PRIMENA SPECIJALIZOVANOG SOFTVERA NA POSLOVIMA UPISA U SREDNJE ŠKOLE U REPUBLICI SRBIJI

Transcription

1 UDK: 004.4:373.5 Stručni rad PRIMENA SPECIJALIZOVANOG SOFTVERA NA POSLOVIMA UPISA U SREDNJE ŠKOLE U REPUBLICI SRBIJI APPLYING OF SPECIALIZED SOFTWARE IN HIGH SCHOOLS ENROLLMENT IN THE REPUBLIC OF SERBIA Srđan Maričić 1, Miodrag Brzaković 2 1 Fakultet tehničkih nauka u Čačku, Univerzitet u Kragujevcu 2 Fakultet za mašinstvo i građevinarstvo u Kraljevu, Univerzitet u Kragujevcu 1 markovic@ftn.kg.ac.rs, 2 ivanovic@mfkv.kg.ac.rs Apstrakt: Rad sadrži analizu korišćenja specijalizovanog softvera na poslovima upisa učenika osmog razreda osnovnih škola u srednje škole na teritoriji Republike Srbije, sa uzorkom na teritoriji Grada Beograda. U radu su prezentovani elementi rezultata elektronskog upisa od 2002/2003 do 2016/2017 školske godine. Ključne reči: softver, elektronski upis. Abstract: The document consists of research analysis of use of software for enrollment eight grade students at high schools on the territory of The Republic of Serbia. The specimen is for Belgrade, the capital city. The elements of results of enrollment from 2002/2003 to 2016/2017 school years are presented in the document. Key words: software, electronic registration 1. UVOD Sistem upisa učenika u srednje škole na teritoriji Republike Srbije je jedinstven od školske 2002/2003 godine, kada je tadašnje Ministarstvo prosvete oformilo sa tadašnjom Akademskom mrežom tim (deo tog tima kasnije je formirao kompaniju EON) koji je stvorio elektronsku bazu, razvio softver i sproveo obuku na teritoriji cele Srbije. Početna zamisao je bila da se stvori baza podataka o učenicima osmog razreda na nivou svakog okruga. U bazi bi se nalazili osnovni podaci ime, prezime, datum i mesto rođenja, ime roditelja, jedinstveni matični broj, kao i ocene iz prethodnog školovanja. [1] Vremenom je kompanija Evolution Online (EON) evoluirala softver, tako da se unos podataka istovremeno obavlja lokalno i interaktivno. Precizno je utvrđena hijerarhija pristupa serverima, optimizovani su rokovi vezani za unos podataka, a sinhronizovani su i poslovi i zadaci operatera u osnovnim školama sa poslovima informatičkih koordinatora. [2] 201

2 2. OPIS SOFTVERA Osnovni zadatak softvera je da za približno učenika osmog razreda na teritoriji Republike Srbije (ovaj broj varira za nekoliko procenata iz godine u godinu) oformi jedinstvenu bazu podataka. U ovoj bazi se, pored opštih podataka kao što je JMBG, ime, prezime, šifra učenika i drugih opštih informacija, nalaze i podaci o opštem uspehu učenika za šesti, sedmi i osmi razred osnovne škole, podaci o IOP statusu učenika (ako postoje), podaci o uspehu iskazanom na završnom ispitu iz maternjeg jezika, matematike i kombinovanog testa i podaci o iskazanim željama učenika za upis u srednju školu. Svi ovi podaci se unose lokalno, u osnovnim školama od strane operatera, koji su najčešće nastavnici informatike (ovo nije pravilo). Svaki Okrug na teritoriji Republike Srbije ima svog informatičkog koordinatora, koji je po prirodi posla, istovremeno i član Okružne Upisne Komisije. Po unosu podataka softver za svakog unetog učenika generiše šestocifreni kod i od tog trenutka, svako dodavanje novih podataka i/ili izmena postojećih podataka ide preko te šifre. Takođe, na zvaničnom portalu Ministarstva, podaci su od strane učenika ili roditelja proverljivi samo preko unosa šifre, a nikako preko imena i prezimena. Na ovaj način ispoštovan je i Zakon o nepovredivosti podataka, kao i preporuka Poverenika građana o neobjavljivanju podataka kao što su ocene ili želje zajedno sa imenom i prezimenom maloletnog lica. [3] Bazu sa navedenim podacima osnovna škola šalje informatičkom koordinatoru i on je, koristeći svoje administrativne privilegije u softveru, sjedinjuje sa drugim školskim bazama za svoju teritoriju. Na taj način svi podaci o svim učenicima osmog razreda u Srbiji nalaze se u oko 35 odvojenih baza. Izuzetak je Grad Beograd koji, zbog svoje veličine, broja učenika i geografske razuđenosti ma svojih 6 baza koje su na nivou okružnih baza. Ideja da sve škole istovremeno šalju svoje baze na nivo Republike tehnički je moguća, ali u praksi nije prihvatljiva zbog visokog obima posla u kratkim rokovima i samim tim, eskalacije procenta greške. Deo posla koji je posvećen unosu podataka o prostorijama u kojima se polaže završni ispit, kao i o imenima dežurnih nastavnika i supervizora na završnom ispitu, obavlja se interaktivno, to jest direktnim unosom na portal tehničkog sajta o upisu i tu svaki operater ima svoju opciju prijave sa korisničkim imenom i lozinkom. Ovim putem moguće je vršiti i proveru podataka o školi i svakom pojedinačnom učeniku, u smislu tačnosti unetih podataka. Baza pod kojom se sav posao radi je klasična Microsoft Access baza, zaštićena 256- bitnom enkripcijom, koja radi u MySQL okruženju i u interfejsu specijalno prilagođenom za zadati posao: 202

3 Slika 1. Osnovni interfejs programa za unos podataka Baza podataka mora se nalaziti u istom direktorijumu kao i softver. Na bazi postoje dva pristupa korisnički i administratorski. Operateri koji unose podatke su prošli kroz osnovnu obuku za korisnički nivo u smislu instalacije i korišćenja programa i baze, unosa eventualnih ispravki, kao i pristupa portalu, unosu podataka na njemu i slanja baza informatičkim koordinatorima. Na korisničkom nivou moguće je u bazu unositi sve podatke relevantne za upis; omogućena je i opcija mrežnog rada, pa je moguć i unos podataka sa više računara u LAN-u. Slika 2. Interfejs za unos podataka korisnički nivo Na prvom interfejsu, slika 2, unose se osnovni podaci (ime, prezime, JMBG,...). U rubrici napomena formiran je tekst editor sa 256 slobodnih karaktera, predviđen za unos podataka kao što je školovanje u inostranstvu, prelazak iz druge škole i slično. 203

4 Slika 3. - Interfejs za unos ocena korisnički nivo U drugom interfejsu, slika 3, unose se preko kartica, ocene za svaki od relevantnih razreda. Za predmet iz kojeg je učenik neocenjen (ili ako ne postoji izborni predmet) upisuje se ocena 0. Softver ima kalkulator koji automatski računa prosek na 2 decimale. Svi nabrojani podaci u pozadini se preslikavaju u standardnu Microsoft Access bazu podataka. Sve nabrojane podatke moguće je i naknadno ispraviti, jer program poseduje i opciju izmene. 3. OBUKA KADROVA Obuka kadrova išla je centralizovano. Najpre su od strane informatičkog tima Ministarstva prosvete obučeni koordinatori za svaki okrug plus 6 koordinatora za Grad Beograd, a potom su oni prenosili obuku na svaku osnovnu školu pojedinačno. Na taj način se posle svega par godina rada došlo do rezultata da deo posla vezan za unos, distribuciju i kontrolu podataka putem elektronske pošte, download-a sa tehničkog websajta i/ili Remote Desktop opcije bude odrađen skoro bez ikakvih problema. Informatičkim okružnim koordinatorima dodeljen je administrativni nivo u radu sa bazom. Ovo daje mogućnosti deljenja i sjedinjavanja baze na više celina, brisanje određenih (npr. duplih) unosa, kreiranje izveštaja u Access-ovom Snapshot Viewer-u ili u PDF formatu. Projekat Upis uglavnom za sledeću školsku godinu počinje sredinom ili krajem marta u prethodnoj školskoj godini. To je dovoljno vremena da se oformi pojedinačna baza podataka za svaku osnovnu školu i da koordinator kroz višestruko i fazno formiranje i distribuiranje izveštaja otkloni eventualne greške u unosu podataka. [4] 4. ANALIZA KORIŠĆENJA SOFTVERA Elektronski upis u srednje škole u republici Srbiji obavlja se u nekoliko faza. U prvoj fazi se vrši unos opštih podataka generalija i ocena za šesti i za sedmi razred. Koordinator na osnovu prispele baze formira izveštaj i vraća ga na proveru osnovnoj školi. Nekada se provera i ispravke vrše i više puta, sve dok elementarni podaci koji 204

5 utiču na rezultate kvalifikacionog ispita (ime, prezime, ime roditelja, JMBG, ocene) ne budu potpuno tačni za svakog učenika ponaosob. Ispravljenu bazu sa potpuno ispravnim podacima informatički koordinator šalje kao upload na server Informatičkog centra za upis Ministarstva prosvete, koji je poslednjih godina uglavnom lociran u Zavodu za unapređenje obrazovanja i vaspitanja. Tu se sve prispele okružne baze sa teritorije Republike Srbije sjedinjuju u centralnu republičku bazu. Od tog trenutka koordinatori u centralnu bazu prosleđuju samo eventualne izmene postojećih podataka i buduće podatke koji se odnose na ocene osmog razreda, bodove osvojene na završnom ispitu i želje za upis srednje škole. Analiza greške, u prvoj fazi, pri unosu podataka za 15 osnovnih škola na opštini Voždovac za šk. 2015/2016 godinu, prikazana je na slici 4. Sa slike se vidi da, zavisno od škole, greška u prvoj fazi unosa podataka, pre prosleđivanja Republičkoj Upisnoj Komisiji, ne prelazi 18%. Slika 4. Analiza greške pri unosu podataka na opštini Voždovac za šk. 2015/2016 godinu prva faza unosa Sledeća faza je unos ocena osmog razreda. Zbog kratkog vremenskog roka, osetljivosti podataka, prezauzetosti zaposlenih u osnovnim školama kraj školske godine, izrada diploma i svedočanstava, dežurstva u drugim školama i slično do školske 2011/2012 godine posao su preuzimali po ugovoru plaćeni operateri, ljudi koji su se profesionalno bavili informatikom i koji nisu morali obavezno biti zaposleni u obrazovnom sistemu. Iskustvo je pokazalo da je ovakvim pristupom greška daleko manja od slučaja kada sve rade zaposleni u školama i da je ta greška svedena na slučaj i na realni minimum. Ipak, sa novom politikom štednje, od školske 2012/2013 godine, plaćeni operateri su ukinuti i ceo proces unosa podataka je prebačen na zaposlene u školama. Posle kontrolnog izveštaja i eventualne reakcije škola na pogrešan unos podataka, baza sa ocenama osmog razreda se šalje na sjedinjavanje sa centralnom republičkom bazom. Analiza greške, u drugoj fazi, pri unosu podataka za 15 osnovnih škola na opštini Voždovac za šk. 2015/2016 godinu, prikazana je na slici 5. Sa slike se vidi da, zavisno od škole, greška ne prelazi 4%. 205

6 Slika 5. Analiza greške pri unosu podataka na opštini Voždovac za šk. 2015/2016 godinu druga faza unosa Treća faza je unos broja bodova osvojenih na kvalifikacionom ispitu; štampanje kontrolnih izveštaja i unos ispravki posle prvostepenih i drugostepene komisije (čiji su članovi i okružni informatički koordinatori, dakle na licu mesta su), ponavlja se procedura opisana u prethodnom koraku deo baze sa podacima o osvojenim bodovima se šalje na sjedinjavanje sa centralnom republičkom bazom. Interfejs za unos bodova osvojenih na kvalifikacionom ispitu (korisnički nivo) prikazan je na slici 6. Slika 6. - Interfejs za unos zbirnih bodova osvojenih na završnom ispitu korisnički nivo Na slici 7, prikazan je interfejs za štampu lista sa bodovima osvojenim na kvalifikacionom ispitu (administrativni nivo): 206

7 Informacione tehnologije, obrazovanje i preduzetništvo Slika 7. - Interfejs za štampu lista sa bodovima osvojenim na kvalifikacionom ispitu administratorski nivo Najosetljiviji deo upisa je unos želja, zbog relativno kratkog vremenskog roka i relativno komplikovanih šifri zanimanja za srednje škole, slika 8. Liste želja se štampaju u Prosvetnom pregledu i distribuiraju se školama u 3 primerka. Svaki primerak overen je pečatom škole i potpisan od strane direktora škole i roditelja/staratelja učenika. Na listi želja ima mesta za 20 obrazovnih profila i svi profili na teritoriji Republike Srbije su ravnopravni. To znači da učenik/roditelj može popuniti listu sa do 20 željenih zanimanja u svim srednjim školama u Srbiji. Slika 8. - Interfejs za unos željenih zanimanja korisnički nivo Istraživanja tokom poslednjih godina ovakvog načina upisa pokazuju da se oko 95% učenika u Srbiji upiše na neku od prvih 5 izraženih želja. Kako ovaj projekat ne dozvoljava gotovo ni minimum greške, a u vezi sa davanjem mogućnosti svim učenicima da se upišu na željeni profil, a konačno da ne ostanu neupisani u srednju školu, ostalo se 207

8 na mogućnosti popunjavanja izbora za čak 20 mogućih željenih profila, iako je, realno, taj broj prevelik. Konačno, posle ponovnog kontrolnog izveštaja i slanja podataka sa željama u centralnu republičku bazu, ista se zaključava i kreće raspodela koja se odvija na dva nivoa. Najpre se pravi ukupna rang lista. Program prvom učeniku sa rang liste gleda prvu izraženu želju i upisuje ga na željeni profil zanimanja. Dalje ide redom: kada raspodela dođe do nekog učenika sa, naprimer, sredine liste, gleda se njegova prva izražena želja; ako na tom profilu ima preostalih slobodnih mesta, učenik se raspodeljuje po prvoj izraženoj želji. Ako je taj profil popunjen, ide se na drugu želju; ako ni tu nema mesta, onda se ide na treću i tako dalje. Po izvršenom upisu ostaje jedan broj iz više razloga neraspoređenih učenika, prosečno 1% - 3% po školi. Najčešći razlog za neuspeh u prvom krugu upisa je pogrešno, nerealno i/ili preambiciozno popunjena lista želja. Za takve učenike organizuje se drugi upisni krug koji počinje sa popunjavanjem liste želja za preostala slobodna mesta, koja u vidi konkursa za drugi upisni krug osnovnim školama dostavlja informatički koordinator, a na osnovu informacije iz Ministarstva prosvete. Baza sa podacima se takođe modifikuje, odnosno pravi se nova baza podataka u kojoj se nalaze samo neraspoređeni učenici i u kojoj postoje samo mogućnosti izražavanja želja za preostala slobodna mesta. Raspodela za drugi upisni krug obavlja se na isti način kao i za prvi upisni krug. Čak i posle drugog upisnog kruga ostane jedan mali broj neraspoređenih učenika, iz manje-više sličnih razloga kao i u drugom upisnom krugu. Ovi učenici imaju mogućnost direktnog upisa u srednje škole u Srbiji na preostala slobodna mesta, ako ispunjavaju uslove (npr. učenik mora imati položen kvalifikacioni ispit da bi bio upisan na zanimanje IV stepena stručne spreme). Slobodna mesta objavljuju srednje škole u sredstvima javnog informisanja, kao i osnovne škole kojima informatički koordinatori dostavljaju konkurs za preostala slobodna mesta posle drugog upisnog kruga. 5. ZAKLJUČAK Elektronski sistem upisa u Republici Srbiji je zaživeo veoma brzo, kao posledica dobro obučenog i obrazovanog kadra i kvalitetnog softvera razvijenog od strane iskusnog tima stručnjaka. Pohvale su stigle i iz Evroske Unije za izuzetno mali procenat greške i poštovanje rokova od strane informatičkog tima. Postoje, međutim i problemi koji nisu informatičke prirode. To je neodgovarajuća obaveštenost roditelja i učenika o načinu upisa, nečitanje ili neispravno čitanje Konkursa za upis u srednje škole i nerealno popunjavanje liste želja, čak iako je potpisuju i roditelj i direktor škole. Ovi problemi su socijalne prirode i verovatno će vremenom, sa modernizacijom obrazovnog sistema u Srbiji biti svedeni na najmanju moguću meru. LITERATURA [1] [2] [3] [4] 208