovore Poglavlje 12: Bezbjednost hrane, veterinarska i fitosanitarna politika 174

175 h) Boje i lakovi 1) Proizvodnja i potrošnja U Crnoj Gori ne postoje instalirani kapaciteti za proizvodnju boja i lakova. 2) Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 24.1 proizvodnja boja i pigmenata Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura 24.1 proizvodnja boja i pigmenata Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 24.1 proizvodnja boja i pigmenata Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 24.1 proizvodnja boja i pigmenata b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 24.1 proizvodnja boja i pigmenata Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 24.1 proizvodnja boja i pigmenata

176 Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 24.1 proizvodnja boja i pigmenata Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 24.1 proizvodnja boja i pigmenata c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. 3) Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju b) Broj preduzeća U Crnoj Gori ne postoje instalirani proizvoidni kapaciteti Napomena:Vidi odgovor na pitanje 85,pod a). c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji U Crnoj Gori ne postoje instalirani proizvoidni kapaciteti d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste U Crnoj Gori ne postoje instalirani proizvoidni kapaciteti Napomena:Vidi odgovor na pitanje 85,pod a). e) Strani kapital i tehnologija U Crnoj Gori ne postoje instalirani proizvoidni kapaciteti f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? U Crnoj Gori ne postoje instalirani proizvoidni kapaciteti. g) Proizvodni i trţišni monopoli U Crnoj Gori ne postoje proizvodni i trţišni monopoli u oblasti proizvodnje i trgovine boja i lakova. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu U Crnoj Gori ne postoje instalirani proizvoidni kapaciteti. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji U Crnoj Gori ne postoje instalirani proizvoidni kapaciteti. 4) Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Pravilnik o tehniĉkim normativima za ureċaje u kojima se nanose i suše premazna sredstva (Sl. list SFRJ, br. 57/85) TakoĊe postoji 7 standarda u oblasti boja i lakova. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 110 evropskih standarda iz oblasti hemije i hemijske tehologije. 176

177 5) Podsticaji Pogledati 116 E. 6) Pravila za strane investicije Pogledati 116 F. 7) Trgovinski sistem Pogledati 116 G. 8) Oĉekivani dogaċaji i rokovi Ne postoje podaci kada su u pitanju oĉekivani dogaċaji i rokovi. 9) UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Nema podataka. 86 Guma: pneumatici i opšti proizvodi od gume Odgovor dat u nastavku (A-I). A. Proizvodnja i potrošnja Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap.t/god Proizvodnja proizvoda od gume b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Sadašnja proizvodnja (u tonama) Izvor:MONSTAT Gumena tehniĉka roba Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije u hilj. eura Gumena tehniĉka roba c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Ne raspolaţemo traţenim podacima. d) Pokazatelj pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) Izvor:MONSTAT 177

178 Proizvodnja proizvoda od gume Izvor:MONSTAT Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. B. Trgovina 1) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima Proizvodnja proizvoda od gume Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja proizvoda od gume Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima Proizvodnja proizvoda od gume Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja proizvoda od gume Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 25.1 Proizvodnja proizvoda od gume Njemaĉka, Italija, Poljska, Slovenija, MaĊarska, Rumunija 2) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima Proizvodnja proizvoda od gume Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja proizvoda od gume

179 Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima Proizvodnja proizvoda od gume Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura Proizvodnja proizvoda od gume Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 25.1 Proizvodnja proizvoda od gume Slovenija,Italija,Austrija, Ĉeška republika, Holandija 3) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/proizvodnja, % Proizvodnja proizvoda od gume Uvoz/proizvodnja, % Proizvodnja proizvoda od gume Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na traţenom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća Proizvodnja proizvoda od gume c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Proizvodnja proizvoda od gume i plastike

180 Napomena: Ovaj podatak je dat objedinjeno na nivou proizvodnje gume i plastike, shodno statistiĉkom praćenju koje podrazumijeva objavljivanje ovih podataka na nivou sektora, podsektora i oblasti klasifikacije djelatnosti, a ne na nivou podgrupa klasifikacija djelatnosti. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo traţenim podacima. Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne moţe se posebno izdvojiti nijedno privredno društvo u pogledu traţenih pokazatelja,tj. kod ovih društava nema znaĉajnijih razlika u zapošljavanju, vrijednosti fiziĉkog rezultata i preteţno su u pitanju mikro i mala preduzeća u privatnom vlasništvu. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli u oblasti gume. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja proizvoda od gume i plastike Napomena: Iznos zarada je dat objedinjeno na nivou proizvodnje proizvoda gume i plastike, shodno statistiĉkom praćenju koje podrazumijeva objavljivanje ovih podataka na nivou sektora, podsektora i oblasti klasifikacije djelatnosti, a ne na nivou podgrupa klasifikacija djelatnosti. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora U vezi sa grupom prozvoda kojoj pripada i oblast gume, u Crnoj Gori trenutno ne postoje vaţeći tehniĉki propisi koji se specijalistiĉki odnose na ovu oblast. Nijedno tijelo za ocjenu usaglašenosti nije ovlašćeno za vršenje ocjene usaglašenosti u ovoj oblasti. U toku vršenja trţišnog nadzora nije bilo empirije vezano za nalaţenje nebezbjednih proizvoda u ovoj oblasti. Trţišni nadzor se obavlja po mjerama propisanim u Zakonu o opštoj 180

181 bezbjednosti proizvoda (Sl. list CG, br. 48/08) a posebno u pogledu procjene nebezbjednog proizvoda. I pored gore navedenih ĉinjenica, nadleţno Ministarstvo ekonomije vrši analizu zahtjeva zakonodavstva u ovoj oblasti i ukoliko analiza pokaţe da se u toj oblasti mogu pojaviti barijere u prometu ove vrste proizvoda biće donijeti neophodni propisi u ovoj oblasti. Iz oblasti gume: pneumatici i opšti proizvodi od gume na nacionalnom nivou je usvojeno ukupno 9 evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 20 evropskih standarda iz oblasti gume. Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u 116 E(a, b, c). F. Pravila za strane investicije Odgovor je sadrţan u 116 F(a, b). G. Trgovinski sistem Odgovor je sadrţan u 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a trenutno takoċe nema predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju u ovoj oblasti. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice U toku su aktivnosti na analizi vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i analizi propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. U meċuvremenu, do ispunjavanja plana predviċenog Nacionalnim programom integracija koristiće se mjere propisane Zakonom o opštoj bezbjednosti proizvoda u pogledu inspekcijskog nadzora i stavljanja proizvoda u upotrebu. Mašinsko i elektro inţenjerstvo i elektronski potrošaĉki proizvodi 181

182 87 Elektriĉna i elektronska oprema 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Pogledati odgovore na potpitanja od A do I. A. Proizvodnja i potrošnja Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe traţenim podatkom. B. Trgovina Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (u kilogramima) 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (u hiljadama eura) 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta (u kilogramima) 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta (u hiljadama eura) 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina

183 31 Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od do godine Naziv Naziv zemlje 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina Holandija, Njemaĉka, Austrija, Slovenija, Srbija, Hrvatska 31 Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Austrija, Francuska, Njemaĉka, Italija, Slovenija, Srbija, Hrvatska, BiH 32 Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme MaĊarska, Njemaĉka, Slovenija, Hrvatska, Srbija, Švajcarska 33 Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata Italija, Slovenija, Njemaĉka, Grĉka, Hrvatska, Srbija, Izrael b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza iz Evropske unije (u kilogramima) 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata Prikaz crnogorskog izvoza iz Evropske unije (u hiljadama eura) 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta (u kilogramima) 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata

184 Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta (u hiljadama eura) 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata Prikaz realizovanog izvoza u zemljama u razdoblju od do godine Naziv Naziv zemlje 30 Proizvodnja kancelarijskih i raĉunskih mašina Holandija, Austrija, Njemaĉka, Vel.Britanija, Srbija 31 Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata, ostala Slovenija, Holandija, Njemaĉka, Srbija, BiH 32 Proizvodnja radio, televizijske i kom. opreme - 33 Proizvodnja medicinskih i preciznih i optiĉkih instrumenata Njemaĉka, Holadija, Slovenija, Srbija, Hrvatska c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Odnose nije moguće izraĉunati, jer nema podataka o eventualnoj proizvodnji. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Ne raspolaţemo traţenim podacima, niti se u Zavodu za statistiku oni prate. b) Broj preduzeća Ne raspolaţemo traţenim podacima. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Ne raspolaţemo traţenim podacima. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Ne raspolaţemo traţenim podacima. e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo traţenim podacima. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultata (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne raspolaţemo traţenim podacima. g) Proizvodni i trţišni monopoli Nema proizvodnih ni trţišnih monopola. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu 184

185 Ne raspolaţemo traţenim podacima. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Ne raspolaţemo traţenim podacima. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti elektriĉne i elektronske opreme na nacionalnom nivou je usvojeno ukupno 40 evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 123 standarda iz oblasti elektriĉne i elektronske opreme. Pravilnik o tehniĉkim merama za izgradnju i odrţavanje elektriĉnih generatora i sinhronih kompenzatora hlaċenih vodonikom (Sl. list SFRJ, br.13/69) Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu od statiĉkog elektriciteta (Sl. list SFRJ, br. 62/73) Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja od prenapona (Sl. list SFRJ, br. 7/71 i 44/76) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektroenergetska postrojenja nazivnog napona 10 kv za rad pod naponom 20 kv (Sl. list SFRJ, br. 10/79) Naredba o odreċivanju elektriĉnih aparata za domaćinstvo koji se mogu stavljati u promet samo ako su snabdeveni garantnim listom i tehniĉkim uputstvom i o najmanjem trajanju garantnog roka i roka obezbeċenog servisiranja za te aparate (Sl. list SFRJ, br. 4/81) Naredba o obaveznom atestiranju elektronskih aparata za domaćinstvo i sliĉnu upotrebu (Sl. list SFRJ, br. 8/87) Naredba o obaveznom atestiranju elektriĉnih aparata za domaćinstvo (Sl. list SFRJ, br. 43/88) Naredba o obaveznom atestiranju transformatora za razdvajanje i sigurnosnih transformatora za razdvajanje (Sl. list SFRJ, br. 43/88) Naredba o obaveznom atestiranju elektroenergetskih izolovanih provodnika i kablova (Sl. list SFRJ, br. 43/88) Pravilnik o obaveznom atestiranju proizvoda koji prouzrokuju radio-frekvencijske smetnje i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 30/91) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉna postrojenja, ureċaje i instalacije u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom (Sl. list SFRJ, br.21/88, 90/91) Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju niskonaponskih nadzemnih vodova (Sl. list SFRJ, br. 6/92) Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kv do 400 kv (Sl. list SFRJ, br. 65/88 i Sl. list SRJ, br. 18/92) Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju srednjenaponskih nadzemnih vodova samonosećim kablovskim snopom (Sl. list SRJ, br. 20/92) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pogon i odrţavanje elektroenergetskih postrojenja i vodova (Sl. list SRJ, br. 41/93) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉne instalacije niskog napona (Sl. list SFRJ, br. 53/88, 54/88; Sl. list SRJ, br. 28/95) Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu niskonaponskih mreţa i pripadajućih transformatorskih stanica (Sl. list SFRJ, br. 13/78; Sl. list SRJ, br. 37/95) Pravilnik o tehniĉkim normativima za uzemljenja elektroenergetskih postrojenja nazivnog napona iznad V (Sl. list SRJ, br. 61/95) Pravilnik o tehniĉkim zahtevima za elektriĉne akumulacione zagrejaĉe vode (SI. list SRJ, br. 05/99) 185

186 Pravilnik o tehniĉkim i drugim zahtevima elektriĉne izvore svetlosti (Sl. list SCG, br. 30/2005) E. Podsticaji Nema posebnih podsticaja u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. E (a, b i c). F. Pravila za strane investicije Nema posebnih pravila za strane investicije u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. F (a i b). G. Trgovinski sistem Ne postoje netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote. Pogledati odgovor 116. G (a). H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) Nemamo podatke o eventualnim predviċenim investicijama u bilo kom sektoru. b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Nemamo podatke o trenutnim ili predviċenim planovima za restrukturiranje ili modernizaciju. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Ne postoji spisak planiranih ili već usvojenih mjera. b) Vremenski raspored U skladu sa prethodnim odgovorom ne postoji ni vremenski raspored. Na osnovu Zakona o tehničkim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanju usaglašenosti proizvoda s propisanim zahtjevima (Sl.list Crne Gore, br.14/08) u drugom kvartalu 2010.godine bide usvojen pravilnik (tehnički propis), kojim de se u nacionalni pravni okvir prenijeti direktive za tehničke zahtjeve za bezbjednost mašina (32006L0042;31998L0037). 186

187 88 Mašinsko inţenjerstvo: Pogledati odgovore na potpitanja od A do I. A. Proizvodnja i potrošnja A.1 Proizvodnja polugotovih i gotovih proizvoda od metala, izuzev mašina i opreme Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta (u %) Naziv Inst. kap. t/god proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u tonama) Ĉeliĉne hale i hangari - - Djelovi metalnih graċevinskih konstrukcija Metalne elektrode za zavarivanje Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije (u hiljadama eura) Ĉeliĉne hale i hangari Djelovi metalnih graċevinskih konstrukcija Metalne elektrode za zavarivanje Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Ne raspolaţemo traţenim podacima. Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (Proizvodnja Izvoz) / (Proizvodnja + Uvoz Izvoz) Izvor:MONSTAT NAZIV Jedinica mjere Proizvodnja kg Uvoz kg Izvoz kg Pokrivenost nacionalnih potreba %

188 A.2 Proizvodnja mašina i opreme koje nisu klasifikovane na drugom mjestu Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta (u %) Naziv Inst. kap. t/god Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u tonama) Klizni leţajevi Utovarne i pretovarne dizalice Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije (u hiljadama eura) Klizni leţajevi Utovarne i pretovarne dizalice Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Ne raspolaţemo podacima. Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (Proizvodnja Izvoz) / (Proizvodnja + Uvoz Izvoz) Izvor:MONSTAT NAZIV Jedinica mjere Proizvodnja kg Uvoz kg Izvoz kg Pokrivenost nacionalnih potreba % A.3 Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata koji nisu klasifikovani na drugom mjestu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe traţenim podacima. B. Trgovina B.1 Proizvodnja polugotovih i gotovih proizvoda od metala, izuzev mašina i opreme a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (u kilogramima) 188

189 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (u hiljadama eura) 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta (u kilogramima) 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta (u hiljadama eura) 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od do godine Naziv Zemlja 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Italija, Njemaĉka, Austrija, Slovenija, Srbija, BiH b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoz u Evropsku uniju (u kilogramima) 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju (u hiljadama eura) 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta (u kilogramima) 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta (u hiljadama eura) 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od do godine 189

190 Naziv Zemlja 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Slovenija, Italija, Finska, Srbija, BiH c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/Proizvodnja (u %) Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja Uvoz/Proizvodnja (u %) Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja B.2 Proizvodnja mašina i opreme koje nisu klasifikovane na drugom mjestu a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (u kilogramima) 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije (u hiljadama eura) 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta (u kilogramima) 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta (u hiljadama eura) 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od do godine Naziv Zemlja 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Austrija, Italija, Njemaĉka, Slovenija, Hrvatska, Srbija, Švedska b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoz u Evropsku uniju (u kilogramima) 190

191 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Prikaz crnogorskog izvoz u Evropsku uniju (u hiljadama eura) 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta (u kilogramima) 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta (u hiljadama eura) 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od do godine Naziv Zemlja 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Velika Britanija, Italija, Njemaĉka, Srbija, Kosovo, BiH, c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/Proizvodnja (u %) Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala Uvoz/Proizvodnja (u %) Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala B.3 Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata koji nisu klasifikovani na drugom mjestu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe traţenim podacima. C. Strukturne karakteristike C.1 Proizvodnja polugotovih i gotovih proizvoda od metala, izuzev mašina i opreme a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Ne raspolaţemo traţenim podacima. b) Broj preduzeća 191

192 Broj preduzeća 28 Proizvodnja standardnih metalnih proizvoda, osim mašina i ureċaja c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Ne raspolaţemo traţenim podacima. Izvor:MONSTAT d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncentrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo traţenim podacima. Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne raspolaţemo traţenim podacima. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Ne raspolaţemo traţenim podacima. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Ne raspolaţemo traţenim podacima. C.2 Proizvodnja mašina i opreme koje nisu klasifikovane na drugom mjestu a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Ne raspolaţemo traţenim podacima. b) Broj preduzeća Broj preduzeća 29 Proizvodnja mašina i ureċaja, ostala c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT 192

193 Proizvodnja ostalih mašina i ureċaja Izvor MONSTAT d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncentrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo traţenim podacima. Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne raspolaţemo traţenim podacima. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Ne raspolaţemo traţenim podacima. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja ostalih mašina i ureċaja C.3 Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata koji nisu klasifikovani na drugom mjestu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe traţenim podacima. Izvor MONSTAT D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti Mašinsko inţenjerstvo na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 18 standarda od kojih je: a) Proizvodnja polugotovih i gotovih proizvoda od metala, izuzev mašina i opreme 18 standarda b) Proizvodnja mašina i opreme koje nisu klasifikovane na drugom mjestu 0 standarda c) Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata koji nisu klasifikovani na drugom mjestu- 0 standarda U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore 193

194 planira usvajanje 193 evropskih standarda iz oblasti mašinskog inţenjerstva. a) Proizvodnja polugotovih i gotovih proizvoda od metala, izuzev mašina i opreme b) Proizvodnja mašina i opreme koje nisu klasifikovane na drugom mjestu 1) Naredba o obaveznom atestiranju prenosnih alata sa elektromotorima (Sl. list SFRJ, br. 43/88) 2) Pravilnik o tehniĉkim normativima za primenu motornih lanĉanih testera (pila) u šumarstvu (Sl. list SFRJ, br. 34/80) 3) Naredba o odreċivanju opreme za obavljanje delatnosti u poljoprivredi koja mora biti snabdevena tehniĉkim uputstvom, za koju mora biti utvrċen rok obezbeċenog servisiranja, kao i o najmanjem trajanju roka obezbeċenog servisiranja (Sl. list SFRJ, br. 63/81) 4) Pravilnik o tehniĉkim noramtivima za poljoprivredne mašine (Sl. list SRJ, br. 34/95) c) Proizvodnja elektriĉnih mašina i aparata koji nisu klasifikovani na drugom mjestu 1) Pravilnik o tehniĉkim normativima za ski-liftove (Sl. list SFRJ, br. 2/85, 11/85) 2) Pravilnik o tehniĉkim normativima za fasadne liftove na elektriĉni pogon (Sl. list SFRJ, br. 19/86) 3) Pravilnik o tehniĉkim normativima za viseće skele na elektriĉni pogon (Sl. list SFRJ, br. 19/86) 4) Pravilnik o tehniĉkim normativima za osobne ţiĉare (Sl. list SFRJ, br. 29/86) 5) Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za kosi prevoz lica i tereta (Sl. list SFRJ, br. 49/86) 6) Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za vertikalni prevoz tereta, sa kabinom u koju nije moguć pristup ljudi (Sl. list SFRJ, br. 55/87) 7) Pravilnik o obaveznom atestiranju liftova na elektriĉni pogon za vertikalni prevoz lica i tereta i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda ("Sl. list SFRJ", br. 27/90) 8) Pravilnik o obaveznom atestiranju zabrave vrata voznog okna za liftove i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 18/91) 9) Pravilnik o obaveznom atestiranju liftova na elektriĉni pogon za vertikalni prevoz tereta sa kabinom u koju nije moguć pristup ljudi i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 18/91) 10) Pravilnik o obaveznom atestiranju hvataĉkog ureċaja za liftove i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 18/91) 11) Pravilnik o obaveznom atestiranju graniĉnika brzine za liftove i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 18/91) 12) Pravilnik o obaveznom atestiranju odbojnika koji se upotrebljavaju na liftovima i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 18/91) 13) Pravilnik o tehniĉkim normativima za dizalice (Sl. list SFRJ, br. 65/91) 14) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pokretne stepenice (eskalatore) i pokretne staze za prevoz lica (Sl. list SRJ, br. 83/94) 15) Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za vertikalni prevoz lica i tereta (Sl. list SFRJ, br. 16/86, 28/89, 22/92 i 47/95) E. Podsticaji Nema posebnih podsticaja u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. E (a, b i c). 194

195 F. Pravila za strane investicije Nema posebnih pravila za strane investicije u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. F (a i b). G. Trgovinski sistem Ne postoje netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote. Pogledati odgovor 116. G (a). H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) Nemamo podatke o eventualnim predviċenim investicijama u bilo kom sektoru. b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Nemamo podatke o trenutnim ili predviċenim planovima za restrukturiranje ili modernizaciju. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Ne postoji spisak planiranih ili već usvojenih mjera. b) Vremenski raspored U skladu sa prethodnim odgovorom ne postoji ni vremenski raspored. Na osnovu Zakona o tehničkim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanju usaglašenosti proizvoda s propisanim zahtjevima (Sl.list Crne Gore, br.14/08 od god.), u drugom kvartalu 2010.godine bide usvojen pravilnik (tehnički propis), kojim de se u nacionalni pravni okvir prenijeti direktive za tehničke zahtjeve za bezbjednost mašina (32006L0042;31998L0037). 89 Industrijski motori Pogledati odgovore na potpitanja od A do I. A. Proizvodnja i potrošnja Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze traţenim podacima. 195

196 B. Trgovina Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze traţenim podacima. C. Strukturne karakteristike Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze traţenim podacima. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Industrijski motori - 0 standarda Iz oblasti Industrijski motori na nacionalnom nivou nije usvojen nijedan standard. E. Podsticaji Nema posebnih podsticaja u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. E (a, b i c). F. Pravila za strane investicije Nema posebnih pravila za strane investicije u ovoj oblasti. Pogledati odgovor 116. F (a i b). G. Trgovinski sistem Ne postoje netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote. Pogledati odgovor 116. G (a). H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) Nemamo podatke o eventualnim predviċenim investicijama u bilo kom sektoru. b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Nemamo podatke o trenutnim ili predviċenim planovima za restrukturiranje ili modernizaciju. 196

197 I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Ne postoji spisak planiranih ili već usvojenih mjera. b) Vremenski raspored U skladu sa prethodnim odgovorom, ne postoji ni vremenski raspored. Na osnovu Zakona o tehniĉkim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanju usaglašenosti proizvoda s propisanim zahtjevima (Sl.list CG, br. 14/08), u drugom kvartalu 2010.godine biće usvojen pravilnik (tehniĉki propis), kojim će se u nacionalni pravni okvir prenijeti direktive za tehniĉke zahtjeve za bezbjednost mašina (32006L0042;31998L0037). Industrije informacione tehnologije 90 Raĉunari i kancelarijska oprema A. Proizvodnja i potrošnja U Crnoj Gori ne postoje proizvodni kapaciteti raĉunarskih proizvoda pa zbog toga ne moţemo govoriti o stepenu njihove iskorišćenosti kao ni o odnosu proizvodnje i izvoza i uvoza. (izvor MONSTAT). B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u eurima 30proizvodnja kancelarijskih i racunskih masina Za prvih osam mjeseci godine ,24 eura. (izvor : Uprava Carina CG) Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u eurima 30proizvodnja kancelarijskih i racunskih masina Za prvih osam mjeseci godine ,93 eura. (izvor : Uprava Carina CG) 197

198 Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv 30proizvodnja kancelarijskih i racunskih masina Naziv zemlje Holandija, Njemaĉka, Austrija, Slovenija, Srbija, Hrvatska b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u eurima 30proizvodnja kancelarijskih i racunskih masina Za prvih osam mjeseci godine ,07 eura. (izvor : Uprava Carina CG) Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u eurima 30proizvodnja kancelarijskih i racunskih masina Za prvih osam mjeseci godine ,73 eura. (izvor : Uprava Carina CG) Prikaz realizovanog izvoza u zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv 30proizvodnja kancelarijskih i racunskih masina Vidjeti Aneks (Aneks 157 Podaci Uprave carina CG) Naziv zemlje Holandija, Austrija, Njemaĉka, Vel.Britanija, Srbija C. Strukturne karakteristike a) Broj preduzeća 30proizvodnja kancelarijskih i racunskih masina b) Broj radnih mjesta 30proizvodnja kancelarijskih i racunskih masina c) Struktura preduzeća po veliĉini Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika

199 D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti raĉunara i kancelarijske opreme, na nacionalnom nivou su standarda. usvojena 4 evropska U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 34 evropska standarda iz oblasti raĉunara i kancelarijske opreme. ( Izvor: Institut za standardizaciju CG). Strana, kao i domaća, pravna lica, duţna su da u obavljanju svojih djelatnosti obezbijede racionalno korišćenje prirodnih resursa, uraĉunavajući troškove zaštite ţivotne sredine u okviru investicionih i proizvodnih troškova, primjenu propisa, odnosno preduzimanje mjera zaštite ţivotne sredine u skladu sa Zakonom o ţivotnoj sredini i odnosnim propisima. (Izvor: Zakon o ţivotnoj sredini, Sl. list RCG, br. 48/08). E. Podsticaji Zakonskom regulativom CG koja tretira oblast investiranja i izvoza, nijesu predviċene posebne povlastice za izvoz ovih proizvoda. Jednom vrstom povlastice u vezi raĉunarske opreme, moţe se smatrati i visina PDV-a koja iznosi 7%, kod većine ostalih roba je 17%. Veza: pitanje br. 116 poglavlje 20 pitanje br. 41 poglavlje 10 pitanje br. 67 poglavlje 20. F. Pravila za strane investicije Kada su u pitanju uslovi investiranja, pod istim uslovima nastupaju i domaći i strani investitori. Strani ulagaĉ moţe na teritoriji Crne Gore osnivati privredno društvo i ulagati u privredno društvo, na naĉin i pod uslovima pod kojima domaća lica mogu osnivati privredna društva, odnosno ulagati sredstva u privredna društva, ako ovim zakonom nije drugaĉije ureċeno. Strani investitori imaju istovjetne uslove investiranja kao i domaći investitori, uĉestvuju u dobiti i slobodno transferišu i reinvestiraju dobit koju ostvare u Crnoj Gori. Transfer sredstava stranom ulagaĉu u inostranstvu, po izmirenju svih dospjelih obaveza u Drţavi, u skladu sa zakonom, slobodan je po osnovu: 1) povraćaja uloga, repatrijacije udjela u neto - imovini privrednog društva po prestanku rada ili prodaje; 2) dobiti saglasno ugovoru, odnosno osnivaĉkom aktu. Strani ulagaĉ duţan je da osigura svoja ulaganja u skladu sa propisima o osiguranju. Imovina stranog ulagaĉa ne moţe biti predmet eksproprijacije, osim kada je zakonom ili na osnovu zakona utvrċen javni interes, uz naknadu koja ne moţe biti niţa od trţišne, u skladu sa zakonom. Pored pomenute naknade, stranom ulagaĉu pripada i kamata za period od dana oduzimanja imovine do dana isplate naknade, obraĉunata po jednogodišnjoj LIBOR-ovoj stopi. (Izvor: Zakon o stranim ulaganjima, Sl. list RCG, br. 52/00 i 36/07) Vidjeti pitanje br. 116 poglavlje

200 G. Trgovinski sistem Ne postoje kvote za uvoz i izvoz raĉunara i raĉunarske - kancelarijske opreme. TakoĊe nije propisana ni dodjela posebnih licenci za robu iz ove oblasti. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Kada je javni sektor u pitanju, najveće investicije u raĉunarsku opremu ima Ministarstvo za informaciono društvo -MID. MID će i u budućem periodu nastojati da nabavkom raĉunarske opreme obezbijedi kvalitetnu infrastrukturu za realizaciju ciljeva Strategije razvoja informacionog društva , a u cilju razvoja informacionog društva u Crnoj Gori. Strategija se nalazi u prilogu pitanja br. 68. poglavlje 10. Vidjeti pitanja br. 67i 69 - poglavlje 10. Nema zvaniĉnih podataka po pitanju investicija u privatnom sektoru. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice U toku su aktivnosti na analizi vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i analizi propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. Uvoz i izvoz pomenute opreme tretira nacionalni Carinski zakon (Sl. list RCG, br. 7/2002, 38/2002, 72/2002, 21/2003, 29/2005, 66/2006 i 21/2008) koji je sa zakonodavstvom Zajednice usklaċen u najvećoj mjeri. 91 Telekomunikaciona oprema A. Proizvodnja i potrošnja U ovom trenutku ne postoji zvaniĉna statistika o proizvodnji telekomunikacione opreme u Crnoj Gori. (Izvor: Monstat) B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u eurima 200

201 32proizvodnja radio,televizijske i kom.opreme Za prvih osam mjeseci godine ,39 eura. (izvor : Uprava Carina CG) Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u eurima 32proizvodnja radio,televizijske i kom.opreme Za prvih osam mjeseci godine ,10 eura. (izvor : Uprava Carina CG) Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv 32proizvodnja radio,televizijske i kom.opreme Naziv zemlje MaĊarska, Njemaĉka, Slovenija, Hrvatska, Srbija, Švajcarska b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u eurima 32proizvodnja radio,televizijske i kom.opreme Za prvih osam mjeseci godine ,37 eura. (izvor : Uprava Carina CG) Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u eurima Izvor: MONSTA 32proizvodnja radio,televizijske i kom.opreme Za prvih osam mjeseci godine ,91 eura. (izvor : Uprava Carina CG) Prikaz realizovanog izvoza u zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Naziv zemlje 32proizvodnja radio,televizijske i kom.opreme - Vidjeti Aneks (Aneks 157 Podaci Uprave carina CG) C. Strukturne karakteristike U Crnoj Gori se u oblasti telekomunikacija izdvajaju tri kompanije. Po obliku organizovanja su akcionarska društva sa većinskim stranim kapitalom, raznovrsna vlasniĉka struktura. Trţišno uĉešće po prihodu u kompanijama bilo je: Pro-Monte - 52%,T-Mobile - 41%, M-tel - 7%.; Pro Monte-38,21%, T-Mobile - 36,13%, M-tel- 25,66%; Pro Monte- 37,99%, T-Mobile- 32,99%, M-tel- 29,09%. 201

202 Mobilna telefonija: broj korisnika u bio je ; , (penetracija je 222,71%). Prihodi od mobilne telefonije imaju najveće uĉešće u ukupnim prihodima. U periodu godine, ovi prihodi su ostvarili rast od 110%. Prihod u godini je bio 85 miliona eura, ; ; ; miliona eura. Prosjeĉan prihod po korisniku u bio je 172 eura, on biljeţi pad od godine kada je iznosio 205 eura. Prosjeĉna neto dobit po zaposlenom u mobilnoj telefoniji je bio: ; ; ; Neto dobit u godini je pala u odnosu na zbog povećanja broja zaposlenih ( za izraĉunavanje ovog indikatora nijesu korišćeni podaci M-tel-a). Neto dobit u istom periodu je iznosila: ; ; ; Fiksna telefonija: provajderi su T-com i M-tel, sa MPLS mreţom. Slijedeći podaci se odnose samo na T-com. Prihod: mil.eura; ; ; miliona eura.prosjeĉan prihod po korisniku je u stalnom rastu, u je iznosio 521 euro po korisniku. Neto dobit po zaposlenom je iznosila: ; ; ; Internet: ostvareni su slijedeći prihodi: ,9 miliona eura; miliona; ,1 milion eura. Prosjeĉan prihod po korisniku ima trend pada, u je iznosio 43 eura.neto dobit je iznosila: eura; ; ; eura. Neto dobit po zaposlenom je iznosila: ; ; ; Pored T-com-a kao internet provajdera na trţištu je i M-tel a sa veoma malim udjelom u trţištu su i MINA news (fiksna telefonija) i Pro Monte (mobilna telefonija). Broj zaposlenih, dobit i kapital: U M-tel-u ima 250 zaposlenih a investicije od do danas iznose preko 95 miliona eura. T-com grupa je u godini ostvarila dobit oko 10,5 miliona eura. Troškovi zarada su bili 19,12 miliona eura u istoj godini. U decembru broj zaposlenih je bio 697. Vrijednost kapitala u godini je bila ( od ĉega akcijski kapital , statutarne rezerve , nerasporeċena dobit )eura. Pro Monte ima oko 300 zaposlenih, EBITDA (profit prije odbijanja kamata, poreza na prihod i troškova depresijacije i amortizacije)u godini je iznosio 39,6 miliona, što je 7% manje u odnosu na godinu. Izvor: Izvještaji Agencije ze elektronske komunikacije i poštansku djelatnost za 2007, 2008, i avgust 2009.; Finansijski izvještaj T-com grupe za godinu; Web site M-tel kompanije; Finansijski izvještaj Pro Monte-a za godinu. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti telekomunikacione opreme, na nacionalnom nivou je usvojeno 130 evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 163 evropska standarda iz oblasti telekomunikacione opreme 1) Pravilnik o tehniĉkim normativima za odrţavanje antenskih stubova (Sl. list SFRJ, br. 65/84) 2) Naredba o obaveznom atestiranju kablovskog distribucionog i zajedniĉkog antenskog sistema (Sl. list SFRJ, br. 37/87) 3) Pravilnik o tehniĉkim normativima za kablovske distribucione sisteme i zajedniĉke antenske sisteme (Sl. list SFRJ, br. 66/87) 4) Naredba o odreċivanju ureċaja iz oblasti radio-komunikacija, audio i video-tehnike i ureċaja koji se na njih prikljuĉuju koji se mogu stavljati u promet samo ako su snabdeveni garantnim listom i tehniĉkim uputstvom i o najmanjem trajanju garantnog roka i roka obezbeċenog servisiranja za te ureċaje (Sl. list SFRJ, br. 28/89) 5) Pravilnik o bliţem sadrţaju tehniĉkog uputstva kojim moraju biti snabdeveni ureċaji iz oblasti radio-komunikacija audio i video tehnike i ureċaji koji se na njih prikljuĉuju (Sl. list SFRJ, br. 28/89) 202

203 6) Pravilnik o obaveznom atestiranju prijemnih antena za televizijske i zvuĉne radiofonske emisije u frekvencijskom opsegu od 30 MHz do 1000 MHz i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 30/91) 7) Zakon o telekomunikacijama (Sl. list RCG br. 59/00) sa pratećim podzakonskim aktima Strana, kao i domaća, pravna lica, duţna su da u obavljanju svojih djelatnosti obezbijede racionalno korišćenje prirodnih resursa, uraĉunavajući troškove zaštite ţivotne sredine u okviru investicionih i proizvodnih troškova, primjenu propisa, odnosno preduzimanje mjera zaštite ţivotne sredine u skladu sa Zakonom o ţivotnoj sredini i odnosnim propisima. ( Izvor: Zakon o ţivotnoj sredini, Sl. list RCG, br. 48/08) E. Podsticaji Nijesu definisani posebni podsticaji za investicije i izvoz pomenute robe. U dijelu investicija postoje standardne povlastice za pravna lica koja dio dobiti reinvestiraju i sl.. (Izvor: Zakon o spoljnoj trgovini, Zakon o porezu na dobit ) Vidjeti pitanje 116 E. F. Pravila za strane investicije Strani ulagaĉ moţe na teritoriji Crne Gore osnivati privredno društvo i ulagati u privredno društvo, na naĉin i pod uslovima pod kojima domaća lica mogu osnivati privredna društva, odnosno ulagati sredstva u privredna društva, ako ovim zakonom nije drukĉije ureċeno. Strani investitori imaju istovjetne uslove investiranja kao i domaći investitori, uĉestvuju u dobiti i slobodno transferišu u reinvestiraju dobit koju ostvare u Crnoj Gori. Transfer sredstava stranom ulagaĉu u inostranstvu, po izmirenju svih dospjelih obaveza u Drţavi, u skladu sa zakonom, slobodan je po osnovu: 1) povraćaja uloga, repatrijacije udjela u neto - imovini privrednog društva po prestanku rada ili prodaje; 2) dobiti saglasno ugovoru, odnosno osnivaĉkom aktu. Strani ulagaĉ duţan je da osigura svoja ulaganja u skladu sa propisima o osiguranju. Imovina stranog ulagaĉa ne moţe biti predmet eksproprijacije, osim kada je zakonom ili na osnovu zakona utvrċen javni interes, uz naknadu koja ne moţe biti niţa od trţišne, u skladu sa zakonom. Pored pomenute naknade, stranom ulagaĉu pripada i kamata za period od dana oduzimanja imovine do dana isplate naknade, obraĉunata po jednogodišnjoj LIBOR-ovoj stopi. (Izvor: Zakon o stranim ulaganjima, Sl. list RCG, br. 52/00 i 36/07) G. Trgovinski sistem Ne postoje kvote za uvoz i izvoz telekomunikacione opreme. Ona se moţe slobodno uvoziti, stavljati u funkciju i koristiti, ukoliko ispunjava uslove utvrċene Zakonom o elektronskim komunikacija Crne Gore. Postoji obaveza posjedovanja opšte i posebnih licenci za svakog provajdera telekomunikacionih usluga, što je u nadleţnosti Agencije za elektronsku komunikaciju i poštansku djelatnost. (Izvor: Zakon o elektronskim komunikacija CG) 203

204 Zakon o spoljnoj trgovini (Sl. list RCG br. 28/04, i 37/07 tekst zakona se nalazi u prilogu odgovora na pitanje br. 1, Poglavlja 30, Spoljni odnosi) u potpunosti je usaglašen sa standardima EU i STO. Ĉlanovi zakona omogućava uvoċenje koliĉinskih ograniĉenja iskljuĉivo u zakonom propisanim sluĉajevima. Ĉlanovima Zakona propisani su posebni uslovi za uvoz odreċenih vrsta proizvoda. U crnogorskom zakonodavstvu ne postoje propisi koji bi favorizovali domaće proizvode u odnosu na strane, odnosno proizvode iz uvoza. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Oĉekivane investicije u kompaniji Promonte: Fokusiraće se na instaliranje novih elemenata mreţe sa posebnim naglaskom na optimizaciju kvaliteta servisa i obezbjeċivanje najboljeg korisniĉkog iskustva. Krajnji cilj ovog projekta jeste uspostavljanje mreţe za budućnost koja će na najbolji mogući naĉin zadovoljiti potrebe korisnika. Promonte je takoċe veoma fokusiran na zaštitu ţivotne sredine i vjeruje se da će ova nova mreţa trošiti manje energije nego postojeća. U ovom poslu, Promonte je uspostavio partnerstvo sa ZTE korporacijom, vodećim golobalnim provajderom telekomunikacione opreme i mreţnih rješenja. Oĉekivane investicije u kompaniji M-tel: Kompanija M-tel je najveća green field investicija u Crnoj Gori, od do danas uloţeno oko 100 miliona eura. U planu su investicije u dijelu odrţavanja. M-tel u partnerstvu sa Telekomom Srbije planira investiciju postavljanja optiĉkog kabla u sklopu ţeljezniĉke infrastructure na dionici Bar Beograd. Kablovski operateri planiraju proširenje mreţe. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Zakon o elektronskim komunikacijama usklaċen sa direktivama EU: 2002/19/EC; 2002/20/EC; 2002/21/EC; 2002/22/EC; 2002/77/EC; 2002/676/EC; 2000/2887/EC; 98/48/EC; 98/34/EC; 98/84/EC; 98/61/EC; 97/33/EC; 98/10/EC; 92/44/EC. (izvor: Nacionalni program integracija CG) U toku su aktivnosti na analizi vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i analizi propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. Uvoz i izvoz pomenute opreme tretira nacionalni Carinski zakon (Sl. list RCG, br. 7/2002, 38/2002, 72/2002, 21/2003, 29/2005, 66/2006 i 21/2008) koji je sa zakonodavstvom zajednice usklaċen u najvećoj mjeri. 92 Elektronski potrošaĉki proizvodi 204

205 A. Proizvodnja i potrošnja U ovom trenutku ne postoje zvaniĉni podaci o proizvodnji odnosne robe. B. Trgovina UVOZ (prvih osam mjeseci 2009.) Uvoz elektronskih potrošaĉkih proizvoda iz Evropske unije (u eurima) ,10 Uvoz elektronskih potrošaĉkih proizvoda iz ostatka svijeta (u eurima) ,98 IZVOZ(prvih osam mjeseci 2009.) Izvoz elektronskih potrošaĉkih proizvoda u Evropskoj uniji (u eurima) ,97 Izvoz elektronskih potrošaĉkih proizvoda u ostatku svijeta (u eurima) ,58 (Izvor: Uprava Carina Crne Gore) Vidjeti Aneks (Aneks 157 Podaci Uprave carina CG) C. Strukturne karakteristike Zavod za statistiku ne raspolaţe traţenim podacima. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti elektronskih potrošaĉkih proizvoda, na nacionalnom nivou je usvojeno 15 evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 20 evropskih standarda iz oblasti elektronskih potrošaĉkih proizvoda. 1) Pravilnik o tehniĉkim merama za izgradnju i odrţavanje elektriĉnih generatora i sinhronih kompenzatora hlaċenih vodonikom (Sl. list SFRJ, br.13/69) 2) Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu od statiĉkog elektriciteta (Sl. list SFRJ, br. 62/73) 3) Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja od prenapona (Sl. list SFRJ, br. 7/71 i 44/76) 4) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektroenergetska po strojenja nazivnog napona 10 kv za rad pod naponom 20 kv (Sl. list SFRJ, br. 10/79) 5) Naredba o odreċivanju elektriĉnih aparata za domaćinstvo koji se mogu stavljati u promet samo ako su snabdeveni garantnim listom i tehniĉkim uputstvom i o najmanjem trajanju garantnog roka i roka obezbeċenog servisiranja za te aparate (Sl. list SFRJ, br. 4/81) 6) Naredba o obaveznom atestiranju elektronskih aparata za domaćinstvo i sliĉnu upotrebu (Sl. list SFRJ, br. 8/87) 7) Naredba o obaveznom atestiranju elektriĉnih aparata za domaćinstvo (Sl. list SFRJ, br. 43/88) 8) Naredba o obaveznom atestiranju transformatora za razdvajanje i sigurnosnih transformatora za razdvajanje (Sl. list SFRJ, br. 43/88) 205

206 9) Naredba o obaveznom atestiranju elektroenergetskih izolovanih provodnika i kablova (Sl. list SFRJ, br. 43/88) 10) Pravilnik o obaveznom atestiranju proizvoda koji prouzrokuju radio-frekvencijske smetnje i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 30/91) 11) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉna postrojenja, ureċaje i instalacije u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom (Sl. list SFRJ, br.21/88, 90/91) 12) Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju niskonaponskih nadzemnih vodova (Sl. list SFRJ, br. 6/92) 13) Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kv do 400 kv (Sl. list SFRJ, br. 65/88 i Sl. list SRJ, br. 18/92) 14) Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju srednjenaponskih nadzemnih vodova samonosećim kablovskim snopom (Sl. list SRJ, br. 20/92) 15) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pogon i odrţavanje elektro energetskih postrojenja i vodova (Sl. list SRJ, br. 41/93) 16) Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉne instalacije niskog napona (Sl. list SFRJ, br. 53/88, 54/88; Sl. list SRJ, br. 28/95) 17) Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu niskonaponskih mreţa i pripadajućih transformatorskih stanica (Sl. list SFRJ, br. 13/78; Sl. list SRJ, br. 37/95) 18) Pravilnik o tehniĉkim normativima za uzemljenja elektro energetskih postrojenja nazivnog napona iznad V (Sl. list SRJ, br. 61/95) 19) Pravilnik o tehniĉkim zahtevima za elektriĉne akumulacione zagrejaĉe vode (SI. list SRJ, br. 05/99) 20) Pravilnik o tehniĉkim i drugim zahtevima elektriĉne izvore svetlosti (Sl. list SCG, br. 30/2005) Strana, kao i domaća, pravna lica, duţna su da u obavljanju svojih djelatnosti obezbijede racionalno korišćenje prirodnih resursa, uraĉunavajući troškove zaštite ţivotne sredine u okviru investicionih i proizvodnih troškova, primjenu propisa, odnosno preduzimanje mjera zaštite ţivotne sredine u skladu sa Zakonom o ţivotnoj sredini i odnosnim propisima. Vidjeti odgovor na pitanje 116-D E. Podsticaji Nijesu definisani posebni podsticaji za investicije i izvoz pomenute robe. vidjeti pitanje br. 116 E- poglavlje 20 F. Pravila za strane investicije Strani ulagaĉ moţe na teritoriji Crne Gore osnivati privredno društvo i ulagati u privredno društvo, na naĉin i pod uslovima pod kojima domaća lica mogu osnivati privredna društva, odnosno ulagati sredstva u privredna društva, ako ovim zakonom nije drukĉije ureċeno.strani investitori imaju istovjetne uslove investiranja kao i domaći investitori, uĉestvuju u dobiti i slobodno transferišu u reinvestiraju dobit koju ostvare u Crnoj Gori. Transfer sredstava stranom ulagaĉu u inostranstvu, po izmirenju svih dospjelih obaveza u Drţavi, u skladu sa zakonom, slobodan je po osnovu: 1) povraćaja uloga, repatrijacije udjela u neto - imovini privrednog društva po prestanku rada ili prodaje; 2) dobiti saglasno ugovoru, odnosno osnivaĉkom aktu. Strani ulagaĉ duţan je da osigura svoja ulaganja u skladu sa propisima o osiguranju. Imovina stranog ulagaĉa ne moţe biti predmet eksproprijacije, osim kada je zakonom ili na osnovu zakona utvrċen javni interes, uz naknadu koja ne moţe biti niţa od trţišne, u skladu sa zakonom. 206

207 Pored pomenute naknade, stranom ulagaĉu pripada i kamata za period od dana oduzimanja imovine do dana isplate naknade, obraĉunata po jednogodišnjoj LIBOR-ovoj stopi. (Izvor: Zakon o stranim ulaganjima, Sl. list RCG, br. 52/00 i 36/07) Vidjeti pitanje br. 116 F- poglavlje 20. G. Trgovinski sistem Ne postoje kvote za uvoz i izvoz elektronskih potrošaĉkih proizvoda. TakoĊe nije propisana ni dodjela licenci za robu iz ove oblasti. Zakon o spoljnoj trgovini (Sl. list RCG br. 28/04, 37/07 tekst Zakona se nalazi u prilogu odgovora na pitanje br. 1, Poglavlja 30, Spoljni odnosi) u potpunosti je usaglašen sa standardima EU i STO. Ĉlanovi Zakona omogućava uvoċenje koliĉinskih ograniĉenja iskljuĉivo u Zakonom propisanim sluĉajevima. Ĉlanovima Zakona propisani su posebni uslovi za uvoz odreċenih vrsta proizvoda. U crnogorskom zakonodavstvu ne postoje propisi koji bi favorizovali domaće proizvode u odnosu na strane, odnosno proizvode iz uvoza. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema zvaniĉnih podataka o planiranim investicijama, rekonstrukcijama ili modernizaciji. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice U toku su aktivnosti na analizi vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i analizi propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. Uvoz i izvoz pomenute opreme tretira nacionalni Carinski zakon (Sl. list RCG, br. 7/2002, 38/2002, 72/2002, 21/2003, 29/2005, 66/2006 i 21/2008) koji je sa zakonodavstvom Zajednice usklaċen u najvećoj mjeri. 93 Komponente koje sadrţe mikroelektronske elemente A. Proizvodnja i potrošnja Ne postoje zvaniĉni podaci. B. Trgovina Ne postoje zvaniĉni podaci. 207

208 C. Strukturne karakteristike Ne postoje zvaniĉni podaci. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti Komponenata koje sadrţe mikroelektronske elemente, na nacionalnom nivou je usvojeno 10 evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 25 evropska standarda iz oblasti Komponenata koje sadrţe mikroelektronske elemente. Strana, kao i domaća, pravna lica, duţna su da u obavljanju svojih djelatnosti obezbijede racionalno korišćenje prirodnih resursa, uraĉunavajući troškove zaštite ţivotne sredine u okviru investicionih i proizvodnih troškova, primjenu propisa, odnosno preduzimanje mjera zaštite ţivotne sredine u skladu sa Zakonom o ţivotnoj sredini i odnosnim propisima. Vidjeti pitanje 116 D. E. Podsticaji Nijesu definisani posebni podsticaji za investicije i izvoz pomenute robe. Vidjeti pitanje br. 116 E. F. Pravila za strane investicije Strani ulagaĉ moţe na teritoriji Crne Gore osnivati privredno društvo i ulagati u privredno društvo, na naĉin i pod uslovima pod kojima domaća lica mogu osnivati privredna društva, odnosno ulagati sredstva u privredna društva, ako ovim zakonom nije drukĉije ureċeno. Strani investitori imaju istovjetne uslove investiranja kao i domaći investitori, uĉestvuju u dobiti i slobodno transferišu u reinvestiraju dobit koju ostvare u Crnoj Gori. Transfer sredstava stranom ulagaĉu u inostranstvu, po izmirenju svih dospjelih obaveza u Drţavi, u skladu sa zakonom, slobodan je po osnovu: 1) povraćaja uloga, repatrijacije udjela u neto - imovini privrednog društva po prestanku rada ili prodaje; 2) dobiti saglasno ugovoru, odnosno osnivaĉkom aktu. Strani ulagaĉ duţan je da osigura svoja ulaganja u skladu sa propisima o osiguranju. Imovina stranog ulagaĉa ne moţe biti predmet eksproprijacije, osim kada je zakonom ili na osnovu zakona utvrċen javni interes, uz naknadu koja ne moţe biti niţa od trţišne, u skladu sa zakonom. Pored pomenute naknade, stranom ulagaĉu pripada i kamata za period od dana oduzimanja imovine do dana isplate naknade, obraĉunata po jednogodišnjoj LIBOR-ovoj stopi. Vidjeti pitanje br. 116 F. 208

209 G. Trgovinski sistem Ne postoje necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz ovih proizvoda, nijesu obuhvaćeni kvotama niti dodjelom licenci. Zakon o spoljnoj trgovini (Sl. list RCG broj 28/04, 37/07 tekst Zakona se nalazi u prilogu odgovora na pitanje br. 1, Poglavlja 30, Spoljni odnosi) u potpunosti je usaglašen sa standardima EU i STO. Ĉlanovi Zakona omogućava uvoċenje koliĉinskih ograniĉenja iskljuĉivo u Zakonom propisanim sluĉajevima. Ĉlanovima Zakona propisani su posebni uslovi za uvoz odreċenih vrsta proizvoda. U crnogorskom zakonodavstvu ne postoje propisi koji bi favorizovali domaće proizvode u odnosu na strane, odnosno proizvode iz uvoza. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema zvaniĉnih podataka o planiranim investicijama, rekonstrukcijama ili modernizaciji. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice U toku su aktivnosti na analizi vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i analizi propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. 94 Softver A. Proizvodnja i potrošnja U Crnoj Gori su prepoznate tri privatne kompanije koje se bave proizvodnjom softvera. Pošto se radi o veoma specifiĉnom proizvodu, proizvodnji se pristupa u skladu sa zahtjevima kupaca, po porudţbini u skladu sa zahtjevima projektnog zadatka. Zaposleni u sve tri kompanije rade u kancelarijama opremljenim u skladu sa standardima savremenog poslovanja. Na raspolaganju su im i raĉunarske uĉionice sa server raĉunarima za razvojne, testne i demonstracione potrebe. Proizvodnja softvera na nivou sve tri kompanije, u godini je iznosila oko eura. (Izvor: Izvještaji kompanija) B. Trgovina Uvoz kompjuterskog softvera iz EU u prvih osam mjeseci (euro) ,53 Uvoz kompjuterskog softvera iz ostatka svijeta u prvih osam mjeseci (euro) ,43 Izvoz kompjuterskog softvera u EU u prvih osam mjeseci (euro) 10,00 209

210 Izvoz kompjuterskog softvera u ostatak svijeta u prvih osam mjeseci (euro) 0,00 (Izvor: Uprava carina CG) Vidjeti Aneks Podaci Uprave carina CG Po podacima kompanija, uvoz u godini je iznosio oko eura. C. Strukturne karakteristike Po podacima kompanija, prihod ostvaren u godini je iznosio oko 2,18 milona eura. Ukupan broj zaposlenih je 78. Kompanije se po broju zaposlenih nalaze u grupi malih preduzeća. Kompanije su u privatnom vlasništvu. Zarade zaposlenih se kreću izmeċu 500 i 1000 eura. Navedeni podaci su dobijeni od ovlašćenih lica pomenutih kompanija. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti softvera do sada su usvojena 3 evropska standarda. Strana, kao i domaća, pravna lica, duţna su da u obavljanju svojih djelatnosti obezbijede racionalno korišćenje prirodnih resursa, uraĉunavajući troškove zaštite ţivotne sredine u okviru investicionih i proizvodnih troškova, primjenu propisa, odnosno preduzimanje mjera zaštite ţivotne sredine u skladu sa Zakonom o ţivotnoj sredini i odnosnim propisima. Vidjeti pitanje br. 116 D. E. Podsticaji Nijesu definisani posebni podsticaji za investicije i izvoz pomenute robe. Vidjeti pitanje br. 116 E. F. Pravila za strane investicije Strani ulagaĉ moţe na teritoriji Crne Gore osnivati privredno društvo i ulagati u privredno društvo, na naĉin i pod uslovima pod kojima domaća lica mogu osnivati privredna društva, odnosno ulagati sredstva u privredna društva, ako ovim zakonom nije drukĉije ureċeno. Strani investitori imaju istovjetne uslove investiranja kao i domaći investitori, uĉestvuju u dobiti i slobodno transferišu u reinvestiraju dobit koju ostvare u Crnoj Gori. Transfer sredstava stranom ulagaĉu u inostranstvu, po izmirenju svih dospjelih obaveza u Drţavi, u skladu sa zakonom, slobodan je po osnovu: 1) povraćaja uloga, repatrijacije udjela u neto - imovini privrednog društva po prestanku rada ili prodaje; 2) dobiti saglasno ugovoru, odnosno osnivaĉkom aktu. Strani ulagaĉ duţan je da osigura svoja ulaganja u skladu sa propisima o osiguranju. Imovina stranog ulagaĉa ne moţe biti predmet eksproprijacije, osim kada je zakonom ili na osnovu zakona utvrċen javni interes, uz naknadu koja ne moţe biti niţa od trţišne, u skladu sa zakonom. Pored pomenute naknade, stranom ulagaĉu pripada i kamata za period od dana oduzimanja imovine do dana isplate naknade, obraĉunata po jednogodišnjoj LIBOR-ovoj stopi. 210

211 Vidjeti pitanje br. 116 F. G. Trgovinski sistem Ne postoje specifiĉna ograniĉenja u vidu kvota ili licenci. Softver je proizvod ĉija se proizvodnja u Crnoj Gori zasniva na licenciranim platformama koje uvoze proizvoċaĉi u Crnoj Gori. Zakon o spoljnoj trgovini (Sl. list RCG br. 28/04, 37/07 tekst zakona se nalazi u prilogu odgovora na pitanje br. 1, Poglavlja 30, Spoljni odnosi) u potpunosti je usaglašen sa standardima EU i STO. Ĉlanovi zakona omogućava uvoċenje koliĉinskih ograniĉenja iskljuĉivo u zakonom propisanim sluĉajevima. Ĉlanovima zakona propisani su posebni uslovi za uvoz odreċenih vrsta proizvoda. U crnogorskom zakonodavstvu ne postoje propisi koji bi favorizovali domaće proizvode u odnosu na strane, odnosno proizvode iz uvoza. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema zvaniĉnih podataka o planiranim investicijama, rekonstrukcijama ili modernizaciji. Planiranje investicija zavisi od projekata koje je teško predvidjeti. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice U toku su aktivnosti na analizi vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i analizi propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. Uvoz i izvoz pomenute opreme tretira nacionalni Carinski zakon (Sl. list RCG, br. 7/2002, 38/2002, 72/2002, 21/2003, 29/2005, 66/2006 i 21/2008) koji je sa zakonodavstvom Zajednice usklaċen u najvećoj mjeri. Posude pod pritiskom, medicinski sredstva, mjerni instrumenti, medicinski ureċaji, ukljuĉujući aktivne medicinske ureċaje i in vitro ureċaje 95 Oprema pod pritiskom: oprema koja funkcioniše pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funkcionišu pod pritiskom): Odgovor dat u nastavku (A-I). A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude nema instaliranih proizvodnih kapaciteta 211

212 pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Naziv 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozna (za sledeće tri godine) u 000 Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja - izvoz) (proizvodnja + uvoz - izvoz) Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) uvoz 100% B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) Srbija, Hrvatska, BiH EU: Ĉeška, Bugarska, Italija b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) 0 c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) uvoz 100% C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodatna vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Naziv 212

213 Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta b) Broj preduzaća Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja-stepen koncentrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za poslednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta e) Strani kapital i tehnologija Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultata (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu ili privatnom? Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Naziv Oprema pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funcionišu pod pritiskom) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta 213

214 D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Standardi Iz oblasti oprema pod pritiskom: oprema koja funkcioniše pod pritiskom (cistijerne, rezervoari, kontejneri, industrijski cjevovodi, posude pod pritiskom, sigurnosni ureċaji koji funkcionišu pod pritiskom), na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 177 evropskih standarda, od kojih je iz: a) Direktiva za opremu pod pritiskom (PED) 166 standarda b) Jednostavne posude pod pritiskom (SPVD) 11 standarda Dalje usvajanje evropskih standarda po navedenim direktivama će se odvijati kontinuirano.za opremu pod pritiskom i gasne ureċaje u Crnoj Gori su u upotrebi standardi bivše Jugo-slovenske zajednice i to grupe standarda: JUS. M. E2; JUS. M. E3; JUS. M. E5; JUS. M. E6; JUS. M. E7; JUS. M. Z2; JUS. M. Z3; JUS. C. T3, kao i EN norme i ISO. Pravilnici 1) Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne posude pod pritiskom (Sl. list SFRJ, br.16/83) 2) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pokretne gasne peći bez prikljuĉka na dimnjak (Sl. list SFRJ, br.43/80) 3) Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne sudove pod pritiskom za teĉne atmosferske gasove (Sl. list SFRJ, br.9/86) 4) Pravilnik o tehniĉkim normativima za postavljanje stabilh sudova pod pritiskom za teĉne atmosferske gasove (Sl. list SFRJ, br.39/88) 5) Naredba o obaveznom atestiranju regulatora pritiska za teĉne plinove propan-butan (Sl. list SFRJ, br.20/86) 6) Pravilnik o tehniĉkim normativima za postavljanje stabilh sudova pod pritiskom za teĉni ugljen dioksid (Sl. list SFRJ, br.39/88) 7) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pregled i ispitivanje stabilh sudova pod pritiskom za teĉni ugljen dioksid (Sl. list SFRJ, br.76/90) 8) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pokretne zatvorena sudove za komprimirene, teĉne i pod pritiskom rastvorene gasove (Sl. list SFRJ", br.25/80; 9/86; 21/94; 56/95; 01/03) 9) Pravilnk o izgradnji postrojenja za teĉni neftni gas i o uskladištavanju i pretakanju teĉnog naftnog gasa (Sl. list SFRJ, br. 24/71 i 26/71) 10) Pravilnik o tehniĉkim normativima za projektovanje, graċenje, pogon i odrţavanje gasnih kotlarnica (Sl. list SFRJ, br.10/90; 52/90) 11) Pravilnik o tehniĉkim normativima za cijevne vodove za gasoviti kiseonik (Sl. list SFRJ, br.52/90) 12) Pravilnik o tehniĉkim normativima za cijevne vodove za acetilen (Sl. list SFRJ, br.6/92) 13) Pravilnik o tehniĉkim normativima za unutrašnje gasne instalacije (Sl. list SRJ, br.20/92; 33/92) E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u okviru 116 E(a, b, c). F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike:ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o reparijaciji dobiti 214

215 U skladu sa zakonskom regulativom. b) Garancije U skladu sa zakonskom regulativom. G. Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz kao što su licence i kvote Nema ograniĉenja. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a takoċe ni predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih b) Vremenski raspored U postupku izrade su sledeći Pravilnici. 1) Pravilnik o tehniĉkim zahtjevima za opremu pod pritiskom (Dirktiva EU 97/23/EC) - uraċen nacrt Pravilnika 2) Pravilnik o jednostavnim posudama pod pritiskom (Dirktiva EU 87/404/EC) - izrada nacrta Pravilnika u procedure - rok, oktobar ) Pravilnik o tehniĉkim zahtjevima za stepen korisnosti novih toplovodnih kotlova na teĉno i gasovito gorivo (Dirktiva EU 92/42/EC) - izrada nacrta Pravilnika u procedure - rok, novembar Gasni ureċaji (Direktiva o gasnim ureċajima - GAD): oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvodnju tople vode, osvjetljenje, pranje, i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo Odgovor dat u nastavku (A-I). A. Proizvodnja i potrošnja A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta 215

216 b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozna (za sledeće tri godine) u 000 Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) ne raspolaţemo sa podacima d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja - izvoz) (proizvodnja + uvoz - izvoz) Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) uvoz 100% B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje - odredišta Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) 0 c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) uvoz 100% C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodatna vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Naziv 216

217 Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta b) Broj preduzaća Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja-stepen koncentrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za poslednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta e) Strani kapital i tehnologija Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultata (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu ili privatnom? Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Naziv Gasni ureċaji (oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvidnju tople vode, osvjetljenje, pranje i rashladna oprema/aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo) nema instaliranih proizvodnih kapaciteta 217

218 D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Standardi Iz oblasti gasni ureċaji (Direktiva o gasnim ureċajima - GAD): oprema i aparati za kuvanje, mućenje, proizvodnju tople vode, osvjetljenje, pranje, i rashladna oprema/ aparati, koji koriste gasno ili teĉno gorivo, na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 61 evropski standard. Dalje usvajanje evropskih standarda iz gore navedene direktive će se odvijati kontinuirano. Za opremu pod pritiskom i gasne ureċaje u Crnoj Gori su u upotrebi standardi bivše Jugoslovenske zajednice i to grupe standarda: JUS. M. E2; JUS. M. E3; JUS. M. E5; JUS. M. E6; JUS. M. E7; JUS. M. Z2; JUS. M. Z3; JUS. C. T3, kao i EN norme i ISO. Pravilnici 1) Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne posude pod pritiskom (Sl. list SFRJ, br.16/83) 2) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pokretne gasne peći bez prikljuĉka na dimnjak (Sl. list SFRJ, br.43/80) 3) Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne sudove pod pritiskom za teĉne atmosferske gasove (Sl. list SFRJ, br.9/86) 4) Pravilnik o tehniĉkim normativima za postavljanje stabilnh sudova pod pritiskom za teĉne atmosferske gasove (Sl. list SFRJ, br.39/88) 5) Naredba o obaveznom atestiranju regulatora pritiska za teĉne plinove propan-butan (Sl. list SFRJ, br.20/86) 6) Pravilnik o tehniĉkim normativima za postavljanje stabilh sudova pod pritiskom za teĉni ugljen dioksid (Sl. list SFRJ, br.39/88) 7) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pregled i ispitivanje stabilh sudova pod pritiskom za teĉni ugljen dioksid (Sl. list SFRJ, br.76/90) 8) Pravilnik o tehniĉkim normativima za pokretne zatvorena sudove za komprimirene, teĉne i pod pritiskom rastvorene gasove (Sl. list SFRJ, br.25/80; 9/86; 21/94; 56/95; 01/03) 9) Pravilnk o izgradnji postrojenja za teĉni neftni gas i o uskladištavanju i pretakanju teĉnog naftnog gasa (Sl. list SFRJ, br. 24/71 i 26/71) 10) Pravilnik o tehniĉkim normativima za projektovanje, graċenje, pogon i odrţavanje gasnih kotlarnica (Sl. list SFRJ, br.10/90; 52/90) 11) Pravilnik o tehniĉkim normativima za cijevne vodove za gasoviti kiseonik (Sl. list SFRJ, br.52/90) 12) Pravilnik o tehniĉkim normativima za cijevne vodove za acetilen (Sl. list SFRJ, br.6/92) 13) Pravilnik o tehniĉkim normativima za unutrašnje gasne instalacije (Sl. list SRJ, br.20/92; 33/92) E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u okviru 116 E(a, b, c). F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike:ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o reparijaciji dobiti U skladu sa zakonskom regulativom. 218

219 b) Garancije U skladu sa zakonskom regulativom. 20 Preduzetniĉka i industrijska politika G. Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz kao što su licence i kvote Nema ograniĉenja. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a takoċe ni predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih b) Vremenski raspored Pravilnik za gasne aparate (Dirktiva EU 90/396/EC) - izrada nacrta Pravilnika u procedure - rok, novembar Pravilnik o tehniĉkim normativima za ureċaje i opremu za pogon motornih vozila na prirodni i teĉni naftni gas (Dirktiva EU ECE 110; ECE 150, 2005/55/EC, Amandmani 2005/78/EC; 2006/51/EC; 2008/74/EC) - uraċen nacrt Pravilnika. 97 Pravna/zakonska metrologija Krajem decembra godine na snagu je stupio novi Zakon o metrologiji (Sl. list CG, br. 79/08), koji je u svojim završnim i prelaznim odredbama definisao rok od dvije godine od dana stupanja na snagu, za donošenje propisa na osnovu ovlašćenja iz ovog zakona. Do donošenja ovih propisa primjenjivaće se propisi doneseni na osnovu prethodnog zakona, Zakona o metrologiji (Sl. list SCG, br. 44/05). Propisi koji su bili primjenjivani do stupanja na snagu novog Zakona o metrologiji (Sl. list CG, br. 79/08), datirali su izmeċu ostalog još iz osamdesetih godina, i bili su pojedinaĉni za svako zakonsko mjerilo, odnosno i za 10 vrsta mjerila koja obuhvata MID direktiva. Na osnovu novog Zakona o metrologiji biće donesen Pravilnik o tehniĉkim i metrološkim zahtjevima koji se odnosi na mjerila, koji će biti harmonizovan sa MID direktivom, sa rokom donošenja do kraja godine, što je navedeno i u obrascima Nacionalnog programa za integraciju Crne Gore u EU (NPI). Izrada nacrta Pravilnika koji će transponovati MID direktivu u nacionalno zakonodavstvo je u toku. b) Neautomatski instrumenti za mjerenje teţine (NAWI) Propis koji je bio primjenjivan do stupanja na snagu novog Zakona o metrologiji (Sl. list CG, br. 79/08), a koji se odnosi na vage sa neautomatskim funkcionisanjem, datirao je iz godine. Na osnovu novog Zakona o metrologiji biti će donesen Pravilnik o tehniĉkim zahtjevima i postupcima ocjene usaglašenosti za vage sa neautomatskim funkcionisanjem, koji će biti harmonizovan sa NAWI direktivom, sa rokom donošenja do kraja godine, što je i navedeno u obrascima 219

220 Nacionalnog programa za integraciju Crne Gore u EU (NPI). Izrada nacrta Pravilnika koji će transponovati NAWI direktivu u nacionalno zakonodavstvo je u toku. A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti U Crnoj Gori ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata definisanih u MID direktivi i NAWI direktivi, odnosno ne postoji proizvodnja ni ostalih mjernih instrumenata. b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Nema podataka. d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama, nema podataka. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Vrijednosti uvoza mjernih instrumenata prema MID direktivi i vaga sa neautomatskim funkcionisanjem prema NAWI direktivi, iz zemalja EU za 2007 i godinu date su u tabeli 1. Tabela 1. Vrijednost uvoza mjerila iz EU u 2007 i godini Uvoz mjerila iz zemalja EU prema MID i NAWI Godina Eura Eura 8423: APARATI ZA MJERENJE TEŢINE, UKLJUĈUJUĈĆI APARATE ZA BROJANJE I PROVJERU KOJI RADE NA OSNOVU VAGANJA MASE (NE UKLJUĈUJUĆI VAGE OSJETLJIVIOSTI OD 5 CG ILI FINIJE); APARATI ZA MJERENJE TEŢINA SVIH VRSTA; PRIPADAJUĆI DIJELOVI : PERSONALNI APARATI ZA MJERENJE TEŢINE, UKLJUĈUJUĆI VAGE ZA BEBE; KUĆNE VAGE , , , , : Kućne vage (ne ukljuĉujući personalne aparate za mjerenje teţine i vage za bebe) , , : Personalni aparati za mjerenje teţine, ukljuĉujući vage za bebe , , : VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI , : Vage za neprekidno mjerenje roba na beskrajnoj traci , : VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE I VAGE ZA ISTOVAR MATERIJALA PRETHODNO UVRĐENE TEŢINE U VREĆU ILI KONTEJNER, UKLJUĈUJUĆI VAGE ZA PROVJERU TEŢINE (NE UKLJUĈUJUĆI VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI) : Vage za neprekidno mjerenje i vage za istovar materijala prethodno utvrċene teţine u vreću ili kontejner, ukljuĉujući vage za provjeru teţine (ne ukljuĉujući vage za neprekidno mjerenje roba na beskrajnoj traci) , ,

221 842381: APARATI ZA MJERENJE TEŢINE MAKISIMALNOG KAPACITETA DO <= 30 KG (NE UKLJUĈUJUĆI VAGE OSJETLJIVOSTI OD 5 CG ILI FINIJE, PERSONALNE APARATE ZA MJERENJE TEŢINE, KUĆNE VAGE, VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI, VAGE ZA MJERENJE KONSTANTNE TEŢINE I VAGE) : Aparati za provjeru teţine i aparati za automatsku kontrolu teţine u odnosu na prethodno utvrċenu teţinu maksimalnog kapaciteta za mjerenje teţine do <= 30 kg : Aparati za mjerenje teţine i etiketiranje unaprijed upakovane robe maksimalnog kapaciteta za mjerenje teţine do <= 30 kg : Trgovaĉke vage maksimalnog kapaciteta za mjerenje do <= 30 kg (ne ukljuĉujući aparate za mjerenje teţine i etiketiranje unaprijed upakovane robe) : Aparati za mjerenje teţine maksimalnog kapaciteta za mjerenje do <= 30 kg (ne ukljuĉujući vage osjetljivosti do <= 50 mg; personalne aparate za mjerenje teţine; kućne vage; vage za neprekidno mjerenje teţine roba na beskrajnoj traci; vage za mjerenje konstantne teţine i vage za istovar roba prethodno utvrċene teţine) :APARATI ZA MJERENJE TEŢINE MAKSIMALNOG KAPACITETA ZA MJERENJE TEŢINE > 30 KG ALI MANJE OD <= KG (NE UKLJUĈUJUĆI PERSONALNE APARATE ZA MJERENJE TEŢINE, VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE TEŢINE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI, VAGE ZA MJERENJE KONSTANTNE TEŢINE I VAGE ZA ISTOVAR MATERIJALA PRETHODNO UTVRĐENE TEŢINE , , , , , , , , ,24 17, , : dodato za : Kontrolne vage i aparati za automatsku provjeru teţine koji rade na osnovu uporeċivanja sa prethodno utvrċenom teţinom, maksimalnog kapaciteta za mjerenje teţine > 30 kg ali <= kg : Aparati za mjerenje teţine maksimalnog kapaciteta za mjerenje > 30 kg alsi <= kg (ne ukljuĉujući personalne aparate za mjerenje teţine, vage za neprekidno mjerenje teţine na beskrajnoj traci, vage za mjerenje konstantne teţine i vage za istovar unaprijed utvrċene teţine , , : APARATI ZA MJERENJE TEŢINE MAKSIMALNOG KAPACITETA > KG , , : Aparati za mjerenje teţine maksimalnog kapaciteta > kg , , : dodato za : dodato za : APARATI ZA MJERENJE TEŢINA SVIH VRSTA; DJELOVI APARATA ZA MJERENJE TEŢINE, N.E.S. (nacionalni i evropski standard) : Aparati za mjerenje teţina svih vrsta; djelovi aparata za mjerenje teţine, nacionalni i evropski standrad , , , , : VAGE OSJETLJIVOSTI OD 50 MG ILI FINIJE, SA ILI BEZ UTEGA , , : VAGE OSJETLJIVOSTI OD 50 MG ILI FINIJE, SA ILI BEZ UTEGA , , : Vage osjetljivosti od 50 mg ili finije, sa ili bez utega , , : Djelovi i oprema za vage osjetljivosti od 50 mg ili finije, nacionalni i evropski standard , : INSTRUMENTI ZA RUĈNO MJERENJE DUŢINE NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD , , : Motke i trake za mjerenje i vage sa podijeljenom skalom za mjerenje , , : Ruĉni instrumenti za mjerenje duţine , , : DJELOVI I OPREMA ZA TRASIRANJE, OBILJEŢAVANJE ILI INSTRUMENTI ZA MATEMATIĈKO IZRAĈUNAVANJE I INSTRUMENTI ZA RUĈNO MJERENJE DUŢINE, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD : Djelovi i oprema za trasiranje, obiljeţavanje ili instrumenti za matematiĉko izraĉunavanje i instrumenti za ruĉno mjerenje duţine, nacionalni i evropski standard 3.023, ,

222 : dodato za :dodato za :INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROTOKA, NIVOA, PRITISKA ILI DRUGIH PROMJENJLJIVIH TEĈNOSTI ILI GASOVA, NPR. MJERAĈI PROTOKA, MJERAĈI NIVOA, MANOMETRI, MJERAĈI TOPLOTE (NE UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE I APARATE OZNAĈENE SA 9014, 9015, 9028 ILI 9032) :INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROTOKA ILI NIVOA TEĈNOSTI (NE UKLJUĈUJUĆI MJERAĈE I REGULATORE) , , , , :dodato za : Elektronski mjeraĉi protoka za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti (ne ukljuĉujući mjeraĉe i regulatore) :Elektronski instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti (ne ukljuĉujući mjeraĉe protoka, mjeraĉe i regulatore) , , , , :dodato za , :dodato za , : Mjeraĉi protoka za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti, koji nisu elektronski (ne ukljuĉujući mjeraĉe i regulatore) :Instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti, koji nisu elektronski (ne ukljuĉujući mjeraĉe protoka, mjeraĉe i regulatore) 4.939, , , , :dodato za :dodato za , :INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PRITISKA TEĈNOSTI ILI GASOVA (NE UKLJUĈUJUĆI REGULATORE) , , : dodato za :Elektronski instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru pritiska teĉnosti ili gasova (ne ukljuĉujući regulatore) , , : dodato za , : Mjeraĉi pritiska, spiralni ili tipa metalne dijafragme , , : dodato za : dodato za : dodato za :Instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru pritiska teĉnosti ili gasova, koji nisu elektronski (ne ukljuĉujući mjeraĉe pritiska, spiralne ili tipa dijafragme, i regulatore) , , : dodato za , :INSTRUMENTI ILI APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROMJENJLJIVIH VELIĈINA TEĈNOSTI ILI GASOVA, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD , , : dodato za : Elektronski instrumenti ili aparati za mjerenje ili provjeru promjenjljivih veliĉina teĉnosti ili gasova, nacionalni i evropski standard : Neelektronski instrumenti ili aparati za mjerenje ili provjeru promjenjljivih vrijednosti teĉnosti ili gasova, nacionalni i evropski standard 7.913, , , ,03 222

223 : dodato za , : dodato za , : DJELOVI I PRIBOR ZA INSTRUMENTE I APARATE ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROTOKA, NIVOA, PRITISKA ILI DRUGIH VARIJABILNIH VELIĈINA TEĈNOSTI ILI GASOVA, NACIONALNI ILI EVROPSKI STANDARD : Djelovi i pribor za instrumente i aparate za mjerenje ili provjeru protoka, nivoa, pritiska ili drugih promjenjljivih veliĉina teĉnosti ili gasova, nacionalni i evropski standard , , , , : dodato za , :INSTRUMENTI I APARATI ZA FIZIĈKE ILI HEMIJSKE ANALIZE, NPR. POLARIMETRI, REFRAKTOMETRI, SPEKTROMETRI, APARATI ZA ANALIZU GASA ILI DIMA; INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU VISKOZITETA, POROZNOSTI, EKSPANZIJE, POVRŠINSKOG PRITISKA ILI , , :APARATI ZA ANALIZU GASA ILI DIMA , , :Elektronski aparati za analizu gasa ili dima , , :Neelektronski aparati za analizu gasa ili dima , , : HROMATOGRAFI I INSTRUMENTI ZA ELEKTROFOREZU : Hromatografi i instrumenti za elektroforezu : dodato za :SPEKTROMETRI, SPEKTROFOTOMETRI I SPEKTOGRAFI KOJI KORISTE OPTIĈKU RADIJACIJU KAO ŠTO JE UV, VIDLJIVO I INFRA CRVENO ZRAĈENJE :Spektrometri, spektrofotometri i spektografi koji koriste optiĉku radijaciju kao što je UV, vidljivo i infra crveno zraĉenje , , , , : MJERAĈI IZLOŢENOSTI : dodato za : INSTRUMENTI I APARATI ZA FIZIĈKU ILI HEMIJSKU ANALIZU KOJI KORISTE UV, VIDLJIVO ILI INFRA CRVENO ZRAĈENJE (NE UKLJUĈUJUĆI SPEKTROMETRE, SPEKTROFOTOMETRE, SPEKTROGRAFE I APARATE ZA ANALIZU GASA ILI DIMA) :Instrumenti i aparati za fiziĉku ili hemijsku analizu koji koriste UV, vidljivo ili infra crveno zraĉenje (ne ukljuĉujući spektrometre, spektrofotometre, spektrografe i aparate za analizu gasa ili dima) :INSTRUMENTI I APARATI ZA FIZIĈKU ILI HEMIJSKU ANALIZU, ILI ZA MJERENJE ILI PROVJERU VISKOZITETA, POROZNOSTI, EKSPANZIJE, POVRŠINSKOG PRITISKA I SLIĈNO, ILI ZA MJERENJE ILI PROVJERU KOLIĈINE TOPLOTE, ZVUKA ILI SVJETLOSTI, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD , , , , , , : Mjeraĉi izloţenosti , :Elektronski ph mjeraĉi, rh mjeraĉi i drugi aparati za mjerenje provodljivosti 4.040, , :Elektronski aparati i oprema za vršenje mjerenja fiziĉkih osobina ili poluprovodnih materijala ili LCD supstrata ili pratećih izolacionih ili provodnih slojeva u toku procesa proizvodnje poluprovodnih obloga ili LCD : dodato :Elektronski instrumenti i aparati za fiziĉku i hemijsku analizu ili za mjerenje viskoznosti, poroznosti, ekspanzije, površinskog pritiska i sliĉno, ili za mjerenje toplote, zvuka ili svjetlosti, nacionalni i evropski standard , , : dodato za

224 : Neelektronski viskozimetri, porozimetri i mjeraĉi ekspanzije 1.306, :Aparati i oprema za vršenje mjerenja fiziĉkih osobina poluprovodnih materijala ili LCD supstrata ili pratećih izolacionih ili provodnih slojeva u toku procesa proizvodnje poluprovodnih obloga ili proizvodnje LCD :Neelektronski instrumenti i aparati za fiziĉku ili hemijsku analizu ili za mjerenje površinskig pritiska i sliĉno, ili za mjerenje toplote ili zvuka, nacionalni ili evropski standard , , : dodato za :MIKROTOM; DJELOVI I OPREMA ZA INSTRUMENTE I APARATE ZA FIZIĈKU I HEMIJSKU ANALIZU, INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU VISKOZITETA, POROZNOSTI, EKSPANZIJE, POVRŠINSKOG PRITISKA I SLIĈNO, INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE , , :Mikrotom : Djelovi i oprema za instrumente i aparate za fiziĉku ili hemijsku analizu, npr. polarimetri, refraktometri, spektrometri; za instrumente i aparate za mjerenje i provjeru viskoziteta, poroznosti, ekspanzije, površinskog pritiska ili : Djelovi i oprema za mikrotom ili aparate za analizu gasa ili dima, nacionalni i evropski standard 9027I0:KOMPONENTE KOMPLETNIH INDUSTRIJSKIH BILJAKA IZ ODJELJKA 9027; ENERGIJA (UKLJUĈUJUĆI PROIZVODNJU I DISTRIBICIJU PARE I TOPLE VODE) , , , , : MJERAĈI ZA DISTRIBUCIJU ILI PROIZVODNJU GASA, TEĈNOSTI ILI ELEKTRIĈNE ENERGIJE, UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE ZA NJIHOVO BAŢDARENJE , , :MJERAĈI ZA GAS I INSTRUMENTI ZA NJIHOVO BAŢDARENJE , : Mjeraĉi za gas, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje , : MJERAĈI ZA TEĈNOST, UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE ZA NJIHOVO BAŢDARENJE , , : Mjeraĉi za teĉnost, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje , , : MJERAĈI ZA PROIZVODNJU ILI SNABDIJEVANJE ELEKTRIĈNOM ENERGIJOM ZA JEDNOFAZNU PROMJENJLJIVU STRUJU, UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE ZA NJIHOVO BAŢDARENJE , , : Mjeraĉi za proizvodnju ili snabdijevanje elektriĉnom energijom za jednofaznu naizmjeniĉnu struju, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje , : Mjeraĉi za proizvodnju ili snabdijevanje elektriĉnom energijom za višefaznu naizmjeniĉnu struju, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje , , : Mjeraĉi za proizvodnju ili snabdijevanje elektriĉnom energijom za jednosmjernu struju, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje : DJELOVI I OPREMA ZA PROIZVODNJU ILI SNABDIJEVANJE GASOM, TEĈNOŠĆU ILI ELEKTRIĈNOM ENERGIJOM, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD. 34, , , : Djelovi i oprema za elektriĉna brojila, nacionalni i evropski standard 4.438,22 42, : Djelovi i oprema za mjeraĉe gasa ili teĉnosti, nacionalni i evropski standard , , : BROJAĈI OBRTAJA, BROJAĈI U PROIZVODNJI, TAKSIMETRI, KILOMETAR SATOVI, PEDOMETRI I SLIĈNO (NE UKLJUĈUJUĆI MJERAĈE ZA GAS I TEĈNOST I ELEKTRIĈNA BROJILA); MJERAĈI BRZINE I TAHOMETRI (NE UKLJUĈUJUĆI ONE SA OZNAKOM 9014 I 9015); STROBOSKOPI : BROJAĈI OBRTAJA, BROJAĈI U PROIZVODNJI, TAKSIMETRI, KILOMETAR SATOVI, PEDOMETRI I SLIĈNO (NE UKLJUĈUJUĆI MJERAĈE ZA GAS I TEĈNOST I ELEKTRIĈNA BROJILA) : Brojaĉi obrtaja, brojaĉi u proizvodnji, taksimetri, kilometar satovi, pedometri i sliĉno (ne ukljuĉujući mjeraĉe za gas i teĉnost i elektriĉna brojila) , , , , ,64 32,554,48 224

225 :dodato za , : MJERAĈI BRZINE I TAHOMETRI, STROBOSKOPI , , :Mjeraĉ brzine za terenska vozila , , : Mjeraĉi brzine i tahometri (ne ukljuĉujući terenska vozila) 4.071, , :dodato za , :Stroboskopi : DJELOVI I OPREMA ZA BROJAĈE OBRTAJA, BROJAĈE U PROIZVODNJI, TAKSIMETRE, KILOMETAR SATOVE, PEDOMETRE I SLIĈNO, MJERAĈI BRZINE, TAHOMETRI I STROBOSKOPI, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD : Djelovi i oprema za brojaĉe obrtaja, brojaĉe u proizvodnji, taksimetre, kilometar sative, pedometre i sliĉno, mjeraĉi brzine, tahometri i stroboskopi, nacionalni i evropski standard 1.073, , , , :dodato za :dodato za Vrijednosti uvoza mjernih instrumenata prema MID direktivi i vaga sa neautomatskim funkcionisanjem prema NAWI direktivi, iz ostalih zemalja (non EU) za 2007 i godinu date su u tabeli 2. Tabela 2. Vrijednost uvoza mjerila iz ostalih zemalja u 2007 i godini Uvoz mjerila iz ostalih zemalja (non EU) prema MID I NAWI Godina Euro Euro 8423: APARATI ZA MJERENJE TEŢINE, UKLJUĈUJUĈĆI APARATE ZA BROJANJE I PROVJERU KOJI RADE NA OSNOVU VAGANJA MASE (NE UKLJUĈUJUĆI VAGE OSJETLJIVIOSTI OD 5 CG ILI FINIJE); APARATI ZA MJERENJE TEŢINA SVIH VRSTA; PRIPADAJUĆI DIJELOVI : PERSONALNI APARATI ZA MJERENJE TEŢINE, UKLJUĈUJUĆI VAGE ZA BEBE; KUĆNE VAGE 299, , , , : Kućne vage (ne ukljuĉujući personalne aparate za mjerenje teţine i vage za bebe) 23, , : Personalni aparati za mjerenje teţine, ukljuĉujući vage za bebe 25, , : VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI 9, : Vage za neprekidno mjerenje roba na beskrajnoj traci 9, : VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE I VAGE ZA ISTOVAR MATERIJALA PRETHODNO UVRĐENE TEŢINE U VREĆU ILI KONTEJNER, UKLJUĈUJUĆI VAGE ZA PROVJERU TEŢINE (NE UKLJUĈUJUĆI VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI) : Vage za neprekidno mjerenje i vage za istovar materijala prethodno utvrċene teţine u vreću ili kontejner, ukljuĉujući vage za provjeru teţine (ne ukljuĉujući vage za neprekidno mjerenje roba na beskrajnoj traci) : APARATI ZA MJERENJE TEŢINE MAKISIMALNOG KAPACITETA DO <= 30 KG (NE UKLJUĈUJUĆI VAGE OSJETLJIVOSTI OD 5 CG ILI FINIJE, PERSONALNE APARATE ZA MJERENJE TEŢINE, KUĆNE VAGE, VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI, VAGE ZA MJERENJE KONSTANTNE TEŢINE I VAGE) : Aparati za provjeru teţine i aparati za automatsku kontrolu teţine u odnosu na prethodno utvrċenu teţinu maksimalnog kapaciteta za mjerenje teţine do <= 30 kg 8, , , , ,

226 : Aparati za mjerenje teţine i etiketiranje unaprijed upakovane robe maksimalnog kapaciteta za mjerenje teţine do <= 30 kg : Trgovaĉke vage maksimalnog kapaciteta za mjerenje do <= 30 kg (ne ukljuĉujući aparate za mjerenje teţine i etiketiranje unaprijed upakovane robe) : Aparati za mjerenje teţine maksimalnog kapaciteta za mjerenje do <= 30 kg (ne ukljuĉujući vage osjetljivosti do <= 50 mg; personalne aparate za mjerenje teţine; kućne vage; vage za neprekidno mjerenje teţine roba na beskrajnoj traci; vage za mjerenje konstantne teţine i vage za istovar roba prethodno utvrċene teţine) :APARATI ZA MJERENJE TEŢINE MAKSIMALNOG KAPACITETA ZA MJERENJE TEŢINE > 30 KG ALI MANJE OD <= KG (NE UKLJUĈUJUĆI PERSONALNE APARATE ZA MJERENJE TEŢINE, VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE TEŢINE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI, VAGE ZA MJERENJE KONSTANTNE TEŢINE I VAGE ZA ISTOVAR MATERIJALA PRETHODNO UTVRĐENE TEŢINE , , , , , , : dodato za : Kontrolne vage i aparati za automatsku provjeru teţine koji rade na osnovu uporeċivanja sa prethodno utvrċenom teţinom, maksimalnog kapaciteta za mjerenje teţine > 30 kg ali <= kg : Aparati za mjerenje teţine maksimalnog kapaciteta za mjerenje > 30 kg alsi <= kg (ne ukljuĉujući personalne aparate za mjerenje teţine, vage za neprekidno mjerenje teţine na beskrajnoj traci, vage za mjerenje konstantne teţine i vage za istovar unaprijed utvrċene teţine 1, , , : APARATI ZA MJERENJE TEŢINE MAKSIMALNOG KAPACITETA > KG 22, : Aparati za mjerenje teţine maksimalnog kapaciteta > kg 22, : dodato za : dodato za : APARATI ZA MJERENJE TEŢINA SVIH VRSTA; DJELOVI APARATA ZA MJERENJE TEŢINE, N.E.S. (nacionalni i evropski standard) : Aparati za mjerenje teţina svih vrsta; djelovi aparata za mjerenje teţine, nacionalni i evropski standrad 22, , , , : VAGE OSJETLJIVOSTI OD 50 MG ILI FINIJE, SA ILI BEZ UTEGA 10, , : VAGE OSJETLJIVOSTI OD 50 MG ILI FINIJE, SA ILI BEZ UTEGA 10, , : Vage osjetljivosti od 50 mg ili finije, sa ili bez utega 9, , : Djelovi i oprema za vage osjetljivosti od 50 mg ili finije, nacionalni i evropski standard : INSTRUMENTI ZA RUĈNO MJERENJE DUŢINE NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD 67, , : Motke i trake za mjerenje i vage sa podijeljenom skalom za mjerenje 46, , : Ruĉni instrumenti za mjerenje duţine 20, , : DJELOVI I OPREMA ZA TRASIRANJE, OBILJEŢAVANJE ILI INSTRUMENTI ZA MATEMATIĈKO IZRAĈUNAVANJE I INSTRUMENTI ZA RUĈNO MJERENJE DUŢINE, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD : Djelovi i oprema za trasiranje, obiljeţavanje ili instrumenti za matematiĉko izraĉunavanje i instrumenti za ruĉno mjerenje duţine, nacionalni i evropski standard 3, , , , : dodato za :dodato za :INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROTOKA, NIVOA, PRITISKA ILI DRUGIH PROMJENJLJIVIH TEĈNOSTI ILI GASOVA, NPR. MJERAĈI PROTOKA, MJERAĈI 484, ,

227 NIVOA, MANOMETRI, MJERAĈI TOPLOTE (NE UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE I APARATE OZNAĈENE SA 9014, 9015, 9028 ILI 9032) :INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROTOKA ILI NIVOA TEĈNOSTI (NE UKLJUĈUJUĆI MJERAĈE I REGULATORE) 248, , :dodato za : Elektronski mjeraĉi protoka za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti (ne ukljuĉujući mjeraĉe i regulatore) :Elektronski instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti (ne ukljuĉujući mjeraĉe protoka, mjeraĉe i regulatore) 47, , , , :dodato za , :dodato za , : Mjeraĉi protoka za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti, koji nisu elektronski (ne ukljuĉujući mjeraĉe i regulatore) :Instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti, koji nisu elektronski (ne ukljuĉujući mjeraĉe protoka, mjeraĉe i regulatore) 9, , , , :dodato za , :dodato za , :INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PRITISKA TEĈNOSTI ILI GASOVA (NE UKLJUĈUJUĆI REGULATORE) 116, , : dodato za :Elektronski instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru pritiska teĉnosti ili gasova (ne ukljuĉujući regulatore) 25, , : dodato za , : Mjeraĉi pritiska, spiralni ili tipa metalne dijafragme 2, , : dodato za , : dodato za : dodato za :Instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru pritiska teĉnosti ili gasova, koji nisu elektronski (ne ukljuĉujući mjeraĉe pritiska, spiralne ili tipa dijafragme, i regulatore) 50, , : dodato za , :INSTRUMENTI ILI APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROMJENJLJIVIH VELIĈINA TEĈNOSTI ILI GASOVA, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD 47, , : dodato za : Elektronski instrumenti ili aparati za mjerenje ili provjeru promjenjljivih veliĉina teĉnosti ili gasova, nacionalni i evropski standard : Neelektronski instrumenti ili aparati za mjerenje ili provjeru promjenjljivih vrijednosti teĉnosti ili gasova, nacionalni i evropski standard 4, , , , : dodato za , : dodato za , : DJELOVI I PRIBOR ZA INSTRUMENTE I APARATE ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROTOKA, NIVOA, PRITISKA ILI DRUGIH VARIJABILNIH VELIĈINA TEĈNOSTI ILI GASOVA, 72, ,

228 NACIONALNI ILI EVROPSKI STANDARD 20 Preduzetniĉka i industrijska politika : Djelovi i pribor za instrumente i aparate za mjerenje ili provjeru protoka, nivoa, pritiska ili drugih promjenjljivih veliĉina teĉnosti ili gasova, nacionalni i evropski standard. 58, , : dodato za , :INSTRUMENTI I APARATI ZA FIZIĈKE ILI HEMIJSKE ANALIZE, NPR. POLARIMETRI, REFRAKTOMETRI, SPEKTROMETRI, APARATI ZA ANALIZU GASA ILI DIMA; INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU VISKOZITETA, POROZNOSTI, EKSPANZIJE, POVRŠINSKOG PRITISKA ILI 1,213, , :APARATI ZA ANALIZU GASA ILI DIMA 172, , :Elektronski aparati za analizu gasa ili dima 94, , :Neelektronski aparati za analizu gasa ili dima 77, , : HROMATOGRAFI I INSTRUMENTI ZA ELEKTROFOREZU 216, , : Hromatografi i instrumenti za elektroforezu 216, , : dodato za :SPEKTROMETRI, SPEKTROFOTOMETRI I SPEKTOGRAFI KOJI KORISTE OPTIĈKU RADIJACIJU KAO ŠTO JE UV, VIDLJIVO I INFRA CRVENO ZRAĈENJE :Spektrometri, spektrofotometri i spektografi koji koriste optiĉku radijaciju kao što je UV, vidljivo i infra crveno zraĉenje 40, , , , : MJERAĈI IZLOŢENOSTI : dodato za : INSTRUMENTI I APARATI ZA FIZIĈKU ILI HEMIJSKU ANALIZU KOJI KORISTE UV, VIDLJIVO ILI INFRA CRVENO ZRAĈENJE (NE UKLJUĈUJUĆI SPEKTROMETRE, SPEKTROFOTOMETRE, SPEKTROGRAFE I APARATE ZA ANALIZU GASA ILI DIMA) :Instrumenti i aparati za fiziĉku ili hemijsku analizu koji koriste UV, vidljivo ili infra crveno zraĉenje (ne ukljuĉujući spektrometre, spektrofotometre, spektrografe i aparate za analizu gasa ili dima) :INSTRUMENTI I APARATI ZA FIZIĈKU ILI HEMIJSKU ANALIZU, ILI ZA MJERENJE ILI PROVJERU VISKOZITETA, POROZNOSTI, EKSPANZIJE, POVRŠINSKOG PRITISKA I SLIĈNO, ILI ZA MJERENJE ILI PROVJERU KOLIĈINE TOPLOTE, ZVUKA ILI SVJETLOSTI, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD. 220, , , , , , : Mjeraĉi izloţenosti :Elektronski ph mjeraĉi, rh mjeraĉi i drugi aparati za mjerenje provodljivosti 23, , :Elektronski aparati i oprema za vršenje mjerenja fiziĉkih osobina ili poluprovodnih materijala ili LCD supstrata ili pratećih izolacionih ili provodnih slojeva u toku procesa proizvodnje poluprovodnih obloga ili LCD : dodato :Elektronski instrumenti i aparati za fiziĉku i hemijsku analizu ili za mjerenje viskoznosti, poroznosti, ekspanzije, površinskog pritiska i sliĉno, ili za mjerenje toplote, zvuka ili svjetlosti, nacionalni i evropski standard 229, , : dodato za : Neelektronski viskozimetri, porozimetri i mjeraĉi ekspanzije , :Aparati i oprema za vršenje mjerenja fiziĉkih osobina poluprovodnih materijala ili LCD supstrata ili pratećih izolacionih ili provodnih slojeva u toku procesa proizvodnje poluprovodnih obloga ili proizvodnje LCD

229 :Neelektronski instrumenti i aparati za fiziĉku ili hemijsku analizu ili za mjerenje površinskig pritiska i sliĉno, ili za mjerenje toplote ili zvuka, nacionalni ili evropski standard. 98, , : dodato za :MIKROTOM; DJELOVI I OPREMA ZA INSTRUMENTE I APARATE ZA FIZIĈKU I HEMIJSKU ANALIZU, INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU VISKOZITETA, POROZNOSTI, EKSPANZIJE, POVRŠINSKOG PRITISKA I SLIĈNO, INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE 209, , :Mikrotom , : Djelovi i oprema za instrumente i aparate za fiziĉku ili hemijsku analizu, npr. polarimetri, refraktometri, spektrometri; za instrumente i aparate za mjerenje i provjeru viskoziteta, poroznosti, ekspanzije, površinskog pritiska ili : Djelovi i oprema za mikrotom ili aparate za analizu gasa ili dima, nacionalni i evropski standard 9027I0:KOMPONENTE KOMPLETNIH INDUSTRIJSKIH BILJAKA IZ ODJELJKA 9027; ENERGIJA (UKLJUĈUJUĆI PROIZVODNJU I DISTRIBICIJU PARE I TOPLE VODE) 9028: MJERAĈI ZA DISTRIBUCIJU ILI PROIZVODNJU GASA, TEĈNOSTI ILI ELEKTRIĈNE ENERGIJE, UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE ZA NJIHOVO BAŢDARENJE 66, , , , ,157, , :MJERAĈI ZA GAS I INSTRUMENTI ZA NJIHOVO BAŢDARENJE 13, , : Mjeraĉi za gas, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje 13, , : MJERAĈI ZA TEĈNOST, UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE ZA NJIHOVO BAŢDARENJE 216, , : Mjeraĉi za teĉnost, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje 216, , : MJERAĈI ZA PROIZVODNJU ILI SNABDIJEVANJE ELEKTRIĈNOM ENERGIJOM ZA JEDNOFAZNU PROMJENJLJIVU STRUJU, UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE ZA NJIHOVO BAŢDARENJE : Mjeraĉi za proizvodnju ili snabdijevanje elektriĉnom energijom za jednofaznu naizmjeniĉnu struju, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje : Mjeraĉi za proizvodnju ili snabdijevanje elektriĉnom energijom za višefaznu naizmjeniĉnu struju, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje : Mjeraĉi za proizvodnju ili snabdijevanje elektriĉnom energijom za jednosmjernu struju, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje : DJELOVI I OPREMA ZA PROIZVODNJU ILI SNABDIJEVANJE GASOM, TEĈNOŠĆU ILI ELEKTRIĈNOM ENERGIJOM, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD. 769, , , , , , , , , , : Djelovi i oprema za elektriĉna brojila, nacionalni i evropski standard 86, : Djelovi i oprema za mjeraĉe gasa ili teĉnosti, nacionalni i evropski standard 72, , : BROJAĈI OBRTAJA, BROJAĈI U PROIZVODNJI, TAKSIMETRI, KILOMETAR SATOVI, PEDOMETRI I SLIĈNO (NE UKLJUĈUJUĆI MJERAĈE ZA GAS I TEĈNOST I ELEKTRIĈNA BROJILA); MJERAĈI BRZINE I TAHOMETRI (NE UKLJUĈUJUĆI ONE SA OZNAKOM 9014 I 9015); STROBOSKOPI : BROJAĈI OBRTAJA, BROJAĈI U PROIZVODNJI, TAKSIMETRI, KILOMETAR SATOVI, PEDOMETRI I SLIĈNO (NE UKLJUĈUJUĆI MJERAĈE ZA GAS I TEĈNOST I ELEKTRIĈNA BROJILA) : Brojaĉi obrtaja, brojaĉi u proizvodnji, taksimetri, kilometar satovi, pedometri i sliĉno (ne ukljuĉujući mjeraĉe za gas i teĉnost i elektriĉna brojila) 32, , , , , , :dodato za : MJERAĈI BRZINE I TAHOMETRI, STROBOSKOPI 19, ,

230 :Mjeraĉ brzine za terenska vozila 10, , : Mjeraĉi brzine i tahometri (ne ukljuĉujući terenska vozila) 8, , :dodato za :Stroboskopi : DJELOVI I OPREMA ZA BROJAĈE OBRTAJA, BROJAĈE U PROIZVODNJI, TAKSIMETRE, KILOMETAR SATOVE, PEDOMETRE I SLIĈNO, MJERAĈI BRZINE, TAHOMETRI I STROBOSKOPI, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD : Djelovi i oprema za brojaĉe obrtaja, brojaĉe u proizvodnji, taksimetre, kilometar sative, pedometre i sliĉno, mjeraĉi brzine, tahometri i stroboskopi, nacionalni i evropski standard 7, , , , :dodato za :dodato za , Vrijednosti uvoza mjernih instrumenata prema MID direktivi i vaga sa neautomatskim funkcionisanjem prema NAWI direktivi, iz zemalja EU i ostalih zemalja za period Januar Juni godine date su u tabeli 3. Tabela 3. Vrijednost uvoza mjerila iz EU i ostalih zemalja za period Januar Juni godine Uvoz mjerila iz zemalja EU prema MID i NAWI Zemlje uvoza EU Euro Non EU Euro 8423: APARATI ZA MJERENJE TEŢINE, UKLJUĈUJUĈĆI APARATE ZA BROJANJE I PROVJERU KOJI RADE NA OSNOVU VAGANJA MASE (NE UKLJUĈUJUĆI VAGE OSJETLJIVIOSTI OD 5 CG ILI FINIJE); APARATI ZA MJERENJE TEŢINA SVIH VRSTA; PRIPADAJUĆI DIJELOVI : PERSONALNI APARATI ZA MJERENJE TEŢINE, UKLJUĈUJUĆI VAGE ZA BEBE; KUĆNE VAGE 84, , , , : Kućne vage (ne ukljuĉujući personalne aparate za mjerenje teţine i vage za bebe) 2, , : Personalni aparati za mjerenje teţine, ukljuĉujući vage za bebe 3, , : VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI : Vage za neprekidno mjerenje roba na beskrajnoj traci : VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE I VAGE ZA ISTOVAR MATERIJALA PRETHODNO UVRĐENE TEŢINE U VREĆU ILI KONTEJNER, UKLJUĈUJUĆI VAGE ZA PROVJERU TEŢINE (NE UKLJUĈUJUĆI VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI) : Vage za neprekidno mjerenje i vage za istovar materijala prethodno utvrċene teţine u vreću ili kontejner, ukljuĉujući vage za provjeru teţine (ne ukljuĉujući vage za neprekidno mjerenje roba na beskrajnoj traci) : APARATI ZA MJERENJE TEŢINE MAKISIMALNOG KAPACITETA DO <= 30 KG (NE UKLJUĈUJUĆI VAGE OSJETLJIVOSTI OD 5 CG ILI FINIJE, PERSONALNE APARATE ZA MJERENJE TEŢINE, KUĆNE VAGE, VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI, VAGE ZA MJERENJE KONSTANTNE TEŢINE I VAGE) : Aparati za provjeru teţine i aparati za automatsku kontrolu teţine u odnosu na prethodno utvrċenu teţinu maksimalnog kapaciteta za mjerenje teţine do <= 30 kg : Aparati za mjerenje teţine i etiketiranje unaprijed upakovane robe maksimalnog kapaciteta za mjerenje teţine do <= 30 kg : Trgovaĉke vage maksimalnog kapaciteta za mjerenje do <= 30 kg (ne ukljuĉujući aparate za mjerenje teţine i etiketiranje unaprijed upakovane robe) , , , , ,

231 : Aparati za mjerenje teţine maksimalnog kapaciteta za mjerenje do <= 30 kg (ne ukljuĉujući vage osjetljivosti do <= 50 mg; personalne aparate za mjerenje teţine; kućne vage; vage za neprekidno mjerenje teţine roba na beskrajnoj traci; vage za mjerenje konstantne teţine i vage za istovar roba prethodno utvrċene teţine) :APARATI ZA MJERENJE TEŢINE MAKSIMALNOG KAPACITETA ZA MJERENJE TEŢINE > 30 KG ALI MANJE OD <= KG (NE UKLJUĈUJUĆI PERSONALNE APARATE ZA MJERENJE TEŢINE, VAGE ZA NEPREKIDNO MJERENJE TEŢINE ROBA NA BESKRAJNOJ TRACI, VAGE ZA MJERENJE KONSTANTNE TEŢINE I VAGE ZA ISTOVAR MATERIJALA PRETHODNO UTVRĐENE TEŢINE 32, , , , : dodato za : Kontrolne vage i aparati za automatsku provjeru teţine koji rade na osnovu uporeċivanja sa prethodno utvrċenom teţinom, maksimalnog kapaciteta za mjerenje teţine > 30 kg ali <= kg : Aparati za mjerenje teţine maksimalnog kapaciteta za mjerenje > 30 kg alsi <= kg (ne ukljuĉujući personalne aparate za mjerenje teţine, vage za neprekidno mjerenje teţine na beskrajnoj traci, vage za mjerenje konstantne teţine i vage za istovar unaprijed utvrċene teţine 4, , : APARATI ZA MJERENJE TEŢINE MAKSIMALNOG KAPACITETA > KG : Aparati za mjerenje teţine maksimalnog kapaciteta > kg : dodato za : dodato za : APARATI ZA MJERENJE TEŢINA SVIH VRSTA; DJELOVI APARATA ZA MJERENJE TEŢINE, N.E.S. (nacionalni i evropski standard) : Aparati za mjerenje teţina svih vrsta; djelovi aparata za mjerenje teţine, nacionalni i evropski standrad 6, , , , : VAGE OSJETLJIVOSTI OD 50 MG ILI FINIJE, SA ILI BEZ UTEGA , : VAGE OSJETLJIVOSTI OD 50 MG ILI FINIJE, SA ILI BEZ UTEGA , : Vage osjetljivosti od 50 mg ili finije, sa ili bez utega , : Djelovi i oprema za vage osjetljivosti od 50 mg ili finije, nacionalni i evropski standard : INSTRUMENTI ZA RUĈNO MJERENJE DUŢINE NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD 8, , : Motke i trake za mjerenje i vage sa podijeljenom skalom za mjerenje 6, , : Ruĉni instrumenti za mjerenje duţine 1, , : DJELOVI I OPREMA ZA TRASIRANJE, OBILJEŢAVANJE ILI INSTRUMENTI ZA MATEMATIĈKO IZRAĈUNAVANJE I INSTRUMENTI ZA RUĈNO MJERENJE DUŢINE, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD : Djelovi i oprema za trasiranje, obiljeţavanje ili instrumenti za matematiĉko izraĉunavanje i instrumenti za ruĉno mjerenje duţine, nacionalni i evropski standard , , : dodato za :dodato za :INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROTOKA, NIVOA, PRITISKA ILI DRUGIH PROMJENJLJIVIH TEĈNOSTI ILI GASOVA, NPR. MJERAĈI PROTOKA, MJERAĈI NIVOA, MANOMETRI, MJERAĈI TOPLOTE (NE UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE I APARATE OZNAĈENE SA 9014, 9015, 9028 ILI 9032) :INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROTOKA ILI NIVOA TEĈNOSTI (NE UKLJUĈUJUĆI MJERAĈE I REGULATORE) 94, , , , :dodato za

232 : Elektronski mjeraĉi protoka za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti (ne ukljuĉujući mjeraĉe i regulatore) :Elektronski instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti (ne ukljuĉujući mjeraĉe protoka, mjeraĉe i regulatore) 8, , , , :dodato za :dodato za : Mjeraĉi protoka za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti, koji nisu elektronski (ne ukljuĉujući mjeraĉe i regulatore) :Instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru protoka ili nivoa teĉnosti, koji nisu elektronski (ne ukljuĉujući mjeraĉe protoka, mjeraĉe i regulatore) , , , :dodato za :dodato za :INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PRITISKA TEĈNOSTI ILI GASOVA (NE UKLJUĈUJUĆI REGULATORE) 22, , : dodato za :Elektronski instrumenti i aparati ukljuĉujući regulatore) za mjerenje ili provjeru pritiska teĉnosti ili gasova (ne 1, , : dodato za : Mjeraĉi pritiska, spiralni ili tipa metalne dijafragme 1, : dodato za : dodato za : dodato za :Instrumenti i aparati za mjerenje ili provjeru pritiska teĉnosti ili gasova, koji nisu elektronski (ne ukljuĉujući mjeraĉe pritiska, spiralne ili tipa dijafragme, i regulatore) 19, , : dodato za :INSTRUMENTI ILI APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROMJENJLJIVIH VELIĈINA TEĈNOSTI ILI GASOVA, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD 26, , : dodato za : Elektronski instrumenti ili aparati za mjerenje ili provjeru promjenjljivih veliĉina teĉnosti ili gasova, nacionalni i evropski standard : Neelektronski instrumenti ili aparati za mjerenje ili provjeru promjenjljivih vrijednosti teĉnosti ili gasova, nacionalni i evropski standard 8, , , , : dodato za : dodato za : DJELOVI I PRIBOR ZA INSTRUMENTE I APARATE ZA MJERENJE ILI PROVJERU PROTOKA, NIVOA, PRITISKA ILI DRUGIH VARIJABILNIH VELIĈINA TEĈNOSTI ILI GASOVA, NACIONALNI ILI EVROPSKI STANDARD : Djelovi i pribor za instrumente i aparate za mjerenje ili provjeru protoka, nivoa, pritiska ili drugih promjenjljivih veliĉina teĉnosti ili gasova, nacionalni i evropski standard. 22, , , , : dodato za :INSTRUMENTI I APARATI ZA FIZIĈKE ILI HEMIJSKE ANALIZE, NPR. POLARIMETRI, 173, ,

233 REFRAKTOMETRI, SPEKTROMETRI, APARATI ZA ANALIZU GASA ILI DIMA; INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU VISKOZITETA, POROZNOSTI, EKSPANZIJE, POVRŠINSKOG PRITISKA ILI :APARATI ZA ANALIZU GASA ILI DIMA 34, , :Elektronski aparati za analizu gasa ili dima 34, , :Neelektronski aparati za analizu gasa ili dima : HROMATOGRAFI I INSTRUMENTI ZA ELEKTROFOREZU 10, : Hromatografi i instrumenti za elektroforezu 10, : dodato za :SPEKTROMETRI, SPEKTROFOTOMETRI I SPEKTOGRAFI KOJI KORISTE OPTIĈKU RADIJACIJU KAO ŠTO JE UV, VIDLJIVO I INFRA CRVENO ZRAĈENJE :Spektrometri, spektrofotometri i spektografi koji koriste optiĉku radijaciju kao što je UV, vidljivo i infra crveno zraĉenje 5, , , , : MJERAĈI IZLOŢENOSTI : dodato za : INSTRUMENTI I APARATI ZA FIZIĈKU ILI HEMIJSKU ANALIZU KOJI KORISTE UV, VIDLJIVO ILI INFRA CRVENO ZRAĈENJE (NE UKLJUĈUJUĆI SPEKTROMETRE, SPEKTROFOTOMETRE, SPEKTROGRAFE I APARATE ZA ANALIZU GASA ILI DIMA) :Instrumenti i aparati za fiziĉku ili hemijsku analizu koji koriste UV, vidljivo ili infra crveno zraĉenje (ne ukljuĉujući spektrometre, spektrofotometre, spektrografe i aparate za analizu gasa ili dima) :INSTRUMENTI I APARATI ZA FIZIĈKU ILI HEMIJSKU ANALIZU, ILI ZA MJERENJE ILI PROVJERU VISKOZITETA, POROZNOSTI, EKSPANZIJE, POVRŠINSKOG PRITISKA I SLIĈNO, ILI ZA MJERENJE ILI PROVJERU KOLIĈINE TOPLOTE, ZVUKA ILI SVJETLOSTI, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD. 20, , , , , , : Mjeraĉi izloţenosti , :Elektronski ph mjeraĉi, rh mjeraĉi i drugi aparati za mjerenje provodljivosti 1, , :Elektronski aparati i oprema za vršenje mjerenja fiziĉkih osobina ili poluprovodnih materijala ili LCD supstrata ili pratećih izolacionih ili provodnih slojeva u toku procesa proizvodnje poluprovodnih obloga ili LCD : dodato :Elektronski instrumenti i aparati za fiziĉku i hemijsku analizu ili za mjerenje viskoznosti, poroznosti, ekspanzije, površinskog pritiska i sliĉno, ili za mjerenje toplote, zvuka ili svjetlosti, nacionalni i evropski standard 5, , : dodato za : Neelektronski viskozimetri, porozimetri i mjeraĉi ekspanzije 1, :Aparati i oprema za vršenje mjerenja fiziĉkih osobina poluprovodnih materijala ili LCD supstrata ili pratećih izolacionih ili provodnih slojeva u toku procesa proizvodnje poluprovodnih obloga ili proizvodnje LCD :Neelektronski instrumenti i aparati za fiziĉku ili hemijsku analizu ili za mjerenje površinskig pritiska i sliĉno, ili za mjerenje toplote ili zvuka, nacionalni ili evropski standard , , : dodato za :MIKROTOM; DJELOVI I OPREMA ZA INSTRUMENTE I APARATE ZA FIZIĈKU I HEMIJSKU ANALIZU, INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE ILI PROVJERU VISKOZITETA, POROZNOSTI, EKSPANZIJE, POVRŠINSKOG PRITISKA I SLIĈNO, INSTRUMENTI I APARATI ZA MJERENJE 42, ,

234 :Mikrotom : Djelovi i oprema za instrumente i aparate za fiziĉku ili hemijsku analizu, npr. polarimetri, refraktometri, spektrometri; za instrumente i aparate za mjerenje i provjeru viskoziteta, poroznosti, ekspanzije, površinskog pritiska ili : Djelovi i oprema za mikrotom ili aparate za analizu gasa ili dima, nacionalni i evropski standard 9027I0:KOMPONENTE KOMPLETNIH INDUSTRIJSKIH BILJAKA IZ ODJELJKA 9027; ENERGIJA (UKLJUĈUJUĆI PROIZVODNJU I DISTRIBICIJU PARE I TOPLE VODE) 9028: MJERAĈI ZA DISTRIBUCIJU ILI PROIZVODNJU GASA, TEĈNOSTI ILI ELEKTRIĈNE ENERGIJE, UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE ZA NJIHOVO BAŢDARENJE 40, , , , , , :MJERAĈI ZA GAS I INSTRUMENTI ZA NJIHOVO BAŢDARENJE : Mjeraĉi za gas, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje : MJERAĈI ZA TEĈNOST, UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE ZA NJIHOVO BAŢDARENJE 2, , : Mjeraĉi za teĉnost, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje 2, , : MJERAĈI ZA PROIZVODNJU ILI SNABDIJEVANJE ELEKTRIĈNOM ENERGIJOM ZA JEDNOFAZNU PROMJENJLJIVU STRUJU, UKLJUĈUJUĆI INSTRUMENTE ZA NJIHOVO BAŢDARENJE : Mjeraĉi za proizvodnju ili snabdijevanje elektriĉnom energijom za jednofaznu naizmjeniĉnu struju, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje : Mjeraĉi za proizvodnju ili snabdijevanje elektriĉnom energijom za višefaznu naizmjeniĉnu struju, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje : Mjeraĉi za proizvodnju ili snabdijevanje elektriĉnom energijom za jednosmjernu struju, ukljuĉujući instrumente za njihovo baţdarenje : DJELOVI I OPREMA ZA PROIZVODNJU ILI SNABDIJEVANJE GASOM, TEĈNOŠĆU ILI ELEKTRIĈNOM ENERGIJOM, NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD. 726, , , , , , , , : Djelovi i oprema za elektriĉna brojila, nacionalni i evropski standard : Djelovi i oprema za mjeraĉe gasa ili teĉnosti, nacionalni i evropski standard 1, : BROJAĈI OBRTAJA, BROJAĈI U PROIZVODNJI, TAKSIMETRI, KILOMETAR SATOVI, PEDOMETRI I SLIĈNO (NE UKLJUĈUJUĆI MJERAĈE ZA GAS I TEĈNOST I ELEKTRIĈNA BROJILA); MJERAĈI BRZINE I TAHOMETRI (NE UKLJUĈUJUĆI ONE SA OZNAKOM 9014 I 9015); STROBOSKOPI : BROJAĈI OBRTAJA, BROJAĈI U PROIZVODNJI, TAKSIMETRI, KILOMETAR SATOVI, PEDOMETRI I SLIĈNO (NE UKLJUĈUJUĆI MJERAĈE ZA GAS I TEĈNOST I ELEKTRIĈNA BROJILA) : Brojaĉi obrtaja, brojaĉi u proizvodnji, taksimetri, kilometar satovi, pedometri i sliĉno (ne ukljuĉujući mjeraĉe za gas i teĉnost i elektriĉna brojila) 11, , , , , , :dodato za : MJERAĈI BRZINE I TAHOMETRI, STROBOSKOPI 9, , :Mjeraĉ brzine za terenska vozila 9, : Mjeraĉi brzine i tahometri (ne ukljuĉujući terenska vozila) , :dodato za :Stroboskopi : DJELOVI I OPREMA ZA BROJAĈE OBRTAJA, BROJAĈE U PROIZVODNJI, TAKSIMETRE, KILOMETAR SATOVE, PEDOMETRE I SLIĈNO, MJERAĈI BRZINE, TAHOMETRI I STROBOSKOPI, ,

235 NACIONALNI I EVROPSKI STANDARD : Djelovi i oprema za brojaĉe obrtaja, brojaĉe u proizvodnji, taksimetre, kilometar sative, pedometre i sliĉno, mjeraĉi brzine, tahometri i stroboskopi, nacionalni i evropski standard , :dodato za :dodato za b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama, nema izvoza. c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama, nema podataka. b) Broj preduzeća Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. e) Strani kapital i tehnologija Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama, nema podataka. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Zakon o metrologiji (Sl. list CG, br. 79/08), i na osnovu ovog Zakona donesena Uredba o zakonskim mjernim jedinicama (Sl. list CG, br. 22/09). 235

236 Propisi doneseni na osnovu prethodnog Zakona o metrologiji (Sl. list SCG, br. 44/05), a koji će se primjenjivati do donošenja propisa na osnovu novog Zakona o metrologiji: Pravilnik o naĉinu i uslovima ovjeravanja mjerila (Sl. list RCG, br. 2/07), Pravilnik o naĉinu na koji se vrši ispitivanje tipa mjerila (Sl. list RCG, br. 2/07) Uputstvo o vršenju metrološkog nadzora (Sl. list RCG, br. 2/07) Naredba o vrstama mjerila za koje je obavezno ovjeravanje, odnosno odobrenje tipa mjerila (Sl. list RCG, br. 3/07) Naredba o vrstama i oblicima ţigova i drugih znakova koji se upotrebljavaju pri ovjeravanju mjerila (Sl. list RCG, br. 3/07). Ostali propisi donijeće se u skladu sa novim Zakonom o metrologiji, odnosno Nacionalnim programom za integraciju Crne Gore u EU (NPI). E. Podsticaji a) Za investicije Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. Zavod za metrologiju nema ovih podataka. b) Za izvoz Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. c) Ostali Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. Zavod za metrologiju nema ovih podataka. F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatrijaciji dobiti Zavod za metrologiju nema ovih podataka. b) Garancije Zavod za metrologiju nema ovih podataka. G. Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. Zavod za metrologiju nema ovih podataka. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) 236

237 Zavod za metrologiju nema ovih podataka. 20 Preduzetniĉka i industrijska politika b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Ne postoji proizvodnja mjernih instrumenata po MID i NAWI direktivama. Zavod za metrologiju nema ovih podataka. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Usvojen je Nacionalni program za integraciju Crne Gore u EU, u kojem su definsani propisi koji se moraju usvojiti i koji moraju biti harmonizovani sa direktivama Evropske unije. Dana 23. decembra godine u Sluţbenom listu CG objavljen je Zakon o metrologiji (Sl. list CG, br. 79/08), koji je u svojim završnim i prelaznim odredbama definisao rok od dvije godine od dana stupanja na snagu, za donošenje propisa na osnovu ovlašćenja iz ovog zakona, koji će biti harmonizovani sa zakonodavstvom Evropske unije iz oblasti metrologije, odnosno mjernih instrumenata definisanih u MID i NAWI direktivama. Dana 25. marta godine u Sluţbenom listu CG objavljena je Uredba o zakonskim mjernim jedinicama (Sl. list CG, br. 22/09). Sljedeći propisi su u postupku usvajanja: Pravilnik o postupku i naĉinu ispitivanja i odobrenja tipa mjerila; Pravilnik o naĉinu utvrċivanja ispunjenosti metroloških zahtjeva i uslovima ovjeravanja mjerila; Uredba o zakonskim mjerilima za koje je obavezno ovjeravanje, odnosno odobrenje tipa mjerila; Naredba o rokovima redovnog ovjeravanja zakonskih mjerila; Naredba o vrstama, oblicima i naĉinu postavljanja ţigova koji se upotrebljavaju pri ovjeravanju mjerila kao i bliţem obliku i sadrţaju uvjerenja o ovjeravanju mjerila i uvjerenja o odobrenju tipa mjerila. b) Vremenski raspored Na osnovu Zakona o metrologiji (Sl. list CG, br. 79/08) rok za donošenje podzakonskih akata, u koje spadaju i propisi kojima će se transponovati MID i NAWI direktiva u nacionalno zakonodavstvo, je dvije godine od dana stupanja na snagu Zakona. Zakon je objavljen u Sluţenom listu CG dana 23. decembra godine, a stupio je na snagu osmog dana od dana objavljivanja. Prema Nacionalnom programu za integraciju Crne Gore u EU (NPI), rok za donošenje Pravilnika o tehniĉkim i metrološkim zahtjevima koji se odnose na mjerila, kojim će se transponovati MID direktiva, je kraj godine. Prema NPI, rok za implementaciju MID direktive u nacionalno zakonodavstvo je kraj godine. Prema Nacionalnom programu za integraciju Crne Gore u EU (NPI), rok za donošenje Pravilnika o tehniĉkim zahtjevima i postupcima ocjene usaglašenosti za vage sa neautomatskim funkcionisanjem, kojim će se transponovati NAWI direktiva, je kraj godine. Prema NPI, rok za implementaciju NAWI direktive u nacionalno zakonodavstvo je kraj godine. Izrada nacrta Pravilnika, kojima će se transponovati MID i NAWI direktiva u nacionalno zakonodavstvo, je u toku i oĉekuje se da će biti zvaniĉno usvojeni u predviċenim rokovima. GraĊevinarstvo i graċevinski proizvodi 237

238 98 Proizvodnja graċevinskih proizvoda A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap.hilj.kom/god Proizvodnja opeke, crijepa i proizvoda za graċevinarstvo b) Trenutna proizvodnja ( po obimu i po vrijednosti ) preraċeni/polugotovi proizvodi, od ĉega cijevi Sadašnja proizvodnja (u hiljadama komada) Puna cigla Šuplji blokovi Vrijednost realizacije u hilj. eura Izvor:MONSTAT Puna cigla Šuplji blokovi Izvor:MONSTAT Svjeţ beton /m Mašinski malter/tona Ljepilo za keramiku/tona Ljepilo za keramiku/tona Ljepilo za stiropor/tona Stiropor/m3 cca Asfalt/tona cca Izvor: Nacrt Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do 2020.godine c) Potraţnja na domaćem trţištu, sadašnja i prognoza (za naredne tri godine) Nema podataka / izvor: MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima 238

239 d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba - ( proizvodnja izvoz ) Nema podataka / MONSTAT ne raspolaţe traţenim podcima/ - ( proizvodnja + uvoz izvoz ) Nema podataka / MONSTAT ne raspolaţe traţenim podcima B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti iz ostatka svijeta i EU uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima Naziv Proizvodnja opeke,crepa i proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura 264 Proizvodnja opeke,crepa i proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 264 Proizvodnja opeke,crepa I proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa

240 Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 264 Proizvodnja opeke,crepa i proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv 264 Proizvodnja opeke,crepa i proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Zemlja Slovenija,Njemaĉka, Italija, Srbija, Bosna i Hercegovina Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa Zemlja Slovenija,Njemaĉka, Italija, Srbija, Bosna i Hercegovina, Ĉeška Republika, Austrija 1 Podaci obraċeni po specijalnom relax sistemu 1 Podaci za 2007 i 2008.godini obraċeni po specijalnom trgovinskom sistemu b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 264 Proizvodnja opeke,crepa i proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa Prikaz crnogorskog izvoz u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 264 Proizvodnja opeke,crepa i proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Prikaz crnogorskog izvoz u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa Prikaz crnogorskog izvoz u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 240

241 264 Proizvodnja opeke,crepa i proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Prikaz crnogorskog izvoz u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 264 Proizvodnja opeke,crepa I proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do god. Naziv Zemlja 264 Proizvodnja opeke,crepa i proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Srbija, Albanija, Bosna I Hercegovina Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do god. Naziv Zemlja 266 Proizvodnja proizvoda od betona, cementa ili gipsa Srbija, Albanija, SAD c) Odnos izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Nema podataka / MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima/ C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodatna vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima. b) Broj preduzeća Klasa/godina Proizvodnja opeke,crepa i proizvoda za graċevinarstvo, od peĉene gline Proizvodnja svjeţeg betona - 35 privrednih društava; 241

242 Proizvodnja maltera, lijepka za keramiku i lijepka za stiropor - dva privredna društva; Proizvodnja prajmera (za kontakt beton) - jedno privredno društvo; Priozvodnja stiropora (ekspandirani polistiren) - jedno privredno društvo; Priozvodnja asfalt betona pet privrednih društava. Izvor: Nacrt Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do godine, koju radi GraĊevinski fakultet iz Skoplja podaci za godinu. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/ oprema; pogoni mašine /oprema koji se aktivno koriste. - broj preduzeća po veliĉini Struktura preduzeca po velicini- klasa radnici - / KD 26/ Klasa/godina Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Nema podataka. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultata (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili privatnom? MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima. g) Proizvodni i trţišni monopol Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima. i) Troškovi zarada i plate i troškovi materijala koji se upotrebljava u graċevinarstvu Pogledati odgovor 99C pod i) MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima za graċevinske proizvode. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti proizvodnje graċevinskih proizvoda, na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 193 evropska standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 219 evropskih standarda iz oblasti proizvodnje graċevinskih proizvoda. Pripadajući propisi su sadrţani u odgovoru 116D. 242

243 E. Podsticaji Pogledati odgovor na pitanje 116E. F. Pravila za strane investicije a)karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatrijaciji dobiti b) Garancije Pogledati odgovor na pitanje 116 F. G. Trgovinski sistem a) Netarifne /necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Pogledati odgovor na pitanje 116G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) b) Trenutni ili predviċeni planovi za rekonstrukciju ili modernizaciju Akcionim planom iz Nacrta Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do godine, predviċeno je: Naziv aktivnosti Nosioci aktivnosti Terminski okvir Izgradnja cementara u Baru i Pljevljima inostrana/domaća preduzeća Izgradnja fabrike za pokrivni crijep inostrana/domaća preduzeća Obnavljanje i rekonstrukcija tehnoloških procesa u ciglanama inostrana/domaća preduzeća Izgradnja gipsare inostrana/domaća preduzeća Novi kapaciteti za gips-kartonske ploĉe inostrana/domaća preduzeća I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Usvojen Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata (Sl.list CG, br.51/08). Ĉlanom 72 pomenutog Zakona definisano je da graċevinski proizvodi moraju kod uobiĉajnog odrţavanja, u ekonomski prihvatljivom vremenskom periodu, podnositi bez većih šteta sve uticaje normalne upotrebe i uticaja okoline, tako da objekat u koji su ugraċeni sve vrijeme svoje upotrebe ispunjava sve zahtjeve u pogledu mehaniĉke otpornosti i stabilnosti, zaštite od poţara i eksplozija, higijenske 243

244 i zdravstvene zaštite, oĉuvanja okoline, sigurnosti upotrebe objekta, i zaštite od buke, uštede energije i energetske efikasnosti i dr.. Ĉlanom 74 Zakona o ureċenju prostora i izgradnji objekata definisano je da se tehniĉkim propisima, standardima, tehniĉkim normativima i normama kvaliteta u oblasti izgradnje objekata, u skladu sa naĉelima evropskog zakonodavstva, razraċuju, odnosno propisuju uslovi za: stabilnost i trajnost objekata, aseizmiĉko projektovanje i graċenje objekata; zaštitu zdravlja, zaštitu ţivotne sredine i prostora; zaštitu od prirodnih i tehniĉko-tehnoloških nesreća; zaštitu od poţara, eksplozija i industrijskih incidenata, toplotnu zaštitu; racionalno korišćenje energije i energetske efikasnosti; zaštitu od buke i vibracija. Tehniĉke propise iz stava 1 donosi ministarstvo, odnosno ministarstvo nadleţno za poslove za koje se donosi tehniĉki propis. Ovim odredbama definišu se bitni zahtjevi objekata i graċevinskih proizvoda saglasno Direktivi 89/106/EEC. b) Vremenski raspored Do kraja 2009.godine planira se usvajanje Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do godine, kojom će se odrediti globalne smjernice daljeg razvoja sektora graċevinarstva i industrije graċevinskih materijala. Usvajanjem pomenutog Zakona i Strategije biće ispunjeni kratkoroĉni prioriteti usvojenog Nacionalnog programa za intagracije Crne Gore u EU za period od godine. Kao srednjoroĉni prioriteti Nacionalnog programa za intagracije Crne Gore u EU za period od godine definisano je: Zakonodavstvo Priprema i usvajanje nacionalnog Zakona o graċevinskim proizvodima koji će biti usklaċen sa EU Direktivom za graċevinske proizvode 89/106/EEC i 93/68/EEC, te donošenje seta podzakonskih akata (pravilnika i drugih tehniĉkih propisa), kojima će ova oblast biti potpuno ureċena, u skladu sa direktivama novog pristupa u ovoj oblasti. Institucije Srednjoroĉni prioriteti su: Osnivanje i osposobljavanje institucija i edukacija kadra za sprovoċenje postupka ocjenjivanja usklaċenosti graċevinskih proizvoda; Osnivanje i osposobljavanje institucija i edukacija kadra za sprovoċenje kontrole graċevinskih proizvoda na trţištu; Osnivanje i osposobljavanje akreditovanih laboratorija za vršenje ispitivanja u skladu sa EN regulativom; Usvajanje harmonizovanih evropskih standarda; Edukacija proizvoċaĉaa graċevinskih proizvoda i svih uĉesnika u procesu izgradnje objekata, sa novim pristupom u oblasti koje pokrivaju direktive 89/106/EEC.i I93/68/EEC. U cilju povećanja sposobnosti za implementaciju budućih dokumenata i propisa, Ministarstvo za ureċenje prostora i zaštitu ţivotne sredi će kontinuirano raditi na jaĉanju administrativnih kapaciteta. Planirane aktivnosti na realizaciji srednjoroĉnih prioriteta su izrada Nacionalna strategije o harmonizaciji tehniĉke regulative u oblasti graċevinarstva sa zakonodavstvom EU. (Izvor: Nacionalni program integracija Crne Gore u EU i Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata). 99 IzvoĊenje graċevinskih radova Odgovor je dat od A-I. 244

245 A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Nema podataka. b) Trenutna proizvodnja ( po obimu i po vrijednosti ) VRIJEDNOST IZVEDENIHGRAĐEVINSKIH RADOVA hilj. EUR UKUPNO ZGRADE-svega Stambene zgrade Stambene zgrade s jednim stanom Stambene zgrade s dva stana Stambene zgrade s tri i vise stanova Stambene zgrade za stanovanje zajednica NESTAMBENE ZGRADE Hoteli I slicne zgrade Poslovne zgrade Zgrade za trgovinu Zgrade za saobracaj I komunikaciju Industrijske zgrade I skladista Zgrade za kulturno-umjetnicku djelatnost Ostale nestambene zgrade OSTALE GRADJEVINE- svega Saobracajna infrastruktura Autoputevi, putevi I ulice Mostovi, vijadukti I tuneli Zeleznicke pruge Aerodromske staze Luke, plovni kanali I brane CJEVOVODI, KOMUNIKACIONI I ELEKTRICNI VODOVI Medjumjesni I (daljinski) cjevovodi Lokalni cjevovodi

246 SLOZENE INDUSTRIJSKE GRADJEVINE OSTALE NEPOMENUTE GRADJEVINE Gradjevine za sport i rekreaciju Ostale gradjevine osim zgrada drugdje neklasifikonane Izvor : MONSTAT Vrijednost izvršenih radova na zgradama, hilj Ukupno Na stambenim zgradama Na nestambenim zgradama Vrijednost izvršenih radova na ostalim gradjevinama, hilj. Izvor:MONSTAT ukupno saobraćajna infrastruktura cjevovodi, telekom. i energetski vodovi sloţene industrijske graċevine ostale nepomenute graċevine Vrijednost utrosenog gradjevinskog i pogonskog materijala-hilj. Izvor:MONSTAT Vrijednost utrosenog gradjevinskog i pogonskog materijala-hilj c) Potraţnja na domaćem trţištu, sadašnja i prognoza (za naredne tri godine) Izvor:MONSTAT S obzirom na statistiĉku prognozu do godine, broj stanovnika u Crnoj Gori povećaće se za Ukoliko se zadrţi kao reper podatak od godine da na svaka 2,4 stanovnika dolazi po jedna stambena jedinica, to pokazuje da ćemo krajem godine imati potrebe za novih stambenih jedinica. Ukoliko se uzme da za 2,4 stanovnika odgovara dvoiposobni stan od 72 m2, onda je potrebno izgraditi m2. Podijeljeno u vremenskom razdoblju od 11 godina, godišnja potrebna izgradnja svodila bi se na m2, ili stambene jedinice. Prema prognozama stambene izgradnje, uzeto je da će od godine porast cijene/m2 biti 7% godišnje, dok od godišnji porast cijene će biti 4%. Za polaznu cijenu proraĉuna uzeta je poĉetna cijena u godini od 1000 /m2. Koristeći ove pretpostavke, dolazi se do ukupne potrebne investicije od 2,983 milijardi eura. Ukoliko se uzme u ubzir da već sada domaćinstava nema riješeno stambeno pitanje, do kraja godime moguća potraţnja bi se udvostruĉila na 5,966 milijardi eura. Izvor: Nacrt Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do godine, koju radi GraĊevinski fakultet iz Skoplja d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba 246

247 (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti iz ostatka svijeta i EU uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima. b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima. c) Odnos izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodatna vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Tabela Bruto domaći proizvod (000) Bruto dodata vrijednost u graċevinarstvu (000) Uĉešće graċevinarstva u BDP % 3,0 3,0 3,5 3,4 Nominalna stopa rasta graċevinarstva u BDP 14,3 8,9 40,3 25,8 Vrijednost graċevinskih radova u milionima /ovu kolonu brisati/ b) Broj preduzeća Broj preduzeca / KD 45/ Izvor:MONSTAT c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih radnika u Crnoj Gori u industriji Broj zaposlenih radnika u Crnoj Gori gradjevinarstvu Procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji 4,54% 4,25% 5,31% d) Struktura preduzeća: Izvor:MONSTAT 247

248 distribucija po veliĉini; proizvodnja koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/ oprema; pogoni mašine /oprema koji se aktivno koriste. - broj preduzeća po veliĉini Struktura preduzeca po velicini klasa radnici Klasa/godina Mikro Mala Srednja Velika Proizvodnja koncenrisanosti sektora (po prometu); Promet Izvor:MONSTAT 230,405, ,596, ,125, ,835, Godišnje vrijednosti investicija u 000 eura Djelatnost investitora po KD Izvor: Poreska uprava Crne Gore Godina GraĊevinarstvo e) Strani kapital i tehnologija Strane direktne investicije u milionima eura Godina Izvor: Agencija Crne Gore za promociju stranih investicija (MIPA) f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultata (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili privatnom? Tabela 7.10 Kategorizacija Sjedište Šifra r.b. Skraćeni naziv društva prihodi aktiva zaposleni Vlasništvo 1 CIJEVNA KOMERC PODGORICA S V S PRIVATNO 2 ĈELEBIĆ PODGORICA PRIVATNO 3 TEHNO PUT PODGORICA S S S PRIVATNO 4 KROLING DANILOVGRAD S S S PRIVATNO 5 ZAVOD ZA IZGRADNJU BARA BAR M S S VEĆINSKO PRIVATNO 6 CRNAGORA PUT PODGORICA S S M VEĆINSKO PRIVATNO 248

249 7 ZETAGRADNJA PODGORICA S S M PRIVATNO 8 MEHANIZACIJA PROGRAMAT I NIKŠIĆ M M S VEĆINSKO PRIVATNO 9 GRADNJA PROMET DANILOVGRAD S M S PRIVATNO 10 NOVI PRVOBORAC HERCEG NOVI M M S MJEŠOVITO, VEĆINSKO PRIVATNO Izvor: Nacrt Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do 2020 god koju radi GraĊevinski fakultet iz Skoplja g) Proizvodni i trţišni monopol Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu MONSTAT ne raspolaţe podacima Indeksi kretanja proizvodnje u graċevinarstvu Efekt. ĉasovi rada u hiljadama Prosjeĉan broj radnika Izvor: Nacrt Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do 2020 god koju radi GraĊevinski fakultet iz Skoplja i) Troškovi zarada i plate i troškovi materijala koji se upotrebljava u graċevinarstvu Prosjeĉne zarade u Crnoj Gori u sektoru gradjevinarstvo u EUR Zarada Zarada bez poreza i doprinosa D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti izvoċenja graċevinskih radova, na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 56 evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 110 evropskih standarda iz oblasti izvoċenja graċevinskih radova. Pripadajući propisi su sadrţani u odgovoru 116D. E. Podsticaji Drţava potstiĉe izgradnju regionalnog vodovoda za crnogorsko primorje. Uvedena je posebna naknada na investicije za izgradnju objekata na teritoriji opština Crnogorskog primorja. Naknadu u iznosu, 1% predraĉunske vrijednosti investicije utvrċene na bazi trţišnih cijena, plaća investitor za izgradnju objekata koje grade na teritoriji pojedine opštine, osim objekata od javnog interesa. Naknada pripada 80% budţetu Crne Gore i 20% budţetu opštine, na ĉijoj teritoriji se realizuje investicija. Naknada koja pripada budţetu Crne Gore koristi se kao namjenski prihod za izgradnju regionalnog sistema vodosnabdijevanja posredstvom Javnog preduzeća i ista 249

250 se prenosi Javnom preduzeću. Naknada koja pripada budţetu opštine moţe se koristiti samo za finansiranje projekata iz oblasti komunalnih djelatnosti (vodosnabdijevanje, upravljanje otpadom voda i upravljanje otpadom). U mjerama ekonomske politike za godinu predviċene su neke mjere podrške i olakšice s ciljem da se ohrabre investitori i poveća njihova likvidnost. To se odnosi na smanjenje opterećenja na zaradu, prijevremenu otplatu unutrašnjeg duga, ukidanje naknade za korišćenje graċevinskog zemljišta, smanjenje cijena elektriĉne energije za malu i srednju privredu, nastavljanje subvencioniranja najugroţenijih kategorija stanovništva, kao i povećanje produktivne kapitalne potrošnje (jaĉanje investicija u infrastrukturu). TakoĊe pogledati odgovor na pitanje 116E. F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatriciji dobiti Vidjeti odgovor na pitanje 116F. b) Garancije U Crnoj Gori ne postoje propisi niti pravila koja preferiraju domaće investitore u odnosu na strane. Detaljnije u odgovoru na pitanje 116F. G. Trgovinski sistem a) Netarifne /necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Pogledati odgovor na pitanje 116G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) Javni sektor Investicije u Crnoj Gori u narednom periodu, naroĉito kratkoroĉno i srednjoroĉno, a i dugoroĉno, biće usmjerene u oblasti energetike, zaštite ţivotne sredine, vodosnabdijevanja i tretmana otpada i otpadnih voda, transportne infrastrukture, izgradnje turistiĉkih kompleksa, kao i izgradnje stanova. U oblasti energetike planiraju se investicije za izgradnju nove energetske infrastrukture, kao i za revitalizaciju i modernizaciju postojeće. To se odnosi na izgradnju hidroelektrana, termoelektrana, malih hidroelektrana, vjetroelektrana, investicije za korišćenje energije sunca i ostalih obnovljih energija. TakoĊe, velike investicije se oĉekuju u oblasti transporta i komunikacija. U ovoj privrednoj oblasti, investicije će biti usmjerene na razvoj saobraćajne infrastrukture, naroĉito izgradnje auto i savremenih puteva, modernizovanje i razvoj ţeljezniĉke infrastrukture, pomorstva, vazdušnog prevoza i drugo. Ostvarivanje politike ravnomjernijeg regionalnog razvoja obuhvata više projekata za izgradnju kapitalne infrastrukture, vodosnabdijevanja i otpadnih voda, snabdijevanja elektriĉnom energijom, mreţa obrazovnih i zdrastvenih institucija, razvoj privrede itd.strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do godine, koju radi GraĊevinski fakultet iz Skoplja. Tabela 8.4 Potrebna ulaganja do godine po sektorima NAZIV milioni EUR 250

251 Sektor ENERGETIKA UKUPNA ULAGANJA Sektor STANOVANJE UKUPNA ULAGANJA Sektor TURIZAM UKUPNA ULAGANJA Sektor ZAŠTITA ŢIVOTNE SREDINE (vodosnadbijevanje, preĉišćavanje otpadnih voda I odlaganje ĉvrstog otpada) UKUPNA ULAGANJA 591 Sektor TRANSPORTNA INFRASTRUKTURA UKUPNA ULAGANJA UKUPNA ULAGANJA Izvor :Direkcija javnih radova Planirane kapitalne investicije, koje se implementiraju preko kapitalnog budţeta i za koje je zaduţena Direkcija javnih radova su ,93 eura za 56 projekata. Od toga je za izgradnju Regionalnog vodovoda predviċeno ,00 eura. Investicije u stanovanju S obzirom na statistiĉku prognozu do godine, broj stanovnika u Crnoj Gori povećaće se za Ukoliko se zadrţi kao reper podatak od godine da na svaka 2,4 stanovnika dolazi po jedna stambena jedinica, to pokazuje da ćemo krajem godine imati potrebe za novih stambenih jedinica. Ukoliko se uzme da za 2,4 stanovnika odgovara dvoiposobni stan od 72 m2, onda je potrebno izgraditi m2. Podijeljeno u vremenskom razdoblju od 11 godina, godišnja potrebna izgradnja svodila bi se na m2, ili stambene jedinice. Prema prognozama stambene izgradnje, uzeto je da će od godine porast cijene/m2 biti 7% godišnje, dok od godišnji porast cijene će biti 4%. Za polaznu cijenu proraĉuna uzeta je poĉetna cijena u godini od /m2. Koristeći ove pretpostavke, dolazi se do ukupne potrebne investicije od 2,983 milijardi eura. Ukoliko se uzme u ubzir da već sada domaćinstava nema riješeno stambeno pitanje, do kraja godime moguća potraţnja bi se udvostruĉila na 5,966 milijardi eura. Godina Godišnja izgradnja stambenih jedinica Godišnji porast cijena na osnovici od 1000 EUR/m2 za period je 7% Godišnji porast cijena na osnovici od 1000 EUR/m2 za period je 4% Godišnja površina stambene izgradnje (72m2/stan) mil.eur m mil.eur m mil.eur m mil.eur m mil.eur m mil.eur m mil.eur m mil.eur m2 251

252 mil.eur m mil.eur m mil.eur m mil.eur m2 Ukupno mil.eur Izvor: Nacrt Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do 2020 god koju radi GraĊevinski fakultet iz Skoplja Vlada Crne Gore je godine donijela Strateški master plan za upravljanje otpadom na republiĉkom nivou (Master Plan), kojim je predviċeno da se do godine u oblast upravljanja otpadom u Crnoj Gori investira oko 120 miliona i to u izgradnju sedam regionalnih sanitarnih deponija za potrebe svih 21 opštine, sanaciju postojećih odlagališta, za nabavku opreme i sredstava za bolju tehniĉku opremljenost javnih komunalnih preduzeća, za rješavanje pitanja odlaganja opasnog otpada. Planirane investicije u putnoj i ţeljezniĉkoj infrastrukturi Projekti i dinamika investiranja u period Naziv projekta Rekonstrukcija ţeljezniĉke pruge Bar-Beograd Rekonstrukcija ţeljezniĉke pruge Podgorica-Nikšić Rekonstrukcija ţeljezniĉke pruge Podgorica-Skadar Izradnja terminala za kombinovani transport na ţeljezniĉkim stanicama Bar I Bijelo Polje Izgradnja I rekonstrukcija infrastrukturnih objekata u Luci Bar Završetak izgradnje Marine u Baru Revitalizacija Luke Virpazar Revitalizacija pomorske privrede Izgradnja autoputa Jadransko-Jonskog Izgradnja autoputa Podgorica- Mateševo Izgradnja mini obilaznice oko Podgorice Rekonstrukcija puta Primorje- Podgorica-Granica sa Srbijom Izgradnja zaobilaznice oko B Polja Rekonstrukcija I rehabilitacija puta NIkšić granica sa BIH(Šćepan Polje)

253 15 Izgradnja puta Risan-Ţabjlak Izgradnja puta Gusinje-Plav- Veruša Izgradnja zaobilaznice Roţaje Izgradnja I rekonstrukcija puta Herceg Novi-Trebinje odnosno Meljine-Petijevići Izgadnja mosta preko Veriga Rekonstrukcija magistrale Jadranske Rekonstrukcija I modernizacija puta Podgorica-Nikšić-Trebinje Izgradnja zaobilaznice Golubovci Poboljšanje veze izmeċu Šavnika I Ţabljaka sa magistralnim putevima Stavljanje u funkciju aerodroma Berane Ukupno Planirani dugoroĉni projekti I preliminarna procjena potrebnih investicija PLANIRANI PROJEKAT Procijenjene potrebne investicije (milioni eura) Procijenjeno vrijeme Izgradnja i rekonstrukcija Luke Bar godina Izgradnja Jadransko-Jonske magistrale autoput preko Crne Gore godina Izgradnja autoputa Bar Boljare (granica sa Srbijom) sa obilaznicom kod Podgorice godina Strane investicije: Izvor: Ministarski sastanak u Sofiji, Bugarska maj godine, prezentacija Ministra dr Andrija Lompar Strane direktne investicije su u prvoj polovini 2009.godine iznosile 301 milion eura. Najavljene investicije i oĉekivana privatizacija EPCG, koji su prognozirani za drugu polovinu 2009.godine, procjenjuju se na iznos od 410 miliona eura (Izvor: Agencija Crne Gore za promociju stranih investicija) b) Trenutni ili predviċeni planovi za rekonstrukciju ili modernizaciju Odrţavanje i rekonstrukcija drţavnih puteva Redni broj VRSTA RADOVA DINAMIKA IZVRŠENJA / mil / UKUPNO /mil / Redovno odrţavanje i zaštita drţavnih puteva 10,00 10,00 10,00 10,00 40,00 2. Investiciono odrţavanje drţavnih puteva (izrada projektne dokumentacije i izvoċenje radova) 2,70 2,70 2,70 2,70 10,80 253

254 3. Rekonstrukcija drţavnih puteva (izrada projektne dokumentacije i izvoċenje radova) 2,00 2,00 2,00 2,00 8,00 14,70.14,70 14,70 14,70 UKUPNO u periodu god. 58,80 Napomena: Radovi će se finansirati iz Budţeta Crne Gore. Izvor: Ministarstvo saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija Proces restrukturiranja željeznice Crne Gore sprovodi se u skladu sa Strategijom restrukturiranja koja je odobrena od strane Vlade septembra mjeseca godine. Kao rezultat dosadašnjeg procesa restrukturiranja formirane su tri željezničke kompanije sa većinskim državnim vlasništvom i to: Ţeljezniĉka infrastruktura Crne Gore AD Podgorica (Upravljaĉ infrastrukture) sa 72,35 % drţavnog vlasništva, Ţeljezniĉki prevoz Crne Gore AD Podgorica (operater za prevoz putnika), sa 85,45 % drţavnog vlasništva, i Akcionarsko društvo MONTECARGO Podgorica (operater za prevoz tereta), sa takoċe 85,45 % drţavnog vlasništva. Shodno Strategiji restrukturiranja i Planu privatizacije, država će zadržati većinsko vlasništvo u kompaniji koja je Upravljač infrastrukture, a u potpunosti privatizovati kompanije koje se bave prevozom putnika i tereta. S tim u vezi u junu godine došlo je do izdvajanja kompanije MONTECARGO iz kompanije Željeznički prevoz Crne Gore AD, čime su formirana dva nezavisna akcionarska društva, od kojih se jedno bavi prevozom putnika a drugo prevozom tereta Sredinom marta godine Vlada Crne Gore formirala je Tendersku komisiju, čime su zvanično otpočele aktivnosti vezane za pripremu tenderske dokumentacije za privatizaciju pojedinih djelova željezničkog sistema. Tenderska komisija je u skladu sa svoijim nadležnostima izabrala i privatizacionog savjetnik za buduću privatizacionu transakciju. Plan je da se do kraja godine objavi tender za privatizaciju teretnog saobraćaja tj. kompanije MONTECARGO dok će kompanija koja se bavi prevozom putnika i održavanjem voznih sredstava u proces privatizacije krenuti nakon finansijske stabilizacije i definisanja nivoa naknada od starne države za obavljanje prevoza putnika kao prevoza od javnog interesa. S tim u vezi završena je Studije opravdanosti nabavke potrebnog broja elektro-motornih garnitura za željeznički lokalni saobraćaj u avgustu godine. Studija predviđa nabavku 10 novih elekto-motornih garnitura u naredne četiri godine i njihovo uključivanje u sistem prevoza putnika u lokalnom saobraćaju. Vlada Crne Gore je Zakonom o Budžetu za godinu (Sl. list CG, br. 82/08), po prvi put opredjelila finansijska sredstva, u vidu subvencije, kao direktnu podršku kompaniji Željeznički Prevoz za organizovanje lokalnog putničkog saobraćaja. Crna Gora i Bosna i Hercegovina potpisali su marta godine Memorandum o zajedniĉkim aktivnostima na izradi projektno studijske dokumentacije, za povezivanje Crne Gore i Bosne i Hercegovine, ţeljezniĉkom prugom Nikšić - Ĉapljina. S tim u vezi zapoĉete su aktivnosti na realizaciji aktivnosti predviċenih pomenutim Memorandumom, tako da je u toku izrada Studije izvodljivosti za izgradnju pomenute pruge od strane izabrane konsultanske kuće, ĉiju izradu finansira Evropska komisija kroz CARDS program. Završetak studije oĉekuje se poĉetkom godine dok bi izgradnja mogla otpoĉeti godine, i trajala bi od ĉetiri do pet godina. Memorandumom o razumijevanju izmeċu Ministarstva saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija Crne Gore, Ministarstva za ekonomski razvoj Republike Italije i Ministarstva za infrastrukturu Republike Srbije, koji je potpisan 16. jula godine, predviċena je izrada Studije o tehniĉkoekonomskoj izvodljivosti rekonstrukcije ţeljezniĉke pruge Beograd Bar. Zadatak ove studije je definisanje radovi, potrebna sredstva i aktivnosti koje treba sprovesti u cilju unapreċenja bezbednosti i kvaliteta saobraćaja na pruzi Bar Beograd. Sredstva za finansiranje studije obezbjedili su Ministarstvo ekonomskog razvoja Republike Italije u vrijednosti od eura, i Vlade Crne Gore i Republike Srbije u ukupnom iznosu od eura. 254

255 Kompanija Ţeljezniĉki prevoz Crne Gore je u proteklom periodu remontovala i modernizovala 10 putniĉkih vagona koje su u saobraćaj ukljuĉena tokom jula i avgusta Vrednost izvedenih radova iznosi 3,5 mil. eura. TakoĊe, plan je da kompanija Ţeljezniĉki prevoz Crne Gore AD kao ĉlan organizacije EUROFIMA na narednoj Skupštini akcionara te organizacije aplicira za kredit u iznosu od 15 mil. eura u cilju nabavke 5 novih elektro-motornih garnitura. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruţivanju, Crna Gora je preuzela i obavezu usklaċivanja crnogorskog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice, a prije svega postupne i dosljedno primjene uporedivog zakonodavstva. Prema ĉlanu 72 SSP, ugovorne strane potvrċuju vaţnost usklaċivanja postojećeg zakonodavstva u Crnoj Gori sa zakonodavstvom Zajednice, kao i njegovog efikasnog sprovoċenja. Crna Gora se opredijelila za postepeno usklaċivanje svojih postojećih zakona i budućeg zakonodavstva s pravnim propisima Zajednice, ukljuĉujući i adekvatno sprovoċenje postojećeg i budućeg zakonodavstva. Sporazumom je predviċeno da usklaċivanje poĉinje danom potpisivanja, a Crna Gora, u dogovoru sa Evropskom komisijom, treba da saĉini posebni program za sprovoċenje SSP, što je, takoċe, precizirano ĉlanom 72. U ţelji da se Crna Gora, a prvenstveno drţavna uprava, blagovremeno poĉne pripremati za nove izazove, zadatke i obaveze, aktivnosti za koncipiranje programa u Vladi Crne Gore inicirane su znatno prije potpisivanja Sporazuma. Naime, na sjednici odrţanoj 21. juna godine, Vlada je odluĉila da pripremi Nacionalni program za integraciju Crne Gore u EU (NPI), za period od godine, a na osnovu Informacije o aktivnostima na izradi Nacionalnog programa za integraciju. Sastavni dio te Informacije bili su struktura dokumenta i plan aktivnosti za njegovu izradu. Pored toga što predstavlja plan implementacije SSP, Nacionalni program za integraciju istovremeno obuhvata i nacionalni plan za usvajanje evropskog prava, odnosno Acquis Communaitaire. Usvojen Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata ( Sl.list Crne Gore br.51/08). Ĉlanom 72 pomenutog Zakona definisano je da graċevinski proizvodi moraju kod uobiĉajnog odrţavanja, u ekonomski prihvatljivom vremenskom periodu, podnositi bez većih šteta sve uticaje normalne upotrebe i uticaja okoline, tako da objekat u koji su ugraċeni sve vrijeme svoje upotrebe ispunjava sve zahtjeve u pogledu mehaniĉke otpornosti i stabilnosti, zaštite od poţara i eksplozija, higijenske i zdravstvene zaštite, oĉuvanja okoline, sigurnosti upotrebe objekta, i zaštite od buke, uštede energije i energetske efikasnosti i dr. Ĉlanom 74 Zakona o ureċenju prostora i izgradnji objekata definisano je da se tehniĉkim propisima, standardima, tehniĉkim normativima i normama kvaliteta u oblasti izgradnje objekata, u skladu sa naĉelima evropskog zakonodavstva, razraċuju, odnosno propisuju uslovi za: stabilnost i trajnost objekata, aseizmiĉko projektovanje i graċenje objekata; zaštitu zdravlja, zaštitu ţivotne sredine i prostora; zaštitu od prirodnih i tehniĉko-tehnoloških nesreća; zaštitu od poţara, eksplozija i industrijskih incidenata, toplotnu zaštitu; racionalno korišćenje energije i energetske efikasnosti; zaštitu od buke i vibracija. Tehniĉke propise iz stava 1 donosi Ministarstvo, odnosno ministarstvo nadleţno za poslove za koje se donosi tehniĉki propis. Ovim odredbama definišu se bitni zahtjevi objekata i graċevinskih proizvoda saglasno Direktivi 89/106/EEC. b) Vremenski raspored U IV kvatralu 2009.godine biće donijeta Strategija razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do godine, kojom će se odrediti globalne smjernice daljeg razvoja sektora graċevinarstva i industrije graċevinskih materijala. Usvajanjem pomenutog Zakona i Strategije biće ispunjeni kratkoroĉni prioriteti usvojenog Nacionalnog programa za intagracije Crne Gore u EU za period od godine. Kao 255

256 srednjoroĉni prioriteti Nacionalnog programa za intagracije Crne Gore u EU za period od godine definisano je: Zakonodavstvo Priprema i usvajanje nacionalnog Zakona o graċevinskim proizvodima koji će biti usklaċen sa EU Direktivom za graċevinske proizvode 89/106/EEC i 93/68/EEC, te donošenje seta podzakonskih akata (pravilnika i drugih tehniĉkih propisa), kojima će ova oblast biti potpuno ureċena, u skladu sa direktivama novog pristupa u ovoj oblasti. Institucije Srednjoroĉni prioriteti su: - Osnivanje i osposobljavanje institucija i edukacija kadra za sprovoċenje postupka ocjenjivanja usklaċenosti graċevinskih proizvoda; - Osnivanje i osposobljavanje institucija i edukacija kadra za sprovoċenje kontrole graċevinskih proizvoda na trţištu; - Osnivanje i osposobljavanje akreditovanih laboratorija za vršenje ispitivanja u skladu sa EN regulativom; - Usvajanje harmonizovanih evropskih standarda; - Edukacija proizvoċaĉaa graċevinskih proizvoda i svih uĉesnika u procesu izgradnje objekata, sa novim pristupom u oblasti koje pokrivaju direktive 89/106/EEC.i I93/68/EEC. U cilju povećanja sposobnosti za implementaciju budućih dokumenata i propisa, Ministarstvo za ureċenje prostora i zaštitu ţivotne sredi će kontinuirano raditi na jaĉanju administrativnih kapaciteta. Planirane aktivnosti na realizaciji srednjoroĉnih prioriteta su izrada» Nacionalna strategija o harmonizaciji tehniĉke regulative u oblasti graċevinarstva sa zakonodavstvom EU«. (Izvor: Nacionalni program integracija Crne Gore u EU i Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata) 100 Izgradnja stambenih i poslovnih objekata Odgovor je dat od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorištenosti Nema podataka. b) Trenutna proizvodnja ( po obimu i po vrijednosti ) Pogledati odgovor 99A pod b). c) Potraţnja na domaćem trţištu, sadašnja i prognoza (za naredne tri godine) S obzirom na statistiĉku prognozu do godine, broj stanovnika u Crnoj Gori povećaće se za Ukoliko se zadrţi kao reper podatak od godine da na svaka 2,4 stanovnika dolazi po jedna stambena jedinica, to pokazuje da ćemo krajem godine imati potrebe za novih stambenih jedinica. Ukoliko se uzme da za 2,4 stanovnika odgovara dvoiposobni stan od 72 m2, onda je potrebno izgraditi m2. Podijeljeno u vremenskom razdoblju od 11 godina, godišnja potrebna izgradnja svodila bi se na m2, ili stambene jedinice. Prema prognozama stambene izgradnje, uzeto je da će od godine porast cijene/m2 biti 7% godišnje, dok od godišnji porast cijene će biti 4%. Za polaznu cijenu proraĉuna uzeta je poĉetna cijena u godini od /m2. Koristeći ove pretpostavke, dolazi se do ukupne 256

257 prihodi aktiva zaposleni 20 Preduzetniĉka i industrijska politika potrebne investicije od 2,983 milijardi eura. Ukoliko se uzme u ubzir da već sada domaćinstava nema riješeno stambeno pitanje, do kraja godine moguća potraţnja bi se udvostruĉila na 5,966 milijardi eura. d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba Nema podataka. B. Trgovina MONSTAT ne raspolaţe traţenim podacima. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodatna vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Pogledati odgovor 99C. b) Broj preduzeća Pogledati odgovor 99C. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Pogledati odgovor 99C. d) Struktura preduzeća Distribucija po veliĉini; proizvodnja koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/ oprema; pogoni mašine /oprema koji se aktivno koriste. Pogledati odgovor 99C. e) Strani kapital i tehnologija Nema izdvojenih podataka f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultata (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili privatnom? Tabela 7.10 Kategorizacija r.b. Skraćeni naziv društva Sjedište Šifra Vlasništvo 1. CIJEVNA KOMERC PODGORICA S V S PRIVATNO 2. ĈELEBIĆ PODGORICA PRIVATNO 3. KROLING DANILOVGRAD S S S PRIVATNO 4. ZAVOD ZA IZGRADNJU BARA BAR M S S VEĆINSKO PRIVATNO 5. ZETAGRADNJA PODGORICA S S M PRIVATNO 6. GRADNJA PROMET DANILOVGRAD S M S PRIVATNO 7. NOVI PRVOBORAC HERCEG NOVI M M S MJEŠOVITO, VEĆINSKO PRIVATNO 257

258 Izvor: Nacrt Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do god. koju radi GraĊevinski fakultet iz Skoplja f) Proizvodni i trţišni monopol Ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Pogledati odgovor 99C. g) Troškovi zarada i plate i troškovi materijala koji se upotrebljava u graċevinarstvu Pogledati odgovor 99C. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti izgradnje stambenih i poslovnih objekata, na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 0 evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 60 evropskih standarda iz oblasti konstrukcijskih eurokodova. Detaljnije pogledati odgovor 116D. E. Podsticaji Ministarstvo ureċenja prostora i zaštite ţivotne sredine - Sektor za stanovanje, pokrenuo je nekoliko znaĉajnih projekata koji imaju za cilj riješavanje stambenih pitanja graċana, a ujedno i predstavljaju podsticaj investicija u oblasti izgradnje stambenih objekata. Radi se o projektima koji se realizuju u saradnji sa Bankom za razvoj Savjeta Evrope, a to su: Projekat rješavanja stambenih pitanja graċana i ublaţavanja efekata ekonomske krize na sektor graċevinarstva, vrijednom 50 miliona eura, ĉiju realizaciju oĉekujemo sredinom iduće godine; Projekat izgradnje stanova za socijalno stanovanje u vrijednosti od 10 miliona ĉiju realizaciju oĉekujemo poĉetkom iduće godine. F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatrijaciji dobiti Pogledati odgovor na pitanje 116F. b) Garancije U Crnoj Gori ne postoje propisi niti pravila koja preferiraju domaće investitore u odnosu na strane. Pogledati odgovor na pitanje 116F. G. Trgovinski sistem a) Netarifne /necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Pogledati odgovor na pitanje 116G. 258

259 H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) Investicije u Crnoj Gori u narednom periodu, naroĉito kratkoroĉno i srednjoroĉno, a i dugoroĉno, biće usmjerene, izmeċu ostalog, i u izgradnju stanova. Potrebna ulaganja do 2020.godine u sektor stanovanja, procjenjuju se na 2,9 do 5,9 miliona eura. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Predlog zakona o stanovanju i odrţavanju stambenih zgrada usaglašen je sa Poveljom o osnovnim pravima u Evropskoj uniji i sa Evropskom socijalnom poveljom. Oĉekujemo da će i Predlog zakona o privatno-javnom partnerstvu biti usaglašen sa zakonodavstvom Evropske Unije. a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Ministarstvo ureċenja prostora i zaštite ţivotne sredine - Sektor za stanovanje priprema: Predlog zakona o stanovanju i odrţavanju stambenih zgrada i Predlog zakona o privatno-javnom partnerstvu i stambenim zadrugama, koji će u znaĉajnoj mjeri svojim novim zakonskim rješenjima doprinijeti investicionim podsticajima u oblasti izgradnje stambenih objekata. Predlog zakona o stanovanju i odrţavanju stambenih zgrada, uvodi pojam socijalnog stanovanja, kao i obavezu drţavi i jedinicama lokalne samouprave da doprinose rješavanju stambenih pitanja graċana. Usvajanje prijedloga ovog zakona oĉekuje se tokom oktobra godine. Predlog zakona o privatno-javnom partnerstvu i stambenim zadrugama će regulisati oblast privatno javnog partnerstva u oblasti stambene izgradnje uvesti će nova zakonska rješenja koja će doprinijeti da ova oblast bude obuhvaćena na jedan novi naĉin, u skladu sa trenutnim zakonskim rješenjima u Evropskoj Uniji, kako bi se stvorili uslovi za razvoj ovih vrsta kooperacije. Mišljenja smo da će primjena ovog zakona u znatnoj mjeri uticati na povećanje investicija u oblasti izgradnje stambenih objekata (domaćih i stranih investicija), a oĉekujemo i stvaranje rentalnog fonda u oblasti stanovanja, što u krajnjoj liniji ima za posledicu izgradnju većeg broja objekata za stanovanje. Industrije transportne opreme 101 Automobilski proizvodi: A. Proizvodnja i potrošnja Crna Gora nema sopstvenu proizvodnju vozila: a) Putniĉki automobili b) Laka komercijalna vozila (do 5 t bruto teţine vozila) 259

260 c) Autobusi d) Kamioni e) Motocikli sa pogonom na dva ili tri toĉka f) Prikolice i polu prikolice h) poljoprivredni ili šumarski traktori na toĉkovima ili gusjenicama i) prikolice i zamjenljiva prikljuĉna vozila za poljoprivredne ili šumarske traktore, j) sistemi, komponenete i zasebne tehniĉke jedinice za poljuprivredne ili šumarske traktore. U dijelu automobilskih proizvoda, stavka g) djelovi i komponente, u Crnoj Gori se proizvode klizni leţajevi i ĉaure za motore. a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Od proizvodnih kapaciteta za proizvodnju automobilskih proizvoda, aktivna je fabrika za proizvodnju djelova i komponenti (klizni leţajevi i ĉaure za motore). Stepen iskorišćenosti njenih kapaciteta je 100% (Izvor: Daido Metal Kotor AD). b) Trenutna proizvodnja (po obimu i po vrijednosti) Trenutna proizvodnja djelova i komponenti (klizni leţajevi i ĉaure za motore) je jedinica/mjesec, a vrijednost se kreće od ,00 do ,00 Eura/mjesec. (Izvor: Daido Metal Kotor AD). Proizvodnja ostalih automobilskih proizvoda je 0 komada, tj. po vrijednosti 0,00 Eura. c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sledeće tri godine) Dosadašnja potraţnja za automobilskim proizvodima je data kroz statistiĉke podatke prikazane u tekstu koji slijedi (B. Tgovina; a. uvoz). Za potraţnju automobilskih proizvoda u Crnoj Gori, nije raċena dugoroĉna prognoza. d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba U skladu sa prikazanim stanjem o proizvodnji i stanjem uvoza i izvoza (dato u tekstu koji slijedi) automobilskih proizvoda, za prikaz odnosa: (proizvodnja-izvoz)/(proivodnja+uvoz-izvoz), nema relevantnih podataka. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Uvoz iz ostatka svijeta i iz EU (ukupan broj) putniĉko Nova motorna vozila autobus teretno putniĉko Korišćena motorna vozila autobus 9 12 teretno motocikl prikolice i poluprikolice ukupno:

261 Izvor: Uprava Carina Crne Gore Uvoz iz ostatka svijeta i iz EU (po vrijednosti, Eura) putniĉko , ,84 Nova motorna vozila autobus , ,15 teretno , ,28 putniĉko , ,75 Korišćena motorna vozila autobus , teretno , motocikl , prikolice i poluprikolice , ,64 ukupno (1): , Uvoz iz ostatka svijeta i iz EU (neto masa, kg) Izvor: Uprava Carina Crne Gore dijelovi i komponente (po tarifnim oznakama od do ) , ,48 Izvor: Uprava Carina Crne Gore Uvoz iz ostatka svijeta i iz EU (po vrijednosti, Eura) dijelovi i komponente (po tarifnim oznakama od do ) , ,23 ukupno (2): , ,23 Izvor: Uprava Carina Crne Gore Ukupan uvoz automobilskih proizvoda iz ostatka svijeta i iz EU (po vrijednosti, Eura) ukupno (1) + ukupno (2) ukupno (1) + ukupno (2) ukupno: , ,26 Najvaţnije zemlje porijekla: Njemaĉka, Francuska, Italija, Republika Ĉeška, Španija, Švedska i Velika Britanija. b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Izvoz djelova i komponenti (klizni leţajevi i ĉaure za motore) je jedinica/mjesec, tj. po vrijednosti od ,00 do ,00 Eura/mjesec. Izvoz u zemlje Evropske unije je u vrijednosti od ,00 do ,00 Eura/mjesec, a na podruĉje CEFTA (Srbija, BiH, Hrvatska) po vrijednosti od ,00 do ,00 Eura/mjesec. (Izvor: Daido Metal Kotor AD). Izuzimajući tranzit robe, izvoz ostalih automobilskih proizvoda je 0 komada, tj. po vrijednosti 0,00 Eura/mjesec. 261

262 C. Strukturne karakteristike Crna Gora nema razvijenu automobilsku industriju. Samo jedno preduzeće se bavi proizvodnjom automobilskih proizvoda tj. djelova i komponenti (leţaja i ĉaura za motore), i zapošljava 119 radnika. Vlasniĉku strukturu u ovoj firmi ĉini strani vlasnik, Daido Metal Japan Ltd sa %, a ostatak je u vlasništvu domaćih akcionara (Izvor: Daido Metal Kotor AD). U Crnoj Gori ne postoje proizvodni i trţišni monopoli. Za ostale pokazatelje nema relevantnih podataka. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti automobilski proizvodi, na nacionalnom nivou je usvojeno ukupno 15 evropskih standarda, od kojih je: a) putniĉki automobili - 0 standarda b) laka komercijalna vozila (do 5 t bruto teţine vozila) - 0 standarda c) obiĉni i putniĉki autobusi - 0 standarda d) kamioni- 0 standarda e) Motocikli i motorni tricikli - 1 standard f) prikolice i poluprikolice - 0 standarda g) djelovi i komponente - 0 standarda h) poljoprivredni ili šumarski traktori na toĉkovima ili gusjenicama- 14 standarda i) prikolice i zamjenjiva prikljuĉna vozila za poljoprivredne ili šumarske traktore 0 standarda j) sistemi, komponente i zasebne tehniĉke jedinice za poljoprivredne ili šumarske traktore - 0 standarda U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje preko 50 evropskih standarda iz oblasti saobraćaja. a) putniĉki automobili b) laka komercijalna vozila (do 5 t bruto teţine vozila) c) obiĉni i putniĉki autobusi d) kamioni e) Motocikli i motorni tricikli f) prikolice i poluprikolice g) djelovi i komponente h) poljoprivredni ili šumarski traktori na toĉkovima ili gusjenicama i) prikolice i zamjenjiva prikljuĉna vozila za poljoprivredne ili šumarske traktore j) sistemi, komponente i zasebne tehniĉke jedinice za poljoprivredne ili šumarske traktore 1) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju glavnih farova motornih vozila koji emituju asimetriĉno oboreno svetlo i/ili veliko svetloi koji su opremljeni sijalicama kategorije R2 (prema ECE R.1) (Sl. list SFRJ - dodatak: MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi, br. 2/69) 2) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju elektriĉnih lampi sa ţarenjem za svetla za put koja emituju jedan asimetriĉni oboreni svetlosni snop i jedan svetlosni snop za put, ili jedan ili drugi od tih svetlosnih snopova (prema ECE R.2) (Sl. list SFRJ - dodatak: MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi, br. 2/69) 3) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju refleksno reflektujućih ureċaja za motorna vozila i njihove prikolice (prema ECE R.3) (Sl. list SFRJ - dodatak: MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi, br. 2/69) 262

263 4) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju ureċaja za osvetljavanje zadnje registarske tablice motornih vozila (izuzimajući motocikle) i njihovih prikolica (prema ECE R.4) (Sl. list SFRJ - dodatak: MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi, br. 2/69) 5) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju zaptivenih farova ("Sealed beam") za motorna vozila, koji emituju asimetriĉni oboreni evropski svetlosni snop za put ili jedan veliki svetlosni snop za put, ili oba svetlosna snopa (prema ECE R.5) (Sl. list SFRJ - dodatak: MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi, br. 2/69) 6) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju pokazivaĉa pravca za motorna vozila i njihove prikolice (prema ECE R.6) (Sl. list SFRJ - dodatak: MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi, br. 2/69) 7) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju prednjih svetala za oznaĉavanje vozila, zadnjih svetala za oznaĉavanje vozila i stop svetla motornih vozila (izuzimajući motocikle) i njihovih prikolica (prema ECE R.7) (Sl. list SFRJ - dodatak: MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi, br. 2/69) 8) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju glavnih farova motornih vozila koji emituju asimetriĉno oboreno svetlo ili veliko svetlo ili oba i koji su opremljeni halogenim sijalicama (sijalice H1, H2 ili H3) (prema ECE R.8) (Sl. list SFRJ - dodatak: MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi, br. 2/69) 9) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju vozila sa tri toĉka pogledu buke (prema ECE R.9) (Sl. list SFRJ, br. 16/72 MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi) 10) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju vozila u pogledu spreĉavanja radiosmetnji (prema ECE R.10) (Sl. list SFRJ, br. 16/72 MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi) 11) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju sigurnosnih pojaseva za odrasla lica koja se nalaze u motornim vozilima (prema ECE R.16) (Sl. list SFRJ, br. 47/74 MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi) 12) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju vozila u pogledu ĉvrstoće sedišta i njihovog priĉvršćivanja, kao i u pogledu karakteristika naslona za gavu, koji mogu biti ugraċeni na ta sedišta (prema ECE R.17) (Sl. list SFRJ, br. 47/74 MeĊu narodni ugovori i drugi sporazumi) 13) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju svetla za maglu motornih vozila (prema ECE R.19) (Sl. list SFRJ, br. 14/75 MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi) 14) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju velikih svetla za motorna vozila koja daju asimetriĉni svetlosni snop za ukrštanje i/ili svetlosni snop za put, a opremljena su halogenim sijalicama (sijalice H4) kao i na homologaciju samih sijalica (prema ECE R.20) (Sl. list SFRJ, br. 14/75 MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi) 15) Jednoobrazni propisi koji se odnose na homologaciju vozila opremljenih oto ili dizel motorima u pogledu emisije gasovitih zagaċivaĉa iz motora - metod merenja snage oto motora - metod merenja potrošnje goriva (prema ECE R.15) (Sl. list SFRJ, br. 57/75 MeĊunarodni ugovori i drugi sporazumi) 16) Naredba o deklarisanju rezervnih delova za motorna vozila (Sl. list SFRJ, br. 10/82) 17) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije pneumatika za putniĉka vozila i njihove prikolice (prema ECE R.30) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 43/83) 18) Pravilnik o tehniĉkim normativima za ureċaje i opremu za pogon motornih vozila na teĉni naftni gas (Sl. list SFRJ, br. 7/84) 19) Naredba o odreċivanju proizvoda automobilske industrije koji se mogu stavljati u promet samo ako su snabdeveni garantnim listom i tehniĉkim uputstvom i o najmanjem trajanju garantnog roka i roka obezbeċenog servisranja za te proizvode (Sl. list SFRJ, br. 9/81 i 62/84) 20) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije vozila u pogledu prikljuĉaka za sigurnosne pojaseve u putniĉkim automobilima (prema ECE R.14) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 4/85) 21) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije sijalica sa uţarenim vlaknom za motorna vozila i njihove prikolice (prema ECE R.37) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 4/85) 263

264 22) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije pneumatika za privredna vozila i njihove prikolice (prema ECE R.54) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 11/85) 23) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije motornih sigurnosnih stakala i materijala za njihovu ugradnju za motorna vozila i njihove prikolice (prema ECE R.43) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 68/85) 24) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije farova za motocikle, i vozila koja se tretiraju kao takva (prema ECE R.57) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 68/85) 25) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije motocikla u pogledu ugradnje svetlosnih i svetlosno-signalnih ureċaja (prema ECE R.53) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 68/85) 26) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije motocikala sa oto-motorima u pogledu emisije gasovotih zagaċivaĉa iz motora (prema ECE R.40) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 60/86) 27) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije motocikala u pogledu buke (prema ECE R.41) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji... "Sl. list SFRJ, br. 60/86) 28) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije zvuĉnih ureċaja za upozorenje, kao i motornih vozila u pogledu zvuĉnih signala (prema ECE R.28) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 60/86) 29) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije bicikala sa otomotorima u pogledu emisije gasovitih zagaċivaĉa iz motora (prema ECE R.47) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 60/86) 30) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije prednjih pozicionih svetala, zadnjih pozicionih svetala, stop-svetala, pokazivaĉa pravca i svetla zadnje registarske tablice za bicikle sa motorom, motocikle i vozila koja se tretiraju kao takva (prema ECE R.50) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 67/86) 31) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije farova za bicikle sa motorom i vozila koja se tretiraju kao takva (prema ECE R.56) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 67/86) 32) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije: I dizel motora u pogledu vidljivih gasovitih zagaċivaĉa; II motornih vozila u pogledu ugradnje homologovanog motora; III motornih vozila opremljenih sa dizel motorima u pogledu vidljivih gasovitih zagaċivaĉa; IV jednoobrazni propisi za merenje snage dizel motora (prema ECE R.24) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 11/85, 1/87). 33) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije vozila u pogledu brzinomera i njegove ugradnje u vozilo (prema ECE R.39) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 11/85, 1/87) 34) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije motornih vozila sa najmanje ĉetiri toĉka u pogledu buke (prema ECE R.51) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 48/84, 1/87) 35) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije vozila u pogledu ugradnje svetlosnih i svetlosno-signalnih ureċaja (prema ECE R.48) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 68/85, 1/87, 46/87) 36) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije bicikala sa motorom, u pogledu buke (prema ECE R.63) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 73/87) 37) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije: I zadnjih zaštitnih ureċaja (ZZU); II vozila u odnosu na ugradnju zadnjih zaštitnih ureċaja (ZZU) koji imaju homologaciju tipa; III vozila u odnosu na zaštitu sa zadnje strane (ZZ) (prema ECE R.58) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 85/87). 38) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije zaštitnih kaciga za vozaĉe bicikala sa motorom i motocikala i putnike na tim vozilima (prema ECE R.22) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 18/88) 264

265 39) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije motornih vozila u pogledu zaštite od neovlašćene upotrebe (prema ECE R.18) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 11/85, 1/87, 23/88) 40) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije bicikala sa motorom i motocikala u pogledu koĉenja (prema ECE R.78) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 17/89) 41) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije motornih vozila u pogledu koĉenja (prema ECE R.13) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 54/85, 26/89) 42) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije mehaniĉkih ureċaja za spajanje vuĉnih i prikljuĉnih vozila (prema ECE R.55) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 63/89) 43) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije tabli za oznaĉavanje teških i dugih vozila, koje se postavljaju na zadnju stranu vozila (prema ECE R.70) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 24/90) 44) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije tabli za oznaĉavanje sporih vozila (po konstrukciji) i njihovih prikolica, koje se postavljaju na zadnju stranu vozila i njihovih prikolica (prema ECE R.69) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 24/90) 45) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije vozila u pogledu brava i ureċaja za priĉvršćivanje vrata (prema ECE R.11) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 59/90) 46) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije svetala za voţnju unazad za motorna vozila i njihove prikolice (prema ECE R.23) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 59/90) 47) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije naslona za glavu na sedištima motornih vozila (prema ECE R.25) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 59/90) 48) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije vozila u pogledu rasporeda noćnih komandi (prema ECE R.35) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 59/90) 49) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije zadnjih svetala za maglu za motorna vozila i njihove prikolice (prema ECE R.38) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 59/90) 50) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije vozila u pogledu njihove unutrašnje opreme (prema ECE R.21) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 70/90) 51) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije vozila u pogledu njihovih spoljašnjih ispusta (prema ECE R.26) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 70/90) 52) Pravilnik o obaveznom atestiranju obloga za koĉnice motornih i prikljuĉnih vozila i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 76/90) 53) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije motora sa unutrašnjim sagorevanjem koji sluţe za pogon motornih vozila kategorije M i N u smislu merenja neto snage (prema ECE R.85) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji... Sl. list SFRJ, br. 12/92) 54) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije motornih vozila u odnosu na merenje maksimalne brzine (prema ECE R.68) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 17/92) 55) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homo logacije motornih vozila opremljenih motorima sa unutrašnjim sagorevanjem u odnosu na merenje potrošnje goriva (prema ECE R.84) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SFRJ, br. 24/92) 56) Naredba o vozilima koja moraju za meċunarodni drumski prevoz robe biti snabdevena potvrdom o ispunjavanju tehniĉkih uslova u pogledu buke i emisija zagaċivaĉa (Sl. list SRJ, br. 27/92) 265

266 57) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije zamenljivih sistema za smanjenje buke (prema ECE R.59) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SRJ, br. 43/92) 58) Jednoobrazni propisi za ispitivanje i sprovoċenje obavezne homologacije teretnih vozila, prikolica i poluprikolica u odnosu na boĉnu zaštitu (prema ECE R.73) (na osnovu Naredbe o obaveznoj homologaciji. Sl. list SRJ, br. 43/92) 59) Jednoobrazni tehniĉki uslovi o ispitivanju i sprovoċenju homologacije farova za motorna vozila koja emituju asimetriĉan snop velikog svetla ili snop oborenog svetla ili oba, opremljeni sijalicama sa uţarenim vlaknom(prema ECE R.112) (na osnovu Naredbe o homologaciji. Sl. list SRJ, br. 46/02) 60) Jednoobrazni tehniĉki uslovi o ispitivanju i sprovoċenju homologacije vozila namenjenih za prevoz opasnih materija u odnosu na njihove specifiĉne konstrukcione karakteristike (prema ECE R.105) (na osnovu Naredbe o homologaciji. Sl. list SRJ, br. 48/02) 61) Jednoobrazni tehniĉki uslovi o ispitivanju i sprovoċenju homologacije vozila u odnosu na emisije zagaċivaĉa iz motora od goriva koje zahteva motor (prema ECE R.83) (na osnovu Naredbe o homologaciji. Sl. list SRJ, br. 61/02) 62) Jednoobrazni tehniĉki uslovi o ispitivanju i sprovoċenju homologacije dizel motora i motora na prirodni gas(pg) kao i oto motora na teĉni naftni gas(tng) i vozila opremljenih dizel motorima na PG i oto motorima na TNG, u pogledu emisije zagaċivaĉa od motora (prema ECE R.49) (na osnovu Naredbe o Homologaciji. Sl. list SRJ, br. 60/02, 64/02) E. Podsticaji Ne postoje posebni podsticaji za razvoj automobilskog sektora u Crnoj Gori. F. Pravila za strane investicije Nadleţne drţavne institucije podstiĉu domaće i strane investitore na ulaganje u razvoj i proizvodnju automobilskih proizvoda u Crnoj Gori, uz pruţanje svih olakšica i garancija. G. Trgovinski sistem Odgovor dat u 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi U skladu sa globalnim kretanjem razvoja automobilske industrije i izraţenim potrebama za automobilske proizvode (javnog sektora, privatnog sektora i stranih investicija) u Crnoj Gori, predviċaju se investicije u razvoj i proizvodnju automobilskih proizvoda. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Iz oblasti automobilskih proizvoda Crna Gora je usvojila ukupno 15 Evropskih standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 50 Evropskih standarda. (Izvor: Institut za standardizaciju Crne Gore). 266

267 102 Ţeljezniĉka i druga vuĉena transportna vozila Pogledati odgovore A-I. A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Crna Gora ne posjeduje istalisane kapacitete za proizvodnju ţeljezniĉkih i drugih vuĉenih transportnih vozila. Popravka ţeljezniĉkih vozila 2006 st.iskorišć st.iskorišć st.iskorišć. Popravka ţeljezniĉkih vozila vuĉnih (proizvod inostrani Francuska, Austrija, Slovenija, Srbija, Italija) Popravka ţeljezniĉkih vozila vuĉenih (proizvod inostrani Francuska, Austrija, Slovenija, Srbija, Italija) Ostala mehanizacija i oprema b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Izvor: Ţeljezniĉka infrastruktura Crne Gore AD -Podgorica Crna Gora ne posjeduje kapacitete za proizvodnju ţeljezniĉkih i drugih vuĉenih transportnih vozila. Popravka odrţavanje ţeljezniĉkih vozila Popravka-odrţavanje ţeljezniĉkih vozila vuĉnih Popravka-odrţavanje ţeljezniĉkih vozila vuĉenih Izvor: Ţeljezniĉka infrastruktura Crne Gore AD -Podgorica Napomena: Trenutna proizvodnja se odnosi na odrţavanje ţeljezniĉke infrastrukture, tako da traţene podatke ne moţemo vrijednosno iskazati. c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sledeće tri godine) Trenutni prevozni kapaciteti u putniĉkom i teretnom ţeljezniĉkom saobraćaju zadovoljavaju postojeći obim prevoza. Prema Studiji opravdanosti nabavke potrebnog broja elektromotornih garnitura za ţeljezniĉki lokalni saobraćaj, kompanija Ţeljezniĉki prevoz Crne Gore AD Podgorica planira da u naredne tri godine investira u nabavku 10 elekto-motornih putniĉkih garnitura. Nabavka opreme (Koliĉina, kom) Nabavka opreme većinom iz EU (Francuska, Austrija) Nabavka opreme ( vrijednosno, u 000 ) Izvor: Ţeljezniĉka infrastruktura Crne Gore AD - Podgorica Nabavka opreme(nove) većinom iz EU (Francuska, Austrija, Njemaĉka)

268 d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba Sve nacionalne potrebe pokrivaju se uvozom. Izvor: Ţeljezniĉka infrastruktura Crne Gore AD Podgorica B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima Naziv Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Italija, Ĉeska republika, Ukraina b) Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Podaci obraċeni po specijalnom relax sistemu 8 Podaci za 2007 i 2008.godini obraċeni po specijalnom trgovinskom sistemu 9 Kombinovana Nomenklatura, poglavlje

269 Prikaz crnogorskog izvoz u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Prikaz crnogorskog izvoz u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja Vuĉna i vuĉena vozila i oprema Srbija, Ĉeska Republika, Hrvatska c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Traţeni odnosi se ne mogu uspostaviti s obzirom da u Crnoj Gori ne postoji proizvodnja ţeljezniĉkih vozila i opreme. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Uĉešće Bruto dodate vrijednosti aktivnosti Saobraćaj, skladištenje i veze u BDP-u Saobraćaj,skladištenje i veze 9.7% 10.1% - b) Broj preduzeća Ţeljezniĉki prevoz Broj preduzeća u ţeljezniĉkom saobraćaju: Izvor:MONSTAT Ţeljezniĉki prevoz Broj preduzeća Privatna Drzavna Ukupan broj preduzeća iz Administartivnog registra, od kojih su Zeljeznica Crne Gore AD Podgorica, Željeznička infrastruktura Crne Gore AD Podgorica, Željeznički prevoz Crne Gore AD Podgorice aktivna 269

270 c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih u ţeljeţnoĉkom saobraćaju Broj zaposlenih u kopnenom saobraćaju I cjevovodni transport u koji spada I ţeljezniĉki transport. Izvor:MONSTAT Godišnji prosjek broja zaposlenih Izvor:MONSTAT d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Veliĉina preduzeća mikro mala srednja velika mikro mala srednja velika mikro mala srednja velika Ţeljezniĉka preduzeća po veliĉini e) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Kopneni saobracaj,cjevovodni transport Izvor:MONSTAT Troškovi zarada I plata I troskovi materijala koji se upotrebljava u industriji u kopnenom saobraćaju I cjevovodni transport u koji spada I ţeljezniĉki transport Zarada (eura) Izvor:MONSTAT D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti ţeljezniĉka i druga vuĉena transportna vozila, na nacionalnom nivou je usvojeno ukupno 2 evropska standarda. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 135 evropskih standarda iz oblasti ţeljeznice. Dio pitanja vezan za oblast ţivotne sredine detaljno je obraċeno Poglavlju 20 u odgovoru na pitanje 116D. Dio pitanja koji se odnosi na ekološke i standarde/tehniĉke specifikacije za vozni park ţeljeznice detaljnije je obraċen u Poglavlju 14 Saobraćajna politika u okviru odgovora na 27 i 28 pitanje. E. Podsticaji a) Za investicije Posebni podsticaji za investicije ne postoje. b) Za izvoz 270

271 Posebni podsticaji za izvoz ne postoje. c) Ostali 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Prema Zakonu o slobodnim zonama (Sl. list RCG, br. 42/04 i Sl. list CG, br. 11/07. 76/08) sistem slobodnih zona u Crnoj Gori utemeljen je sa ciljem privlaĉenja stranih investicija, putem carinskih i poreskih podsticaja, kao i korišćenjem lokalnih privrednih resursa. F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatrijaciji dobiti Investiranje stranih fiziĉkih i pravnih lica regulisano je Zakonom o stranom ulaganju (Sl. list RCG, br. 52/00 i 36/07), kao i drugim zakonima koji ne prepoznaju razliku izmeċu domaćih i stranih investitora. Prije svega to su Zakon o privrednim društvima (Sl. list RCG, br. 06/02 i 17/07), Zakon o hartijama od vrijednosti (Sl. list RCG, br. 59/00 i 28/06), Zakon o bankama (Sl. list CG, br. 17/08) itd.. Polazeći od ĉinjenice da je Crna Gora mali ekonomski sistem i imajući u vidu znaĉaj stranih direktnih investicija, opredjeljenje Vlade Crne Gore bilo je da u pravima izjednaĉi domaće i strane investitore. Otuda strani investitori u Crnoj Gori imaju nacionalni tretman. Shodno ĉlanu 6. Zakona o stranim ulaganjima strani ulagač na teritoriji Crne Gore može osnovati privredno društvo i ulagati u privredno društvo na način i pod uslovima pod kojima domaća lica mogu osnivati privredna društva, odnosno ulagati sredstva u privredna društva, ako ovim Zakonom nije drugačije rečeno. Ograniĉenja se odnose na proizvodnju i promet oruţja i vojne opreme, gdje strano lice moţe imati najviše 49% vlasništva. b) Garancije Strani investitori nemaju drugaĉiji tretman u pogledu bilo kakvih olakšica ili garancija u odnosu na domaće investitore, kako u pogledu onih koji su ureċeni regulativom, tako i u pogledu onih koji se donose u pojedinim specifiĉnim sluĉajevima na osnovu odluka Vlade i koje mogu biti privremenog karaktera. Ove olakšice odnose se na: zapošljavanje novih lica, investiranje u manje razvijena podruĉja Crne Gore, uvoz itd. Sve olakšice koje se odobravaju na transparentan naĉin se stavljaju na uvid investitorima (kroz objavljivanje zakona i odluka u Sluţbenom listu Crne Gore). TakoĊe, strani investitor se ne oporezuje drugaĉije od domaćeg investitora. U oblasti saobraćaja i infrastrukture, stranim licima dozvoljenja je mogućnost korišćenja BOT i drugih sliĉnih aranţmana, a u skladu sa postojećom regulativom koja ne pravi razliku izmeċu domaćih i stranih lica i u skladu sa uslovima tendera koje objavljuju resorna ministarstva ili opštine. Crna Gora jedna je od rijetkih zemalja koja ne postavlja ograniĉenja stranim fiziĉkim i pravnim licima u pogledu repatrijacije ostvarenog profita, dividende ili kamate, pa su strani investitori potpuno slobodni u pogledu odluĉivanja o tome da li ţele i u kom procentu da reinvestiraju profit, dividendu ili kamatu. G. Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote U Crnoj Gori ne postoje nikakve netarifne/necarinske mjere na uvoz i izvoz. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) 271

272 Informacije o predviċenim investicijama u oblasti ţeljezniĉkog saobraćaja dostavljene su Evropskoj komisiji na drugom sastanku Potkomiteta i UnapreĊenog stalnog dijaloga za oblast transporta, ţivotne sredine i regionalne politike ( februar 2009, Podgorica). b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Proces restrukturiranja ţeljeznice Crne Gore sprovodi se u skladu sa Strategijom restrukturiranja koja je odobrena od strane Vlade septembra mjeseca godine. Kao rezultat dosadašnjeg procesa restrukturiranja formirane su tri ţeljezniĉke kompanije sa većinskim drţavnim vlasništvom i to: Ţeljezniĉka infrastruktura Crne Gore AD Podgorica (Upravljaĉ infrastrukture), sa 72,35 % drţavnog vlasništva, Ţeljezniĉki prevoz Crne Gore AD Podgorica (operater za prevoz putnika), sa 85,45 % drţavnog vlasništva, i Akcionarsko društvo MONTECARGO Podgorica (operater za prevoz tereta), sa takoċe 85,45 % drţavnog vlasništva. Shodno Strategiji restrukturiranja i Planu privatizacije, drţava će zadrţati većinsko vlasništvo u kompaniji koja je Upravljaĉ infrastrukture, a u potpunosti privatizovati kompanije koje se bave prevozom putnika i tereta. S tim u vezi u junu godine došlo je do izdvajanja kompanije MONTECARGO iz kompanije Ţeljezniĉki prevoz Crne Gore AD, ĉime su formirana dva nezavisna akcionarska društva, od kojih se jedno bavi prevozom putnika a drugo prevozom tereta. Sredinom marta godine Vlada Crne Gore formirala je Tendersku komisiju, ĉime su zvaniĉno otpoĉele aktivnosti vezane za pripremu tenderske dokumentacije za privatizaciju pojedinih djelova ţeljezniĉkog sistema. Tenderska komisija je u skladu sa svoijim nadleţnostima izabrala i privatizacionog savjetnika za buduću privatizacionu transakciju. Plan je da se do kraja godine objavi tender za privatizaciju teretnog saobraćaja tj. kompanije MONTECARGO dok će kompanija koja se bavi prevozom putnika i odrţavanjem voznih sredstava u proces privatizacije krenuti nakon finansijske stabilizacije i definisanja nivoa naknada od starne drţave za obavljanje prevoza putnika kao prevoza od javnog interesa. S tim u vezi završena je Studije opravdanosti nabavke potrebnog broja elektro-motornih garnitura za željeznički lokalni saobraćaj u avgustu godine. Studija predviċa nabavku 10 novih elekto-motornih garnitura u naredne ĉetiri godine i njihovo ukljuĉivanje u sistem prevoza putnika u lokalnom saobraćaju. Vlada Crne Gore je Zakonom o Budţetu za godinu (Sl. list CG, br. 82/08), po prvi put opredjelila finansijska sredstva, u vidu subvencije, kao direktnu podršku kompaniji Ţeljezniĉki Prevoz za organizovanje lokalnog putniĉkog saobraćaja. Crna Gora i Bosna i Hercegovina potpisali su marta godine Memorandum o zajedniĉkim aktivnostima na izradi projektno studijske dokumentacije, za povezivanje Crne Gore i Bosne i Hercegovine, ţeljezniĉkom prugom Nikšić - Ĉapljina. S tim u vezi zapoĉete su aktivnosti na realizaciji aktivnosti predviċenih pomenutim Memorandumom, tako da je u toku izrada Studije izvodljivosti za izgradnju pomenute pruge od strane izabrane konsultanske kuće, ĉiju izradu finansira Evropska komisija kroz CARDS program. Završetak studije oĉekuje se poĉetkom godine dok bi izgradnja mogla otpoĉeti godine, i trajala bi od ĉetiri do pet godina. Memorandumom o razumijevanju izmeċu Ministarstva saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija Crne Gore, Ministarstva za ekonomski razvoj Republike Italije i Ministarstva za infrastrukturu Republike Srbije, koji je potpisan 16. jula godine, predviċena je izrada Studije o tehniĉkoekonomskoj izvodljivosti rekonstrukcije ţeljezniĉke pruge Beograd Bar. Zadatak ove studije je definisanje radova, potrebnih sredstva i aktivnosti koje treba sprovesti u cilju unapreċenja bezbednosti i kvaliteta saobraćaja na pruzi Bar Beograd. Sredstva za finansiranje studije obezbjedili su Ministarstvo ekonomskog razvoja Republike Italije u vrijednosti od eura, i Vlade Crne Gore i Republike Srbije u ukupnom iznosu od eura. Kompanija Ţeljezniĉki prevoz Crne Gore je u proteklom periodu remontovala i modernizovala 10 putniĉkih vagona koji su u saobraćaj ukljuĉeni tokom jula i avgusta Vrednost izvedenih radova iznosi 3,5 mil. eura. 272

273 TakoĊe, plan je da kompanija Ţeljezniĉki prevoz Crne Gore AD kao ĉlan organizacije EUROFIMA na narednoj Skupštini akcionara te organizacije aplicira za kredit u iznosu od 15 mil. eura u cilju nabavke 5 novih elektro-motornih garnitura. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice ObraĊeno u Poglavlju 14 Saobraćajna politika, u okviru odgovora na pitanje broj Brodogradnja i opravka brodova a) Installed production capacities and the degree of their exploitation Year Installed production capacities (000t) Dock Dock-6 10 Dock Dock-6 10 Dock Dock-6 10 Cranes Pcs.29 (2t-40t) Pcs.29 (2t-40t) Pcs.29 (2t-40t) Degree of their exploitation (%) b) No production c) Demand in domestic market Year Demand in domestic market, current (000 EUR) - - 2,216 d) No imports and exports A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Godina Instalirani proizvodni kapaciteti (000t) Dok Dok-6 10 Dok Dok-6 10 Dok Dok-6 10 Dizalice Kom.29(2t-40t) Kom.29 (2t-40t) Kom.29(2t-40t) Stepen njihovog korišćenja (%) b) Nema proizvodnje c) Potraţnja na domaćem trţištu Godina Potraţnja na domaćem trţištu, sadašnja (000 EUR) d) Nema uvoza i izvoza 273

274 B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Godina Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz), koliĉinski iz ostatka svijeta (000 kg) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz), vrijednosno iz ostatka svijeta (000 kg) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz), koliĉinski iz EU (000 kg) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz), vrijednosno iz EU (000 kg) Glavne zemlje porijekla iz EU su: Njemaĉka, Velika Britanija, Austrija, Grĉka, Kipar. Glavne zemlje porijekla iz ostatka svijeta su: Makedonija, Hrvatska i Srbija. b) Izvoz vrijednosno u EU i druge zemlje Godina Izvoz vrijednosno u EU (000 EUR) Izvoz vrijednosno u druge zemlje izvan EU (000 EUR) c) Nema proizvodnje, uvoza i izvoza. C. Strukturne karakteristike a) Promet Godina Promet (remont brodova) (000 EUR) b) Struktura preduzeća Po veliĉini - Jadransko brodogradilište a.d. Bijela spada u kategoriju velikih preduzeća. c) Broj radnih mjesta Godina Broj radnih mjesta d) Po instaliranom postrojenju i u aktivnoj upotrebi: Dok t Dok t Dizalice portalne: od 25 t, kom. 4; od 10 t kom. 1; od 2 t, kom. 3 Dizalice u halama: od 40 t, kom. 1; od 20 t, kom. 1; od 15 t, kom. 2; od 10 t, kom. 1; od 5 t, kom. 8; od 3,2 t, kom. 3 Dizalice dok 12 od 12 t, kom. 2 Dizalice dok 6 od 7,5 t, kom

275 GraĊevinska dizalica od 4 t, kom Preduzetniĉka i industrijska politika Površina Jadranskog brodogradilišta a.d. Bijela iznosi m². Radioniĉke hale iznose m². Svi sistemi su opremljeni centralnim sistemom energetike, acetilena, plina, kisika i zraka. Godišnja vrijednost investicija za proteklih 5 godina iznosi e) strani kapital i tehnologija Nema f) Prosjeĉan broj zaposlenih Godina Prosjeĉan broj zaposlenih Jadransko brodogradilište a.d. Bijela je u drţavnom vlasništvu sa 61,57%. g) Proizvodni i trţišni monopoli Nema h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu. Promet po zaposlenom (ukupan prihod/zaposlenom u 000 EUR) Produktivnost po radnom satu (efektivni sati/zaposlenom u 000 EUR) i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Godina Troškovi zarada (000 EUR) Troškovi materijala koji se koriste za popravku brodova (000 EUR) D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti brodogradnja i opravka brodova, na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 7 evropskih standarda. ISO ENVIROMENTAL MANAGEMENT SYSTEM (EMS) Plan bezbjednosti luke u skladu sa zahtjevima ISPS-kodem i Uredbe o bezbjednosnoj zaštiti trgovaĉkih brodova i luka otvorenih za meċunarodni saobraćaj u drţavnoj zajednici Srbija i Crna Gora (Sl. list SCG, br. 32/2004). Standardi i tehniĉki propisi za sektor Nacionalna klasifikacija društva i Registri brodova (LR, BV, DNV, ABS, RINA) Sigurnost plovidbe i zaštite ljudi regulisana je meċunarodnim propisima IMO (SOLAS) 275

276 Zahtjevi za zaštitu okoline specifiĉni za sektor ISO Preduzetniĉka i industrijska politika E. Podsticaji a) Za investicije Posebni podsticaji za investicije ne postoje. b) Za izvoz Posebni podsticaji za izvoz ne postoje. c) Ostali Prema Zakonu o slobodnim zonama (Sl. list RCG, br. 42/04 i Sl. list CG, br. 11/07. 76/08) sistem slobodnih zona u Crnoj Gori utemeljen je sa ciljem privlaĉenja stranih investicija, putem carinskih i poreskih poticaja, kao i korištenjem lokalnih privrednih resursa. F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatrijaciji dobiti Investiranje stranih fiziĉkih i pravnih lica regulisano je Zakonom o stranom ulaganju (Sl. list RCG, br. 52/00 i 36/07), kao i drugim zakonima koji ne prepoznaju razliku izmeċu domaćih i stranih investitora. Prije svega to su Zakon o privrednim društvima (Sl. list RCG, br. 06/02 i 17/07), Zakon o hartijama od vrijednosti (Sl. list RCG, br. 59/00 i br.28/06), Zakon o bankama (Sl. list CG, br. 17/08) itd. Polazeći od ĉinjenice da je Crna Gora mali ekonomski sistem i imajući u vidu znaĉaj stranih direktnih investicija, opredjeljenje Vlade Crne Gore bilo je da u pravima izjednaĉi domaće i strane investitore. Otuda strani investitori u Crnoj Gori imaju nacionalni tretman. Shodno ĉlanu 6. Zakona o stranim ulaganjima strani ulagaĉ na teritoriji Crne Gore moţe osnovati privredno društvo i ulagati u privredno društvo na naĉin i pod uslovima pod kojima domaća lica mogu osnivati privredna društva, odnosno ulagati sredstva u privredna društva, ako ovim Zakonom nije drugaĉije reĉeno. Ograniĉenja se odnose na proizvodnju i promet oruţja i vojne opreme, gdje strano lice moţe imati najviše 49% vlasništva. b) Garancije Strani investitori nemaju drugaĉiji tretman u pogledu bilo kakvih olakšica u odnosu na domaće investitore, kako u pogledu onih koji su ureċeni regulativom, tako i u pogledu onih koji se donose u pojedinim specifiĉnim sluĉajevima na osnovu odluka Vlade i koje mogu biti privremenog karaktera. Ove olakšice odnose se na: zapošljavanje novih lica, investiranje u manje razvijena podruĉja Crne Gore, uvoz itd. Sve olakšice koje se odobravaju na transparentan naĉin se stavljaju na uvid investitorima (kroz objavljivanje zakona i odluka u Sluţbenom listu Crne Gore). TakoĊe, strani investitor se ne oporezuje drugaĉije od domaćeg investitora. U oblasti saobraćaja i infrastrukture, stranim licima dozvoljenja je mogućnost korišćenja BOT i drugih sliĉnih aranţmana, a u skladu sa postojećom regulativom koja ne pravi razliku izmeċu domaćih i stranih lica i u skladu sa uslovima tendera koje objavljuju resorna ministarstva ili opštine. Crna Gora jedna je od rijetkih zemalja koja ne postavlja ograniĉenja stranim fiziĉkim i pravnim licima u pogledu repatrijacije ostvarenog profita, dividende ili kamate, pa su strani investitori potpuno slobodni u pogledu odluĉivanja o tome da li ţele i u kom procentu da reinvestiraju profit, dividendu ili kamatu. 276

277 G. Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote U Crnoj Gori ne postoje nikakve netarifne/necarinske mjere na uvoz i izvoz. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi PredviĊeno je formiranje zajedniĉkog preduzeća za remont jahti, na istoĉnom dijelu brodogradilišta. Vlasnik marine u Tivtu, firma Porto Montenegro i Jadransko brodogradilište ad Bijela planiraju putem zajedniĉkog preduzeća izgraditi prostor za remont jahti. Ulog Porto Montenegro bi bio cca EUR 4 miliona, a Jadranskog brodogradilišta ad Bijela odreċeni objekti, instalacije i nenovĉani ulog (pravo zakupa na cjelokupnom prostoru). Procjena uloga Jadransko brodogradilište ad Bijela je u toku.zajedniĉko preduzeće bi taj izgraċeni prostor iznajmilo, po trţišnoj cijeni, renomiranoj firmi za remont jahti i megajahti. Zainteresovana francuska firma planira dodatno ulaganje od EUR 3 miliona. Pomenuta ulaganja se odnose na kultivisanje terena, izgradnju potrebnih objekata i konaĉno nabavku savremene opreme za remont jahti. U koliko bi se kroz formiranje zajedniĉkog preduzeća obezbijedila odreċena sredstva (u tom sluĉaju bi se za taj iznos smanjilo uĉešće Jadranskog brodogradilišta ad Bijela u novom preduzeću), ona bi bila uloţena u restruktuiranje kapaciteta osnovne djelatnosti, remonta brodova. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Planirano je da se pravni okvir koji se odnosi na pomorstvo do kraja naredne godine uskladi sa zakonodavstvom Zajednice. Prehrambeni proizvodi 104 Prehrambeni sektor prehrambeni sektor u cjelini Pored dokumenta CRNOGORSKA POLJOPRIVREDA I EVROPSKA UNIJA Strategija razvoja proizvodnje hrane i ruralnih podruĉja koji su zajedniĉki realizovali Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Crne Gore, predstavnicima Evropske Komisije u Podgorici i DG AGRI, zvaniĉno su proslijeċeni i sledeći dodatni dokumenti: The Law on Agriculture and Rural Development, The Law on Agro Census, Strategy of Development of Wine sector in Montenegro ( advisory services for Economic Modeling in the Wine Sector and Tourism ), analysis of the Dairy Sector and Rural Development and Paying Agency organizational Chart. 277

278 A. Proizvodnja i potrošnja a) efektivna i potencijalna proizvodnja prehrambenih proizvoda Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Nije moguće dati instalisane kapacitete na nivou prehrambene industrije ukupno zbog razliĉitih jedinica mjere proizvoda kojima se iskazuju. bezalkoholna pića-bezalkoholni napici i mineralna voda A.Proizvodnja i potrošnja a) efektivna i potencijalna proizvodnja bezalkoholnih napitaka i mineralne vode Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap.hl/god proizvodnja mineralne vode i bezalkoholnih pića Sadašnja proizvodnja (u hl) Izvor:MONSTAT Mineralna voda,prirodna Osvjeţavajuća bezalkoholna pića Vrijednost realizacije u hilj. eura Izvor:MONSTAT Mineralna voda,prirodna Osvjeţavajuća bezalkoholna pića Industrija slada i pivarska industrija A.Proizvodnja i potrošnja a) efektivna i potencijalna proizvodnja piva Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Izvor:MONSTAT Naziv Inst.kap.hl/god proizvodnja piva Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u hl) proizvodnja piva Izvor:MONSTAT 278

279 Vrijednost realizacije u hilj. eura proizvodnja piva v 644 efektivna i potencijalna proizvodnja alkoholnih pića Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Izvor:MONSTAT Naziv Inst.kap.hl/god proizvodnja destilovanih alkoholnih pića Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u hl) Prirodna ţestoka alkoholna pića Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije u hilj. eura Prirodna ţestoka alkoholna pića keksi, pekarski i proizvodi od tijesta A.Proizvodnja i potrošnja a) efektivna i potencijalna proizvodnja keksa, pekarskih i proizvoda od tijesta Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Izvor:MONSTAT Naziv Inst.kap.t/god proizvodnja dvopeka i keksa Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u tonama) Keks i srodni proizvodi Dvopek Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije u hilj. eura Keks i srodni proizvodi Dvopek Izvor:MONSTAT 279

280 tjestenina Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podatkom. sladoled Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podatkom drugi prehrambeni proizvodi A.Proizvodnja i potrošnja a) efektivna i potencijalna proizvodnja prehrambenih proizvoda Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap.t/god Drugi prehrambeni proizvodi Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u tonama) Dţem, marmelada od šipurka i miješana marmelada Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije u hilj. eura Dţem, marmelada od šipurka i miješana marmelada duvanski proizvodi A.Proizvodnja i potrošnja a) efektivna i potencijalna proizvodnja duvanskih proizvoda Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Izvor:MONSTAT Naziv Inst.kap.mil.kom/god proizvodnja duvanskih proizvoda Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u mil.kom) Cigarete sa filterom Izvor:MONSTAT Vrijednost realizacije u hilj. eura Cigarete sa filterom Izvor:MONSTAT 280

281 B. Trgovina B.Trgovina / Robna razmjena Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 15. Proizvodnja hrane i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura 15. Proizvodnja hrane i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 15. Proizvodnja hrane i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 15. Proizvodnja hrane i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda Izvoz (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima Naziv Proizvodnja hrane i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 11 Podaci su obrađeni po specijalnom-relax trgovinskom sistemu 12 Podaci za 2007.godinu i 2008.godinu su obrađeni po specijalnom trgovinskom sistemu 281

282 15. Proizvodnja hrane i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 15. Proizvodnja hrane i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda ` Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 15. Proizvodnja hrane i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda bezalkoholna pića-bezalkoholni napici i mineralna voda Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. b) Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Industrija piva i slada B.Trgovina / Robna razmjena Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. b)izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. ţestoka alkoholna pića B.Trgovina / Robna razmjena Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. b)izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. konditorski proizvodi i proizvodi od ĉokolade Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. 282

283 keksi, pekarski i proizvodi od tijesta B.Trgovina / Robna razmjena 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. b)izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. tjestenina Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podatkom. sladoled Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podatkom drugi prehrambeni proizvodi B.Trgovina / Robna razmjena Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. duvanski proizvodi B.Trgovina / Robna razmjena Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. b) Broj preduzeća Broj preduzeća Proizvodnja prehrambenih proizvoda i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda

284 c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Proizvodnja prehrambenih proizvoda i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda Izvor:MONSTAT d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. g) Proizvodni i trţišni monopoli Što se tiĉe prehrambenih proizvoda ne postoje monopoli ni u proizvodnji ni u prometu prehrambenih proizvoda. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja prehrambenih proizvoda i pića Proizvodnja duvanskih proizvoda bezalkoholna pića-bezalkoholni napici i mineralna voda a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. b) Broj preduzeća Izvor:MONSTAT Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104 a. 284

285 c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. d)struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. e) Strani kapital i tehnologija Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. g) Proizvodni i trţišni monopoli Što se tiĉe prehrambenih proizvoda ne postoje monopoli ni u proizvodnji ni u prometu prehrambenih proizvoda. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. Industrija slada i pivarska industrija a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. b) Broj preduzeća Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104 a. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. e) Strani kapital i tehnologija Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. g) Proizvodni i trţišni monopoli Što se tiĉe prehrambenih proizvoda ne postoje monopoli ni u proizvodnji ni u prometu prehrambenih proizvoda. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu 285

286 Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. ţestoka alkoholna pića a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. b) Broj preduzeća Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104 a. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. e) Strani kapital i tehnologija Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. g) Proizvodni i trţišni monopoli Što se tiĉe prehrambenih proizvoda ne postoje monopoli ni u proizvodnji ni u prometu prehrambenih proizvoda. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. e)konditorski proizvodi i proizvodi od ĉokolade Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. f)keksi, pekarski i proizvodi od tijesta proizvodnja keksa, pekarskih i proizvoda od tijesta a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. b) Broj preduzeća Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104 a. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji 286

287 Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. e) Strani kapital i tehnologija Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podatkom. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podatkom. g) Proizvodni i trţišni monopoli Što se tiĉe prehrambenih proizvoda ne postoje monopoli ni u proizvodnji ni u prometu prehrambenih proizvoda. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. tjestenina Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podatkom. sladoled Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaze sa trazenim podatkom drugi prehrambeni proizvodi a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. b) Broj preduzeća Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104 a. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. e) Strani kapital i tehnologija Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. 287

288 g) Proizvodni i trţišni monopoli 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Što se tiĉe prehrambenih proizvoda ne postoje monopoli ni u proizvodnji ni u prometu prehrambenih proizvoda. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. duvanski proizvodi a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. b) Broj preduzeća Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104 a. c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. e) Strani kapital i tehnologija Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. g) Proizvodni i trţišni monopoli Što se tiĉe prehrambenih proizvoda ne postoje monopoli ni u proizvodnji ni u prometu prehrambenih proizvoda. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i)troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou.podaci su dostupni samo na nivou sektora.vidi pitanje 104-a. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti prehrambenih proizvoda, na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 98 evropskih standarda od koih je a) prehrambeni sektor u cjelini 9 standarda b) bezalkoholna pića bezalkoholni napici i mineralna voda 7 standarda 288

289 c) industrija slada i pivarska industrija 0 standarda d) ţestoka alkoholna pića 0 standarda e) konditorski proizvodi i proizvodi od ĉokolade 0 standarda f) keksi, pekarski i proizvodi od tijesta 0 standarda g) tjestenina 0 standarda h) sladoled 2 standarda i) drugi prehrambeni proizvodi 81 standard j) duvanski proizvodi 0 standarda U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 110 evropskih standarda iz oblasti prehrambenih proizvoda. Tehniĉkim propisima-pravilnicima o kvalitetu i drugim zahtjevima za pojedinaĉne proizvode i grupe proizvoda ureċen je kvalitet, oznaĉavanje i ispitivanje (kontrola) kvaliteta poljoprivredno-prehrambenih proizvoda. Zakonom o tehniĉkim zahtjevima za proizvode i ocenjivanju usaglašenosti proizvoda s propisanim zahtjevima (Sl. list RCG 14/08) ureċuje se naĉin propisivanja tehniĉkih zahtjeva za proizvode, postupci ocjenjivanja usaglašenosti proizvoda s propisanim zahtjevima, donošenje tehniĉkih propisa, registar tehniĉkih propisa donošenja tehniĉkih propisa, vršenja nadzora nad ispunjavanjem zahtjeva iz tehniĉkih propisa, vaţenje dokumenata o usaglašenosti i znakova usaglašenosti izdatih u inostranstvu. Do donošenja tehniĉkih propisa na osnovu ovog zakona, odnosno drugih zakona, primjenjuju se tehniĉki propisi koji su doneseni i preuzeti na osnovu Zakona o standardizaciji (Sl. list SRJ, br. 30/96, 59/98, 70/01 i 8/03) i Zakona o tehniĉkim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanju usaglašenosti proizvoda s propisanim zahtjevima (Sl. list SCG, br. 44/05). Za prehrambeni sektor ne postoje posebni tehniĉki propisi kojima se propisuju zahtjevi za zaštitu ţivotne sredine, već se primjenjuju propisi o zaštiti ţivotne sredine koji se odnose na Zakon o veterinarstvu (Sl. list RCG br. 11/ 04 i 27/07). Na snazi su sljedeći tehniĉki propisi: Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za arome za namirnice (Sl. listu SCG, br. 21/2006) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za so za ljudsku ishranu i proizvodnju namirnica (Sl. listu SCG, br. 31/2005 od godine) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za enzimske preparate za prehrambene proizvode (Sl. list SRJ, br. 12/2002. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 2. Pravilnika - SL SCG, 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl.list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu i uslovima upotrebe aditiva u namirnicama i o drugim zahtevima za aditive i njihove mešavine (Sl. list SCG, br. 56/2003, 5/2004 i 16/2005. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za pomoćna sredstva u proizvodnji prehrambenih proizvoda (Sl. list SRJ, br. 62/2002 od godine. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 4. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu skroba i proizvoda od skroba za prehrambene svrhe (Sl. listu SRJ, br. 33/95. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 32. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu belanĉevinastih proizvoda i mešavina belanĉevinastih proizvoda za prehrambenu industriju (Sl. list SFRJ, br. 41/85 od godine. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 18. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/2004-7) 289

290 Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za pekarski kvasac (Sl. list SRJ, br. 9/2002 od godine. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 11. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o deklarisanju i oznaĉavanju upakovanih namirnica (Sl. list SCG, br. 4/2004, 12/2004 i 48/2004) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za osveţavajuća bezalkoholna pića (Sl. list SCG, br. 18/2006) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za prirodnu mineralnu vodu, prirodnu izvorsku vodu i stonu vodu (Sl. list SCG, br. 53/2005) Pravilnik o kvalitetu voćnih sokova, koncentrisanih voćnih sokova, voćnih nektara, voćnih sokova u prahu i srodnih proizvoda (Sl. listu SRJ, br. 33/95. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 30. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu alkoholnih i bezalkoholnih pića, leda i sirćeta (Sl. list SFRJ, br. 31/63, 25/65, 45/71, 48/71, 59/72, 41/73, 25/75, 18/77, 53/78, 2/82, 34/82. Vidi: ĉl. 1. Pravilnika Sl. list SFRJ, br. 13/ Vidi: ĉl. 22. Pravilnika Sl. list SFRJ, br. 58/ Vidi: ĉl. 61. Pravilnika Sl. list SFRJ, br. 52/ Vidi: ĉl. 77. Pravilnika Sl. list SFRJ, br. 16/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na kvalitet sirćeta i razblaţene desetoprocentne sirćetne kiseline - vidi: ĉl. 20. Pravilnika Sl. list SFRJ, br. 24/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na kvalitet piva i bezalkoholnih pića - vidi: ĉl. 16. Pravilnika Sl. list SFRJ, br. 91/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za vino (Sl. list SRJ, br. 54/99 i 39/2002. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 6. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/2003-2) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za sirće (Sl. list SRJ, br. 17/2002. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 12. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za hmelj i proizvode od hmelja (Sl. listu SCG, br. 54/2005) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za pivo (Sl. list SCG, br. 36/04 i 39/05) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za alkoholna pića (Sl. list SCG, br. 24/04) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za bombonske proizvode (SI. list SCG, br. 63/04) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za kakao-proizvode, ĉokoladne proizvode, proizvode sliĉne ĉokoladnim i krem-proizvode (Sl. listu SCG, br. 1/05) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za sirovu kafu, proizvode od kafe i surogate kafe (Sl. list SRJ, br. 35/2001 i 49/2001. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 7. Pravilnika Sl. list SCG, br.56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu ţita, mlinskih i pekarskih proizvoda, testenina i brzo smrznutih testa (Sl. list SRJ, br. 52/95. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 28. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za fine pekarske proizvode, ţita za doruĉak i snek proizvode (Sl. list SCG, br. 12/2005). Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za mleko, mleĉne proizvode, kompozitne mleĉne proizvode i starter kulture (Sl. list SRJ, br. 26/2002 i Sl. list SCG, br. 5/2004. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 13. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/

291 Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za med, druge pĉelinje proizvode, preparate na bazi meda i drugih pĉelinjih proizvoda (Sl. list SCG, br. 45/2003). Pravilnik o kvalitetu šećera (Sl. list SFRJ, br. 7/92. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 22. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/2004-7) Pravilnik o kvalitetu supa, sosova, dodataka jelima i srodnih proizvoda (Sl. listu SRJ, br. 41/93. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 24. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu zaĉina, ekstrakata zaĉina i mešavina zaĉina (Sl. list SFRJ, br. 4/85 i 84/87. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 17. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za ĉaj, biljni ĉaj i instant-ĉaj (Sl. list SCG, br. 51/2005) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za jestiva biljna ulja i masti, margarin i druge masne namaze, majonez i srodne proizvode (Sl. list SCG br. 23/2006). Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za jestivo maslinovo ulje i jestivo ulje komine masline (Sl. list SRJ, br. 54/99. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva-vidi: ĉl. 41. taĉ. 5. Pravilnika Sl. list SCG, br.56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica-vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ Pravilnik o kvalitetu voća, povrća i peĉurki (Sl. list SFRJ, br. 29/79 i 53/87. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na peĉurke - vidi: ĉl. 75. Pravilnika Sl. list SCG, br. 31/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 16. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za jestive peĉurke i proizvode od jestivih peĉuraka (Sl. list SCG, br. 31/2003. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 15. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu proizvoda od voća, povrća i peĉurki i pektinskih preparata (Sl. list SFRJ, br. 1/79, 20/82, 74/90 i 58/95. Vidi: ĉl Pravilnika Sl. list SFRJ, br. 39/ Vidi: ĉl. 79. Pravilnika Sl. list SFRJ, br. 46/ Vidi: ĉl. 41. Pravilnika Sl. list SRJ, br. 33/95-4. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 27. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ Vidi: ĉl. 51. Pravilnika Sl. list SCG, br. 12/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za senf (Sl. list SRJ, br. 3/2001 od godine. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 8. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za ribe, rakove, školjkaše, morske jeţeve, morske krastavce, ţabe, kornjaĉe, puţeve i njihove proizvode (Sl. list SRJ, br. 6/2003 od godine. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ. 14. Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu jaja i proizvoda od jaja (Sl. listu SFRJ, br. 55/89 od godine. Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na uslove upotrebe aditiva - vidi: ĉl. 41. taĉ

292 Pravilnika Sl. list SCG, br. 56/ Prestale da vaţe odredbe koje se odnose na deklarisanje i oznaĉavanje upakovanih namirnica - vidi: ĉl. 34. Pravilnika Sl. list SCG, br. 4/ ) Pravilnik o kvalitetu i drugim zahtevima za proizvode od mesa (Sl. list SCG, br. 33/2004) odgovor Veterinarske uprave u segmentu Bezbjednost hrane. Pravilnik o kvalitetu semena poljoprivrednog bilja (Sl. listu SFRJ, br. 47/87, 60/87, 55/88 i 81/89, Sl. listu SRJ, br. 16/92, 8/93, 21/93, 30/94, 43/96, 10/98, 15/2001 i 58/2002). E. Podsticaji a) Za investicije Djelimiĉno odgovoreno i u okviru pitanja 123.c Plan upotrebe sredstava za podsticanje razvoja poljoprivrede i ribarstva,u godini, tj. Agrobudţet, ĉine i sredstva za kofinansiranje investicija u poljoprivredi, u skladu sa osnovnim principima IPARD kofinansiranja i to po sledećim programima. RURALNI RAZVOJ 2.1 Osovina 1: (eura) Mjere jaĉanja konkurentnosti poljoprivrede Podrška investicijama u poljoprivrednu opremu i mehanizaciju Podrška investicijama u stoĉarske farme Podrška podizanju višegodišnjih zasada Podrška izgradnji i opremanju zaštićenih prostora Podrška investicijama vezanim za zemljišnu politiku Podrška investicijama u preradu animalnih proizvoda Podrška investicijama za ĉuvanje pakovanje i preradu biljnih proizvoda Podrška investicijama u preradu na porodiĉnim gazdinstvima Podrška organizacijama proizvoċaĉa UnapreĊivanje kvaliteta proizvoda Promocija poljoprivrednih proizvoda UKUPNO OSOVINA Osovina 2: (eura) Mjere za odrţivo gazdovanje prirodnim resursima Izvor-Agrobudţet Oĉuvanje genetiĉkih resursa u poljoprivredi Organska poljoprivreda Odrţivo korišćenje planinskih pašnjaka UKUPNO OSOVINA Izvor-Agrobudţet

293 2.3 Osovina 3: (eura) Mjere za poboljšanje kvaliteta ţivota i širenja ekonomskih aktivnosti u ruralnim podruĉjima Diverzifikacija ekonomskih aktivnosti u ruralnim sredinama Obnova i razvoj sela i izgradnja seoske infrastrukture UKUPNO OSOVINA UKUPNO MJERE RURALNOG RAZVOJA ( ) eura Izvor-Agrobudţet 2009 Predlogom rebalansa budţeta Crne Gore, a kao posledica globalne ekonomske i finansijske krize, ove linije su predloţene za smanjenje u odreċenom procentu (najvjerovatnije oko 20%) b) Za izvoz Nema direktnih podsticaja za izvoz poljoprivrednih proizvoda. c) Ostali Ne postoje. F. Pravila za strane investicije Odgovor je dat u okviru pitanja 116. (e, f, g). G. Trgovinski sistem Crna Gora ne primjenjuje koliĉinska ograniĉenja izvoza i uvoza, kao ni ostale vancarinske mjere (kao što su dozvole ili kontingenti) koji kojima se zabranjuje ili na bilo koji drugi naĉin ograniĉava trgovina. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Dosadašnje reforme u poljoprivredi Proces tranzicije kroz koji je prolazila crnogorska ekonomija u posljednje dvije decenije odvijao se i u sektoru poljoprivrede. Najvaţnije promjene išle su u nekoliko pravaca: uvoċenje trţišnih principa, uz ukidanja drţavnog intervencionizma, i napuštanje ranijeg koncepta agrarne politke koji je bio dominantno usmjeren u razvoj društvenog sektora; zaokret u podršci razvoju poljoprivrede ka porodiĉnim gazdinstvima i unapreċivanju uslova za ţivot u seoskim sredinama; prilagoċavanje politike spoljnotrgovinske zaštite razvojnim potrebama poljoprivrede i preraċivaĉke industrije, uz njeno postepeno usklaċivanje sa principima Svetske trgovinske organizacije (STO); uvoċenje tehnoloških inovacija u proizvodnju, podizanje struĉnog i obrazovnog nivoa proizvoċaĉa i struĉnih sluţbi u poljoprivredi; jaĉanje institucionalne podrške poljoprivrednom sektoru kroz: formiranje 293

294 struĉnih sluţbi, modernizaciju postojećih i formiranje novih laboratorija, reformu veterinarske sluţbe i ukupno unapreċivanje ljudskih resursa. Paralelno sa navedenim reformskim procesima, poljoprivredu su u posljednje vrijeme karakterisali i intenzivni meċunarodni integracioni procesi: pregovori o pristupanju Svjetskoj trgovinskoj organizaciji. Potpisan je i stupio na snagu regionalni sporazum CEFTA Pregovori voċeni u okviru navedenih sporazuma pokazali su da je poljoprivreda veoma sloţen, osjetljiv i izuzetno zahtjevan sektor. Dokument od kljuĉnog znaĉaja za dalji razvoj poljoprivrede jeste nova strategija: ''Crnogorska poljoprivreda i evropska unija Strategija razvoja proizvodnje hrane i ruralnih podruĉja'', koja je usvojena sredinom godine. Zajedniĉki su je realizovali Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (MPŠV) i Evropska agencija za rekonstrukciju (EAR). Strategija predstavlja platformu za usklaċivanje agrarne politike, zakonodavstva i institucionalne podrške poljoprivredi sa principima i zahtjevima EU pridruţivanja. Novom strategijom Crna Gora se opredijelila za koncept odrţivog razvoja poljoprivrede, koji podrazumijeva uspostavljanje potpunog balansa izmeċu ekonomskog razvoja, potrebe oĉuvanja okoline i socijalnog aspekta. Razvojni koncept polazi od višestruke uloge poljoprivrede ili multifunkcionalnosti, koji poljoprivredu stavlja u znatno širi kontekst od njenog znaĉaja u pogledu doprinosa ukupnom GDP-u. Strategija definiše sljedeće ciljeve razvoja: odrţivo gazdovanje resursima; stabilna i prihvatljiva ponuda bezbjedne hrane; obezbjeċivanje primjerenog ţivotnog standarda za seosko stanovništvo; podizanje konkurentnosti proizvoċaĉa hrane. U ukupnoj agrarnoj politici koju donosi Strategija, najvaţnije mjesto imaju mjere ruralnog razvoja, koje su usmjerene u tri osnovna pravca: podizanje konkurentnosti; odrţivo gazdovanje resursima, i obezbjeċivanje kvaliteta ţivota i širenja ekonomskih aktivnosti na selu. Strategija daje okvire za dalje prestrukturiranje i izgradnju moderne uloge drţave, koja treba da omogući pribliţavanje Evropskoj uniji. Potvrda sprovoċenja reformi u sektoru poljoprivrede, na bazi nove Strategije, nalazi se i u Izvještaju Evropske komisije o napretku Crne Gore u 2007.i godini, u kojem se navodi da je ostvaren napredak u ispunjavanju prioriteta Evropskog partnerstva i poboljšanju administrativnih kapaciteta za upravljanje poljoprivrednom politikom. Još se istiĉe da se u oblasti poljoprivredne politike, mjere i programi podrške poljoprivrednom sektoru prilagoċavaju novim reformama Zajedniĉke poljoprivredne politike (CAP), naroĉito politike ruralnog razvoja. Napori se ulaţu u poboljšanje administrativnih kapaciteta Ministarstva, u smislu institucionalne izgradnje, obuke i opremanja inspekcija i laboratorija. Tekstil i odjeća, koţa, obuća, namještaj, igraĉke 105 Tekstil i odjeća: 294

295 A. Proizvodnja i potrošnja Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap.t/god proizvodnja tekstila i tekstilnih proizvoda Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u tonama) Naziv Jedinica mjere Pamuĉno predivo t Vuneno predivo t Sirove tkanine pamuĉne Hilj m Vunene tkanine Hilj m Vrijednost realizacije u hilj. Eura Pamuĉno predivo Vuneno predivo Sirove tkanine pamuĉne Vunene tkanine B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 295

296 Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 18 Kina, Srbija, Turska, Italija, Slovenija, Španija, Francuska, Njemaĉka b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 18 Italija, Španija, Njemaĉka, Srbija, BiH, Albanija c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja izvoz/ proizvodnja 2,007 0,

297 uvoz/ proizvodnja C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju b) Broj preduzeća Broj preduzeća proizvodnja odjevnih predmeta c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Proizvodnja odjevnih predmeta I krzna d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Izvor:MONSTAT Ne raspolaţemo traţenim podacima. f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne moţe se posebno izdvojiti nijedno privredno društvo u pogledu traţenih pokazatelja,tj. kod ovih društava nema znaĉajnijih razlika u zapošljavanju, vrijednosti fiziĉkog rezultata i preteţno su u pitanju mikro i mala preduzeća u privatnom vlasništvu. g) Proizvodni i trţišni monopoli U Crnoj Gori ne postoje trţišni i proizvodni monopol. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu 297

298 i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja odjevnih predmeta I krzna D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti tekstila i odjeće, na nacionalni nivo je usvojeno ukupno 98 evropskih standarda od kojih je: a) tekstil (geotekstil) 15 standarda b) industrija odjeće 79 standarda (zaštitna oprema) U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 20 evropskih standarda iz oblasti tekstila. Tekstil i odjeća: a) tekstil: molimo navedite glavne djelatnosti (ukljuĉujući i trikotaţu) b) industrija odjeće 1) Naredba o obaveznom atestiranju vune (Sl. list SFRJ, br. 65/84) 2) Naredba o obaveznom atestiranju pamuka (Sl. list SFRJ, br. 65/84, 44/88) 3) Pravilnik o obaveznom atestiranju jute i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 8/91) 4) Naredba o tekstilnim proizvodima koji u prometu moraju biti snabdeveni uverenjem o kvalitetu (Sl. list SRJ, br. 14/92) Trenutno postoje sljedeĉi standardi JUS sa obaveznom primjenom koji se odnose na tekstil: - Pravilnik o jugoslovenskim standardima za vunu i tekstil Sl. list SFRJ, br. 2/ Vidi: Pravilnik - Sl. list SCG, br. 19/2005-5, - Pravilnik o jugoslovenskim standardima za ispitivanje sirovinskog sastava tekstila i vlakana Sl. list SRJ, br. 16/92-211, - Pravilnik o jugoslovenskim standardima za tekstil Sl. list SRJ, br. 83/ /95-5, - Pravilnik o jugoslovenskim standardima za tekstil i perje Sl. list SFRJ, br. 9/92-109, - Pravilnik o jugoslovenskim standardima za tekstil u zdravstvu Sl. list SFRJ, br. 48/ Vidi: ĉl. 1. Pravilnika - Sl. list SCG, br. 23/2004-1, - Pravilnik o jugoslovenskim standardima za tekstilna staklena vlakna Sl. list SFRJ, br. 9/92-107, - Pravilnik o jugoslovenskom standardu za ispitivanje tekstila Sl. list SRJ, br. 24/96-2, - Pravilnik o jugoslovenskom standardu za tekstil Sl. list SRJ, br. 77/94-927, - Pravilnik o jugoslovenskom standardu za tekstil Sl. list SRJ, br. 27/93-596, - Pravilnik o jugoslovenskom standardu za tekstil Sl. list SRJ, br. 83/ /94-190, - Pravilnik o jugoslovenskom standardu za tekstil Sl. list SRJ, br. 11/96-10, - Rešenje o jugoslovenskim standardima za metode ispitivanja postojanosti obojenja tekstila i tekstilnih boja Sl. list FNRJ, br. 21/56. Vidi: taĉ. 1. Rešenja - Sl. list SRJ, br. 62/2001-2, - Rešenje o jugoslovenskim standardima iz oblasti tekstilne industrije Sl. list SFRJ, br. 24/ Sl. list SCG, br. 14/2004-4, - Rešenje o jugoslovenskim standardima iz oblasti tekstilne industrije Sl. list SFRJ, br. 49/ Vidi: taĉ. 1. Rešenja - Sl. list SCG, br. 23/2004-2, - Rešenje o jugoslovenskim standardima iz oblasti tekstilne industrije Sl. list SFRJ, br. 24/ Vidi: Rešenje - Sl. list SCG, br. 19/2005-3, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za geotekstil Sl. list SRJ, br. 15/ , 298

299 - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za geotekstil Sl. list SCG, br. 10/2003-1, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za geotekstil i geotekstilu srodne proizvod Sl. list SCG, br. 59/2004-2, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za geotekstil i geotekstilu srodne proizvode Sl. list SCG, br. 6/2005-2, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za geotekstil i geotekstilu srodne proizvode Sl. list SCG, br. 17/2005-1, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za geotekstil i geotekstilu srodne proizvode Sl. list SCG, br. 52/2005-3, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za tekstil Sl. list SRJ, br. 26/97-8, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za tekstil Sl. list SRJ, br. 62/2001-2, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za tekstil Sl. list SCG, br. 15/2003-1, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za tekstilne podne obloge Sl. list SCG, br. 54/2003-1, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za tekstil Sl. list SCG, br. 13/2004-1, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za tekstil Sl. list SCG, br. 19/2004-1, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za tekstil i tekstilne podne obloge Sl. list SCG, br. 13/ /2005-3, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za tekstilne podne obloge Sl. list SCG, br. 54/ , - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskih standarda za tekstil Sl. list SCG, br. 2/2006-1, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskog standarda za geotekstil Sl. list SRJ, br. 7/ , - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskog standarda za tekstil Sl. list SRJ, br. 50/97-2, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskog standarda za tekstil Sl. list SRJ, br. 53/97-7, - Rešenje o utvrċivanju jugoslovenskog standarda za tekstilne podne obloge Sl. list SCG, br. 59/ / Pojedini zahtjevi odnosno zabrane upotrebe odreċenih substanci kod proizvodnje tekstilnih proizvoda su i predmet Zakona o hemikalijama (Sl. list CG, br. 11/07) odnosno na njegovoj osnovi donetih podzakonskih akata. Tematika bezbjednosnih svojstava tekstilnih proizvoda koja eventualno nisu pokrivena gore navedenim tehniĉkim propisima i obaveznim standardima ureċena su Zakonom o opštoj bezbjednosti proizvoda (Sl. list CG, br.48/08) koji reguliše i opšte obaveze proizvoċaĉa i distributera te ovlasti nadleţnih inspekcijskih organa kod praćenja stanja na trţištu. E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u okviru 116 E(a, b, c). F. Pravila za strane investicije Odgovor je sadrţan u 116 F(a i b). G. Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Odgovor je sadrţan u 116 G. 299

300 H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a takoċe ni predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Na osnovu Zakona o tehniĉkim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanju usaglašenosti proizvoda s propisanim zahtjevima (Sl. list CG, br.14/08), u drugom kvartalu godine biće usvojen pravilnik (tehniĉki propis), kojim će se u nacionalni pravni okvir prenijeti direktive za tehniĉke zahtjeve za tekstil (31996L0074; 31997L0037; 32004L0034; 31996L0073; 31973L0044; 32007L0004; 32007L0003; 32006L0002; 32003L0003). 106 Koţa i proizvodi od koţe A. Proizvodnja i potrošnja Ne raspolaţemo sa statistiĉkim podacima. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura Izvor:Monstat 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 300

301 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Prikaz realizovanog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Italija, Slovenija, Kina, BiH, Hrvatska, Srbija, b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropske unije, izraţeno u kilogramima 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Prikaz crnogorskog izvoza u Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Prikaz crnogorskog izvoza u ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Prikaz crnogorskog izvoza u ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do Godine Naziv Zemlja 19 Prerada koţe I predmeta od koţe Italija, Njemacka, Bugarska, Srbija, C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju b) Broj preduzeća Prerada koţe I predmeta od koţe Izvor:MONSTAT 301

302 c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Prerada koţe I predmeta od koţe Izvor:MONSTAT d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo traţenim podacima. Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Ne moţe se posebno izdvojiti nijedno privredno društvo u pogledu traţenih pokazatelja,tj. kod ovih društava nema znaĉajnijih razlika u zapošljavanju i vrijednosti fiziĉkog rezultata. g) Proizvodni i trţišni monopol Ne postoji proizvodni i trţišni monopol h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Prerada koţe I predmeta od koţe Izvor:MONSTAT D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti koţe i proizvoda od koţe na nacionalni nivo nijesu usvajani standardi. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 50 evropskih standarda iz oblasti koţe i proizvoda od koţe. E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u okviru 116 E(a, b, c). 302

303 F. Pravila za strane investicije Odgovor je sadrţan u 116 F(a i b). G. Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Odgovor je sadrţan u 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a takoċe ni predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Vidjeti odgovor 106 D 107 Obuća Odgovora je dat od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap.hilj. pari/god proizvodnja obuće Izvor:MONSTAT Sadašnja proizvodnja (u hilj. pari ) Muške koţne cipele Ţenske koţne cipele Vrijednost realizacije u hilj. Eura 303

304 Muške koţne cipele Ţenske koţne cipele B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Italija, Slovenija, Njemaĉka, Kina, Srbija, BiH,Hrvatska b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Prikaz crnogorskog izvoz u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 304

305 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Prikaz crnogorskog izvoz u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 19 Prerada koţe i predmeta od koţe Italija, Njemaĉka,Srbija, BIH, Kosovo C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju b) Broj preduzeća Broj preduzeća proizvodnja obuće c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Proizvodnja koţe,predmeta od koţe I obuće d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste 305

306 Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Izvor:MONSTAT f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? g) Proizvodni i trţišni monopoli ne postoji proizvodni i trţišni monopol h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja koţe,predmeta od koţe I obuće D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Obuća 0 standarda Sto se tiĉe grupe prozvoda koji spadaju u oblast obuće u Crnoj Gori trenutno ne postoje vaţeći tehniĉki propisi koji se specijalistiĉki odnose na obuću. Racionalni pristup je da se sve mjere koje su predloţene EU zakonodavstvom propisu kroz druge tangentne oblasti (npr. tekstil). Crna Gora nema domaće proizvoċaĉe u ovoj oblasti i nema najava o interesovanju za investiranje u toj oblasti. Nijedno tijelo za ocjenu usaglašenosti nije ovlašćeno za vršenje ocjene usaglašenosti u ovoj oblasti. U toku vršenja trţišnog nadzora nije bilo empirije vezano za nalaţenje nebezbjednih proizvoda u ovoj oblasti. Trţišni nadzor se obavlja po mjerama propisanim u Zakonu o opštoj bezbjednosti proizvoda (Sl. list CG, broj 48/08) a posebno u pogledu procjene nebezbjednog proizvoda. I pored gore navedenih ĉinjenica, nadleţno Ministarstvo ekonomije vrši analizu zahtjeva zakonodavstva u ovoj oblasti i ukoliko analiza pokaţe da se u toj oblasti mogu pojaviti barijere u prometu ove vrste proizvoda do kraja drugog kvartala godine (kako je to Nacionalnim Programom Integracija predviċeno) će donijeti neophodne propise u ovoj oblasti. E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u okviru 116 E(a, b, c). 306

307 F. Pravila za strane investicije Odgovor je sadrţan u 116 F(a i b). G. Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Odgovor je sadrţan u 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka o predviċenim investicijama kao ni najava o interesovanju za investiranje u ovoj oblasti, a takoċe ni predviċenih planova za restrukturiranje odnosno modernizaciju. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Vidjeti odgovor 107 D 108 Namještaj Odgovor je dat od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani kapacitet i stepen korišćenja kapaciteta Korišćenje kapaciteta(u %) Naziv Inst.kap. kom/god proizvodnja namještaja b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Sadašnja proizvodnja (u kom ) Izvor:MONSTAT Tapacirani namještaj Stolovi,ormari,kreveti,vitrine, ostali leţajevi Ostali sitni kućni namještaj

308 Vrijednost realizacije u hilj. Eura Tapacirani namještaj Stolovi,ormari,kreveti,vitrine, ostali leţajevi Ostali sitni kućni namještaj c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Nema podataka. d) Pokazatelj pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) namjestaj -1, , , , Obrada ME Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine 308

309 Naziv Zemlja 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Italija, Slovenija, Austrija, Hrvatska, Srbija, Kina b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 36 Proizvodnja namještaja i sliĉnih proizvoda Njemaĉka, Austrija, Slovenija, Italija, Srbija, BiH c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Izvoz/proizvodnja, % namjestaj ,64 515,24, Obrada ME Uvoz/proizvodnja, % namjestaj , ,91, Obrada ME 309

310 Napomena: Pokazatelj je izraĉunat na bazi odnosa proizvodnje na nivou grupe izabranih proizvoda i cjelokupnog uvoza odnosno izvoza. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća Broj preduzeća proizvodnja namještaja c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj zaposlenih Izvor:MONSTAT Proizvodnja namještaja I sliĉnih proizvoda Izvor MONSTAT d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Ne raspolaţemo podacima. Izvor:MONSTAT 310

311 f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Naziv privrednog društv Broj zaposlenih D.o.o Javorak Nikšić D.o.o MI-RAI Nikšić, D.o.o Kurti Ulcinj D.o.o Velko Danilovgrad D.o.o Brijest Plav D.o.o Loris Nikšić, 191 radnik 72 radnika 21 radnik 15 radnika 10 radnika 10 radnika g) Proizvodni i trţišni monopoli U Crnoj Gori ne postoje trţišni i proizvodni monoploi u oblasti proizvodnje i trgovine namještajem. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za statistiku Crne Gore ne raspolaţe sa traţenim podatkom. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Zarade u eurima Proizvodnja namještaja I sliĉnih proizvoda Izvor MONSTAT D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Crna Gora nije donijela standarde u ovoj oblasti. Primjenjuju se odredbe standarda koji su vaţili u Jugoslaviji (JUS standardi). Dio odgovora koji se odnosi na zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine u vezi sa specifiĉnostima sektora, sadrţan je u okviru odgovora 116D. E. Podsticaji Vidi 116 E. F. Pravila za strane investicije Vidi 116 F 311

312 G. Trgovinski sistem Vidi 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Sanaciono-razvojnim programom šumarstva i drvoprerade CG je izvršena privatizacija privrednih društava koja se bave preradom namještaja. Ovaj Vladin program dao je izuzetne rezultate. Sva preduzeća iz bivšeg društvenog sektora su privatizovana. Danas se oni nalaze u privatnom vlasništvu. Novi vlasnici izvršavaju obaveze preuzete Ugovorom o kupovini. Napravili su svoje biznis planove i u tom pravcu ide njihova realizacija. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice U toku su aktivnosti na analizi vaţećeg nacionalnog zakonodavstva i analizi propisa za transponovanje harmonizovanog zakonodavstva EU u ovoj oblasti. U meċuvremenu, do ispunjavanja plana predviċenog Nacionalnim programom integracija koristiće se mjere propisane Zakonom o opštoj bezbjednosti proizvoda u pogledu inspekcijskog nadzora i stavljanja proizvoda u upotrebu. 109 Igraĉke Pogledati odgovore od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja a) U Crnoj Gori ne postoje instalirani kapaciteti za proizvodnju igraĉaka. b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) U Crnoj Gori ne postoje instalirani kapaciteti za proizvodnju igraĉaka c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) Ne postoje podaci. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 312

313 Naziv Proizvodnja igara i igracaka Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u hiljadama eura 365 Proizvodnja igara i igracaka Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 365 Proizvodnja igara i igracaka Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 365 Proizvodnja igara i igracaka Prikaz ostvarenog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 365 Proizvodnja igara i igracaka Slovenija, Italija, Vel.Britanija, Austrija, Kina, Rusija, Srbija, Hrvatska, Turska b) Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u kilogramima 365 Proizvodnja igara i igracaka Izvor: MONSTA Prikaz crnogorskog izvoza u Evropsku uniju, izraţeno u hiljadama eura 365 Proizvodnja igara i igracaka Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u kilogramima 365 Proizvodnja igara i igracaka Prikaz crnogorskog izvoza u ostatak svijeta, izraţeno u hiljadama eura 13 Podaci obraċeni po specijalnom relax sistemu 14 Podaci za 2007.godinu I 2008.godinu obraċeni po specijalnom trgovinskom sistemu 313

314 365 Proizvodnja igara i igracaka Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 365 Proizvodnja igara i igracaka Slovenija, Njemaĉka, Srbija, Albanija, Hrvatska, BiH C. Strukturne karakteristike U Crnoj Gori ne postoje instalirani proizvodni kapaciteti, pa je nemogu e dati odgovore na pojedina potpitanja iz ove oblasti. g) U Crnoj Gori ne postoje trţišni ili proizvoċaĉi monopoli u oblasti proizvodnje i prometa igraĉaka. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Standardi: U Crnoj Gori iz oblasti igraĉaka je do sada usvojeno 9 standarda. Ministarstvo zdravlja-sluţba zdravstveno sanitarne inspekcije nadzire proizvodnju,uvoz i promet igraĉaka primjenjujući slijedeće zakonske propise: Zakon o zdravstvenoj ispravnosti ţivotnih namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl. list SRJ, br. 37/02) i podzakonska akta koja su donešena na osnovu ovog zakona: Pravilnik o uslovima u pogledu zdravstvene ispravnosti predmeta opšte upotrebe koji se mogu stavljati u promet (Sl. list SFRJ, br. 18/91); Pravilnik o uslovima u pogledu struĉnih kadrova, prostorije i opreme koje moraju da ispunjavaju zdravstvene i druge organizacije za vršenje analiza i superanaliza namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl. list SRJ, br. 60/02); Upustvo o naĉinu uzimanja uzoraka za obavljanje analiza i super analiza namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl. list SFRJ, br. 60/1978); Zakon o zdravstvenom nadzoru nad ţivotnim namirnicama i predmetima opšte upotrebe (Sl. list SRCG, br. 4/88) i podzakonska akta koja su donešena na osnovu ovog zakona: Pravilnik o uslovima i naĉinu ispitivanja namirnica i predmeta opšte upotrebe u toku njihove proizvodnje i naĉinu voċenja evidencije o izvršenim ispitivanjima (Sl. list SRCG, br. 8/75); U Crnoj Gori se poslovima laboratoriskog ispitivanja kvaliteta i zdravstvene ispravnosti (bezbjednosti) igraĉaka bave dvije laboratorije: Institut za javno zdravlje Crne Gore u Podgorici (mikrobiološka i fiziĉko-hemijska ispitivanja), Centar za ekotoksikološka ispitivanja u Podgorici (fiziĉko-hemijska ispitivanja). E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u 116 E(a-c). 314

315 F. Pravila za strane investicije Vidjeti odgovor 116 F(a i b). G. Trgovinski sistem Vidjeti odgovor 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Nema podataka kada su u pitanju oĉekivani dogaċaji i rokovi. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Postojeće zakonodavstvo iz ove oblasti nije usklaċeno sa zakonodavstvom Zajednice. a) Nacionalni plan za evropske integracije Crne Gore planira izradu Pravilnika o zdravstvenoj bezbijednosti igraĉaka koji će biti usaglašen sa Direktivom 88/378/EEZ o bezbjednosti igraĉaka. b) Izrada i usvajanje Pravilnika je planirana do kraja godine. Farmaceutski proizvodi 110 Medicinski proizvodi za ljudsku upotrebu A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti 1.ProizvoĊaĉ GALENIKA A.D do pakovanja mjeseĉno. Iskorištenost kapaciteta je 85 do 95%. Godišnji plan proizvodnje do pakovanja. Vrijednost usluga je do eura godišnje. 2. Proizvodjaĉ NOVIT-PHARM D.OO do pakovanja godišnje. Trenutno veoma malog stepena iskorišćenosti (cca 30%) ali sa realnim planom do 75% u narednoj godini ,00 boĉica Cefalosporina na godišnjem nivou i stepen njihove iskorišćenosti je 50% 3. Proizvodjaĉ HEMOMONT D.O.O.- 21 mil. pak. 56% Izvor: ProizvoĊaĉi 315

316 b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) 1. GALENIKA pakovanja na mjeseĉnom nivou vrijednosti ,00 eura, 2. NOVIT-PHARM boĉica Ceftriaxone na mjeseĉnom nivou i po vrijednosti cca ,00 eura) 3. HEMOMONT-9,8 mil. pak. ; 8,6 mil eura Izvor: ProizvoĊaĉi c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) 1. GALENIKA -Trenutno pakovanja godišnje, pakovanja po prognozi za tri naredne godine. 2. NOVIT-PHARM-na tenderu boĉica Cefalosporina i prognozirana (za sljedeće tri godine) cca boĉica Cefalosporina 3. HEMOMONT-1,50 mil.pak. 1,10 mil. ; 1,54 mil.pak. 1,13 mil. ; 1,59 mil.pak. 1,16 mil. ; 1,64 mil.pak. 1,19 mil. Izvor: ProizvoĊaĉi d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba 1. GALENIKA- nemamo podatke 2. NOVIT-PHARM- (proizvodnja izvoz) 100% (proizvodnja + uvoz izvoz) 75% 3. HEMOMONT -100% (sopstveni program) (proizvodnja izvoz) 91% (koliĉinski i vrijednosno) (proizvodnja + uvoz izvoz) XXXXXXXX Izvor: ProizvoĊaĉi B. Trgovina b) Uvoz (ukljuĉujući privremeni uvoz) koliĉinski i vrijednosno, iz ostatka svijeta i iz Europske unije ( EU), navedite glavne zemlje porijekla Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije, izraţeno u kilogramima 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata Prikaz crnogorskog uvoza iz Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata Prikaz crnogorskog uvoza iz ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata

317 Prikaz crnogorskog uvoz iz ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata Prikaz realizovanog uvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata c) Izvoz u EU (koliĉinski i vrijednosno) u EU i druge zemlje Prikaz crnogorskog izvoza u Evropske unije, izraţeno u kilogramima Zemlja Italija, Francuska, Velika Britanija, Švajcarska, Srbija, BiH, Hrvatska, Makedonija 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata Prikaz crnogorskog izvoza u Evropske unije izraţeno, u hiljadama eura 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata Prikaz crnogorskog izvoza u ostatka svijeta, izraţeno u kilogramima 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata Prikaz crnogorskog izvoza u ostatka svijeta, izraţeno u hiljadama eura 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata Prikaz realizovanog izvoza po zemljama u razdoblju od 2006 do godine Naziv Zemlja 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata Italija, Slovenija, Vel.Britanija, Srbija, BiH, Rusija, Ukrajina, Albanija, Makedonija i proizvoċaĉi C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za Statistiku ne raspolaţe traţenim podacima na zahtijevanom nivou. 317

318 b) Broj preduzeća 244 Proizvodnja farmaceutskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata Proizvodnja farmaceutskih produkata 2008 : 3 c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji: 167 zaposlenih kod jednog proizvoċaĉa; od ostalih proizvoċaĉa nemamo podatke d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Investicije 2 miliona eura (izvor 1 proizvoċaĉ), Agencija ne raspolaţe sa podacima od drugih proizvoċaĉa Broj preduzeća po klasama Klasa/god Mikro Mala Srednja Velika e) Strani kapital i tehnologija Izvor:MONSTAT 71,02 %; 100 %(izvor 1 proizvoċaĉ), Agencija ne raspolaţe sa podacima od drugih proizvoċaĉa f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? g) Proizvodni i trţišni monopoli Ne postoje trţišni p roizvodni monopoli u ovoj oblasti. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu Zavod za Statistiku ne raspolaţe traţenim podacima. i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Troškovi zarada i plata 2,03 mil. eura; troškovi materijala 2,97 mil. Eura (izvor: 1 proizvoċaĉ), Agencija ne raspolaţe sa podacima od drugih proizvoċaĉa. D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti Medicinski proizvodi za ljudsku upotrebu, medicinska sredstva i ureċaji ukljuĉujući aktivne medicinske ureċaje i in vitro, a u skladu sa direktinama 90/385 EEC, 98/79 EC, 93/42/EEC na nacionalni nivo je usvojeno 109 evropskih standarda. Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 70 evropskih standarda iz oblasti zdravlja i medicinske opreme 1) Naredba o obaveznom atestiranju vune (Sl. list SFRJ, br. 65/84) 318

319 2) Naredba o obaveznom atestiranju pamuka (Sl. list SFRJ, br. 65/84, 44/88) 3) Pravilnik o obaveznom atestiranju jute i o uslovima koje moraju ispunjavati organizacije udruţenog rada ovlašćene za atestiranje tih proizvoda (Sl. list SFRJ, br. 8/91) 4) Naredba o tekstilnim proizvodima koji u prometu moraju biti snabdeveni uverenjem o kvalitetu (Sl. list SRJ, br. 14/92) E. Podsticaji a) Za investicije b) Za izvoz c) Ostali Odgovor je sadrţan u 116 E(a, b, c). F. Pravila za strane investicije Odgovor je sadrţan u 116 F(a i b). G. Trgovinski sistem Odgovor je sadrţan u 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Pet mil. ( g) (izvor 1 proizvoċaĉ), Agencija ne raspolaţe sa podacima od drugih proizvoċaĉa. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Validna zakonska regulativa 1) Zakon o lijekovima (Sl. list RCG br. 80/04 i Sl. list CG br. 18/08) 2) Zakon o lijekovima Sl. list RCG br. 80/04 i Izmjene i dopune zakona o lijekovima Sl. list CG br. 18/08 Zakon je djelimiĉno harmonizovan sa direktivama Evropske unije: 2001/83/EC, 2003/63/EC, 2004/24/EC, 2004/27/EC, 2001/20/EC, 2003/94/EC, 2001/82/EC U planu je donošenje sledećih zakonskih akata: 1) Izmjene i dopune Zakon o lijekovima (novembar-decembar 2009) 319

320 Harmonizacija sa direktivama i uredbama: 2001/83/EC, 2004/27/EC, EC/726/2004, 2004/28/EC, 2001/82 EC 2) Pravilnik o uslovima koje moraju ispunjavati pravna lica koja proizvode lijekove 3) Smjernice dobre proizvoċaĉke prakse (prva polovina 2010) Harmonizacija sa direktivama: 2003/94/EC, 91/412/ЕEC b) Vremenski raspored prva polovina Veterinarski medicinski proizvodi A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Ne postoji b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Ne postoji c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Ne postoji d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Prikaz crnogorskog uvoza, izraţeno u eurima i kilogramima Eur kg Uvoz veterinarskih medicinskih produkta, medicinskih hemikalija i biljnih preparata ,12 44, Prikaz realizovanog uvoza po zemljama u razdoblju u godini: Srbija i Hrvatska b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja uvoz/proizvodnja: 100 C. Strukturne karakteristike Ne postoji proizvodnja veterinarskih lijekova u Crnoj Gori. 320

321 D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Iz oblasti veterinarski medicinski proizvodi, na nacionalni nivo nijesu usvajani standardi. U skladu sa Planom i programom rada za godinu, Institut za standardizaciju Crne Gore planira usvajanje 25 evropskih standarda iz oblasti veterinarski medicinski proizvodi. E. Podsticaji Odgovor je sadrţan u 116 E. F. Pravila za strane investicije Odgovor je sadrţan u 116 F. G. Trgovinski sistem Odgovor je sadrţan u 116 G. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi Ne postoji proizvodnja veterinarskih lijekova u Crnoj Gori. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Validna zakonska regulativa a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih 1) Zakon o lijekovima (Sl. list RCG br. 80/04 i Sl. list CG br. 18/08) Prilog 1 (Zakon o lijekovima Sl. list RCG br. 80/04 i Izmjene i dopune zakona o ljekovima Sl. list CG br. 18/08 Zakon je djelimiĉno harmonizovan sa direktivama Evropske unije: 2001/83/EC, 2003/63/EC, 2004/24/EC, 2004/27/EC, 2001/20/EC, 2003/94/EC, 2001/82/EC 2) Zakon o veterinarstvu (Sl. list RCG br. 11/04 i Sl. list RCG br. 27/07) U planu je donošenje sledećih zakonskih akata: 1) Izmjene i dopune Zakon o lijekovima (novembar-decembar 2009) 2) Harmonizacija sa direktivama i uredbama: 2001/83/EC, 2004/27/EC, EC/726/2004, 2004/28/EC, 2001/82 EC 3) Pravilnik o uslovima koje moraju ispunjavati pravna lica koja proizvode lijekove 321

322 4) Smjernice dobre proizvoċaĉke prakse (prva polovina 2010) Harmonizacija sa direktivama: 2003/94/EC, 91/412/ЕEC b) Vremenski raspored prva polovina 2010 Proizvodi za potrebe odbrane Zakonom o odbrani (SI. list RCG, br. 47/07) ĉlan 16 stav 2 ureċeno je da predmete i usluge koje su od posebnog znaĉaja za odbranu (proizvodi za potrebe odbrane) utvrċuje Vlada Crne Gore. Odlukom Vlade CG (SI. list RCG, br. 15/08) odreċeni su veliki tehniĉki sistemi od znaĉaja za odbranu i tehniĉka sredstva od znaĉaja za funkcionisanje tih sistema u oblasti: telekomunikacija, informatike, saobraćaja, elektroenergetike, vodosnabdijevanja i drugih oblasti od znaĉaja za odbranu. Vlada je, u skladu sa odredbama Zakona o odbrani, takoċe donijela Odluku o odreċivanju predmeta i usluga od posebnog znaĉaja za odbranu (SI. list RCG, br. 15/08). Ministarstvo odbrane je u saradnji sa drugim organima drţavne uprave pripremilo spisak pravnih lica i preduzetnika u Crnoj Gori koja proizvode predmete i vrše usluge od posebnog znaĉaja za odbranu, odreċene citiranom odlukom Vlade. U toku su aktivnosti na izradi odgovarajajućih akata (ugovori i dr.) kojim će biti definisana prava i obaveze svih subjekata koji će proizvoditi predmete i usluge za potrebe odbrane u ratnom ili vanrednom stanju kao i naĉin njihovog finansiranja. Nakon regulisanja ovih odnosa, resorno ministarstvo će sagledati proizvodne kapacitete svih subjekata, definisati uslove i naĉin usklaċivanja tehniĉkih sistema za potrebe odbrane, meċusobne ugovorne obaveze kao i instalacione kapacitete za potrebe odbrane. Ministarstvo obrane CG nema vlastitih proizvodnih kapaciteta, a osnovu namjenske industrije, odnosno proizvodnju naoruţanja i vojne opreme (u daljem tekstu NVO) predstavljaju tri preduzeća (,,Poliex" Berane, Tara" Mojkovac i Optel" Pljevlja). Za uvoz i izvoz naoruţanja, vojne opreme i robe dvostruke namjene registrovano je 20 preduzeća. 112 Kopneni sektor Pogledati odgovore od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti 1) TARA-Aerospace and Defence Products" Društvo posjeduje opremu ĉiji je kapacitet oko norma ĉasova za jednu godinu. U godini stepen iskorišćenosti kapaciteta je bio 18% kapaciteta. Društvo raspolaţe sa sledećim proizvodnim kapacitetima za potrebe kopnenog sektora: Izrada upaljaĉa za minobacaĉku municiju, ruĉne bombe, Izrada bombi specijalnih zaslepljujućih, Izrada piropatrona za borbena vozila pješadije i tenkove, Izrada vjeţbovnih i školskih sredstava, pirotehniĉkih sredstava, Tehniĉki pregledi i remont municije, 2) 2 POLIEX" Berane Društvo posjeduje opremu i kapacitete za proizvodnju sledećih sredstava: 322

323 Plastiĉnih eksploziva, Poluplastiĉnih eksploziva, Privrednih praškastih eksploziva, Bombi ruĉnih, Elektriĉnih detonatora, Polineldetonatora, Delaboracije viškova municije za potrebe VCG, Društvo posjeduje namjensku opitnu stanicu i poligon za ispitivanje raznih minskih sredstava. U godini, za potrebe Vojske Crne Gore, društvo vrši neutralizaciju viškova municije sa 50% kapaciteta. Za proizvodnju privrednih eksploziva i detonatora za potrebe civilnog sektora koristi se 50% kapaciteta, 3) OPTEL" Plievlia Društvo posjeduje opremu i kapacitete za proizvodnju sledećih sredstava: Pješadijskih radara, Laserskih daljinomjera, Radio-relejnih ureċaja i antena za radio-relejne ureċaje. Zbog gubitka trţišta preduzeće je bilo u steĉaju od januara godine. Ova fabrika, jedina na Balkanu, raspolaţe anehoniĉnom sobom i ureċajima za testiranje radara i radio-relejnih ureċaja, tako da bi se njeni kapaciteti mogli oĉekivati, pored ostalog, i za proizvodnju telekomunikacione opreme i sistema za nadzor granica. 4) 4. Montenegro Defence Industrv" Podgorica Montenegro Defence lndustry" Podgorica je jedino drţavno preduzeće koje se bavi uvozom i izvozom naoruţanja i vojne opreme i robe dvostruke namjene u Crnoj Gori. Nema instalisanih kapaciteta za proizvodnju. b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) 5) POLIEX" Berane Za 2009 godinu: - Proizvodnja eksploziva TNT,PEP, eksplozivnih smjesa u obimu od 371 t u vrijednosti c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Proizvodnja eksploziva TNT,PEP, eksplozivnih smjesa u obimu od 350 t u vrijednosti d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba 6) TARA-Aerospace and Defence Products U potpunosti pokriva nacionalne potrebe koje iznose 2-3% od ukupne proizvodnje. 7) POLIEX" Berane U potpunosti pokriva nacionalne potrebe koje iznose 90-95% od ukupne proizvodnje. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla PREDUZEĆE POLIEX" Berane koliĉina (000kg)

324 vrijednost (000 eur) Montenegro Defence Industrv" Podgorica 15 koliĉina (kg) - - vrijednost (000 eur) Zemlje uvoza su SAD, zemlje EU: Njemaĉka, Austrija, Francuska, Slovenija, Ĉeška, evropske zemlje: Hrvatska, Srbija. b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta PREDUZEĆE POLIEX" Berane 16 koliĉina (000 kg) vrijednost (000 eur) Montenegro Defence Industrv" Podgorica 17 koliĉina (kg) - - vrijednost (000 eur) Zemlje izvoza su SAD, zemlje EU: Njemaĉka, Španija, evropske zemlje Srbija, Bosna i Hercegovina i ostale zemlje: Irak, Avganistan, Kamerun, Ekvatorijalna Gvineja, Kirgizija, Burundi i Izrael. c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnje GODINA uvoz izvoz 19 izvoz Odnos (%) Odnos (%) uvoz izvoz uvoz izvoz / 48 8,7 91,5 87,3 12, / 59 7,0 93,0 95 5,0 15 Uvoz novog naoružanja I vojne opreme za potrebe VCG 16 Gotovo svi kapaciteti su angažovani za potrebe domaćeg tržišta.izvoz je zanemarljiv. 17 Izvoz neperspektivnog naoružanja I vojne opreme VCG 18 Reeksport u vrijednosti od EUR za 2007 i EUR za 2008 god 19 Uključen izvoz neperspektivnog i suvišnog naoružanja i vojne opreme iz skladišta Vojske Crne Gore 324

325 C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju PREDUZEĆE POLIEX" Berane 20 koliĉina (000 kom) vrijednost (000 eur) Montenegro Defence Industrv" Podgorica 21 koliĉina (kg) - - b) ĉetiri vrijednost (000 eur) c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj radnih mjesta TARA-Aerospace and Defence Products 24 POLIEX" Berane 48 Montenegro Defence Industrv" Podgorica 13 OPTEL" Plievlia 30 d) Struktura preduzeća: TARA-Aerospace and Defence Products Pogoni i mašine aktivno se koriste za sledeće djelatnosti : Izrada upaljaĉa za minobacaĉku municiju, ruĉne bombe, Izrada bombi specijalnih zaslepljujućih, Izrada piropatrona za borbena vozila pješadije i tenkove, Izrada vjeţbovnih i školskih sredstava, pirotehniĉkih sredstava, Tehniĉki pregledi i remont municije, POLIEX" Berane Najbitniji pogoni Najznaĉajnije mašine Pogon proizvodnje eksploziva Pogon sušenja sirovina Pogon plastike pogon inicijalnih i minsko-eksplozivnih sredstava homogenizator Za eksplozive Gostol homogenizator za eksplozive HKS Njemaĉka homogenizator za eksplozive 50 lit Gostol homogenizator za eksplozive 20 lit laboratorijska oprema za ispitivanje eksploziva.4 kom presa za proizvodnju eksploziva sušnice zapremine 1500 kg.3 kom 20 Gotovo svi kapaciteti su angažovani za potrebe domaćeg tržišta.izvoz je zanemarljiv. 21 Izvoz neperspektivnog naoružanja i vojne opreme VCG 325

326 klima komore za ispitivanje eksploziva. 2 kom Pogoni i mašine aktivno se koriste za sledeće djelatnosti : Privrednih praškastih eksploziva, Delaboracije viškova municije za potrebe VCG, e) TARA-Aerospace and Defence Products Društvo je 32% akcija u vlasništvu kompanije BT Internacional iz Švajcarske. POLIEX" Berane Društvo je 46,4% akcija u drţavnom vlasništvu. OPTEL" Plievlia Drţavni kapital bio je 81,43%, a fabrika je prodata putem Oglasa, kompaniji Vektra" iz Podgorice. Montenegro Defence Industrv" Podgorica Društvo je u 100% vlasništvu drţave Crne. f) Nema podataka g) Društva nemaju ni proizvodne niti trţišne monopole. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu/nema podataka i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji/nema podataka D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Kopneni sektor - 0 standarda Standardi i tehniĉki propisi Društvo Preduzeća usvaja sopstvene interne standarde i tehniĉke propise o kvalitetu proizvoda. Zaštita ţivotne sredine se odvija prema vaţećim zakonskim propisima u Crnoj Gori. E. Podsticaji a) Ne postoje podsticaju za investicije. b) Ne postoje podsticaji za izvoze. c) Ne postoje podsticaji za ostale investicije. F. Pravila za strane investicije a)strani investitor moţe posjedovati 49% akcija preduzeća koja se bave proizvodnjom naoruţanja i vojne opreme. b) Garancije su u skladu sa meċunarodnim propisima. 326

327 G. Trgovinski sistem Materijali koji se uvoze mogu se osloboditi carina, kvote i licence za proizvode se ne traţe. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije TARA-Aerospace and Defence Products Pored postojećih programa u fabrici je završena priprema za proizvodnju cijevi za lako naoruţanje po NATO standardima (od cal. 5,56 mm do cal. 12,7 mm). Kapacitet će biti oko cijevi godišnje. b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Nijesu predviċeni. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Harmonizacija nacionalnog zakonodavstva izvršena je sa zakonodavstvom Zajednice u vezi sa nacionalnom kontrolnom listom naoruţanja i vojne opreme i robe dvostruke namjene. Crna Gora je usvojila Zakon o spoljnjoj trgovini naoruţanje, vojnom opremom i robom dvostruke namjene (Sl list CG br. 80/08) a koji je stupio na snagu Proizvodnja naoruţanja i vojne opreme definisana je Zakonom o proizvodnji i prometu naoruţanja i vojne opreme (Sl. list SRJ, br.41/96 i Sl. list SCG br. 07/05). b) Vremenski period Zakon o proizvodnji i prometu naoruţanja i vojne opreme -nije definisan rok za izradu novog zakona. 113 Mornariĉki sektor Pogledati odgovore od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti 1) TARA-Aerospace and Defence Products" Za potrebe mornariĉkog sektora angaţovalo bi se za : Izradu sredstava za ometanje radarski voċenih raketa, Izradu signalnih i pirotehniĉkih sredstava, Tehniĉki pregledi i remont municije, Ove djelatnosti su u razvojnoj fazi i nijesu još aktivirane u praksi. 327

328 2) Jadransko brodogradilište" Bijela 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Osnovna namjena ovog brodogradilišta je remont trgovaĉkih brodova. S obzirom da je bivši remontni zavod MTRZ Sava Kovaĉević", koji je bio dio vojne namjenske industrije-remont vojnih brodova, u procesu likvidacije, Mornariĉki sektor koristi kapacitete preduzeća Jadransko brodogradilište" Bijela. Brodogradilište raspolaţe sa dokom nosivosti t i dokom nosivosti t. TakoĊe raspolaţe, sa 29 dizalica nosivosti izmeċu 2-40 t. Ukupan stepen iskorišćenosti kapaciteta kreće se oko 80 %. b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Jadransko brodogradilište" Bijela. Planirana proizvodnja i remont plovnih objekata za 2009 god. je očekivan u iznosu od EUR. c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Jadransko brodogradilište" Bijela Ukupna potraţnja na domaćem trţištu u 2008 god iznosila je EUR. Oĉekuje se da se i slijedeće tri godine zadrţi ili poveća ova potraţnja. d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba Jadransko brodogradilište" Bijela - Preduzeće pokriva oko 80% nacionalnih potreba. Za potrebe sektora elektronike se uvoze usluge i sredstva. B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla PREDUZEĆE Jadransko brodogradilište" Bijela 22 koliĉina (000kg) - - vrijednost (000 eur) Montenegro Defence Industrv" Podgorica 23 koliĉina (000kg) - - vrijednost (000 eur) Zemlje uvoza su SAD, zemlje EU: Norveška, Austrija, Italija, Portugalija, Slovenija, ostali: Kina,. b) Izvoz PREDUZEĆE Jadransko brodogradilište" Bijela 24 koliĉina (000kg) - - vrijednost (000 eur) Montenegro Defence Industrv" Podgorica 25 koliĉina (000kg) - - vrijednost (000 eur) Za potrebe odbrane uvoz elektronskih sklopova, rezervnih djelova u iznosu: , Uvoz novog naoružanja I vojne opreme za mornarički sektor,po realizovanim ugovorima 24 Za potrebe odbrane uvoz elektronskih sklopova, rezervnih djelova u iznosu: , Uvoz novog naoružanja I vojne opreme za mornarički sektor,po realizovanim ugovorima 328

329 Zemlje izvoza su SAD, zemlje EU: Njemaĉka, Španija, Velika Britanija, Austrija, Grĉka, Kipar. evropske zemlje: Srbija, Bosna i Hercegovina, Makedonija, Hrvatska c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja GODINA uvoz izvoz 26 izvoz Odnos (%) Odnos (%) uvoz izvoz uvoz izvoz ,6 75,4 25, ,6 80,4 19,8 80,1 C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju PREDUZEĆE AKTIVNOST Jadransko brodogradilište" Bijela Montenegro Defence Industrv" Podgorica Promet (remont brodova) (000 EUR) Promet (remont brodova odbrana)(000 EUR) koliĉina (000kg) - - vrijednost (000 EUR) b) tri c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj radnih mjesta TARA-Aerospace and Defence Products. 24 Jadransko brodogradilište" Bijela 671 Montenegro Defence Industrv" Podgorica 13 d) Struktura preduzeća: Jadransko brodogradilište" Bijela Glavne karakteristike dokova DOK-6 1 DOK- 12 Kapacitet dizanja doka Portalne dizalice 5-25 t 9 Mosne dizalice u radionicama 2,5 40 t 14 Auto dizalice 8 50 t 3 Ukupan broj remorkera 3 Teĉni kiseonik - rezervoar: 50 m 3,2 isparivaĉa po 1 00m/h, 6-9 bara; Acetilen - 60 Nm 3 /h, 0,3-0,8 bara; 26 Uključen izvoz neperspektivnog i suvišnog naoružanja i vojne opreme iz skladišta Vojske Crne Gore 329

330 Komprimovani vazduh -175 m 3 /min., 7 bar; Zasićena para - 2 x 1500 kg/h; Elektriĉna energija - 5,6 MVA 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Radioniĉke hale su opremljene mašinama i ureċajima (strug Škoda) za automatsku obradu brodskih osovina sa rasponom šiljka 12 m i mogućnosti obrade osovina od 450 kn. Horizontalne bušilice sa vretenom mm. Automatske mašine za rezanje limova. Valjci za savijanje limova raspona 9 m i sile pritiska od 9000 kn i dr. e) Jadransko brodogradilište" Bijela Brodogradilište je u drţavnom vlasništvu sa 61,57%. Montenegro Defence Industrv" Podgorica Društvo je u 100% vlasništvu drţave Crne TARA-Aerospace and Defence Products Društvo je 32% akcija u vlasništvu kompanije BT Internacional iz Švajcarske. f) Nema podataka g) Društva nemaju ni proizvodne niti trţišne monopole. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu/nema podataka i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji/nema podataka D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Mornariĉki sektor - 0 standarda Preduzeća usvajaju sopstvene interne standarde i tehniĉke propise o kvalitetu proizvoda. Zaštita ţivotne sredine se odvija prema vaţećim zakonskim propisima u Crnoj Gori. E. Podsticaji a) Ne postoje podsticaju za investicije. b) Ne postoje podsticaji za izvoze. c) Ne postoje podsticaji za ostale investicije F. Pravila za strane investicije a) Strani investitor moţe posjedovati 49% akcija preduzeća koja se bave proizvodnjom naoruţanja i vojne opreme. b) Garancije su u skladu sa meċunarodnim propisima. G. Trgovinski sistem a) Materijali koji se uvoze mogu se osloboditi carina, kvote i licence za proizvode se ne traţe 330

331 H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije Nijesu predviċene nove investicije b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Nijesu predviċeni. I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a)harmonizacija nacionalnog zakonodavstva izvršena je sa zakonodavstvom Zajednice u vezi sa nacionalnom kontrolnom listom naoruţanja i vojne opreme i robe dvostruke namjene. Crna Gora je usvojila Zakon o spoljnjoj trgovini naoruţanje, vojnom opremom i robom dvostruke namjene (Sl. list CG br. 80/08) a koji je stupio na snagu Proizvodnja naoruţanja i vojne opreme definisana je Zakonom o proizvodnji i prometu naoruţanja i vojne opreme (Sl. list SRJ br.41/96 i Sl. list SCG br. 07/05 ) b)vremenski period Zakon o proizvodnji i prometu naoruţanja i vojne opreme -nije definisan rok za izradu novog zakona. 114 Vazduhoplovni sektor Pogledati odgovore od A-I. A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti 1. TARA-Aerospace anddefence Products" Izrada piropatrona, pogonskih punjenja i raketnih motora za izbacivanje pilotskih sjedišta, Izrada piropatrona opšte namjene za ureċaje aviona, helikoptera i raketa, Signalni komplet pribora za spašavanje pilota. Stepen iskorištenosti ovih kapaciteta je 60%. b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) TARA-Aerospace and Defence Products Za 2009 godinu: kom. piropatrona za izbaciva pilotska sjedišta, u vrijednosti od ,65. c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) TARA-Aerospace and Defence Products Trenutno realizovani/potpisani Ugovori koji se odnose na domaće trţište su izraţeni u koliĉini od 1940 komada piropatrona, vrijednosti od ,65,. 331

332 d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba TARA-Aerospace and Defence Products 20 Preduzetniĉka i industrijska politika - U potunosti pokriva nacionalne potrebe koje prosjeĉno po godini iznose 2-3% od ukupne proizvodnje. B. Trgovina Uvoz TARA-Aerospace and Defence Products Za 2007 godinu: Preduzeće je u 2007.godini uvezlo sirovine za iyradu piropatrona u vrijednosti od EUR. Za 2008 godinu: Preduzeće je u 2008.godini uvezlo sirovine za izradu piropatrona u vrijednosti od EUR Montenegro Defence Industry" Podgorica Za 2007 godinu: Preduzeće je u 2007.godini uvezlo opremu, za potrebe Ministarstva odbrane Vazduholovni Sektor, u vrijednosti ,00 EUR. Za 2008 godinu: Preduzeće je u 2008.godini uvezlo opremu, za potrebe Ministarstva odbrane Vazduholovni Sektor, u vrijednosti ,00 EUR.Zemlje uvoza su zemlje EU: Ĉeška, evropske zemlje: Hrvatska,Bosna i Hercegovina. Izvoz TARA-Aerospace and Defence Products Za 2007 godinu: kom. piropatrona i kompleta, u vrijednosti od ,50 ; Za 2008 godinu: kom. piropatrona, a u vrijednosti od ,30 ; Montenegro Defence Industry" Podgorica Za 2007 godinu: Preduzeće je u 2007 godini izvezlo, za potrebe Ministarstva odbrane-vazduhoplovni sektor, NVO u vrijednosti ,00. Za 2008 godinu: Preduzeće je u 2008 godini izvezlo, za potrebe Ministarstva odbrane-vazduhoplovni sektor, NVO u vrijednosti ,00. Zemlje izvoza su zemlje EU: Švedska evropske zemlje: Ukrajina, Srbija, Bosna i Hercegovina i ostale zemlje: Libija, Ekvatorijalna Gvineja, Kirgistan, Turkemistan, Bjelorusija. 332

333 Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja 20 Preduzetniĉka i industrijska politika GODINA uvoz izvoz 27 izvoz Odnos (%) Odnos (%) 28 uvoz izvoz uvoz izvoz ,2 54, ,6 54,4 32,8 67,2 C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju PREDUZEĆE TARA-Aerospace and Defence Products Montenegro Defence Industrv" Podgorica koliĉina ( kom) vrijednost (000 eur) koliĉina (kg) - - vrijednost (000 eur) b) dva c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Broj radnih mjesta TARA-Aerospace and Defence Products 24 Montenegro Defence Industrv" Podgorica 13 d) Struktura preduzeća: TARA-Aerospace and Defence Products Labaratorija za ulaznu kontrolu materijala Vibrator sa ureċajem za zadavanje i kontrolu sluĉajnih vibracija(vazduhoplovne vibracije) Opitni sto za mjerenje potiska Opitna stanica za ispitivanje i atestiranje pirotehniĉkih sklopova Montenegro Defence Industrv" Podgorica Nije proizvodno preduzeće e) Montenegro Defence Industrv" Podgorica Društvo je u 100% vlasništvu drţave Crne TARA-Aerospace and Defence Products Društvo je 32% akcija u vlasništvu kompanije BT Internacional iz Švajcarske. f) Nema podataka g) Društva nemaju ni proizvodne niti trţišne monopole. 27 Uključen izvoz neperspektivnog i suvišnog naoružanja i vojne opreme iz skladišta Vojske Crne Gore 28 Nije uključena prodaja neperspektivnog naoružanja i vojne oreme 333

334 h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu/nema podataka i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji/nema podataka D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Vazduhoplovni sektor - 0 standarda Preduzeća usvajaju sopstvene interne standarde i tehniĉke propise o kvalitetu proizvoda, zaštita ţivotne sredine se odvija prema vaţećim zakonskim propisima u Crnoj Gori. E. Podsticaji a) Ne postoje podsticaju za investicije. b) Ne postoje podsticaji za izvoze. c) Ne postoje podsticaji za ostale investicije F. Pravila za strane investicije a)strani investitor moţe posjedovati 49% akcija preduzeća koja se bave proizvodnjom naoruţanja i vojne opreme. b)garancije su u skladu sa meċunarodnim propisima. G. Trgovinski sistem a) Materijali koji se uvoze mogu se osloboditi carina, kvote i licence za proizvode se ne traţe. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi g) PredviĊene investicije TARA-Aerospace and Defence Products U toku je usvajanje IC-3 mamaca za zaštitu od dejstva protivavionskih raketa. b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Nemamo podatke I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Harmonizacija nacionalnog zakonodavstva izvršena je sa zakonodavstvom Zajednice u vezi sa nacionalnom kontrolnom listom naoruţanja i vojne opreme i robe dvostruke namjene. Crna Gora je usvojila Zakon o spoljnjoj trgovini naoruţanjem, vojnom opremom i robom dvostruke namjene (Sl. 334

335 list CG br. 80/08) a koji je stupio na snagu Odluka o utvrċivanju nacionalne kontrolne liste naoruţanja i vojne opreme objavljena je u Sl. listu CG br. 41/09. Proizvodnja naoruţanja i vojne opreme ureċena je Zakonom o proizvodnji i prometu naoruţanja i vojne opreme (Sl. list SRJ br.41/96 i Sl. list SCG br. 07/05). b)vremenski period Zakon o proizvodnji i prometu naoruţanja i vojne opreme -nije definisan rok za izradu novog zakona. Turizam 115 Turizam Odgovor je dat u nastavku (A-I). A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Instalirane proizvodne kapacitete u turizmu ĉine: ugostiteljski objekti: - ugostiteljski objekti za smještaj (osnovni i komplementarni) i -ugostiteljski objekti za ishranu i piće i objekti nautiĉkog turizma. U nastavku teksta slijede tabelarni pregledi po pojedinim vrstama kapaciteta: Vrsta objekata za smještaj Broj poslovnih jedinica Hoteli i apart-hoteli Turistiĉka naselja Kampovi Domaćinstava koja iznajmljuju sobe/apartmane/kuće Ostali smještajni objekti U k u p n o Izvor: Zavod za statistiku CG Vrsta objekata za smještaj Broj kreveta Hoteli i apart-hoteli Turistiĉka naselja Kampovi Privatni smještaj

336 Ostali smještajni objekti U k u p n o Izvor: Zavod za statistiku CG NAPOMENA: Iskazani kapaciteti odnose se na broj ukupnih kreveta (stalni i pomoćni), stanje na dan 31. avgust Broj smještajnih kapaciteta, kontinuirano se povećava iz godine u godinu, i to kao rezultat investiranja u izgradnju novih i renoviranja postojećih smještajnih objekata. Pored povećanja broja smještajnih objekata i kreveta, ostvareno je i poboljšanje nivoa njihovog kvaliteta, tj. došlo je do povećanja udjela hotelskih kapaciteta viših kategorija u ukupnom broju hotelskih kapaciteta. Strategijom razvoja turizma Crne Gore do godine, predviċeno je povećanje broja hotelskih i njima sliĉnih objekata na nivo od kreveta, i to da će na Primorju biti oko kreveta, u centralnom dijelu oko i na sjeveru Crne Gore oko kreveta. SMJEŠTAJNI KAPACITETI PO REGIJAMA stanje na dan: 31. avgust Regionalni raspored Broj krevata (ukupni) Podgorica - gl.grad Primorska mjesta Planinska mjesta Ostala mjesta U k u p n o Izvor: Zavod za statistiku CG Posmatrano sa regionalnog aspekta, najveći dio smještajnih kapaciteta (oko 95%) nalazi se na Primorju, dok se u planinskom dijelu Crne Gore nalazi oko 2% kapaciteta. U predstojećem periodu, imajući u vidu već realizovane, ali i planirane investicione aktivnosti, prije svega kroz razvoj privatnog preduzetništva, oĉekuje se povećanje broja smještajnih kapaciteta i u centralnom i sjevernom dijelu Crne Gore. BROJ UGOSTITELJSKIH OBJEKATA (stanje 31. avgust) vrsta Restorani Kafane Bifei Barovi Ostalo Uku p n o KAPACITETI MARINA Izvor: Zavod za statistiku CG KAPACITETI MARINA Broj marina

337 Broj vezova u moru Broj vezova na kopnu Izvor: marine: Bar, Herceg Novi, Prĉanj, Budva, Kotor i Zelenika Posljednjih godina, crnogorsko Primorje postaje sve atraktivnija destinacija za jahte i ostale plovne objekte, prije svega, zbog geografskog poloţaja. U svim postojećim lukama koje su klasifikovane kao luke nautiĉkog turizma - marine, u toku su radovi na poboljšanju ponude, uzimajući prije svega u obzir logistiĉke, ekonomske i ekološke kriterijume i potrebu uspostavljanja njihove ravnoteţe u smislu odrţivog razvoja. Osim toga, savremena marina Porto Montenegro u Tivtu (ĉija je izgradnja u toku) predstavlja zaĉetak u razvoju novog tipa i standarda marina za mega-jahte na Mediteranu. Stepen iskorišćenosti smještajnih objekata i luka nautiĉkog turizma, dat je u nastavku teksta, dok za iskorišćenost ugostiteljskih objekata nema relevantnih statistiĉkih ili dr. podataka. ISKORIŠĆENOST KAPACITETA SMJEŠTAJNIH OBJEKATA Vrsta objekata za smještaj broj noćenja po krevetu Hoteli i apart-hoteli ,4 72,1 73,3 Turistiĉka naselja ,9 68,6 67,0 Kampovi 9.4 6,6 6,1 23,0 Privatni smještaj 34,0 40,9 45,1 42,6 Ostali smještajni objekti 52,3 33,7 47,1 44,1 U k u p n o 43,3 45,3 50,3 49,7 Izvor: Zavod za statistiku CG Iskorišćenost smještajnih kapaciteta, mjerena brojem dana njihove pune iskorišćenosti kontinuirano se povećavala zahvaljujući, prije svega, brţem rastu broja turista i realizovanih noćenja u odnosu na povećanje smještajnih kapaciteta. Zadovoljavajući rast turistiĉkog prometa, tj. povećano interesovanje turista, rezultat je, izmeċu ostalog i sve bolje ponude, kako sa aspekta raznolikosti tako i sa aspekta poboljšanja nivoa kvaliteta turistiĉkog proizvoda. ISKORIŠĆENOST SMJEŠTAJNIH KAPACITETA PO REGIJAMA Regije Broj noćenja po krevetu Podgorica - gl.grad 50,6 70,8 88,5 96,8 Primorska mjesta 43,6 45,3 49,9 49,4 Planinska mjesta 26,6 30,8 46,9 41,8 Ostala mjesta 40,4 46,1 54,1 58,2 U k u p n o 43,3 45,3 50,2 49,7 Izvor: Zavod za statistiku CG Imajući u vidu ĉinjenicu da iskorišćenost kapaciteta po regijama zavisi i od vrste smještajnih kapaciteta, oĉekuje se da će, usled buduće sve više diverzifikovane turistiĉke ponude, doći do daljeg produţenja trajanja glavne ljetnje turistiĉke sezone i sve veće posjećenosti turistiĉkih centara na sjeveru Crne Gore i tokom ljetnjih mjeseci. 337

338 ISKORIŠĆENOST KAPACITETA LUKA NAUTIĈKOG TURIZMA broj plovila po vezu KAPACITETI MARINA Broj marina Broj plovila po vezu na moru Broj plovila po vezu na kopnu Izvor: Zavod za statistiku CG U cilju obezbjeċenja uslova za kvalitetan razvoj nautiĉkog turizma, uskoro će biti implementiran program kategorizacije marina. Stepen iskorištenost kapaciteta luka nautiĉkog turizma (mjereno brojem plovila po vezu) kontinuirano raste. b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) U tabelarnim pregledima koji slijede u nastavku teksta daju se podaci o koliĉinskoj proizvodnji tj. turistiĉkom prometu u smještajnim objektima, kao i u lukama nautiĉkog turizma. TURISTIĈKI PROMET (broj turista i noćenja) % % % % TURISTI Domaci Strani NOĆENJA Domaci Strani Napomena: od godine, turisti iz Srbije registruju se kao strani turisti Izvor: Zavod za statistiku CG Turistiĉki promet, u posmatranom periodu, i sa aspekta i broja turista i realizovanih noćenja, ima tendenciju pozitivnog rasta. Od godine, turisti iz Srbije evidentiraju se kao stranci, pa se udio stranaca u ukupnom prometu kreće i do 90%. Udio turista iz Crne Gore u ukupnom prometu kreće se oko 10%, i ne utiĉe znaĉajnije na ukupne rezultate. 338

339 TURISTIĈKI PROMET PO VRSTAMA OBJEKTA - turisti 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Vrsta objekata za smještaj Broj turista Hoteli i apart-hoteli Turistiĉka naselja Kampovi Privatni smještaj Ostali smještajni objekti U k u p n o Izvor: Zavod za statistiku CG TURISTIĈKI PROMET PO VRSTAMA OBJEKTA noćenja Vrsta objekata za smještaj Broj noćenja Hoteli i apart-hoteli Turistiĉka naselja Kampovi Privatni smještaj Ostali smještajni objekti U k u p n o Izvor: Zavod za statistiku CG TURISTIĈKI PROMET PO REGIJAMA BROJ NOĆENJA Opštine Broj nocenja Podgorica - gl.grad Primorska mjesta Planinska mjesta Ostala mjesta U k u p n o Izvor: Zavod za statistiku CG Najveći dio turistiĉkog prometa realizuje se na Primorju, gdje se nalazi i većina smještajnih kapaciteta. Iz godine u godinu, u opštini Budva ostvaruje se najviše noćenja, zatim slijede Herceg Novi, Bar i ostali. Otvaranjem novih smještajnih objekata sa pratećim sadrţajima, upotpunila se i ponuda turistiĉkih mjesta na sjeveru, pa se i prihod tokom poslednje dvije godine povećao. Oĉekuje se njegovo dalje povećanje, s obzirom na razvojne planove. STRANI TURISTIĈKI PROMET 339

340 TURISTI EU Region Rusija ostale evropske van evropske u k u p n o NOCENJA EU Region Rusija ostale evropske van evropske u k u p n o Pozitivna karakteristika strukture prometa koji ostvaruju strani turista, poslednjih godina, ogleda se u sve većem uĉešću turista iz zemalja Evropske unije više od 20% ukupnog broja noćenja. Znaĉajan udio u ino prometu, ĉine i turisti koji dolaze sa podruĉja Rusije i zemalja bivših ĉlanica SSSR-a, oko 12%. Turisti iz Srbije, koji se od godine registruju kao strain turisti, uĉestvuju sa oko 40%, a turisti sa podruĉja ex Yu (izuzev Slovenije) sa nešto više od 10%. U narednom periodu, oĉekuje se dalje povećanje broja turista, sa povećanim udjelom prometa sa EU trţišta. c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) Domaća potraţnja zbog malog uĉešća u ukupnom prometu ne utiĉe bitno na rezultate sektora. U predstojećem periodu, ne oĉekuju se bitnije izmjene u tom smislu, s obzirom da je domaće trţište, kao i njegova kupovna moć, ograniĉeno. d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba Najveći dio turistiĉkog prometa u Crnoj Gori realizuju strani turisti, i na taj naĉin turizam ostvaruje tzv «nevidljivi izvoz». Turistiĉka privreda, najveći dio svojih inputa podmiruje iz domaćih izvora, a ostatak svojih potreba obezbjeċuje uvozom. 340

341 Uvoz po pojedinim djelatnostima izraţeno u hilj. Eur Djelatnost Hoteli i moteli sa restoranima Hoteli i moteli bez restorana Restorani Barovi Djelatnost putn. agencija Djelatnost marina Izvor: Zavod za statistiku CG B. Trgovina Ovo pitanje se ne odnosi na turizam. C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju U sljedećim tabelama dati su podaci o vrijednosti prometa tj. prihoda preduzeća iz sektora turizma i ugostiteljstva. Promet u ugostiteljstvu, sa bruto dodatom vrijednošću u Eur Promet Hoteli i sl. objekti, kampovi i odmarališta Restorani i sl. objekti Ostalo Ukupno ugostiteljstvo Promet - ukupno u CG % prometa u ugost. u ukupnom prometu CG 8,1 8,9 8,9 9,2 8,4 Izvor: Zavod za statistiku CG Promet u ugostiteljstvu predstavlja knjigovodstveno obraĉunatu vrijednost izvršenih ugostiteljskih usluga (smještaj, hrana i piće) i drugih usluga koje se obavljaju u ugostiteljstvu. Podaci se odnose na preduzeća u svim oblicima svojine. Prihodi ugostiteljskih preduzeća kontinuirano se povećavaju iz godine u godinu, zahvaljujući povećanju broja objekata, kao i stalnom poboljšanju kvaliteta ukupne ponude. b) Broj preduzeća 29 Klasifikacija djelatnosti 341

342 U sljedećoj tabeli daje se pregled broja hotelskih preduzeća i restorana: Ugostiteljske poslovne jedinice po vrstama: Broj preduzeća Hoteli i sl. objekti, kampovi i odmarališta Restorani i sl. objekti Ostalo U k u p n o Izvor: Zavod za statistiku CG BROJ UGOSTITELJSKIH OBJEKATA (stanje 31. avgust) Vrsta Restorani Kafane Bifei Barovi Ostalo U k u p n o c) Broj radnih mjesta, postotak/ukupno zaposleni u CG U sledećoj tabeli dati su podaci o broju zaposlenih u sektoru ugostiteljstva: Izvor: Zavod za statistiku CG Broj radnih mjesta Hoteli i sl. objekti, kampovi i odmarališta Restorani i sl. objekti Ostalo Ukupno u ugostiteljstvu Ukupan broj zaposlenih u CG % zaposlenih u ugostiteljstvu u ukupnom broju 11,6 11,7 10,6 11,6 11,2 Izvor: Zavod za statistiku CG Rast broja zaposlenih u sektoru ugostiteljstva posljedica je povećanja broja ugostiteljskih objekata i pratećih sadrţaja, kao jednog od efekata razvojnih aktivnosti u turzmu, kao jednom od prioriteta u razvoju ukupne privrede Crne Gore. Svjetski savjet za putovanja i turizam (WTTC), procjenjuje da će u Crnoj Gori sektor turizma stvoriti uslove za oko hiljadu novih radnih mjesta svake godine u narednom desetogodišnjem periodu, obezbjeċujući na taj naĉin više od 20% ukupne zaposlenosti u Crnoj Gori do godine. 342

343 d) Struktura preduzeća hoteli i restorani - podjela po veliĉini velikim, srednjim i malim preduzećima: 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Hoteli i restorani Mala Srednja Velika U k u p n o U strukturi hotela i restorana dominiraju mala preduzećai, dok broj srednjih i velikih stagnira. U predstojećem periodu, oĉekuje se dalja stagnacija broja velikih i srednjih poduzeća, a porast malih preduzeća, zbog razvojnih planova, posebno u centralnom i sjevernom dijelu Crne Gore. INVESTICIJE u osnovna sredstva u hotelima i restoranima: HOTELI I RESTORANI - OSTVARENE INVESTICIJE U OSNOVNA I NOVA OSNOVNA SREDSTVA PO TEHNIĈKOJ STRUKTURI, hilj. EUR U osnovna sredstva U nova osnovna sredstva UKUPNO TEHNIĈKA STRUKTURA GraĊevinski radovi Oprema sa montaţom Ostalo UKUPNO TEHNIĈKA STRUKTURA GraĊevinski radovi Oprema sa montaţom Ostalo UKUPNO TEHNIĈKA STRUKTURA GraĊevinski radovi Oprema sa montaţom Ostalo Izvor: Zavod za statistiku CG 343

344 e) Strani kapital i tehnologija 20 Preduzetniĉka i industrijska politika HOTELI I RESTORANI - JEDINICE RAZVRSTAVANJA PREMA OBLIKU ORGANIZOVANJA, OBLIKU SVOJINE I PORIJEKLU KAPITALA GODINA UKUPNO Oblik organizovanja Ortaĉka društva Komanditna društva Akcionarska društva Društva sa ograniĉenom odgovornošću Jednoĉlana društva sa ograniĉenom odgovornošću Društvene organizacije Udruţenja graċana Ustanove Ostali oblici Oblik svojine Privatna Mješovita Drţavna Društvena Bez oznake svojine Porijeklo kapitala Domaći Strani Mješoviti Bez oznake porijekla kapitala Izvor: Zavod za statistiku CG f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultata (physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu ili u privatnom? Shodno Zakonu o statistici, Zavod za statistiku Crne Gore nije u mogućnosti da objavljuje pojedinaĉne podatke o privrednim društvima, jer bi se na taj naĉin direktno prekršili principi povjerljivosti statistiĉkih podataka. S tim u vezi, u nastavku slijedi pregled najvećih privrednih društava po osnovu Izvještaja Poreske uprave o ukupnom iznosu naplaćenog poreza: NAJZNAĈAJNIJA PRIVREDNA DRUŠTVA U TURIZMU GODINA GODINA 344

345 1. "HIT MONTENEGRO" HOTELI, CASINI, TURIZAM DRUŠTVO SA OGRANIĈENOM ODGOVORNOŠĆU BUDVA HTP "BUDVANSKA RIVIJERA" A.D. BUDVA 2. HTP "BUDVANSKA RIVIJERA" A.D. BUDVA D.O.O. ZA PROIZVODNJU I TRGOVINU " VEKTRA MONTENEGRO"- PODGORICA D.O.O. ZA PROIZVODNJU I TRGOVINU " VEKTRA MONTENEGRO"- PODGORICA PRIVREDNO DRUŠTVO "HOTELS GROUP MONTENEGRO STARS"D.O.O. BUDVA PRIVREDNO DRUŠTVO "HOTELS GROUP MONTENEGRO STARS"D.O.O. BUDVA "HIT MONTENEGRO" HOTELI, CASINI, TURIZAM DRUŠTVO SA OGRANIĈENOM ODGOVORNOŠĆU BUDVA 5. A.D. UTIP "CRNA GORA" PODGORICA HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "ULCINJSKA RIVIJERA" AKCIONARSKO DRUŠTVO ULCINJ HOTELSKO-TURISTIĈKO PREDUZEĆE "ONOGOŠT" A.D. NIKŠIĆ HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "QUEEN OF MONTENEGRO"D.O.O. BUDVA HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "QUEEN OF MONTENEGRO"D.O.O. BUDVA A.D. UTIP "CRNA GORA" PODGORICA 8. HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "KORALI" A.D. BAR "SAMCOMMERC" DRUŠTVO ZA PROIZVODNJU I PROMET ROBA I USLUGA D.O.O. TIVAT HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "PRIMORJE" AKCIONARSKO DRUŠTVO TIVAT HOTELSKO-TURISTIĈKO PREDUZEĆE "MIMOZA" A.D. TIVAT HOTELSKO PREDUZEĆE "FJORD" AKCIONARSKO DRUŠTVO KOTOR AKCIONARSKO DRUŠTVO ZA PRUŢANJE HOTELSKO TURISTIĈKIH USLUGA "ALBATROS" ULCINJ 11. H.K. ŢELJEZARA NIKŠIĆ "M.M.K.STANDARD" A.D. NIKŠIĆ HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "PRIMORJE" AKCIONARSKO DRUŠTVO TIVAT 12. DRUŠTVO ZA ORGANIZACIJU, ODMOR I REKREACIJU RADNIKA,UGOSTITELJSTVO I TURIZAM "EPSTURS" D.O.O. BEOGRAD,TURISTIĈKI CENTAR BUDVA D.O.O. "BEPPLER & JACOBSON MONTENEGRO" BUDVA HOTELSKO PREDUZEĆE "FJORD" AKCIONARSKO DRUŠTVO KOTOR "SAMCOMMERC" DRUŠTVO ZA PROIZVODNJU I PROMET ROBA I USLUGA D.O.O. TIVAT A.D. ZA HOTELIJERSTVO I TURIZAM "VEKTRA BOKA" HERCEG NOVI DRUŠTVO ZA TURIZAM, TRGOVINU I PROIZVODNJU "EXPORT-IMPORT VST TREND" D.O.O. NIKŠIĆ HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "MILOĈER" D.O.O. BUDVA HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "KORALI" A.D. BAR 345

346 2007. GODINA GODINA 1. HTP "BUDVANSKA RIVIJERA" A.D. BUDVA PRIVREDNO DRUŠTVO "HOTELS GROUP MONTENEGRO STARS"D.O.O. BUDVA PRIVREDNO DRUŠTVO "HOTELS GROUP MONTENEGRO STARS"D.O.O. BUDVA "HIT MONTENEGRO" HOTELI, CASINI, TURIZAM DRUŠTVO SA OGRANIĈENOM ODGOVORNOŠĆU BUDVA HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "QUEEN OF MONTENEGRO"D.O.O. BUDVA DRUŠTVO ZA TURIZAM, TRGOVINU I USLUGE "BELLEVUE HOTELS GROUP" D.O.O. BUDVA HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "PRIMORJE" AKCIONARSKO DRUŠTVO TIVAT "HIT MONTENEGRO" HOTELI, CASINI, TURIZAM DRUŠTVO SA OGRANIĈENOM ODGOVORNOŠĆU BUDVA HTP "BUDVANSKA RIVIJERA" A.D. BUDVA D.O.O. ZA PROIZVODNJU I TRGOVINU " VEKTRA MONTENEGRO"- PODGORICA DRUŠTVO ZA TURIZAM, TRGOVINU I USLUGE "BELLEVUE HOTELS GROUP" D.O.O. BUDVA "SAMCOMMERC" DRUŠTVO ZA PROIZVODNJU I PROMET ROBA I USLUGA D.O.O. TIVAT 7. D.O.O. "BEPPLER & JACOBSON MONTENEGRO" BUDVA HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "KORALI" A.D. BAR "MAPRENAT "DRUŠTVO ZA PROIZVODNJU, TRGOVINU I USLUGE D.O.O. TIVAT "SAMCOMMERC" DRUŠTVO ZA PROIZVODNJU I PROMET ROBA I USLUGA D.O.O. TIVAT HOTELSKO-TURISTIĈKO PREDUZEĆE "ONOGOŠT" A.D. NIKŠIĆ A.D. ZA HOTELIJERSTVO I TURIZAM "VEKTRA BOKA" HERCEG NOVI A.D. UTIP "CRNA GORA" PODGORICA HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "PRIMORJE" AKCIONARSKO DRUŠTVO TIVAT 11. A.D. UTIP "CRNA GORA" PODGORICA D.O.O. "BEPPLER & JACOBSON MONTENEGRO" BUDVA 12. HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "KORALI" A.D. BAR HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "QUEEN OF MONTENEGRO"D.O.O. BUDVA D.O.O "HUNGUEST HOTELS MONTENEGRO" ZA UGOSTITELJSTVO I TURIZAM HERCEG NOVI D.O.O. ZA PROIZVODNJU I TRGOVINU " VEKTRA MONTENEGRO"- PODGORICA HOTELSKO-TURISTIĈKO PREDUZEĆE "MIMOZA" A.D. TIVAT HOTELSKO TURISTIĈKO PREDUZEĆE "ULCINJSKA RIVIJERA" AKCIONARSKO DRUŠTVO ULCINJ "UNIPROM" DRUŠTVO ZA PROIZVODNJU, PROMET ROBA I USLUGA, SPOLJNU TRGOVINU, USLUGE U TRANSPORTU I TURIZMU D.O.O. NIKŠIĆ HOTELSKO-TURISTIĈKO PREDUZEĆE "MIMOZA" A.D. TIVAT g) Proizvodni i trţišni monopoli Izvor: Poreska uprava Imajući u vidu ĉinjenicu da turizam u Crnoj Gori preteţno zavisi od meċunarodnog turistiĉkog trţišta na kojem vlada visok stepen konkurencije, sa sve većim udjelom individualne turistiĉke potraţnje, moţe se konstatovati da u crnogorskom turizmu nema monopola. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu U sledećoj tabeli data je produktivnost tj. ostvareni broj noćenja po zaposlenom. Broj noćenja po zaposlenom: Produktivnost po zaposlenom Hoteli i sl. objekti, kampovi i odmarališta Broj radnih mjesta

347 Hoteli i sl. objekti, kampovi i odmarališta Broj noćenja Hoteli i sl. objekti, kampovi i odmarališta i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u turizmu Izvor: Zavod za statistiku CG U sledećim tabelarnim pregledima dati su podaci koji se odnose na troškove zarada i plata, kao i na troškove materijala koji se upotrebljavaju u turizmu: TROŠKOVI ZAPOSLENIH U TURIZMU Hoteli i moteli s restoranom Hoteli i moteli bez restorana Kampovi Restorani Djelatnost putniĉkih agencija Djelatnost marina ,666, ,715 6,170 2,271,151 1,589,243 60, ,025,999 2,979,435 8,650 2,922,837 1,784, , ,011,338 1,321,822 23,146 3,563,838 3,164, , ,853,099 1,181, ,213 9,020,984 4,324, ,422 * Izvor: Centralna Banka Crne Gore 347

348 TROŠKOVI MATERIJALA KOJI SE UPOTREBLJAVAJU U TURIZMU, iskazani u Hoteli i moteli s restoranom Hoteli i moteli bez restorana Kampovi Restorani Djelatnost putniĉkih agencija Djelatnost marina Utrošene sirovine 19,403, ,936 6,911 10,866,16 4 7,655, , Amortizacija 5,215,693 75,071 3, , ,125 23,280 Umanjenje vrijednosti nekretnina, postrojenja i opreme 239, , ,372 0 Sirovine 26,079,885 2,979,435 3,462 14,411,07 4 8,849, , Amortizacija 7,058, ,711 3, ,789 1,057,441 35,989 Umanjenje vrijednosti nekretnina, postrojenja i opreme 3,205, , Sirovine 34,333,803 6,396,201 43,561 26,080, ,404,228 1,139, Amortizacija 11,721, ,476 4,385 1,095, , ,437 Umanjenje vrijednosti nekretnina, postrojenja i opreme 2,742, , ,743 Sirovine 46,638,533 3,226, ,219 33,985, ,770,862 5,606, Amortizacija 17,371, ,760 14,863 1,986,530 1,271, ,884 Umanjenje vrijednosti nekretnina, postrojenja i opreme 5,107, , ,545 39,260 * Izvor: Centralna Banka Crne Gore D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori zasniva se na principima odrţivog razvoja, jer je oĉuvana ţivotna sredina najvrijedniji resurs turizma. Zahtjevi za zaštitom ţivotne sredine u turistiĉkoj djelatnosti, kao i u drugim segmentima privrede, ureċeni su sledećim zakonima: Zakon o ţivotnoj sredini (Sl. list RCG, br. 48/08), Zakon o kvalitetu vazduha (Sl. list RCG, br. 48/07), Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list RCG, br. 80/05), Zakon o zaštiti prirode (Sl. list RCG, br. 51/08), kao i propisima koji su donešeni na osnovu navedenih zakona. Osim toga, januara godine, Vlada Crne Gore usvojila je Nacionalne strategije odrţivog razvoja Crne Gore. Na osnovu Zakona o ţivotnoj sredini donešena je Uredba o projektima za koje se vrši procjena uticaja na ţivotnu sredinu (Sl. list RCG br. 20/07). Shodno pomenutoj uredbi, objekti za koje se moţe zahtijevati procjena uticaja na ţivotnu sredinu koji se odnose na djelatnost turizam i rekreacija su: - ski staze, ski liftovi i ţiĉare, kao i prateći objekta, 348

349 - marine sa pratećim objektima, - vikend naselja, turistiĉka naselja i hotelski kompleksi, kao i njihovi prateći sadrţaji, - stalna mjesta za kampovanje i kamp prikolice sa pratećim sadrţajima, - namjenski parkovi (zabavni, sportski, rekreativni, tereni za golf i dr.) sa pratećim objektima. Iz oblasti turizma, na nacionalnom nivou je usvojeno svih 9 evropskih standarda koji su u sklopu tehniĉkog komiteta za turizam CEN/TC 329. Standardi i tehniĉka regulativa sektora turizma zasnivaju se na Zakonu o turizmu (Sl. list RCG,... br. 21/09). Za pojedine vrste smještajnih i ugostiteljskih objekata utvrċuju se minimalni uslovi / standardi i oni se kategorišu prema sljedećim propisima Ministarstva turizma: - Pravilnik o klasifikaciji, minimalnim uslovima i kategorizaciji ugostiteljskih objekata (Sl. list RCG 33/07), - Pravilnik o minimalno tehniĉkim uslovima, vrstama i naĉinu pruţanja ugostiteljskih usluga u pokretnim objektima (sl. list RCG, br. 022/03-11), - Pravilnik o pojmu, minimalnim uslovima, uslovima za kategorizaciju i naĉinu kategorizacije turistiĉkih seoskih domaćinstava i pojmu preteţne liĉne proizvodnje (sl. list RCG, br. 023/03-2), - Pravilnik o minimalno tehniĉkim uslovima u pogledu opremanja poslovnih prostorija turistiĉkih agencija (Sl. list RCG, br. 009/03-24), - Pravilnik o vrstama objekata nautiĉkog turizma, minimalno tehniĉkim uslovima i njihovoj kategorizaciji (Sl. list RCG, br. 9/2003). Pored toga svi ugostiteljski i smještajni objekti treba da ispunjavaju standarde za zaštitu od poţara ugostiteljskih objekata. E. Podsticaji Ministarstvo turizma je, kroz programe podsticanja razvoja turizma, imalo za cilj stvaranje okruţenja koje će stimulativno djelovati na razvoj turizma, odnosno podstaći formiranje novih i razvoj postojećih subjekata u ovoj grani, njihovo uspješno poslovanje i pozicioniranje na trţištu. Takodje, podsticajne mjere bile su usmjerene na podizanje kvaliteta turistiĉke ponude, bolje ostvarenje kvantitativnih pokazatelja, otvaranje novih radnih mjesta, produţenje turistiĉke sezone i podizanje svijesti gradjana o prednostima i mogućnostima razvoja turizma u Crnoj Gori kao strateškoj grani razvoja. a) Za investicije Podsticaji za investicije realizovali su se po sljedećim projektima: - Subvencionisanje kamata na kredite poslovnih banaka za investicione projekte u oblasti turizma, - Izrada i ekspertska ocjena biznis planova za mala i srednja preduzeća u oblasti turizma, - Izrada infomemoranduma i fizibiliti studija za nove investicije, - Promotivne aktivnosti usmjerene na privlaĉenje investitora. b) Za izvoz Ministarstvo turizma nema posebnih podsticaja. c) Ostali Ostale vrste podsticaja za unapreċenje ponude i prometa turistiĉkog sektora - Podsticajne mjere u oblasti organizovanog turistiĉkog prometa, - Podrska realizaciji projekata nevladinog sektora, - Podrška pripremama turistiĉkih sezona, kao i organizaciji turistiĉkih, zabavnih i kulturnih manifestacija, - Zajedniĉka prezentacija izdavaoca privatnog smještaja, 349

350 - Oţivljavanje preduzetniĉkog duha i osmišljavanje nove turistiĉke ponude i - Edukacija i usavršavanje kadra. F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja ucestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšicama o repatrijaciju dobiti b) Garancije a) i b) Strani investitori u Crnoj Gori imaju isti tretman kao i domaći. Za investiranje u turizam vaţe opšta pravila i olakšice koje vaze za sve strance koji investiraju u Crnu Goru. G. Trgovinski sistem Ovo pitanje se ne odnosi na turizam. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) Nakon uspješno realizovanog procesa privatizacije postojećih hotelskih kapaciteta, kao naredni korak nameće se potreba turistiĉke valorizacije niza greenfield lokacija koje su u drţavnom vlasništvu. Rješavanje pitanja turistiĉke valorizacije greenfield lokacija, definisanih odlukom Savjeta za privatizaciju, imaće multiplikativan pozitivan efekat na ekonomski razvoj drţave, kao i pozicioniranje Crne Gore kao visoko kvalitetne turistiĉke destinacije. U tom smislu definisano je nekoliko atraktivnih lokacija za ovaj vid inostranih ulaganja: - DUGOROĈNI ZAKUP ZEMLJIŠTA NA POLUOSTRVU LUŠTICA, TIVAT (završena tenderska procedura) Izabrani ponuċaĉ planira izgradnju osam hotela, golf igrališta, ekskluzivnih vila, tri privezišta, gradskog i trgovaĉkog centra i ugostiteljskih objekata. Ukupna planirana vrijednost za realizaciju projekta: 1.1 milijardu eura. Biće otvoreno novih radnih mjesta od ĉega iskljuĉivo vezanih za hotelsko poslovanje; - OSTRVO ADA BOJANA, ULCINJ - Ostrvo Ada je u cjelosti vlasništvo drţave Crne Gore. PredviĊeno je da budući kompleks ima jedan ili više hotela koji su projektovani i koji će funkcionisati po meċunarodnim standardima ĉetiri plus i pet zvjezdica, kojima će upravljati renomirani meċunarodni turistiĉki operater. Pored toga, razmotriće se mogućnost gradnje vila i drugog rezidencijalnog smještaja za dugoroĉni zakup, kao dio jednog integralnog plana; - VALDANOS, ULCINJ - Namjera je da kompleks ima hotelske sadrţaje sa objektima za rekreaciju i koji će funkcionisati po meċunarodnim standardima ĉetiri plus i pet zvjezdica, kojima će upravljati meċunarodni turistiĉki operateri; - OSTRVO CVIJEĆA, TIVAT - Budući kompleks treba da ima hotelske sadrţaje sa objektima za rekreaciju - ĉetiri plus i pet zvjezdica, kojima će upravljati poznati meċunarodni turistiĉki operateri; - KUMBOR, HERCEG NOVI Planira se da kompleks ima turistiĉke, nautiĉke i komercijalne sadrţaje s objektima za rekreaciju - ĉetiri plus i pet zvjezdica, upravljaĉki tim - meċunarodni turistiĉki operator ili operatori; -VELIKA PLAŢA, ULCINJ - Namjera je da se realizuje ugovor o dugoroĉnom zakupu prostora Velike plaţe, sa davanjem prava na razvoj i upravljanje jedinstvenim visoko-kvalitetnim turistiĉkim 350

351 kompleksom koji nudi niz aktivnosti za odmor i rekreaciju. Predloţeni projekat treba da predstavlja model odrţivog razvoja visokog nivoa; - BIGOVO Budući kompleks treba da ima hotelske sadrţaje s objektima za rekreaciju, po meċunarodnim standardima ĉetiri plus i pet zvjezdica i kojima će upravljati renomirani meċunarodni turistiĉki operatori; - KOMPLEKS MEDITERAN, ŢABLJAK - Prirodno okruţenje Nacionalnog parka Durmitor nameće koncept izgradnje ekskluzivnog hotelskog kompleksa ĉiji će objekti biti izgraċeni u skladu sa lokacijom, a da se istovremeno nudi širok dijapazon rekreativnih aktivnosti. Predloţeni projekat treba da predstavlja model odrţivog razvoja visokog nivoa. Oĉekuje se da će kompleks biti primjer u kojem prirodno okruţenje i objekti za odmor koegzistiraju i dopunjavaju se. Najveću investiciju u oblasti nautiĉkog turizma predstavlja projekat izgradnje marine za mega jahte Porto Montenegro, ĉijom realizacijom će se stvoriti uslovi za pozicioniranje Crne Gore kao atraktivne destinacije i za nautiĉki turizam. TakoĊe, u cilju daljeg razvoja i investiranja, odnosno valorizacije potencijala kroz definisanje turistiĉkog proizvoda podruĉja koji će svojom raznolikošću, autentiĉnošću i kvalitetom biti konkurentan turistiĉkim proizvodima koji se nude u regionu i šire, pristupilo se izradi prostornih planova posebnih namjena za podruĉje Bjelasice i Komova, kao i za podruĉje Durmitora. Pri izradi navedenih prostornih planova posebnih namjena uzete su u obzir relevantne preporuke date kroz Strategiju razvoja turizma u Crnoj Gori do godine, kao i kroz Prostorni plan Crne Gore do godine. b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju U dosadašnjem periodu, u najvećoj mjeri završen je proces privatizacije hotelsko-turistiĉke privrede u Crnoj Gori privatizovana su 24 hotela u drţavnom vlasništvu, kao djelova aktive preduzeća, i 4 hotelska preduzeća putem prodaje kontrolnog paketa akcija. Zahvaljujući ovom procesu iz godine u godinu, znaĉajno se povećavao broj inostranih gostiju, a naroĉito sa trţišta Zapadne i Srednje Evrope što je znatno doprinijelo da planirani prihodi u turizmu za ovu godinu u velikoj mjeri budu premašeni u odnosu na planirane. Osim toga, privatizacija hotelske privrede obezbijedila je i uĉešće, putem privatno javnog partnerstva, strateških partnera (Aman resorts, Kempinski, Banyan Tree, Iberostar, Hunguest, Adriatic star i dr.) u turistiĉkoj privredi Crne Gore, i na taj naĉin će se doprinijeti daljem unapreċenju kvaliteta ukupne turistiĉke ponude. TakoĊe, u prethodnom periodu uspješno je realizovan dio obaveza investitora, ĉime je crnogorska turistiĉka ponuda bogatija za veliki broj novih i rekonstruisanih hotela sa standardima od 5 i 4 zvjezdice. U najvećem broju, ovi kapaciteti u svoju ponudu ukljuĉili su i nove kongresne, wellnes & spa sadrţaje, ĉime poboljšavaju svoju konkurentnost na sve zahtjevnijem meċunarodnom trţištu. Shodno strateškim razvojnim planovima, izgradnja novih kapaciteta, kao i rekonstrukcija i modernizacija postojećih objekata, oĉekuju se i u segmentu malih, porodiĉnih hotela i pansiona, posebno u sjevernom dijelu Crne Gore, sa akcentom na razvoj selektivnih oblika turizma (hiking & biking, eko turizam zdravstveni, kongresni, wellness, & spa, kulturni turizam, adventures i sl). I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih b) Vremenski raspored a) i b) veza: vidjeti detaljnije objašnjenje koje se odnosi na zaštitu potrošaĉa i primjene Direktive 2008/12/EC i Direktive 90/314/EEZ za ugostiteljsku i turistiĉku djelatnost. 351

352 116 Podaci koje treba dostaviti za sve gore nabrojane sektore i podsektore Pogledati odgovore na pitanja od A-I A. Proizvodnja i potrošnja a) Instalirani proizvodni kapaciteti i stepen njihove iskorišćenosti Pogledati odgovore pod A na pitanja od 78 do 115 b) Trenutna proizvodnja (po obimu/koliĉini i po vrijednosti) Pogledati odgovore pod A na pitanja od 78 do 115 c) Domaća potraţnja, trenutna i prognozirana (za sljedeće tri godine) MONSTAT ne raspolaţe podacima d) Odnos pokrivenosti nacionalnih potreba (proizvodnja izvoz) (proizvodnja + uvoz izvoz) Pogledati odgovore pod A na pitanja od 78 do 115 B. Trgovina a) Uvoz (ukljuĉujući i privremeni uvoz) po obimu i po vrijednosti, iz ostatka svijeta i iz EU, uz navoċenje najvaţnijih zemalja porijekla Pogledati odgovore pod B na pitanja od 78 do 115 b) Izvoz (po obimu i po vrijednosti) u EU i u druge zemlje-odredišta Pogledati odgovore pod B na pitanja od 78 do

353 c) Odnosi izvoz/proizvodnja i uvoz/proizvodnja Pogledati odgovore pod B na pitanja od 78 do 115 C. Strukturne karakteristike a) Promet i bruto dodata vrijednost (BDV), procenat od ukupne vrijednosti za industriju Zavod za statistiku ne raspolaţe podacima na ovom nivou. Podaci su dostupni samo na nivou sektora. Vidjeti odgovor na pitanje 73. b) Broj preduzeća Pogledati odgovore pod C na pitanja od 78 do 115 c) Broj radnih mjesta, procenat od ukupnog broja radnih mjesta u industriji Pogledati odgovore pod C na pitanja od 78 do 115 d) Struktura preduzeća: distribucija po veliĉini; proizvodnja stepen koncenrisanosti sektora (po prometu); godišnje vrijednosti investicija za posljednjih pet godina; pogoni i mašine/oprema; pogoni i mašine/oprema koji se aktivno koriste Pogledati odgovore pod C na pitanja od 78 do 115 e) Strani kapital i tehnologija Pogledati odgovore pod C na pitanja od 78 do 115 f) Koja su najznaĉajnija privredna društva u pogledu zapošljavanja? U pogledu vrijednosti fiziĉkog rezultat(physical output)? Jesu li u javnom/drţavnom vlasništvu, ili u privatnom? Pogledati odgovore pod C na pitanja od 78 do

354 g) Proizvodni i trţišni monopoli U Crnoj Gori ne postoje trţišni monopoli. Za sve industrijske sektore i podsektore pogledati odgovore pod C na pitanja od 78 do 115. h) Produktivnost po zaposlenom i po radnom satu MONSTAT ne raspolaţe podacima i) Troškovi zarada i plata i troškovi materijala koji se upotrebljavaju u industriji Pogledati odgovore pod C na pitanja od 78 do 115 D. Standardi i tehniĉki propisi specifiĉni za odreċeni sektor, ukljuĉujući i zahtjeve za zaštitu ţivotne sredine koji su u vezi sa specifiĉnostima sektora U nastavku slijedi spisak tehniĉkih propisa za industrijske sektore, dok su tehniĉki propisi i standardi za pojedine sektore dati u okviru prethodnih odgovora (78-115). U podruĉju izgradnje objekata, sedam bitnih zahtjeva prema Zakonu ureċenja prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br.51/08), ureċuje opšte uslove koje moraju isunjavati graċevinski proizvodi, ukljuĉujući i zaštitu ţivotne sredine: mehaniĉke otpornosti i stabilnosti, zaštite od poţara i eksplozija, higijenske i zdravstvene zaštite, oĉuvanja okoline, sigurnosti upotrebe objekata, zaštite od buke, uštede energije i energetske efikasnosti i dr. Ĉlanom 74 toga Zakona definisano je da se tehniĉkim propisima, standardima, tehniĉkim normativima i normama kvaliteta u oblasti izgradnje objekata, u skladu sa naĉelima evropskog zakonodavstva, razraċuju, odnosno propisuju uslovi za: stabilnost i trajnost objekata, aseizmiĉko projektovanje i graċenje objekata; zaštitu zdravlja, zaštitu ţivotne sredine i prostora; zaštitu od prirodnih i tehniĉko-tehnoloških nesreća; zaštitu od poţara, eksplozija i industrijskih incidenata, toplotnu zaštitu; racionalno korišćenje energije i energetske efikasnosti; zaštitu od buke i vibracija. Tehniĉke propise iz stava 1 donosi Ministarstvo, odnosno ministarstvo nadleţno za poslove za koje se donosi tehniĉki propis. Spisak Zakona i Pravilnika koje koristimo prilikom revizije projekata, tehniĉkih pregleda i nadzora nad izgradnjom objekata Arhitektura Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG br. 51/2008); Zakon o zaštiti na radu (Sl. list RCG br. 79/2004) ; Pravilnik o naĉinu voċenja i sadrţine graċevinskog dnevnika, graċevinske knjige i knjige inspekcije (Sl. list CG br. 81/2008) ; 354

355 Pravilnik o naĉinu vršenja revizije Idejnog i glavnog projekta (Sl. list CG, br. 81/2008) ; Pravilnik o naĉinu vršenja tehniĉkog pregleda (Sl. list CG br. 33/2008) ; Pravilnik o naĉinu izrade i sadrţini tehniĉke dokumentacije (Sl. list RCG br. 22/2002) ; Pravilnik o sadrţini elaborata o pripremnim radovima (Sl. list CG br. 80/2008) ; Pravilnik o bliţim uslovima i naĉinu prilagoċavanja objekata za pristup i kretanje lica smanjene pokretljivosti (Sl. list CG br. 10/2009) ; Pravilnik o bliţim uslovima za osnivanje ustanova u oblasti obrazovanja i vaspitanja (Sl. list RCG br. 40/2006) ; Uredba o planiranju i ureċenju prostora, gradnji, rekonstrukciji i odrţavanju vojnih objekata u vojnom krugu (Sl. list CG br. 48/2008) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju skloništa i naĉinu odrţavanja i korišćenja skloništa (Sl. list CG br. 44/2008) ; Pravilnik o klasifikaciji, minimalnim uslovima i kategorizaciji ugostiteljskih objekata (Sl. list RCG br. 33/2007) ; Pravilnik o uslovima koje moraju ispunjavati privredna društva koja vrše promet na veliko medicinskih proizvoda i medicinskih sredstava (Sl. list RCG br. 35/2002) ; Odluka o izmjenama i dopunama odluke o uslovima koje u pogledu prostora, kadrova i opreme moraju da ispunjavaju zdravstvene ustanove i naĉinu ostvarivanja posebnog društvenog interesa (Sl. list RCG br. 44/1993) ; Pravilnik o minimalnim tehniĉkim uslovima za izgradnju stanova (Sl. list SFRJ br /1969) ; Pravilnik o naĉinu primjene izvora jonizirajućih zraĉenja u medicini (Sl. list SRJ br. 32,33,34/1998) ; Pravilnik o uslovima koje moraju ispunjavati veterinarske ambulante, veterinarske ambulante za kućne ljubimce i veterinarske klinike za obavljanje veterinarske djelatnosti (Sl. list RCG br. 77/2004) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za završne radove u zgradarstvu (Sl. list SFRJ br /1970) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za izgradnju stambenih objekata po sistema modularne koordinacije (Sl. list SFRJ br /1969) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za ugljovodoniĉne hidroizolacije krovova i terasa (Sl. list SFRJ br /1969) ; Pravilnik o opštim mjerama i normativima zaštite na radu za graċevinske objekte namijenjene za radne i pomoćne prostorije (Sl. list SFRJ br. 49/2-9/1967) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za toplotnu zaštitu zgrada (Sl. list SFRJ br. 9624/1/1970); Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za provjetravanje u stambenim zgradama (Sl. list SFRJ br. 9225/1/1970) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za zvuĉnu zaštitu u zgradama (Sl. list SFRJ br. 9623/1/1970) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za toplotnu energiju u zgradama (Sl. list SFRJ br /1/1970) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za izgradnju prostora i ureċaja za prikupljanje i odnošenje otpadnih materija iz stambenih zgrada (Sl. ist SFRJ br /1/1970) ; Pravilnik o opštim minimalnim tehniĉkim uslovima ureċajima i opremi poslovnih prostorija, trgovinskih preduzeća, trgovinskih radnji i trgovinskih poslovnih jedinica (Sl. list FNRJ br /2-59/1960) ; Pravilnik o opštim tehniĉkim i struĉnim uslovima za osnivanje i poĉetak rada ustanova socijalne zaštite (Sl. list SRS br /1/1967) ; 355

356 Pravilnik o posebnim minimalnim tehniĉkim uslovima, ureċajima i opremi poslovnih prostorija preduzeća za promet otpadaka i njihovih poslovnih jedinica (Sl. list FNRJ br /2-59/1960) ; Pravilnik o tehniĉkim uslovima pri izgradnji i rekonstrukciji pekara (Sl. list FNRJ br. 2959/1/1960) ; Pravilnik o ureċenju industrijskih klanica i organizaciji rada u njima (Sl. list FNRJ br. 737/1956) ; Pravilnik o tehniĉkim uslovima, ureċajima i opremi trgovinskih preduzeća za promet sirove koţe i vune, krzna, ţivotinjskih otpadaka i dlake (Sl. list SFRJ br. 3115/1/1967) ; Pravilnik o struĉnim kadrovima, opremi i graċevinskim objektima za osnivanje, poĉetak rada i vršenje djelatnosti odreċenih zdravstvenih ustanova (Sl. list SRS br /1969) ; Pravilnik o minimalnim tehniĉkim i higijensko - tehniĉkim uslovima poslovnih prostorija, opreme i ureċaja odmarališta (Sl. list NRS br /1954) ; Pravilnik o izgradnji postrojenja za teĉni naftni gas i o uskladištenju i pretakanju teĉnog naftnog gasa (Sl. list SFRJ br /30/1971) ; Pravilnik o izgradnji postrojenja za zapaljive teĉnosti i o uskladištenju i pretakanju zapaljivih teĉnosti (Sl. list SFRJ br /14/1971) ; Pravilnik o izgradnji stanica za snadbijevanje gorivom motornih vozila i o uskladištavanju i pretakanju goriva (Sl. list SFRJ br /17/1971) ; Konstrukcija Zakon o standardizaciji (Sl. list SFRJ 57/88, 23/91, 55/91) ; Privremeni tehniĉki propisi za opterećenje zgrada samo taĉka 213 Opterećenje snijegom i poglavlja 3. Dopunska opterećenja (Sl. list SFRJ 61/48) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za opterećenje nosećih graċevinskih konstrukcija (Sl. list SFRJ 26/88) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za odreċivanje opterećenja mostova (Sl. list SFRJ 1/91) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za odreċivanje veliĉine opterećenja i kategorizaciju ţeljezniĉkih mostova, propusta i ostalih objekata na ţeljezniĉkim prugama (Sl. list SFRJ 23/92) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za skloništa (Sl. list SFRJ 53/83) ; Pravilnik privremenim tehniĉkim propisima za graċenje u seizmiĉkim podruĉjima ne vaţi za objekte visokogradnje - (Sl. list SFRJ 39/64) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmiĉkim podruĉjima (Sl. list SFRJ 31/81, 49/82, 29/83, 21/88 i 52/90); Pravilnik o tehniĉkim normativima za sanaciju, ojaĉanje i rekonstrukciju objekata visokogradnje oštećenih zemljotresom i za rekonstrukciju i revitalizaciju objekata visokogradnje (Sl. list SFRJ 52/85) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za projektovanje i proraĉun inţinjerskih objekata u seizmiĉkim podruĉjima (1986) Nacrt - ; Seizmološke karte - Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju objekata u seizmiĉkim podruĉjima ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za beton i armirani beton (Sl. list SFRJ 11/71) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za prednapregnuti beton (Sl. list SFRJ 51/71) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za beton i armirani beton spravljen prirodnom i vještaĉkom lakoagregatnom ispunom (Sl. list SFRJ 15/90); Pravilnik o tehniĉkim normativima za projektovanje, proizvodnju i izvoċenje konstrukcija od prefabrikovanih elemenata od nearmiranog i armiranog ćelijastog betona (Sl. list SFRJ 14/89) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za beton i armirani beton u objektima izloţenim agresivnom dejstvu sredine (Sl. list SFRJ 18/92) ; 356

357 Pravilnik o tehniĉkim normativima za ĉeliĉne ţice, šipke i uţad za prednaprezanje konstrukcija (Sl. list SFRJ 41/85 i 21/88) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za noseće ĉeliĉne konstrukcija (Sl. list SFRJ 61/86) ; Tehniĉki propisi za jednostavne konstrukcije zgrada kod nosećih ĉeliĉnih konstrukcija (Sl. list SFRJ 6/65) ; Tehniĉki propisi za lake ĉeliĉne graċevine kod nosećih ĉeliĉnih konstrukcija (Sl. list SFRJ 6/65) ; Tehniĉki propisi o kvalitetu zavarenih spojeva za noseće ĉeliĉne konstrukcije (Sl. list SFRJ 41/64) ; Tehniĉki propisi za tolerancije mjera i oblika kod nosećih ĉeliĉnih konstrukcija (Sl. list SFRJ 41/64); Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za zaštitu ĉeliĉnih konstrukcija od korozije (Sl. list SFRJ 32/70) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za montaţu ĉeliĉnih konstrukcija (Sl. list SFRJ 29/70) ; Tehniĉki propisi za pregled i ispitivanje nosećih ĉeliĉnih konstrukcija (Sl. list SFRJ 6/65) ; Tehniĉki propisi za odrţavanje ĉeliĉnih konstrukcija za vrijeme eksploatacije kod nosećih ĉeliĉnih konstrukcija (Sl.list SFRJ 6/65) ; Pravilnik o sadrţini dokumentacije koja se odnosi na hidrološke i inţenjersko-geološke pdologe (Sl. list SFRJ 26/1984) ; Pravilnik o naĉinu ĉuvanja i sreċivanja geološke dokumentacije (Sl. list SFRJ 28/1984) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za temeljenje graċevinskih objekata (Sl. list SFRJ 15/1990) ; Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za izvoċenje istraţivaĉkih radova pri izgradnji velikih objekata (Sl. list SFRJ 3/1970) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima i uslovima za projektovanje i graċenje ţeljezniĉkih tunela (Sl. list SFRJ 55/1973) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima i uslovima za projektovanje i graċenje tunela na putevima (Sl. list SFRJ 59/1973) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju leţišta mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ 4/1986 i 62/1987) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za površinsku eksploataciju arhitektonsko-graċevinskog kamena (ukrasnog kamena), tehniĉkog kamena, šljunka i pijeska, te za preradu arhitektonsko-graċevinskog kamena (Sl. list SFRJ 11/1986) ; JUS standardi iz oblasti graċevinskih materijala i visokogradnje. Vodovod i kanalizacija Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br. 51/2008); Zakon o vodama (Sl. list RCG, br. 16/1995) ; Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda (Sl. list RCG, br. 14/1996) ; Pravilnik o naĉinu odreċivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite izvorušta za piće i ograniĉenjima u tim zonama (Sl. list CG, br. 8/1997) ; Pravilnik o kvalitetu otpadnih voda i naĉinu njihovog ispuštanja u javnu kanalizaciju i prirodni recipijent (Sl. list CG, br. 10/1997) ; Pravilnik o kriterijumima za izbor lokacija, naĉinu i postupku odlaganja otpadnih materija (Sl. list CG, br. 56/00) ; Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za piće (Sl. list SRJ, br. 42/1998) ; Pravilnik o naĉinu izrade i sadrţini tehniĉke dokumentacije (Sl. List RCG br. 22/02) ; Pravilnika o kvalitetu i sanitarno tehniĉkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u prirodni recipijent i javnu kanalizaciju, naĉinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom 357

358 broju ispitivanja i sadrţaju o utvrċenom kvalitetu otpadnih voda prirodni recipijent, vodno tijelo II i III (Sl. list. R CG br. 45/ 08) ; Mašinstvo Pravilnik o mjerama i normativima zaštite na radu na oruċima za rad (Sl.list SFRJ br. 18/91) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉne instalacije niskog napona (Sl. list SRJ, br. 28/95) ; Pravilnik o tehniĉkim propisima za izradu i upotrebu parnih kotlova, parnih sudova, pregr5ijaĉa pare i zagrijaĉe vode (Sl. list SFRJ, br. 56, 61/72) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za pumpe i kompresore (Sl. list SFRJ, br. 32/74) ; Pravilnika o tehniĉkim normativima za dizalice (Sl. list SRJ, br. 65/91) ; Pravilnik o izgradnji postrojenja za zapaljive teĉnosti i o uskladištavanju i pretakanju zapaljivih teĉnosti (Sl. list SFRJ, br. 23/71) ; Pravilnik o tehniĉkim propisima o gromobranima (Sl. list SRJ, br. 11/96) ; Pravilnik o izgradnji postrojenja za teĉni naftni gas i o uskladištenju i pretovaranju teĉnog gasa (Sl. list SFRJ, br. 24, 26/71) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za vertikalni prevoz lica i tereta (Sl. list SFRJ, br. 16/86) ; Pravilnik o izgradnji stanica za snabdijevanje gorivom motornih vozila i o uskladištenju i pretakanju goriva (Sl. list SFRJ, br. 32/70) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne posude pod pritiskom (Sl. list SFRJ, br. 16/83) ; Pravilnik o sredstvima liĉne zaštite na radu i liĉnoj zaštitnoj opremi (Sl. list SFRJ, br. 35/69) ; Tehniĉki propisi za specijalnu zaštitu elektroenergetskih postrojenja od poţara(sl. list SFRJ, br. 16/66, 58/72, 24, 75) ; Propisi o tehniĉkim mjerama za pogon i odrţavanje elektroenergetskih postrojenja (Sl. list SFRJ, br. 13/78) ; Zakona o zaštiti na radu (Sl.list RCG br. 79/04) ; Zakona o mjernim jedinicama i mjerilima (Sl.list SRJ br. 86/94, 83/94, 28/96 i 12/98) ; Zakona o standardizaciji (Sl.list SRJ br. 30/96) ; Propisi o izgradnji stanica za snabdijevanje gorivom motornih vozila i o sukladištavanju i pretakanju goriva (Sl. list SFRJ, br. 27/71) ; Propisi o izgradnji postrojenja za uskladištavanje i pretakanje zapaljivih teĉnosti (Sl. list SFRJ, br. 20/71) ; Propisi o tehniĉkim normativima za ureċaje i opremu za pogon motornih vozila na TNG (Sl. list SFRJ, br. 7/84) ; Propisi o tehniĉkim normativima za hidrantsku mreţu za gašenje poţara (Sl. list SFRJ, br. 30/91) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za skloništa (Sl. list SFRJ, br. 55/83) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za sisteme za ventilaciju i klimatizaciju (Sl. list SFRJ, br. 38/89) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za vertikalni prevoz lica i tereta (Sl. list SFRJ, br. 16/86) ; EN 81-1 :1998 sigurnosni propisi za konstruisanje i ugradnju liftova za prevoz lica i tereta - Dio 2, Elektriĉni liftovi dodatak E ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za vertikalni prevo tereta sa kabinom u koju nije moguć pristup ljudi (Sl. list SFRJ, br. 55/87); EN 81-3 :2000 Safety rules form the construction and installation of lifts - Parts 3: Electric and hydraulic service lifts, Annex E.1.Annex E.2 ; 358

359 EN 81-2 :1998 sigurnosni propisi za konstruisanje i ugradnju liftova za prevoz lica i tereta - Dio 2, Hidrauliĉni liftovi dodatak E ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za fasadne liftove na elektriĉni pogon (Sl. list SFRJ, br. 19/86) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za kosi prevoz lica i tereta (Sl. list SFRJ, br. 49/86); Pravilnik o tehniĉkim normativima za ski - liftove (Sl. list SFRJ, br. 2/85), Poglavlje V ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za viseće skele na elektriĉni pogon (Sl. list SFRJ, br. 19/86) Poglavlje XV ; SRPS EN 528:2001 regularne dizalice ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za pokretne stepenice (eskalatore) i pokretne staze za prevoz lica (Sl. list SRJ, br. 83/94) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za osobne ţiĉare (Sl. list SFRJ, br. 29/86) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za vertikalni prevoz lica i tereta (Sl. list SFRJ, br. 16/86) Poglavlje XXIII. JUS Standardi iz oblasti mašinstva ; Crnogorski standardi (MEST - EN) iz oblasti mašinstva ; Elektroinstalacije jake struje Pravilnik o zaštitnim mjerama protiv opasnosti od elektriĉne struje u radnim prostorijama i na radilištima (Sl. list SRCG, br. 6/86 i 16/86) ; Pravilnik o izgradnji postrojenja za zapaljive teĉnosti i o uskladištenju i pretakanju zapaljivih teĉnosti (Sl. list SFRJ br.20/71 i 23/71) ; Pravilnik o izgradnji stanica za snabdijevanje gorivom motornih vozila i o uskladištavanju i pretakanju goriva (Sl. list SFRJ br.27/71) ; Pravilnik o izgradnji postrojenja za teĉni naftni gas i o uskladištavanju i pretakanju teĉnog naftnog gasa (Sl. list SFRJ br. 24/71 i 26/71) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu od statiĉkog elektriciteta (Sl. list SFRJ br. 62/73) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉna postrojenja i ureċaje u rudnicima sa površinskom eksploatacijom mineralnih sirovina (Sl. list SFRJ br.66/87) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉna postrojenja i ureċaje u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom (Sl. list SFRJ br.21/88) ; Naredba o obaveznom atestiranju (homologaciji) protiveksploziono zaštićenih elektriĉnih ureċaja koji su namijenjeni za upotrebu u prostorima ugroţenim od eksplozivnih smješa (Sl. list SFRJ br. 25/81); Pravilnik o tehniĉkim mjerama i uslovima za liftove (Sl. list SFRJ br. 51/70 i 16/86) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za vertikalni prevoz lica i tereta (Sl. list SFRJ br. 16/86, 28/89, 22/92 i Sl. list SRJ br. 47/95) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za viseće skele na elektriĉni pogon (Sl. list SFRJ br. 16/86) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za liftove na elektriĉni pogon za vertikalni prevoz tereta, sa kabinom u koju nije moguć pristup ljudi(sl. list SFRJ br. 55/87); Pravilnik o tehniĉkim normativima za ski-liftove (Sl. list SFRJ br.2/85 i 11/85) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za dizalice (Sl. list SFRJ br. 65/91) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za pokretne stepenice (eskalatori) i pokretne staze za prevoz lica (Sl. list SRJ br.83/94) ; 359

360 Pravilnik o tehniĉkim normativima za uzemljenja elektroenergetskih postrojenja nazivnog napona iznad 1000 V (Sl. list SRJ br.61/95) ; Pravilnika o tehniĉkim normativima za elekroenergetska postrojenja nazivnog napona iznad 1000V,(Sl. list SFRJ br.4/74) ; Pravilnika o tehniĉkim normativima za zaštitu niskonaponskih mreţa i pripadajućih transformatorskih stanica (Sl. list SFRJ br.13/78 i Sl. list SRJ br.37/95) ; Pravilnika o tehniĉkim normativima za zaštitu objekata od atmosferskog praţnjenja (Sl. list SRJ br. 11/96) ; Pravilnika o tehniĉkim normativima za pogon i odrţavanje elektroenergetskih postrojenja i vodova (Sl. list SRJ br.41/93) ; Pravilnika o tehniĉkim normativima za zaštitu elektroenergetskih objekata od prenapona ( Sl.list SFRJ br.7/71 i 44/76) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉne instalacije niskog napona (Sl. list SFRJ br. 53/88 i 54/88 i Sl. list SRJ br. 28/95). Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1kV do 400kVA (Sl. list SFRJ br. 65/88, Sl. list SRJ br. 18/92) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju srednjenaponskih nadzemnih vodova samonosećim kablovskim snopom (Sl. list SRJ br. 20/92); Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju niskonaponskih nadzemnih vodova (Sl. list SFRJ br. 6/92) ; Crnogorski standardi (MEST EN) iz oblasti energetike ; JUS standardi iz oblasti energetike; Elektroinstalacije slabe struje Standard DIN VDE 0888 (1., 2., 3., 4. i 5. Deo) ; Standard DIN VDE 0472 (1. Deo) ; Standard DIN VDE 0472 (TI.211, TI.213, TI.214, TI.221, TI.222, TI.223, TI.231, TI.232, TI.233, TI.234 ; ITU-T Preporuke: IEC G.652 ; Preporuke IEC 793 in IEC 794 ; Preporuke EN in EN , Uputstvo o merama bezbednosti od elektriĉne struje na elektrificiranim prugama JŢ (Uputstvo 227, Beograd 1978) ; Zakon o zaštiti na radu (Sl. list RCG, 79/04) ; Zakon o ureċenju prostora i izrada objekata (Sl. list RCG, 51/08) ; Pravilnik o uslovima za izradu tehniĉke dokumentacije za telekomunikacione mreţe i telekomunikacionu opremu (Sl. list RCG br.61/04) ; Zakon o telekomunikacijama (Sl. list RCG br.59/00) ; Preporuka Crnogorskog Telekoma za projektovanje i izgradnju telekomunikacionih signalnih sistema u stambenim objektima ; Crnogorski standardi iz oblasti telekomunikacija MEST EN :2009 ; Crnogorski standardi za kuće i zgrade od MEST EN :2009 do MEST EN :2009; Pravilnik o tehniĉkim zahtjevima za zaštitu garaţa za putniĉke automobile od poţara i eksplozija (Sl. list CG, br. 31/05) ; 360

361 PROTIVPOŢARNA ZAŠTITA 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Zakon o zaštiti i spašavanju (Sl. list CG br.13/07); Zakon o eksplozivnim materijama zapaljivim teĉnostima i gasovima (Sl. list SRCG, br. 44/76, 49/79, 34/86, 11/88 i 29/89) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za pristupne puteve okretnice i ureċene platoe, za vatrogasna vozila u blizini objekta povećanog rizika od poţara (Sl. list SRJ, br. 8/95) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za hidrantsku mreţu za gašenje poţara (Sl. list SFRJ, br.30/91) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu visokih objekata od poţara (Sl. list SFRJ, br.7/84) ; Pravilnik o izgradnji postrojenja za zapaljive teĉnosti i o uskladištenju i pretakanju zapaljivih teĉnosti (Sl. list SFRJ, 20/71 i 23/71) ; Pravilnik o izgradnji stanica za snabdijevanje gorivom motornih vozila i o uskladištavanju i pretakanju goriva (Sl. list SFRJ, 27/71) ; Pravilnik o smještaju i drţanju ulja za loţenje (Sl. list SFRJ, 45/67) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu od poţara i eksplozije pri ĉišćenju sudova za zapaljive teĉnosti (Sl. list SFRJ, 44/83 i 60/86) ; Pravilnik o izgradnji postrojenja za teĉni naftni gas i uskladištavanju i pretakanju teĉnog naftnog gasa (Sl. list SFRJ, 24/71 i 26/71) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu od poţara i eksplozije pri ĉišćenju sudova za zapaljive teĉnosti (Sl. list SFRJ, 44/83 i 60/86) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za ureċaje u kojima se nanose i suše premazana sredstva (Sl. list SFRJ, 57/85) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za sisteme ventilaciju i klimatizaciju (Sl. list SFRJ, 38/89) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za ureċenje za automatsko zatvaranje vrata i klapni otpornih prema poţaru (Sl. list SFRJ, 35/80); Pravilnik o tehniĉkim normativima za sisteme za odvoċenje dima i toplote nastalih u poţaru (Sl. list SFRJ, 45/83) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za projektovanje, graċenje, pogon i odrţavanje gasnih kotlarnica (Sl. list SFRJ, 10/90 i 52/90) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu od poţara i eksplozije pri ĉišćenju sudova za zapaljive teĉnosti (Sl. list SFRJ, 44/83 i 60/86) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za ureċaje u kojima se nanose i suše premazana sredstva (Sl. list SFRJ, 57/85) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za sisteme, ventilaciju ili klimatizaciju (Sl. list SFRJ, 38/89) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za ureċenje za automatsko zatvaranje vrata i klapni otpornih prema poţaru (Sl. list SFRJ, 35/80); Pravilnik o tehniĉkim normativima za sisteme za odvoċenje dima i toplote nastalih u poţaru (Sl. list SFRJ, 45/83) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za projektovanje, graċenje, pogon i odrţavanje gasnih kotlarnica (Sl. list SFRJ, 10/90 i 52/90) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne ureċaje za gašenje poţara ugljen-dioksidom (Sl. list SFRJ, 44/83 i 31/89) ; Pravilnik o tehniĉkim zahtjevima za gašenje poţara priotehniĉki generisanim aerosolom (Sl. list SRJ, 58/99) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne instalacije za dojavu poţara (Sl. list SRJ, 87/93) ; 361

362 Pravilnik o tehniĉkim normativima za izradu tehniĉke dokumentacije kojom moraju biti snabdjeveni sistemi, oprema i ureċaji za otkrivanje poţara i alarmiranje (Sl. list SRJ, 30/95) ; Pravilnik o tehniĉkim zahtjevima za zaštitu garaţa za putniĉke automobile od poţara i eksplozije (Sl. list SRJ, 31/2005) ; Zakon o cjevovodnom transportu gasovitih i teĉnih ugljovodonika (Sl. list SRJ, 29/97) ; Pravilnik o tehniĉkim uslovima i normativima za bezbjedan transport teĉnih i gasovitih ugljovodonika magistralnim naftovodima i gasovodima i naftovodima i gasovodima za meċunarodni transport (Sl. list SRJ, 26/85) ; Pravilnik o uskladištenju i ĉuvanju kalcijum - karbida i manipulisanju kalcijum - karbidom (Sl. list SFRJ, 9/62 i 25/69) ; Pravilnik o zaštiti na radu i tehniĉkim mjerama za razvijaĉe acetilena i acetilenske stanice (Sl. list SFRJ, br. 6/76, 29/67 i 27/69); Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne posude pod pritiskom (Sl. list SFRJ, br. 16/83) ; Pravilnik o tehniĉkim normativima za pokretne zatvorene sudove za komprimirane teĉne i pod pritiskom rastvorene gasove (Sl. list SFRJ, br. 25/80, 9/86 i Sl. list SRJ br. 21/94 i 56/95); Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne sudove pod pritikom za teĉne atmosfeske gasove (Sl. list SFRJ, br. 9/86); Pravilnik o tehniĉkim normativima za postavljanje stabilnih sudova pod pritiskom za teĉne atmosferske gasove (Sl. list SFRJ, br. 39/88); Pravilnik o tehniĉkim normativima za postavljenje stabilnih sudova pod pritiskom za teĉni ugljendioksid (Sl. list SFRJ, br. 39/90); Pravilnik o tehniĉkim normativima za stabilne instalacije za detekciju eksplozivnih gasova i para (Sl. list SRJ, br. 24/93); Naredba o zabraniupotrebe motornih benzina za odmašćivanje, prenje ili ĉišćenje metalnih djelova i predmeta od drugog materijala (Sl. list SFRJ, br. 23/67); Pravilnik o tehniĉkim normativima za radove pri ĉišćenju i odmašćivanju opreme za kiseonik (Sl. list SFRJ, br. 74/90); Pravilnik o tehniĉkim normativima za projektovanje i polaganje distribudivnog gasovoda od polietilenskih cijevi za radni pritisak do 4 BARA (Sl. list SRJ, br. 20/92); Pravilnik o tehniĉkim normativima za kućni gasni prikljuĉak za radni pritisak do 4 BARA (Sl. list SRJ, br. 20/92); Pravilnik o tehniĉkim normativima za unutrašnje gasne instalacije (Sl. list SRJ, br. 20/92); Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉne instalacije niskog napona (Sl. list SFRJ, br. 53/88 i Sl. list SRJ, br. 28/95); Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu elektroenergeskih postrjenja i ureċenja od poţara (Sl. list SFRJ, br. 74/90); Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu od statiĉkog elektriciteta (Sl. list SFRJ, br. 62/73); Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja od prenapona (Sl. list SFRJ, br. 7/71); Pravilnik o tehniĉkim normativima za zaštitu objekata od atmosferskog preţnjenja (Sl. list SRJ, br. 11/96); Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉne instalacije niskog napona (Sl. list SFRJ, br. 53/88, 54/88 i Sl. list SRJ, br. 28/95); Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1kV do 400 kv (Sl. list SFRJ, br. 65/88 i Sl. list SRJ, br. 82/92); 362

363 Pravilnik o tehniĉkim normativima za izgradnju niskonaponskih nadzemnih vodova (Sl. list SRJ, br. 6/92); Pravilnik o tehniĉkim normativima za pogon i odrţavanje elektroenergetskih postrojenja i vodova (Sl. list SRJ, br. 41/93); Zbirka JUS za zaštitu od poţara i eksplozija knjiga I i knjiga II izdao Savezni Zavod za standardizaciju SFRJ; Crnogorski standardi (MEST - EN) iz oblasti zaštite od poţara. Saobraćaj Zakon o uredenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br.51/08) ; Zakon o putevima (Sl. list CG, br.42/04) ; Zakon o bezbijednosti saobracaja na putevima (Sl. list CG, br.72/05) ; Zakon o javnim nabavkama (Sl. list CG, br.46/06) ; Odluka o prostornom planu Crne Gore (Sl. list CG, br.24/08) ; Pravilnik o osnovama koje javni putevi izvan naselja i njihovi elementi moraju da ispunjavaju sa gledista bezbijednosti saobracaja (Sl. list SFRJ, br.35/81) ; Pravilnik o blizim uslovima i nacinu prilagodjavanja objekata za pristup i kretanje lica smanjene pokretljivosti (Sl. list CG, br.10/09) ; Pravilnik o nacinu i postupku vršenja struĉnog nadzora (Sl. list CG, br. 6/09) ; Pravilnik o nacinu vodjenja i sadrzini graċevinskog dnevnika, graċevinske knjige i knjige inspekcije (Sl. list CG, br. 81/08) ; Odluka o javnim parkiralistima i garazama (opstinski propisi) Rjesenjima Instituta za standardizaciju Crne Gore o crnogorskim standardima (Sl. list CG, br. 16/09) ;Standardi JUS-a ; Zaštita na radu Zakon o zastiti na radu RCG (Sl. list RCG, br. 79/04) ; Opsti pravilnik o higijenskim i tehniĉkim zaštitnim merama pri radu (Sl. list FNRJ, br. 16/1947, 18/47 i Sl. list SFRJ, br. 29/71-379) ; Pravilnik o znr pri preradi i obradi koţe (Sl. list SFRJ, br. 47/70) ; Pravilnik o barutima (Sl. list SFRJ, br. 55/69) ; Pravilnik o LSZNR (Sl. list SFRJ, br. 35/69) ; Pravilnik o merama i normativima zastite na radu od buke (Sl. list SFRJ, br. 21/92) ; Pravilnik o obezbjedjivanju smjestaja (Sl. list SRCG, br. 5/86) ; Pravilnik o osposobljavanju zaposlenih (Sl. list RCG, br. 79/04) ; Pravilnik o postupku i rokovima (Sl. list RCG, br. 79/04) ; Pravilnik o povredi na radu (Sl. list RCG, br. 29/90) ; Pravilnik o polaganju strucnog ispita (Sl. list RCG, br. 79/04) ; Pravilnik o procjeni rizika (Sl. list RCG, br. 79/04) ; Pravilnik o radnim i pomoc. prostorijama (Sl. list SRCG, br. 27/87) ; Pravilnik o sadrzaju elaborata o uredjenju gradilista (Sl. list RCG, br. 4/99) ; Pravilnik o uslovima koje mora da ispunjava ovlasc. organiz. (Sl. list RCG, br. 79/04) ; Pravilnik o vodjenju evidencija iz znr (Sl. list RCG, br. 79/04) ; 363

364 Pravilnik o zastiti na radu u poljoprivredi (Sl. list SFRJ, br. 34/68) ; Pravilnik o znr na zeljeznicama (Sl. list SRCG, br. 11/88) ; Pravilnik o znr pri obradi drveta (Sl.list SRCG, br. 9/88) ; Pravilnik o znr pri utovaru i istovaru tereta (Sl. list SRCG, br. 13/88) ; Pravilnik o znr u crnoj metalurgiji (Sl. list SRCG, br. 16/87) ; Pravilnik o znr u gradevinarstvu (Sl. list SFRJ, br. 42/68, 45/68, ĉlan 69. Zakona RS 42/ , ĉlan 15 Pravilnika RS 31/ ) ; Pravilnik znr na orudjima za rad (Sl. list SFRJ, br. 18/91) ; Pravilnici za graċevinske materijale 1) Pravilnik o tehniĉkim merama i uslovima za ugljovodoniĉne hidroizolacije krovova i terasa (Sl. list SFRJ, br. 26/69) 2) Pravilnik o tehniĉkim merama i uslovima za prednapregnuti beton (Sl. list SFRJ br. 51/71) 3) Naredba o obaveznom atestiranju ploĉa iverica za opštu upotrebu u graċevinarstvu (Sl. list SFRJ, br. 61/83) 4) Naredba o obaveznom atestiranju dodataka betonu ("Sl. list SFRJ", br. 34/85) 5) Naredba o obaveznom atestiranju prefabrikovanih elemenata od ĉelijastog betona (Sl. list SFRJ, br. 34/85) 6) Naredba o obaveznom atestiranju betonskih cevi za kanalizaciju duţine preko 1 metar (Sl. list SFRJ, br. 34/85) 7) Naredba o obaveznom atestiranju profilisanih gumenih zaptivnih traka za vrata, kapke i pokretne pregrade skloništa i dvonamenskih objekata sa hermetiĉnim zatvaranjem krila (Sl. list SFRJ, br. 35/86) 8) Naredba o obaveznom atestiranju cementa (Sl. list SFRJ, br. 34/85, 67/86) 9) Naredba o odreċivanju izolacionih aparata i opreme za kontrolu izolacionih aparata koji se mogu stavljati u promet samo ako su snabdeveni garantnim listom i tehniĉkim uputstvom i o najmanjem trajanju garantnog roka i roka obezbeċenog servisiranja za te aparate i opremu (Sl. list SFRJ, br. 4/87) 10) Pravilnik o tehniĉkim normativima za beton i armirani beton (Sl. list SFRJ, br. 11/87) 11) Naredba o obaveznom atestiranju frakcionog kamena agregata za beton i asfalt (Sl. list SFRJ, br. 41/87) 12) Pravilnik o tehniĉkim normativima za ĉeliĉne ţice, šipke i uţad za prednaprezanje konstrukcija (Sl. list SFRJ, br. 41/85, 21/88) 13) Pravilnik o tehniĉkim normativima za projektovanje i izvoċenje konstrukcija od prefabrikovanih elemenata od nearmiranog i armiranog ĉelijastog betona (Sl. list SFRJ, br. 14/89) 14) Pravilnik o tehniĉkim normativima za beton i armirani beton spravljen sa prirodnom i veštaĉkom lakoagregatnom ispunom (Sl. list SFRJ, br. 15/90) 15) Pravilnik o tehniĉkim normativima za zidane zidove (Sl. list SFRJ, br. 87/91) 16) Pravilnik o tehniĉkim normativima za beton i armirani beton u objektima izloţenim agresivnom dejstvu sredine (Sl. list SRJ, br. 18/92) 17) Pravilnik o jedinstvenom sistemu za oznaĉavanje ĉelika (Sl. list SRJ, br. 01/03) 18) Pravilnik o tehniĉkim i drugim zahtevima za keramiĉke ploĉice (SI. list SCG, br. 58/04) 19) Pravilnik o tehniĉkim i drugim zahtevima za keramiĉku sanitarnu opremu (SI. list SCG, br. 62/04) 20) Pravilnik o tehnĉikim i drugim zahtevima za crepove od gline za preklopno polaganje,betonski crep i sinterovane keramĉike krovne ploĉe(sl. list SCG, br. 53/05) 21) Pravilnik o tehnĉikim i drugim zahtevima za opekarske proizvode od gline i kreĉnosilikatne opeke i blokove (Sl. list SCG, br. 53/05) 22) Pravilnik o tehnĉikim i drugim zahtevima za fasadne pune opeke od gline,fasadne uplje opeke i blokove od gline i fasadne kreĉnosilikatne pune i šuplje opeke i blokove(sl. list SCG, br. 53/05) 23) Pravilnik o tehniĉkim i drugim zahtevima za termoizolacione materijale (Sl. list SCG, br. 54/05) 364

365 24) Pravilnik o tehniĉkim i drugim zahtevima za keramiĉke ploĉice (Sl. list SCG, br. 01/2006) 25) Pravilnik o tehniĉkim i drugim zahtevima za hidroizolacione materijale (Sl. list SCG, br. 01/06) Zakonom o ureċenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br. 51/08) definisano je da planska dokumenta sadrţe smjernice za zaštitu ţivotne sredine. Na nacionalnom nivou je donešen i u primjeni je, od 1.januara 2008.godine, set propisa kojima se reguliše u potpunosti procjena uticaja projekata na ţivotnu sredinu, i to: Zakon o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu (Sl. list br. 80/05), Uredba o projektima za koje se vrši procjena uticaja na ţivotnu sredinu (Sl. list RCG, br. 20/07), Pravilnik o sadrţaju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za odluĉivanje o potrebi procjene uticaja na ţivotnu sredinu (Sl. list RCG, br. 14/07), Pravilnik o sadrţaju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za odreċivanje obima i sadrţaja elaborata o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu (Sl. list CG, br. 14/07 i Pravilnik o sadrţini elaborata o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu (Sl. list CG, br. 14/07). U Zakonu o procjeni uticaja transponovana je Direktiva Savjeta 97/11/EC kojom je promijenjena i dopunjena Direktiva 85/337/EC o procjeni uticaja javnih i privatnih projekata na ţivotnu sredinu. TakoĊe, u Zakonu je transponovana i Direktiva Evropskog parlamenta i Savjeta 2003/35/EC kojom se omogućuje uĉešće javnosti u donošenju odluka i pristupu informacijama. Crna Gora je ratifikovala ESPOO Konvenciju o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu u prekograniĉnom kontekstu zajedno sa dva amandmana (Sl. list CG, br. 8/08). Zakonom o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu ureċen je postupak procjene uticaja za projekte koji mogu imati znaĉajan uticaj na ţivotnu sredinu, sadrţaj elaborata o procjeni uticaja, uĉešće zainteresovanih organa i organizacija i javnosti, postupak ocjene i izdavanja saglasnosti, obavještavanje o projektima koji mogu imati znaĉajan uticaj na ţivotnu sredinu druge drţave, nadzor i druga pitanja od znaĉaja za procjenu uticaja na ţivotnu sredinu. Procjena uticaja vrši se za projekte iz oblasti industrije, rudarstva, energetike, saobraćaja, turizma, poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede i komunalnih djelatnosti, kao i za sve projekte koji se planiraju u zaštićenom prirodnom dobru i u zaštićenoj okolini nepokretnog kulturnog dobra. Odredbe ovog zakona ne primjenjuju se na projekte namijenjene odbrani, otklanjanju posljedica elementarnih nepogoda i prirodnih katastrofa - što je u sladu sa Direktivom 97/11/ EC od 3.marta kojom se mijenja i dopunjuje direktiva 85/337/EEC o procjeni uticaja odreċenih javnih i privatnih projekata na ţivotnu sredinu. Postupak procjene uticaja se sprovodi u tri faze, i to: odluĉivanje o potrebi procjene uticaja na ţivotnu sredinu, odreċivanje obima i sadrţaja elaborata o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu i davanje saglasnosti na elaborat o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu. Postupak procjene uticaja se sprovodi u tri faze, i to: odluĉivanje o potrebi procjene uticaja na ţivotnu sredinu, odreċivanje obima i sadrţaja elaborata o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu i davanja saglasnosti na elaborat o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu. OdreĊivanje obima i sadrţaja Elaborata procjene uticaja nije obavezujuće jer je na osnovu zakona donešen Pravilnik o sadrţini elaborata o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu. Uredbom o projektima za koje se vrši procjena uticaja na ţivotnu sredinu utvrċeni su konkretni projekti za koje je obavezna procjena uticaja na ţivotnu sredinu i projekti za koje se moţe zahtijevati procjena uticaja. Projekti za koje je obavezna procjena uticaja na ţivotnu sredinu utvrċeni su u Listi I, koja je usaglašena i sa Dodatkom Odluke III/7 ESPOO Konvencije, a navedeni su projekti za koje je obavezna procjena uticaja na ţivotnu sredinu, tj. obavezna je izrada Elaborata procjene uticaja. Projekti za koje se moţe zahtijevati procjena uticaja na ţivotnu sredinu utvrċeni su u Listi II ove uredbe to su projekti za koje se procjena uticaja na ţivotnu sredinu sprovodi, od sluĉaja do sluĉaja, po odluci nadleţnog organa (Agencija za zaštitu ţivotne sredine). Uredba je data u Aneksu odgovora (Aneks 156) E. Podsticaji 365

366 a) Za investicije Za investicije Glavni podsticaji su ujedno i konkurentske prednosti Crne Gore meċu kojima se istiĉu: politiĉka i makroekonomska stabilnost, efikasan i transparentan poreski sistem, dobra zakonska osnova za strane investitore, liberalizovan spoljnotrgovinski sistem, obrazovana i kvalifikovana radna snaga, atraktivnost prostora i oĉuvana ţivotna sredina, veliki broj pripremljenih projekata za realizaciju. U predhodnom periodu uspješno su poloţeni temelji trţišne ekonomije, ojaĉane demokratske institucije uz postepeni razvoj kapaciteta u javnoj upravi koji se kontinuirano bave politiĉkom i ekonomskom transformacijom. Vlada Crne Gore ima za cilj da idalje intezivno radi na reformi legislative koja utiĉe na atraktivnost investicionog ambijenta. Jedan od najvećih podsticaja za investitore je povoljan poreski sistem. Crnogorsko zakonodavstvo omogućava poreske olakšice za obveznike poreza na dobit i obveznike poreza na dohodak fiziĉkih lica. Zakonom o porezu na dobit pravnih lica predviċena je mogućnost korišćenja više poreskih olakšica (za obavljanje djelatnosti u privredno nedovoljno razvijenim opštinama, zapošljavanje novih radnika, programskih aktivnosti nevladinih organizacija, za ulaganja u stalna osnovna sredstva koja se koriste za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora i energetsku efikasnost itd). Više detalja o poreskim olakšicama nalazi se u odgovoru na pitanje 17, Poglavlja 16 - Oporezivanje. Carinske olakšice definisane su Carinskim zakonom (Sl. list RCG, br.07/2002). Ĉlan 119 ovog Zakona omogućava da se na osnovu postupka aktivnog oplemenjivanja sljedeća roba koristi u carinskom podruĉju u jednom ili više procesa oplemenjivanja: za stranu robu uvezenu u obliku sirovine ne plaća se carina, niti podlijeţe trgovinskim mjerama, ako je namijenjena ponovnom izvozu u obliku gotovih proizvoda (sistem odlaganja); za stranu robu koja je stavljena u slobodan promet uz plaćanje carine moţe se odobriti povraćaj ili otpis carinskog duga, ako se roba izveze iz carinskog podruĉja u obliku gotovih proizvoda (sistem povraćaja). Ĉlanovi 184 i 188 Carinskog zakona dodatno su definisani Uredbom o postupku ostvarivanja prava na osloboċenje od plaćanja carine (Sl. list RCG, br.22/02). OsloboĊenja od plaćanja carine za robe koje se uvoze kao ulog stranog investitora definisano je ĉlanom 43 navedene Uredbe. Zakonom o Carinskoj tarifi (ĉlan 1) propisano je plaćanje carine, ali samo prilikom uvoza robe na carinskom podruĉju Crne Gore, dok naplata izvozne carine nije predviċena b) Za izvoz Vlada Crne Gore je decembra godine usvojila Strategiju za podsticanje izvoza u prilogu. Ministarstvo ekonomije koordinira realizaciju mjera za podsticanje izvoza, dok je Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je glavni nosilac implementacije mjera definisanih Strategijom. Ostala nadleţna ministarstva u Vladi CG, kao i privredne asocijacije aktivno su ukljuĉene u implementaciju mjera za podsticanje izvoza. Detaljnije informacije, projekti koje realizuje Direkcija, koji imaju za cilj podsticanje i promovisanje izvoza nalaze se u odgovoru na pitanje br. 61, Poglavlja

367 c) Ostali Investiciona aktivnost Fonda za razvoj je startovala godine i usmjerena je u dva pravca: 1) Investiciona aktivnost usmjerena ka malim i srednjim preduzećima - datira od godine kada je odobren prvi kredit za realizaciju investicionog projekta, a od godine aktivnost je usmjerena iskljuĉivo ka malim i srednjim preduzećima koji podsticaj dobijaju posredstvom i uz garancije poslovnih banaka. Primarni ciljevi ove aktivnosti su: obezbjeċenje povoljnih finansijskih sredstava za realizaciju investicionih projekata malih i srednjih preduzeća pod uslovima povoljnijim od trţišnih. Cilj - ubrzan razvoj, uravnoteţenje regionalnog razvoja, kreiranje novih radnih mjesta. Kreditna podrška je usmjerena na preduzeća iz oblasti: turizma, proizvodnje hrane, proizvodnih djelatnosti, edukacije, usluţnih djelatnosti, zdravstva, informacione tehnologije, energetike. Prednost imaju projekti MSP koji imaju: inovativnu ideju, veći broj novozaposlenih lica, bolje pokazatelje poslovanja, veći stepen finalizacije proizvoda, znaĉajnije korišćenje domaćih resursa, bolju ocjenu projekta. 2) Investiciona aktivnost ĉiji je cilj rješavanje infrastrukturnih i ekoloških projekata - finansiranje infrastrukturnih i ekoloških projekata lokalnih uprava, javnih i privatnih preduzeća; od godine i pokazala se kao dobar i efikasan instrument za rješavanje strateški vaţnih infrastrukturnih i ekoloških projekata lokalnih uprava. Krediti se plasiraju iskljuĉivo posredstvom i uz garancije poslovnih banaka. U cilju stvaranja povoljnijeg poslovnog okruţenja za razvoj sektora malih i srednjih preduzeća, a time ubrzanja ekonomskog razvoja, novog zapošljavanja i povećanja ţivotnog standarda, usvojen je Program Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća - Drţavna podrška i pomoć malim i srednjim preduzećima za godinu. Shodno Izvještaju o realizaciji Programa Drţavne podrške i pomoći malim i srednjim preduzećima za godinu realizovana je kreditna linija: Podsticanje preduzetništva, kao i program Grant šeme za refundaciju troškova, kojim se finansijski podrţavaju MSP u nastupu na sajmovima, unaprijeċenju informacionih sistema, izradi promotivnog materijala i istraţivanju trţišta. U okviru Programa drţavne podrške i pomoći malim i srednjim preduzećima za godinu ukupno je do godine, odobreno 70 projekata u vrijednosti od 6.7 mil, od ĉega je 21 projekat za podsticanje poĉetnika u biznisu Start up, 39 projekta za podsticanje preduzetništva za energetsku efikasnost i obnovljive izvore energije 10 projekata i 37 za refundaciju troškova izvoznog marketinga. Ovim projektima stvoreni su uslovi za otvaranje ukupno 442 novih radnih mjesta. Mogući su i odreċeni stimulansi za investitore za odreċene vrste djelatnosti koje lokalne samouprave utvrċuju svojim politikama. F. Pravila za strane investicije a) Karakteristike: ograniĉenja uĉestvovanja stranih ulagaĉa, naroĉito finansijskog uĉestvovanja; pravila poreskih olakšica o repatrijaciji dobiti Strani investitori imaju jednak tretman kao i domaći tzv.»nacionalni tretman«. Shodno Zakonu o stranim ulaganjima (Sl. list RCG, br.52/00 i 36/07 tekst zakona se nalazi u prilogu Aneksa glavne tabele za praćenje odjeljka I.A,Poglavlja 4, Slobodan protok kapitala) ne postoje diskriminacije između stranih i domaćih investitora. Jedini izuzetak je industrija naoružanja i vojne opreme koji je definisan članom 7 Zakona o stranim ulaganjima: strani ulagač može ulagati sredstva u domaće privredno društvo, odnosno samo sa domaćim pravnim ili fizičkim licem osnovati privredno društvo u Republici za proizvodnju i promet naoružanja i vojne opreme. Strani ulagač ne može imati u 367

368 privrednom društvu iz stava 1 ovog člana udio veći od 49% akcijskog kapitala ili vlasničkih prava, odnosno prava glasa. Zakonom o porezu na dobit pravnih lica (Sl. list RCG, br.65/01 i 80/04 i Sl. list CG, br. 40/08) nisu propisana ograničenja za strane investicije, kao ni poreske olakšice kada je u pitanju repatrijacija dobiti pravnih lica (vraćanje dobiti u matičnu zemlju). Dobit koju rezidentni poreski obveznik ostvari u inostranstvu, odnosno izvan Crne Gore ima jednak poreski tretman kao i dobit koju rezidenti ostvaruju u Crnoj Gori. Dobit koju ostvare rezidentni poreski obveznici u Crnoj Gori i izvan Crne Gore oporezuje se shodno odredbama Zakona o porezu na dobit pravnih lica, osim ako međunarodnim bilateralnim i multilateralnim ugovorima nije predviđeno drugačije. Da bi se izbjeglo dvostruko oporezivanje kod oporezivanja dobiti ostvarene u inostranstvu, primjenjuje se metod poreskog kredita. Rezidentnom poreskom obvezniku koji ostvari dobit izvan Crne Gore i koji plaća porez na dobit u drugoj državi, odobrava se poreski kredit u visini poreza plaćenog u toj državi. Poreski kredit ne može biti veći od iznosa koji bi se dobio primjenom poreske stope propisane Zakonom, na dobit koja je ostvarena u drugoj državi, (član 33 zakona). b) Garancije U Crnoj Gori ne postoje propisi niti pravila koja preferiraju domaće investitore u odnosu na strane. G. Trgovinski sistem a) Netarifne/necarinske mjere koje utiĉu na uvoz i izvoz, kao što su licence i kvote Zakon o spoljnoj trgovini (Sl. list RCG, broj 28/04, 37/07 tekst zakona se nalazi u prilogu odgovora na pitanje br. 1, Poglavlja 30, Spoljni odnosi) u potpunosti je usaglašen sa standardima EU i STO. Ĉlanovi zakona omogućava uvoċenje koliĉinskih ograniĉenja iskljuĉivo u Zakonom propisanim sluĉajevima. Ĉlanovima zakona propisani su posebni uslovi za uvoz odreċenih vrsta proizvoda. U crnogorskom zakonodavstvu ne postoje propisi koji bi favorizovali domaće proizvode u odnosu na strane, odnosno proizvode iz uvoza. H. Oĉekivani dogaċaji i rokovi a) PredviĊene investicije (javni sektor, privatni sektor, strane investicije) Pogledati odgovore pod H na pitanja od 78 do 115 b) Trenutni ili predviċeni planovi za restrukturiranje ili modernizaciju Pogledati odgovore pod H na pitanja od 78 do

369 I. UsklaĊivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Zajednice a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih Pogledati odgovore pod I na pitanja od 78 do 115 b) Vremenski raspored Pogledati odgovore pod I na pitanja od 78 do 115 Section III DODATNA PITANJA (po pripadajućim oblastima) 117 Dodatna pitanja o industrijama ţeljeza i ĉelika (ukljuĉujući i ferolegure): Kakva je situacija u pogledu konkurentnosti industrije ţeljeza i ĉelika? Da li u ovom trenutku postoji program restrukturiranja i konverzije za industriju ĉelika? U sluĉaju da je u toku restrukturiranje sektora ĉelika: da li su nadleţni organi izradili plan restrukturiranja koji predviċa smanjenje kapaciteta na osnovu analize potraţnje? Da li se realizacija odvija u skladu sa planiranom dinamikom i u skladu sa odredbama Sporazuma o stabilizaciji i pridruţivanju (SSP)? Molimo da opišete trenutno stanje po pitanju sprovoċenja protokola 5 SSP-a Dodatna pitanja o industrijama ţeljeza i ĉelika (ukljuĉujući i ferolegure): U Crnoj Gori postoji samo jedan veliki proizvoċaĉ ţeljeza i ĉelika "Ţeljezara Nikšić ad" koja ima kapacitet tona sirovog ĉelika godišnje. Kapital Društva je 93,6% u privatnom vlasništvu. Najveći akcionar je holandska kompanija MNSS BV sa 62,8%, dok Vlada Crne Gore ima 6,4% kapitala. Osim "Ţeljezare Nikšić" proizvodnjom specijalnih vrsta legiranih ĉelika, bavi se i "Institut za crnu metalurgiju ad", nekada dio "Ţeljezare Nikšić". Proizvodni kapaciteti Instituta su tona teĉnog metala i tona hladno valjane ţice. Od tona moţe da se radi 600 tona ĉeliĉnih odlivaka i tona ĉelika EPT postupkom. Sada se kapaciteti koriste sa oko 30%. Drţava je vlasnik 51,1%. U planu je prodaja drţavnog paketa akcija. Proizvodnjom šavnih cijevi i hladno valjane trake bavi se firma "Technosteel HVT", koja je takoċe nekada bila dio "Ţeljezare Nikšić". Godišnji kapaciteti su tona šavnih cijevi i tona hladno valjane trake. Od februara godine firma je u privatnom vlasništvu. 1) Kakva je situacija u pogledu konkurentnosti industrije ţeljeza i ĉelika? "Ţeljezara Nikšić ad" je u protekle 3 godine ( ) izvezla preko 54% svoje proizvodnje u vrijednosti od oko 155 miliona eura. "Technosteel HVT" je gotovo 100% orijentisana firma i u istom periodu su izvezli robu u vrijednosti od 40 miliona eura na trţištima zemalja Evropske unije i regiona. Proizvodi ove dvije firme svojim kvalitetom i cijenama zadovoljavaju zahtjeve kupaca zemaljauvoznika, tako da moţemo zakljuĉiti da je ova oblast proizvodnja konkurentna. 369

370 2) Da li u ovom trenutku postoji program restrukturiranja i konverzije za industriju ĉelika? Na osnovu Protokola o refinansiranju "Ţeljezare Nikšić ad" koji su potpisali većinski vlasnik kompanija MNSS BV i Vlada Crne Gore, "Ţeljezara Nikšić ad" je u obavezi da napravi program restrukturiranja, kako bi od Vlade Crne Gore dobila garanciju za kredit koji će joj omogućiti realizaciju restrukturiranja u skladu sa Zakonom o drţavnoj pomoći i podršci. 3) U sluĉaju da je u toku restrukturiranje sektora ĉelika: da li su nadleţni organi izradili plan restrukturiranja koji predviċa smanjenje kapaciteta na osnovu analize potraţnje? S obzirom da je "Ţeljezara Nikšić ad" jedini veliki proizvoċaĉ ĉelika, ovaj program je istovremeno i program restrukturiranja industrije ĉelika, što je Vladi Crne Gore i obaveza po Sporazumu o stabilizaciji i pridruţivanju. 4) Da li se realizacija odvija u skladu sa planiranom dinamikom i u skladu sa odredbama Sporazuma o stabilizaciji i pridruţivanju (SSP)? Program nije usvojen, a nakon usvajanje Vlada Crne Gore će paţljivo pratiti realizaciju tog programa. 5) Molimo da opišete trenutno stanje po pitanju sprovoċenja protokola 5 SSP-a. Protokolom 5 Privremenog sporazuma utvrċena su posebna pravila za drţavnu pomoć industriji ĉelika. OdreĊeno je da se drţavna pomoć moţe dati tokom perioda od pet godina nakon stupanja na snagu Sporazuma za restrukturiranje preduzeća koja se bave proizvodnjom ĉelika a nalaze se u teškoćama, uz ispunjenje propisanih uslova (da pomoć vodi dugoroĉnoj odrţivosti preduzeća, da je pomoć ograniĉena na najneophodnije i gdje je neophodno da se postupno smanjuje i da Crna Gora predstavi programe restrukturiranja koji su povezani sa globalnom racionalizacijom koja podrazumijeva zatvaranje neefikasnih kapaciteta). Vlada Crne Gore je Ugovorom o realizaciji subvencije zakljuĉenim godine sa "Ţeljezarom Nikšić" preuzela obavezu davanja subvencija za elektriĉnu energiju. Pošto su navedene obaveze preuzete prije stupanja na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruţivanju, Crna Gora nema obavezu da za navedene obaveze po subvencijama primjenjuje Sporazum, odnosno Privremeni sporazum, što je konstatovano i u Izvještaju sa prvog sastanka potkomiteta za unutrašnje trţište odrţanom u Briselu. TakoĊe, napominjemo da su pregovori sa kupcem bili transparentni i da su predstavnici Evropske komisije bili upoznati i izvještavani tokom cijelog toka pregovora. Pošto Crna Gora ima samo jednu Ţeljezaru, a njen status je regulisan privatizacionim ugovorom, Crna Gora neće pripremati Nacionalni program prestrukturiranja industrije ĉelika. Ukoliko doċe do raskida privatizacionog ugovora, ili do davanja drţavne pomoći, aktivnost bi proizašla iz pravila za dodjelu drţavne pomoći. 118 Dodatna pitanja u oblasti hemijske industrije: Odgovor je dat u nastavku (a-e). a) Koji propisi regulišu stavljanje u promet detergenata? Propisi koji regulišu stavljanje u promet deterdţenata su: Zakon o zdravstvenoj ispravnosti ţivotnih namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl. list SRJ, 37/02) i podzakonska akta koja su donešena na osnovu ovog zakona: Pravilnik o uslovima u pogledu zdravstvene ispravnosti predmeta opšte upotrebe koji se mogu stavljati u promet (Sl. list SFRJ, br. 18/91); 370

371 Pravilnik o uslovima u pogledu struĉnih kadrova, prostorije i opreme koje moraju da ispunjavaju zdravstvene i druge organizacije za vršenje analiza i superanaliza namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl. list SRJ, br. 60/02); Upustvo o naĉinu uzimanja uzoraka za obavljanje analiza i super analiza namirnica i predmeta opšte upotrebe (Sl. list SFRJ, br. 60/1978); Zakon o zdravstvenom nadzoru nad ţivotnim namirnicama i predmetima opšte upotrebe (Sl. list SRCG, br. 4/88) i podzakonska akta koja su donešena na osnovu ovog zakona: Pravilnik o uslovima i naĉinu ispitivanja namirnica i predmeta opšte upotrebe u toku njihove proizvodnje i naĉinu voċenja evidencije o izvršenim ispitivanjima (Sl. list SRCG, br. 8/75). b) Koji propisi regulišu vještaĉka Ċubriva? Zakon o sredstvima za ishranu bilja (Sl. list RCG br. 48/2007) je harmonizovan sa odgovarajućom regulativom EU, taĉnije sa Uredbom (EC) No 2003/2003, koja se odnosi na vještaĉka Ċubriva i djelimiĉno sa Direktivom 91/676/EEC, koja se odnosi na zaštitu voda od zagaċenja uzrokovanog nitratima iz poljoprivrednih izvora. Usvajanjem ovog zakona stvorena je osnova za preuzimanje i izjednaĉavanje zakonodavnih rješenja EU za mineralna Ċubriva u Crnoj Gori. Na snazi su i sljedeća podzakonska akta donešena na osnovu ranijih nacionalnih propisa: Pravilnik o metodama za ispitivanje Ċubriva (Sl. list SRJ, br. 11/99); Pravilnik o uslovima za proizvodnu liniju, promet, uvoz i uzorkovanje pesticida i Ċubriva (Sl. List SRJ, br. 12/99); Pravilnik o vrstama ambalaţe za pesticide i Ċubriva i o uništavanju pesticida i Ċubriva (Sl. list SRJ, br. 35/99);Pravilnik o prometu, uvozu i uzorkovanju Ċubriva (Sl. list SRJ, br. 59/2001); Spisak ovlašćenih organizacija za ispitivanje sredstava za zaštitu bilja (pesticida) i sredstava za ishranu bilja (Ċubriva) (Sl. list SRJ, br. 4/2000); Spisak sredstava za ishranu bilja za koje vaţe dozvole za stavljanje u promet (Sl. list SRJ, br. 29/2001) OPIS SADAŠNJEG SISTEMA ZA ODOBRENJE Uredbom o izmjenama i dopunama Uredbe o organizaciji i naĉinu rada drţavne uprave (Sl. list CG, br. 43/08) kojom se osnivaju ministarstva i drugi organi uprave, utvrċuje naĉin rada drţavne uprave i ureċuju druga pitanja od znaĉaja za rad drţavne uprave osnovana je Fitosanitarna uprava kao jedinstveno i središnje tijelo pod nadzorom Vlade. Osim osnovne nadleţnosti u fitosanitarnom sektoru, Fitosanitarnoj upravi su prenešene u nadleţnost i ovlašćenja po osnovu Zakona o sredstvima za ishranu bilja ĉl. 8 (Sl. list RCG, br. 48/07). Fitosanitarna uprava obavlja upravne i sa njima povezane struĉne i inspekcijske poslove i nadleţna je za koordinaciju i kontakte u vezi sa pitanjima koja se odnose na sredstva za ishranu bilja. Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Fitosanitrane uprave, unutar Sektora za fitosanitarne poslove formiran je Odsjek za sredstva za zaštitu bilja, sredstva za ishranu bilja i bezbjednost hrane. Trenutno na teritoriji Crne Gore nema registrovanih proizvoċaĉa sredstava za ishranu bilja 371

372 SEKTOR ZA FITOSANITARNE POSLOVE Pomoćnik direktora FITOSANITARNA UPRAVA direktor Odsjek zdravstvene Odsjek za sjeme, sadni materijal, zaštitu biljnih sorti i GMO Odsjek za sredstva za zaštitu bilja, sredstva za ishranu bilja i bezbjednost Odsjek inspekcijskog nadzora Sluţba opštih poslova Ljudski resursi Planirano 3 Realizovano 2 Ljudski resursi Planirano 2 Realizovano 1 Registri Uvoz Proizvodnj a Ljudski resursi Inspekcijski nadzor Ljudski resursi Planirano 21 Ljudski resursi Planirano 6 Realizovano Ovlašćene laboratorije Evidencije o amonijum nitratnim Ċubrivima visoke koncentracije azota maloprodajni objekti veleprodajni objekti uvozni dnja Ċubriva Drţaoci bilja Savjetodavna Sluţba u biljnoj proizvodnji PREDVIĐANJE (DATUM USVAJANJA I IMPLEMENTACIJE DIREKTIVA EU) U cilju postepene harmonizacije sa EU legislativom, u okviru procesa stabilizacije i asocijacije, u toku godine izradiće se podzakonska akta koja proizilaze iz Zakona o sredstvima za ishranu bilja. Donošenjem podzakonskih akata na osnovu ovog zakona obezbijediće se neophodna usklaċenost. Glavne neusklaċenosti u oblasti sredstava za ishranu bilja (Ċubriva), nakon usvajanja novog zakona, su postojeći propisi kvaliteta mineralnih Ċubriva koji su vezani za JUS norme. U podzakonskim aktima, koji će se donijeti, ugradiće se dodatna pravila EU vezano za korišćenje amonijum nitrata u proizvodnji sredstava za ishranu bilja, shodno zahtjevima javne bezbjednosti, zaštite ljudi i dobara, smanjenje rizika za zloupotrebu amonijum nitratnih Ċubriva kroz uvoċenje mjera radi sprjeĉavanja takvog naĉina upotrebe i posebno će se obezbijedi mogućnost pronalaţenja takvih Ċubriva, zaštita potrošaĉa, preko uvoċenja standarda kvaliteta i registracije. Podzakonska akta, koja će biti donijeta uskladiće nacionalne propise sa propisima EU koji ureċuju ovu oblast. informacije o relevantnim reţimima za proizvode: kratak opis Zakon o sredstvima za ishranu bilja ĉl. 8 (Sl. list RCG, br. 48/07) ureċuje uslove za proizvodnju, promet, karakteristike i primjenu sredstava za ishranu bilja, kao i druga pitanja od znaĉaja za proizvodnju i promet sredstava za ishranu bilja. 372

373 Zakonom je propisano da se sredstva za ishranu bilja mogu proizvoditi, stavljati u promet i primjenjivati u Crnoj Gori ako su klasifikovana u odreċene tipove sredstava za ishranu bilja i upisana u Registar sredstava za ishranu bilja. Trenutni reţim za proizvode nije usaglašen sa reţimom EU jer je usvajanjem Zakona o sredstvima za ishranu bilja (Sl. list RCG, br. 48/07) stvoren pravni osnov za preuzimanje EU reţima za sredstva za ishranu bilja. U Crnoj Gori još uvijek su na snazi podzakonska akta iz starog sistema koja propisuju kvalitet na osnovu JUS standarda: Pravilnik o metodama za ispitivanje Ċubriva (Sl. list SRJ, br. 11/99); Pravilnik o uslovima za proizvodnu liniju, promet, uvoz i uzorkovanje pesticida i Ċubriva (Sl. list SRJ, br. 12/99); Pravilnik o vrstama ambalaţe za pesticide i Ċubriva i o uništavanju pesticida i Ċubriva (Sl. list SRJ, br. 35/99); Pravilnik o prometu, uvozu i uzorkovanju Ċubriva (Sl. list SRJ, br. 59/2001); Spisak ovlašćenih organizacija za ispitivanje sredstava za zaštitu bilja (pesticida) i sredstava za ishranu bilja (Ċubriva) (Sl. list SRJ, br. 4/2000); Spisak sredstava za ishranu bilja za koje vaţe dozvole za stavljanje u promet (Sl. list SRJ, br. 29/2001) Inspekcijski nadzor nad sprovoċenjem Zakona o sredstvima za ishranu bilja ĉl. 8 (Sl. list RCG, br. 48/07) vrši Fitosanitarna uprava preko fitosanitarnih inspektora, u skladu sa zakonom. Graniĉna fitosanitarna inspekcija obavlja kontrolu pošiljaka sredstava za ishranu bilja u prometu (uvoz i provoz ) preko granice Crne Gore. Uvoz sredstava za ishranu bilja moţe obavljati privredno društvo i preduzetnik pod uslovom da ima zakljuĉen ugovor sa proizvoċaĉem o distribuciji sredstava za ishranu bilja na teritoriji Crne Gore i ako: ima u vlasništvu ili u zakupu carinsko skladište, koje ispunjava uslove za ĉuvanje sredstava za ishranu bilja; ima u stalnom radnom odnosu zaposleno lice sa najmanje visokom struĉnom spremom iz oblasti poljoprivrede koje je odgovorno za poslove nabavke, skladištenja i rukovanja sredstvima za ishranu bilja; je upisan u Registar uvoznika sredstava za ishranu bilja Uvoz sredstava za ishranu bilja moţe se vršiti preko graniĉnih prelaza na kojima je organizovan pregled. Za pošiljke koje su predmet fitosanitarne kontrole obavezan je pregled na ulaznom graniĉnom prelazu od strane fitosanitarnog inspektora. Uvoznici, provoznici i njihovi ovlašćeni zastupnici obavezni su da graniĉnom fitosanitarnom inspektoru u propisanom roku najave pošiljku i podnesu prijavu za koju je pregled obavezan. Prijava se podnosi pismeno uz navoċenje svih isprava koje prate pošiljku. Carinske sluţbe ne mogu zapoĉeti postupak carinjenja dok fitosanitarni inspektor ne obavi pregled pošiljke. Pregled pošiljke sredstava za ishranu bilja na graniĉnom inspekcijskom mjestu obuhvata sljedeće: Pregled dokumentacije (isprava) koje prate pošiljku ukljuĉuje: odobrenja Fitosanitarne uprave, sertifikat o kvalitetu, tovarnog lista, brodskog tovarnog lista, fakture, otpremnice i dr.isprava koje prate pošiljku. Naprijed navedene dokumentacije (isprave) se pregledaju radi identifikacije pošiljke i ostalih isprava sa oznakama na ambalaţi, pakovanjima i utvrdjenim sadrţajem pošiljke i provjere ispunjenosti uslova propisanih zakonom. Fitosanitarni inspektor vrši pregled pošiljke kako bi utvrdio ispunjenost propisanih uslova kao i da li je pošiljka u ispravnom stanju za upotrebu u one svrhe koje su navedene u pratećem dokumentu. Fiziĉki pregled obuhvata: 1) vizuelni pregled pošiljke 2) pregled transpornog sredstva 3) ambalaţe i svih oznaka (etiketa, ţigova i dr.) 373

374 4) uporeċivanje stvarne teţine pošiljke sa teţinom u skladu sa odobrenjem za uvoz, drugom dokumentu, provjerom odreċenog broja pakovanja ili ako je potrebno vaganje pošiljke. 5) provjera se vrši na više razliĉitih uzoraka iz cijele pošiljke. Fitosanitarni inspektor procjenjuje moguća odstupanja od propisanih zahtjeva vezanih za pošiljku sredstava za ishranu bilja radi utvrċivanja naĉina pregleda (odreċivanja broja pakovanja iz kojih će se uzeti uzorci, broja i veliĉne uzoraka, metoda pregleda, preventivnih mjera i dr). U postupku pregleda pri uvozu pošiljke fitosanitarni inspektor uzima uzorak pošiljke kada postoji sumnja da pošiljka ne odgovara propisanim karakteristikama. Ukoliko uzorkovanje nije moguće izvršiti na propisani naĉin na graniĉnom prelazu, pošiljka se upućuje do mjesta carinjenja pod carinskim nadzorom, gdje će se izvršiti uzorkovanje. Uzete uzorke, o trošku uvoznika, upućuje akreditovanoj laboratoriji radi provjere tipa sredstva za ishranu bilja i deklarisanog sadrţaja hranljivih elemenata. Organi carinske sluţbe ne mogu cariniti niti upućivati na carinjenje u druge carinarnice pošiljke dok se ne izvrši pregled. Laboratorijska ispitivanja vrše se u ovlašćenim akreditovanim laboratorijama. Pošiljke poslate na laboratorijske provjere nalaze se pod carinskim nadzorom i ne smiju biti stavljene u promet do dobijanja rezultata laboratorijskog testiranja. U sluĉaju da pošiljka ne odgovara deklarisanom kvalitetu fitosanitarni inspektor će rješenjem zabraniti uvoz i narediti da se pošiljka vrati pošiljaocu, a ukoliko je pošiljku unijelo fiziĉko lice oduzeti i uništiti. Na prateću dokumentaciju će napisati: Zabranjen uvoz.. Ako se pregledom pošiljke i laboratorijskim analizama utvrdi da pošiljka odgovara deklarisanom kvalitetu fitosanitarni inspektor će potvrditi da je izvršen pregled pošiljke i donijeti rješenje: Uvoz dozvoljen. Za pregled brodskih pošiljaka u pomorskim lukama brod mora biti vezan u luci a pošiljke moraju biti na brodu ili po odobrenju fitosanitarnog inspektora u carinskom skladištu u kome su obezbjedjeni uslovi za pregled. Ako se pošiljka uvozi kontejnerima preko graniĉnog prelaza na kome se ne vrši pregled kontejnera, fitosanitarni inspektor pregleda samo prateće dokumente. Ako utvrdi da je pošiljka u kontejneru snabdjevena propisanim odobrenjem i dokumentacijom, fitosanitarni inspektor odobrava prevoz kontejnera pod carinskim nadzorom do odredjenog mjesta za vršenje pregleda kontejnera gdje je obezbjedjeno otvaranje kontejnera. Ako se utvrdi da pošiljka koja se uvozi kontejnerima nije snabdjevena propisanom dokumentacijom ili kada se iz dokumentacije utvrdi da sadrţi pošiljku suprotno propisima, fitosanitarni inspektor narediće da se pošiljka vrati pošiljaocu. Pošiljke koje se prevoze ţeljeznicom pregledaju se na ţeljezniĉkim stanicama koje su odredjene od strane Fitosanitarne uprave. Avionske, denĉane i poštanske pošiljke pregledaju se u carinskom skladištu na prostoru koji je za to odredjen. Obaveznom pregledu na graniĉnom prelazu podlijeţu i pošiljke koje se provoze preko teritorije Crne Gore. 2. Inspekcijski nadzor u unutrašnjem prometu Osim kontrole na graniĉnim prelazima fitosanitarni inspektori vrše kontrolu sredstava za ishranu bilja u unutrašnjem prometu i to: ispunjenost uslova za upis u propisane registre; voċenje propisanih evidencija; ispunjenost uslova za proizvodnju, stavljanje u promet, promet i upotrebu sredstava za ishranu bilja; oznaĉavanje i deklarisanje sredstava za ishranu bilja; proizvodnju i promet sredstava za ishranu bilja i sirovina za njihovu proizvodnju. Pored upravnih mjera i radnji propisanih zakonom kojim se ureċuje inspekcijski nadzor, fitosanitarni inspektor, kada utvrdi da je povrijeċen zakon ili drugi propis, obavezan je da preduzima i sledeće upravne mjere i radnje: 374

375 zabrani proizvodnju sredstava za ishranu bilja, ako proizvoċaĉ nije upisan ili je brisan iz Registra proizvoċaĉa; zabrani stavljanje u promet sredstava za ishranu bilja koja se proizvode u Crnoj Gori ili se uvoze u Crnu Goru, ako nijesu upisana u Registar; zabrani stavljanje u promet sredstava za ishranu bilja bez odobrenja Fitosanitarne uprave; zabrani stavljanje u promet sredstava za ishranu bilja, ako proizvoċaĉ ili uvoznik, prije prvog stavljanja u promet, ne pribavi odobrenje Fitosanitarne uprave; zabrani upotrebu oznake "EC FERTILISER", ako mineralno Ċubrivo ne ispunjava propisane uslove za tu oznaku; zabrani promet sredstava za ishranu bilja, ako karakteristike ne odgovaraju deklaraciji; zabrani privrednom društvu ili preduzetniku obavljanje djelatnosti, ako ne uskladi svoje poslovanje, odnosno ne otkloni nedostatke u pogledu uslova propisanih ovim zakonom i propisima donešenim na osnovu ovog zakona; zabrani uvoz i naredi vraćanje pošiljke pošiljaocu, ako rezultati ispitivanja nijesu u skladu sa propisanim i deklarisanim sadrţajem; oduzme i uništi sredstva za ishranu bilja koja se proizvode, stavljaju u promet, uvoze i primjenjuju suprotno ovom zakonu. Sredstva za ishranu bilja mogu se proizvoditi, stavljati u promet i primjenjivati u Crnoj Gori, ako su klasifikovana u odreċene tipove sredstva za ishranu bilja i upisana u Registar sredstava za ishranu bilja. Sredstva za ishranu bilja moţe proizvoditi privredno društvo ili preduzetnik, koji je upisan u Registar proizvoċaĉa sredstava za ishranu bilja. Promet sredstava za ishranu bilja na veliko moţe obavljati privredno društvo ili preduzetnik, upisan u Registar distributera sredstava za ishranu bilja na veliko, ako: ima u stalnom radnom odnosu zaposleno lice sa najmanje završenim IV stepenom srednje poljoprivredne škole ili sa srednjom školskom spremom hemijskog smjera, koje je odgovorno za poslove nabavke, prometa, smještaja i izdavanja sredstava za ishranu bilja; ima skladište odgovarajućeg kapaciteta za smještaj sredstava za ishranu bilja, u vlasništvu ili zakupu; ima ugovor sa proizvoċaĉem (domaćim) o distribuciji sredstava za ishranu bilja na teritoriji Crne Gore; ne mijenja sastav sredstava za ishranu bilja. Promet sredstava za ishranu bilja na malo moţe obavljati privredno društvo i preduzetnik koji je upisan u Registar distributera sredstava za ishranu bilja na malo (u daljem tekstu: Registar distributera na malo), ako: ima u stalnom radnom odnosu zaposleno lice sa najmanje završenim IV stepenom srednje poljoprivredne škole ili sa srednjom školskom spremom hemijskog smjera, koje je odgovorno za poslove nabavke, smještaja i izdavanja sredstava za ishranu bilja; na prodajnom mjestu ima posebno odvojen dio sa nadstrešnicom sa paletama ili prostoriju za smještaj velikih pakovanja sredstava za ishranu bilja (preko 5 kg, odnosno lit.), koji obezbjeċuju odrţavanje karakteristika i pravilno i bezbjedno rukovanje; na prodajnom mjestu ima posebno odvojen dio ili prostoriju za prodaju malih pakovanja sredstava za ishranu bilja (do 5 kg, odnosno lit.) ProizvoĊaĉ amonijum-nitratnih Ċubriva visoke koncentracije azota koja se stavljaju u promet, radi kontrole i mogućnosti praćenja amonijum-nitratnih Ċubriva visoke koncentracije azota u prometu, duţan je da vodi evidenciju koja sadrţi: naziv, sjedište proizvoċaĉa i ime odgovornog lica u sjedištu u kojem se proizvode Ċubriva ili njihove osnovne komponente. Ova evidencija vodi se dok se amonijum-nitratna Ċubriva visoke koncentracije azota nalaze u prometu, kao i dvije godine nakon što proizvoċaĉ prestane da stavlja u promet amonijum-nitratna Ċubriva visoke koncentracije azota. ProizvoĊaĉ, odnosno uvoznik sredstava za ishranu bilja duţan je, do 31. marta tekuće godine za prethodnu godinu, dostaviti Fitosanitarnoj upravi podatke o prometu sredstava za ishranu bilja. Knjiga evidencije iz stava 1 ovog ĉlana naroĉito sadrţi: naziv i sjedište proizvoċaĉa, odnosno uvoznika sredstava za ishranu bilja; broj rješenja o upisu u Registar proizvoċaĉa, odnosno uvoznika sredstava za ishranu bilja; 375

376 tip i koliĉinu sredstava za ishranu bilja stavljenih u promet; naĉin stavljanja u promet (uvoz, izvoz, promet na veliko i malo, zalihe). Sredstva za ishranu bilja moraju imati odreċeni najmanji sadrţaj hraniva, kao i odgovarajuća hemijska, fiziĉka, fiziološka i druga svojstva. Sredstva za ishranu bilja mogu biti u prometu, ako ispunjavaju uslove iz zakona, ako su oznaĉena na propisani naĉin i pravilnom upotrebom ne ugroţavaju zdravlje ljudi, ţivotinja, bilja i ţivotnu sredinu. Mineralna Ċubriva koja ispunjavaju uslove za promet na podruĉju Evropske Unije oznaĉavaju se oznakom "EC FERTILISER". Sredstva za ishranu bilja moraju biti deklarisana a njih izdaje proizvoċaĉ. Sredstva za ishranu bilja moraju odgovarati karakteristikama navedenim u deklaraciji. Deklaracija naroĉito sadrţi sljedeće podatke: naziv i sjedište proizvoċaĉa, odnosno uvoznika; trgovaĉko ime sredstva za ishranu bilja; naziv "EC FERTILISER", ispisan velikim štampanim slovima, ako mineralno Ċubrivo ispunjava propisane uslove; naziv i tip sredstva za ishranu bilja; naziv, tip i sadrţaj hraniva; naziv i sadrţaj drugih materija koje sredstvo za ishranu bilja sadrţi; neto teţinu, odnosno zapreminu sredstava za ishranu bilja; uputstvo o naĉinu rukovanja i skladištenja sredstava za ishranu bilja; uputstvo o uslovima za upotrebu sredstava za ishranu bilja. Sredstva za ishranu bilja koja se stavljaju u promet u originalnom pakovanju moraju na vidnom mjestu imati deklaraciju utisnutu na ambalaţi ili neodvojivo priĉvršćenu. Ukoliko je pakovanje zatvoreno plombom, na pakovanju mora biti unijet naziv i oznaka proizvoċaĉa koji je izvršio pakovanje. Deklaracija mora pratiti sredstva za ishranu bilja koja se nalaze u prometu u rasutom stanju (rinfuza). Ambalaţa, odnosno plomba moraju biti tako napravljeni da prilikom otvaranja na njoj nastanu vidljive, nepopravljive promjene. Deklaracija mora biti napisana jasno, ĉitljivo na jeziku u sluţbenoj upotrebi u Republici i na naĉin kojim se onemogućava njeno brisanje ili odstranjivanje. Deklaracija mora biti odvojena od bilo kojih drugih podataka na pakovanjima. Teĉna Ċubriva mogu biti stavljena u promet, ako je proizvoċaĉ obezbijedio uputstvo za upotrebu, skladištenje i opasnostima prilikom primjene i skladištenja. ProizvoĊaĉ, distributer sredstava za ishranu bilja na veliko i malo i uvoznik sredstava za ishranu bilja odgovoran je za štetu koja nastane zbog pogrešne, netaĉne ili nepotpune deklaracije. Ustanove koje su registrovane za obavljanje nauĉno-istraţivaĉke djelatnosti mogu, radi nauĉnih istraţivanja i ispitivanja novih sredstava za ishranu bilja, na osnovu odobrenja Fitosanitarne uprave, uvoziti i upotrebljavati uzorke sredstava za ishranu bilja, koja ne ispunjavaju propisane uslove. Uz zahtjev za dobijanje odobrenja prilaţu se podaci o: Laboratorije: nazivu i sjedištu ustanove; vrsti i koliĉini sredstava za ishranu bilja koja se namjeravaju upotrijebiti; svrhu istraţivanja; podruĉju istraţivanja; naĉinu i vremenu istraţivanja; licenca. Evidenciju o izdatim odobrenjima vodi Fitosanitarna uprava. Ispitivanje sredstava za ishranu bilja i sirovina za njihovu proizvodnju, radi utvrċivanja hemijskih i fiziĉkih osobina i bioloških vrijednosti, mogu obavljati akreditovane laboratorije, odnosno ovlašćene ustanove koje imaju akreditovanu laboratoriju. Fitosanitarna uprava će u narednom periodu izvršiti reviziju ovlašćenja za laboratorije. dalji razvoj 376

377 Osnovna novina, ustvari predstavlja uvoċenje odredbi vezanih za uslove za stavljanje na trţište proizvoda za ishranu bilja (Ċubriva) sa oznakom "EC FERTILISERS", odredbi koje su vezane za njihovo oznaĉavanje i pakovanje. U ovoj fazi ovo je bilo najveće moguće pribliţavanje legislativi EU u oblasti sredstava za ishranu bilja. Ovim zakonom je omogućeno slobodno kretanje u Crnoj Gori proizvoda sa oznakom "EC FERTILISERS". Crna Gora nema proizvodnju sredstava za ishranu bilja tako da se u ovom dijelu više fokusirala na uslove uvoza, prodaje, praćenja. Danom pristupanja Crne Gore EU ova regulativa će na uniformnom principu vaţiti u cijelosti i na teritoriji Crne Gore u svom izvornom originalnom tekstu sa svim tehniĉkim odredbama. Tehniĉke specifikacije koje su u Regulation (EC) No 2003/2003 of the European Parliament and of the Council of 13 October 2003 relating to fertilisers date kroz anexe planirano je da budu dio podzakonskih akata. Kako je zakonodavstvo EU u ovoj oblasti obimno i struĉno, potrebno je razmotriti mogućnost najefikasnijeg naĉina za prenošenje i usvajanje legislative EU u nacionalno zakonodavstvo iz ove oblasti na naĉin direktnog preuzimanja tekstova i postepene implementacije. LEGISLATIVA Act EU Legal framework Act MNE Legal framework Sadašnje stanje Planirano Regulation (EC) No 2003/2003 Zakon o sredstvima za ishranu bilja ĉl. 8 (Sl. list RCG, br. 48/07) Djelimiĉno usklaċen Direktno preuzimanje danom stupanja u EU Annex of Regulation (EC) No 2003/2003 Pravni osnov dat u Zakon o sredstvima za ishranu bilja ĉl. 8 (Sl. list RCG, br. 48/07) neusklaċeno Direktno preuzimanje danom stupanja u EU Amending act(s) Regulation (EC) No 885/2004 Pravni osnov obezbjeċen Direktno preuzimanje danom stupanja u EU Regulation (EC) No 2076/2004 Pravni osnov obezbjeċen Direktno preuzimanje danom stupanja u EU Regulation (EC) No 1791/2006 Pravni osnov obezbjeċen Direktno preuzimanje danom stupanja u EU Regulation (EC) No 162/2007 Pravni osnov obezbjeċen Direktno preuzimanje danom stupanja u EU 377

378 c) Da li postoji proizvodnja ili industrijska upotreba prekursora za narkotike? Koji zakon reguliše proizvodnju i stavljanje u promet prekursora za narkotike? U Crnoj Gori ne postoji proizvodnja prekursora, već se samo uvoze na osnovu dozvole za uvoz izdate od Agencije za lijekove i medicinska sredstva Crne Gore, i koriste u industrijske i nauĉnoistraţivaĉke svrhe. Prekursori koji se uvoze u industrijske svrhe su prekursori iz 3 kategorije prekursora kao što su : hlorovodoniĉna, sumporna kiselina, acetone, dietil-etar i toluen. Sadašnja vaţeća zakonska regulativa na podruĉju prekursora za narkotike je: 1) Zakon o lijekovima (Sl. list RCG 80/04 i Sl. list CG 18/08) 2) Zakon o proizvodnji i prometu otrova (Sl. list SRCG 31/77 i 17/92) 3) Odluka o kontrolnoj listi za izvoz, uvoz i tranzit robe (Sl. list CG 82/o8.) Vlade Crne Gore koja sadrţi Prilog 1 Listu opojnih droga i Prilog 2 Listu prekursora 4) Ratfikovane konvencije Ujedinjenih Nacija koje pokrivaju oblast opojnih droga, psihotropnih supstanci i prekursora: - Single Convention on Narcotic Drugs, 1961 (As amended by the 1972 Protocol amending the Single Convention on Narcotic Drugs, 1961) - Convention on Psychotropic Substances United Nations Convention against the Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances, 1988 U skladu sa sadašnjim Zakonom i Odlukom, Agencija za lijekove i medicinska sredstva Crne Gore (CALIMS) je nadleţna za izdavanje dozvole za uvoz/izvoz/tranzit prekursora, sa kojom se uvoze u Crnu Goru. Dozvolom se omogućava jednokratan uvoz. Rok vaţenja dozvole je mjesec dana. Nakon realizacije uvoza, uvoznik je u obavezi da u roku od 15 dana dostavi Agenciji dokaz o realizaciji uvoza. CALIMS šalje izvještaje u International Narcotics Control Board (INCB) jednom godišnje o uvezenim i zaplijenjenim koliĉinama prekursora u Crnoj Gori kao i prognoze potreba za sljedeću godinu- (izvještaj objedinjuje i podatke iz Uprave policije Crne Gore). Izvještaji su poslati za i godinu. b) Vlada Crne Gore je usvojila Prijedlog Zakona o prekursorima za narkotike i uputila ga Skupštini,. Prijedlog zakona je u skladu sa dolje navedenim propisima EU i sa meċunarodnim konvencijama, koje se odnose na oblast opojnih droga, psihotropnih supstanci i prekursora. EC/111/2005 EC/1277/2005 EC/ 273/2004 EC/1533/2000 EC/1485/96 EEC/3677/ /101/EC 92/109/EEC - Single Convention on Narcotic Drugs, 1961 (As amended by the 1972 Protocol amending the Single Convention on Narcotic Drugs, 1961) - Convention on Psychotropic Substances United Nations Convention against the Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances, 1988 Prijedlogom Zakona, predviċena je promjena nadleţnosti u ovoj oblasti. Dozvole za uvoz/izvoz/tranzit prekursora izdavaće Ministarstvo zdravlja, osim u sluĉaju kada prekursori spadaju u grupu farmakološki aktivnih supstanci, kada će izdavanje takvih dozvola ostati u nadleţnosti CALIMS. Ministarstvo će takoċe ubuduće slati odgovarajuće izvještaje u INCB.. Lista prekursora biće objavljena u Sluţbenom listu Crne Gore. Nakon usvajanja zakona, slijediće izrada podzakonskih akata. Zakon o prekursorima će obezbijediti monitoring ove oblasti. 378

379 d) Da li postoji proizvodnja ili industrijska upotreba civilnih eksploziva? Kakvi su propisi koji se odnose na sertifikaciju i prenos eksploziva za civilnu upotrebu? U Crnoj Gori postoji proizvodnja privrednog eksploziva (eksploziva za civilnu upotrebu). Postoje dva proizvoċaĉa privrednog eksploziva (eksploziva za civilnu upotrebu) koji su svoje proizvode sertifikovali u institucijama Republike Srbije. Isprave i znakove usaglašenosti eksplozivnih materija koji su izdati u drugoj drţavi vaţe u Crnoj Gori ako Ministarstvo procijeni da su primijenjeni postupci ocjene usaglašenosti u dovoljnom stepenu usaglašeni sa ekvivalentnim tehniĉkim propisima koji se primjenjuju u Crnoj Gori, u skladu sa zakonom.uslove i naĉin priznavanja isprava i znakova usaglašenosti koji su izdati u drugoj drţavi propisuje Ministarstvo unutrašnjih poslova i javne uprave u saradnji sa organom drţavne uprave nadleţnim za poslove ekonomskog razvoja. Propisi koji se odnose na prevoz eksploziva za civilnu upotrebu propisani su Zakonom o prevozu opasnih materija (Sl. list CG br. 5/08). e) Da li postoji proizvodnja pirotehniĉkih sredstava? Kakva je sadrţina zakona o proizvodnji i stavljanju u promet pirotehniĉkih sredstava? U Crnoj Gori ne postoji proizvodnja pirotehniĉkih sredstava. Zakonom o eksplozivnim materijama (Sl. list CG br. 49/08) propisuju se uslovi za proizvodnju ekslozivnih materija ( pirotehniĉkih sredstava ).Proizvodnjom u smislu odredaba zakona smatra se smještaj sirovina eksplozivnog karaktera, izrada, prerada, dorada, unutrašnji transport i skladištenje gotovih proizvoda eksplozivnog karaktera kod proizvoċaĉa. Dozvolu za proizvodnju izdaje Ministarstvo unutrašnjih poslova i javne uprave. zakonom su definisani uslovi za proizvodnju, pri ĉemu proizvoċaĉ mora imati : odgovorno lice koje mora da ima visoku struĉnu spremu odgovarajućeg smjera i da ispunjava sve uslove za rukovanje eksplozivnim materijama koji su propisani zakonom lica koja će rukovati eksplozivnim materijama pri proizvodnji proizvodni i skladišni objekat 119 Dopunska pitanja o graċevinskim proizvodima: da li je uspostavljen sistem za kontrolu graċevinskih proizvoda? Ukoliko jeste, da li postoji strategija za dalje pribliţavanje sa propisima EK? Kako su zainteresovane strane i glavni akteri (proizvoċaĉi, laboratorije za ispitivanje, drţavna tijela) ukljuĉeni i informisani? Da li postoji strategija/plan za integrisanje EN Eurokodova kao nacionalnih standarda (EN1990 EN1999), ukljuĉujući i definisanje nacionalno utvrċenih parametara (Nationally Determined Parameters - NDP)? Akreditovane dvije labaratorije za istivanje graċevinskih materijala: AD Zavod za graċevinske materijale Nikšić i AD GraĊevinski nadzor i labaratorijska ispitivanja Podgorica. AD GraĊevinski nadzor i labaratorijska ispitivanja iz Podgorica bavi se ispitivanjem betona, asfalta, agregata i radi geomehaniĉka ispitivanja. Vlada Crne Gore je na sjednici od 29. marta godine donijela Odluku o osnivanju Instituta za standardizaciju Crne Gore (Sl. list RCG, br. 21/2007) kao Nacionalnog tijela za standardizaciju Crne Gore. 379

380 Slijedeći misiju, viziju, strategiju i opšte ciljeve, Institut za standardizaciju Crne Gore je postao Correspondent member Svjetske organizacije za standardizaciju (ISO), Affiliate member Evropskog komiteta za standardizaciju (CEN), Associate member u MeĊunarodnoj elektrotehniĉkoj komisiji (IEC) i Affiliate member Evropskog komiteta za standardizaciju u oblasti elektrotehnike (CENELEC). (Izvor: sajt instituta) Nakon uraċenog Elaborata o sistemu akreditacije u Crnoj Gori i saglasno Zakonu o akreditaciji SCG ( Sl.list SCG 44/05) Vlada Crne Gore je 29. marta 2007.godine donijela Odluku o osnivanju Akreditacionog tijela Crne Gore (Sl. list RCG, br. 21/2007). Odlukom se utvrċuje naziv i sjedište Akreditacionog tijela, djelatnost,, organi, finansiranje i nadzor nad radom Akreditacionog tijela. Odlukom o osnivanju i Statutom Akreditaciono tijelo Crne Gore definisano je kao pravno lice, samostalna neprofitna organizacija formirana radi utvrċivanja kompetentnosti organizacija za obavljanje poslova ocjenjivanja usaglašenosti. (Izvor:sajt akreditacionog tijela) Nacionalnim programom za integracije Crne Gore u EU u periodu od godine u poglavlju Slobodan protok roba- GraĊevinski proizvodi, definisani su kratkoroĉni i srednjoroĉni prioriteti : Kratkoroĉni priotiteti : Usvojen Zakon o ureċenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG br.51/08); U IV kvatralu 2009.godine biće donijeta Strategija razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do 2020.godine, kojom će se odrediti globalne smjernice daljeg razvoja sektora graċevinarstva i industrije graċevinskih materijala. Kao srednjoroĉni prioriteti Nacionalnog programa za intagracije Crne Gore u EU za period od godine definisano je: Zakonodavstvo Priprema i usvajanje nacionalnog Zakona o graċevinskim proizvodima koji će biti usklaċen sa EU Direktivom za graċevinske proizvode 89/106/EEC i 93/68/EEC, te donošenje seta podzakonskih akata (pravilnika i drugih tehni kih propisa), kojima će ova oblast biti potpuno ureċena, u skladu sa direktivama novog pristupa u ovoj oblasti. Institucije Srednjoroĉni prioriteti su: Osnivanje i osposobljavanje institucija i edukacija kadra za sprovoċenje postupka ocjenjivanja usklaċenosti graċevinskih proizvoda; Osnivanje i osposobljavanje institucija i edukacija kadra za sprovoċenje kontrole graċevinskih proizvoda na trţištu; Osnivanje i osposobljavanje akreditovanih laboratorija za vršenje ispitivanja u skladu sa EN regulativom; Usvajanje harmonizovanih evropskih standarda; Edukacija proizvoċaĉaa graċevinskih proizvoda i svih uĉesnika u procesu izgradnje objekata, sa novim pristupom u oblasti koje pokrivaju direktive 89/106/EEC.i I 93/68/EEC. U cilju povećanja sposobnosti za implementaciju budućih dokumenata i propisa,ministarstvo za ureċenje prostora i zaštitu ţivotne sredi će kontinuirano raditi na jaĉanju administrativnih kapaciteta. Planirane aktivnosti na realizaciji srednjoroĉnih prioriteta su izrada»nacionalna strategija o harmonizaciji tehniĉke regulative u oblasti graċevinarstva sa zakonodavstvom EU«. Nacrtom Strategije razvoja graċevinarstva u Crnoj Gori do godine predviċeno je uvoċenje evropskih standarda (Eurokodova) i pravilnika sa obaveznom primjenom do kraja 2014.godine Ministarstvo ureċenja prostora i zaštite ţivotne sredine, Sektor za izgradnju objekata radi na Projektu za IPA 2010godine. Projektom je predviċena izrada Programa usvajanja Eurokodova i usvajanje Eurokoda 8 (proraĉun seizmiĉke otpornosti konstrukcija). 380

381 120 Dodatna pitanja za motorna vozila (automobile): a) Proizvodnja, registracija, uvoz Pogledati odgovore: i, ii, iii, iv. i) Sadašnja proizvodnja, po kategoriji i marki, u jedinicama; U Crnoj Gori nema proizvodnje motornih vozila. ii) Za putniĉka vozila, ukupan broj registrovanih vozila i pregled po marki i modelu; Ukupan broj registrovanih putniĉkih vozila u Crnoj Gori je (Izvor MUP I JU). Nema sluţbenih podataka za broj registrovanih vozila po marki i tipu vozila. iii) Najznaĉajnije zemlje porijekla vozila iz uvoza, po kategoriji vozila, po jedinici; Najznaĉajnije zemlje porijekla uvezenih vozila u Crnu Goru su: Njemaĉka, Francuska, Italija, Republika Ĉeška, Španija, Švedska i Velika Britanija. iv) Necarinske mjere koje imaju uticaja na uvoz i registraciju vozila, kao što su licence i kvote, i za nova i za polovna vozila. Odgovor dat u 116 G b) Tehniĉki uslovi za nova vozila Pogledati odgovore i, ii, iii i) Opisati trenutni sistem homologacije, i za donošenje propisa i za primjenu. Za registrovanje novih vozila tehniĉki uslovi su utvrċeni kojim tipom propisa (zakon, uredbe) i da li je na nacionalnom ili nekom drugom nivou (lokalni, regionalni.)? Trenutni sistem homologacije (propisi i primjena) Najviši pravni osnov za homologaciju vozila, opreme i djelova u Crnoj Gori je UN/ECE Sporazum o usvajanju jednoobraznih tehniĉkih propisa za vozila sa toĉkovima, opremu i djelove koji mogu biti 381

382 ugraċeni i/ili korišćeni na vozilima sa toĉkovima i uslovima za uzajamno priznavanje dodjeljenih homologacija na bazi ovih propisa Ţeneva, 1995 (raniji naziv: Sporazum o usvajanju jednoobraznih uslova za homologaciju i uzajamno priznavanje homologacije opreme i djelova motornih vozila Ţeneva, 1958, Sl. list FNRJ, br. 5/62, dodatak: MeĊunarodni ugovori i sporazumi), preuzet saglasno Odluci o proglašenju nezavisnosti Crne Gore (Sl. list RCG, br. 36/2006). Pravni osnov za homologaciju vozila, opreme i djelova u Crnoj Gori ĉine: Zakon o tehniĉkim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanju usaglašenosti proizvoda s propisanim zahtjevima ( Sluţbeni list CG, br. 14/2008), Uredba o naĉinu i postupcima ocjenjivanja usaglašenost proizvoda s propisanim zahtjevima (Sl. list CG, br. 71/2008) i 56 vaţećih uredbi i naredbi o homologaciji, sve iz perioda ranijih vidova drţavnog organizovanja Crne Gore (FNRJ, SFRJ, SRJ, SCG). Sistem homologacije vozila, meċutim, za sada se u Crnoj Gori ne sprovodi kada su u pitanju nova vozila. To se odnosi kako na homologaciju tipa vozila, tako i na provjeru saobraznosti (usaglašenosti) pojedinaĉnih novih vozila koja se uvoze u Crnu Goru. S druge strane, uvoz korišćenih (polovnih) vozila u Crnu Goru regulisan je Odlukom o uslovima koje moraju da ispunjavaju korišćena motorna vozila koja se uvoze ( Sluţbeni list RCG, br. 44/2007) i Pravilnikom o naĉinu provjere ispunjenosti uslova, obrascu i sadrţini certifikata i visini naknade za korišćena motorna vozila koja se uvoze (Sl. list CG, br. 16/2008). Ovim aktima propisani su minimalni homologacioni: bezbjednosno-tehniĉki i ekološki (Euro 3) uslovi za uvoz korišćenih vozila kategorija M (putniĉka vozila) i N (teretna vozila), i to pozivanjem na odgovarajuće UN/ECE pravilnike i EEC/EC direktive. Provjeru ispunjenosti propisanih uslova (usaglašenosti) korišćenih motornih vozila koja se uvoze u Crnu Goru vrši Univerzitet Crne Gore Mašinski fakultet u Podgorici, na osnovu rješenja Ministarstva saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija. Pored prethodno navedenih propisa, tehniĉki uslovi za registraciju vozila definisani su i: Zakonom o bezbjednosti saobraćaja na putevima (Sl. list RCG, br. 72/2005) i Zakonom o prevozu u drumskom saobraćaju (Sl. list RCG, br. 45/2005). Iz domena Zakona o bezbjednosti saobraćaja na putevima još uvijek nisu donijeti odgovarajući kljuĉni podzakonski akti, dok je iz oblasti Zakona o prevozu u drumskom saobraćaju donijet niz pravilnika, izmeċu ostalih i Pravilnik o posebnim uslovima za vozila kojima se obavlja javni prevoz u drumskom saobraćaju i prevoz za sopstvene potrebe (Sl. list RCG, br. 62/2006). Taj pravilnik definiše posebne tehniĉke i tehniĉkoeksploatacione uslove koje moraju ispunjavati vozila kojima se obavlja djelatnost javnog prevoza putnika i tereta u drumskom saobraćaju. Provjeru ispunjenosti propisanih uslova vrši Univerzitet Crne Gore Mašinski fakultet u Podgorici. Posebni tehniĉki uslovi za vozila kojima se obavlja prevoz opasnih materija definisani su Zakonom o prevozu opasnih materija (Sl. list CG, br. 5/2008). Svi navedeni propisi primjenjuju se na nacionalnom nivou. ii) Broj homologacija koje je Crna Gora izdala u godini po tipu vozila; U Crnoj Gori nije izdata ni jedna homologacija u toku godine iii) Objasnite broj zaposlenih kojim se osigurava primjena propisa o homologaciji; kako se osigurava da će imati dovoljno ljudskih resursa za buduću primjenu EU acquis? U Crnoj Gori i do sada su razvijani sistemi i implementirani propisi o homologaciji vozila. Na Univerzitetu Crne Gore Mašinskom fakultetu se aktivno radi na rasvoju opreme za homologacijaska ispitivanja sistema kod vozila. U zavisnosti od daljih potreba, obezbjediće se dovoljno ljudskog resursa za implementaciju homologacijskih propisa. 382

383 121 Pribliţavanje nacionalnih propisa propisima Zajednice (uz najnovije izmjene iste) u oblasti homologacije a) Spisak mjera, planiranih ili već usvojenih, za usklaċivanje sa propisima Zajednice u oblasti homologacije; Crna Gora planira da uspostavi cjelovit nacionalni sistem homologacije vozila (ukljuĉujući opremu i djelove vozila), koji će biti usklaċen sa EU sistemom homologacije. U tom cilju planira se, u prvoj fazi: donošenje novih propisa (prije svega: pravilnika o homologaciji vozila), revizija i prilagoċavanje postojećih zakonskih propisa (prije svega: Zakona o bezbjednosti saobraćaja na putevima, koji treba da bude neposredni pravni osnov za uspostavljanje nacionalnog sistema homologacije), preispitivanje naslijeċenih (iz bivših drţavnih zajednica) uredbi i naredbi kojima su pojedini UN/ECE pravilnici transponovani u nacionalno zakonodavstvo (u smislu usvajanja izmjena i dopuna tih pravilnika, vodeći raĉuna o unaprijeċenju nivoa bezbjednosti i zaštite ţivotne sredine, ali uvaţavajući i realne mogućnosti domaćeg trţišta), kao i prihvatanje novih UN/ECE pravilnika i EU direktiva o homologaciji tipa vozila (EC vehicle type-approval directives). Uporedo sa tim, planira se zaokruţivanje institucionalnog okvira za sprovoċenje nacionalnog sistema homologacije. Saglasno Nacionalnom programu za integraciju Crne Gore u EU (NPI Motorna vozila, Kratkoroĉni prioriteti Institucije), nosioci aktivnosti na uspostavljanju usaglašenog sistema homologacije su: Ministarstvo saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija, Ministarstvo unutrašnjih poslova i javne uprave, Ministarstvo ekonomije, Institut za standardizaciju i Univerzitet Crne Gore Mašinski fakultet. U drugoj fazi, planira se transponovanje i implementacija EU direktiva iz oblasti homologacije vozila, ukljuĉujući Okvirnu direktivu o homologaciji tipa vozila (Framework Directive on typeapproval of vehicles) 2007/46/EC, ĉime će nacionalni sistem homologacije u Crnoj Gori biti u potpunosti usaglašen sa vaţećim propisima u EU. b) Dinamika budućeg usklaċivanja. Do kada će Crna Gora biti u potpunosti usklaċena sa EU acquis u oblasti homologacije motornih vozila, u skladu sa njegovim najnovijim izmjenama? Uspostavljanje konzistentnog nacionalnog sistema homologacije i formiranje kompletnog institucionalnog okvira za efektivnu implementaciju tog sistema (prva faza usklaċivanja iz taĉke 121-a) do kraja prve polovine godine. Potpuna harmonizacija nacionalnih propisa sa EU acquis u oblasti homologacije vozila (druga faza usklaċivanja, taĉka 121-a) do kraja polovine godine. c) Da li Crna Gora oĉekuje bilo kakve probleme za postizanje gore navedene potpune usklaċenosti? Crna Gora ima ili će razviti institucionalne i sve druge kapacitete za potpuno usklaċivanje sa EU acquis u oblasti homologacije vozila u planiranim rokovima. Pri tome se raĉuna i na mogućnost korišćenja iskustava zemalja iz regiona, koje su u ovoj oblasti trenutno ispred Crne Gore, tako da se ne oĉekuju veći problemi u procesu postizanja potpune usklaċenosti 383

384 d) Da li je u cijeloj Crnoj Gori dostupno gorivo kvaliteta koji obezbjeċuje ispunjavanje standarda EK u pogledu emisije gasova iz motornih vozila? U Crnoj Gori su u fazi donošenja propisi koji se odnose na kvalitet goriva, te naĉin i postupke kontrole kvaliteta. Nakon donošenja i implementacije tih propisa (2010.), biće moguće pouzdano utvrditi da li je u cijeloj Crnoj Gori dostupno kvalitetno gorivo koje obezbjeċuje ispunjavanje EU standarda u pogledu emisije gasova iz motornih vozila. e) U pogledu pristupanja UNECE regulativama u okviru sporazuma iz godine, da li Crna Gora namjerava da pristupi nekim od regulativa kojima zemlje ĉlanice EU nijesu pristupile? Ukoliko da, kojim? Na osnovu Sporazuma o usvajanju jednoobraznih tehniĉkih propisa za vozila sa toĉkovima, opremu i djelove koji mogu biti ugraċeni i/ili korišćeni na vozilima sa toĉkovima i uslovima za uzajamno priznavanje dodjeljenih homologacija na bazi ovih propisa Ţeneva, 1995 (raniji naziv: Sporazum o usvajanju jednoobraznih uslova za homologaciju i uzajamno priznavanje homologacije opreme i djelova motornih vozila Ţeneva, 1958, Sl. list FNRJ, br. 5/62, dodatak: MeĊunarodni ugovori i sporazumi), preuzet saglasno Odluci o proglašenju nezavisnosti Crne Gore (Sl. list RCG, br. 36/2006), u Crnoj Gori je na snazi 56 UN/ECE pravilnika (regulativa), naslijeċenih iz ranijih drţavnih zajednica. U procesu uspostavljanja cjelovitog nacionalnog sistema homologacije, planirano je revidiranje tih postojećih pravilnika i eventualno usvajanje novih, pri ĉemu Crna Gora ne planira da u nacionalno zakonodavstvo transponuje bilo koji UN/ECE pravilnik koji bi bio u koliziji sa EU sistemom homologacije vozila, ili koji nije usvojen u zemljama ĉlanicama EU. 122 Dodatno pitanje o porezima u sektoru drumskog saobraćaja: koliki su porezi za korišćenje motornih vozila i registracija po kategoriji vozila? Zakon o porezu na upotrebu putniĉkih motornih vozila, plovnih objekata, vazduhoplova i letilica (Sl. list RCG, br. 28/04 i 37/04), ureċuje plaćanje poreza na upotrebu putniĉkih motornih vozila, plovnih objekata, vazduhoplova i letilica. Ovaj porez plaćaju pravna i fiziĉka lica koja su vlasnici registrovanih putniĉkih automobila, plovnih objekata, vazduhoplova i letilica. Shodno odbredbama ĉlana 4 citiranog Zakona, porez na upotrebu putniĉkih motornih vozila plaća se godišnje prema radnoj zapremini motora, i to za: 384

385 1. putniĉka vozila: putniĉka vozila do 1300 cm 3 15 preko 1300 do 1600 cm 3 preko 1600 do 2000 cm 3 50 preko 2000 do 2500 cm preko 2500 do 3000 cm preko 3000 cm motocikle motocikli do 125 cm 3 10 preko 125 do 500 cm 3 30 preko 500 do 1100 cm preko 1100 cm Porez na upotrebu putniĉkih motornih vozila umanjuje se 5% za svaku navršenu godinu starosti vozila, a najviše do 70% poreske obaveze. Porez na motorna vozila se plaća prilikom registracije motornog vozila. 123 Dodatna pitanja za oblast prehrambene industrije: Odgovori su dati u nastavku, pod tackama a), b) i c) a) Molimo da pruţite podatke o poljoprivrednim sirovinama za industrijsku upotrebu i repro-materijalima koji nijesu obuhvaćeni Aneksom 1 Ugovora o osnivanju EZ, navedeno po proizvodima (vrsta proizvoda, koliĉine, cijene, itd.). Prema informacijama iz MONSTAT-a, ove sirovine i poluproizvodi se ne vode po namjeni. Naime, postoje podaci o koliĉinama otkupljenih grla stoke, proizvedenih jaja, proizvedene morske soli, otkupu voća i povrća, ulovu ribe i gajenju reĉne ribe, otkupljenom mlijeku i sliĉno, ali ne postoje podaci o tome da li oni idu na dalju preradu ili idu direktno na trţište odnosno u potrošnju. Metodološki, otkup poljoprivrednih proizvoda ne precizira gdje se dalje koriste otkupljeni proizvodi, a metodologija o prodaji poljoprivrednih proizvoda iz sopstvene proizvodnje poljoprivrednih preduzeća i zemljoradniĉkih zadruga obuhvata isporuke preraċenih poljoprivrednih proizvoda (suva šljiva, alkoholna pića, mljeĉni proizvodi) drugim preduzećima ukoliko se takva prerada ne obavlja u proizvodnim jedinicama industrijskih preduzeća. U sledećoj tabeli su dati nazivi poljoprivrednih sirovina koje se koriste u industriji, kao i poluproizvodi koji nisu obuhvaćeni prilogom 1 Ugovoru EZ, rašĉlanjeni po proizvodu Šifra Naziv odjeljka i razreda iz NRMI* (NN br. 18/97) 385

386 DA Proizvodnja hrane, pića i duvanskih proizvoda 15 Proizvodnja hrane i pića 0111 Ţitarice, uljarice, krumpir, šećerna repa, hmelj 0112 Povrće za preradu 0113 Voće za preradu 0121 Kravlje mlijeko za preradu 0122 Ovĉje i kozje mlijeko za preradu 0124 Jaja za preradu 0500 Morske i rijeĉne ribe za preradu 1440 Morska so i kamena so za preradu 1511 Meso za konzerviranje i preradu 1512 Meso peradi za obradu i konzerviranje 1513 Ţivotinjski ostaci za preradu 1520 Ribe za dalju preradu 1532 Voćni sokovi za dalju preradu 1533 Voće i povrće za konzerviranje i dalju preradu 1541 Sirova ulja za dalju preradu 1542 Rafinirana ulja i masti za dalju preradu 1543 Margarin i jestive masnoće za dalju preradu 1551 Mlijeĉni proizvodi za dalju preradu 1561 Mlinarski proizvodi za dalju preradu 1562 Skrobni proizvodi za dalju prerdu 1571 Stoĉna hrana za dalju preradu 1583 Šećer i melase za dalju preradu 1584 Kakao proizvodi za dalju preradu 1589 Kvasci i aditivi i ekstrakti za dalju preradu 1591 Destilirana alkoholna pića za dalju preradu 1592 Etilni alkohol iz fermentiranog materijala za dalju preradu 1593 Vina od groţċa za dalju preradu 1597 Slad za dalju preradu 16 Proizvodnja duvanskih proizvoda 0111 Suvi nefermentirani duvan 386

387 1600 Suvi fermentirani duvan U tabeli u nastavku, dati su podaci kojima raspolaţe MONSTAT, za 2006, 2007 i 2008 godinu: Otkup poljoprivrednih proizvoda za 2006 godinu Sifra proizvoda Naziv proizvoda Jedinica mjete Kolicina Ostala zita (heljda, krupnik, suruznica) t Duvan (suvi list nefermentisan) kg Duvan (svjez list) kg Povrce kg Voce kg Stoka ziva mjera kg Jaja (konzumna) Kom Svjeze kravlje mlijeko Lit Svjeze ovce mlijeko Lit Meki sir kg 361 Pod povrcem je ukljuceno krtolasto bilje I leguminozno plodovito bilje suvo Prodaja poljoprivrednih proizvoda za 2006 godinu Sifra proizvoda Naziv proizvoda Jedinica mjete Kolicina Ostala zita (heljda, krupnik, suruznica) t Povrce kg Voce kg Grozdje za jelo kg Preradjevine voca I grozdja Lit Stoka ziva mjera kg Jaja (konzumna) Kom Svjeze kravlje mlijeko Lit Svjeze ovce mlijeko Lit Kajmak kg Tvrdi sirevi kg

388 Pod povrcem je ukljuceno krtolasto bilje I leguminozno plodovito bilje suvo Otkup poljoprivrednih proizvoda za 2007 godinu Sifra proizvoda Naziv proizvoda Jedinica mjete Kolicina Duvan (suvi list nefermentisan) kg Duvan (svjez list) kg Povrce kg Voce kg Stoka ziva mjera kg Jaja (konzumna) Kom Svjeze kravlje mlijeko Lit Svjeze ovce mlijeko Lit Pod povrcem je ukljuceno krtolasto bilje I leguminozno plodovito bilje suvo Prodaja poljoprivrednih proizvoda za 2007 godinu Sifra proizvoda Naziv proizvoda Jedinica mjete Kolicina Povrce kg Voce kg Grozdje za jelo kg Preradjevine voca I grozdja (samo domaci) Lit UKUPNO ( ) Ljuta rakija Lit Komovica Lit Stoka ziva mjera kg Jaja (konzumna) Kom Svjeze kravlje mlijeko Lit Svjeze ovce mlijeko Lit Morska riba kg Pastrmka kg Pod povrcem je ukljuceno krtolasto bilje I leguminozno plodovito bilje suvo Otkup poljoprivrednih proizvoda za 2008 godinu Sifra proizvoda Naziv proizvoda Jedinica mjete Kolicina Duvan (suvi list nefermentisan) kg Duvan (svjez list) kg Povrce kg

389 20000 Voce kg Stoka ziva mjera kg Jaja (konzumna) Kom Svjeze kravlje mlijeko Lit Svjeze ovce mlijeko Lit Sirevi (tvrdi I meki) kg Ostali polj. Proizvodi - lekovito bilje kg Pod povrcem je ukljuceno krtolasto bilje I leguminozno plodovito bilje suvo Prodaja poljoprivrednih proizvoda za 2008 godinu Sifra proizvoda Naziv proizvoda Jedinica mjete Kolicina Ostala zita (heljda, krupnik, suruznica) t Povrce kg Voce kg Grozdje za jelo kg Preradjevine voca I grozdja- VIno, luta rakija I komovica Lit Stoka ziva mjera kg Jaja (konzumna) Kom Svjeze kravlje mlijeko Lit Svjeze ovce mlijeko Lit Morska riba kg Pastrmka kg Pod povrcem je ukljuceno krtolasto bilje i leguminozno plodovito bilje suvo b) Kakvi su zahtjevi u pogledu kvaliteta poljoprivrednih sirovina koje koriste industrije ţita, šećera, proizvodnje mlijeka i jaja za proizvodnju prehrambenih proizvoda? Molimo da napravite poreċenje sa zahtjevima Zajednice, kao i da pruţite informacije o svim mjerama usklaċivanja koje su sprovedene. Koje institucije vrše kontrole i da li postoji dinamika vršenja kontrole? Zahtjevi za bezbjednost i kvalitet mlijeka i jaja detaljnije su obraċeni u Poglavlju 12 Bezbjednost hrane, veterinarske I fitosanitarna politika / podpoglavlje III, pitanje br. 20, taĉka d) i Poglavlju 11 Poljoprivreda I ruralni razvoj /podpoglavlje II, pitanje 11, pitanje 11. Kvalitet sirovina u mlinskopekarsko industriji i kvalitet ţita i šećera regulisan je odgovarajućim pravilnicima. 389

390 c) Koje su mjere koje utiĉu na cijenu sirovine, posebno mjere agrarne politike? Molimo da navedete i sve kompenzatorne mjere za prehrambene proizvode (proizvodne i izvozne subvencije). Proizvodne i druge subvencije su definisane Zakonom o poljoprivredi i ruralnom razvoju (Sl. list CG br. 56/09). U tom smislu, navodimo najvaţnije mjere poljoprvirednih proizvodnih subvencija iz relevantnih ĉlanova pomenutog Zakona: Uredba o sprovoċenju mjera agrarne politike Ĉlan 6 Naĉin i dinamika sprovoċenja mjera agrarne politike utvrċenih Strategijom i Nacionalnim programom, do poĉetka fiskalne godine, bliţe se ureċuju propisom Vlade (u daljem tekstu: Agrobudţet). Agrobudţet sadrţi, naroĉito: planirana sredstva po pojedinim mjerama agrarne politike; uslove i kriterijume za korišćenje pojedinih mjera podsticaja, u skladu sa zakonom; naĉin kontrole u sprovoċenju mjera agrarne politike; naĉin praćenja i ocjenjivanja efekata mjera agrarne politike; naĉin i postupak dodjeljivanje sredstava podsticaja; mjere za otklanjanje utvrċenih nepravilnosti u korišćenju sredstava podsticaja. Agrobudţet se objavljuje u ''Sluţbenom listu Crne Gore''. Izvještaj o realizaciji Nacionalnog programa i Agrobudţeta Ĉlan 7 Godišnji izvještaj o realizaciji Agrobudţeta saĉinjava Ministarstvo i dostavlja Vladi do 31 marta tekuće, za prethodnu godinu. Izvješaj iz stava 1 ovog ĉlana sadrţi i ocjenu efekata agrarne politike za godinu za koju se odnosi. III MJERE AGRARNE POLITIKE Ĉlan 8 Mjere agrarne politike utvrċuju se radi ostvarivanja ciljeva iz ĉlana 3 ovog zakona. Mjere agrarne politike obuhvataju, naroĉito: a) trţišno-cjenovnu politiku; b) politiku ruralnog razvoja; c) poslove od javnog interesa; d) socijalne transfere porodiĉnim poljoprivrednim gazdinstvima. A. TRŢIŠNO-CJENOVNA POLITIKA Ĉlan 9 Trţišno-cjenovna politika ostvaruje se sprovoċenjem: 1) mjera za stabilizaciju trţišta; 2) direktnih plaćanja poljoprivrednim gazdinstvima; U cilju oĉuvanja jedinstva trţišta i ravnopravnosti svih proizvoċaĉa, mjere trţišno-cjenovne politike sprovode se na nacionalnom nivou. 1. Mjere za stabilizaciju trţišta 390

391 Mjere za stabilizaciju trţišta odnose se na: 20 Preduzetniĉka i industrijska politika Ĉlan 10 spoljnotrgovinski promet interventne mjere u unutrašnjem prometu. U sluĉaju prekomjernog uvoza ili izvoza poljoprivrednih poizvoda, identifikovanog dampinga ili uvoza poizvoda u Crnu Goru za koje su zemlje izvoznice koristile izvozne subvencije, ili postojanja opasnosti da doċe do ozbiljnog narušavanja trţišta poljoprivrednih proizvoda, ĉime se ugroţavaju postavljeni ciljevi agrarne politike, Vlada moţe uvesti zaštitne mjere u spoljnotrgovinskom prometu poljoprivrednih proizvoda, u skladu sa zakljuĉenim ugovorima i propisima kojima je ureċena spoljna trgovina. Radi realizacije ciljeva agrarne politike iz ĉlana 3 ovog zakona, Vlada moţe, na prijedlog Ministarstva, da primjenjuje interventne mjere kupovine i prodaje, pomoći skladištenju i povlaĉenju sa trţišta odreċenih poljoprivrednih proizvoda. 2. Direktna plaćanja poljoprivrednim gazdinstvima Ĉlan 11 Direktna plaćanja su mjere koje neposredno utiĉu na dohodak poljoprivrednih gazdinstava. Direktna plaćanja se mogu vršiti na osnovu sljedećih kriterijuma: a) na hektaru poljoprivrednih površina; b) po grlu stoke ili stoĉnoj jedinici; c) po jedinici poljoprivrednih proizvoda; d) po jedinici inputa u poljoprivrednu proizvodnju; Direktna plaćanja se mogu, na osnovu utvrċenih kriterijuma i uslova, dodjeljivati i preraċivaĉima poljoprivrednih proizvoda. Bliţi kriterijumi i uslovi za realizaciju mjera iz stava 1 ovog ĉlana utvrċuju se Agrobudţetom. B. POLITIKA RURALNOG RAZVOJA Vrste mjera Ĉlan 12 Politika ruralnog razvoja ostvaruje se sprovoċenjem sljedećih grupa mjera: 1) mjere za jaĉanje konkurentnosti proizvoċaĉa hrane; 2) mjere za odrţivo gazdovanje poljoprivrednim resursa; 3) mjere za poboljšanja kvaliteta ţivota i širenja ekonomskih aktivnosti u ruralnim podruĉjima; 4) lider projekti za razvoj ruralnih podruĉja. Uslovi i naĉin sprovoċenja mjera iz stava 1 taĉ. 1 do 4 ovog ĉlana, u skladu sa Nacionalnim programom, utvrċuju se Agrobudţetom. 1. Mjere za jaĉanje konkurentnosti proizvoċaĉa hrane Ĉlan 13 Radi jaĉanja konkurentnosti proizvoċaĉa hrane, sprovode se sljedeće mjere: a) podrška investicijama u primarnoj poljoprivredi; b) podrška modernizaciji i prestrukturiranju preraċivaĉke industrije; c) podrška investicijama za sprovoċenje zemljišne politike (unapreċivanje korišćenja i poboljšanje kvaliteta poljoprivrednog zemljišta, povećanje veliĉine porodiĉnog poljoprivrednog gazdinstva i sprjeĉavanje usitnjavanja posjeda); d) uvoċenje meċunarodnih standarda i unapreċivanje kvaliteta u proizvodnji i preradi poljoprivrednih proizvoda; e) podrška osnivanju i povezivanju proizvoċaĉkih organizacija; 391

392 f) podrška obrazovanju poljoprivrednih proizvoċaĉa. Vlada, na prijedlog Ministarstva, moţe da uvede i druge mjere kojima se podrţava konkurentnost proizvoċaĉa hrane. Uslovi i naĉin sprovoċenja pojedinih mjera iz stava 1 ovog ĉlana, u skladu sa Nacionalnim programom, utvrċuju se Agrobudţetom. 2. Mjere za odrţivo gazdovanje resursima Ĉlan 14 Odrţivo gazdovanje poljoprivrednim resursima, obezbjeċuje se sprovoċenjem sljedećih mjera: a) razvoj podruĉja sa ograniĉenim mogućnostima za poljoprivrednu proizvodnju; b) programi u poljoprivredi koji su usaglašeni sa principima oĉuvanja ţivotne sredine - agroekološke mjere; c) programi agrošumarstva; Uslovi i naĉin sprovoċenja mjera iz stava 1. ovog ĉlana utvrċuju se Agrobudţetom. a) Razvoj podruĉja sa ograniĉenim mogućnostima za poljoprivrednu proizvodnju Ĉlan 15 Razvoj podruĉja sa ograniĉenim mogućnostima za poljoprivrednu proizvodnju obezbjeċuje se putem dodatnih plaćanja po hektaru (ha) poljoprivrednih površina ili po grlu stoke. Podruĉje sa ograniĉenim mogućnostima za poljoprivrednu proizvodnju utvrċuje se na osnovu ograniĉenih mogućnosti korišćenja zemljišta i znaĉajno povećanih troškova proizvodnje usljed nepovoljnih uslova privreċivanja. Bliţi kriterijumi iz stava 2 ovoga ĉlana utvrċuju se Agrobudţetom. Na osnovu kriterijuma iz stava 3 ovog ĉlana, Ministarstvo utvrċuje podruĉja sa ograniĉenim mogućnostima za poljoprivrednu proizvodnju. b) Agroekološke mjere Ĉlan 16 Programi u poljoprivredi koji su usaglašeni sa principima oĉuvanja ţivotne sredine podrţavaju se putem agroekoloških mjera, koje su usmjerene u: zaštitu i unapreċivanje prirodnih resursa (zemlja, voda, vazduh), sa posebnim naglaskom na razvoj organske i integralne poljoprivrede; oĉuvanje i odrţivo korišćenje genetiĉkih resursa u biljnoj i stoĉarskoj proizvodnji; oĉuvanje prirodnih staništa (habitata) i ţivotne sredine, sa posebnim osvrtom na odrţivo korišćenje planinskih pašnjaka. Agrobudţetom mogu se propisati i druge mjere kojima se podrţava odrţivo gazdovanje poljoprivrednim resursima. c) Agrošumarstvo Ĉlan 17 Radi ostvarivanja višestrukih efekata zajedniĉkih ciljeva agrarne i šumarske politike, obezbjeċuje se podrška podizanju zasada odgovarajućih poljoprivrednih ili šumskih kultura na podruĉjima obraslim niskim rastinjem, ţbunjem i površinama oštećenim poţarom. Uslovi i postupak realizacije mjere iz stava 1 ovog ĉlana utvrċuju se Agrobudţetom. 2. Mjere za poboljšanje kvaliteta ţivota i širenje ekonomskih aktivnosti u ruralnim podruĉjima Ĉlan

393 Radi poboljšanja kvaliteta ţivota i proširivanja ekonomskih aktivnosti u ruralnim podruĉjima, realizuju se sljedeće mjere: izgradnja seoske infrastrukture, obnova i razvoj sela; podrška dopunskim djelatnostima u poljoprivredi; podrška za osnivanje i razvoj malih preduzeća radi podsticanja preuzetništva u ruralnim podruĉjima; podrška razvoju turizma u ruralnim podruĉjima; podrška oĉuvanju i unapreċivanju kulturne baštine. Agrobudţetom mogu se propisati i druge mjere kojima se podrţava kvalitet ţivota i proširivanje ekonomskih aktivnosti u ruralnim podruĉjima. Uslovi i postupak sprovoċenja mjera iz stava 1 ovog ĉlana utvrċuju se Agrobudţetom. 3. Lider projekti za razvoj ruralnih podruĉja Ĉlan 19 Lider projektima za razvoj ruralnih podruĉja obezbjeċuje se podrška: lokalnim samoupravama i lokalnim akcionim grupama za pripremu i realizaciju strategija i projekata ruralnog razvoja; lokalnom javno-privatnom partnerstvu radi unapreċivanja ruralnih podruĉja; realizaciji projekata koji se zasnivaju na uĉešću više subjekata iz razliĉitih sektora lokalne ekonomije. Uslovi i postupak sprovoċenja mjera iz stava 1 ovog ĉlana utvrċuju se Agrobudţetom. 5. Podrška ruralnom razvoju iz fondova lokalnih samouprava Ĉlan 20 Lokalne samouprave mogu da uvedu mjere podrške ruralnom razvoju, u skladu sa Strategijom, Nacionalnim programom i Agrobudţetom. Lokalne samouprave su duţne da, akt kojim utvrċuju mjere podrške za ruralni razvoj, prije usvajanja od nadleţnog organa lokalne samouprave, dostave Ministarstvu radi davanja saglasnosti. 124 Dodatno pitanje iz tekstilne industrije: Molimo da razdvojite domaću proizvodnju odjeće od proizvodnje izmještene u inostranstvo (podugovorene). Ne postoji proizvodnja izmještena u inostranstvo (podugovorene) u tekstilnoj industriji. 125 Dodatna pitanja za industrije vezane za šumarstvo: a) Koja je ukupna površina pod šumama u milionima hektara i koji je to procenat ukupne teritorije zemlje? Ukupna površina Crne Gore iznosi ha od ĉega prema statistiĉkim pokazateljima na šume i šumsko zemljište otpada ha ili 54%, a oko 60% stanovništva je vezano za selo i prostore koji su bogati šumama. 393

394 ŠUME 45 ŠUMSKA ZEMLJIŠTA 9 OSTALA ZEMLJIŠTA 46 Po stepenu šumovitosti od 0,9 ha šuma po glavi stanovnika,crna Gora je uz Skandinavske zemlje je jedna od najšumovitijih zemalja u Evropi, sa visokom vrijednošću i ogromnim potencijalom za rekreaciju i turizam. % b) Kakva je vlasniĉka struktura šuma? Podatke razdvojte po fiziĉkim licima, drugim vidovima privatnog vlasništva, šumama u drţavnom vlasništvu, nacionalnim parkovima, u vlasništvu lokalne uprave, i drugim vidovima javnog vlasništva. Od ukupne površine šume obuhvataju hektara, dok neobraslo šumsko zemljište ĉini ha. Šume i šumska zemljišta u drţavnoj svojini zahvataju ha ili 67%, dok šume i šumska zemljišta u privatnom vlasništvu ĉine ha ili 33%. Ukupne drvne zalihe u šumama Crne Gore procjenjuju se na oko 72 miliona m 3, od ĉega ĉetinara 29,5 miliona m 3 ili 41% i lišćara 42,5 miliona m 3 ili 59%. Vlasništvo šuma % Privatno 33 Drţavno 67 Ĉetinari (m3) Lišćari (m3) SVEGA % Privredne šume ,05 Zaštitne šume ,70 Nacionalni parkovi ,25 Drţavne šume ,76 Privatne šume ,24 UKUPNO ,00 Po funkciji šume namijenjene uzgoju drveta pokrivaju ha ili 81% svih šuma. Udio glavnih tipova uzgoja i korišćenja je prikazan na sljedećoj tabeli. Tipovi privrednih šuma i šumskih zemljišta % Visoke ekonomskešume 61 Neobrasl šumsko zemljište 14 Šikare i makije 13 Izdanaĉke šume 12 Zaštitne šume su odreċene na 66 hiljada ha ili 16 %, dok šume u nacionalnim parkovima pokrivaju ha ili 3%. Ukupni prirast u svim šumama procjenjuje se na 1,5 miliona m

395 Kubnih metara drvne mase 20 Preduzetniĉka i industrijska politika c) Kakva je proizvodnja drvne graċe (navesti podatke i kao procenat godišnjeg prirasta šuma)? Od ĉetinarskih vrsta, od ostalih? Uprava za šume svake godine konkursom za davanje koncesija daje na korišćenje nešto više od 400 hiljada m 3 i ako na tu koliĉinu dodamo potrebe stanovništva za ogrevnim drvetom, maloprodaju i sanitarne sjeĉe, dobijamo podatak da se u našim šumama godišnje prosjeĉno se posijeĉe oko 700 hiljada m 3. Sveukupni obim sjeĉa je niţi u odnosu na prethodni period, kreće se na nivou projektovanih veliĉina i omogućava znatnu akumulaciju biomase u šumama. UKUPNI GODIŠNJI PRIRAST I PRINOS Prirast Prinos Drţavne šume Privatne šume Zanimljivo je napomenuti i to da u Crnoj Gori sada imamo evidentno znaĉajno prirodno proširivanje površina pod šumom, što je nastalo kao rezultat ne samo vještaĉkog pošumljavanja već i spontanog širenja šumske vegetacije na raĉun poljoprivrednog zemljišta. Proizvodnja po vrstama ; ĉetinara m 3 ; lišćara m 3 ; ukupno m Dodatna pitanja o farmaceutskim proizvodima: a) Kakav je regulatorni okvir za izdavanje dozvola za stavljanje u promet ljekova? a) Zakonska regulativa na podruĉju humanih i vetrinarskih lijekova: 1) Zakon o lijekovima (Sl. list RCG br. 80/04 i Sl. list CG br. 18/08) Zakon je djelimiĉno harmonizovan sa direktivama Evropske unije: 2001/83/EC, 2003/63/EC, 2004/24/EC, 2004/27/EC, 2001/20/EC, 2003/94/EC, 2001/82/EC 2) Zakon o veterinarstvu (Sl. list RCG br. 11/04 i Sl. list RCG br. 27/07 ) 3) Pravilnik o bliţim uslovima za izdavanje dozvole za stavljanje lijeka u promet (Sl. list CG br. 30/09) Djelimiĉno harmonizovan sa direktivama Evropske unije 2001/83/EC, 2003/63/EC b) U planu je donošenje sledećih zakonskih akata: 395