Родољуб Анастасов Rodoljub Anastasov

Transcription

1 Родољуб Анастасов Rodoljub Anastasov

2 Родољуб Анастасов Rodoljub Anastasov Фото: Марин Димески Photo: Marin Dimeski CATALOGUE ŔAISONNÉ НУ Музеј на современата уметност - Скопје NI Museum of Contemporary Art - Skopje 2011

3 Содржина / Content: Написи за творештвото на Родољуб Анастасов The articles on art work of Rodoljub Anastasov... 7 Интервјуа / Interviews Репродукции / Reproductions Листа на дела / List of works На мојата Јустина To мy Justina Список на музеи, галерии и збирки во кои се наоѓаат дела на Родољуб Анастасов List of museums, galleries and collections which own or display works of art produced by Rodoljub Anastasov Биографија / Biography Изложби, колонии, награди / Exhibitions, art colonies, awards Библиографија / Bibliography

4 Го користам моментов со оваа монографија и ретроспективна изложба да одбележам и еден свој интимен празник-педесет и две години од првиот мој јавен настап. Повеќе од пет децении едно сликарско присуство на овие простори, низ сите времиња и премрежја, со надеж да се допре до оние што го разбираат и го ценат јазикот на сликарството. Вие знаете, драги пријатели, и јас знам, Земјава не е ни ваша, ни моја, позајмена ни е. Треба сите да сфатиме дека ништо материјално не ќе остане наше и не може да биде наше. Ако некојпат така ни се чини, тогаш треба да се потрудиме да ги истераме од нас овие мисли, да ги исклучиме од нашиот ум, бидејќи таквите мисли ни го спречувааат нашиот духовен растеж. Драги пријатели, јас ви ги претставувам моите дела, но бидете внимателни со нив, тие се моите плодови, дел од мене, тоа е мојата карма. Бидејќи сте сведоци на сето ова што е пред вас, ви останува да го искористите овој момент, да го смирите вашиот ум и овој визуелен придонес нека помине низ вашите ментални коридори и навлезе во длабоките пластови на умот. Медитирајте. Знам дека сето ова е тешко бидејќи ние сите сме различни, со различна ментална подлога. Затоа внимателно, ова е еден од начините да навлезете длабоко до човечкото во човекот. Немојте да заборавите дека овие плодови се и мои и ваши, како што и Земјава ни е заедничка, позајмена на сите нас, да дојдеме, да се сретнеме и да отидеме без враќање, а некој ќе остави и трага за поколенијата што доаѓаат. * * * Авторот I would like to use the moment concerning this monograph and the retrospective exhibition to mark also an intimate jubilee of mine fifty-two years since my first exhibition. More than five decades of being present as artist in this country, going through all those times and turbulences, with hope to reach those who understand and appreciate the language of art. You know, dear friends, and I also know, that the Earth is neither yours nor mine; it has been borrowed to us. All of us should understand that nothing of material kind will remains ours and cannot be ours. If it seems sometimes to us like this, then we should make efforts to get rid ourselves of those thoughts, to exclude them from our mind, since such thoughts obstruct our spiritual growth. Dear friends, I am presenting you my works, but please be careful with them; they are my fruits, part of me; this is my karma. Since you are witnessing all of this in front of you, then it is up to you to use this very moment, to relax your mind and let this visual contribution pass through your mental corridors and make it sink into the deepest layers of the mind. Meditate. I am aware that all of this is hard to make, because all of us are different, having different mental groundwork. Hence, be careful; this is one of the ways to penetrate deeply and reach the humane in the human being. Please, do not forget that these fruits are both mine and yours, just as the Earth is common to all of us, borrowed to all of us, so that we can come, meet, and leave without trace or trail; and yet someone will manage to leave a trail for the generations to come. The Author НАПИСИ ЗА ТВОРЕШТВОТО НА РОДОЉУБ АНАСТАСОВ Борис Петковски Во својот прв скопски настап Анастасов се откри како сликар што низ поетско-симболички параболи извршува чин на ликовно соединвуање меѓу легендарно-митските, надреалистички обоени мечтаења и визии и некаква далечна недоречена отвореност за архаични и притулени влијанија на уметноста на фреските; особено во видот на кој се третираше формата, бојата, цртежот... Од таа фигурација, сведена на симболично-иконични замени на фигурите и предметите, Анастасов во следниот период се насочи кон своевидна синтеза на конфигурацијата, асоцијативното сликарство и надреализмот. Сé она што порано за Анастасов значеше комуникација со светот, извршена низ поетското психолошко и симболично, пробивање во таинстевеното космичко пулсирање на тој свет, останува присутно и во платната прикажани на сегашната негова прва самостојна изложба во Скопје. Само што сега, тоа пробивање во битот на нештата и на бесконечните предели на човековата психа станува од формално ликовен аспект, сликарски ткаења во кои светот се потврдува во укинат вид, низ процес на пиктурална, колористичка синтеза на уметниковите творечки пориви. Платната на Анастасов од 1961, 1962 година се претставуваат со ликовна фактура градена низ преливи, градации, нијансирања на сликани површини-постапка основно блиска до тонското сликарство. Во таа заситена, често хроматски оптоварена материја, влијанијата на енформелот се присутни во одделни групирања на сликарската материја. Платната од 1966 година откриваат своевидна пиктурална катарза. Палетата се пречистува, сликаните површини добиваат значење на синтетички колористички плохи. Свуматурите сé повеќе се укинуваат, а дебелите нанеси на сликана материја добиваат звук на поцврст и поизграден став и искуство. Воедно сликата станува сé повеќе автономна ликовна проблематика. Изложбата на Анастасов, се надевам, ќе значи најавување на едно присуство што ќе се вклучи во редот на сериозните вредности остварени во современата македонска ликовна уметност. Извадок од предоговорот во каталогот на самостојната изложба на Родољуб Анастасов, во Галеријата на Центарот за култура и информации, Скопје, јуни 1966 Влада Урошевиќ За последниве неколку години македонското сликарство ги има збогатено своите редови со една низа на млади ликовни уметници. Нивната бројност и нивната талентираност можеби не се досега достатно забележани; се надевам дека времето што е пред нас набргу ќе го докаже нивното присуство и ќе го направи незаобиколно во сите разговори за македонското сликарство. По првите средби со неколку изразити индивидуалности од оваа млада генерација, еве нé сега пред сликарството на Родољуб Анастасов. Мене ми причинува особено задоволство да ја отворам неговата прва самостојна изложба. Кога ги видов првпат сликите на Анастасов, тие темни неба и темни земји (доколку површините што се распоредени на платната од овој сликар воопшто така смеат да се наречат), тие темни маси на ноќни мориња-имав некоја нејасна асоцијацијанека ми простат сликарите зашто јас постојано имам литерарни асоцијации-на Едгар Алан По. И, кога отпосле посакав да ја проверам таа асоцијација, и ја зедов во рацете книгата раскази на По, уште по привиот расказ, во оној познат расказ THE ARTICLES ON THE ART WORK OF RODOLJUB ANASTASOV BORIS PETKOVSKI In his first public exhibition in Skopje, Anastasov presented himself as a painter who, by means of poetic and symbolic parables, makes artistic blending between legendary-mythical, surrealist painted fancies and visions, on one hand, and some kind of distant, unfinished openness concerning archaic and turned-off influence of the art of frescoes, on the other; this relates especially to the type that treated the form, color, drawing Having reached such figuration, reduced to symbolic-iconic substitution of figures and objects, Rodoljub Anastasov directed himself afterwards towards a unique synthesis of configuration, associative painting and surrealism. Everything what previously meant to Anastasov as communication with the world executed by means of poetic, psychological and symbolical penetration into the mystical cosmic pulsating of that world remains present also in the paintings displayed at his present and yet first solo exhibition in Skopje. However, this penetration into the essence of things and infinite parts of the human soul, on the other hand, now becomes, in formal artistic context, painting weave where the world is recognized as some kind of abolished or extinct species, through a process of pictorial and coloristic synthesis of the artist s creative impulses. Indeed, the paintings made by Anastasov, dating from 1961 and 1962, are presented with artistic structure built through melting, gradations, nuances of painted surfaces a procedure essentially close to tonal painting. In such saturated, often chromatically encumbered matter, the influence of Art Informel is present in certain groupings of the painting substance. The 1966 paintings unravel a rather distinctive pictorial catharsis. The palette now becomes refined, while painted surfaces acquire the meaning of synthetically coloritistic planes. The blends are increasingly abolished, while the thick applications of painted matter get the tone of a stronger and more developed attitude and experience. At the same time, Anastasov s painting becomes increasingly autonomous artistic proposition. I hope that this exhibition of works produced by Anastasov will denote a forthcoming artistic presence that will become part of serious values realized in the contemporary Macedonian painting. Extract from the foreword to the catalogue of the exhibition of works by Rodoljub Anastasov, organized at the Gallery of the Culture and Information Center-Skopje, in June VLADA UROSEVIC In recent years, the contemporary Macedonian painting has been expanded with the appearance of several young artists. It seems that their number and talents perhaps have not been sufficiently noted in the public; it is my hope that the forthcoming period will register their presence and so will make it unavoidable in all debates on the Macedonian painting. After the initials meetings with several rather individualist artists of this young generation, now we stand before the painting produced by Rodoljub Anastasov. When I saw for the first time the pictures made by Anastasov, those overcast skies and dark lands (if surfaces painted on the canvases by the artist could be called like this), those dark volumes of night oceans, I had some unclear associations if I may be forgiven by the painters because I have always literary associations as to the writer Edgar Allan Poe. Afterwards, when I wanted to check this association, I took at once the book of tales written by Poe. Even in the first tale, the well-known one called A Descent into the Maelstrom, I found a description or a passage which just 6 7

5 што носи наслов Во длабочините на Малстрем, најдов опис што неодоливо го потврди моето нејасно претчувство. Во тоа време беснеењето на луњата веќе беше стивнало, или можеби не го чувстувавме силно зашто пловевме пред ветрот, но затоа морето, коешто дотогаш пред притисокот на ветрот беше рамно и запенето, сега се креваше во бранови високи како ридови. Чудна промена настана и на небото. И сега насекаде наоколу беше црно како катран, но врз нашите глави речиси одеднаш се укажа кружна пукнатина и во неа ведро небо-ведро како што никогаш не го имав видено и сосема отворено сино - а низ таа пукнатина полната Месечина блескаше со таков сјај каков што порано и не насетував дека може да има. Таа осветли сé околу нас, така што сé можеше сосема јасно да се гледа но, господи, каква глетка таа светли! За мене глетките што ги осветлуваат светлините на сликите од Анастасов се токму такви: видени во длабочините на Малстрем, во витлите на несознајното и недофатливото, во бездните на полноќната темнина, во обесчовечените простори на космичките пустињи. Пред нас е загадочното лице на првобитната материја, половина пат помеѓу создавањето и уништувањето. Тоа се внесување на човечка мерка и човечко чувствување. Тука мракот надоаѓа и одозгора и одоздола, поправо: се пласти, невознемируван со минувањето на времето. Онаа светлина, што понекогаш ги осветлува овие платна, тоа е една од оние неверојатни промени на небото што ги има видено безимениот раскажувач од расказот на Едгар Алан По: бесчувствителни промени на небото коешто не води сметка за она што се случува во длабочините на вителот. Дали се тоа последните зраци на заоѓањето на Сонцето врз некакви мртви мочурливи мориња, или првите знаци на студениот изгрев врз некакви згаснати планети? Одговорот не постои, бидејќи во светот од овие платна го нема човекот: тој сé уште не се родил од праматеријата, или пак одамна исчезнал во пепелта на катаклизмата. Би можело да се зборува за поуките што сликарството на Анастасов ги има извлечено од сите оние појави покрај кои поминало: од иконографијата до енформелот. Сепак, кога би требало да се даде дефиниција на ова сликарство, јас би ја побарал во литературата, макар колку ова сликарство да е далеку зад нас. За мене, ова сликарство е романтично, романтично во висока смисла на овој збор, што ја подразбира склоноста кон големите теми и метафизичките прашања, склоноста кон судири на страсти и судири на елементи, склоноста кон височините на идеалот и кон демонијачните длабочини. Романтично, велам, можеби пред сé заради својата вљубеност во полноќта и во темнината, но истовремено и заради способноста од нив да извлече, по рискантните нуркања во нивните бездни, сјајни и остри кристали на високороден јагленород. Јунакот од расказот на Едгар Алан По раскажува дека колку што посилно го влечела струјата кон дното на вителот толку му се наголемувале љубопитноста и способноста за набљудување. Јас му го пожелувам истото на овој сликар во неговото патување кон длабочините на непознатото. further confirmed by rather ambiguous premonition. By this time the first fury of the tempest had spent itself, or perhaps we did not feel it so much, as we scudded before it, but at all events the seas, which at first had been kept down by the wind, and lay flat and frothing, now got up into absolute mountains. A singular change, too, had come over the heavens. Around in every direction it was still as black as pitch, but nearly overhead there burst out, all at once, a circular rift of clear sky as clear as I ever saw and of a deep bright blue and through it there blazed forth the full moon with a luster that I never before knew her to wear. She lit up everything about us with the greatest distinctness but, oh God, what a scene it was to light up!... For me, the horizons that are shown by the lights emanated in the paintings produced by Anastasov are exactly like the above: seen in the depths of Maelstrom, in the whirlpools of the unknown and the unreachable, in the abyss of the very midnight, in the deformed and inhuman distances of the voidness of the universe. Here we stand in front of the puzzling face of the primordial matter, a halfway between the genesis and apocalypse. This implies inclusion of human criteria and humane feelings. Here the thick darkness comes from beneath and from above; to be more precise: it is being deposited, undisturbed by the passage of time. That light, which is sometimes shed upon these canvases, is one of those unbelievable changes of the sky as observed by the anonymous narrator in the tale by Edgar Allan Poe: the insensitive changes of the sky that does not care of what happens down, in the abyss of the whirlpool. Does this represent the final rays of the sunset above some dead and swampy dark seas? Or, maybe, these are the first signs of a freezing sunrise over some dormant planets? The answer does not exist, since the realm in these paintings is deprived of human beings; man, as such, has not yet been created out of the primordial matter; or, perhaps, the human race had vanished long ago in the ashes of the cataclysm. One could talk about the lessons that the artist s painting had learned from all those phases it went through: all the way from the iconography, and then to the Art Informel. Nevertheless, if I had to offer some definition of these painting, then I would rather try to find it in the literature, even though it is far behind us. For me, this painting is romantic; romantic in the high implication of this word; this denotes the inclination towards great themes and metaphysical issues, inclination towards clashes of passions and clashes of elements, inclination towards the highest peaks of idealism and towards the demonic depths. Romantically, I dare say, mostly because of his fondness for midnight and darkness, and, also because of his capacity to draw out of them, after risky diving in their abysses, shiny and clear-cut crystals of noble carbon. The hero in the tale written by Poe says that the descent into the Maelstrom became deeper and deeper and so his curiosity and capacity for observation became bigger as well. Let me wish the same thing to this painter in his voyage to the depths of the unknown. се забележува и голема усилба за совладување на екстремните технички и естетските особини на универзалното ликовно творештво, како и стремеж за самостоен израз. Интересно е дека повеќето од нив покажуваат склоност за обновување на фигурацијата во визуелната уметност, во последно време насекаде, особено во Франција, што се одвива со најголемо одушевување: меѓутоа, постојат и такви кои му останаа приврзани на апстрактното обликување (на енформелот, на апстрактниот експресионизам, на асоцијативното сликарство) и на други модерни правци. Таков е и сликарот Родољуб Анастасов, чии шеснаесет платна, што се работени од 1961 до 1966 година можеме да ги видиме на неговата прва самостојна изложба, во просториите на Работничкиот дом-универзитет во Скопје. Тој е и по форма и по техника апстрактен сликар. Но од идеен аспект секоја негова слика претставува блага асоцијација на конкретниот свет, како да речеме, асоцијација на пиктурално со гледан пејзаж, или на некој дел од пејзаж, како и асоцијација на некаква имагинарна атмосфера во некој лирски предел. Меѓутоа, Анастасов не го интересираат немите контури на надворешната реалност, туку скриените, мистериозните корени на елементот, како и нивното органско продолжување. Ваквиот свет Анастасов го предава преку една синтетична фигура, која е делум предметна, или како што може за ова сликарство да се рече, асоцијативна, а делум сликарска, односно, имагинарна. Таа е, всушност, фактура на една сликарска визија, што претставува мост меѓу сликарската материја и меѓу материјата воопшто. Тука, треба да се напомене дека под фактура во современото сликарство се мисли на начинот на ракување со техничките материјали (четката, шпаклата, бојата, длетото, глината итн.), како и на нивните ликовни следи. Така, од темпераментот на уметникот зависи и фактурата на неговото уметничко дело. Дури на некои уметници фактурата им станала единствена уметничка цел. Се разбира, за Анастасов не може да се рече дека фактурата му е единствениот предмет што го третира, иако му е таа исходна намера почеток и крај на неговото сликарство. Тоа се гледа од варијационалниот систем на неговото сфаќање за фактурата, кое никогаш не е семпер идем, туку постојано го менува својот изглед. Секако, тој фактуралистички метод го принудува нашиот сликар на сериозна техничка дисциплина, која е во полза на неговата сликарска чистота, особено на неговата колористичка вештина. Родољуб Анастасов, треба да ја истакнеме неговата појава во нашата ликовна ситуација како мошне интересна и значајна, во прв ред поради неговата зрела техничка интерпретација на сликарската фактура, која не само што претставува висок домет во македонското сликарство, туку слободно може да се спореди и со највидните остварувања на југословенското фактуралистичко сликарство. Нова Македонија, Скопје, studies. In addition to the acquired academic experience, one can notice that these artists also show great efforts and personal commitments to master the extreme technical and aesthetical features and modes of the universal art production, as well as inclination for independent art statement. It would be interesting also to note that most of them do indicate inclination to restore figuration in the fine arts, lately everywhere, especially in France. This is pursued with great enthusiasm; however, there are artists who remain loyal to the figurative abstract art paintings (for instance, the Art Informel, the abstract expressionism, associative painting), and other contemporary tendencies. Such is also painter Rodoljub Anastasov. We can see his 16 paintings, produced in the period, at his first solo exhibition, organized in the premises of the Adult Education Center- Skopje. By form and technique, he is more of an abstract painter. However, in context of idea, every painting of his represents light association of the real-time and concrete world, an association of the pictorial with a viewed landscape or of certain part of a landscape, as well as an association of some imaginary atmosphere found in certain lyrical distant regions. However, it is to be noted that Rodoljub Anastasov is not concerned about the mute contours of the external reality; on the contrary, he vivisects the mysterious roots of the element in question, as well as their organic extension. Indeed, Anastasov manages to deliver such realm by means of a synthetic figure which relates partially to a subject, or to state it plainly for this type of painting - associative, and also refers partially to painting, i.e., imaginary. This is actually a facture of one painting vision, a vision that bridges the gap between the painting or painted matter and matter in general. In this context, it should be noted that facture in contemporary painting denotes the very manner of operating with the technical materials (brush, trowel, paint, chisel, clay, etc.), as well as to their artistic traces. Hence, it is the very temperament of the artist that determines also the facture of his own work of art. Yet, the facture has become to some artists their only artistic goal. Of course, it cannot be said of Anastasov that the facture is the only topic or object he treats, although that initial intention is his beginning and end of his painting. This is clearly seen from the variation system in his perception of the facture, which is never semper idem ; rather it changes constantly its semblance. Certainly, such facture-focused approach makes our artist observe a serious technical discipline, which is on eventually of benefit to his painting refinement, especially his coloristic skill. When we mention Rodoljub Anastasov, we should also underline his appearance on our artistic scene as very interesting and important, mostly because of his well-developed technical interpretation of the painting facture. His facture represents not only a high reach, but also it is freely compared with the most famous works of art belonging to the Yugoslav facture-like paintings. Nova Makedonija, Skopje, 12 June Од отворањето на првата самостојна изложба на Родољуб Анастасов, во Галеријата во Центарот за култура и информации Скопје, јуни 1966, објавено во Борба, Белград, 3.VII.1966 Паскал Гилевски ФАКТУРА НА ЕДНА СЛИКАРСКА ВИЗИЈА Во нашата ликовна атмосфера веќе се насетува сериозното присуство на некои нови уметнички вредности, што се афирмираат првенствено преку наши најмлади уметници, кои тукушто се вратија од студии. Кај нив, покрај добиените академски искуства, Extracts from the formal address opening the first solo exhibition by Rodoljub Anastasov, organized at the Gallery of the Culture and Information Center-Skopje, as printed in the daily newspaper Borba, Belgrade, 3 July, Paskal Gilevski FACTURE OF A PAINTING VISION One can already feel, on our artistic scene, the serious presence of some other, new artistic values that are mostly promoted by our youngest artists, having just returned from their university Андрија Вучемил ЛИРСКИТЕ ВИЗИИ НА РОДОЉУБ АНАСТАСОВ Анализирајќи го развојниот пат на Родољуб Анастасов ќе забележиме на неговите платна, а особено на неговите цртежи дека во неговите уметнички прекупации се испреплетува златната нишка на лиричноста. Лирската опседнатост е особено фрапантна во соочувањето на сликарот со поетот кога сликарот не ја ислустрира песната, туку ја надградува, визуелно ни го доловува поетовото вдахновение, ни го проширува хоризонтот и го одвлекува нашиот дух во најскриените тајни на почетокот на движењето, огнот на Andrija Vucemil LYRICAL VISIONS OF RODOLJUB ANASTASOV Analyzing the road of progress of Rodoljub Anastasov, we would notice on his oil canvases, and, especially on his drawings, that the golden thread of lyricism is intertwined in his artistic preoccupation. The lyrical obsession is especially striking in the encounter between the painter and the poet, when the painter does not illustrate the song but upgrades it, when he offers us visually the poet s inspiration, expanding so the horizon and leading our soul into the most hidden secrets of the very genesis of movement, the fire of light and music. He is universal in his drawings. His drawings are 8 9

6 светлоста и музиката. Тој во цртежите е универзален. Таму го нема она трепетливо поднебје на Македонија, што ќе го сретнеме на неговите платна, тој е повеќе опседнат со општата состојба, со состојбата на Космосот како целина згусната во грчот на една лирска занесеност. Овие цртежи, фатени со магијата на окото и срцето, нé враќаат во времето кога се создавал светот што испливува од хаосот на безличните развиорености во убавиот и возвишен свет на нашето битусување. Од нив извира лириката облагородена со огнот на опстанокот, слеана во апстракните преокупации на духот. Не е чудно што во сликарството, а особено во цртежите на Родољуб Анастасов, се среќава многу поезија. Таа ја потврдува неговата уметничка вредност и високото достигање на пробивот во јадрото на уметничката обликуваност, на една визија на суштинската смисла на опстанокот и траењето. Тој, воедно, со своето пронаоѓање на лирската изворност на искрата на животот во своите цртежи му се приближува на крајот на тој живот, така што се наоѓаме на границата на она што би можело секој миг да се случи; пред нас блеснува визијата на престанокот на траењето, враќањето назад во хаосот на прапочетокот. Соочени со визиите на сликарот не можеме да се разделиме од овие цртежи, а да не посакаме уште вакви средби коишто нé возбудуваат со својата поетска возвишеност и со искрата од која почнало сé што започнало. Предговор во каталогот на самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Галеријата Трибина младих, Нови Сад, февруари март, 1967 Ж.Турински Со новосадската изложба на цртежи младиот македонски сликар Родољуб Анастасов уште еднаш докажа дека претставува уметничка личност на која може и мора да & се обрне соодветно внимание. Пластичните дострели на Анастасов денес се веќе такви што тој со своето значење несомнено ги надминува потесните рамки на македонското сликарство и со право бара место во првите редови на новиот бран на младата југословенска уметност. Корисно би било, кога се размислува за оваа изложба на цртежи, да потсетиме во почетокот на растежот на Анастасов до неговиот денешен подем. Пред неколку години на платната на Анастасов почнаа да се натрупуваат бесформни маси на таканаречените непиктурални материи. Потоа тешките нагорени наноси на боја постепено почнаа да се преобликуваат во пластични факти на појасно артикулирано содржајно јадро. Во следниот подемски гест платната на Анастасов ќе ја добијат онаа поширока рамковна содржина, како кај Берник или кај Б.Протиќ, којашто ја навестува единствената можна асоцијација пејзажот. Родољуб Анастасов со ретка пластична култура ги анализира психолошките состојби на природата во своите најнови цртежи. Сите можни човечки природи, сите состојби на душата се начини на содржината на пејзажот што го создава уметникот. Како и на Тарнер, и на Анастасов пејзсажот му се открива на моментот, во оној редок миг кога е можна идентификацијата на човековиот внатрешен предел со суштествата на оваа другата, општата и сеопфатната природа. Тајните мигови на изненадени осветлувања, што осветлуваат некој непознат детаљ на пределот, се, исто така, и најчести стожери на пластичната структура на овие цртежи. Техниката на цртањето на Р. Анастасов е до таа мера простудирана и виртуозна, што изгледот на цртежот често му се приближува на изгледот на графичкиот отпечаток. void of the impatient skies of Macedonia that are indicated on his canvases; here, the artists is more obsessed with the general situation, with the state of affairs of the universe as a whole packed into the spasm of a unique lyrical exaltation. These drawings, captured by the magic of the eye and the heart, drive us back into the time of the genesis of the world; it was the time when the world was coming out of the chaos of the impersonal surges thud becoming the very beautiful and exalted world of our being. His drawings radiate the lyric ennobled with the fire of survival, subsided into the abstract preoccupations of the soul. It is not by chance or strange that the paintings and especially the drawings made by Rodoljub Anastasov are full of poetry. This poetry confirms his artistic values and high achievements of penetration into the nucleus of art shaping of a unique vision offering the fundamental meaning of the survival and continuation. Furthermore, by finding the lyrical source of the sparkle of life, Rodoljub Anastasov comes closer, in his drawings, to the end or edge of such life, thus we find ourselves at the edge of what could happen any moment. We witness the flashes of the end of the being, a return to the primordial chaos. Confronted by the visions of the artist, we just cannot leave these drawings and go away, without wishing more encounters of this kind, encounters that ignite us with their poetical exaltation and with the sparkle of the original genesis, initiating everything that later had begun. Foreword to the catalogue of the solo exhibition of Rodoljub Anastasov at the Gallery of Young People s Forum, Novi Sad, Serbia, February- March Z. TURINSKI With the exhibition of drawings in Novi Sad, young Macedonian painter Rodoljub Anastasov has proven once more that he is indeed such artist who should and must be paid due attention. The plastic achievements of Anastasov are today of such type that enable him to go beyond the local scope of the Macedonian painting; rightfully, he wants to take place in the first ranks of the new wave of the young Yugoslav art. It would be of benefit, when considering this exhibition of drawings, to recall the very beginnings of the artistic development of Anastasov and the period until his present rise. Just few years ago, the canvases of Anastasov started to become overabundant with formless masses of the so-called non-pictorial materials. Afterwards, the rather heavy upward applications of paint started gradually to take the form of plastic facts with clearly articulated ample nucleus. In their next progressive phase, the canvases of Anastasov acquired such wider scope content, like the one of Bernik or Br. Protic, which indicates the only possible association - the landscape. Rodoljub Anastasov analyses, by means of rare plastic background, the psychological state of affairs of nature in his newest drawings. All possible human natures and all state of affairs of the human soul make manners of the content of the landscape created by this artist. Like Turner, Anastasov pursues the landscape of the moment, in that rare flash of time when it is possible to make identification of the human inner landscape with the creatures of this, other, genera, and comprehensive nature. The hidden moments of surprising flashes, which shed light on certain unknown detail of the landscape, are also the most frequent pillars of the plastic structure of these drawings. The technique of drawing used by R. Anastasov is so mush elaborated and virtuous, that often his drawings look like some kind of graphic print. Извaдoк од статијата Родољуб Анастасов, Салон Трибина младих, Нови Сад, објавена во списанието Уметност, Белград, 1967, 10, стр,1 Соња Абаџиева-Димитрова Од дебито на Анастасов во скопскиот ликовен круг 1960 година, до денес, нé делат десет години, од кои само шест творечки. Она што било и она што е сега пред нас се движи како прогресивно усмерен дијаграм творештво со логичен дијалектички развој, консеквентно и себе доследно. Уметникот & припаѓа на групата македонски сликари од помладата генерација. Во почетокот, неговото творештво покажува сродности со некои сликари од истата. Меѓутоа, денешната фаза го дистанцира од нив, аналогно со случајот на Перчинков (во смислата на не поврзување со било кој од нив). Како ученик на белградската Академија за ликовни уметности учи во класата на професорот Љубица Сокиќ. Некои дела создадени во периодот на студиите компилирале одредени идеи од современата интернационална ликовна авангарда. Кај Анастасов духовно сродство пред сé со Модилјани се наметнува во поедини слики работени во 1958 година. Истата година се создадени и маслата : Композиција, Софра, и др. - едни од пионерските појави на апстрактната уметност во Македонија. Во нив целата композиција е сведена пред сé кон ефектите на материјата, придружена од своевидна симболична каузалност и асоцијативност. Следната година ја создава Смртта на Дојрана (1959), со кое ја освојува I награда за сликарство на сојузната изложба Младото ликовно творештво во Белград. Ова признание, добиено во нагласена конкуренција, ќе му биде примарниот духовен двигател во годините што го очекуваат, она што ја овозможило трансформацијата на сомнението во сигурност, на очајот во надеж, на скептизмот во верба. Смртта на Дојрана сé уште содржи елементи од аналитичката озвученост на сликите од 1958, само во нив е присутна човечката фигура која очигледно почнува да се распаѓа и да претрпува видни модификации. Од неа се ослободуваат воздишките на туробноста и фатална безизлезност, морбидно расположение и психолошка оптеретеност (нешто што го припишуваме и на некои слики 1961/1962 и на творечката фаза од 1966). Маслата работени 1961/1962 кога дипломирал, наполно го напуштаат контактот со фигуративната презентација. Физичкиот свет и визуелната конкретност сликарот ги запоставува и се ориентира кон духовните димензии на суштествувањето на човекот, природата и светот воопшто. Бидејќи многубројните менувања на ликовните движења денес трпат и условни формулации, мислам дека оваа фаза го поднесува терминот апстрактен романтизам. Овде се чувстува можеби далечно, но сепак сродство со меланхоличниот револт на Бајрон, морбидниот мистицизам на Гете, лирскиот немир на Ламартин, вознемирувачката динамичност на Делакруа, со филмовите на Роман Полански итн. ( Темна визија 1962, Нијансирана сложеност 1962, Трагичен распон ), а во глатко сликаните површини се инкорпорираат акценти на chiaro scuro и чисто енформалски изведени фрагменти кои ја потенцираат драматичната сложеност на композицијата, ја напојуваат со загадочна сугестивност, спиритуелни медитации и фантасмагорични немири. Во тој danse macabre емоционалната напнатост на гледачот како да оди кон хоризонтите на една духовна негација, халусцинација, длабока отапеност, страст за деструкција и иритираност од физички или морален ред. Палетата е главно темна, а на места продорот на светлината носи во себе елементи од апстрактниот романтизам, (после трогодишна апстиненција на уметникот), стануваат стожери на сликата, доминантна и основна присутност. Разиграните динамични вивнувања преминуваат во нивна контроверза: Extract from the article Rodoljub Anastasov, Art Salon of Forum of Young People, Novi Sad, published in the magazine Art, Belgrade, 1967, p. 1. SONJA ABDZIEVA - DIMITROVA Since the 1960 artistic debut of Anastasov on the Skopje art scene, ten years have passed. Out of these, only six were creative. What was and what lies now before us seems like some kind of chart with progressive, upward curve - art creation that has logical dialectic development, and that is consequential and selfconsistent. This artist belongs to a group of younger Macedonian painters. At the very start, his creation shows some similarity with the works made by painters of that same young generation. However, his present phase makes him rather distant from his peers, analogous with the case of Percinkov (in context of having no connection with any of them). As student at the Belgrade Academy of Fine Arts, he was member of the class taught and mentored by Professor Ljubica Sokic. Some works of art, produced in his university days, compiled certain ideas of the contemporary art avant-garde. The works of art made by Anastasov indicate spiritual convergence, especially with works of Modigliani; this is rather evident in individual paintings produced in That same year, this artist made also his oil canvases: Composition, Dining Table, etc. - one of the pioneering phenomena of abstract art in Macedonia. In these paintings, the entire composition is reduced, above all, to the effects of the substance, joined by unique causality and associativeness. In the following year, Anastasov produced The Death of Dojrana (1959). This work brought him the first prize for painting at the Yugoslav federal exhibition Art Creation by Young Artists in Belgrade. This prize, won in top competition, was to be his prime spiritual moving force in the years to come; this enabled the transformation of suspicion into safety, of despair into hope, of skepticism into faith. The Death of Dojrana has still elements of the analytical tonality of his 1958 paintings; yet, these elements now carry the human figure which, evidently, starts to decompose and undergo visible modifications. This painting emanates sighs of gloom and fatal hopelessness, morbid moods and psychological encumberness (something that we can also assign to certain paintings of the author in the period and in his 1966 creative phase). His oil canvases, made in the period when Anastasov graduated, are completely void of any contacts with the figurative presentation. The physical world and visual concreteness are ignored by the artist; he now pursues the spiritual dimensions of being a human, nature, and the world in general. Given the fact that many changes in the contemporary art tendencies undergo conditional formulations as well, I suppose that this phase could undergo the term abstract romantism. We can feel at this point perhaps some distant similarity with the melancholic anger of Byron, the morbid mysticism of Goethe, the lyrical restlessness of Lamartine (?), the disturbing dynamics of Delacroix, the movies directed by Roman Polanski, etc. ( Dark Vision, 1962; Nuanced Complexity, 1962; Tragic Span ); at the same time, the smoothly painted surfaces incorporate accents of chiaroscuro and refined Art Informel applied strokes thus underlining the dramatic complexity of the composition; i.e., they inspire the composition with mystic suggestiveness, spiritual mediations, and phantasmagoric disturbances. In such dance macabre, the emotional tension of the viewer seems to go towards the horizons of a spiritual negation, hallucination, deep insensitivity, passion for destruction, and being irritated by physical or moral order. The palette has become predominantly dark, while in certain segments the penetration of light bears elements of abstract romantism. In 1966 (after a threeyear abstinence by the artist), these laments become the very pillars in his painting, a rather dominant and basic presence. The 10 11

7 апсолутен мир што ја презел аромата на претрпена катастрофа, апокалипса, ништавило неподвижни патувања во обезлуѓен простор. Сега, поранешните условно земени блискости со романтичарите стапуваат во сродство со идејно филозофската обоеност на Ниче, Лотреамон, Бекет и онаа на Кафка што ќе пипнам сé се распаѓа. Тоа се алузии на пеколот на егизстенцијата на страшните психички трауми на злокобниот зов на судбината, на триумфалната деградација на органскиот живот. Во овие претстави на дехуманизирани планети од флората останле фосили, од ерупцијата на вулканите аморфна маса, песок, камења и прав површина исполнета со рани, лузни и печати од минатото. Сепак од понорите и бездните зрачи некаква лунарна светлина (што 1969/70. ќе се претвори во кинетичка игра на светлосни ефекти). Од друга страна, за разлика од делата на македонските конфигуративци (Калчевски, Ристески, Аврамовски, Мазев и др.), тој не го нашол испирационото јадро исклучиво врз македонското тло. Напротив, неговите размислувања и толкувања не се локално обоени, туку добиваат една општа универзална димензија. Чисто енформелските слики ( Цвет-фосил, Зачеток и продолжување, Посветена на браздите, Обновување и други, сите од 1966) откриваат суптилно, длабоко прочувствувано истражување на кондензираната материја, широка гама на нивни можни трансформации. Релјефноста добиена по пат на натрупување на сликарската паста, урезите, т.е. тетовираната композиција ги содржи никулците на знакот, амбиентот и симболот, односно извесни калиграфски елементи (како кај Деготекс, Фотрије, Дибифе) што во сликите Судир , Игра без правила 1967, Правец кон епицентарот 1968, Скопски тињак 1967 и други ќе бидат главната атракција во нив. Всушност од 1967 со Скопски тињак отпочнува процесот на ликовната катарза кај Анастасов. И покрај постоењето на енформелски елементи, горниот дел на композицијата е решен монохромно и прилично филтриран, што води 1969/1970 до максимална ликовна прочистеност. Истото се однесува и на сликите: Македонско оро, Црвена пустина и др. Оправдувајќи ја констатацијата на Талјабуе дека секоја уметност допушта поинаква материја и поинаква можност на начинот на претставување, истата е создадена и наполно фигуративната композиција Затворениците од Диар Бакир (што не значи пресвртинца во творечката дијалектика на уметникот, но укажува на можно вклопување на тематските изложби и афинитетот за епската страна на нештата), но и сликите Македонска порта I и Македонска порта II (видени на изложбата Современа македонска уметност во Белград, Загреб и Сараево). Иако ја содржат темната гама од претходните дела, последниве со специфичниот метод на аплицирање на сликарската маса ја зголемуваат тактилната и визуелната комуникација како и автентичноста и емотивните импулси. Енформелот е решен во своевиден еуфоричен натурализам повеќе конкретен одошто асоцијативен, со извонредно сугестивна моќ: бруталноста и агресивноста на дрвените порти нé исполнуваат со морници при помислата на судбинското што се крие зад нив. Впрочем нивното име е само условно земено, а платформата на која почиваат има далеку потрансцедентална суштина. Од друга страна, на Македонска порта I иманентен и е елементот на оп-артот и новата фигурација, карактеристични за последната фаза на уметникот. Денешниот стадиум во сликарството на Анастасов е ориентиран кон геометриска организација на композицијата, стилизирање на ударните целини, контурирање на поедини секвенци во сликата. Хоризонталните и вертикалните ритмови што го урамнотежуваат притисокот на површините, го нагласуваат неговиот сé поинтимен контакт со математиката, науката, редот и дисциплината со нив, рационалното и церебралното. Сепак во оваа нова организација се инфилтирирани визулено конкретно претставени нешта (клопче, јаболко, топка и др.) или контурите на некои асоцијативни предмети или пак латентни состојби на иреални и реални нешта. Додека метафизичките својства playful and dynamic ascensions become transformed into their own controversy: an absolute stillness that has assumed the scent of a disaster underwent, nothingness per se motionless trips in a space void of any humans. Now, the former, conditionally close relations with the followers of abstract romantism change their track and follow the line of the idea and philosophy coloring of Nietzsche, Lautremon, Becket, and even that of Kafka: Everything I touch disintegrates. These imply allusions of hell itself, of the existence of the terrible psychic traumas of the evil call of destiny, and of the triumphant degradation of organic life. These pictures of dehumanized planets indicate what has become of the flora fossils only, of the volcano eruptions amorphous mass only, consisting of sand, stones and dust; a planetary-like surface full of wounds, scars, and impressions from the past, long bygone. Nevertheless, from the deep abysses and dark pits, there is emanation of some kind of lunar illumination (which in would turn into a kinetic game of light effects). On the other hand, unlike the works of art made by the Macedonian configurationists (Kalcevski, Risteski, Avramovski, Mazev, etc.), Rodoljub Anastasov has also found his inspirations beyond the borders of Macedonia. On the contrary, his considerations and interpretations are not locally colored; yet, they are conferred upon a general universal dimension by the artist. Paintings in pure Art Informel style (the 1966 likes of: Fossil Flower, Genesis and Continuation, Dedicated to the Grooves, Restoration, etc.) indeed show subtle, deep felt investigation of the matter condensed, a wide gamut of their possible transformations. The relief shaping, produced by compilation of the painting paste, the cuts, i.e., the tattooed composition, contains all the offshoots of the sign, the ambience, and the symbol; in other words, certain calligraphic elements (as seen in works made by Degottex, Fortier, Dubuffet, etc.) which would have become the major attraction in such paintings as: Clash, 1967; Game of No Rules, 1967; Direction to the Epicenter, 1968; Skopje Smudge, 1967; etc. Actually, the 1967 painting Skopje Smudge started the process of artistic catharsis with Rodoljub Anastasov. In spite of the presence of certain Art Informel-like elements, the upper section of the composition is dealt with in monochromic manner and is rather filtered; in this leads to maximal art cleansing. The same relates also to the paintings Macedonian Hora, Red Desert, etc. By justifying the conclusion made by Talliabouet that every art allows different matter and different opportunity way of presenting, the year 1968 noted also the creation of the entirely figurative composition Convicts from Diarbakkir (which, per se, does not imply turnabout in the creative dialectic of the artist, and yet it points out to a possible alignment of the thematic exhibitions and affinity for the epic side of things), as well as the paintings Macedonian Gate I and Macedonian Gate II (presented at the exhibition Contemporary Macedonian Art in Belgrade, Zagreb, and Sarajevo). Although having the dark radiation of the previous works, these works, with the specific method of the application of the painting layer increase the tactile and visual communication, as well as the authenticity and the emotional impulses. The Art Informel has been solved in a unique euphoric naturalism, being more concrete than associative, with excellent suggestive power: the brutality and aggressiveness of the wooden gates give us the creeps when contemplating about the destiny that these pictures hide. Namely, their name is just conditionally given, while the platform they lay on has a far-reaching more transcendental essence. On the other hand, the element of op art and the new figuration are immanent to the painting Macedonian Gate I, characteristic for the latest phase of the painter. The present stage in the painting production of Anastasov is more focused on the composition itself, stylizing of the striking wholes, and contouring of individual sequences in the pictures. The horizontal and vertical rhythms, which equalize the surface pressure, do underscore his ever-increasing contact with mathematics, science, the very order and discipline with them, even the rational and на формите го зголемуваат впечатокот на мир и рамнотежа сукцесивното нижење и повторување на еден и ист ликовен елемент (вертикала, хоризонтала или круг), максимално ја динамизира и ја анимира архитектонската конструкција на просторот, создавајќи оптичка игра на светло темно која нé возбудува низ вибрациите, ритмовите и осцилациите на целата композиција. На тој начин исправени сме пред проблемите што ги решава оп артот и кинетичката уметност ( Вибрации III, Вибрации IV, Вибрации V и Импулси сите од 1970.) Оп артот е необично интересно решен особено кога се има предвид дека до него се дошло преку класичниот процес на сликање со маслени бои: Анастасов проблемите на кинетизмот ги совладува на мошне оригинален начин преку лично интерпретирана визуелна сугестија. Меѓутоа, иако конкретната релјефност на платното и апликациите се отфрлени, ефектот на тродимензионалноста е уште повеќе евидентен. Тогаш се раскинуваат традиционалните граници на просторот, сликата продолжува да живее надвор од ограничената површина, се стреми кон постигнување на уште две димензии: онаа на времето и онаа на движењето. Платната настанати 1968., 1969., 1970., нé интересираат од неколку нови аспекти специфични за творештвото на Анастасов во оваа фаза: 1. Нова интерпретација на светот, низ прочувствувана и детално опсервирана стварност. Визуелна опсесија од духот на современиот миг Иако сé уште постојат референции на минатото, видно е напуштањето на органскиот свет во полза на механичкиот, индустрискиот фолклор. Убедливоста на претставите за новата ера ги чувствуваме низ звукот и блесокот на металот, молскавичното темпо на суштествувањето денес, климата на атомската озвученост, инфицираноста од science fiction (делење на јадрата, продолжување на видот Во очекување и Ризница ), амбиентот и егзистенцијалниот простор на денешниот човек (пешачки премин, жици, антени, ролетни, брзината на движењето на автомобилите, компјутерската грозница, електро кардиограми, дијаграми Импулси, Источен параван, Во знак на минатото ). Сепак овој интерес за физиката, хемијата, биологијата, воопшто за науката, на кои голем број уметници денес им подклекнуваат, не го отфрла дефинитивно обичниот предмет. Носталгијата за истиот е директно манифестирана преку него, со сместување во сликата каде ги живее последните мигови и се бори да се спаси од миновноста и анонимноста. Да обележиме уште дека новиот аспект на природата, специјалниот, урбанизам на Анастасов & должи многу на една поетска транскрипција што можеби значи одбрана на чувствата од церебралниот притисок. Реалноста што ни е понудена е имплицитна. Таа е над нашите обичаи и прифатени идеи. Уметникот во неа размислува за суштествувањето на човекот, неговото одржување или пропаст низ една можна проекција на иднината. 2. Локално националната особеност дефинитивно им отстапува место на поуниверзалните сремежи Мишел Рагон во својата книга Раѓањето на една нова уметност, зборувајќи за тенденциите во ликовните уметности после шеесеттите години на овој век, покрај релјефот, барокизмот, новиот реализам, знакот и буквата (речиси сите присутни во творештвото на Анастасов) го споменува и јапонското влијание врз западната уметност. Контемплативниот и филозофски став на уметникот, постоењето во неговото творештво на нешто од мистиката на Далечниот исток, класичното чувство за ликовната естетика, деликатниот рафинман на сликата, спиритуализацијата the cerebral. Nevertheless, this new organization has been penetrated by the visually concretely represented things (hank, apple, ball, etc.), or by the contours of certain associative objects or even by latent conditions of unreal and real things. While the metaphysical features of the forms do increase the impression of stillness and balance, the successive serial and repetition of one and same artistic element (vertical line, horizontal line, or circle) cause maximum dynamism and so animate the architectonic construction of space, thus generating and optical playfulness between the light and the dark; this in turn excites us through the vibrations, the rhythms and the oscillations of the entire composition as such. Thus, we are faced with the problems that are solved by the op art and by the kinetic art ( Vibrations III, Vibrations IV, Vibrations V, and Impulses, all made in 1970). It is to be noted that the op art was processed in rather intriguing manner, especially when we take in consideration the fact that this situation was achieved by means of the classical process of using oil paints. Rodoljub Anastasov has solved the problems of kinetism in rather original manner through a personally interpreted visual suggestion. However, although the concrete relief mapping of the canvas and the applications have been rejected, we still note that the effect of tridimensionality is becoming increasingly ever-present. Then, the traditional border of space is abolished; the painting continues to exist beyond the limited surface; it tries to achieve two additional dimensions: time and movement. The oil canvases, produced in the period, raise our interest concerning several new aspects specific for the production of Anastasov in this phase. 1. New interpretation of the world, through felt and observed in detailed reality. Visually obsessed by the spirit of the contemporary moment Although there still exist references of the past, one can still register ostensibly the demise of the organic realm to the benefit of the mechanical, industrial folklore. Indeed, we are bound to feel the conviction of the images of the new era through the sound and shining of the metal, the thunder-like pace of living now and here, the climate of the atomic sounds, being injected with the science fiction (nuclear fission, survival of the species: In Expectation, and Treasury ), the ambience and the existential room of contemporary humanity (zebra crossing, wires, antennas, window shutters, car speed, PC fever, ECGs, charts: Impulses, Eastern Screen, Marking the Past ). Nevertheless, such interest in physics, chemistry, and biology, generally in science, to which many of current artists succumb, does not ignore definitely the everyday object. The nostalgia for the everyday object is directly manifested through it, by being placed in the painting where the object lives its last moments and struggles to be saved from ephemeralness and obscurity. Let us also note that the new nature aspect the special urbanism of Anastasov, owes a lot to a poetic transcription which maybe implies protecting own senses from the cerebral pressure. The reality, offered to us, is implicit. It is beyond our customs and accepted ideas. The artist contemplates in such reality about the human existence, survival or disaster of mankind, in context of a possible projection of human future. 2. Local and national characteristics definitively are replaced by more universal tendencies In his book Birth of a New Art about the tendencies in fine arts after the 1960s, Michel Ragone, in addition to mentioning relief, baroquism, new realism, the sign, and the letter (almost all present in the works of Anastasov), speaks also of the Japanese influence 12 13

8 на материјата и облагородената постапка и колорит чинам дека ја прават оваа креација блиска до зен будизмот, старите јапонски мајстори и до Хамагуши исто така ( Огледало, Македонски староградски амбиент, Прекинато мислење ). 3. Општ стадиум на прочистување Ако во поранешните слики постоеше на места тема, литература и нарација, во последните се обидува да се ослободи од нив. Истото ја зафаќа и композицијата сведена на ефекти, едноставна и хомогена, селектирана и ригорозна. И колоритот наполно растеретен и прочистен автономна хроматска текстура, суптилно разрешени благи пасажи (контраст на светли бои окерасти, песокливо жолти, портокалови, маслинесто зелени, и на темно кафеави, темносини, темнозелени и црвени). И ликовното проседе: некогашните гранулации, структуралицации и густа паста станале соодветни на сензибилитетот и темпераментот на сликарот денес (грижливо негувана фактура, хомогено распределени бои, глатка и мазна површина). Воопшто патот на трансформацијата на анализата во синтеза на есенционалното, основното и неопходното, успешно е извршен. 4. Факторот светлина Дискретниот продор на светлината присутен уште во првите дела на Анастасов, во денешните станува примарна нужност. Акордите на светлината и комплексната игра на нејзините ефекти, обмисленото пропорционирање имаат психолошко и сугестивно дејство, а воедно ја анимираат и & даваат автентичност на целата слика. Таа се издвојува како најефикасно решен проблем во македонското современо сликарство. 5. На крстопат меѓу фигурацијата и апстракцијата На дијалектичката трансформација на уметниковото творештво својствен и е раздорот меѓу светот на конкретното, предметното и нефигуративното. Можеби општоста и широчината на содршинскиот регистар и неограниченоста на авоторот, сé поголемиот сремеж кон потсвесното како и психолошко филозофската заинтересираност на авторот (опсесијата од Ниче, Фројд и Зен будизмот) се базичните фактори што нé задолжуваат новите слики да не ги лимитираме во границите на овој или оној стилски правец, туку да го задржиме нашето внимание на неколку пункта: оп-артот со асоцијативниот надреализам, новата фигурација со сугестивната апстракција. Таа поделеност Дора Валиер во книгата Апстрактна уметност одлично ја дефинира:...станува збор за фигуративна апстракција и апстрактна фигурација и нефигурација. Основните елементи на ова творештво: доследноста, континуитетот и извонредната занаетска вештина, пред сé плод на дисциплината и упорноста на Анастасов, одвеле до една универзална уметничка вистина со која човекот се спротивставува на моновноста на животот (Малро). Предговор за самостојната изложба во Музејот на современата уметност, Скопје, Борис Петковски АСПЕКТИТЕ НА ЕДЕН МЕНТАЛИТЕТ Уметничкиот профил на Родољуб Анастасов (1935, Скопје) денес, по нешто повеќе од една деценија, творечко дејствување, се претставува како последица од еден верижен процес сочинет од органско кумулирање на неколку творечки етапи. Основната врска меѓу нив е изразена не само во постојаноста на некои on Western art. The contemplative and philosophical attitude of the artist, the existence in his art production of some of the mysticism of the Far East, the classical sensation for the artistic aesthetics, the delicate refinement of the painting, and the spiritualization of matter and the enriched procedure and coloring, in my opinion, make this creation rather close to Zen Buddhism, old and traditional Japanese masters, and to Hamagushi, as well ( Mirror, Macedonian Old Town Ambiance, Arrested Thoughts, etc). 3. General phase of cleansing If his previous paintings denoted sporadically the presence of them, literature, and narration, then Anastasov tries to get rid of them in his latest works. The same things happen to the composition reduced to effects, simple and homogenous, selected and rigorous. The coloring is also now entirely disburdened and cleansed: autonomous chromatic texture, with subtly released passages (contrast of bright colors - ocher, sand-like yellow, orange, greenish olive, and of dark brownish, dark blue, dark green and red). The artist method as well: the previous granulations, structuralizations and thick paste how now become corresponding to the sensibility and temperament of the artist today (carefully promoted fracture, homogenously distributed colors, leveled and smooth surface). Generally speaking, the road of transformation of the analysis into synthesis of the essential, the basic and the necessary, has been executed successfully. 4. Light as factor The discreet penetration of light, present in the first works made by Anastasov, has become a primary necessity in his present works. The accords of light and the complex playfulness of its effects, and the well conceived proportioning offer psychological and suggestive effect; furthermore, they also animate and provide authenticity to the whole painting. His pictures, in this context of use of light, are singled out as the most effectively solved problem in Macedonian contemporary painting. 5. On the crossroads: figuration versus abstraction The dialectic transformation of the artist s production is also typical of the discord between the realm of the concrete, the subjective, and the non-figurative. Perhaps the generality and wide extension of the table of contents and the non-restriction of the arts, the ever increasing inclination towards subconsciousness as well as the psychological and philosophical concern of the painter (obsession with Nietzsche, Freud, and Zen Buddhism) represent the basic factors that compel us not to place his new paintings within this or that style tendency, but rather to focus our attention on several points: the op art with associative surrealism, the new figuration with the suggestive abstraction. Such divide is well defined in the book Abstract Art by Dora Valier: mention is made of figurative abstraction and abstract figuration and non-figuration. The basic elements of this creation: consistency, continuity, and the great mastery of art, mostly the outcome of the tough discipline and persistence of Anastasov, have led to a universal artistic truth which is used by man to oppose the monotony of life (Malraux). Foreword to the catalogue of the solo exhibition organized at the Museum of Contemporary Art-Skopje, 1970 обликовни, ликовни, изразни премиси и афинитети, туку и во постојаноста на еден концептуален, психолошки, мисловно емотивен момент: напорот на Анастасов својата уметничка постапка да ја применува како еден вид визулена филозофија, филозофија заинтересирана да продира во темните области на човечкиот дух, при што уметникот својата сопствена личност како да сака да ја претстави за носител, егзепларен објаснувачки момент за една етички флуидна денешнина, исполнета со траумите и потресите на едно немирно, пресвртно време. Кај Анастасов постојано се чувствува обидот горчевината, елегичното, вознемирувачкото, жолчливото во сопствената психичка конституција, да се соопштува не во толку симболично метафорични ликовни пренесувачи, колку во организација на сложени, меѓусебно изнаслоени ликовни структури, од кои секоја е еден вид видллив, раскажувач за некој дел од тектониката на внатрешниот живот на уметникот. Оттука, во неговото творештво постојано се наметнуваат аспектите на нешто патетично, романтично и барокно во менталитетот, медитерански чувствително на секој мисловен или емотивен предизвикувач. Поради тоа не е чудно и тоа што Анастасов содржи во својот менталитет и една силна сроденост со малечката завичајна географска и духовна парцела на нашата планета: импулсите, вибрациите, за светлините и темнините што поизлегуваат од нејзиното минато и од нејзината сегашност: тој шета со својот дух и со својот ликовен сензибилитет низ нејзините староградски амбиенти, ги милува со очите македонските порти, наоѓа поттик во таква невозвишена тема каква што е скопскиот тињак ; изградува една релација, во која сме склони да најдеме не спекулација со сé уште доста наметливата пасеистичка психологија во менталитетот на нашето етничко, социјално и културно подрачје, туку општување со историските структури на една нација, низ времето и просторот, зашто во нив се открива и убавината на едно драматично, тегобно човечко постоење и убавината на сé она што е знак, спомен за него: колку во најбаналните предмети, толку и во резултатите на една духовна, творечка акција. Анастасов, од друга страна, умее тоа обвинувачко сеќавање и интерес за една национална омеѓеност да ги задржи на ликовен план пред сé со нешто што им е сродно според своите општи, духовни и формални димензии. Така, она што може да се нарече како барокна емфаза во неговото творештво, истовремено е придружено од интересот за пиктуралниот јазик на европската ликовна класика, како и за оние современи обликовни концепции, европски или други, во кои е трансцендирано, префрлено низ една модерна ликовна стратегија, неговото наследство. Од друга страна, Анастасов во последните години постепено се движи кон предизвикувањата што некои актуелни движења во современата ликовна уметност му ги упатуваат на неговиот сликарски сензибилитет. Притоа, карактеристично е дека нив Анастасов ги користи оперативно, само доколку некои нивни елементи му се чинат погодни за потврдување на неговата основна уметничка стратегија. Продорот на постенформелните движења (новата фигурација, поп-артот, оп-артот, неонадреализмот, и сл.) во неговите слики, понекогаш се јавува како речиси дофатена синтеза, а понекогаш како смела, но надворешна програма за наспоредно структуирање на разновидни ликовни естетики. Покрај дела во кои минуциозната разработка на палетата и натаму во основата стемнета, со здржана звучност и драматика кооперира со прегнантноста, кохерентноста на општата ликовна организација, Анастасов на својата сегашна самостојна изложба (Салон на МСУ) претстави и дела во кои се поставува потребата од поголема стилска пречистеност; или, во обратен случај: за интенционална, би рекол програмирана предизвикателност, спрема вообичаените норми и условности на ликовната смисла на зборот. Основното во ова творештво е заснованоста на сериозен творечки потенцијал и на една активна, во исто време Boris Petkovski ASPECTS OF A MENTALITY The artistic profile of Rodoljub Anastasov (1935, Skopje), today, after a decade of creative activity, is represented as the outcome of a chain process made up of organic accumulation of several creation phases. The basic link among them is expressed not only by the continuation of certain shaping, artistic, expressive premises and affinities, but also by the continuation of certain conceptual, psychological, meditative-emotional moment: the efforts of Anastasov to apply his own artistic procedure as some kind of visual philosophy, a philosophy concerned to penetrate the dark zones of the human spirit, whereby the artist wants to present his own personality as carrier, as exemplary explanatory moment of ethically fluid present time, full of traumas and quakes of turbulent time of changes. With Anastasov, one can constantly feel his attempt that the bitterness, the elegiac, the disturbing, the acrimonious in his own psychic constitution to be stated, not by means of symbolical-metaphoric artistic conveyors, but rather by means of organization of complex, mutually inter-layered artistic structures, everyone of which is some kind of visible narrator of certain part of the tectonics of the inner life of this artist. Hence, his art production is constantly marked by aspects of something pathetic, romantic and baroque-like in the mentality, sensitive in the Mediterranean manner to every mindful or emotional challenger. So, it is no surprise that Anastasov enshrines in his mentality a strong kinship for the small hometown geographic and spiritual lot of our planet: the impulses, the vibrations, about the lights and darkness that come from its past and its present time; he walks around, with his spirit and his artistic sensibility, through its old city milieus ; he adores with his eyes the Macedonian gates ; he finds incentives in such low theme as the Skopje smudge ; he develops a relationship where we are inclined to find not some speculation about the still rather intrusive and old-fashioned psychology in the mentality of our ethnical, social and culture milieu rather an interaction with the historical structures of a nation, through time and space, since one can discover in them the beauty of a dramatic, difficult human existence and the beauty of everything that is its sign, recollection: both in the most banal objects and in the results of a spiritual, creative action. Atanasov, on the other hand, is able to keep that accusatory memory and interest in a national framework in the painting context primarily with something that is related according to its general, formal and spiritual dimensions. So, what can be termed as baroque emphasis in his work is simultaneously accompanied by interest in the pictorial language of European classic art, as well as those form-related modern conceptions, European or other, in which his legacy is transcended, transferred through a modern art strategy,.on the other hand, Anastasov in recent years is gradually moving towards the challenges that some current trends in contemporary art refer to his artistic sensibility. Then, characteristic is that Anastasov uses them operationally if some of their elements seem to fit for confirmation of his artistic basic strategy. Penetration of post-informel movements (new figuration, pop art, op art, surrealism, etc.) in his paintings, sometimes appears as almost reached synthesis, and sometimes bold, but external program for parallel structuring of various visual aesthetics. In addition to works in which the minute elaboration of the palette - and still basically dark, with restrained tone and dramatics - cooperate with pregnancy and the coherence of the overall visual organization, Anastasov in his current solo exhibition (Salon of the Museum) presented also works that need to be brought to greater stylistic purity, or, in the opposite case: about intentional, I would say programmed intriguing against the usual norms and conditionality of the artistic context of the word. Primary in this work is serious grounds of creative potential and of one active, at the same time cautious and 14 15

9 претпазллива и медитирана, отвореност кон тековите на животот на современото општество и на современата ликовна уметност. Нова Македонија, Скопје, Борис Петковски СВЕТОТ НА РОДОЉУБ АНАСТАСОВ Рафинманот, дотераноста и кохерентноста на ликовното искажување, грижливото градење на секое делче на сликата само се откривање на една мошне сериозна ликовна култура. Таа е вградена во личноста на Анастасов, односно културата на изгразувањето што го открива неговото творештво се оформува како видлива пластична структура, што не е нешто надворешно, или само парцијално условено од интимното битие на уметникот, туку е негова длабоко осмислена ликовна противвредност. Од тоа единство меѓу авторот и делото, се ослободува убедливоста на естетските вредности на творбите на Анастасов, како постојана хуманистичка акција: да се открива и осмислува светот во кој постоиме како превосходно човечка сопственост, како стварност на битие кое мисли, чувствува и твори. Оттука, сите творби на Анастасов настанати во последните години без оглед на несомнениот израз пластичен развој претставуваат мошне хомогена целина, таа е специфична варијанта на синтетична фигурација. Од веќе спомнатиот циклус: Во потрага за изгубениот простор, во 1973 година настанаа неколку дела. Додека некои ја следат веќе укажаната линија, други творби ја откриваат амбицијата на Анастасов за постојано збогатување на својот израз. Во тој поглед карактеристична е сликата Во потрага за изгубениот простор VI. Таа му припаѓа на интересот на уметникот за технички инструменти, предмети и претстави. Оваа слика е предадена како мотив виден во објектот на некој оптички инструмент, на пример перископ, така што површината е распоредена во една мрежа од еднообразно изградени квадрати. Пејзажот се јавува како исечок на отуѓен простор, виден преку дистанцата што ја поставува техничкото средство. Меѓутоа, покрај својата шематичност и систематичност на градењето, просторот што ни го предава Анастасов е исполнет со необична привлечност, личи на делче од некој непознат брег со малечки островца пред него; се чини извлечен од соништата, или доживеан како некакво загадочно привидение. Сé ова е втопено во благ, кадифесто нежен и пастелен колорит, избалансиран до совршенство; но тоа не ја отапува провокацијата што произлегува од богатството на творечкото доживување на уметникот. Меѓу другите остварувања во 1973 година се појави и првата Катедрала I. Самата форма на делото инсинуира прозорец на катедралата. Мошне редуцираниот колорит (сребреносива и синикаво-белузникава, како основни бои), неговото грижливо степенување низ системот на вертикални, коси и хоризонтални линии со различна дебелина и интензитет на обоеноста, всушност (како и во многу други слики на Анастасов) го разрешува проблемот на светлината на еден мошне анатуралистички, неилузионистички начин. Тоа е барање на осветление кое повеќе му припаѓа на духот и потребата на неговото изразување, особено видливо во оваа слика, во која доминира чувството на возвишеноста и дискреција. Оттука: за да се наметне како спомен на некое дамнешно чувство, сета површина е изведена притулено, дискретно, видена како низ превез и со максимално прочистување на секој детаљ. Во 1973 и 1974 година настанаа и неколку слики под наслов Бранување (им претходат, всушност, други три слики со мотивот Вклештувања од 1973 година, поставени како ромбоидни површини). Привидно, нивната композициона шема е сосема meditated, openness to the flow of life of contemporary society and contemporary art. Nova Makedonija, Skopje, Boris Petkovski THE WORLD OF RODOLJUB ANASTASOV The refinement, polish and coherence of artistic expression, the careful construction of each piece of the picture - only detect a very serious fine arts culture. It is incorporated in the person of Anastasov or culture, i.e., the culture of expression, that reveals his work, is formed as a visible plastic structure, which is not something external, or only partially conditioned by the intimate being of the artist, but his deeply thoughtful art equivalent. From that unity between the author and his work, is released credibility of the aesthetic values of works of Anastasov as permanent humanistic action: to detect and come up with the sacred in which we exist as predominantly human property, as the reality of being who thinks, feels and works. Hence, all works of Anastasov made in recent years - regardless of evident plastic-related development - represent a very homogeneous whole; it is a specific variant of synthetic figuration. From the above mentioned cycle: In search of the lost space, in 1973 several works of art came out. While some have already followed the given line, other works reveal the ambition of Anastasov for continuous enhancement of own expression. In this respect, distinctive is the picture In search of the lost space VI. It belongs to the artist s interest for technical instruments, objects and images. This picture has been released as a motif seen in the body of an optical and instrument such as periscope, so that the surface is deployed in a network of squares built uniformly. Landscape emerges as a snapshot of the alienated space, seen through the distance that sets the technical means. However, despite its schematism and systematic construction, the space Anastasov released to us is filled with unusual charm, like a bit of an unknown shore with small islets before him; it seems drawn from dreams, or experienced as some mysteriously mirage. All this is immersed in mild velvet-like delicate and pastel colors, balanced to perfection, but it does not reduce the provocation resulting from the wealth of creative experience of the artist. Among other achievements in 1973 appeared the first Cathedral I. The form of the work is implying window of the cathedral. Very reduced coloration (silver-and-gray and bluish-white as primary colors), his carefully grading through the system of vertical, oblique and horizontal lines of varying thickness and intensity of coloration, in fact (as in many other pictures of Anastasov) dismiss the problem of light in a very unnatural, non-illusionist way. It is a requirement of lighting which more belongs to the spirit and the needs of its expression, especially visible in this picture, which is dominated by the feeling of the sublime and discretion. Hence: to impose such a memory of distant feeling, the entire surface is performed discreetly, as seen through the veil and with maximum refinement of every detail. In 1973 and 1974 there emerged a couple of pictures titled Ripples (preceded, in fact, by three other pictures with the motif Squeezes from 1973, placed as rhomboid surfaces).seemingly, their compositional scheme is quite simplified: bright colored stripes - belts with different width - slight, serene, wavy and curly developed on the dark basis of the picture, so that they form narrower or wider gap between them. This system reveals, despite its simple plastic form, that it is the product of a complex cause. The few ripples are a special kind of the way Anastasov generally interprets the space. While some other works suggest упростена: посветло обоени ленти појаси со разна широчина благо, спокојно, брановидно извиткани и развиени врз темната основа на сликата, така што образуваат потесни или пошироки паузи меѓу себе. Овој систем открива, наспроти својата едноставна пластична оформеност, дека е производ на една комплексна причина. Неколкуте бранувања претставуваат посебен вид во начинот на кој Анастасов воопшто го толкува просторот. Додека во други дела се навестува можниот амбиент, во бранувањата се предава една можна состојба на материјата, во некој даден простор. Низ тоа пробива доживувањето што содржи чувство за нешто далечно, необично, речиси космички оддалечено. Наспоредно со необично спокојната, неагресивна ликовна организација, во овие дела се соопштува некоја притулена, прикриена морничавост, зародена од неодределивоста на ситуацијата што таа ја остварува. Анастасов покажува, колку љубов, толку и голема претпазливост и резерва спрема она што е просторот на современата урбана средина; зашто таа не е само извор на визуелни и емотивни наслади, туку е често и производ во кој се одвиваат безбројни секвенци на современата социјална, или индивидулана човечка драма. Оттука, неговите дела од 1975 година сé уште откриваат стремеж со својата дотераност, минуциозна и педантна разработка, да го соопштат најдоброто, најблагородното во сопственото битие на уметникот, да послужат како инструмент за едно непрекинато хуманизирање и облагородување на нашата современа социјална и духовна ситуација. Извадоци од предговорот во каталогот од самостојната изложба на Родољуб Анастасов, во Музејот на современната уметност, Скопје, Слободанка Парлиќ Баришиќ РОДОЉУБ АНАСТАсОВ Сликарството на Родољуб Анастасов несомено зазема едно од видните места во современата македонска ликовна продукција. Тој & припаѓа на онаа генерација македонски ликовни уметници кои со сериозноста на своето творештво станува двигател и афирматор на нашата современа уметност. Вклучувањето на Родољуб Анастасов во нашиот ликовен живот се почувстува веднаш по завршувањето на неговите студии во Белград, во 1962 година. Учествува редовно на сите изложби на ДЛУМ, како и на значајни ликовни манифестации на совремнената македонска уметност во земјата и надвор од неа. Во текот на изминатите девет години тој во Скопје три пати ни се претставува самостојно. За оној кој го следеше неговото творештво во текот на тој период, мошне евидентно се наметнува логичната евулутивност во неговиот развиток како сликар, што обмислено ги поврзува почетните дела со оние од најновата продукција, прикажана деновиве во Музејот на современата уметност во Скопје. Во тоа живеење на светот на Анастасов евидентни се три доминантни моменти што ја карактеризираат неговата ументичка вокација, а што се присутни во речиси сите негови дела. Тој тргнува, значи, од еден асоцијативен момент што во постарите творби беше проткаен со традиционална нота и љубов кон националното, запазувајќи го и во своите најнови остварувања презентирани на оваа изложба. Градењето на композицијата, во една една ретроспективна смисла, е насочено кон нејзината гоеметризирана организираност, обмисленост, ирационалност, стегнатост и компактност без случајности и импровизација. Меѓутоа, и покрај тоа таа не останува ладна и отуѓена, туку, напротив во неа е евидентна и една сугестивна лирска нота и топлина. Како трет битен елемент е проблемот на setting possible ambience, here is released a possible state of the matter in some given space. It passes through experience containing a sense of something distant, strange, almost cosmic away. Parallel with unusually calm, non-aggressive artistic organization, these works have reported a hidden uneasiness, initiated by the lack of definition of the situation it accomplished. Anastasov shows both much love and so great caution and reserve against what is the space of the modern urban environment; because it is not only a source of visual and emotional sweetness, but is often a product which conducted numerous sequences of contemporary social or individually human drama. Hence, his works from 1975 still reveal aspiration - with its polish, making a perfection and meticulous development, to communicate the best, the noblest in his own being an artist, to serve as a tool for continuous humanization and cultivation of our contemporary social and spiritual situation. Excerpts from the foreword to the catalog of solo exhibition of Rodoljub Anastasov in the Museum of Contemporary Art (MoCA), Skopje, 07-25/05/1975 Slobodanka Parlic Barisic RODOLJUB ANASTASOV The painting of Rodoljub Anastasov undoubtedly occupies one of the prominent places in the contemporary Macedonian art production. He belongs to that generation of Macedonian artists that the seriousness of their work becomes a mover and supporter of our contemporary art. Inclusion of Rodoljub Anastasov in our artistic life was felt immediately after completing his studies in Belgrade in He participates regularly in all exhibitions of DLUM and significant artistic events of the contemporary Macedonian art in the country and abroad. Over the past nine years he had 3 solo exhibitions in Skopje. For those who followed his work during that period, quite evidently is imposed the logical evolution in his development as a painter, which connects excellently his early works with those of recent production, shown recently at the Museum of Contemporary Art in Skopje. In the living world of Anastasov evident are three dominant moments that characterized his artistic vocation, which are present in almost all his works. He starts therefore from the associative moment that in the older works was interwoven with traditional note and love of the national, preserving this also in his latest works presented in this exhibition. Building of the composition, in a retrospective sense, is directed to her geometric organization, elaboration, irrationality, trim and compact without coincidence and improvisation. However, although it did not remain cold and alienated, but on the contrary there is evident and a suggestive note and lyrical warmth in it. As the third important element is the problem of light and dark, gradations of shadow, which is a vital element in the work of Anastasov. Referring to the last exhibition at the Museum, one immediately would have to emphasize that the thirty oil paintings of newer date are logical continuation of the ongoing experiments in the laboratory of the Anastasov s painting. They are manifested in the dominant presence of a more concrete associative element, which, from its original content, on this occasion reveals the world of urban environment of the painter, rather than turning to sentimental folklore and tradition. The composition of the former works that testified forcefully twist to the geometry, now is experiencing its full transformation. It is located in the foreground and the story in the works now exclusively is going in the background. By using subtle coloration trembling, geometrical forms become transparent allowing the contents of a work placement and suggestive fit in the whole

10 светлото и темното, градација на сенката, што претставува витален елемент во творештвото на Анастасов. Задржувајќи се на оваа последна изложба во Музејот, веднаш би морало да се нагласи дека триесетте изложени масла, од понов датум, се логично надоврзување на започнатите експерименти на сликарската лабораторија на Анастасов. Тие се манифестираат во доминатно присуство на поконкретизиран асоцијативен елемент, кој од својата првобитна содржина, во оваа прилика открива урбан свет на околината на сликарот, наместо онаа сентиментална свртеност кон фолклорот и традицијата. Композицијата на поранешните дела што навестуваше енергично свртување кон геометријата во целина ја доживува својата трансформација. Таа е сместена во преден план и приказната во делото сега исклучително се случува зад неа. Со користењето на суптилен растреперен колорит, геометриските форми стануваат транспарентни овозможувајќи & на содржината на делото сугестивна поставеност и вклопување во целината. Темната, костенлива гама на поранешната колористичка градација доживува речиси максимално расветлување што се манифестира во нежни тонови на сивопепелеста, зеленикава, жолта и пастелно костенлива. Но и во тој, сосема осветлен квалитет на бојата, Анастасов го поставува поранешниот проблем на светлото и сенката на тој начин што целокупната композиција преку него ја добива својата визулена осмисленост. На крајот, да заклучиме, дека третата самостојна изложба во Скопје на Родољуб Анастасов претставува извонредно ликовно доживување и еден од значајните културни настани што во последно време имавме можност да ги видимее. Уметност, Белград, бр.43. стр. 87 Владимир Величковски ИНТИМНО И СТРОГО Кога станува збор за сликарството на Родољуб Анастасов се има предвид подредено, педантно и грижливо создавано дело што пленува со својата одмереност. Современ уметник, што штедро ги апсорбира современите изразни средства, интимно сврзан со модерното сфаќање на уметноста. Вообичаениот начин на поврзување со некои модерни правци во уметноста може само да го потврди тоа, останувајќи целосно во доменот на својата индивидуална преокупација. Впрочем, тие пластични новини се резултат и израз на еден начин на живот нормална реакција на еден урбан амбиент. Анастасов знае да се користи со сето тоа давајќи му оригинален печат на една оформена ликовна индивидуалност. Тоа е суптилна ликовна медитација на творештво што секогаш го одржува високото рамниште и кое постојано се возобновува и менува, задржувајќи ги притоа своиете стилски особености. Анастасов е од оние уметници што не останале незасегнати од нашето културно наследство, претопувајќи го и преплетувајќи го во една ликовна целина на современи изразни средства, притоа останувајќи доследен на класичното сфаќање на уметноста, дека таа мора да го содржи најинтимното топло човечко присуство коешто секогаш може да најде место и разбирање кај гледачот. Всушност, тука се работи за вешто манипулирање во изборот на обични, секојдневно присутни предмети во оваа наша средина, коишто уметникот ги усогласува со својата ликовно-естетска концепција на строго одредени планови. Интуитивната и спонтана синтеза на сликарска постапка слична на старите мајстори, со ликовно сфаќање низ сопствената призма, а така современо, го прават неговото сликарство особено оригинално. Основниот филозофски проблем и приод на Анастасов е прозорецот, отвор што значи пробив во далечните, а така блиски сфери на The dark, auburn range of former pictorial gradation experiences almost the maximum clarification as manifested in gentle tones in grayish, greenish, yellow and brown pastels. But even in such, quite bright color quality setting, Anastasov places former problem of light and shade so that the overall composition through it gets its visual elaboration. Finally, let us conclude, that the third solo exhibition in Skopje by Rodoljub Anastasov is a very artistic experience and one of the important cultural events that we recently had the opportunity to see. Art, Belgrade, No. 43 p. 87 Vladimir Veličkovski INTIMATE AND STRICT When it comes to the painting by Rodoljub Anastasov, one has to talk in consideration the meticulously and carefully arranged and created work that fascinates with its measure. Modern artist, who generously absorbs modern means of expression, intimately connected with the modern conception of art. The usual way of connecting with some modern tendencies in art can only confirm that, while remaining fully within the scope of his individual preoccupation. Anyway, these plastic novelties are the result and expression of a lifestyle of a normal reaction to an urban setting. Atanasov knows how to use all, by giving it an original trace of artistically formed personality. It is a subtle meditation on art production that always maintains a high level and is constantly renewing and changing, while retaining its style. Anastasov one of those artists that has not stayed free of our cultural heritage, by meting and mixing it into one whole art of modern means of expression, while remaining true to the classic understanding of art, that it must contain the innermost warm human presence which can always to find its place and understanding in the viewer. In fact, here he is deftly manipulating the selection of ordinary, everyday items present in our local environment, which the artist harmonizes with his artistic and aesthetic conception of strictly specific plans. The intuitive and spontaneous synthesis of painting procedure, like the old masters of art, through own prism of understanding, and so modern, make his paintings particularly original. The basic philosophical problem and approach by Anastasov is the window, an opening which means a breakthrough in remote and yet so close areas of the internal, intimate feeling. It comes from somewhere from deep impulses and the need of the artist to reach out to something unknown, something that lies behind that window, but that remains strictly within reach and close, discreet and nostalgic. Excerpt from article on the solo exhibition of Rodoljub Atanasov at the MoCA, Skopje, Nova Macedonia, Skopje, Liljana Dirjan SPIRITUAL DENSITY IN THE WORLD OF PICTURES OF RODOLJUB ANASTASOV внатрешното, интимното чувствување. Тоа потекнува некаде од длабоките импулси и од потребата на уметникот да допре до нешто непознато, нешто што се наоѓа зад тој прозорец, но кое останува строго дофатно и блиско, дискретно и носталгично. Извадок од статијата за самостојната изложба на Родољуб Анастасов во МСУ, Скопје, Нова Македонија, Скопје Лилјана Дирјан ДУХОВНАТА ГУСТИНА НА СВЕТОТ ВО СЛИКИТЕ НА РОДОЉУБ АНАСТАСОВ Академскиот сликар Родољуб Анастасов го нарекуваат пионер на апстрактното сликарство во Македонија. Започнувајќи го своето ликовно деби пред нешто повеќе од 15 години, тој уште тогаш почна да го напушта физичкиот свет и визуелната конкретност за да се ориентира кон духовните димензии на постоењето на човекот, природата и светот, воопшто. Во тој временски распон авторот начисто енформелските фрагменти и темната фаза ќе го препознаеме и по сé поголемата игра на светлоста и нејзините ефекти која во периодот од 1968 до 70, главно е и најважниот фактор кој е присутен на платната, светлост што маченички, крадливо ги прикрива последните фигуративни облици, доведувајќи до една визуелна опсесија на духот во современиот мит. Периодот пред 1972 година треба да се смета како лабораторија за сите сегашни реализации на уметникот. На оваа четврта самостојна изложба Анастасов се претставува со 33 платна во масло што настанале за последните три години. Елеганцијата на третманот на ликовните средства не се претвора во згорнична прецизност, зашто низ допадливи ефекти нема намера да ја поттикне или да ја сокрие творечката немоќ или наместената здржаност на чувствата. Рафинманот, дотераноста и кохерентноста на ликовното искажување, грижливо градење на секое делче на сликата, всушност претставува откривање на една мошне сериозна ликовна култура, која во личноста на творецот не е ништо периферно или надворешно, или само парцијално условено од интимното битие на уметникот, туку претставува негова длабока смислена ликовна противвредност. Ликовниот критичар Б.Петковски, ќе напише: Творбите на Анастасов се како постојана хуманистичка акција. Да се открива и осмислува светот во кој постоиме како превосходно човечка сопственост, како стварност на битие кое мисли, чувствува и твори. Оттука сите творби на Анастасов настанати во последните години без оглед на несомнено изразно пластичниот развој, претставува мошне хомогена целина, тоа е специфична варијанта на синтетична фигурација. Во циклусот слики Прошетка низ пределот поради причина, со кои започна оваа фаза на неговото најново ликовно креирање, видливи се остатоците од некаква предметност, визија или објект, што низ ролетните се наѕираат, станува збор за длабоко духовно и интелектуално чувствување и откривање, зашто ликовно овој циклус е изграден како систем на квадрати. Тие се различни по големина и по своевидната градација на степенот на обоеноста, чиниш како да се заробени во рамки кои на некој начин ги изделуваат површините меѓу нив. Во циклусот од 15 слики во Потрага за изгубениот простор, доминираат пастелно поставени бои: синкаста, бледожолта, зеленикава, синкаста, како и нијанси од кафеавата и окерната. Светот на неговите платна е поставен зад ролетни, некакви ролни, пердиња од воздух и сонце, и сé тука, од предметите, спомените и појавите може само понекаде да се наѕира и да се одредува само по интензивноста на дадениот колорит. Користењето на најразлични коси, продолжени или вертикални линии, кои се исто така различно обоени, го создаваат просторот на платната што сега добива свои природни сводови, прозорци, каде се молчи и сé се дало на својата осама, се Academic painter Rodoljub Anastasov is called a pioneer of abstract painting in Macedonia. Starting his artistic debut more than 15 years, he even then started to leave the physical world and the visual concreteness to orient toward the spiritual dimensions of human existence, nature and the world in general. In that time span, the author of purely Informel-like fragments and dark phase will be recognized also by the increasing play of light and its effects, which in period from 1968 to 70, mainly is the most important factor that is present on paintings, a light that, as a martyr, secretly conceals the recent figurative forms, bringing to a visual obsession of the spirit in the modern myth. The period before 1972 should be considered as a laboratory for all current realizations of the artist. At this fourth solo exhibition, Anastasov presents 33 canvases in oil that occurred in the last three years. Elegance of the treatment of the artistic resources are not converted into elevated precision because, through likable effects, he does not intend to encourage or to hide some creative impotence or covered position of the feelings. Refinement, polish and coherence of artistic expression, building carefully on every inch of the picture is actually a discovery of a very serious fine arts culture, which in the personality of the creator is nothing peripheral or external, or only partially conditioned by the intimate essence of the artist but it represents his deep meaningful art counter value. Art critic V. Petkovski, wrote: The works of Anastasov are as permanent humanistic action. To detect and elaborate the world in which we exist as primarily human ownership, as the reality of the being who thinks, feels and works. Hence all works of Anastasov occurred in recent years - regardless of undoubtedly expressively plastic development, represent a very homogeneous wholeness; it is a specific variant of synthetic figuration. In the cycle of paintings Walk through the area because of reason, which began this phase of his latest artistic creation, visible are the remains of some notion of objects, vision or object, which loom thorough the blinds; it is deeply spiritual and intellectual sensing and detection, because artistically this cycle is built as a system of squares. They are different in size and in their gradation of the degree of coloration, seemed to be trapped in frames, which somehow separate surfaces between them. The series of 15 pictures called Quest for the lost space, is dominated by pastel-set colors: bluish, pale yellow, greenish, and shades of brown and ocher. World of his pictures is set behind the blinds, some rolls, curtains of air and sun, and everything here, from the objects, memories and events, can sometimes only be looming and be determined only by the intensity of a given color. Using a variety of slant extended or vertical lines, which are also colored differently, establishes the space on canvases which now gets its natural arches, windows, where everything is silent and committed to its loneliness, being distanced itself from what is seemingly external, living Life discreetly and quietly too. One gets the impression that these pictures can and know to keep quiet. These works are from the cycle Searching for the lost space, and more specifically the picture In search of the lost space VI, specifies Anastasov as restless and freewheeling, as the creator for whom there is no-ending circle, because in this case the circle is practically unlimited and always with a new and enriched artistic expression. The picture characteristically indicates return of the instruments, objects and images, which were already used in an author s former stage. It is a motif seen throughout the facility as an optical instrument like a periscope so that the surface is distributed in a network of squares built equally, a landscape rejected and remote from the urban and alienated world, a piece of space that causes our enigmatic mirage. In the works he made this year, we again encounter the already famous cycle In search of the lost space and Range of light source, creations which continue the fragile thread between the unreal and the seen and who seek the lost space which only in fragments gets its colorful refuge, dives into the light, filters and shows both love, and reserve and caution to everything that is on our urban environment. Of course, these latest works reveal new features, sleek, elegant and minute, striving to communicate the noblest in the spiritual world of the creator who leaves in all his pictures a universal artistic truth, by which man opposes the transience of life - as was expressed on one occasion by Andre Malraux. Studentski zbor, Skopje

11 дистанцирало од она привидно надворешно, живејќи го својот живот дискретно и премногу тивко. Се добива впечаток дека овие слики и можат и знаат да молчат. Овие остварувања што се од циклусот Во потрага за изгубениот простор, а особено сликата Во потрага за изгубениот простор VI, го одредува Анастасов како немирен и нескротлив творец за кого ниеден круг не завршува, зашто во овој случај кругот е практично неограничен и секогаш со нов и збогатен ликовен израз. За споменатата слика е карактеристично повторното враќање на инструменти, предмети и претстави кои авторот во една своја поранешна фаза веќе ги користеше. Станува збор за мотив виден низ објектот на некој оптички инструмент како перископ, така што површината е распределена во една мрежа од еднакво изградени квадрати, пејсаж отфрлен и оддалечен и од урбаниот и отуѓен свет, парче простор што го предизвикува нашето загадочно привидение. Во делата кои ги работел оваа година, одново се сретнуваме со веќе познатиот циклус Во потрага за изгубениот простор и Спектар на светлосниот извор, творби во кои понатаму продолжува нежната нишка меѓу иреалното и виденото и кои го бараат изгубениот простор кој само во фрагменти добива свое колоритно прибежиште, се нурка во светлина, се филтрира и покажува колку љубов, колку и резерва и претпазливост кон сé она што е простор на нашата урбана средина. Секако, овие најнови дела откриваат нови можности дотерани, елегантни и минуциозни се стремат да го соопштат најблагородното во духовниот свет на творецот кој во секоја своја слика остава по една универзална уметничка вистина, со која човекот се спротивставува на минливоста на животот како што се изрази во една прилика Андре Малро. Студенски збор, Скопје Паскал Гилевски ВО ПОТРАГА ПО НОВ ПРОСТОР Еден од најталентираните македонски сликари, Родољуб Анастасов, при секое свое претставување, било на самостојни или на групни изложби, донесува и нешто што ги изненадува дури и најдобрите познавачи на неговото творештво, се разбира, притоа секогаш останувајќи во општите граници на своите претходни интересирања и барања, создавајќи на тој начин еден мошне постепен интерес и оригинален опус. Анастасов небаре никогаш не останува задоволен од својот поранешен труд, технички одлично подготвен, необично талентиран, поседувајќи вонреден вкус и ликовна култура, прилежен и духовит при користењето на најразлични сликарски елементи и изразни можности, таа материја тој ја опфаќа како непристојно подвижна суштина, како средство што е тесно поврзано со неговата лична судбина, со неговиот сликарски живот, но и со достоинствата на историјата на сликарството, како и со актуелните тенденции и резултати на визуелната уметност. Во неговото творештво не можеме да забележиме речиси ништо случајно, тоа е обликувано со голема вештина и професионална свест со длабока простудираност и пресметаност на облиците и на фигурите што го интересираат, што ги набљудува и што ги чувстува. Една од неговите теми, како во најновите така и во поранешните слики, е проблемот на простор, неговото специфично доживување на просторноста, претставена на еден широк дијапазон од конкретните елементи (геометриски и биолошки тела), сé до апстрактните флуидни форми. Но, за разлика од неговите поранешни дела, во кои просторот беше третиран во извесна драматика и напнатост, во неговите најнови слики тој е во потрага по еден нов, односно, загубен простор, Pascal Gilevski IN SEARCH OF A NEW SPACE One of the most talented Macedonian painters Rodoljub Atanasov, when presenting himself, either solo or at group exhibitions, makes something that surprises even the best connoisseurs of his work, of course, while always remaining in the general limits of his previous interests and requirements, thus creating a very gradual interest and original opus. Anastasov seems never to remain satisfied with his former works, technically well prepared, exceptionally talented, holding an extraordinary taste and fine arts, industrious and witty while using various artistic elements and expressive possibilities; he covers the material as inappropriately floating essence, as a means which is closely linked to his own destiny, with his painter s life, but with dignity of the history of painting, as well as current trends and results of the visual arts. In his works we can observe almost nothing by chance; it is fashioned with great skill and professional awareness, with deep study and elaboration of the forms and figures that interest him, that he observes and feels. One of his themes, as in the recent and in the past pictures, is the problem of space, his specific experience of spaciousness, represented a wide range of specific elements (geometric and biological bodies) all the way to the fluid abstract forms. But unlike his previous works, in which space was treated to some dramatics and tension, in his recent paintings he is looking for a new, i.e., lost space, where, naturally, painting elements regroup in a new cell, colors lose their intensity, flow into an inaudible sound, suggest a deep silence and domestic tranquility, creative solitude, one white and colorless transparency contemplation before the transparent curtains, boundaries of the window, the pale blinds, the carpets and drapes, which reform into a kind of light honeycomb and are splashed by a strange light that has both visual and the spiritual source. Excerpt from article on the solo exhibition of Rodoljub Atanasov at the MoCA, Skopje, Nova Macedonia, Skopje, Viktorija Vaseva-Dimeska IMAGINARY GAME OF REAL THINGS каде што, природно, сликарските елементи се прегрупираат во една нова клетка, боите го губат својот интензитет, се слеваат во една нечујна звучност, сугерираат длабоко спокојство и домашна тишина, творечка осаменост, една бела и безбојна контемлација пред проѕирноста на завесите, на прозорските первази, на бледите ролетни, на килимите и на драперииите, што се преобразуваат во некакво светлосно саќе и се плиснати од една необична светлина што нема само визуелен туку и духовен извор. Извадок од статијата за самостојата изложба на Родољуб Анастасов, во МСУ, Скопје, Вечер, Скопје, Викторија Васева-Димеска ИМАГИНАРНАТА ИГРА НА РЕАЛНИТЕ НЕШТА Делата на Родољуб Анастасов изложени на неговата последна самостојна изложба во Малата галерија во Љубљана претставуваат природен, логичен континуитет на неговата претходна фаза, со јасни тенденции кон една нова фигурација созреана во самото дело како резултат на уметниковата идејна кристализација. Платната од оваа изложба одбрани така да го инаугорираат авторовото постепено проаѓање од еден циклус во друг, даваат прегледна панорама на еден понов опус од неговото творештво. Целокупното негово досегашно творештво претставува еден лирски, длабокомисловен и, пред сé, студиозен и искрен приод кон мотивот и делото. Минуциозноста и педантноста на неговата работа во која не наоѓаме варирање во смисла давање предност во обработката на одделни партии од сликата, сведочат за една исклучителна ликовна ерудиција и рафиниран дух. Загубениот простор по кој Анастасов почнува да трага од 1972 година претставува едно симболично трагање за изгубениот простор во времето и обратно. Овој суштествен, длабок и нераскинлив однос и реципрочност, моменти кон неизбришливо се врежале и вовлекле во уметниковата свест, ја доживуваат и сигурно уште долго ќе ја доживуваат својата ликовна трансформација на платната на Анастасов. Како од сон или од некоја имагинарна игра на реални предмети се раѓаат чудни и складни форми кои со своите взаемни односи и контрасти чинат еден одделен свет во рамките на композицијата на сликата и цртежот. И, инспирирајќи се токму од секојдневно виѓаваните форми, но тешко препознатливи во таа нивна нова констелација, Анастасов создава еден топол и лирски пријатен агол на домашен амбиент кој само дискретно се навестува пред загатливиот прозорец кон светот. Гледајќи низ тој прозорец, Анастасов не ни нуди вообичаена и банална панорама на градот па ниту на еден негов мал дел. Од онаа друга страна на завесата Анастасов нуди многу повеќе и посодржинско поглед и пат кон светлоста. Овој момент кој ќе остане доминантен во неговото сликарство, ќе го светлува и неговиот натамошен развој. Во почетокот, само од прикрај или од изненадниот, невидлив и загатлив извор на светлината, таа нитка на расветлување сé повеќе ќе се пробива и појавуваа парцијално, па и во сé поголеми површини. Се чини, сепак, во овој момент многу е позначајна идејната страна на композицијата отколку нејзината ликовна реализација. Оној загубен простор кој Анастасов го бараше во светот на светлината, во погледот над вревата на градскиот живот, во пејзажот некаде во висините на ателјето, далеку над крововите на градот, за да за секогаш остане во тие сфери... Тоа сепарирање од светлоста која само се наслутува, како да најавува едно интимно преживување на нешто длабоко и минато кое останува скриено во некој агол на неговата свест и кое понекогаш е молскавично осветлено со лесните вибрации Works of Rodoljub Anastasov shown at his last solo exhibition in the Little Gallery in Ljubljana represent a natural, logical continuation of his previous phase, with clear trends towards a new figuration matured in the work itself as a result of the artist s conceptual crystallization. Canvases in this exhibition are also selected to inaugurate author s shift gradually from one cycle to another, and to provide an overview of a recent works in his production. His overall work so far is a lyrical, elaborate and, above all, deeply profound and honest approach to motivation and work. The minuteness and pedantry in his work, in which we find no variation in terms of giving priority to processing certain parts of the picture, indicate a remarkable visual sophistication and refined spirit. Lost Space in which Anastasov begins to hint since 1972 represents a symbolic quest for the lost space in time and vice versa. This essential, deep and inseparable relationship and reciprocity, the moments that are indelibly inscribed in the artist consciousness, experience and certainly will still much experience the art transformation of the canvases of Anastasov. As if out of a dream or an imaginary game of real objects, born are weird and congruent shapes that, with their mutual relations and contrasts, seem a separate world within the composition of the painting and drawing. And being inspired exactly by the everyday seen forms but unrecognizable in their new constellation, Anastasov creates a warm and lyrically pleasant corner of the home ambience that is only discretely hinted before the enigmatic window to the world. Looking through that window, Anastasov did not offer the usual trite panorama of the city, not even a fraction thereof. On the other side of the curtain, Anastasov offers much more and richer contents - view and path to light. The moment that will remain dominant in his art, will illuminate his further development. Initially, only secretively or from the surprise, and enigmatic and invisible light source this enlightening thread will more and more passes and appear partially, and even in growing areas. It seems, however, at this point more important is the ideological side of the composition rather than its visual realization. Such lost space which Anastasov was looking for in the world of light, in the view over the noise of city life, in the landscape somewhere in the heights of the studio, far above the roofs of the city, to forever remain in those areas... This separation from the light that is just sensed, seems like to announce an intimate survival of something deep and past that remains hidden in a corner of his consciousness and which is sometimes lit by a flash light and with the vibration of discrete melting light. Although the painting of Anastasov always has been, and especially now, is quite clear and without doubt engaged in terms of addressing the problem of alienation of man, his works bear the stamp of a permanent bygone nostalgia for some lost time that Anastasov does not want, and probably never wanted to find, but which gave his works the everlasting coating of life and durability. The present works, while referring to the period after 1975, represent a different quest. In that quest Anastasov finally breaks off with the lost space and time. He definitely understands that they are part of a fiction, that they are no longer part of his personality and his mind preoccupation. Opening carefully and slowly the curtain and descending from above the view on the mass of people on the move, from heaven to the man, Anastasov found the man, lost in a space void, the man to whom he will be now approaching more gently, more dubiously and more openly. His object now slowly emerges from the greedy masses of people in the city and on the sidewalk that he lights up from illuminating and dynamic tower, with radiation of variable color and shape that comply with internal silent symphony. The black and white stripes of horizontal and vertical lines of alienated masses on the crossroads and in the throat of the city, through which the light is shed lightly, deliberately, and tendentiously by forming shadows, elucidate and unveil the essence of the artist s thought. And finally the curtains, dissolved with quiet and tremulous movement, have released a view of the breathing space, to look across the unreal, fluid mass of the world in which still beats a live heart. Cultural life, Skopje, 1979, 9/10 Janez Mesesnel THINKING The 42-years old Macedonian artist Rodoljub Anastasov, whose pictures we can see these days in the Little Gallery, belongs to the (young) middle generation of artists, which means that his work is located in the peaceful mainstreams on the contemporary Macedonian art scene. The preference of experiments is obviously near its end. What he creates is a result of all those modern combinations of excitement, of the idea and modern organization of artistic product, which reimburses shocking interventions, at any price. Thirteen paintings on average represent his work: basic thematic and problem-related sets that matured in his development and are individually acquired knowledge and solutions. In this painting 20 21

12 на дискретната и претопувачка светлина. Иако сликарството на Анастасов отсекогаш, а особено во сегашниот момент, било сосема јасно и без сомнение ангажирано во смисла на третирање на проблемот на отуѓувањето на човекот, неговите дела носат траен печат на некоја оновремешна носталгија на некое загубено време кое Анастасов не го сака, и кое веројатно никогаш и не посакал да го најде, но кое на неговото творештво му ја даде неуништливата патина на животот и трајноста. Сегашните понови остварувања, мислејќи притоа на периодот по 1975 година претставуваат една поинаква потрага. Токму во таа потрага Анастасов конечно раскинува со загубениот простор и време. Тој дефинитивно сфаќа дека тие се дел на една фикција, дека не се повеќе дел од неговата личност и неговата мисловна преокупација. Отварајќи ја внимателно и полека завесата и спуштајќи поглед одозгора на масата во движење, од небото кон човекот, Анастасов го најде човекот, загубен во загубениот простор на кого отсега ќе му приоѓа понежно, подубиозно и поотворено. Неговиот објект сега полека извира од алчната маса на градот и тротоарот кој го осветлува од луминодинамичната кула со променливи зрачења на бојата и обликот кои ги придржува со нечујна внатрешна симфонија. Црните и бели пруги на хоризнонталите и вертикалите на отуѓените маси на преодите и во грлото на градот, преку кои благо, загатливо и смислено подлизува светлост формирајќи тенденциозни сенки, ја расветлуваат и разголуваат суштината на уметниковата мисла. И завесите кои конечно се растворени со тивко и треперливо движење, ни ослободија поглед на просторот кој дише, поглед кон склопот на непостоечкото, флуидна маса на светот во која сепак чука некое живо срце. Културен живот, Скопје, 1979, 9/10 Јанез Месеснел РАЗМИСЛУВАЧКО Четириесетичетиригодишниот македонски уметник Родољуб Анастасов, чиишто слики можеме да ги видиме овие денови во Мала галерија & припаѓа на (младата) средната уметничка генерација, што значи дека со своето дело се наоѓа во мирните текови во современото македонско ликовно творештво. На одушевувањето од експерименти очигледно му е дојден крајот. Она што создава сé е плод на оние современи комбинации на надразнувањата, на идејата и современтата организација на ликовниот производ, со што ги надоместува шокантните интервенции, по секоја цена. Тринаесетте слики во просек го претставуваат неговото дело: темелни мотивски и проблемски целини што созреале во неговиот развиток и претставуваат индивидуално здобиени сознанија и решенија. Во ова сликарство си подаваат рака статиката и раздвиженоста, оптичката напнатост и расположението на медитацијата. Да се фати мигот на максималната напнатост и брзина во сцената на железничката станица е една од задачите, којашто, сепак, може да биде покриена со медитативна изедначеност. Таа, сосема доаѓа до полн израз во циклусот Во потрага по изгубениот простор, во кој, во модерното сфаќање за сликарската површина и нејзината структура, сепак, сé уште го разбираме тоа постојано чувство на расположението што во рамките на статиката и колористичката умереност станува носител на хуманистичката содржина. На изглед апстракна површина, со повнимателно гледање ни се открива како исечок од структурално, доследно среден организам, со јасни извори на исечоци од природата, од секојдневната околина. Се работи, како што се гледа, за смислена смиреност на сите сликарски изразни суштини, што handshake is done between the statics and the moving, between the optical tension and the mood of meditation. To capture the moment of maximum tension and velocity in a scene at the train station is one of the tasks, which, however, may be covered with a meditative uniformity. It comes to full expression in the cycle In search of the lost space, in which, according to the modern conception of painting surface and its structure, however, we still understand that constant feeling of the mood, that, within the statics and coloristic moderation, becomes holder of the humanistic content. The seemingly abstract surface, with a closer view, is revealed to us as a snapshot of structurally consistent organism, with clear sources of clippings from nature, from the everyday environment. It is like looking for deliberate calmness of all artistic expressive essences, which allows to restate parallels a less hindered process of contemplation as the prime mover of this painting. Review published on the occasion of the solo exhibition of Rodoljub Anastasov in Mala Galerija, Ljubljana, Delo, Ljubljana, Franz Zalar WORLD BEHIND COLORISTIC CURTAIN In the Ljubljana popular art salon Little Gallery, these days we have a chance to see an interesting exhibition of paintings by the famous Macedonian artist of the middle generation Rodoljub Anastasov. The artist s first contact with the Ljubljana art audience is presented with thirteen pictures in oil and technique in chalk from the period of the last seven years of intensive development of the creative artist. It is enough to serve as first information about the author and his work which in the domestic art circles is quite appreciated. If we elaborately analyze the art soil of Rodoljub Anastasov, we have in the beginning to note that the artist s works reveal a view of happiness and cleverly resolved synthesis of abstract and narrative figuration. Despite the modest number of exhibited works, it is clear that the artist went through different developmental stages of artistic processing, and by it he did not lose all his red threads, his expressively author s content-tinged design concept. Painter Rodoljub Anastasov is not interested in the inner content, the narrative essence of the visible world, as its external appearance, but primarily coloristic context that covers and changes its tangible subject matter. The basic starting point in the pictures of Rodoljub Anastasov is images of domestic environments, as well as of broader metropolis open spaces. He is upset by everything that signifies dynamics: modern industrial and technological civilization. However, when Anastasov thematically reaches the most vibrant and current layers of modern life, then the refinement and fine colorist treatment in his paintings are similar to the efforts of the old masters. Viewing the pictures of Rodoljub Anastasov is melting into the world of reconciliation and harmonious coloristic games, where a special role is given just to the white color; the white color is essentially air - in paintings by Atanasov, and that is the very magic tool that allows us to not fully penetrate the essence of the shown. By the white veil - which is sometimes more, sometimes less visible - the artist in some way tries to sterilize his partial, painterly views of contemporary urban setting. For the gallery exhibition in Ljubljana, the artist has chosen one or more works from his painting cycles. Walk on the landscape because of reason is the oldest cycle of the show: it is present with two works in discrete colorist range. In the middle of the picture, behind some blinds, we see the basic motif of the cityscape, or view of the city. Feature of paintings from this cycle is that the central display consists of a system of squares, internal frame, which овозможува повторно да се воспостават паралели на некој помалку спречен процес на контемплација како основен двигател на ова сликарство. Осврт објавен по повод самостојната изложба на Родољуб Анастасов, во Mala Galerija, Љубљана, Delo, Љубљана, Франц Залар СВЕТ ЗАД КОЛОРИСТИЧКА ЗАВЕСА Во популарниот љубљански ликовен салон Мала галерија, овие денови имаме прилика да видиме интересна изложба на слики на познатиот македонски ликовен уметник од средната генерација Родољуб Анастасов. Уметниковиот прв контакт со љубљанската ликовна публика е претставен со тринаесет слики во маслена техника и техника во креда, од периодот на последните седум години на интензивниот творечки развиток на уметникот. Тоа е сосема доволно да ни послужи како прва информација за авторот и неговото дело што во домашниот ликовен круг е доста ценето. Ако постудиозно ја анализираме ликовната почва на Родољуб Анастасов мораме уште во почетокот да забелижиме дека уметниковите дела откриваат поглед на среќна и умно решена синтеза меѓу апстрактното и наративната фигурација. И покрај скромниот број на изложени дела, јасно се гледа дека уметникот минувал низ различни развојни фази на ликовната обработка, а со тоа не ја загубил воопшто својата црвена нишка, својот изразено авторски обоен идејно-содржински концепт. Сликарот Родољуб Анастасов не го интересира толку внатрешната содржина, раскажувачката суштина на видливиот свет, како негов недворешен изглед, туку пред сé колористичкиот дел што го покрива и ја менува неговата опиплива предметност. Основната појдовна точка во сликите на Родољуб Анастасов се слики на домашни амбиенти, како и пошироки велеградски ведути. Го вознемирува сé она што означува динамика: современата индустриска и технолошка цивилизација. Меѓутоа, кога Анастасов мотивски посегнува во најживите и актуелни слоеви на денешниот живот, тогаш рафинираноста и прецизната колористичка обработка во неговите слики е слична со залагањата на старите мајстори. Гледањата на сликите на Родољуб Анастасов е втопување во светот на смирените и хармоничните колористички игри, каде што посебна улога има токму белата боја; белата боја е во суштина воздух - во сликите на Анастасов, а тоа е она магично средство што не ни дозволува во целост да навлеземе во битот на прикажаното. Со белиот превез што е некогаш повеќе, а некогаш помалку видлив - уметникот на некој начин ги стерилизира своите парцијални, сликарски погледи на современиот урбан амбиент. За изложбата во љубљанската галерија, уметникот избрал од секој свој циклус по едно или повеќе дела. Прошетка по пределот поради причина е најстар циклус на изложбата: застапен е со две дела во дискретна колористичка гама. Во средината на сликата, зад некоја ролетна, го гледаме основниот мотив на предел, или на градска ведута. Обележје на сликите од овој циклус е тоа што централниот приказ го прави еден систем на квадрати, внатрешни рамки, коишто кон центарот се продлабочуваат. Во сликите од циклусот Во потрага по загубениот простор, каде што повеќе е изразено збиднувањето зад завесата, уметникот бегло ни сугерира некаков амбиент. Целата негова грижа & е посветена на префинета колористичка и структурална обработка на сликарската површина. Сиви, зелени и окерести колористички хармонии, прецизен склад на хоризонтални и вертикални линии и ленти, со нему својствената контемплација и прикриена поетска привлечност, се главните одлики на овој сликарски циклус на уметникот. are deepened towards the center. In the images from the cycle In search of lost space, where the action behind the curtain is more expressed, the artist suggests hardly any setting. All his care is committed to the refined, coloristic and structural processing of the painting surface. The gray, green and ocher-like coloristic harmonies, precise alignment of horizontal and vertical lines and stripes, with the typical poetic contemplation and hidden charm characteristic of him, are the main features of this painting cycle of the artist. Of all the works I would mention the paintings from cycle the artist called Man and time. These works could be called new-futuristic because the artist draws them in manner like the one used half century ago when futurists created the right optical-painting vision of dynamic movement of people and machines. Indeed, the only simultaneity of the event: a fast train, the presence of human figures and movements of the broken air, all this is transposed in real action movement in the horizontal coloristic wobbly and light flows. Painter Rodoljub Anastasov, with both feet, is firmly standing in today s reality and not just as a passive spectator and registrar, but as a thinker and a sensitive artistic inventor. Review published on the occasion of the solo exhibition of Rodoljub Anastasov in Mala galerija, Ljubljana, published in Ljubljanski Dnevnik, Ljubljana, Antun Karaman RADICALLY - REALISTIC FIGURATION The painting of Rodoljub Anastasov is particularly interesting, although it is conceived in the circle of intentions in a formal sense of a radical realism and impact of mass media (photography, television framing - allocating picture in picture, etc.). It quickly followed an independent path and offers a variant that is not within the solid and mandatory programs, which, despite the métier skill, provides enough emotional charge. So we can very easily treat it as a separate frame within this last group. Excerpt from the foreword of the exhibition New forms of figuration, Art Gallery, Dubrovnik, Zoran Markus MATURE AND REFINED A current moment of modern art reveals the canvases of the Macedonian painter Rodoljub Anastasov in the salon of the Museum of Contemporary Art. The influence of mass media, photography, film and television is evident in his painting. Also, it contains the dynamic, more nervous, and more formless rhythm of our time. However, what separates the pictures of Anastasov from similar phenomena in the context of the modern verism and photorealism is the psychological dimension. He pursues a modern chromatics or, say, closer to the laboratory coloristic nomenclatures than to the solar spectrum. That is why the procedure is almost classical. The sense for delicacy of tones, light-dark and fine valerian gradations - which in places transform into a modern Sfumato - elevates the painting above banality and sterility of photographic sensations. Strict geometric constructions of windows - through which extends the view of the ambiance of the masses and of the street - are seen as a metaphor, as an intellectual and mind framework of the author in the quest of space, man and time. The painting of Rodoljub Anastasov is cultivated, mature and purified. Craftsman excellence is an integral part of these qualities

13 Од сите видени дела би ги спомнал сликите од циклусот што уметникот го нарекол Човек и време. Тие дела би можеле да ги наречеме неофутуристички, бидејќи уметникот во нив црта како пред речиси половина столетие футуристите - создал права оптичко-сликарска визија на динамичното движење на луѓето и машините. Навистина, единствена симултаност на настанот: воз што брза, присуство на човечки фигури и раздвиженост на разбиениот воздух, сето тоа се слеало во тотална акција на движење во хоризонтално разнишани колористички и светлосни токови. Сликарот Родољуб Анастасов со обете нозе цврсто стои во денешната реалност и тоа не само како гледач и пасивен регистратор, туку и како мислител и сензибилен ликовен пронаоѓач. Осврт објавен по повод самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Mala galerija, Љубљана, Ljubljanski Dnevnik, Љубљана, Антун Караман РАДИКАЛНО РЕАЛИСИЧКА ФИГУРАЦИЈА Сликарството на Родољуб Анастасов е посебно интересно, иако е зачнато во кругот на интенциите што во формална смисла ги донесе радикалниот реализам и влијанието на масмедиите (фотографијата, ТВ кадрирањето издвојувањето на слика во слика итн.); тоа брзо тргна по самостоен пат и понуди варијанта што не е во рамките на цврстите и задолжителни програми, а која, покрај метиерската вештина, нуди и доволно количество емотивен набој, така што можеме многу лесно да го третираме и како посебна окосница во рамките на оваа последна група. Извадок од предговорот на изложбата Нови облици на фигурацијата, Umetnička galerija, Дубровник, Зоран Маркуш ЗРЕЛО И ПРОЧИСТЕНО Актуелните мигови на современата уметност ги откриваат платната на македонскиот сликар Родољуб Анастасов во Салонот на Музејот на современата уметност. Влијанието на масмедиите, фотографијата, филмот и телевизијата е очигледно во неговото сликарство, како што е во него содржан подинамичниот, понервозниот и побезличниот ритам на нашето време. Меѓутоа, она што ги издвојува сликите на Анастасов од сродните појави во крилото на совремниот веризам и фотореализам е психолошката димензија. Неговата хроматика е модерна или, да речеме, поблиска до лабораториските колористички номенклатури отколку до Сончевиот спектар, додека постапката е речиси класична. Чувството за деликатност на тоновите, светло темното и фините валерски градации, коишто на места се преобразуваат во модерен свумато, го воздигнува ова сликарство над баналноста и стерилноста на фотографските сензации. Строгите геометриски конструкции на прозорците низ кои се протега поглед на амбиентот на масата и на улицата ги доживуваме како метафора, како интелектуална и мислена рамка на авторот во барањето и трагањето по просторот, човекот и времето. Сликарството на Родољуб Анастасов е култивирано, зрело и прочистено, занаетчиската перфекција е составен дел на овие квалитети. Article published on the occasion of the solo exhibition of Rodoljub Anastasov in the Salon of the Museum of Contemporary Art in Belgrade, Borba, Belgrade, Nikola Kusovac FULL CONFIDENCE In the sequence of biographical data that help to meet and understand the personality of Rodoljub Anastasov - already confirmed Macedonian painter of the middle generation - one fact has particular significance. Although, in this sense, quite telling are the data for his exhibitions, as well. Even more given the fact that he often represented the Yugoslav and regularly the Macedonian contemporary art creation in representative selections in the world and in our country. And the fact that until now has received fifteen awards. However, the most important information is that he was taught painting in the class of Prof. Ljubica Sokic at the Academy of Fine Arts in Belgrade. So, this explains the whole nature of his present artistic development. In fact, the thirty paintings and drawings - that he displayed at his solo exhibition in Belgrade, just opened at the Salon of the Museum of Contemporary Art - show what and how much Anastasov owes his teacher. It should immediately be noted that such debt is not of a formal nature. It is not expressed in the literal taking of plastic and pictorial solutions; but in the essence, in the way of thinking. Anastasov managed, to subordinate, to his nature and his artistic goals, what is most important in the work of Ljubica Sokic: patience, persistence, consistency, exceptional consistency, extraordinary sense of tact and, above all, the intimate approach to art motif. There is no arbitrariness in his work; everything runs according to strictly defined, reasoned and logical order. Each step relies on the previous one. And each new solution entails part of the already tried and tested values. So it is no coincidence that his artistic work takes place in closely-related cycles. So Anastasov, at the exhibition in Belgrade, is presented with a selection of works from the cycles that were changing or supplementary in the period from 1972 to They are: Walk on the landscape because of reason, In search of the lost space, Heaven and man, Man and Time and finally Man and Space. The initial cycles feel the presence of a previous search, carried out within the associative abstraction and op-art, with more clearly specified subject looms. However, later, under the influence of photo - realism, the space of the picture introduces man. Excerpt from an article published for the solo exhibition of Rodoljub Anastasov in the salon of the Museum of Contemporary Art in Belgrade, Politika Express, Belgrade, DUSAN GOGIC Статија објавена по повод самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Салонот на Музејот на современата уметност во Белград, Борба, Белград Никола Кусовац ПОЛНА ДОВЕРБА Во низата биографски податоци што помагаат да се запознае и сфати личноста на Родољуб Анастасов, веќе потврден македонски сликар од средната генерација, еден податок има особено значење. Иако во таа смисла доста кажуваат и податоците за неговите изложби, а уште повеќе и фактот дека често го претставувал југословенското, а редовно македонското современо ликовно творештво во репрезентативни избори во светот и кај нас, како и фактот дека до сега има добиено петнаесетина награди и признанија, сепак најмногу значи податокот дека сликарството го учел во класата на проф. Љубица-Цуца Сокиќ на Академијата за ликовни уметности во Белград. Зашто, тој во целина ја објаснува природата на неговиот досегашен уметнички развиток. Имено, триесетте слики и цртежи што ги изложи на својата самостојна изложба во Белград, која штотуку е отворена во Салонот на Музејот на современа уметност, покажуваат што и колку Анастасов & должи на својата учителка. Треба веднаш да се истакне дека тој долг не е од формална природа. Тој не се искажува во буквалното преземање на пластичните и пиктурални решенија, туку во самата суштина, во начинот на мислењето. Анастасов успеа на својата природа и своите уметнички цели да им го подреди она што е најважно во творештвото на Љубица Сокиќ: трпението, упорноста, исклучителната доследност, несекојдневното чувство за мера и, пред сé, интимистичкиот пристап кон ликовниот мотив. Во неговата работа нема произволност, сé тече според строго утврдениот, промислен и логичен редослед. Секој нов чекор се потпира врз претходниот, а секое ново решение содржи во себе дел до веќе испробаните и проверени вредности. Затоа нема да биде само случајност тоа што неговото сликарско творештво се одвива во тесно поврзани циклуси. Така Анастасов на изложбата во Белград се претстави со избор на дела од циклуси што се сменуваа или се дополнуваа во периодот од 1972 до 1980 година: Прошетка по пределот поради причина, Во потрага по изгубениот простор, Небо и човек, Човек и време и, на крајот Човек и простор. И додека во првите циклуси се чувствува присуство на претходните трагања, вршени во границите на асоцијативната апстракција или оп-артот, со тоа што сé појасно се наѕира одредениот предмет, подоцна, под влијание на фото реализмот, во просторот на сликата се воведува и човекот. Извадок од статијата објавена по повод самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Салонот на Музејот на современата уметност во Белград, Политика експрес, Белград, Душан Ѓокиќ Новите цртежи на Анастасов се градени, така да речеме, врз повеќекратна основа, низ нив дискретно струи севкупното искуство на уметникот што со исклучителна информираност и истанчен слух за актуелните движења не се воздржуваше од директно водење дијалог со доминантните идеи на совремието, не занемарувајќи ги, притоа, ни темелните вредности на поднебјето од кое поникнал. Држејќи се цврсто за убедувањето New drawings of Anastasov are built, so to speak, on multiple grounds. The discreetly overall experience of the artist flows through them, who, with exceptional information and refined interest about the current movements, made direct dialogue with the dominant ideas of the present moment, not ignoring, thus, also the fundamental values of the region where he originated. Sticking to the belief that giving priority to what is actual is of the importance of first instance and, as such, is so far beyond the context determined by the language and other barriers of the local mentality, Anastasov has repeatedly asserted this with his specific work, without fear that would undermine the integrity of his artistic personality. The way - in which he managed to identify himself within the heterogeneous galaxy of new forms of realism in the Yugoslav, European, and certainly in the broader context in the time of the fifties - has revealed the specifics of his artistic endeavors, his artistic nature of selectivity. Excerpt from the foreword to the catalog for solo exhibition of Rodoljub Anastasov in the Art Salon Tribina mladih, Novi Sad, October-November, 1980 Kosta Vasiljkovic IN QUEST OF THE ESSENCE R. Atanasov (1935) - who 22 years ago had emerged as a baroque blossoming rhapsody of the southern regions - now has disciplined himself. And yet, in the geometric stylization of urban landscapes in bright, pastel colors, he pursues enough refinement and subtlety. Excerpt from the review published on the occasion of Fifteen contemporary Macedonian artists in the art pavilion Cvijeta Zuzoric, Belgrade. Komunist, Belgrade, 1980 Sava Stepanov METAPHORICALLY - ABOUT THE PRESENT MOMENT The Skopje artist Rodoljub Anastasov presented himself to the public at the art salon Tribina mladih in Novi Sad. This artist belongs to the circle of Yugoslav artists whose continuous development - thanks primarily to artist s sense of time - has transformed logically and progressively from abstract milieu, into figurative endeavor. Hence, the drawings of Anastasov - especially those from the former period - synthetically bring together the experiences of former abstract pictures with figurative representation. The plastic entirety of the drawings of Anastasov is very close to one pictorial treatment. Specifically, these drawings in color represent evident example of the recently brought thesis in Novi Sad for the drawing challenge of the picture. Since for the Anastasov and for numerous other artists, drawing is the work of the final statement. With his drawing action, Rodoljub Atanasov, in a metaphorical way, talks about the current moment, expresses his own concern for a man burdened with a time of alienation caused by the rapid development of new urban relations. The exhibition of Rodoljub Anastasov in the art salon Tribina mladih fully introduces us to a serious representative of the current tendencies within the figuration context. Excerpt from the review, published on the occasion of the solo exhibition of Rodoljub Anastasov in the Art Salon Tribina mladih in Novi Sad, Glas omladine, Novi Sad, Azra Begic FEREWORD RODOLJUB ANASTASOV received his education at Academy of Fine Arts in Belgrade at the end of the sixth and the beginning of the seventh decade of this century. It was the period of triumphal flourishing of Action-painting so it was not surprising to find him in his early works, included, in a very specific way, into the actual development of the ABSTRACTION which, together with cetain contribution of OPART, some time later, would be present in his 24 25

14 дека од првостепена важност е давањето предност на она што е актуелно и, како такво, досега вон границите што ги одредуваат јазичните и други бариери на менталитетот на средината, Анастасов со конкретното дело тоа постојано го потврдуваше, без страв дека тоа ќе го наруши интегритетот на неговата уметничка личност. Низ начинот на кој успеваше да се одреди себе во рамките на разнородната галаксија на новите облици на реализмот во југословенски, европски и, секако, во поширок контекст во временскиот од на педесеттите години, се откриваше специфичноста на неговите уметнички настојувања, природата на неговата уметничка селективност. Извадок од предговорот на каталогот за самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Ликовниот салон Трибина младих, Нови Сад, октомври ноември, 1980 Коста Васиљковиќ ТРГАЊЕ ПО БИТНОТО Р. Анастасов (1935), што пред 22 години се појави како барокно расцутен рапсод на јужното поднебје, сега се дисциплинирал, но во геометриската стилизација на урбаните пејзажи во светол, пастелен колорит има доволно рафинман и суптилност. Извадок од освртот објавен по повод Петнаесетте современи македонски уметници во Уметничкиот павилјон Цвијет Зузориќ, Белград. Комунист, Белград, Сава Степанов МЕТАФОРИЧКИ ЗА МИГОТ СЕГАШЕН Во ликовниот салон Трибина младих на новосадската публика & се претстави скопскиот сликар Родољуб Анастасов. Овој уметник му припаѓа на кругот на југословенски ликовни творци чијшто континуитетен развој, благодарение, пред сé, на уметниковото чувство за време, логично и постепено од апстракциското милје се преквалификува во фигурациско настојување. Затоа во цртежите на Анастасов, особено во оние од поранешниот период, синтетички се спојуваат искуствата на поранешната апстрактна слика со фигуративната претстава. Пластичната целина на цртежите на Анастасов е многу блиска до еден пиктурален третман. Поточно, овие цртежи во боја претставуваат еклатантен пример на неодамна изнесената теза во Нови Сад за цртачкиот предизвик на сликата. Зашто, за Анастасов како и за бројни други автори, цртежот е дело на конечниот исказ. Со својата цртачка акција Родољуб Анастасов на метафорички начин зборува за мигот сегашен, ја изразува сопствената загриженост за човекот оптоварен со времето на отуѓеноста предизвикана од наглиот развој на новите урбани односи. Изложбата на Родољуб Анастасов во Ликовниот салон Трибина младих на еден поисцрпен начин нé запознава со еден сериозен претставник на актуелните настојувања во рамките на фигурацијата. Извадок од освртот објавен по повод самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Ликовниот салон Трибина младих во Нови Сад, Глас омладине. Нови Сад, creation even during the seventies cohen hebecame an eminent representative of the FIGURATION revival in Yugoslav visual art. We remember himby his naintings which, by their delicacx, culture, and painting language (with soft pastel colour with domination of milky- white) make us remember, insisting on the harmony not on the resemblance, that he graduated in the class of Ljubica Sokic, one of the most transcendent painters of the Belgrade circle. At the very beginning, we want to point out that Anastasov, faithfull to his quiet contemplative nature, entered the FIGURATION very discreately, avoiding the traps of spectacular shocking of his audience by animalism transformed into lascivious and obscure scenes which were abundantly offered by the painters of neoexpressionistic and surrealistic figuration. The period we are interested in, and in which Anastasov developed a specific poetics of space and time, began in 1972 and sice then this painter has been preoccupied by: - the space as a visual-poetic and psychological cathegory; - the time as a metaphor of dynamics and speed; - the light as a power which, from time immemorial connect man with cosmos; - the perpendicularity as a symbol of human aspiration towards upward (The Verticality of an Existetion; Cathedral, etc.). The painter first took A Walk through a Landscape with a Reason in Search for the Space Lost in the cycle of tha same name, which represented the beginning of the best and the most fruitful phase in the development of his art. Closed by the geometrical structure of different density and dyeing through which, now and again contours of some vague outward event, are outlined illusionary space is flattened, reduced to two-dimensional spreading on the surface. The unusualformats with narrow and high, gotic verticals occurred or linearly dissected shapes, developed into an ornament clasped by large geometrized cruciform (Dedication, 1974). Solemnly intonated rhythm of verticals, horizontals, and oblique parallels lead us into the world of sacral peace and quietism, while the strict organization of the painting is followed by the ethereal colouration for the basic idea sake. In the best works of this period it seems as if the artist offers visualized spiritual energy which turns a man inward, closing all other of his, views and spaces but the undisturbed horizont of his own soul. One of the most important functions of art is to connect us with higher, diamond part of our being ang Anastasov paersistently and kindly gives us an insight into an unpremeditatedly forgotten world whose abandonment and loss is payed by traumata, neuroses and feeling of entire absurdity of life without rhyme or reason. In the second part of the eighth decade his basic directions of investigation were encompassed into two cycles. In the cycle MAN AND TIME body in motion is brought into focus of his attention. It is usually a train, and the central scene is not observed through the window (no traces of the frame) but the transparent openings are placed in the very scene visible in a window of the train in movement which offer a silhouette of the occurrences hazed by speed. On the other hand, in the cycle MAN AND SPACE a composition is structured by a previously used element- a window frame with the curtains partially fallen, partially risen, and the painter entrenched in the space of his own intimacy observes the outward world. This view from the inside toward outside encompasses the experiences of the modern media, photography and film with their explicit scenicity of the spectacle. This was particularly actualized at the end of the eighth decade when a radical realism became one of the most important trends of in Yugoslav visual arts. Dr Boris Petkovski, an old hand at Anastasov s opus, has connected this shange with the painter s movement into a new atelier. We think it is a question of a personal maturity. The shange has been conditioned by the necessity of the artist to define himself toward Азра Бегиќ ПРЕДГОВОР Родољуб Анастасов се школуваше на Академијата за ликовни уметности во Белград на преминот од шестата во седмата деценија, значи во времето на триумфот на енформелот, па не е ни чудо што во своите рани дела на особен начин се вклучи во тогаш актуелните текови на апстракцијата, не пренабрегнувајќи ги, малку подоцна, ни одредените придонеси на оп артот, што, трансформиран, ќе се провлекува низ неговото творештво и тогаш кога во текот на седумдесеттите години ќе биде вброен меѓу истакнатите претставници на обновата на фигурацијата во југословенското сликарство. Сликите по кои го помниме, патем да речеме, со својата деликатност и завидна култура и со префинетоста на ликовниот јазик (со нежен пастелен колорит и со доминација на млечнобелото) нé тераат, пред сé, инсистирајќи на усогласувањето, а не на сличноста, да се присетиме дека студиите ги заврши во класата на Љубица Сокиќ, еден од најпрофинетите сликари на белградскиот круг. Како особен квалитет треба уште на почетокот да го нагласиме фактот дека Анастасов, верен на својата мирна, контемплативна природа, во фигурацијата влезе дискретно, избегнувајќи ги замките на спектакуларното шокирање на публиката и прилагодувањето на анималните пориви преточени во ласцивни и опскурни сцени коишто обилно ги нудеше еден вид неоекспресионистичка, па и надреалистичка фигурација. Периодот што овде нé интересира и во кој Анастасов разви своевидна поетика на просторот и времето започнува во 1972 година и од тогаш овој сликар е преокупиран: - со просторот како ликовно-поетска и психолошка категорија; - со времето како метафора на динамиката на брзината; - со светлината како сила којашто човекот од секогаш го поврзува со Космосот; - со вертикалата како симбол на човековиот стремеж нагоре ( Вертикала на една егзистенција, Катедрала итн.) Сликарот најпрво прошета низ пејсаж со причина, одејќи во потера по изгубениот простор во истоимениот циклус што го претставува почетокот на најдобрата и најплодната фаза во досегашниот развиток на неговата уметност. Затворен со геометриска мрежа со различна густина и обоеност низ која понекогаш се назначени контурите на некое неодредливо збиднување надвор, на другата страна на меѓата, илузионистичкиот простор се сплеска, се сведе на дводимензионално развивање на површината. Се јавија необични формати, тесни и високи готички вертикали или, пак, линеарно разиграните облици се развија во орнамент опфатен со голема геометризирана форма-крст ( Посвета 1974). Свечено интонираниот ритам на вертикали, хоризонти и коси паралели сега нé воведува во свет на сакрален мир и тишина додека строгата организација на сликата ја следи етеричен колорит во функција на основната идеја. Во најдобрите дела од овој вид уметникот како да ни нуди јантри, визуелизирани духовни енергии што човека го свртуваат навнатре, затворајќи му ги сите други видици и простори, освен непоматениот хоризонт на сопствената душа. Една од најважните функции на уметноста отсекогаш била да нé доведе во врска со повисокиот, дијамантскиот дел од нашето битие и на Анастасов му благодариме што упорно и благо ја подотвора вратата на еден лекомислено заборавен свет, чиешто напуштање и загуба ги плаќаме со трауми, со душевни нарушувања и со чувство за потполна обесмисленост на самите себе и на сé што постои. Извадоци од предговорот на каталогот на самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Галеријата на југословенскиот портрет во Салонот 2х13, октомври-ноември, 1982, Тузла. the outward world. In this case a cause effect sequence was inverted and the what seemed to be a cause turned to be an effect (concidences usually are not mere contingency). In either case, the scene was always observed from above, and the men in it are reduced to a miniature figures without individualization, grouped in a large but limited space, complicad by the elements of ambivalent character which refers to both, exterior and interior. These men can be followed from an illusionary treated figure which throws its shadow into threedimensionally conceived space to tachique spot decomposed by light. Besides the speed as one of the essential constants of the contemporary urban civilization ( and this is the only point in question, as the nature in these scenes has been completely pushed saside and its place has been occupied by artificial, man made ambient), the light is one of the main actors of human and cosmic drama. The scene is always rinsed in its splendour. In his most recent works the light has been regularly generated in several spots, coming from several sources and some parts act as a focus which concentrates and intensifies it (MAN AND SPACE XXVI, 1981). Men, by the agency of light, whether they know it or not, enter the relations of higher order. Wheresoever they go, vherewith they are troubled, light is the most important phenomenon in their life, even, one can say that the sense of alltheir hastened movement through space and through time depends on the nature of their relation to it. (translated by LJ.A.) Excerpt from the catalogue, of the solo exhibition of Rodoljub Anastasov in the Tuzla Salon 2 x 13, on October - November, 1982 MUSTAFA HADZIALIC Tonight we are pleased and especially excited because we stand before really beautiful works of art, which are the fruit of an extraordinary spirit of Rodoljub Anastasov. In the premises, where we are now, we feel the artist s courage, that his human world of man is put in endless space. But this man and this world do not look lost, because they resist with their perseverance, resilience and harmony with the environment, making it human. Therefore, the impression of liking the beautiful is absolute to them. The beautiful, not necessarily always rich - because richness can be ugly. Here, in these achievements, we see harmony of color and line of the absence of color, which shall be borne by the artist with the presence of light; something that a man not lost must always feel. These works were created with love; therefore, they are preoccupied by humaneness in man, so they are esthetically beautiful. In the time that is left to man to use upon his free will - here is a real possibility, because freedom does happen before these very works of art. The basic problem, which Anastasov faces - is the problem of bodily experience of human space, time and movement in it. Everyday link between man and the world is accomplished through the body, which, in his service, has the world as existence. Here, on the canvases is the most direct relationship between time and space of man. For, without man and action of his consciousness, there is neither space nor time. Thus, the world is environment of expression. The man here goes beyond fear and anxiety, he recognizes his fate, but he does leave himself to it, and he always runs in his individual curse. The world of these human figures captures no isolated position, devoid of human social nature. In these art works, recognized is social practice in which man chooses among the many possibilities, some of which correspond to his nature, his relationship with the world - revealing the unity of the world. Here is a world in the world, because only man in the 26 27

15 Мустафа Хаџиалиќ Вечерва сме пријатно и особено возбудени поради тоа што се наоѓаме пред навистина убави уметнички остварувања коишто се плод на извонредниот дух на Родољуб Анастасов. Во просториите во кои се наоѓаме ја чувствуваме смелоста на уметникот што својот човечки свет на човекот го сместува во бескраен простор. Но тој човек, тој свет не изгледаат изгубени зашто се опираат со својата упорност, со складот и издржливоста во околината што ја прават човечка. Поради тоа впечатокот на допаѓање на убавото им е потполн; убавото што не мора секогаш да биде богато зашто богатството може да биде и грдо. Овде, на овие остварувања гледаме склад на бои и склад на отсуства на боја, коешто уметникот ги надоместува со присуство на светлина што неизгубениот човек секогаш мора да го чувствува. Овие дела се создавани со љубов, поради тоа се обземени со хуманумот на човекот, па затоа се и естетички убави. Во времето што на човека му останува да го употреби како слободна волја овде му е дадена вистинска можност зашто пред овие дела се случува слобода. Основниот проблем пред кој Анастасов се најде е проблемот на телесното доживување на човековиот простор, времето и движењето во него. Секојдневната врска меѓу човекот и светот се остварува преку телото коешто во своја служба го има светот како егзистенција. Овде на платнава е најнепосредна врската меѓу просторот и времето на човекот. Зашто, без човекот и без неговата акција на свест нема ни простор ни време. Затоа светот е средина на искажување. Човекот овде ги надминува стравот и мачнината, ја препознава својата судбина, но не & се препушта и секогаш бега во својата индивидуална проклетост. Светот на овие човечки фигури не доловува изолирана положба, лишена од човековата општествена природа. Во ваквите ликовни остварувања препознатлива е општествената практика во која човекот меѓу многубројните можности избира некои кои & одговараат на неговата природа, неговата поврзаност со светот, откривајќи го единството на светот. Тука е свет во светот, зашто единствено човекот во светот е способен да се однесува спрема свеста и спрема светот. Всушност, човекот е во состојба да ги земе предметите како нешто свое од себе и како нешто туѓо што му овозможува да ја открива својата смисла и своето значење во себе. Следејќи го значењето, особено е важно да се констатира дека овие уметнички творби многу нé засегаат. Тие се упатени директно на нас, примателите, зашто содржат уметнички пораки. Затоа никаква критика не може до крај да ги исцрпи. Затоа во оваа материјална експанзија тие ни се повеќе од неопходни. Анастасов го најде своето ликовно укотвување во нас самите. Неговиот потфат не е само обичен збир на глетки. Тоа е проста артикулација во која се чувствува цврста присутност на човековото битие. Тоа е објективно претенциозна синтеза со кои успеваат да се артикулираат светот и световноста на светот. Извадоци од уводната беседа по повод отворањето на изложбата на Родољуб Анастасов во Тузланскот салон 2 х 13, на 28 октомври 1982 Владо Величковски КОНТИНУИТЕТ ВО ДЕЛАТА НА АНАСТАСОВ Родољуб Анастасов е меѓу ретките уметници што поседува способност, низ постојани промени, да одржува континуитет во творештвото. Така, тој досега помина низ неколку фази: од енформел преку асоцијативно-апстрактната фаза и опартистички искажувања, потоа фазата со елементи на нова фигурација world is able to act pursuant to conscience and the world. In fact, man is able to grasp the objects as something from himself and as something alien, allowing him to discover his meaning and significance in himself. Following the meaning, it is important to realize that these works of art affect us much. They are sent directly to us, the recipients - for they contain messages of art. Therefore, no criticism may deplete them to drain. Therefore, in this material expansion, they are very necessary to us. Anastasov finds his docking in the art - in us. His venture is not just a simple word of sight. It is a simple articulation, where one feels strong presence of the human being. It is objectively pretentious synthesis, which articulates the world and secularity of the world. Excerpts from the opening speech, on the occasion of the opening of the exhibition of Rodoljub Anastasov in the Tuzla Salon 2 x 13, on October 28, 1982 Vlado Veličkovski CONTINUITY IN THE WORKS OF ANASTASOV Rodoljub Anastasov is among the few artists who possess the ability, through constant change, to maintain continuity in the work. Thus, he has gone through several stages: from Informel to association-abstract phase of op-art statements, then the stage with elements of the new figuration, and in recent years the phase marked by features of so-called radical and a new realism, in which he finds his latest interest. Such diversity is the result of research, passion and creative tension inherent in this artist that does not interfere with him to develop a very thoughtful, methodical and studious art procedure, which knows no sudden and rapid change. It is formally varied, but internally designed and logically related developmental line. Besides spiritual integrity, in the work of Anastasov one can note certain kinds of art constants that enable organic connectivity and plastic whole, which is an important prerequisite for a creativity to be valued as a consistent and recognizable. One of most essential elements is the problem of light-dark, a permanent presence in the diverse art-content contexts. The lightdark is plastic and symbolic expression of the artist s inner tension and conflict, as well as the required expression in the work. The emergence of horizontal line, vertical line and windows opening in different composition solutions have not only plastic but also psychological explanation revealing the artist s rational but also emotional introvert nature. Artistic expression of Anastasov is characterized by extraordinary secrecy and subtlety whose values are revealed gradually, which is unusual for our age of visual effects and aggressiveness. It allows him to use a range of damp dark tones that over time are open and clean in delicate pastel chromatism, where one feels the valorous highlighted presence of white paint. The presented works of the cycle Man and space are made in the last few years and continue the theme and style in respect of those works that he began to create in the early seventies. It is about a problem-related style-ended wrapped-up wholes and motifs that the artist always interprets a new or at least a different way. The themes of this cycle are pursued by Anastasov with equal mastery in drawing, so that the two media are complementary in expression, but differ in their specifics. THE EXPRESS ENVIRONMENT of the artist is the city, in whose ambience he sets the mass scenes, often viewed through the window opening, changing the views, heights and angles of observation. With the curiosity of the analyst and sensibility of a modern artist, he captures the psychology of the behavior of people in the urban setting. The depth of space, in which these people move, до последните години обележани со карактеристики на истражувања, потоа фазата со елементи на нова фигурација до последните години обележани со карактеристики на таканаречениот радикален и нов реализам, во кој се движат неговите најнови интересирања. Таквата разновидност е резултат на истражувачката страст и творечката тензија, својствени на овој уметник што не му попречува да развие мошне промислена, методична и студиозна уметничка постапка, што не познава ненадејни и брзи промени. Станува збор за формално разновидна, но внатрешно осмислена и логично поврзана развојна линија. Покрај духовниот интегритет во делото на Анастасов се одделуваат одредени ликовни константи коишто му овозможуваат органска поврзаност и пластична целост, што е битен предуслов едно творештво да се вреднува како доследно и препознатливо. Како еден од најсуштествените елементи се јавува проблемот на светлотемното, што е перманентно присуство во најразновидните ликовни-содржински контексти. Светлотемното е пластичен и симболичен израз на уметниковата напнатост и внатрешен судир, како и на бараната експресија во делото. Појавувањето на хоризонтала, вертикала и прозорски отвор во различни композициски решенија има не само пластично, туку и психолошко објаснение откривајќи ја уметниковата рационална, но исто така интровертна емоционална природа. Ликовниот израз на Анастасов се карактеризира со дискретност и вонредна суптилност чиишто вредности се откриваат постепено, што е необично за нашето време на визуелни ефекти и агресивност. Тоа му го овозможува и употребата на придушена гама на продлабочени темни тонови коишто во текот на времето се отвораат и прочистуваат во пастелен нежен хроматизам, во кој се чувствува нагласено валерско присуство на белата боја. Презентираните дела од циклусот Човек и простор се направени во последните неколку години и значат продолжување во тематско-стилскиот поглед на оние дела што почна да ги создава во раните седумдесетти години. Се работи за проблемски стилски заокружени целини и мотиви што уметникот ги интерпретира секогаш на нов или барем поинаков начин. Темите од овој циклус Анастасов ги негува со подеднакво мајсторство и во цртежот, така што двата изразни медиуми се дополнуваат, но и разликуваат, со своите специфичности. НЕПОСРЕДНА ЖИВОТНА СРЕДИНА на уметникот е градот, во чиј амбиент ги поставува масовните сцени, најчесто видени низ прозорски отвор, менувајќи ги визурите, висините и аглите на посматрање. Со љубопитност на аналитичар и сензибилност на современ уметник, тој ја доловува психологијата на однесување на луѓето во урбаниот амбиент. Длабочината на просторот во кој се движат тие луѓе сугерирана е со игра на светло-темното, со конкретни знаци или линеарна перспектива. Над тие масовни сцени со ситни човечки фигури доминира огромен и недефиниран простор набиен со латентна, некогаш и застрашувачка драматичност. Човекот е физички дефиниран во најразновидни суптилни движења и животни ситуации, но се претвора во силуета, станува дел и се втопува во таа разбранувана, воопштена и анонимна човечка маса. Таквите сцени се видени од одредена дистанца и висина и добиваат карактеристичен израз на безизлезност и отуѓеност, својствени на техничката цивилизација. Сликарството на Родољуб Анастасов, особено во последнава деценија, си обезбеди забележливо место во големото семејство на уметници чиишто интерерсирања се движат во доменот на новите форми на реализмот. И не само во југословенски, туку во европски и пошироки рамки. Осврт објавен по повод самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Галеријата на Југословенски портрет Салон 2 х 13, во Тузла, Културен живот, Скопје, 1982, 9/10 is suggested by playing with the light-dark, with specific signs or linear perspective. Over these mass scenes with tiny human figures, dominates huge and undefined space filled with latent, sometimes even frightening dramatics. The man is physically defined in various subtle movements and life situations, but turns into a silhouette, he becomes part and melts in that stirred, and generalized anonymous human mass. Such scenes are viewed from a certain distance and height and get the characteristic expression of hopelessness and alienation, typical of technical civilization. The Painting of Rodoljub Atanasov, especially in the last decade, has secured a prominent place in the great family of artists whose interests are moving in the area of new forms of realism. And not only in Yugoslavia but in the wider European framework. Review published on the occasion of the solo exhibition of Rodoljub Anastasov in the Gallery of Yugoslav Portrait Salon 2 x 13 in Tuzla, Culture life, Skopje, 1982, 9 / 10 JASMINA TUTOROV The painting of Rodoljub Anastasov, with its high achievements and ideas that brings with it, is included in the most interesting problem-related situations in contemporary Yugoslav art. In those peaks of our painting, in whose notional and plastic context is included Anastasov, Anastasov occupies a stable position because his work has built and builds a comprehensive understanding of the benefits of some new picture, never belonging to the mainstreams in this context, but, rather, separating himself from the motives and results of their individual determinations. The work of Anastasov is rooted in the very foundations of determining the spiritual reality of this moment. Anastasov seeks to define human existence in this world of technical and technological dominance. The technique, which strongly determines our era, contains despite its progressive also a demonic hand; it requires radical transformation of many life conditionals that brought the human dimension of life into the ordeal. In this world of ultimate efficiency and perfect precision, the man loses his identity, becomes isolated and alienated individual in the masses. The painting of Anastasov speaks its story in its duration in unknown masses capped with concrete and glass. This figuration brings us spiritual knowledge of forms and their meanings. The pictures convey us the message by seeing the existing of everyday life and suggesting its hidden meanings, restlessness and drama of human existence. Plastic language of painting contributes to the realization of the ideas of the painter. The broad geometric surfaces are opposing small, moving spots of bodies that underscores the drama of the event. Thereby we note exceptional culture of the plastic language that is visible in the methodical approach in constructing completed pictures and presented in high analytical and subtle elaboration of formal facts. Thanks to that, the works of Rodoljub Anastasov are exciting, due to the high performance culture and lofty ethical human performance. Excerpt from the introductory speech at the opening of the exhibition of Rodoljub Anastasov in Modern Gallery, Zrenjanin, 24/04/1983 ALEXANDER BOGOEVIC The central event in a painting of Rodoljub Anastasov is the man. All pictures displayed are statements about the types of own presence in urban areas, cities of concrete and steel, the industrial halls. However, we would take the wrong side by the interpretation of the painted areas in terms of discrediting them, because the 28 29

16 Јасмина Тутуров Сликарството на Родољуб Анастасов со своите високи дострели и идеи коишто ги носи со себе се вклучува во најинтересните проблемски ситуации во современото југословенско сликарство. Во тие врвови на нашето сликарство, во чијшто идеен и пластичен контекст се вклучува, Анастасов зазема стабилна позиција зашто своето дело го градеше и го гради со суштинско разбирање на некои нови придобивки на сликата, не припаѓајќи &, притоа, никогаш на матицата на една струја, туку, напротив, издвојувајќи се од неа со мотивите и резултатите на своите индивидуални одредувања. Делото на Анастасов е вкоренето во самите темели на одредувањето на духовната реалност на овој миг. Анастасов се стреми кон дефинирањето на човековото постоење во овој свет на техничка и технолошка доминација. Техниката, којашто посилно ја одредува нашата епоха, покрај својата прогресивна содржи и демонска страна, условува коренити преобразувања на многу животни условности што човечката димензија на животот ја доведуваат во тешки искушенија, Во тој свет на крајна ефикасност, совршена прецизност, човекот го губи својот идентитет, станува осамена и отуѓена единка во масата. Во тоа негово траење во непознатата маса затворена со бетонот и стаклото на велеградот ви зборува сликарството на Анастасов. Оваа фигурација ни носи духовни сознанија за облиците и нивните значења. Сликата ни ја пренесува пораката со воочувањето на постоечкото од секојдневието и со сугерирањето на нивните скриени значења, неспокојството и драмата на човечката егзистенција. Пластичниот јазик на сликата придонесува за реализација на идеите на сликарот. На широките геометриски површини им се спротивставени мали, подвижни дамки од тела што ја подвлекува драматичноста на настанот. Притоа воочуваме исклучителна култура на пластичниот јазик што е видлива во методичниот пристап при градењето заокружени претстави и во високата аналитичност и суптилната разработка на формалните факти. Благодарение на тоа, делата на Родољуб Анастасов се возбудливи, како поради високата култура на изведбата така и поради етички возвишената хумана реализација. Извадок од уводната беседа по повод отворањето на изложбата на Родољуб Анастасов во Савремена галерија, Зрењанин, Александар Богоевиќ Централниот настан во сликарството на Родољуб Анастасов е човекот. Сите изложени слики се искази за видовите на неговото присуство во урбаните средини, градовите од бетон и челик, индустриските хали. Меѓутоа, на погрешна страна би нé одвело толкувањето на насликаните простори во смисла на нивно дискредитирање, зашто постојаниот судир меѓу природата и интервенцијата на човекот во неа се сведува врз неговото постоење; ако ги насочиме видувањата до некои елементарни корени на таквото однесување на човекот вообличено е само елементарното чувство на човековото присуство, драматиката на преживување, динамиката на животот, неизсвесноста. Одраз на тоа се тие слики во овој миг на свеста на современиот човек без оглед на евентуалната оправданост на таквата свест и таквите чувства. Значи, поентата е врз човекот, а архитектурата е само ставаж. Човечките фигури со своите димензии дејствуваат во однос на архитектурата на урбаната средина со развиена констелација онака складно колку што и архитектурата понекогаш дејствува предимензионирано. Затоа, и покрај однапред дадениот стремеж од уметникот кон објективноста во пристапот кон стилската обработка на иконографските податоци, потоа permanent conflict between nature and human intervention in it is based on the existence; if we direct views to some basic roots of such behavior, of the man, then we can note only elementary sense of human presence, the drama of survival, the dynamics of life, and uncertainty. Reflection of that are those pictures in this moment of awareness of modern man, regardless of the possible justification of such awareness and those feelings. So, the point is the man, and the architecture is only a supplement. Human figures with their dimensions act in relation to the architecture of the urban environment with a constellation developed just as harmonious as architecture s sometimes exaggerated acting. Therefore, despite the advance given striving by the artist for objectivity in the approach to the iconographic style of processing data, then the striving for formlessness due to the credibility and reliability of access to the motive, the metaphysical is still present, in addition to the real. If, however, we analyze the situation of those figures, and not their size in relation to the environment in which they are located, we can come to new conclusions in view of the dynamics of the movement of human figures or their persistence on single place in evidently conceived static position, and so even to the diversity within one, at first glance, obscurely set theme or single motif. I want to say, diversity consists not in the abundance of choice of objects and generally the motivational material included in the picture, but the rich content is reflected in the way of understanding the figures and layering of their presence in the environment surrounding them and the types of relationships in this architecture. The figures in motion often interpret some extraordinary event, seldom daily, often uncommon, but sudden, where expression of the shared experience of the figures is extremely pronounced. It is visible on pictures with static set pieces because there is a latent present common cause of stillness, especially when these groups do not act naturally on the street but are located opposite each other as to a forthcoming joint activity, or waiting for some decision in the corner of Kafkaesque over-dimensioned, meager, enigmatic and symbolically perceived hall. You should not bypass the physical presence of the poetic atmosphere due to the never dark, but sometimes melancholic, often serene colors. It dominates the individual pictures that are characterized by simplicity of the festive atmosphere and the usual events at the corso. But most interesting is that Anastasov, in quite reduced and purified picture, manages to hold a wealth of attendances not only of the exteriors and interiors, but also of the intimate space, and the public scene, intimately experienced with public event. Latent presence at an extraordinary event or its expectation (anxiety, uncertainty, anxiety, care) are identified in the schedule of the painted figures in the interior, as well as in really imaginary rather than literal, presence of the man behind the traces of the interior, marked on the edges of pictures (open window, for example). Bird perspective here is one of the most used means that distance us from events by ushering in the parallel spaces of intimacy which is subordinated to the general atmosphere. Also, near the lower edge of a picture in a way that resembles a blurred photographic record, the painted fence on the highway makes us think that the event is seen by some also present imaginary person from a vehicle in motion, which has a fixed direction movement of a group of people painted in the distance. By this, Anastasov is already, conditionally speaking, on the way to the conceptualization of the picture, on the way of its peel. The picture by successfully framed figurative situation by means of abstract painted margins of moving from the concrete setting of cleansed vertically set surface of the canvas of the other picture, or where it leads us in a situation to be in a dilemma whether one can see from the street just a detail precisely limited by unopened window frame or it is already a past detail designed on white canvas attached to the interior - all three pictures show one of the possibilities of future development of the painter Anastasov. стремеж кон безличноста поради убедливоста и веродостојноста во пристапот кон мотивот, метафизичкото е сепак присутно, покрај стварното. Ако, пак, ја анализираме положбата на тие фигури, а не нивната димензија во однос на амбиентот во кој се наоѓаат, можеме да дојдеме до нови заклучоци со оглед на динамиката на движењето на човечките фигури или нивната опстојност на едно место во евидентно статички замислена положба, а со тоа и до разнородноста во рамките на една, на прв поглед, опскурно поставена тема, односно едем мотив. Сакам да кажам, разнородноста се состои не во изобилството на изборот на предмети и воопшто на мотивски материјал вклучен во сликата, туку богатството се огледа во начинот на сфаќање на фигурите, слоевитоста на нивното присуство во амбиентот што ги опкружува и во видовите на односите кон таа архитектура. Фигурите во движење најчесто толкуваат некој вонреден настан, ретко секојдневен, почесто несекојдневен, но и ненадеен, каде што експресијата на доживувањето на заедништвото на фигурите е исклучително нагласена. Таа е видлива и на сликите со статички поставени фигури зашто латентно е присутна заедничката причина за мирување, особено кога тие групи луѓе не дејствуваат природно на улицата, туку се распоредени едни спроти други како да им претстои некаква заедничка активност, или, пак, како да чекаат на решение во аголот на кафкијански предимензионираната, штурата, енигматичната и симболично сфатената хала. Не би требало да го пренебрегнеме ни присуството на поетската атмосфера поради никогаш темниот, но понекогаш меланхоличниот, најчесто ведриот колорит. Таа доминира во одделни слики што се одликуваат со едноставноста на празничната атмосфера или со вообичаените настани на корзото. Меѓутоа, најинтерсно е тоа што Анастасов во сосема сведена и прочистена слика успева да оствари богатство од присуствата не само на екстериери и ентериери туку и на интимниот простор, но и на јавната сцена, интимно доживеана крај јавниот настан. Латентното присуство на вонредниот настан или неговото очекување (немир, неизвесност, неспокојство, грижа) се препознава во распоредот на насликаните фигури во ентериерот, но и во навистина имагинарното, а не буквалното, присуство на човекот зад трагите на ентериерот, означен по рабовите на сликите (отворениот прозорец, на пример). Птичјата перспектива е тука една од најкористените средства што нé дистанцираат од настаните воведувајќи нé со тоа и во паралелните простори на интимата што & е подредена на општата атмосфера. Исто така, покрај долниот раб на една слика, на начин што личи на неостра фотографска снимка, насликана ограда на автопатот, нé наведува на помислата дека настанот е виден од некоја исто така, имагинарно присутна личност, од некое возило во движење, што има фиксна насока на движење на насликаната група луѓе во далечината. Со тоа Анастасов е веќе, условно речено, на патот на концептуализацијата на сликата, на патот на нејзиното раслојување. Сликата со успешно кадрираната фигуративна ситуација со помош на апстрактно насликаните маргини на движење од конкретниот амбиент на расчистената вертикално растрирана површина на платното на друга слика, или каде што нé доведува во ситуација да бидеме пред дилемата дали од улицата е видлив само еден детаљ прецизно ограничен со рамката од неотворениот прозорец или тоа е веќе детаљ од минатото проектиран на белото платно закачено во ентериеротсите тие три слики покажуваат една од можностите на идниот развикот на сликарот Анастасов. Во овој момент, од љубителите на уметноста, односно од пошироката публика, масовно прифатената сегашност е токму ликовното минато. Минатото секогаш го доживуваме како сегашност, а дури кога и ликовната сегашност ќе стане минато таа иста публика се однесува кон неа како да е сé уште сегашност. At this point, the lovers of art, or the general public, mostly adopt the present moment which is actually the artistic past. We always experience the past as the present, and even when the artistic presence becomes the past, that same public refers to it as if it were still the present. But Anastasov is surely one of the confirmed leaders of the events noted in the last decade in the Macedonian and Yugoslav art, so that the interpreting the beauty of his paintings are not depleting the actuality of his accomplishments. Excerpts from the study, in a preface to the exhibition catalog Concept picture in Zagreb, Gallery Nadezda Petrovic, Cacak and Art Gallery in Skopje, 1983 BRANKA PERISIC Nowadays, the Art Gallery of Bosnia and Herzegovina displays one of the foremost painters of Macedonia - Rodoljub Anastasov. It should be immediately noted that the Sarajevo art lovers, on several occasions (first in 1969), had occasion to meet the work of this extremely interesting and original artist. At this exhibition Anastasov is presented with thirty paintings and twenty drawings made in the period from 1972 to 1984, proving once again that it is an artistic personality that transcends the narrow framework of the Macedonian artistic circle, i.e., that occupies an important place in contemporary Yugoslav art. Rodoljub Anastasov belongs to that group of artists whose art world is built on an active and creative attitude towards the two areas and the relationship of arts, which by its nature is a little controversial. On the one hand, it is a geometric abstraction, and, figuration on the other side, which Atanasov, we have to admit, brings together a unique way in a particular artistic tone. The consistency proves the mature artistic personality with very specific sensibility, an artist who managed, by a completely individual way in his latest works, to break out of the new figuration by building an art world of seemingly simplified visions of modern life and urban environment, and which in fact is very complex and involved. This extraordinary ability, to fit formerly found and simplified art speech in some other, also definitive solutions, gives us the right to speak of this artist as a distinctively original artistic personality, i.e. the artist who manages to incorporate his former, purely abstract experience, in extraordinarily consistent way, into a completely new world, a new language - the language of figuration. Because of this dual field of action in terms of a particular meaning of the subject matter and in terms of metaphorical exposure of some specific life observations, the painting Rodoljub Anastasov realizes its undoubted contribution in both intellectual and artistic context. This article was printed in the magazine Odjek, Sarajevo, on the occasion of the solo exhibition of Rodoljub Anastasov at the Art Gallery of Bosnia and Herzegovina. It was also broadcast on the first program of Radio Sarajevo, and was broadcast by Radio - Skopje, in the cultural program, Confrontations, on the May 12, Djordje Jovic LANDSCAPE AS LANDSCAPE! WHAT IS IT? People in the area painted by Rodoljub Anastasov are not lost as it may seem at first glance. Their existence in the picture rests on a long standing position. Mutual interpretation between manspace and space-man created a breeding ground for many digressions. Besides the picture, there are still many other elements of 30 31

17 Но, Анастасов е сигурно еден од потврдените корифеи на настаните мериторни за последната деценија во македонското и југословенското сликарство, така што убавините во толкувањето на неговите слики не се исцрпуваат само во актуелноста на неговите остварувања. Извадоци од студијата-предговор во каталогот на изложбата Концепт во сликата во Загреб, во Галеријата Надежда Петровиќ -Чачак и во Уметничката галерија во Скопје, 1983 Бранка Перишиќ Деновиве, во Уметничката галерија на Босна и Херцеговина излага еден од најистакнатите македонски сликари Родољуб Анастасов. Веднаш треба да се напомне дека сараевската ликовна публика во неколку наврати (прв пат во 1969) имаше прилика да се сретне со творештвото на овој исклучително интересен и оригинален сликар. На оваа самостојна изложба Анастасов се претстави со триесетина слики и дваесетина цртежи настанати во периодот од 1972 до 1984 година, докажувајќи уште еднаш дека претставува уметничка личност што ги надминува потесните рамки на македонскиот ликовен круг, односно дека зазема значајно место во југословенското современо сликарство. Родољуб Анастасов & припаѓа на онаа група ликовни уметници што својот ликовен свет го градат врз активен и креативен однос кон две области и релации на ликовните уметности што се според карактерот малку контраверзни. Од една страна, тоа е геометриската апстракција, а од друга страна фигурацијата, коишто Анастасов, мораме да признаеме, ги спојува на единствен начин во еден особен ликовен говор. Таа доследност сведочи за една зрела уметничка личност со сосема спицифичен сензибилитет, за уметник што успеа на сосема индивидуален начин во своите најнови работи да излезе од кругот на новата фигурација со тоа што гради еден ликовен свет на навидум упростени визии на современиот живот и урбаниот амбиент, а кој во суштина е многу сложен и ангажиран. Токму поради оваа несекојдневна способност, отпорано најдениот и упростениот ликовен говор да го вклопи во некои други, исто така конечни решенија, ни дава право за овој уметник да зборуваме како за една изразито оригинална уметничка личност, односно за уметник што успева своите поранешни, чисто апстрактни, искуства на извонредно доследен начин да ги вгради во еден сосем нов свет, во еден нов јазик во јазикот на фигураликата. Поради ова двојно поле на дејствување на планот на едно конкретно значење на сижето и на планот на метафоричкото изнесување на некои конкретни животни опсервации, сликарството на Родољуб Анастасов го остварува својот несомнен придонес, како мисловен така и ликовен. Оваа статија е печатена во списанието Одјек, Сараево, по повод самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Уметничката галерија на Босна и Херцеговина. Истата е емитувана на првата програма на Радио - Сараево; емитувана е и на Радио Скопје, во културната рубрика Соочувања, на 12 мај 1984 година. Ѓорѓе Јовиќ ПРЕДЕЛ КАКО ПРЕДЕЛ! ШТО Е ТОА? Луѓето во пределот на Родољуб Анастасов не се изгубени како што тоа на прв поглед може да изгледа. Нивната егзистенција во сликата почива врз долго зацврстуваната положба. Меѓусебното the experience that are not only understood but also provoke and require parallel access streams. Talking about the picture requires involvement, before and after, of further knowledge besides knowing the organization s picture. Excerpt from the foreword to the exhibition catalog Area as a motive, space as the output, Modern gallery, Zrenjanin, ART COLONY IN SISAK - FIRST PRIZE TO RODOLJUB ANASTASOV The wealth of imagination and subtle precision in performance are two basic features of the works of Rodoljub Anastasov shown in the art colony of Zelezara Sisak. Namely, Anastasov recreates on paper a marvelous space earned in several contexts, as nothing in common with the visual relations in everyday life, since as a whole it comes from the author s imagination. Hence, that dreaming space is full of gentle and quiet poetic atmosphere. The sediments of this whole atmosphere huddled columns of tiny human figures. And these figures, as well as all other reality of the pictures are realized with reliable masterly strokes filled with an internal kindness. Such kindness is also stresses by the light, yet suggestive coloration. Carrying out these areas of pictures, Anastasov gave us the powerful poetry of his pictures flowing to viewers. Explanation of the jury, of the Art Colony, Sisak. Vjesnik Zelezare, Sisak, M. Vlaic MACEDONIAN REPRESENTATION Members of different generations are represented by a series of drawings and if the Old Port did not decide to open the door to authors from other regions, we would not know that such interesting group of painters is active in Skopje, Macedonia, Yugoslavia, and even in the world. Their personal details are as interesting as the works. Let s say Rodoljub Anastasov certainly is one of the most important names in Yugoslav art, winner of numerous awards. This assistant professor in the Faculty of Fine Arts in Skopje, unfortunately, until now was only once guest of Zemun and only at group exhibition, as is now. Excerpt from article in Vecernje novosti, Belgrade, On the occasion of the exhibition Six Macedonian artists at the Art Gallery Old Port, Zemun, Vladimir Veličkovski REALITY IN THE PAINTINGS OF ANASTASOV The work of Rodoljub Anastasov knows several aesthetic and stylistic phases that reveal an author with a striking personality. This artist was formed in the atmosphere of the restless sixth decade, by accepting with emotional charge characteristic for him, the current aesthetics of the Informel painting. It is a time of new impulses in Macedonian cultural renaissance during which artists tried to be independent, new, modern. But Atanasov anticipates his present artistic development with certain works made already by the end of the sixties, especially толкување со човек-просторот, простор-човекот создаде почва за многу дигресии. Покрај сликата тука има уште низа други елименти на искуството коишто не само што се подразбираат туку и се провоцираат и бараат паралелни текови на пристапот. Зборувањето за сликата бара вклучување пред и по тоа уште некои знаења, покрај познавањето на организацијата на сликата. Извадок од предговорот во каталогот за изложбата Пределот како повод, просторот како излез, Савремена галерија, Зрењанин, 1984 КОЛОНИЈА НА ЛИКОВНИТЕ УМЕТНИЦИ СИСАК- ПРВА НАГРАДА РОДОЉУБ АНАСТАСОВ Богатството на имагинацијата и суптилната прецизност во изведбата се две основни обележја на делата на Родољуб Анастасов настанати во Ликовната колонија на Железара Сисак. Имено, на хартијата Анастасов рекреира еден чудесен простор остварен во повеќе планови, што како да нема ништо заедничко со визуелните релации на секојдневието, зашто во целост потекнува од авторовата имагинација. Затоа тој досонуван простор е полн со блага и тивка поетска атмосфера. Во наносите на таа атмосфера се сместија цели колони од ситни човечки фигури. И тие фигури, како и сета друга стварност на сликите се реализирани со сигурни мајсторски потези полни со некоја внатрешна благост. Таа благост ја потенцира и нежниот, но сугестивен колорит. Реализирајќи ги тие простори на слики, Анастасов ни подари моќна поетичност што од неговите слики струи кон посматрачите. Образложение на стручната комисија, Колонија на ликовните уметници, Сисак: Вјесник Железаре, Сисак М. Влаиќ МАКЕДОНСКА РЕПРЕЗЕНТАЦИЈА Припадници на различни генерации се претставени со серија цртежи и ако во Стара капетанија не решија да им ја отворат вратата на авторите од други средини, немаше да дознаеме дека во Скопје, во Македонија, во Југославија, па и во светот дејствува една толку интересна група сликари. Нивните лични податоци се исто толку интересни, колку и делата. Да речеме, Родољуб Анастасов секако е еден од најзначајните имиња во југословенската ликовна уметност, добитник е на бројни признанија. Овој доцент на Факултетот за ликовни уметности во Скопје, за жал, до сега само еднаш беше гостин на Земун и тоа на колективна изложба, како и сега. Извадок од статијата во Вечерње новости, Белград, , по повод изложбата Шестмина македонски уметници во Уметничката галерија Стара капетанија, Земун, Владир Величковски СТВАРНОСТА ВО СЛИКИТЕ НА АНАСТАСОВ Творештвото на Родољуб Анастасов познава неколку естетски и стилски фази што ни откриваат автор со впечатлива индивидуалност. Овој уметник се формираше во атмосферата на немирната шеста деценија, прифаќајќи ја, со нему својствениот емоционален набој, тековната естетика на енформелното сликарство. Тоа е време на новите импулси на македонската with his cycles from 1972 and onwards. Since then, his art (paintings, drawings, watercolors) is characterized by the diversity of statements by prominent internal coherence that gives recognizable landmarks. It is an author who systematically implemented refinement of the language of art while retaining some inventively addressed components in his work. These are the phenomena of space, time, light and vertical-horizontal counterpoint to which he had given some symbolic, art, poetry and psychological traits. Anastasov produces in this time of rapid replacement of opposite trends in art, retaining his moral and artistic integrity, true to himself, but open to new knowledge. By his spiritual alignment, he is sympathetic to the classical forms of art, bringing it in line with rational emotion. He establishes the measure and harmony in his works whose rigor does not affect the internal tension and anxiety. Anastasov wants precision and clarity in the approach, but is not deprived of emotions he controls and overcomes in the geometric elaborated arrangement of elements. He is a refined intimist who can remember and relate to past and present. Towards the middle of the seventies, Anastasov explicitly determined his lasting artistic preoccupation. Knowing better his immediate living environment, there he reveals a world worthy of analysis. The picture thus happens in authentic, intimate and lively atmosphere in the immediate urban environment. There appear window frames, blinds and curtains that close the two-dimensional space of the picture. Its surface is only occasionally animated with plastic processed forms, especially with foggy motifs or diffuse soft light that suggests a vague mystery. The sense of caution and a certain inhibition in plastic manner are formulated with the cited barrier which closes the space of the picture. Such stimmung is present even later when it appears gradually as a crack, light and certain associative landscape, the horizontal line of trains, up to the recent works, across frames when the outer urban area of human figures possess across the window frames. The space deepens and settles with small groups of human figures as diverse addressed street scenes with fine elaboration of the complex relationships between these anonymous and alienated heroes of our artist. The individual in the crowd lives increasingly isolated and inconsistent with himself and with the environment. The characteristic psychology of the masses, which connects them, reveals t awareness of the existence of a space, the need for communication with the immediate environment, but also with the broader cosmic spaces. The human figure, anonymous, and yet physically individualized and placed in a specific spatial relation to other figures and objects in the picture, acts peacefully, and excitedly awaiting a certain and unclear happening. This increasingly expressed forcibly bringing closer of people here gets more humane interpretation, while the heat is still present, with the elements of personal small realm, with an atmosphere that is sometimes latently dramatic, environmentally polluted, yet is often designed with an unusual calm, light and sense of celebration. Mass media as an integral part of society directly influence the art of our time. Photography, respecting its specifics, is used by Anastasov as the starting motif or basis to create works that contain authentic features of the art of painting. Anastasov presents certain forms of urban life when the subject matter turns into the exit of the subjective psychological projection of the artist. Therefore, recognition of motifs does not mean quoting, conclusion, and mechanical mapping of the environment, but it means that the reality avoids to be given dimensions in single fashion. In this sense, photographically pictured present time may not mean much unless it is a properly conducted transposition. Anastasov achieves this by a certain stylization of the object, with re-composition of the elements, with their conceptualization or analytical processing of the motive. His rejection of a single form of mechanization of the soul and silent contemplation and intimism single him apart from some current forms of figuration in contemporary art. By that he exceeds the 32 33

18 културна ренесанса, време во кое творците се труделе да бидат независни, нови, модерни. Анастасов, меѓутоа, својот денешен уметнички развиток го антиципира со некои дела веќе до крајот на шеесеттите години, особено со своите циклуси од 1972 година натаму. Оттогаш, неговото творештво (слики, цртежи, акварели) го карактеризира разновидноста на искажувањата со забележлива внатрешна кохерентност којашто им дава препознатливи обележја. Тоа е автор што систематски спроведува прочистување на ликовниот јазик задржувајќи некои, инвентивно решавани, компоненти во своето дело. Тоа се феномените на просторот, времето на светлината и вертикално-хоризонталниот контрапункт на кои им придава некои симболични, ликовно-поетски и психолошки својства. Анастасов создава во ова време на брзо сменување на спротивни струења во уметноста, задржувајќи го својот морален и уметнички интегритет, доследен на себе, но и отворен кон новите сознанија. Со својот духовен склоп тој е наклонет кон класичните обрасци на уметноста, доведувајќи ја во склад емоцијата со рационалното. Тој воспоставува мерка и склад во своите дела чијашто строгост не ја исклучува внатрешната напнатост и вознемиреност. Анастасов сака прецизност и јасност во пристапот, но не се лишува од емоциите што ги контролира и совладува во геометриски осмислениот распоред на елементите. Тој е префинет интимист кој знае да се сеќава и да ги поврзува минатото и сегашноста. Кон половината на седумдесеттите години Анастасов поексплицитно ја одредува својата потрајна уметничка преокупација. Запознавајќи се поблиску со непосредниот животен амбиент, тој во него открива свет достоен за анализа. Сликата така настанува во автентичниот, интимен и жив амбиент во непосредната урбана околина. Се појавуваат рамки од прозори, ролетни и завеси што го затвораат дводимензионалниот простор на сликата. Нејзината површина е само напати анимирана со попластично обработени форми, особено со магливи мотиви или со дифузна нежна светлина што сугерира неодредена таинственост. Чувството на претпазливост и извесната инхибираност пластично се формулирани со таа предметна преграда којашто го затвора просторот на сликата. Таквиот штимунг присутен и подоцна кога се појавува постепено како пукнатина, светлина и одреден асоцијативен предел, потоа хоризонталата на возовите, сé до најновите дела кога низ рамките на прозорецот се пробива надворешниот урбан простор со човечки фигури. Просторот се продлабочува и се населува со групи ситни човечки фигури како разновидно решавани сцени од улица со истанчена разработка на сложените односи меѓу овие анонимни и отуѓени јунаци на нашиот уметник. Поединецот во толпата живее сé повеќе изолиран и неусогласен со самиот себе и со средината. Карактеристичната психологија на масите, којашто ги поврзува, открива свест за постоењето на еден простор, за потребата од комуникација со непосредната околина, но и со пошироките космички простори. Човечката фигура, анонимна, но физички индивидуализирана и поставена во одредена просторна релација со другите фигури и предмети на сликата, дејствува помирливо, но и вознемирено, во исчекување на некое неодредено и нејасно случување. Тоа, сé повеќе изразено присилно приближување на луѓето овде добива похумано толкување, со сé уште присутната топлина, со елементите на личниот мал свет со атмосфера којашто е напати латентно драматична, еколошки загадена, но честопати осмислена со необична смиреност, светлина и чувство на свеченост. Масовните медиуми, како интегрален дел на општеството непосредно влијаат врз уметноста на нашето време. Фотографијата, почитувајќи ги нејзините специфичности, му послужила на Анастасов како појдовен мотив или предлошка за создавање на дела што содржат автентични својства на сликарската уметност. Анастасов претставува некои облици simplified relationship: Fine Art - reality. Here one can talk about the internal and outer world of the picture, about the input of the reality in the picture, without abandoning its plastic truth which is the basis of artistic transposition. Anastasov, by his preoccupation, consistency and convincing, is outlined figure in Macedonian art, which experiences affirmation in the country and the world. Preface in the catalog for the exhibition of Rodoljub Anastasov in the Gallery Forum, Zagreb, Tomislav Lalin FORMAL SILENCE The name of the Macedonian painter Rodoljub Anastasov is seen regularly, especially in the last fifteen years, almost at all major art Festivals in Zagreb and its surroundings, like Sisak and Karlovac, and throughout Yugoslavia, as a recipient of awards. That this flood of award is the fruit of well-perceived knowledge of the separate, distinct, consistently and reliably executed artistic work, is clearly shown by this exhibition of Anastasov in the gallery Forum in Zagreb, which covers the period from 1972 to today. One of the fundamental characteristics of the autonomous organism in the pictures of Anastasov is invading the space. Anastasov begins the adventure of the conquest of space and its presentation of the picture in such manner that the two dimensionality of the picture covers the window frames, shutters and curtains. But that cover is just an illusion, since the conquest and capture of the space of the picture, in fact, is already begun at that point. In fact, behind those empty windows, blinds and curtains, one so miraculously feel that space is pulsing somewhere out behind those obstacles. He achieves this accurately and by precisely performance, steeped from the diffused light, otherwise one of the essential features of execution procedure of Anastasov. Soon, the curtains were opened, at the start a little bit, then completely, and before us appeared the urban areas, always seen from a higher vantage point, and a with groups of minute human figures, lost in those spaces, similar to space. In fact, thanks to the light, that seems to come from unknown sources, and the somewhat solemn silence flooding all those blue spaces, the everyday landscapes have acquired the aura of exception, a certain consecration, which cannot be very precisely defined, but which we strongly feel, as inside the old cathedrals. In those magical spaces, the tiny figures of people, physically individualized as anonymous representatives of the human mass, are lost in the contemporary quest. Seemingly paradoxical is for me to say that Anastasov paints public venues, and that he is, in fact, an intimist. For the transformation of the public space became deeply intimate one. Also his approach is full of emotion. In conclusion: Anastasov is a painter of modern vocation in which he has integrated the classic perception of painting. Review published in Vjesnik, Zagreb, , on the occasion of the solo exhibition of Rodoljub Anastasov in the Gallery Forum in Zagreb. K. K. SMALL PEOPLE GREAT PAINTER Macedonian painter and professor at the Skopje Faculty of Fine Arts Rodoljub Anastasov is currently displayed in Zagreb Gallery Forum. People in his paintings are quite small. People are small на урбаниот живот кога предметот се претвора во излез на субјективната психолошка проекција на уметникот. Затоа, препознатливоста на мотивот не значи и цитирање, констатација и механичко пресликување на околината, туку стварноста избегнува да биде еднозначно димензионирана. Во таа смисла, фотографски пресликаната современост не може да значи многу доколку не се работи за соодветно спроведена транспозиција. Анастасов тоа го постигнува со одредена стилизација на предметот, со рекомпонирање на елементите, со нивно концептуализирање или со аналитичка обработка на мотивот. Неговото неприфаќање на еден облик на механизација на душата, како и тивката контемплација и интимизмот го издвојуваат од некои форми на фигурацијата во современата уметност. Со тоа тој го надминува симплифицираниот однос: ликовна уметност стварност. Тука може да се говори за внатрешниот и надворешниот свет на сликата, за внесување на стварноста на сликата, без напуштање на својата пластична вистина којашто е основа на ументичката транспозиција. Анастасов по својата преокупација, доследност и убедливост, е издвоена фигура во македонската уметност, којашто доживува афирмација во земјата и светот. Предговор во каталогот за изложбата на Родољуб Анастасов во галеријата Forum, Загреб, 1987 Томислав Лалин СВЕЧЕНИ ТИШИНИ Името на македонскиот сликар Родољуб Анастасов редовно го среќаваме, и тоа особено во последните петнаесетина години, речиси на сите поважни ликовни смотри во Загреб и неговата околина, Сисак и Карловац, како и ширум Југославија, како добитник на значајни награди. Дека таа поплава на награди е плод на добро согледаното сознание за издвоениот и посебен доследно и сигурно спроведен ликовен чин, јасно ни сведочи оваа самостојна изложба на Анастасов во галеријата Форум, во Загреб, којашто го опфаќа раздобјето од 1972 до денеска. Една од темелните карактеристики на автономниот организам на сликата кај Анастасов е освојувањето на просторот. Анастасов таа авантура на освојувањето на просторот и на неговата презентација на сликата ја започнува така што дводимензионалноста на сликата ја прекрива со прозорски рамки, ролетни и завеси. Но, тоа прекривање е само привид, бидејќи освојувањето и заробувањето на просторот на сликата, всушност, веќе во тој момент започнало. Имено, зад тие пусти прозори, ролетни и завеси, така чудесно се чувствува дека просторот пулсира некаде надвор зад тие препреки. Тоа го постигнува прецизно и со прецизна изведба, проникната од дифузната светлина, инаку една од суштествените карактеристики на изведбената постапка на Анастасов. Набргу, завесите се отворија, во почетокот малку, а потоа сосема, и пред нас се појавија урбаните простори, речиси редовно посматрани од повисока гледна точка, и купишта ситни, во нив изгубени човечки фигури, во тие пространства, слични со вселенските. Имено, благодарение на светлоста, што како да доаѓа од непознати извори, и некаквата свечена тишина што ги плави сите тие простори, тие секојдневни пејзажи се здобиле со аурата на исклучителност, на некоја осветеност, којашто не може многу прецизно да се дефинира, но која силно се чувствува онака, како што ја чувствуваме во внатрешноста на старите катедрали. Во тие магиски простори ситните фигури на луѓето, физички индивидуализирани, како анонимни претставници на човечката маса, се изгубени во современото трагање. Навидум, парадоксално е кога велам дека Анастасов слика јавни сцени, дека е, всушност, интимист. Зашто, јавното со and spaces are large, said our colleague journalist and expert in art Vladek Buric. Is life really so petty and short, are people really so petty, would ask a careful viewer. Yes, life is short, but the day is long, people are small, but the man is great. So is the artist Rodoljub Anastasov. Vikend, Zagreb, Ive Shimat Banov CONTINUITY AS A NATURAL RIGHT (Z. Prica, R. Atanasov, S. Vulas, S. Peric, B. Ruzhic). This is the easiest way to defend the consequences of a belief that knows no sudden revolutions or questioning its premises. For these artists, painting and sculpture are positive fact-premise and language of communication that have never been put under doubt. This is about artists with a relatively coherent language that more detailed anatomy shows them those duct changes that can be considered organic in relation to the former and later. Thus, it is relatively easy to follow paths of these artists, whose oeuvre contain internal dynamism that changes people, but not character. Hence, these artists can be approached from the standpoint of Open non-definition which means that these works require special interpretation that cannot be covered by some common place or a stylish example. If one exempts the earliest works of Rodoljub Anastasov with Informel features (materiality, pigments with strong associative meanings), I would say that the dynamic nature of the picture of this artist is its essential property. Getting into new risks, Rodoljub Atanasov, from that Informel period, retained only the Manichean dichotomy of light and dark and the dramatic sense of two opposing qualities remains as a permanent feature of his work. His inclination toward disciplined picture that seeks to exclude the case or reduce it under the smallest possible extent, resulted in balance of the means and the iconicity as well as greater structuralism of the view. The search for the lost space (1973), and even more, Man and Time (1977), by inserting the structure and rectangular framing, inaugurate the characteristic anthropometric measure that can be considered constant in the work of R. Atanasov. Thus, one of the pioneers of abstraction in Macedonia, from smoothly painted surface and the kinetic play with light effects, through Informel-like picture, came to the recognizable rhythmically moving and iconically rigid picture that remained as interpreter of the personal and shared existential condition. Excerpt from the foreword to the catalog of the exhibition XXIX Annual Festival The constant of the variability, the variability of the constant, Istrian Assembly, Porec, 7.VIII-1989 IVE SHIMAT BANOV To talk about the work of Rodoljub Anastasov means to speak of the morphology and the language of picture, and even for a certain painting philosophy (or, less pretentious painting thought) which is embedded in this work. By this, we certainly do not intend to withdraw the banal and understandable truth about the sign and meaning, but to point out a multi-layered poetry and a world which, above all, harmonize emotion with rationality in the original way. Therefore, given the grammar and language of this art, we need only to stress (already perceived by other authors) its interest in the phenomena of space, time, light, vertical and horizontal counterpoints. Let us add the fact that this artist offers numerous works, which always show an extraordinary drawing and painting 34 35

19 преобразба стана длабоко интимно. Исто така неговиот пристап е полн со емоции. Како заклучок: Анастасов е сликар на една модерна вокација, во која го вградил класичното помнење на сликата. Осврт објавен во Vjesnik, Загреб, , по повод самостојната изложба на Родољуб Анастасов во галеријата Форум во Загреб. К.К. ЛУЃЕТО МАЛИ СЛИКАРОТ ГОЛЕМ Македонскиoт сликар и професор на скопскиот Факултет за ликовни уметности Родољуб Анастасов во моментов излага во загребската галерија Форум. На неговите слики луѓето се сосема ситни. Луѓето ситни, а просторите пространи, истакнува нашиот колега новинар и стручњак за ликовна уметност Владек Буриќ. Дали навистина е животот толку ништожен и краток, дали се луѓето навистина толку ситни, ќе се запраша внимателниот гледач. Да, животот е краток, но денот е долг, луѓето се мали, но човекот е голем. Како големиот сликар Родољуб Анастасов. Vikend, Загреб, Иве Шимат Банов КОНТИНУИТЕТОТ КАКО ПРИРОДНО ПРАВО (З.Прица, Р.Анастасов, Ш.Вулас, Ш.Периќ, Б.Ружиќ). Овде е најлесно да се бранат консеквенците на едно уверение што не познава нагли преврати или преиспитување на своите премиси. За овие уметници сликата и скулптурата се позитивен факт-премиса и јазик на комуникацијата што никогаш не се става под сомнение. Се работи за уметници со релативно кохерентен јазик на кои подеталната анатомија им ги покажува оние водови мени што може да се сметаат за органски во однос на поранешните и подоцнежните. Така, релативно лесно се следат патеките на овие уметници чиишто опуси го содржат внатрешниот динамизам што ги менува лицата, но не и карактерот. Оттука, на овие уметници може да им се пријде од гледна точка на Отворената недефиниција, што значи дека овие опуси изискуваат посебно толкување што не може да се покрие со некое општо место или некој стилски пример. Доколку се иземат најраните трудови на Родољуб Анастасов со енформелистички одлики (материјалноста, пигмент со силни асоцијативни значења) би рекол дека динамичниот карактер на сликата кај овој уметник е нејзино суштествено својство. Впуштајќи се во нови ризици Родољуб Анастасов, од тоа енформелистичко време, ја задржал само манихејската подвоеност на светлото и темното и тоа чувство за драматично спротивставување на два квалитети останува како трајно својство на неговото дело. Неговата склоност кон дисциплинирана слика што настојува да го исклучи случајот или да го подведе под најмала можна мерка, имаше за последица урамнотежување и на средствата и на икониката како и поголема структурализација на глетката. Потрагата по изгубениот простор (1973), а уште повеќе Човек и време (1977) со мрежеста структура и со правоаголното кадрирање ја инаугурира онаа карактеристична антропометриска мерка којашто може да се смета за константна во делото на Р.Анастасов. Така, еден од пионерите на апстракцијата во Македонија од мазно сликаната површина и кинетичката игра со светлосните ефекти, преку енформелистичката слика, допре до препознатливо ритмичко раздвижената и иконички строгата the culture, which, given the experiences of the city, the experiences of urban megalopolis mobilization visions calls for a new painting action. So much about the level of language. For many authors with remarkable and incisive dexterity highlighted all lexical virtues of works of Atanasov (space, time, speed, light - e.g. A. Begic) that all of this somehow frees us from cleaning the language and spelling dispositions of this world. Since, as this world is both structure and language, it is also simultaneously some psychosis that brings the persuasiveness and existentialist anthropomorphic projection. The picture of the city, mobility, grouping of individuals, lightdark, speed and spaciousness... outgrow the street level of a chronology in which human character is the only major structural element. It is the sensibility of a particular appearance - uniform sensibility that refuses the machine-like complex of formal syllable and that restores the work on the language level, but also highlights the level of existential question. Hence, Rodoljub Anastasov is the creator of the living conditions of the world in which the issue of figuration is not essential: it is not alarming but significant. It is (the figuration, the figure) point in space, a comma in the surface, a black color in white area, a sign in the space, benchmark of a Giacometti-like stick-based symbol. It is not understood by the effectiveness of state and the rhetoric of the body (e.g. Bacon s), nor is it understood as an arsenal of human sin: it is structurally clean, tepid, and with measured pace, which speaks of the moment, not a state. Therefore, there is the impression of speed, of the time passage, a space in the picture in which, through these city squares, streets and vestibules, new and harsh winds are blowing. Furthermore, there is a willingness of the artist to stay between the structure and the unique intimism, then the intuition that treats each picture as a new structural and emotional problem and where the creative principle of one work does not operate in the next one. We want to say: with a R. Anastasov, one can always see the fundamental structure of the picture, and also the trace of the primary relationship that imprints an impression of freshness to each picture. Therefore, from picture to picture, from work to work, a new question is always raised (about language and content), which requires a new response. The paintings of R. Atanasov carry latent possibilities of language. And, in such context, the artist s intuition and the intuitive provocation do not make a diagnosis of the condition, but they proud of the non-restrictiveness of their own content and grammar virtuality. For Anastasov has embedded his emotional part in the rational part, and vice versa. Hence, this work is structurally elaborated and associatively vital. Preface to the catalog for the solo exhibition of Rodoljub Atanasov, From the cycle: Man and space held in Porec, Buzet, Rovinj, Labin, Pazin and Pula in the period from June to November 1989 BRANKO MILJUSH, BRANISLAV PROTIC, ZIVOIN TURINSKI As a person with a complex path of development, Rodoljub Anastasov, in his work, confirmed himself in several developmental stages of contemporary Yugoslav art. Shortly after finishing his studies and in the first public appearances, he quickly fit into the dominant trends, showing as an artist who is close to the spirit of time and who is able to easily adjust and to make positive changes. In the early sixties, he fostered a particular form of abstraction, which was based on a complex civilization community and awareness of the centuries-old continuity. In this, he acquired a firm and clear position. While pursuing an artistic career, he try also to be a good teacher, first in various departments of the School of Applied Arts слика што остана како толкувач и на личната и на заедничката егзистенцијална состојба. Извадок од предговорот во каталогот на изложбата XXIX анале Постојаност на променливото, променливоста на постојаното, Istarska Sabornica, Пореч, 7.VIII Иве Шимат Банов Да се говори за делото на Родољуб Анастасов значи да се говори за морфологијата и јазикот на сликата, но и за извесната сликарска филозофија (или помалку претенциозно сликарска мисла) којашто се загнездила во ова дело. Со тоа секако не настојуваме да ја повлечеме баналната и разбирлива вистина за врзаноста на знакот и значењето, туку да укажеме на слоевитоста на една поетика и еден свет кој, пред сé, на оригинален начин jа усогласува емоцијата со рационалното. Затоа, за граматиката и јазикот на ова сликарство само толку колку да ги нагласиме (веќе согледаните од други автори) неговите интереси за феномените на просторот, времето, светлината, на вертикалните и хоризонталните контрапункции. Да го додадеме и фактот дека овој уметник прилага бројни дела коишто секогаш покажуваат вонредна сликарска и цртачка култура што врз искуствата на градот, искуствата на урбаните мегалополисни визури претставува мобилизација за нова сликарска акција. На ниво на јазикот толку. Зашто, бројни автори со завидно и проникливо мајсторство ги истакнаа сите лексички доблести на делото на Анастасов (простор, време, брзина, светлина на пр. А. Бегиќ) дека сето тоа на некој начин нé ослободува од исчитувањето на јазикот и правописните нарави на овој свет. Зашто, како што е овој свет и структура и јазик тој е едновремено и извесна психоза којашто ја носи уверливоста на антропоморфната и егзистенцијалистичка проекција. Сликата на градот, раздвиженоста, групирањето на единките, светлотемното, брзината, просторноста... го надраснуваат нивото на една улична хронологија во која човечкиот лик е само главен структурален елемент. Тоа е сензибилизирање на една конкретна појавност сензибилизирање што подеднакво го одбива машинистичкиот комплекс на формалниот слог и кое го враќа делото на нивото на јазикот, но и на нивото на нагласено егзистенцијално прашање. Оттука, Родољуб Анастасов е творец на живите состојби на светот во кој прашањето на фигурацијата не е суштествено: таа не е алармантна туку е сигнифакантна. Таа е (фигурацијата, ликот) точка во просторот, запирка во површината, црнило во белината, знак во просторот, ориентир ѓакометиевски стапчест симбол. Таа не е разбрана со ефективноста за состојбата и реториката на телото (на пр. Беконовска), ниту е разбрана како арсенал на човечките гревови: таа е структурално чиста, воздржана, одмерена и со динамика што говори за моментот, а не за состојбата. Затоа се јавува впечатокот за брзина, за временска проточеност, просторност во сликата во која, низ овие плоштади, улици и предворја, дуваат нови и остри ветришта. Натаму, забележлива е волјата на уметникот да се остане меѓу структурата и своевидниот интимизам, потоа интуицијата што секоја слика ја третира како нов структурален и емотивен проблем и каде што творечкиот принцип на едно дело не функционира во следното. Сакаме да кажеме: кај Р. Анастасов секогаш е видлива темелната структура на сликата, но и трагата на примарниот однос што на секоја слика & втиснува впечаток на свежина. Затоа, од слика, од дело до дело, се поставува секогаш ново прашање (за јазикот и содржината), коешто бара нов одговор. Сликата на Р. Анастасов ги носи латентните можности на and then at the Faculty of Fine Arts. Superb draftsman and painter, with extensive experience and balance in both directions, Anastasov, as an artist with a wide range, is welcome to perform the task of such profession, especially because his artistic authority on the Yugoslav and international scene grows increasingly so he continuously receives high acclaims. A must in all selections of contemporary Yugoslav art, as person exemplary and inspiring, Anastasov, on the other hand, is creative pedagogue who requires thoroughness and extent of the work, and that essential sense of thread for how to get along in the vast space of contemporary art scene and how to prepare for action in this sphere. That weight of the road accomplished, rich experience, and ability to convey it, to a large extent facilitate the motives of our decision to recommend that upon Anastasov be conferred the title of full professor in the Faculty of Fine Arts. With his overall activity, he has largely gained unavoidable points to be granted the highest confidence. Excerpt from the review of Rodoljub Atanasov, made by the professors of the Faculty of Fine Arts in Belgrade and published in Bulletin no. 534 of the Cyril and Methodius University in Skopje, 1990 Konca Pirkovska IN SEARCH OF A MAN LOST On a deserted place in Iran, there is a tower with no doors and windows. In one room (which is under the ground and takes the form of a circle), there is a wooden table and bench. In that round cell, man resembling me writes with letters that I do not understand, a Great Epic Poem about the man in the other round cell... that process has no end and no one will read what they write. One Dream H. L. Borges This picture of Borges in its structure has some strange connection with the multifaceted work of the Macedonian painter Rodoljub Anastasov. The continuous, slow, but thought-out interior and recognized dressings in a thirty-five-year time span, spontaneously and causally will translate, inside Atanasov, from a formal stylistic view into another. This experience of Anastasov will essentially modify will form only, while the content will remain constant change. Modification of the form will become a productive field for further research. Each previous phase will be indicated and will be transferred in future ones. The emergence of the Informel art mainstream in Europe in the late fifties and early sixties coincided with the work of Anastasov. The author s spiritual and emotional experience of that period will be fully synchronized with and assimilated by this Informel logic. Moral sacrifice that he will have to bear before the amoral society, immediately after graduation, will be reflected, printed, sealed, and expressed in the content of his overall work. The extremely alienated and degenerated collective consciousness that was even the prewar period engaged In the Penal Colony by Kafka, expanded and metastasized and made ill post-war Europe. Gulag Archipelago by Solzhenitsyn, The Captive Mind by Milos, Little Apocalypse by Konvicki, 1984 by Orwell, Gian and Chevengur by Platonov and many other works of all media, as a legacy, as seismographic bibliography of one Dante-like time, will stay to witness the crash, the powerlessness of the individual to change the world. The outrageous dark Informel-like underground frequencies still 36 37

20 јазикот. И, притоа, интуицијата на уметникот и интуитивната провокација не прави дијагноза на состојбата, туку се гордее со неограниченоста на својата содржинска и грамитичка виртуелност. Зашто, Анастасов својот емотивен удел го вградил во рационалниот, и обратно. Затоа é ова дело структурално смислено и асоцијативно витално. Предговор во каталог за самостојната изложба на Родољуб Анастасов, Од циклусот човек и простор одржан во Пореч, Бузет, Ровињ, Лабин, Пазин и Пула во период од јуни до ноември 1989 Бранко Миљуш, Бранислав Протиќ, Живојин Турински Како личност со комплексен развоен пат, Родољуб Анастасов во своето дело се потврди во повеќе развојни фази на современата југословенска уметност. Непосредно по завршените студии и во првите јавни настапи тој брзо се вклопи во доминантните трендови, докажувајќи се како уметник кому му е близок духот на времето и кој е кадарен лесно да се приспособува и да прави позитивни промени. Во раните шеесетти години негуваше посебна форма на апстракцијата, којашто се базираше врз сложената цивилизациска заедница и свеста за вековниот континуитет. Во тоа тој заземаше цврста и јасна позиција. Паралелно со одвивањето на уметничката кариера, се обиде и како добар педагог, најпрво во отсеците на Училиштето за применета уметност, а потоа и на Факултетот за ликовни уметности. Извонреден цртач и сликар, со големо и избалансирано искуство во обете насоки, Анастасов е, како уметник со широк дијапазон, токму добредојден за извршување на задачата во тоа звање, особено поради тоа што неговиот уметнички авторитет на југословенската и меѓународната сцена сé повеќе расте, така што непрекинато добива високи признанија. Неодминлив во сите селекции на современата југословенска уметност, како личност примерен и поттикнувачки, Анастасов, од друга страна, е креативен педагог што бара темелност и широчина во работата, како и онаа неопходна нишка за насетување како треба да се снаоѓа во големиот простор на современата ликовна уметност и како треба да се подготвува за дејствување во таа сфера. Токму тежината на остварениот пат, богатото искуство и способноста тоа да се пренесе, во голема мерка ги олеснуваат мотивите на нашата одлука да го препорачаме Анастасов да биде примен во звањето редовен професор на Факултетот за ликовни уметности. Со својата вкупна активност тој во голема мерка има стекнато неодминливи поени за да му се укаже најголема доверба. Извaдок од рецензијата за Родољуб Анастасов, од редовните професори на Факултетот за ликовна уметност во Белград, а објавена во Билтен бр.534 на Универзитетот Кирил и Методиј во Скопје, 1990 Конча Пирковска ВО ПОТРАГА ПО ЗАГУБЕНИОТ ЧОВЕК На едно пусто место во Иран има една кула без врати и прозорци. Во една просторија (чиј под е од земја и има форма на круг) се наоѓа една дрвена маса и клупа. Во таа кружна ќелија човек кој личи на мене испишува со букви кои не ги разбирам, Голем Еп за човекот кој во другата кружна ќелија... тој процес нема крај и никој нема да го прочита она што го запишуваат. are felt and seen by us how they shake up even the latest canvases of the author flooded by the light. The Informel-like, extremely destructive, disintegrated form, in the next phase, will be tightened by Atanasov; he will integrate, will capture, and synthesize it in a tight, compact, solid geometrical structure. The abstract geometric phase, as an embryo, as a total esoteric system, will slowly begin to grow, to mature and open, taking in the inside exterior lighting accents that will cover, make rhythmic and improve the entire spatial area of the canvas. The trails left by the light (which are essentially shadows) on the surface of pure geometry, its dominance, will modify this view, in a kind of a specific colored op-artistic subtlety or bars (for windows), will open the eyes and a view from a height referred to great spatial gap, will try to come near the man (through treatment of figuration), in order to see the reality outside the self as well, as it is in objective reality. The desire for release from himself, outside of his circle, beyond his personality, will translated by him in many circles trapped in a huge circular unreal-real jail - the time. In the final phase we will notice that the view of this writer actually (almost always) is directed from the inside out. His inner eye through different perspectives, in turn will try, in detail, through light, more clearly and accurately to paint and illuminate the shadow of the modern mythology of the man, while painting it, alternatively he will mystify and demystify it. It is evident that all life energy of Anastasov is emanated through light. It seems that everything is concentrated out there, outside the dark chambers of the subconscious. In the 20th century whose sense of the artist is contemporary historic, it is impossible to be a good artist once located at the epicenter of the system, but one should be on the periphery, so critically, objectively observing the object at the reception. This type of concept that was affirmed by Grotowski identifies with the character and logic of Anastasov. However, being in the epicenter of the system, while formal periphery is replaced with the internal distance to be objectively critical, most likely is achieved just by few individuals. It seems that the experience of Anastasov belongs to the inner distance. Former image of the object is already broken. Anastasov, through deconstruction, using human self-destruction, is trying to execute the reconstruction of modern drama. Its esoteric world is no longer a closed system, closed only is the very sign. Multiplicative character is thrown into circulation without the chance of denial of circulation, of which there is such great need. Since the subject in this case is in the sign of abstraction, through whose geometry we see the world thrown into the metaphysics of space. Besides light, what is dominant in these works is the treatment of space and megalomaniac modern urban facilities in which the significance of man is reduced to nothing. These shocking images of modern civilization are refused by us to be placed in our consciousness and are moved on the margins between this and another world, because the awareness of the spiritual and physical death is always just awareness of others death. In these, present and future images, the meaning of laws has been lost. The only law that is able to manage one, in the true sense, human life is the political machinery disguised by monstrous organization of modern society. Multiplication of images of Anastasov implies common loneliness, faith in the collective and horrific denial of that faith. Atanasov as rare observer often manages to distance himself from his own works, to intellectualize, trying to get out of yourself and assume the role of the receptor. Unsuccessfully we tried to get into internal landscapes full of rhythmic variability. The space in these paintings is agonizing environment of the highest degree, privileged zone of tension, place of elementary geometric negation. The viewer before his own image cannot remain indifferent. Identification is necessary. In the case of Anastasov, the equation Someone else is equal to Someone Еден сон Х.Л.Борхес Оваа слика на Борхес во својата структура има некаква чудна повеќеслојна врска со творештвото на македонскиот сликар Родољуб Анастасов. Континуираните, бавни, но темелно обмислени и осознаени внатрешни преливи во еден триесет и петгодишен временски распон, спонтано и каузално ќе се преточи во Анастасов, од едно формално стилско видување во друго. Ваквото искуство на Анастасов во суштина ќе ја измодифицира само формата, додека содржината ќе остане константно непроменлива. Модификацијата на формата ќе стане продуктивен терен за натамошно истражување. Секоја претходна фаза ќе се навести и ќе се трансферира во идните. Појавата на енформелистичката европска ликовна струја при крајот на педесеттите и почетокот на шеесетите години коинцидира со творештвото на Анастасов. Авторовото духовно и душевно искуство од тој период наполно ќе се синхронизира и асимилира со енформелистичката логика. Моралната жртва што ќе ја поднесе пред аморалното општество, непосредно по дипломирањето ќе се отслика, отпечати, запечати и рефлектира во содржината на неговото севкупно творештво. Крајно алиенираната и дегенерираната колективна свест која уште во предвоениот период се вовлече Во казненичката колонија на Кафка, се прошири, метастазира и ја разболе повоена Европа. Архипелаг гулаг на Солжењицин, Заробениот ум на Милош, Малата апокалипса на Конвицки, 1984 година на Орвел, Џан и Чевенгур на Платонов и многу други дела од сите медиуми како тестамент, како сеизмографска библиографија на едно дантеовско време, ќе останат да сведочат за несреќата, за немоќта на поединецот да го измени светот. Страотните мрачни енформелистички подземни фрекфенции сé уште ги чувствуваме и гледаме како ги потресуваат дури и најновите платна на авторот поплавени од светлината. Енформалистичаката, крајно деструирана, дезинтегрирана форма, во наредната фаза Анастасов ќе ја стегне, ќе ја интегрира, ќе ја зароби и синтетизира во строгата, компактна, цврста геометриска структура. Геометриската апстрактна фаза како ембрион, како еден тотален езотеричен систем ќе почне полека да се развива, да созрева и да се отвора, впивајќи ги во себе надворешните светлосни акценти кои ќе ја облеат, ритмизираат и облагородат сета просторна површина на платната. Трагите што ќе ги остави светлоста (кои се во суштина сенки) на чистата површина на геометријата, нејзината доминација, ќе го модифицира ова видување, во своевидно, специфично обоено оп-артистичко перде или решетките (на прозорците) ќе ги отвори очите и со поглед упатен од височина кон големата просторна празнина, ќе се обиде да му се доближи на човекот (преку третманот на фигурацијата) за да ја види реалноста и вон себеси, онаква каква што е во објективната стварност. Желбата за излегувањето од себеси, надвор од својот круг, надвор од својата персоналност, ќе ја преточи во мноштво кругови заробени во еден огромен кружен реално-иреален затвор-времето. Во последната фаза ќе забележиме дека погледот на овој автор во суштина (речиси секогаш) е упатен од внатре кон надвор. Неговото внатрешно око низ разни перспективи, сукцесивно ќе се обиде, во детали, преку светлоста, што појасно и попрецизно да ја наслика и осветли сенката на современата митологија на човекот, а истовремено сликајќи ја, наизменично ќе ја мистифицира и демистифицира истата. Евидентно е дека сета животна енергија на Анастасов е еманирана низ светлоста. Се чини дека сé е концентрирано таму надвор, надвор од темните одаи на потсвеста. Во 20-от век чија смисла на уметникот е современо else - that s me! We do not see this universe from a distance, we are already in it. From this stems the conclusion that the cycle Anastasov dedicated to Man in search of lost time and space is modified in the opposite game Time and space start chasing and searching for lost man. from this Resigned position we see the Creator s silence, we feel that weight, the color of meditation directed from great heights to the spatial gap. In these gaps we note our multiplied I = All, forever closed and alienated within own borders. There are no screams, no rebellion. Defeatism chronically invaded the resigned beings and became Their = Our natural condition. Everything is quiet and silent, as in time of appearance of the first movies. Loud is only the despair... There are more than fifteen years as the artist has started to shoot his documentary, feature film in the Lost Man. As the eye of the film camera slowly glides through all the details in the film and functionally controls every shift of perspective of perception, so should our inner eye grasp the image (Klee), in order to be able in detail to feel the most minimal changes of time and of the indicative sign-object. Thinking retrospectively of film art, the memory brings us back to Eisenstein The perspective of mass scenes of October and fragmentary comments of Potemkin formally approach Anastasov to this kind of aesthetics. The structural principles, the montage metaphors, the organization of the composition of the mass scenes, the hyper-mimetic, the hyper-realistic (documentary) treatment of the subject shown and the general global formal and stylistic line, are important components that bring Anastasov closer to the poetics of Eisenstein. The idea of Eisenstein is at the epicenter of conflicting ideological cataclysms, while the idea of Anastasov is at the epicenter of psychological tension. The historical context in Eisenstein is clearly determined, given by a precise spatial-temporal exactness, while the context of Anastasov is spatially indeterminated. Eisenstein identifies the destruction of an old idea and the establishment of new ideology, while Anastasov registers the consequences of that idolatry whose victim he was himself. The destruction of a previous system, implies self-destruction of the new as well. The previous historical experiences testify of the infinity of the negative principle... Final and definitive is only the pathological suicidal human need. Eisenstein, in his films, transferred the objective reality; he carried out meticulous transplantation of historical facts. In October and Potemkin, the epic monumental collective framing are contrasted with the individual, intimate lyrical painting passages. In his films the high aesthetic art dimension is lively present, as film photography is present in the painting of Anastasov. The active, dynamic, dramatic position of the Eisenstein s actors is opposed by the passive formally static, resigned, quiet position of Anastasov s actors. The euphoric action of Eisenstein s actors implies kineticism, dynamics, while the reaction of actors of Anastasov implies statics, or the illusion of kineticism. Lumino-kinetic art, which occurs in some pictures of Anastasov, stimulates and further highlights the rich internal dynamics of the composition, bringing it in opposition to the static surface of the fixed screens. However, hyper-sensible light, the rhythm of light-shadow, the Sfumato-like diffusely spilled metaphysics, the melancholy atmosphere burden alienated spaces of these paintings with a timeless, historical dimension. One day when the montage by Anastasov will be ready, the film will be placed in the cassette of the time so that, in later states of objectivity when patina will improve the present time, the eye of the time will be able most objectively to broadcast to the future generations the essential quantitative and qualificative changes of this decadent time of ours. Excerpt from magazine Kinopis, Skopje, 1991,

21 историска, невозможно е да се биде добар уметник штом се наоѓа во епицентарот на системот, туку треба да се биде на периферија, за да може критички, објективно да се опсервира самиот предмет на рецепцијата. Ваквиот вид на концепција што ја афирмирал Гротовски се идентификува со карактерот и логиката на Анастасов. Но, да се биде во епицентарот на системот, а формалната периферичност да биде заменета со внатрешната дистанца и да се биде објективно критичен, најверојатно успеваат само поединци. Се чини дека искуството на Анастасов му припаѓа на внатрешната дистанца. Некогашната слика за објектот е веќе скршена. Анастасов преку деконструкцијата со помош на човековата автодеструкција се обидува да ја изврши реконструкцијата на современата драма. Неговиот езотеричен свет не е веќе затворен систем, затворен е само знакот. Мултиплицираниот знак е фрлен во оптек без шанса за негација на оптекот, од кој се има таква голема потреба. Затоа субјектот во овој случај е во знакот на апстракцијата, низ чија геометрија го гледаме светот фрлен во метафизиката на просторот. Освен светлината, она што е доминантно во овие дела е и просторот и третманот на мегаломанските современи урбани објекти во кои значењето на човекот е сведено на ништо. Овие потресни слики на современата цивилизација одбиваме да ги сместиме во нашата свест и ги поместуваме на маргините помеѓу овој и некој друг свет, зашто таа, свеста за духовната и физичката смрт е секогаш само свест за туѓата смрт. Во ваквите, сегашни и идни слики, се изгубени смислата на законите. Единствен закон кој е способен да управува со еден, во вистинска смисла, човечки живот е политичката машинерија маскирана од монструозната организација на современото општество. Мултипликацијата на сликите на Анастасов ја подразбира зедничката осаменост, вербата во колективот и страотна негација на таа верба. Анастасов како редок опсерватор честопати успева да се дистанцира од сопствените дела, да интелектуализира, обидувајќи се да излезе од себеси и да ја преземе улогата на рецепторот. Безуспешно се обидуваме да навлеземе во внатрешните пејзажи полни со ритмична променливост. Просторот во овие платна е агонична средина од највисок степен, привилегирана зона на напнатоста, геометриско место на најелементарните негации. Гледачот пред сопствената слика не може да остане рамнодушен. Идентификацијата е нужна. Во случајот на Анастасов равенката Некој друг е еднаква на Некој друг - тоа сум јас! Ние не го гледаме тој универзум од дистанца, ние сме веќе во него. Од ваква констатација произлегува заклучокот дека циклусот на Анастасов посветен на Човекот во потрага по загубеното време и простор се модифицира во сосема спротивна игра Времето и Просторот Тргнуваат во Потера и Потрага по Загубениот Човек. Од оваа резигнирана состојба го гледаме молчењето на Творецот, ја чувствуваме таа тежина, таа боја на медитирањето упатена од височина кон големата просторна празнина. Во овие бездни го забележуваме нашето мултиплицирано Јас=Сите засекогаш затворени и алиенирани во сопствените граници. Нема ниту крик, ниту бунт. Дефетизмот хронично навлегол во резигнираните суштества и станал Нивна=Наша природна состојба. Сé е тивко и немо, како во времето на појавата на првите филмови. Гласен е само очајот... Има повеќе од петнаесетина години како овој уметник го снима својот долгометражен, документиран игран филм во Загубениот човек. Како што окото на филмската камера полека се лизга низ сите детали во филмот и со функција го контролира секое поместување на перспективата на перципирањето, така треба и нашето внатрешно око да ја пасе сликата (Кле) за да може во детали да ги почувствува најминималните промени на времето и на прикажувачкиот знак-предмет. Claude Robert RODOLJUB ANASTASOV OR UNCOMMUNICATIVENESS IN THE CITY The art of Rodoljub Anastasov passed through various aesthetic and stylistic phases indicating artist with exclusive personality. His art evolves in the sixties at the time of the Macedonian cultural renaissance. At that time artists become independent and disrupt the socialist realism. He adopts a contemporary abstract aesthetic that was in vogue in the West and that fits his emotional strength and his talent. For some time, Anastasov deals with the meaning of isolation of man in the city. Phenomena of space, universe, vertical - horizontal counterpoint are executed by him is a symbolic, psychological and political tensions that characterize his work. Anastasov creates at a time when opposing tendencies in art is rapidly shifting. He knew to preserve his artistic and moral integrity believing in himself and opening up to new ideas. Measure and harmony characterize this work. The correctness which he brings into his work does not exclude any internal tension, or restlessness. His taste for precision and clarity of proximity is reflected in the distribution of imaginary elements in geometric space. In the mid-sixties, he became closer with the immediate environment and inclined towards the urban environment. The frame with windows, blinds, curtains, appears in his drawings, creating a space with two dimensions. A weak and uncertain light creates a vague mystery. The closed world of this epoch and the banned feeling that is then delivered with the division on the screen, close the space. The atmosphere remains present in his last works where the external urban environment animated with human figures is visible through the windows. In the picture, the space is given as diving into travel and is filled with groups of fine and adherent human figures. Conceived as scenes from the street, they are studying the subtle development of complex relationships between these anonymous silhouettes, seemingly alone, separated and mutually indifferent. An individual in the crowd of big cities lives more and more isolated and in disharmony with himself and with the surroundings. There is no doubt that Anastasov managed strikingly to present the destruction of the individual in the city. The conflict in this drawing is captivating and takes account of this clarity, as in the major capitalist cities where skyscrapers are rising of glass and steel, and in spooky societies of socialist cities. The human figure, anonymous, but individual physically, is placed in space in relation to other human performances ranging in the city area.being patient, they do not lose hope of communicating, but time does not help here. These small people going in all directions anxious in anticipation of vague and unspecified action and the fear of tomorrow s uncertainty. These men and women who have made alive the heart of our cities, these witnesses of city life, are clearly brought to life through a subjective psychological presentation of the artist. It is far from the mechanical copy of the realistic surrounding of our cities by many European and Japanese artists. An internal and monitoring abyss separates them. The restraint concept, the stylization of the figures, their accommodation, their road, analytical treatment of the motives place Anastasov in quite another context and another level. His refusal to accept a form of the mechanization of the soul just as his patient and intimate observation of everyday life, grant the work of Anastasov a special place in relation to other forms of figuration in contemporary art. We cannot leave the thought that he is one of the few artists who managed in our time to touch and understand both the inner Размислувајќи ретроспективно за филмската уметност, меморијата не враќа кон Ејзенштејн. Перспективата на масовните сцени на Октомври и фрагментираните коментари на Потемкин формално го доближуваат Анастасов до овој вид естетика. Структуралните принципи, монтажерските метафори, организацијата на композицијата на масовните сцени, хипермиметичкиот, хиперреалистичкиот (документиран) третман на прикажувачкиот предмет како и генералната глобална формално-стилска линија, се битните компоненти кои го доближуваат Анастасов до поетиката на Ејзештејн. Идејата на Ејзештејн е во епицентарот на конфликтните идеолошки катаклизми, додека идејата на Анастасов е во епицентарот на психолошките тензии. Историскиот контекст кај Ејзенштејн е јасно детерминиран, даден со една прецизна просторно-временска егзактност, додека контекстот на Анастасов е просторно индетерминиран. Ејзенштејн ја идентификува деструкцијата на една стара претходна идеја и конституирањето на новата идеологија, додека Анастасов ги регистрира последиците на таа идолатрија чија жртва и самиот бил. Деструирањето на еден претходен систем, го подразбира и автодеструирањето на новиот. Досегашните историски искуства сведочат за бесконечноста на негативниот принцип... Конечната и дефинитивна е единствено паталошката суисидна потреба на човекот. Езјенштејн во своите филмови ја трансферирал објективната стварност, извршил минуциозна трансплатација на историските факти. Во Октомври и Потемкин епските колективни монументални кадрирања се контрастирани со индивидуалните, интимни лирски сликарски пасажи. Во неговите филмови живо е присутна високата ликовна естетска димензија, како што во сликарството на Анастасов е присутна филмската фотографија. На активната динамична, драматична позиција на актерите на Ејзенштејн и опонира пасивната формално статична, резигнирана, тивка позиција на актерите на Анастасов. Еуфоричната акција на актерите на Ејзенштејн го подразбира кинетизмот, динамиката, додека реакцијата на актерите на Анастасов ја подразбира статиката, односно илузијата на кинетизмот. Луминокинетизмот, кој се јавува во некои слики на Анастасов, ја стимулира и уште повеќе потенцира богатата внатрешна динамика на композицијата, доведувајќи ја истата во опозиција со статичната фиксирана површина на платната. Но, хиперсензибилната светлина, ритамот на светло-сенката, сфуматираната дифузно разлеана метафизика, меланхоличната атмосфера, ги оптоварува алиенираните простори на овие платна со една вонвременска, историска димензија. Еден ден кога монтажата на Анастасов ќе биде готова, филмот ќе се стави во касетата на времето за да може во подоцнежните состојби на објективноста, кога патината ќе ја облагороди сегашноста, окото на времето најобјективно да и ги емитува на идните генерации суштинските квантитативни и квалификативни промени на ова наше декадентно време. Извадок од списанието Кинопис, Скопје, 1991, 4 Клод Робер РОДОЉУБ АНАСТАСОВ ИЛИ НЕКОМУНИКАТИВНОСТ ВО ГРАДОТ Уметноста на Родољуб Анастасов минала низ разни естетски и стилистички фази кои укажуваат на сликар со исклучива индивидуалност. Неговата уметност се развива во шеесеттите години во време на македонската културна ренесанса. Во тоа and the outside of the world, who managed to synthesize this clearly through his private alchemy and make it clear to others. He makes us in his writings to see one of the most important issues in our time. Anastasov s preoccupations, his tenacity and his consistency have set him as the foreground figure in the Macedonian art and in the world. It is time that the Western critics, on their part, recognize the exceptional work of Robert Atanasov. An article in the prospectus and invitation for an exhibition in Paris on and for the auction on in the art salon Drouot Richelieu. Jasmina Mironski HUMAN LONELINESS AS INSPIRATION Macedonian academic painter is presented by 35 watercolors. - The exhibition will be open until May 6 Paris, 26 April (Makpres) Last night in the elite part of Paris-Trocadero, near the Eiffel Tower, a solo exhibition of the academic painter Rodoljub Atanasov, Skopje, was opened. The exhibition at the renowned gallery of one of the first gallerists of the famous art company Drouot presented 35 works, paintings and watercolors painted in pastel technique developed in the last three years. The soiree as the French call their evening gatherings on the occasion of the artistic presentation, was attended by reputable gallerists in Paris. Zoel Claude, owner of the three-storied gallery where the exhibition was presented - told us for the art of Atanasov: He is one of most philosophical artists in the world today. His representation of human loneliness in megalomaniac cities is exceptional. There are very few artists in the world to have a sense of life as Anastasov has. I think Anastasov is one of the few who manages to present what is common to all cities and countries - the loneliness. Claude also noted that he considered particularly important that Macedonia is introduced to France through art. He stressed that it is good time in Paris when there is a growing interest for Russian art to see also the art of the Republic of Macedonia. Nova Makedonija, Skopje, Konca Pirkoska OTHERNESS OF BEING REAL IDEA OF HELL (Rodoljub Anastasov) In the context of the European postwar atmosphere when the existentialism and phenomenology were already dominant philosophical discourses and when the individual freedom was thrown in the foreground, there appeared in the fine arts related, but still different art tendencies that were naturally incorporated in the global cultural climate. All prewar art tendencies that pleaded for integrative function of art and society were withdrawn after the war from the collective mythology, working on the inner individual reality. Following the geometric abstraction, during the period of the cold war and division in blocs, the European and American painters from 1947 till the midsixties, through the different, but still related discourse models, terminologically differentiated and defined in the terms: lyric abstraction, gesture and sign art, informel, tachisme, and the abstract expressionism, united in a great anti-geometrical offensive (Mathieu), managed to reach the 40 41

22 време уметниците (ја земаат својата независност) стануваат независни и го нарушуваат социјалистичкиот реализам. Тој ја прифаќа современата апстрактна естетика која била во мода на Запад и која одговара на неговата емотивна сила и на неговиот талент. Веќе извесно време, Анастасов се занимава со смислата на изолоцијата на човекот во градот. Феномените на просторот, универзумот, на вертикално хоризонталниот контрапункт ги изнесува со симболични, психологични и политички набои што го карактеризираат неговото дело. Анастасов создава во време кога спротивните тенденции во уметноста бргу се сменуваат. Тој знаел да го сочува својот уметнички и морален интегритет верувајќи во самиот себе и отворајќи се кон нови идеи. Мерка и хармонија го карактеризираат ова дело. Исправноста (вистинитоста) што ја внесува во својата работа не ја исклучува ниту внатрешната тензија (напнатоста), ниту немирот. Неговиот вкус за прецизност и јасност на близината се огледува во поделбата на замислените елементи, геометриски во простор. Во средината на шеесеттите години тој станува поблизок со непосредната околина и се наклонува кон градската околина. Кадарот со прозорци, жалузии, пердиња се јавуваат во неговите цртежи, создавајќи простор со две димензии. Една слаба и неодредена светлина создава една неодредена мистерија. Затворениот свет од оваа епоха, забранетото чувство кое тогаш е дадено со поделбата на платното, затворајќи го просторот. Оваа атмосфера останува присутна во неговите проследени дела каде надворешната градска околина анимирана со човечки фигури е видлива (преку кадарот на) прозорците. На сликата просторот е даден како да заронува, како во патување и исполнет со групи од фини и прилепени човечки фигури. Замислени како сцени од улица тие го проучуваат суптилниот развој на комплексните односи меѓу овие анонимни силуети, на изглед осамени, разделени и меѓусебно индиферентни. Индивидуата во толпата на големите градови живее сé повеќе и повеќе изолирана и во несклад со сама себеси и со својата околина. Нема никакво сомнение дека Анастасов умеел впечатливо да го претстави ова уништување на индивидуата во градот. Судирот во овој цртеж е пленувачки и води сметка за оваа јасност, како во големите капиталистички градови каде што се издигаат небодери од стакло и челик, така и во морничавите општества (заедници) на социјалистичките градови. Човечката фигура, анонимна, но затоа физички индивидуална, е ставена во просторот во сооднос со другите човечки претстави кои се движат во градскиот простор. Трпеливи, тие не ја губат надежта за комуницирање, но времето тука не помага. Овие мали личности одејќи во сите насоки вознемирени во очекување на нејасно и неодредено собитие и во страв на утрешната неизвесност. Овие мажи и жени кои го оживуваат срцето на нашите градови, овие сведоци на градскиот живот се јасно оживеани преку субјективното психолошко прикажување на уметникот. Далеку е механичката копија на реалистичната околина на нашите градови од многу европски и јапонски уметници. Една внатрешна и набљудувачка бездна ги разделува. Воздржаниот концепт, стилизацијата на фигурите, нивното сместување, нивниот патен правец, аналитичкото третирање на мотивите од Анастасов го става на сосема друг план и на друг степен (скала). Неговото одбивање да прифати форма за механизацијата на душата, исто така како и неговото трпеливо и интимно набљудување на секојдневниот живот, му доделува на делото на Анастасов посебно место во однос на другите форми на фигурацијата во современата уметност. Не можеме да се одделиме во мислата дека тој е еден од culmination in form destruction and to create a new world without objects, but different than the one of Malevitch. Regardless of the terminological dilemmas that had followed all movements, their common denominator was the destruction of the anthropocentrist world, Still, man in the informel has been present in his absence, in his wasting away, his finiteness and historicity. For many artists, the informel does not mean a formless, amorphous emanation of the form, but an emanation of what is before the form, and that is the initial state of matter. As materia prima of the image, it is located in the field of the precognitive, prelinguistic. The use of non-iconic presentation, of non-pictorial materials does not signify the death of the morphology as well. The seemingly amorphous condition of matter in the informel denies the classical painting materials and the semantic systems and suspends the middle or direct perceptive relations towards the world, thus affirming the preexistential forms. (M.Tapie). the elimination of the morphology implies the apology of nothingness, of the freedom of the empty and of the emptiness, of the existentialist desert. The fable of that freedom is the matter in which the intentionality and the being are condensed. The intention of the informel artists is to suspend the difference between life and art, to create their own hermetic world, isolated from the world of the others. In the subconsciousness of the painters of the absurd there lies an invisible image of the great metaphor of the loneliness and alienation. The body in the informel becomes a medium of all mental and intellectual activities, but also an affirmation of the philosophy of the ephemeralness and destruction. The relation between the spiritual situation and the body action, as well as the transfer of the unconscious psychic impulses upon the artistic product, will result with an anticipation of the future aesthetics of the image and the body. Merleau-Ponty wrote in his Ontology if the Body: Seeing the image is not a mode of thinking or presence in oneself: it is a means that has been given to me to be absent from myself, from within to be present in the destruction of the being. The destruction of the being in the image could be understood and expressed only in metaphoric manner. The body became a paradigm of the metaphor of the great disintegration. The domination of the different eroded, used up materials that are frozen in the corrosive phase, or in the phase of the definite disintegration. The emanation of the dark colorist nuances of the disintegrated non-pictorial materials, concentrated on a surface, essentially imply the presence of the body, and hence also of the form. The matter, that in the informel poetics, as we pointed out, is located in the field of the precognitive and the prelinguistic, not by chance became a substitute for the body, because its initial experience is tactile, bodily. Matter, for the body of the informel artist, became a body that realizes the originative and the most direct touch, that has no prior experience, tradition, history. After the appearance of the European informel between in the territory of former Yugoslavia and hence in Macedonia as well, this movement, in view of the political and ideological conditions and the domination of the socialist realism, still appeared and spread relatively quickly and signified globally the radical turnabout in the general art configuration. Even before his university days, in 1957, Rodoljub Anastasov, with his canvas Portrait II, through the technical treatment of the color, its mixture with sand and glass, anticipated, and two years later, with the canvases Composition and Table, inaugurated and definitively established the informel poetics in Macedonia. At the beginning of the sixth decade, this new discourse (that lasted until the end of the sixties), through different variances, was accepted also by other Macedonian artists: Avramovski, Kalcevski, Lozanoski, Mazev, Sijak, Jankuloski, etc. The prison sentence of 2 ½ years, that Anastasov served in the prison camps on the island of Goli Otok, coincided in time with the ретките сликари што умеел во нашево време да го допре и да го разбере истовремено и внатрешното и надворешното на светот, кој успеал да го синтетизира јасно преку својата лична алхемија и да го направи јасно за другите. Тој нé тера во своите дела да го уочиме еден од најзначајните проблеми во нашето време. Преокупациите на Анастасов, неговата постојаност и неговата истрајност го поставува како фигура на преден план во македонската уметност и во светот. Ред е на западната критика да го признае исклучителното дело на Родољуб Анастасов. Напис во проспектот и поканата за изложба во Париз на и продажбата на во продажниот салон Друо Ришелје. Јасмина Миронски ЧОВЕКОВАТА ОСАМЕНОСТ КАКО ИНСПИРАЦИЈА Македонскиот академски сликар се претставува со 35 акварели. Изложбата ќе биде отворен до 6 мај Париз, 26 април (Макпрес) Синоќа во елитниот дел на Париз - Трокадеро, во непосредна близина на Ајфеловата кула, беше отворена самостојната изложба на академскиот сликар Родољуб Анастасов од Скопје. На изложбата во реномираната галерија на еден од првите галеристи на познатата куќа Друо, беа презентирани 35 дела, акварели и слики работени во пастелна техника создадени во последните три години. На соарето како што Французите ги нарекуваат вечерните собирања по повод уметничкото претставување, присуствуваат угледни галеристи од Париз. Зоел Клод сопственикот на троспратната галерија во којашто изложбата беше презентирана за уметноста на Анастасов ни рече: Тој е еден од најфизлозофските уметници во светот денес. Неговото претставување на човековата осаменост во мегаломанските градови е исклучително. Има многу малку уметници во светот што го имаат чувството за животот како што тоа го има Анастасов. Сметам дека Анастасов е еден од ретките кои успеваат да го претстават тоа што е заедничко за сите градови и земји - осаменоста. Клод воедно истакна дека особено го смета за важно тоа што Македонија & се претставува на Франција преку уметноста. Тој нагласи дека е добро во време кога во Париз сé поголем интерес владее за руската уметност да се види и уметноста на Република Македонија. Нова Македонија, Скопје, Конча Пирковска ДРУГОСТА НА БИТИЕТО - РЕАЛНА ИДЕЈА НА ПЕКОЛОТ По појавата на европскиот енформел меѓу г., во просторите на некогашна Југославија, а оттука и во Македонија, ова движење, со оглед на политичките и идеолошките состојби и доминацијата на социјалистичкиот реализам, сепак ќе се појави и прошири релативно брзо, и глобално ќе го означи радикалниот пресврт во општата ликовна конфигурација. Уште пред студентските денови, во 1957 г., Родољуб Анастасов со своето платно Портрет II, преку техничкиот третман на бојата, нејзиното мешање со песок и стакло, ќе го антиципира, а за две години подоцна, со платната Композиција и Софра, ќе ја инаугурира и дефинитивно ќе ја етаблира енформелската поетика во Македонија. На почетокот на седмата деценија, овој нов дискурс (кој ќе трае сé до крајот на шеесеттите) низ различни варијанти end of the European informel. The verbal delict, for which he was sentenced, related to the freedom of thought in arts. Coinciding with the intention of the informel artists, who supported the abolition of the differences between life and art, this artist, in reality and not metaphorically, sacrificed himself for the art, by placing himself at the altar of the totalitarianism. Several years after release from the labor camp, the informel: discourse of Anastasov had its mature phase, by becoming more concentrated more dense and richer. The dynamic quality of his canvases that was generated by the non-pictorial materials, was present in its potential moving up of the heavy, immovable structure. With the external heavy membrane-mass, sometimes chained by various materials, under which the clean surface lies hidden. Anastasov protected his virginity and hermetically isolated and armored his own story, by substituting it with another type of narration. By painting, that is, covering his own experience through the internal and external alienation, Anastasov discovered the universal absurd of his own freedom of though. His double alienation was the result of his relation with the Other One / the Other Thing. His tragic experience coincided and deeply corresponded with the informel doctrine, in which a priori he recognized the mirrorlike existentialist image upon the surface of which the absurd relations between I and the Other One / the Other Thing were always reflected. It seems that the words of Sartre became the mirror-like matrix in which Anastasov experienced the otherness of the being as real idea of hell. His existential projection and the manner of existing in the world depended on the otherness of the being. But, in spite of the hermetic features, his painting became a privileged place of truth in the sense of Heidegger, a place in which the artist s inner feelings, caused by the consequences of the totalitarian experience, appeared and were announced. In this respect, estimating that we can apply the interpretation of Heidegger, we will point out his preontological interpretation and understanding of the being which in this case enabled Anastasov to outmaneuver the existing and to think it in truth. This implies that this unique primordial expression of his specific life experience was completely synchronized with his informel: creative experience. His paintings, woven from existential threads, mostly relate to the structure of the being, or to the direct experience connected with his survival. While observing his works, we can conclude that this artist reached the level that enabled him to examine the survival in the preontological experience. The phenomenological appeared and was articulated as a consequence of the piled up matter in which the reality was manifested as a whole for this artist. Anastasov tried to embody the non-iconicity and non-pictorialness of the materials that are founded in the structure of the chained works and to open and to proclaim the truth of his message through the visual language as well. And his message, in essence, was anticipation and preparation for the new thinking of the being. The Large Glass, Skopje, 1999, 9-10 MAITRE CLAUDE ROBERT A decade ago when I first visited Macedonia, whereby I visited several painting studios, I could not imagine that will meet an artist with such great importance and at the same time with such great modesty. For us, Eastern Europe was opening up, opening its hard closed doors. After 50 years of painting which was dominated by the ideological pressure, for me it was an amazing feeling with the discovery of the work of Anastasov which was quite clean and free from the political mainstream. In that sense I could confidently claim that Rodoljub Anastasov not only is the greatest Macedonian painter, but also one of the great

23 ќе биде прифатен и од други македонски уметници: Аврамовски, Калчевски, Лозаноски, Мазев, Шијак, Јанкулоски и др. Двеиполгодишната казна која Анастасов ќе ја издржува во логорите на Голи Оток, временски коинцидира со крајот на европскиот енформел. Вербалниот деликт за кој ќе биде осуден, ќе се однесува на слободата на мислењето во уметноста. Совпаѓајќи се со интенцијата на енформелистите кои го заговараа укинувањето на разликите меѓу животот и уметноста, овој автор реално, а не метафорички, ќе ја поднесе својата жртва за уметноста, положувајќи се себеси на олтарот на тоталитаризмот. Неколку години по излегувањето од логор, енформелистичкиот дискурс на Анастасов ќе ја доживее својата зрела фаза, ќе стане поконцентриран, позгуснат и побогат. Динамичкиот квалитет во платната кој е генериран од непиктуралните материјали, ќе присуствува во своето потенцијално раздвижување на тешката, неподвижна структура. Надворешната тешка, наместа опкована од различни материјали маса-опна, под која лежи скриена чистата површина на платното, Анастасов ќе ја заштити неговата девственост, и херметички ќе ја изолира и блендира сопствената приказна, супституирајќи ја со друг тип нарација. Сликајќи го, односно покривајќи го своето искуство низ внатрешната и надворешната алиенација кај него ќе претставува резултат на неговата релација со Другиот/Другото. Неговото трагично доживување ќе коинцидира и длабоко ќе кореспондира со енформалистичката доктрина, во која, тој апостериори ќе ја препознае огледалната егзистенцијалистичка слика врз чија површина постојано ќе се рефлектираат апсурдните релации помеѓу Јас и Другиот/Другото. Се чини дека зборовите на Сартр ќе станат огледална матрица во која Анастасов Другоста на битието (ќе ја доживува како ) реална идеја на пеколот. Од Другоста на битието ќе зависи неговата егзистенцијална проекција и начин на бивствување во светот. Но и покрај херметизмот, неговото сликарство во една хајдегеровска смисла ќе стане привилегирано место на вистината, место во кое ќе се појавува и објавува авторовото внатрешно доживување предизвикано од последиците на тоталитарното искуство. Во таа смисла. сметајќи дека ќе може да го аплицираме Хајдегеровото толкување, ќе го посочиме неговото предонтолошко толкување и разбирање на битието кое во случајов, на Анастасов му овозможува да го надмудри бивствувачкото и да го мисли во вистината. Тоа подразбира дека овој своевиден примордијален израз на неговото специфично животно искуство, целосно се синхронизирал со неговото енформелистичко творечко искуство. Неговите платна проткаени од егзистенцијалистички нишки во голема мера се однесуваат на онтичката структура, или на непосредното искуство поврзано со неговиот опстанок. Набљудувајќи ги неговите дела може да констатираме дека овој автор го допрел рамништето кое му овозможило да го испитува опстанокот во предонтолошкото искуство. Феноменолошкото ќе се појави и артикулира како последица на напластената материја во кој реалноста за авторот ќе се манифестира како целина. А и конечноста и непиктуралноста на материјалите кои се втемелени во структурата на опкованите дела, Анастасов ќе се обиде да ги отелотвори и низ визуелниот јазик да ја отвори и да ја објави вистината на својата порака. А неговата порака во суштина ќе биде антиципација и подготовка за новото мислење на битието. Големото стакло, Скопје, 1999, 9/10 Maitre Claude Robert Пред една деценија кога за прв пат ја посетив Македонија, при што посетив повеќе сликарски ателјеа, не можев да замислам дека est Macedonian painters in Eastern Europe, and only God knows how many studios I have visited not only in Europe but in Asia as well. I say this for the simple reason that he touches the depths of the human soul because it is not illustrative painting, but painting of the human drama. He touched the most sensitive points of modern civilization, whether it is the socialist or capitalist society, and that is: the impossibility of communication between people. Regardless of where you take your view, between the skyscrapers in New York or the confusion of the Eastern cities, everywhere is the same image of countless large human figures that go in one direction, diverge without looking, without ever truly meeting each other. Such cold universe of smiles, of people that go only to their preoccupation, this is what no other artist in the world understood as strongly as Rodoljub Anastasov did. In that sense, and now I go farther, and say that not only he is a great European painter, but he will have a major place in the universal history of art as well. At the same time, his grip touches the heart and the general human drama. On the other hand, he was not indifferent to other arts, because in his work one feels the presence of the film, as a movement of film images. It is a kind of framing the art space with people who move through the abyss of existence without truly understanding one another. And this moment of his presence in the world is very unusual because in his small apartment we saw his greatness and his modesty and through his painting Self Portrait in which he teaches his sparrow to sing, as he learns his painting brush to sing. And now I say to you also my deepest feeling: for he can be said to be a painter, of the street as well, which is characteristic of the American painting called real painting. Most Americans are predominantly makers of posters or posted ads, but they never reached what is the depth of human infinity. And in that sense, what really separates them is the basic and crucial reason that Rodoljub Anastasov met silence and the absurdity of his own time because he was personally in position to feel the jails. He could also there endlessly ask himself about what is man, what is his mystery, which is the reason for the impossibility of mystery, which is the reason for the inability to understand one another, and why love does not happen that is forever sought by him and his fellow prisoners. Where is the love that turns into his painting, in which we see people like ants in a gallop? Then we feel that he infinitely loves these people because his paintings are actually reflections on the outcome of an epoch. Here the pictures live a world of ordeal, no matter which side of the planet. The characteristics of his place in the world are different from others. I am unable to find such painter in Russia or in America. No artist has ever opened this thematic opus. And when his painting seven years ago was discovered in Paris, it was a big shock because people were not accustomed to this kind of painting, and by night, he found himself at the center of world events at HOTEL DROUOT. Foreword from the catalog of solo exhibition of Rodoljub Anastasov in Sofia, Istanbul, Paris, Nuremberg, Skopje, RUZA MARINSKI The meeting with the Macedonian artist Rodoljub Anastasov was a discovery for me. I do not know what is more important in him - the art position (when being old as Jesus, he discovered his topic and for thirty years has been developing - plowing deeper and deeper) or the artistic capacity and mental size, because the variations on space is a confirmation of the high degree of gift. Pictures of Rodoljub Anastasov are remembered. The basis of his reaction, he believes, is the feeling. But this feeling is summarized in an almost inconceivable substance - it ќе сретнам сликар со толку големо значење и во исто време со толку голема скромност. За нас Источна Европа се отвораше, ги отвораше своите тешко затворени врати. По 50 години сликарство во коешто доминираше идеолошката пресија, за мене беше неверојатно чувство при откритието на делото на Анастасов кое беше сосема чисто и ослободено од политичките текови. Во таа смисла би можел со сигурност да тврдам дека не само што Родољуб Анастасов е најголемиот македонски сликар, туку е и еден од најголемите македонски сликари на Источна Европа, а само Господ знае колку ателјеа сум посетил не само во Европа туку и во Азија. Ова го велам од проста причина што тој ја допира длабочината на човечката душа бидејќи тоа не е илустративно сликарство, туку сликарство на човечката драма. Тоа ја допре најчувствителната точна на модерната цивилизација, независно дали се работи за социјалистичкото или за капиталистичкото општество, а тоа е: невозможноста за комуникација меѓу луѓето. Независно каде и да го фрлите вашиот поглед, меѓу облакодерите во Њујорк или непрегледноста на источните градови, секаде е таа иста слика на безброј големи човечки фигури што одат во некој правец, се разминуваат без да се погледнат, без никогаш вистински да се сретнат меѓу себе. Тој универзум на студени насмевки, на луѓето што одат само кон својата преокупација, тоа е она што ниту еден друг сликар во светот не го разбра толку силно како Родољуб Анастасов. Во таа смисла сега одам и уште подалеку и велам дека не само што е голем европски сликар, туку тој ќе има големо место и во универзалната историја на уметноста. Во исто време неговиот зафат го допре и срцето и општата човечка драма. Од друга страна, тој не беше индиферентен и кон другите уметности, бидејќи во неговото дело се чувствува присуство на филмот, како движење на филмските слики. Тоа е еден вид кадрирање на ликовниот простор со луѓето што се движат низ бездната на постоењето без вистински да се осознаат еден со друг. И овој миг на неговата присутност во светот е многу невообичаен бидејќи во неговиот мал апартман ние ја видовме неговата величина и неговата скромност и преку неговата слика Автопортрет во која тој го учи да пее своето врапче, како што ја учи да пее неговата сликарска четка. И сега ќе ви го кажам и моето најдлабоко чувство: за него може да се рече дека е сликар и на улицата, што е одлика на американското сликарство real painting. Американците се најчесто плакатисти, но никогаш не допреа до она што е длабочина на човечкиот бескрај. И во таа смисла она што вистински ги разликува е основната и пресудна причина што Родољуб Анастасов ја запозна тишината и апсурдноста на своето време бидејќи сам ги вкуси робијашниците. Тој можеше и таму бескрајно да се прашува самиот себеси за тоа што е човекот, што е неговата мистерија, што е причината за невозможноста да се разбере еден со друг, и зошто не се случува љубовта којашто е вечно барана од него и неговите созатвореници. Каде таа љубов што се претвора во неговото сликарство, во кое ги гледаме луѓето како мравки во галоп? Тогаш ние чувствуваме дека тој бескрајно ги сака тие луѓе бидејќи неговите слики се всушност рефлексии за разврската на една епоха. Тука во сликите се живее во еден свет на тешки искушенија, независно на која страна на планетата.карактеристиките на неговото место во светски рамки се разликува од другите. Не може да се најде таков сликар ниту во Русија ниту во Америка. Не постои сликар што го отворил тој тематски опус. И кога неговото сликарство пред седум години беше откриено во Париз тоа претставуваше еден голем шок бидејќи луѓето не беа навикнати на таков вид сликарство, и преку ноќ тој се најде во центарот на светските збиднувања како што е HOTELL DROUOT. Предговор од каталогот од самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Софија, Истанбул, Париз, Нирнберг, Скопје, has turned into in shadow, in cloud. Even more exciting is that the code of that metamorphosis is conceptual. The artist focused on one motive - blinds. The blinds themselves, however, only a banal product of modern times, do not offer vivid (art) opportunities. But in Rodoljub Anastasov, the motif gets a strong artistic filling and unlocks unexpected inventions. The blinds are designed as a special spatial boundary. They hide us from external aggression, but if we want, we can allow a ray of light or let us look outside. And we are always closed, and the world is on the other side, from outside - rather more felt than known, light is his only messenger. Under the brush of Anastasov, it is scattered in numerous color variations in the air. So he enriches the stylistics of hyperrealism with his original and powerful talent. Until the late 1970s, man was invisibly present in his paintings, but now man has entered them, so the cycle Man and Space is born, which the painter continues to this day. The blinds are open and he looked from the outside and high. There is no meaning on which floor is his studio. The choice of viewpoint is a reflexive phenomenon. And the individual from the top has no price. Therefore, man in the pictures of Rodoljub Anastasov is not alone - he makes steps with the others, among the others. The line of each individual, and the shadow cast by him have meaning only as part of the common destiny. Likewise, the fate of everyone is seen in the general book of time. And no matter whether humanity is here on Earth, or on distant planets. No matter whether it is in its movement is limited by the geometric structures or fades away in the infinity of the universe... We can say much about the philosophy of space in Rodoljub Anastasov. Woven from a variety of discoveries, and also deposits on the survivors, it was realized in a rich and complex painting, though seemingly so airy. Natural and heartfelt in direct contact, Rodoljub Anastasov respects and leads us, with his painting, to the distant horizons. Foreword from the catalog of solo exhibition of Rodoljub Anastasov in Sofia, Istanbul, Paris, Nuremberg, Skopje, Lusiena Krumova A MACEDONIAN REPRESENTS HIS PAINTINGS AT THE NATIONAL ART GALLERY Few days ago, the National Art Gallery has started to show the works of the Macedonian artist Rodoljub Anastasov. Most characteristic of this guest artist is that, under his brush, light swell in countless variations. It is the center of his creation, a source of strength, which always connected man with the universe. In his paintings, the man is not alone - he walks with others. And it is the same whether mankind is here, on Earth, or on some distant planets. Regardless of place of looking at them, among the skyscrapers of New York or the vastness of the Eastern cities, human figures walk, without ever really meeting each other. Standart, Sofia, 19: Desi Todorova NATIONAL GALLERY OF ART SHOWS TWO GREAT EXHIBI- TIONS WITHIN A MONTH The National Art Gallery in Sofia managed to bring two large and important exhibitions in just a month. In the first case, we have an exhibition of the Macedonian artist, Professor Rodoljub Atanasov, whose popularity has long exceeded the boundaries of Europe. He is among the most important representatives of contemporary art in our western neighbor. Anastasov carefully and very 44 45

24 Ружа Марински Средбата со македонскиот уметник Родољуб Анастасов за мене е откритие. Не знам што е поважно кај него уметничката позиција (во Исусовата возраст ја открил својата тема и веќе триесет години ја развива браздејќи се подлабоко и подлабоко) или уметничкиот капацитет и душевната големина зашто варијациите на тема пространство се потврда за високиот степен на дарбата. Сликите на Родољуб Анастасов се паметат. Во основа на неговата реакција, верувам, е чувствотo. Но тоа, чувствотo, сублимирано е во една речиси недосетлива супстанца се претворило во повеј, во сенка, во облак. Уште повозбудливо е дека кодот на таа метаморфоза е концептуален. Уметникот фокусирал еден мотив ролетните. Самите ролетни, пак, банален делничен производ на новото време, не нудат живописни (уметнички) можности. Но кај Родољуб Анастасов тој мотив добива силно уметничко полнење и отклучува неочекувани инвенции. Ролетните се осмислени како особена просторна граница. Тие нé кријат од надворешни агресии, но по наша волја да пропуштаат зрак светлина или да ни овозможат поглед надвор. И ние секогаш сме затворени, а светот е од другата, од надворешната страна поскоро насетуван отколку спознатлив, еднинствен негов вестител е светлината. Под четката на Анастасов таа се расејува во безбројни варијации во боја на воздух. Така тој стилистиката на хиперреализмот ја обогатува со својот оригинален и силен талент. До крајот на 70-те невидливо присутен во неговите слики, во нив влегува човекот, се раѓа циклусот Човекот и просторот, кого сликарот го продолжува до денес. Ролетните се разотвориле и тој погледнал од надвор и од високо. Нема значење на кој кат е неговото атеље. Изборот на гледната точка е мисловен феномен. А единката одозгора нема цена. Затоа во сликите на Родољуб Анастасов човекот не е сам тој чекори со другите, меѓу другите. Цртата на секој, како и сенката од неа фрлена имаат смисла само како дел од заедничаката судбина. Како што и судбината на секого се чита во општата книга на времето. И сеедно е дали тоа човештво е тука, на Земјата, или на далечни планети. Сеедно е дали тоа во својот од е ограничено од геометриски конструкции или се стопува во бескрајот на Универзумот... Можеме многу да зборуваме за филозофијата на пространство кај Родољуб Анастасов. Исткаена од мноштвото откритија, а исто така и наслаги на преживеанто, таа е реализирана во еден богат и сложен живопис; макар наизглед толку воздушест. Природен и срдечен во директен контакт, со своето сликарство Родољуб Анастасов респектира и нé упатува кон далечни хоризонти. Предговор од каталогот од самостојната изложба на Родољуб Анастасов во Софија, Истанбул, Париз, Нирнберг, Скопје, Лусиена Крумова МАКEДОНЕЦ ПРЕТСТАВУВА СВОИ СЛИКИ ВО НАЦИОНАЛНАТА УМЕТНИЧКА ГАЛЕРИЈА Од пред неколку дена, во Националната уметничка галерија, се претставени творби на мекедонскиот уметник Родољуб Анастасов. Најкарактеристично за гостинот е што под неговата четка, светлината се распрснува во безброј варијации. Таа е центарот на неговот творештво, извор на сила, којашто секогаш го сврзувала човекот со космосот. Во неговите слики човекот не е сам тој чекори со другите. И, сеедно е дали човештвото е тука, на замјата, или на некои далечни планети. Независно од каде се погледнати, меѓу облакодерите professionally approached the problems that affect modern man, showing everything, which managed to bring his soul stirred. It is enough for everyone to have his own personality nature, which is very different from the others and would not be similar to anyone else s. Exactly for these reasons, the maxim of the artist is: If one comes up with something dramatically, then he uses his own rope to hang himself. The fate of the little man in the big city and his infinite loneliness is the basic theme of the paintings displayed at the National Art Gallery. Sega, Sofia, Nadezhda Kuteva MAN, TIME, AND SPACE IN THE PAINTINGS OF RODOLJUB ANASTASOV The large southeastern salons of the National Gallery of Art presented the exhibition of works of the Macedonian artist Rodoljub Anastasov. The author displays a remarkable collection of works made during the last 25 years. They are united in several cycles: Man and Time, Man and Space, Range of light sources. The two Self Portraits set at the beginning of the show are solid confirmation of the academic preparation of the author. The specific and unusual to them is terminating the face and its reflection in another mirror-like unusual basis, which in itself is a key to decrypt the remaining works. Philosophical names of the cycles correspond fully to their content, rendered by means of a modern form. The basic object of interest of Anastasov is the city, its architecture, streets, squares, underpasses, scale - environment in which groups of people diverge and move. In the vast city area, man was delivered as a silhouette, with more graphic than painterly means. The prevalence of gray shades further reinforces the notion of existentialism. Anastasov makes a dozen developments of city architecture, in which horizontal lines as the main means of expression, climb, decrease, and disappear on the horizon in parallel with human figures shrinking. In this way, the author juggles with the space, demonstrating a good knowledge of classical perspective. The expert mastery of the gray-white light of the big city contributes to playing with it. Diverse repeating lines do build horizontal poetics, which reaches its real climax in both paintings called Train Station. Regardless of which material is used - pastel, watercolor, oil paint, or application of modern technological procedures, Anastasov is characteristic by his virtuousness, subordinated to the cold, sober, and clear thinking. The variety of otherwise intentionally recurring themes is achieved by the artist by changing the format (for example, a square, diagonally facing - a feat, well known by Mondrian) and exceptional skillful embedding of some modern technical processes in the cycle of Spectrum of the light sources. Balkan Dialogue, Sofia, , 20 Vladimir Veličkovski Ph. D. 12 HISTORICAL PORTRAITS Macedonian Iconostasis by the artist Rodoljub Anastasov Rodoljub Anastasov (1935) pursues the gere of portrait painting passionately and seriously, which represents one of the central themes of his rich artistic opus. In his intention to paint a cycle на Њујорк или непрегледност на источните градови, човечките фигури чекорат, без никогаш навистина да се сретнат меѓу себе. Стандарт, Софија, Деси Тодорова НАЦИОНАЛНАТА УМЕТНИЧКА ГАЛЕРИЈА ПРИКАЖУВА ДВЕ ГОЛЕМИ ИЗЛОЖБИ ЗА ЕДЕН МЕСЕЦ Националната уметничка галерија во Софија успеа да изведе две големи и значајни експозиции за само еден месец. Во првиот случај станува збор за изложбата на македонскиот уметник, професорот Родољуб Анастасов, чијашто популарност одамна ги надминала границите на Европа. Тој меѓу најзначајните претставници на современото сликарство кај нашиот западен сосед. Анастасов внимателно и многу професионално им пристапил на проблемите кои го засегнуваат денешниот човек, прикажувајќи го сето она, коешто успеало да му ја разбранува душата. Секој човек, доволно е да личноста има своја сопствена природа, којашто е многу поразлична од другите и која не би му прилегала на никој друг. Точно од тие причини, максимата на творецот е: ако се стигне до нешто подраматично, секој се беси на сопственото јаже. Судбината на малиот човек во големиот град и неговата бескрајна осаменост е и основната тема на прикажаните слики во Националната уметничка галерија. Сега, Софија, Надежда Кутева ЧОВЕКОТ, ПРОСТОРОТ И ВРЕМЕТО ВО СЛИКИТЕ НА РОДОЉУБ АНАСТАСОВ Во големите југо-источни салони на Националната уметничка галерија со самостојна изложба се претстави македонскиот уметник Родољуб Анастасов. Авторот прикажува забележителна колекција од дела, направени во текот на последните 25 години. Тие се обединети во неколку циклуси: Човек и време, Човек и простор, Спектар на светлосни извори. Двата Автопортрет а, поставени на почетокот на поставката, се потврда за солидната академска подготовка на авторот. Особеното и необичното кај нив е раскинувањето на лицето, како и одразот во уште понеобичната огледална основа, коешто само по себе претставува клуч за дешифрирање и на останатите дела. Философските именувања на циклусите целосно одговараат на нивната содржина, предадено со средствата на една современа форма. Основниот објект на интерес кај Анастасов е градот, неговата архитектура, улици, плоштади, подвозници, скали- средина во којашто се движат и разминуваат групи луѓе. Во огромното градско пространство човекот е предаден како силуета, повеќе со графички, отколку со сликарски средства. Преовладувањето на сивите нијанси дополнително го засилува сознанието на егзистенцијализам. Анастасов прави десетина разработки на градската архитектура, во којашто хоризонталите, како главно изразно средство, се искачуваат, намалуваат и исчезнуваат на хоризонтот паралелно со човечките фигури кои се смалуваат. На овој начин авторот жонглира со просторот, покажувајќи добро познавање на класичната перспектива. За играта со неа придонесува и вештото владеење на сиво-белата светлина на големиот град. Разновидното повторување на правите линии гради хоризонтална поетика, која достигнува вистинска кулминација во двете големи платна Железничка станица. of 12 portraits of eminent figures, there is a deep conviction and piety for their role and importance in the Macedonian history and culture. The Twelve Apostles of IMRO as the painter names them indicate his historic memory, which is also related to his family tradition. Setting off from such an emotional incentive and firm personal standpoint, Anastasov is destined to a consistent and distinct artistic approach. The technique of his presentation is precise and subtle, based on high drawing skills differentiated lines and total modulation of the form. He comprehends that there is neither witnessing nor judgment for these characters. The reason for his is simple and lies in the fact that there is no sufficient photo material of their appearance. Therefore, the artist s intention to make visible what is invisible deserves special attention. For Anastasov to shape a portrait based on meager photo material, meant the involvement of his imagination and specific creative effort in capturing the essential aspects of the portrait genre. Thus, the psychological and veritable moment take on a personal meaning with features of the author s projections as an individual view and experience. Anastasov created portraits with realistic and imaginary features with characteristic synthesis of the expressive content and factual elements, which may suggest a historic period. The painters positivism that contains elements of secure composing and clear form does not exclude the unqueness of his signature. Through his own means, the artist achieves special effects of light focused on the forehead, the eye or some other part of the face or bust. The portrayed images separated on flat and pure background are made in the same format and create a whole through the unique attention and precise painting technique. The images have accentuated distinguishing features with psychological in-depth emphasis in each individually. The particular sideway glance, a little to the left or the right side can be ineterpreted as avoiding eye contact with the viewer. This together with the light effects and the expressive charge create a suggestion of images from the past. Apart from the individual psychological characteristics and facial features, the depicted images bear distinctive qualities in the clothing, color and style (jacket, shirt and tie). The author of these historical figures, some of whom are unfortunate by fate, has injected into them a special and saintly quality. Bearing in mind his emotion and attitude and the evident leap into the historic layers, he created an impressive artistic entirety known as the Macedonian iconostasis. It is comprised of portrayed images modeled on personalities of well known historical figures such as: Hristo Tatarčev, Vladislav Kovačev, Gjorče Petrov, Todor Aleksandrov, Damjan Gruev, Goce Delčev, Nikola Karev, Dimo Hadji Dimov, Pavel Šatev, Ivan Mihailov, Pere Tošev and Jane Sandanski. The idea for pictorial representation is conceptualized and systematically formulated with distinct definition and sensitive observance towards the depicted historic figures. In the artistic expression and essence, the Twelve Apostles of IMRO represent a connected and strong entirety, where the harmony of the shape and color are emphasized as well as the idea and emotion. This Macedonian iconostasis embodies the artist;s homage and through his soul and conviction is a manifestation of his individual morale, historic ideal and identity. Therefore, we may claim with full justification that this is an author s project unequalled to date in Macedonian contemporary art. Preface to the catalog for the solo exhibition of Rodoljub Atanasov, Macedonian Iconostasis, Museum of the City of Skopje, 2001 Jordan Plevneš MACEDONIAN ICONOSTASIS OF RODOLJUB ANASTASOV Does opening of an exhibition can change something in the flow of world history? The answer is no! Can World History experience an 46 47

25 Независно од материјалот со којшто работи пастел, акварел, маслени бои или, пак, од исползуваните современи технолошки постапки, за Анастасов е карактеристична виртуозноста, потчинета на студената, трезвена и јасна мисла. Разнообразноста на инаку намерно повторуваните теми, уметникот го постигнува со промена на форматот (на примерквадрат, свртен дијагонално-потфат, добро познат од Мондријан), како и исклучително мајсторско вткајување на некои модерни технички постапки во циклусот на Спектар на светлосни извори. Балкански диалог, Софија, , 20 Др. Владимир Величковски 12 ИСТОРИСКИ ПОРТРЕТИ Македонскиот иконостас на сликарот Родољуб Анастасов Родољуб Анастасов (1935) го негува портретниот жанр, пасионирано и сериозно, кој претставува една од централните теми на неговото богато сликарско творештво. Во неговата намера да наслика циклус од 12 портрети на истакнати личности содржано е едно длабоко уверување и пиетет кон нивната улога и значење во македонската историја и култура. Дванаесетте Апостоли на ВМРО, како што ги нарекол уметникот, го означуваат неговиот избор и свест, неговото историско паметење поврзано и со традицијата во сопствената фамилија. Анастасов, тргнувајќи од таква душевна побуда и изграден индивидуален став се определил за доследен и јасен ликовноуметнички приод. Неговата техника на претставување е прецизна и суптилна, заснована на висока цртачка вештина, валерски издиференцирани линии и тонска моделација на формата. Тој осознал дека за тие ликови не може да се сведочи или пак да се суди за нив. Причината за тоа е едноставна и се наоѓа во фактот што за нивниот изглед не постои задовлителен фотографски материјал. Затоа уметниковото настојување - да го направи видливо тоа што не е видливо заслужува посебно внимание. За него, да се обликува портретен лик според скуден фото материјал значело да ја вклучи имагинацијата и специфичниот креативен напор во доловувањето на суштествените аспекти на портретниот жанр. Така, психолошкиот и веристичкиот момент добиле лична осмисленост и белези на авторска проекција, на сопствен поглед и доживување: Анастасов создал портретни ликови со реаллистично имагинарни белези со карактеристично синтетизирање на изразните содржини и фактографските елементи кои можат да сугерираат едно историско време. Сликарскиот позитивизам, кој ги содржи елементите на сигурно компонирање и јасна форма, не ја исклучил посебноста на сликарскиот ракопис. Со негови средства постигнати се посебни ефекти на светлина која е фокусирана на челото, окото или некој друг дел од лицето или бистата. Портретните ликови, изделени на рамна и чиста основа се изработени на ист формат и создаваат целина со единственост на грижливата и прецизна техника на сликање. Ликовите имаат нагласено индивидуализирани црти, со нагласено психолошко проникување во секој пооделно. Извесниот поглед на страна, малку на лева или на десна страна може да се протолкува како избегната средба со гледачот. Тоа пак, заедно со ефектите на светлина и експресивниот набој создаваат сугестија на ликови од минатото. Портретните ликови, покрај индивидуалните психолошки белези и црти на лицето содржат различни белези на облека, во боја и модел (палто, кошула, врска). Авторот на овие историски, некои од нив судбински унесреќени личности, им вдахнал нешто посебно и светечко. Тргнувајќи од својата емоција и став, како и од евидентното понирање во историските слоеви тој создал впечатлива ликовна целина наречена македонски intimate twist in the head of individuals? The answer is yes! One such small change took place in October 2000 in Paris, with two of my friends - one from the infinitely great China, the other from the infinitely small Macedonia, with a tendency to shrink more! The two do not know each other and seemingly have nothing in common. The first is called Gao Hsiang, a Chinese immigrant who lives in Paris and, unexpectedly for the entire world public, receives the Nobel Prize on the same day when the latter called Rodoljub Atanasov - great Macedonian painter, opens his retrospective exhibition in the City of Light, which then travels to several metropolises in Europe. When I said they have nothing in common, do not understand me literally but, above all, from the artistic aspect. Gao is a Chinese 100% and Rodoljub, although not concerned about the position of the Macedonian minorities living in Asian countries as a product of various wars since Alexander the Great to the present, still in his character has something that makes you think of ancient and Asian connotation! However, both share one common breathtaking feature in their biographies! In fact both were in prison in concentration camps or camps of concentration, one of North China and one on the island of Goli Otok! Both men like thousands of nameless should have disappear as victims of an ideological tyranny but, behold, the Lord who is everywhere the same, saved them, and the former became the first Chinese Nobel Laureate, to general surprise, and the latter a world famous Macedonian painter! After opening the exhibition, French collector and art historian Claude Robert said before the numerous present people that Rodoljub Anastasov is one of the greatest painters of the East which has yet to be revealed to the Western world! Intimately, many of those words made me happy and because it was my first night as the Macedonian ambassador in Paris if you remove the years of my exile, it made me happy and on behalf of the State - the Republic of Macedonia! That same night, while walking the streets of Paris where Licenoski, Martinoski, Pandilov, and others walked as well, Rodoljub Atanasov told me about his idea of a Macedonian iconostasis - Apostles of the VMRO, and invited me to open the exhibition which then was still a dream. I immediately accepted and told him that if nobody else will be glad, perhaps, then their twelve graves would be! The Tatarcev s tomb in Turin will be happy since his house is still falling apart in Resen; Delchev s grave in the Church of Saint Savior will be happy, after his long journey of in three parts; the tomb of Karev in Makedonium in Krusevo will be delighted; the grave of the legislator Gjorche will be pleased - whose words, before being shot dead from behind and from his own people, reached the Versailles Peace Conference after World War I, when Macedonia was erased definitely; the grave of Dame Gruev, located between Smilevo and Rusinovo, will be pleased because he told Europe via the London based Blackwood magazine that, if necessary, the Macedonians in that world there would establish an underground republic; the graves of Sandanski and Aleksandrov will be pleased as well, because even after their death they are seen in the Pirin mountains, one in Sugarevo and the other in the Rozhenski Monastery - the two were bitter rivals, and fighters for autonomous, independent and sovereign Macedonia, similar to many others in world history, like Danton and Robespierre, although both have streets in Paris; the grave of Dimo Hadji Dimov will be pleased also, because nobody like him wept for Macedonia while guarding for fifteen hours the dead body of Delcev in Banica Serska; and the grave of Pere Toshev will be delighted, who was killed that year when Macedonia was divided; even the tomb of Ivan Mihailov in Rome will be delighted, regardless of the fact that he protected the wrong and killed real Macedonians, responding to the left-wing factions with his right-wing cutthroat squads, because, as wrote then famous French journalist Albert Londres: Macedonians have the brains to dismantle each other with joy on иконостас. Тој е составен од портретните ликови, обликувани персоналности на познати, историски личности, какви што се: Христо Татарчев, Владислав Ковачев, Ѓорче Петров, Тодор Александров, Дамјан Груев, Гоце Делчев, Никола Карев, Димо Хаџи Димов, Павел Шатев, Иван Михајлов, Пере Тошев и Јане Сандански. Замислата, сликовната претстава е промислено и систематично формулирана со јасно дефинирање и чувствително внимание спрема портретираните историски личности. Дванаесетте апостоли на ВМРО во содржинска и ликовноизразна смисла претставуваат една поврзана и цврста целина во која доаѓаат до израз хармонијата на формата и бојата, како и на мислата и чувството. Во овој македонски иконостас содржан е уметниковиот омаж, во кој со душа и уверување манифестира сопствениот морален, историски и човечки идеал и идентитет. Затоа со полно право ќе речеме дека станува збор за ислучителен авторски проект што не е забележан во досегашниот развиток на современата македонска уметност. Предговор во каталогот од самостојната изложба Македонскиот иконостас во Музејот на град Скопје, 2001 Јордан Плевнеш МАКЕДОНСКИ ИКОНОСТАС на Родољуб Анастасов Дали отварањето на една изложба може да промени нешто во тековите на Светската историја? Одговорот е не! Дали Светската историја може да доживее интимен пресврт во главата на поединците? Одговорот е да! Еден таков мал интимен пресврт се случи во октомври две илјадата година во Париз со двајца мои пријатели едниот од бескрајно големата Кина, другиот од бескрајно малата Македонија, со тенденција да ја смалуваат уште! Тие двајца не се познаваат меѓу себе и навидум немаат ништо заедничко. Првиот се вика Гао Хсианг, кинески емигрант што живее во Париз и, неочекувано за целата светска јавност ја добива Нобеловата награда истиот ден кога вториот што се вика Родољуб Анастасов-голем македонски сликар, ја отвора својата ретроспектива во Градот на светлината што патува потоа низ повеќе метрополи во Европа. Кога реков дека немаат ништо заедничко, немојте да ме разберете буквално но, пред сé од ликовен аспект. Гао е стопосто Кинез, а Родољуб, иако не е загрижен за положбата на македонските малцинства што живеат во азиските земји како производ на различни војни од Александар до денес, сепак во неговиот лик има нешто што ве тера да мислите на античка и азиска конотација! Меѓутоа, меѓу нив двајцата има една запрепастувачка заедничка црта во нивните биографии! Имено и двајцата биле на робија во концентрациони логори или логори на концентрација, едниот на Северна Кина, а другиот на Голи Оток! И двајцата како и илјадници безимени требало да исчезнат како жртви на една идеолошка тиранија но, ете, Севишниот што секаде е ист ги сочувал и едниот стана прв кинески нобеловец, на општо изненадување, а другиот светски познат македонски сликар! По отварањето на изложбата францускиот колекционер и историчар на уметност Клод Робер рече пред многубројните присутни дека Родољуб Анастасов е еден од најголемите сликари на Источниот што допрва ќе го открива Западниот свет! Јас интимно многу се израдував на тие зборови и бидејќи тоа беше мојата прва ноќ како македонски амбасадор во Париз ако се избришат егзилантските години, се израдував и во името на Државата -Република Македонија! Истата ноќ, додека чекоревме по париските улици кајшто чекореле Личеноски, Мартиноски, Пандилов и други, Родољуб Анастасов ми кажа за неговата the European pavements from the Vienna Bourg Theater all the way to the Milan Di Scala,and Macedonia was suffering under the triple oppression ; and the grave of Pavel Satev will be delighted, the last Boatmen of Thessaloniki, the convict in Fezzan, pardoned by the Sultan, and the first Macedonian justice minister after declaring Macedonia a republic at the ASNOM congress, who died under house arrest in the legendary Bitola in 1951 as a victim of Macedonian communists who were also protecting wrong and liquidated real Macedonians without trial, and as such they were never tried; and finally, the grave of Vladislav Kovachev will be delighted, together with his doctorates at the European universities, because, when one mercenary refused to kill him, he was then killed by another one, also ours, and that same October night in 1924 or later, his daughter gave a piano concert in Paris. I watch her fingers move along the notes of some majestic Chopin and they also echo in the night at the Museum of Skopje on November 27, 2001; and I have a chill when I want to say: let us learn from this Macedonian iconostasis of museum importance made by Rodoljub Anastasov and of metaphorical apse and with twelve filled and twelve empty frames - that there is a place under the sun for all those who will make us learn our history so that we will not have to repeat it; let the fingers of his and our daughter play the piano, and let those fingers teach us and those around us, not of death, but of love. Only so, Macedonia will be eternal! Paris, Velimir Cvejic HISTORY OF ART On 26 November 2001 came the drama, caused by the act of painting. At a point in space that flows and returns, the start of the idea was exposed, the idea which people invested their lives into. At the same time on the same site, the tragedy of a nation was shown, whereby a drama happened in which all participants were the visitors to the exhibition. So many written dramas, tragedies, dramatized novels, theater plays performed throughout the world and in theaters in Macedonia: so much effort invested by the best theatrical and film directors, but quite often fail to engage the audience in the play, to arouse their own experiences, with the experience showed by actors. When the powerful film industry has exhausted all possible ways of presenting the works of Shakespeare, it commissioned for the writing of a personal love drama of the writer; Shakespeare in Love was Romeo. However, those were his feelings and his experiences. If those were? But what happened at the exhibition of maestro Rodoljub Atanasov, is what all artists want to happen to them. Those lucky enough to know Rodoljub as an artist, believe in what is known in spirituality as: Art is actually a particular task. The artist is recognized in that he can be a hotbed of the powers of the era, to feel and accumulate them in himself, as if he is the spirit of the time to collate the forces of chaos and thus puts them in the service of his own work. The primordial sign in the universe is actually a game of competing forces. The true artist is recognized as giving himself a task, the obligation, what is invisible to make it visible. One day it had to happen. It can only be done by the artist himself Due to the political interpretation of history, for ten years Macedonian consciousness moves in a circle, which became fatal. But the artist is the one who had to move the history from the place where it was stuck. Until recently, it was claimed that the soul is eternal, but now science argues that in fact consciousness is eternal. Consciousness 48 49

26 идеја Македoнски исконостас - Апостолите на ВМРО и ме покани да ја отворам таа изложба што сé уште беше сон. Јас веднаш прифатив и му реков ако никој друг, ќе се израдуваат, можеби, нивните дванаесет гробови! Ќе се израдува гробот на Татарчев во Торино бидејќи куќата сé уште му се распаѓа во Ресен, ќе се израдува гробот на Делчев во Свети Спас по неговото долго патешествие на Трите дела, ќе се израдува гробот на Карев во Македониумот во Крушево, ќе се израдува гробот на уставотворецот Ѓорче чии зборови, пред да биде убиен од зад грб и од свои, стигнаа до Версајската мировна конференција по Првата светска војна, кога ја избришаа Македонија дефинитивно, ќе се израдува гробот на Даме Груев меѓу Русиново и Смилево оти & кажа на Европа преку лондонскиот Блексвуд магазин дека Македoнците ако треба и на тој свет таму ќе основаат Подземната република, ќе се израдуваат и гробовите на Сандански и Александров, бидејќи и по смртта се гледаат на пиринските ридови, едниот во Сугарево, а другиот во Роженскиот Манастир, двајцата лути противници, а борци за автономна, независна и суверена Македонија слични на многу други во светската историја, слични на Дантон и Робеспиер иако и двајцата имаат улици во Париз, ќе се израдува и гробот на Димо Хаџи Димов зашто никој како него не ја оплакувал Македонија чувајќи го петнаесет часа мртвото тело на Делчев во Баница Серска, ќе се израдува и гробот на Пере Тошев, убиен истата година кога Македонија поделена беше, ќе се израдува дури и гробот на Иван Михајлов во Рим, независно од фактот што заштитувал погрешни, а убивал вистински Македонци, одговарајќи на левите со десните крвави филијали, бидејќи како што запишаа познатиот француски новинар Албер Лондр Македонците си ги растураа мозоците меѓу себе со радост по европските плочници од Бург - театарот до Скала ди Милано, а Македонија чемрееше под тројното ропство, ќе се израдува и гробот на Павел Шатев, последниот гемиџија, заточеникот во Фезан, помилуван од султани, од цареви, а прв министер по правосудство по прогласувањето на македонската република со АСНОМ кој умира во куќен притвор во легендарната Битола 1951 како жртва на македонски комунисти кои исто така заштитуваа погрешни, а ликвидираа вистински Македонци без суд, а никогаш и нив судено не им беше, и на крајот ќе се израдува и гробот на Владислав Ковачев заедно со неговите докторати по европските универзитети зашто кога еден платеник одбил да го убие го убил друг, исто така наш, а истата октомвриска ноќ во 1924 или подоцна, неговата ќерка приредувала концерт на пијано во Париз. Ги гледам нејзините прсти како се движат по нотите на некој величествен Шопен и одекнуваат вечерта во Музејот на град Скопје на 27 ноември 2001, и морници ме полазуваат кога сакам да Ви речам нека нé научи овој Македонски иконостас со музејска тежина на Родољуб Анастасов и метафорична апсида и со дванаесет полни и дванаесет празни рамки, дека има место под сонцето за сите што ќе не натераат да си ја научиме историјата за да не ја повторуваме, нека свират тие прсти на таа негова и наша ќерка и нека нé научат и нас и тие околу нас, не на смрт, туку на љубов. Само така Македонија ќе биде вечна! Париз, Велимир Цвејиќ УМЕТНОСТ НА ИСТОРИЈАТА На 26. ноември 2001 година се случи драмата, предизвикана од сликарски чин. На едно место, во просторот кој тече и се враќа, беше изложен почетокот на идејата во која се вложувале is energy; the energy changes its form and also becomes eternal. Only the man who carries the energy - the consciousness of his people, can display the Art of History. Maestro Rodoljub Anastasov painted the energy of his people. It was directed towards its own destruction as well. The artist pointed out that it still lasts. Apollo, the god of art, does not intend to interpret the past, nor presumably the future; he just points it out. The painting of Rodoljub Anastasov is well known since it shows people stranded in space. Just by a few strokes of the palette, and the people are shown, alone or in groups, but all alone. Both men and space from the pictures radiate energy. In his paintings, the artist asks us: Do you know where you are and where do you go? Our consciousness communicates with his pictures, seeking answers to the question. The artist has invested his energy - awareness, to challenge our energy, our consciousness. The painted space is seen with our eye, but it is not our space, but through that space it is a scattered energy in vain. Only an artist with such energy of consciousness can communicate with his distant past, with the past of his loved ones, with the fate of his people and the future, surviving the present. Such is the painting of maestro Rodoljub Anastasov. It was an idea, as would write art critics. But with his latest exhibition, painter the Rodoljub Anastasov showed us a new idea. Krsto Hegedushic said: The good painter has only one idea, but two ideas can make a brilliant painter. Few people in our environment can recognize geniuses. The masses of people, the educated majority, expect a genius in his work to be a genius in everything else, even the best interpreter of political events. For such, Mozart was childish. Such made him die in the best years of his life. The latest exhibition of Rodoljub Anastasov Macedonian iconostasis - 12 Apostles of VMRO is his most energized exhibition. The energy of consciousness does not age. It is eternal, forever in motion. Energy of awareness annoys people who are dominated by physical energy, the need for survival, of course, in more comfortable way, because such people are becoming conformists. People with such energy seeking support in groups, in the nation itself. Small birds join together, eagles fly alone. They are unable to gain their own experience. Such people draw energy from the people through institutions of the state. They are faithful servants of the state history. Quite understandably, the only way they could survive. They are fierce opponents of people who have their own power, people with their own consciousness. By blind obedience to teachers, and reading books, man is not released and does not create his own energy. Only personal experience frees the spirit, awareness grows; the energy grows. Energies are attracted to each other. As Alexander the Great, learned from the best teachers, energized by his own struggle, he was attracted by the most energized areas of Asia. He could not be attracted by the primitive Europe, but he went to Persia, Egypt, to India. Rodoljub Atanasov, free, energized, was attracted by the energy of the Macedonian national activists - exceptional natural phenomena, whose physique accumulated enormous power. One should mention who was against whom? It would be blasphemy and violations of their energy as part of the Cosmic consciousness. The Passion of Jesus had shown how dangerous may be when requiring the unconditional love of neighbor, and unconditional forgiveness as well. This is an occasion when everyone can raise question, while the response should be not swift. Just as the philosopher wrote: When I m looking for myself, I am never at home. Makedonsko delo, Skopje, животите. Во исто време на исто место беше прикажана трагедијата на еден народ, при што се случи драмата во која беа учесници сите посетители на изложбата. Толку многу напишани драми, трагедии, драматизирани романи, изведувани театарски претстави ширум светот и во театрите во Македонија: толку многу вложен труд на најдобрите театарски и филмски режисери, но сосема ретко успеваат да ги вовлечат гледачите во претставата, да им ги разбудат сопствените доживувања, со доживувањата што ги прикажуваат актерите. Кога моќната филмска индустрија ги исцрпи сите можни начини на прикажување на делата на Шекспир, нарача да се напише лична љубовна драма на писателот Вљубениот Шекспир беше Ромео. Но, и тоа беа неговите чувства и неговите доживувања. Ако се? Но, тоа што се случи на изложбата на маестро Родољуб Анастасов, беше она што посакуваат да им се случи на сите уметници. Тие што имаат среќа да го познаваат Родољуб како уметник, веруваат во она што во духовноста е познато: Уметноста е всушност определена задача. Уметникот се препознава по тоа што може да биде жариште на постоечките сили на епохата, во себе да ги чувствува и акумулира, како да е тој самиот дух на времето, да ги средува силите на хаосот и така да ги става во службата на сопственото дело. Празнакот во Космосот е всушност игра на спротивставените сили. Вистинскиот уметник се препознава што сам на себе самиот си дава задача, обврска, тоа што е невидливо да го направи да биде видливо. Еден ден тоа мораше да се случи. Тоа може само уметникот да го стори. Со политичкото толкување на историјата, веќе десет години македонската свест се движи во круг, кој стана и смртоносен. Но, уметникот е тој што требаше да ја помрдне историјата од местото каде што беше запретена. До скоро се тврдеше дека душата е вечна, но сега и науката тврди дека всушност свеста е вечна. Свеста е енергијата, а енергијата ја менува својата состојба и така станува вечна. Само човекот што ја носи енергијата свеста на својот народ, може да ја прикаже Уметноста на историјата. Маестро Родољуб Анастасов ја наслика енергијата на својот народ. Таа беше насочена и кон сопственото уништување. Уметникот укажа дека тоа сé уште трае. Аполон, Богот на уметноста нема намера да го толкува минатото, ниту, пак, да ја претпоставува иднината, тој само ја укажува. Познато е сликањето на Родољуб Анастасов каде што ги прикажува луѓето заробени во просторот. Само со неколку потези на палетата и прикажани се луѓето, сами или во групи, но сите осамени. И луѓето и просторот од сликите енергетски зрачат. Со своите слики уметникот нé прашува: Знаете ли каде сте и каде сте тргнале? Нашата свест комуницира со неговите слики, бара одговор на поставеното прашање. Уметникот ја вложил сопствената енергија свеста, за да ја предизвика нашата енергија, нашата свест. Насликаниот простор се гледа со нашето око, но не е нашиот простор, туку низ тој простор залудно е истурена нашата енергија. Само уметник со таквата енергија на свеста може да комуницира со своето далечно минато со минатото на своите најблиски, со судбината на својот народ, но и со иднината, преживувајќи ја сегашноста. Такво е сликарството на маестро Родољуб Анастасов. Тоа беше една идеја, како што би напишале критичарите на уметноста. Но, со најновата изложба сликарот Родољуб Анастасов ни ја прикажа новата идеја. Крсто Хегедушиќ велеше: Добриот сликар има само една идеја, но со две идеи може да биде генијален сликар. Малку има луѓе во нашата средина што препознаваат гении. Масата, образованото множество, очекува од гениј во својата работа да биде гениј за сé друго, дури и најдобар толкувач на политичките случувања. За таквите Моцарт бил детинест. Таквите го умреа во најдобрите години во животот. Andreas Radimaler EXHIBITION OF RODOLJUB ANASTASOV THAT DESERVES TO BE SEEN Rodoljub Anastasov speaks of the inhumanity of Yugoslav tyranny, but almost frightened distances himself from politics when he named the picture In search of the lost space. He creates - and that constitutes this exhibition, borrowing about 50 pictures from the National Gallery in Skopje dating from his 30 years of work - spaces out of dreams, which raise the question of masses and the loss of time. Fascinating pictures with blurred clairvoyance, surrounded by menacing backdrops, free from the boundaries of the blue space without a horizon. Anastasov is watching the street from above, through the blinds and window bars, and allows the little creature to walk across the white line through the voidness on the road paved with cobblestones. Trains pass, endless stairs line up, like some bamboo mat. One sees pedestrian crossings of life and peewees, whose instinct for movement is stopped by a laid out bed sheet. Skepticism and hope as driving force for the detection of a painting. Abendzeitung, Nuremberg, 22/ Regina Urban BETWEEN TIME AND SPACE Rodoljub Atanasov is very much interested in the psychology of the masses, but in no way he would like his pictures to be interpreted politically. he vehemently denies this issue, perhaps as a reflex from the experience of previously being banned as painter and being imprisoned, something which this 67 year old artist, one of the most respected today in Macedonia, had to undergo in former Yugoslavia. If not politically motivated, his paintings certainly are very topical and critical. They deal with the uncertainty of man, his anonymity in the large mass, which at the same time promises protection. Although his people are minute, and without faces and do resemble shadows, still works note a deep humanistic spirit. One can now see in the Art House in Nuremberg about 50 pictures of nearly 30 years work of the painter who lives in Skopje. The exhibition displays a completely personal, original work that stages a surrealist moving world. These two major cycles are called Man and Space and Man and Time. From the high set window of the studio, through the blinds and frames of the windows, the glance goes outside and down on the people who are small as ants, and walk between semi-abstract glass blocks of buildings or, isolated, follow the white line on the cobbled desert. Often it only involves shadow-like appearances, in diffusing light; he allows the bodies to have shadows, and even it seems to us that we can feet the pace of their walk. He is a master in portraying distance and detail, who lets everything seem locally undefined and hazy. The pictures of Anastasov seem as momentary shots from a surrealist film, painted in diffused pastel tones, which soak the scenes in the magical light. His works, lacking objects and still uninhabited by people, entirely focus on the flexible play of light and shadow, on the spatial boundaries that look like blinds, through which the outside passes just like a shadow. This cycle of pictures from the early 1970s is called In search of lost space : subtle associative pictures, which undoubtedly can be understood as a metaphor for the lack of freedom in previous years, about closedness; politically, even this may be abstract. Nürnberger Nachrichten, Nuremberg,

27 Најновата изложба на Родољуб Анастасов Македонски иконостас - 12 Апостоли на ВМРО е негова најенергизирана изложба. Енергијата на свеста не старее. Таа е вечна, во вечно движење. Енергијата на свеста ги иритира луѓето кај кои доминира физичката енергија, потребата за преживување, секако, што покомотно, поради што таквите луѓе стануваат комформисти. Луѓето со таквата енергија бараат потпора во групи, во нација. Ситните птици се здружуваат, орлите сами летаат. Тие не се во состојба да се стекнат со сопствено искуство. Таквите луѓе црпат енергија од народот, преку институциите на државата. Тие се верни чиновници на државната историја. Сосема разбирливо, само така можат да преживеат. Тие се жестоки противници на луѓето што ја имаат сопствената енергија, луѓето со сопствена свест. Слепата послушност кон учителите, со читањето книги човекот не се ослободува и не создава сопствена енергија. Само сопственото искуство го ослободува духот, расте свеста, расте енергијата. Енергиите се привлекуваат. Како што Александар Македонски, учен од најдобрите учители, енергизиран од сопствената борба, бил привлечен од најенергизираните простори на Азија. Тој не можел да биде привлечен од примитивната Европа, туку тргнал на Персија, Египет, кон Индија. Родољуб Анастасов, слободен, енергизиран го привлекла енергијата на македонските дејци-исклучителни физички појави, во чии физикус била акумулирана огромна енергија. Зар треба да се спомне тоа кој против кого бил?! Тоа би било скревнавење и непочитување на нивната енергија што е дел од Космичката свест. Со Исусовото страдање се видело колку опасно може да биде кога се бара безусловната љубов кон ближните, исто така, и безусловната прошка. Ова е пригода кога секој може да поставува прашање, додека со одговорот не треба да се брза. Токму како што запишал филозофот: Кога се барам себе си, никогаш ме нема дома. Македонско дело, Скопје, Андреас Радималер ИЗЛОЖБАТА ОД РОДОЉУБ АНАСТАСОВ КОЈА ЗАСЛУЖУВА ДА СЕ ВИДИ Родољуб Анастасов зборува за нечовечноста на југословенската тиранија, но скоро преплашено се оградува од политиката кога сликата ја нарекува Во потрага по изгубениот простор. Тој создава а тоа ја сочинува оваа изложба, преземајќи околу 50 слики од Националната галерија Скопје од 30 годишното творештво простори од соништа, во кои станува збор за масата човек и губењето на времето. Фасцинантни слики со неизострена јасновидност, опкружени со заканувачки кулиси, ослободени од границите на синиот простор без хоризонт. Анастасов гледа на улицата одгоре, низ ролетните и прозорските решетки, и дозволува на малата креатура да чекори низ белата линија преку пустежот на калдрмата. Возовите минуваат, скалите се редат бескрајно, како простирка од бамбус. Човек гледа пешачки премини на животот и човечиња, чиј што порив за движење е сопрен од еден распнат креветски чаршав. Скепса и надежи како двигатели за откривање на едно сликарство. Abenzeiting, Нирнберг, 22/ Регина Урбан МЕЃУ ВРЕМЕТО И ПРОСТОРОТ Психологијата на масите многу го интересира Родољуб Анастасов, но тој во никој случај не сака неговите слики да Christian Mikl PEOPLE CAST SHADOWS Rodoljub Anastasov formulates the fact that everyone is forger of his own luck in rather radical manner: Everyone is hanged on his own rope. In a similar way sobering effect is given also by his painting: the people cast shadows. Or they seal up their own light. The creatures in coats, which the Macedonian artist conveys as black shadows by the strokes of the brush on the paper, are not alone in that multitude - and yet they are always anonymous. Between the strictness of form and melancholy, between being impenetrable in the style of Kafka and sober analysis of the pictures of Anastasov, they can be lit up like scenes. The 67-yearold artist consciously paints in associative manner and can bear the variety of interpretations. As an artist who has traveled very much, he knows that perception of reality - and not just in the Balkans - is a swaying ship. The exhibition Man and Space in the Nuremberg Art House retrospectively considers valuable the 20 years of creative work by Atanasov, in context of the relations between the sister cities of Nuremberg and Skopje. One can note, in the Anastasov s works exhibited at the Art House, a longtime relationship between figurativeness and abstraction, which only in recent cycles are clearly moving in favor of the subject matter. The constancy of decent pastel colors and oil painting is the key to the continued enactment of the works. Earlier motive was gaze through the curtains and blinds, in numerous variations. Meanwhile, Anastasov allows a gaze through an open window. Another framework, another remote area - but the shadows remain. Nürnberger Zeitung, Nuremberg, Rodoljub Anastasov ART INFORMEL LABORATORY LABORATORY OF ART INFORMEL RODOLJUB ANASTASOV: 1957, 1958, 1959, 1960, 1961, 1962 period when the movement came to life within me. During the period , bodily removed from civilian life: hard labour on the island of Goli Otok. Period of the Historical World Movement The following individuals emerged at the same time in Europe and around the world, making a permanent contribution Jackson Pollok, Franz Kline, Mark Rothko, Willem de Konning, Barnett Newman in the Unated States; Francis Bacon, Alberto Burri, Hans Hatung, Emilio Vedova, Antoni Tapies, Pierre Soulages, Nicholas de Stael in Europe; Branko Protić, Mića Popović, Živojin Turinski, Zoran Pavlović, Rodoljub Anastasov, Lazar Vozarević, Ivo Dulčić, Ferdinand Kulmer, Ordan Petlevski, Ivo Gattin, Ljubo Ivančić, Janez Bernik, Rudolf Kotnik, Risto Lozanovski, Dragutin Avramovski, Petar Mayev, Risto Kalčevski... in the territory of what used to be Yugoslavia. Despite the fact that I have been widely accepted and established as an artist for several decades now (my name has been included in several international encyclopaedias and similar piblications), my work as an individual artist or a representative of a specific movement is still incompletely explored or studied in Macedonia, a striking characteristic of Macedonian scholarship concerning other individuals in many other areas as well. More then half a century later, when the name Rodoljub Anastasov is presented or mentioned in numerous publications, jornals and other editions in Europe and throughout the world, as far as Macedonia is concerned, се толкуваат политички. Жестоко го негира ваквото прашање, можеби како рефлекс од искуството на забраната за сликање и затворањето кое 67-годишниот уметник, еден од денес најреномираните во Македонија морал да го преживее во поранешна Југославија. Ако и не се политички, неговите слики секако се многу актуелни и критички. Тие ја тематизираат изгубеноста на човекот, неговата анонимност во масата, која во исто време ветува заштита. Иако луѓето се ситни, без лица и наликуваат на сенки, делата сведочат за еден длабок хуманистички дух. Во Уметничката куќа во Нинберг сега можат да се видат околу 50 дела од скоро 30 години творештво на сликарот кој живее во Скопје. Изложбата прикажува едно сосема лично, оригинално дело кое инсценира еден надреалисички трогателен свет. Двата големи циклуси се наречени Човек и простор и Човек и време. Од високо поставениот прозорец на ателјето, низ ролетните и преградите на прозорците, погледот паѓа надвор врз луѓето кои се мали како мравки и се движат меѓу полу апсртактни стаклени коцки од згради или пак осамени ја следат белата линија на пустината од калдрма. Честопати тоа се само појави-сенки во дифузна светлина, им дозволува на телата да имаат сенки, дури и ни се чини дека може да го насетиме темпото на нивниот од. Мајстор на далечината и детаљот, кој остава сé да биде месно неодредливо, магловито. Сликите на Анастасов делуваат како моментни снимки од некој надреалистички филм, обоени во дифузни пастелни тонови, кои ги потопуваат сцените во магична светлина. Неговите дела, беспредметни и сé уште ненаселени со луѓе, потполно се концентрираат врз променливата игра на светлото и сенката, врз просторните граници кои личат на ролетни, низ кои надворешното се пробива само како сенка. Овој циклус од раните 70-ти години е наречен Во потрага по загубениот простор : суптилни асоцијативни слики, кои несомнено можат да се сфатат како метафора за непостоењето слобода во поранешните години, за затвореноста, политички дури и ова може да биде апстрактно. Nürnberger Nachrichten, Нирнберг, Кристијан Микл ЛУЃЕТО ФРЛААТ СЕНКИ Родољуб Анастасов го формулира фактот дека секој е ковач на својата среќа нешто порадикално: Секој се беси на сопственото јаже. На сличен отрезнувачки начин делува и неговото сликарство: луѓето фрлаат сенки. Или си ја заѕидуваат светлината. Креатурите во мантили кои македонскиот сликар како црни сенки ги нафрлува со четката на хартија не се сами во таа маса - па сепак тие се секогаш анонимни. Меѓу строгоста на формата и меланхолијата, меѓу непробојноста во стилот на Кафка и трезвената анализа на сликите на Анастасов тие можат да се осветлат како сцени. 67-годишниот уметник свесно слика асоцијативно и ја поднесува разновидноста на толкувањата. Уметникот кој пропатувал надалеку знае дека восприемањето на стварноста - и тоа не само на Балканот - претставува брод што се ниша. Изложбата Човек и просторот во нирнбершката Уметничка куќа ретроспективно ги смета за вредни 20-те години од творештвото на Анастасов, кој се вбројува меѓу збратимените градови Нирнберг и Скопје. Во делата на скопјанецот изложени во Уметничката куќа се забележува долгогодишен однос меѓу фигуративноста и апстракцијата, кој дури во поновите циклуси се движи појасно во корист на предметното. Константноста на децентните бои на пастелите и сликите во масло е клуч за постојаното дејствување it is dealt with or studied as little as it was fifty years ago. This may sound absurd, but it is unfortunately true. There is still no study, no additions to some earlier comments; everything has remained superficial and incomplete, while we must not forget that the late fifties and early sixties were turbulent, rebellious and revolutionary years in this region. The main culprits were probably the contemporary art critics and their lack of information, particularly about events outside Macedonian society and the local environment. It is precisely for this reason that one of the greatest and avant-garde movements and developments in the 20th century, within which several Macedonian artists were very active, has been only symbolically covered and studied. During the historical period of Art Informel as a movement, I seem to have been an isolated figure because my typical working environment was not Skopje but Belgrade. This was perhaps not understood and interpreted by many people whose job it was to notice this fact and document it. More specifically, between 1957 and 1962 I was permanently present in Belgrade, both as a person and intellectually. During the course of a year I spent no more than a month in my native city of Skopje, where I had the great pleasure of meeting my nearest and dearest, my parents and brothers, and my friends. This separation of several years from my native environment perhaps resulted in the lack of awareness about my work during the period. Belgrade became a part of my life, and the responsible people in Macedonia seemed to show no interest in us, those several artists who were scattered throughout the former Yugoslavia. During the period I showed some of my pieces and many people noticed them something which was a rarity in the circumstances of the time. My work was displayed at a number of group exhibitions and attrached the attention of the critics. Deserving mention is my participation with a single piece in an important exhibition entitled Yugoslav Young Artists, which took place on the best exhibition premises in Belgrade at the time, the Masaryk Pavilion. A rare and perhaps unique characteristic of art and exhibition organization in the former Yugoslavia at the time was that the pieces and artists for the exhibition were selected through an anonymous competition. Each work had a code name, and no one knew the names of the artists. This substantially raised the value of the prizes. My work received the highest commendations: a single first prize for painting was awaded at the exhibition for my exhibit while no first prizes were awarded for either sculpture or graphic art. The jury and prize-awarding commission was federal, and its president was the famous painter Peda Milosavljevic. This was recorded by the Yugoslav press, and photographs of my work appeared in several newspapers. I had no detailed information of how this event was received in Macedonia; it may have even gone unnoticed, knowing the casualness of our people. After all this, it is tragicomic when you sometimes read that Macedonian modern art has no historical continuity. Even my granny knows that all such events are dictated by the major centres, and we have never been such a centre and I do not think we will be any time soon. We have to understand instead that we should never be indolent; we should keep our eyes wide open, and also keep an eye on what our neighbours are doing. But indolence is a nasty disease. At that time, people could read and notice a name in the Yugoslav press, a name which was virtually unknown in Macedonia. Had they shown a little more interest, they could have learned that Rodoljub Anastasov was not a painter from Vojvodina, but from Macedonia, a man of twenty-four at that. This was indeed an unforgivable oversight on the part of those gentlemen who were responsible for following the Art Informel, the abstract art of the Belgrade circle, or environment ( whatever you prefer), and myself as an artist within that circle who was sometimes described as the rhabsodist of the southern sky. A few years after I had graduated from the Belgrade Academy, when I submitted my six pieces with 52 53

28 на делата. Порано мотивот бил поглед низ завесите и ролетните, во многубројните варијации. Во меѓувреме Анастасов допушта поглед од отворен прозорец. Друга рамка, друг далечен простор но сенките остануваат. Nürnberger Zeitung, Нирнберг, Родољуб Анастасов ЕНФОРМЕЛСКА ЛАБОРАТОРИЈА- ЛАБОРАТОРИЈА НА ЕНФОРМЕЛОТ Родољуб Анастасов: 1957, 58, 59, 60, 61, 1962 год. - мојот период на раѓање на правецот. Во периодот 1963, 64 и 1965 год. физички отстранет од граѓанската средина тешка робија на Голи Оток. Период на светскиот историски правец: Истовремено, во горенаведениот период во Европа и светот се појавуваат, оставајќи треен белег: Jekson Pollock, Franz Kline, Mark Rothko, Willem de Konning, Barnett Newman...во САД; Francis Bacon, Alberto Burri, Hans Hartung, Emilio Vedova, Antoni Tapies, Pierre Soulages, Nicholas de Stael... во Европа; Бранко Протиќ, Миќа Поповиќ, Живоин Турински, Зоран Павловиќ, Родољуб Анастасов, Лазар Возаревиќ, Ivo Dulčic, Fеrdinand Kulmer, Ордан Петлевски, Ivo Gattin, Ljubo Ivančic, Janes Bernik, Rudolf Kotnik, Ристо Лозаноски, Драгутин Аврамовски, Петар Мазев, Ристо Калчевски..., на екс-југословенските простори. И покрај фактот кој говори за широката прифатеност и етаблираност (долги години наназад, Родољуб Анастасов е обработен во повеќе светски енциклопедии и слични едиции), во Македонија, како материја сé уште не е целосно прикажан и истражен, а ова особено е забележливо во нашата македонска научна средина. Така, иако е изминат повеќе од половина век, а името Родољуб Анастасов е присутно во енциклопедии, журнали, изданија..., ширум Европа и светот, кај нас, во Македонија, тој остана на истото ниво како и пред педесетина години. Апсурдно, но за жал, вистинито. Ништо не се обработи, ништо не се дополни, се остана на едно стручно - површно ниво, притоа да не заборавиме дека станува збор за бурна дисидентска и револуционерна деценија на овие простори. Главната причина веројатно треба да се бара во тогашната ликовна критика и нејзината неинформираност, особено за случувањата вон Македонското општество и средина. Токму поради тоа, еден од најголемите и најавангардните правци и процеси на XX -от век, во кој активно партиципираат и наши македонски уметници е симболично прикажан и обработен. Во горенаведениот историски период на правецот ЕНФОРМЕЛ, јас бев осамен од проста причина што мојата средина, вообичаено, не беше Скопската, туку Белградската. Ова можеби не успеале да го сфатат и протолкуваат многумина, кои беа одредени тоа да го забележат и овековечат. Уште поконкретно, од 1957 год. па сé до 1962, моето физичко и духовно присуство беше перманентно во Белград. Значи во текот на една календарска година моето присуство во сопствениот роден град е не повеќе од еден месец, во кој со огромно задоволство се гледав со најблиските, моите родители и браќа, пријателите. Можеби оваа долгогодишна одвоеност од мојата средина е и одраз за непознавањето на мојот творечки опус од овој период. Белградската средина стана дел од мојот живот, а одговорните луѓе во Македонија не се интересираа за нас, кои бевме расштркани ширум тогашните југословенски простори. Во овој период мојата активност се изразуваше и беше забележлива, нешто, што во тогашната констелација беше реткост и во творечко излагачка дејност. Мои дела се присутни на повеќе колективни изложби, кои се забележани од критиката. Вредно е да се обележи и моето присуство со едно дело на познатата изложба Југословенско младо творештво, која беше отворена и изложена во тогашниот најпознат изложбен простор во Белград, Масариков Павилјон. Редок, а можеби и единствен случај во ликовната и излагачка дејност на тогашните Југословенски простори беше анонимноста на делата и излагачите. Секое дело беше под шифра, без да се занаат имињата на авторите. Со сето ова се подигна и вредноста на наградите. За супериорноста и високата вредност на моето дело, говори фактот дека на изложбата беше доделена само една прва награда за сликарство, за моето дело, додека пак, прва награда за скулптура и прва награда за графика не се доделени. Жири комисијата и комисијата за награди беше сојузна, а нејзин претседател беше познатиот сликар, Пеѓа Милосављевиќ. Ова беше забележано во југословенскиот печат, а моето дело репродуцирано. Колку ова беше забележано и во македонската средина е дискутабилно, можеби поминало и незабележано, познавајќи го комодитетот на луѓето. По сето ова, колку трагикомично делуваше кога некаде ќе прочиташ дека нашата македонска модерна немала историски континуитет, па и баба ми знае дека сите такви нешта се диктираат од големите центри, а ние ниту сме биле, ниту пак, ќе бидеме таков центар. Но, затоа, треба да ни биде јасно дека не треба да бидеме инертни, треба со очи ширум отворени, да гледаме и во дворот на другиот, покрај нас. Но инертноста е голема болест. Во тој период, барем имаа можност да прочитаат и да забележат едно име во југословенскиот печат, име, за македонската средина непознато, но ако би се заинтересирале повеќе, можеби би констатирале дека името Родољуб Анастасов не е сликар од Војводина, туку од Македонија и тоа маж од дваесет и две години. Како и да е, не може да им се прости на господата кои беа должни да го следат моето апстрактно, енформелско сликарство во тој белградски круг или средина (како сакате), беше оквалификувано како РАПСОДИЈА ЈУЖНОГ ПОДНЕБЉА. Неколку години по дипломирањето на академијата, со поднесените шест дела на конкурсот за прием на нови членови во У.Л.У.С., во познатиот изложбен павилјон ЦВИЈЕТА ЗУЗОРИЌ (повторно во Белградскиот круг), се повторува истата синтагма, претходно искажаната РАПСОД ОД ЈУЖНОТО ПОДНЕБЈЕ, што искрено, морам да признаам ми ја топлеше душата, без оглед на фактот во која средина е кажана, иако истото, сакав да го чујам од својата средина. Но за големо жалење, од својата средина го почувствував молкот на тишината. Иако мојата сакана средина, Скопската, имаше можност неколку години пред гореспоменатиот период, (месец јуни 1960 год.) во Работничкиот дом, денешен КИЦ, во истите изложбени простори да ја види изложбата ПЕТМИНАТА НАЈМЛАДИ, од нас, петемината Македонски уметници, јас бев единствениот како апстрактен, енформел сликар. Останатите колеги сé уште беа во водите на фигурацијата и асоцијацијата. Во тоја период, од некои наши постари колеги беше споменато дека изложбата на нашата група предизвикала голем интерес и дека сме ја разбудиле постоечката заспана средина. Инаку, за жал нашата група ПЕТЕМИНА НАЈМЛАДИ не доживеа втор настап. Овој краток период на моето присуство дома во Скопје, по повод изложбата, беше прекинат бидејќи бев итно повикан да се вратам во Белград. Во тие години јас не можев да бидам одвоен подолг период од белградската средина од проста причина, што едноставно ме влечеше сликарската преокупираност на Енформелот, неговата и мојата судбина. Секој поединец од групата имаше своја улога, а улогата ни беше на било кој терен да ги браниме енформелските принципи. Колку и да беше колективот на енформелистите цврст во своите ставови, неколкумина од нас, се одвојувавме како индивидуи кои цврсто стојат на земја. Мојот став на многу места и во разни ситуации, беше бранет од моите истомисленици, исто whish I applied for membership of the Association of Fine Artists of Serbia, you could hear a similar description in the Cvijeta Zuzoric exhibition pavilion: a southern sky rhapsody. I have to admit, I was flattered and this warmed my soul, regardless of the environment that voiced it, although I very much wished to hear the same from the environment in which I was born. To my great sadness, there was only silence in my native land. A few years earlier (in June 1960), in the Workers Centre (present-day Cultural-Information Centre), my favoured city of Skopje had the opportunity of seeing the exhibition The Youngest Five. It displayed the work of five Macedonian artists, but I was the only one to show abstract, Art Informel paintings. The other colleagues moved still within the waters of figuration and association. At that time, some of our older colleagues mentioned that the exhibition of our group had stirred up great interest and that we had aroused the existing environment from its lethargy. Unfortunately, our group, The Youngest Five, never had its second chance to show its work. I had to interrupt my short stay in my home city of Skopje during the exhibition, as I was summoned to Belgrade urgently. In those years I coult simply be not separated for any length of time from the Belgrade environment for a very simple reason: the preoccupations of Art Informel attacted me; its fate and mine seem to have merged. Each individual artist in group had its own role, and our roles were to defend Art Informel principles in any field and anywhere. The Art Informel group presented very strong views, but a few of us stood out as individuals who had their feet firmly on the ground. My views were defended in various places and in different situations by my colleagues, and I in turn defended their views. Probably many of the things we did only repeated the exploits of other artists in earlier periods, but we defended and advocated our own positions, and refuted with equal ardour the weak points of the other side, the Surrealists who gathered around the Mediala group, that included the painters Leonid Šejka, Dado Đurić, Ljuba Popović and Miro Glavurdić, as well as the still privileged Social Realists. You could feel in the air and in the atmosphere the new vision of the new age, and it was us, the painters of Art Informel, the painters of the fitire, the painters who were to change the world; we deeply believed in that, and probably all the painters in Europe and America had the same feeling. I was quite sober and cognizant when I thought about the waters into which I was jumping to swim; the risk was high. While appreciating the values of the previos generation, I consciously rejected their experiences. Even though I had a great need and desire to dedicate my entire life to experiments and explorations, over a relatively brief period I found the main road and the conditions there. Thinking about the danger of losing my personal creative biorhythm, I decided that this must never happen to me, since love of art will know how to support me. Deep inside I could hear the whisper of my being: do everything your soul asks you to do, but be careful not to lose your personal creative stamp. Time has shown that I did not spend that period in vain but worthily, being among the first to build the new painting of the Art Informel age, the last of the movements of the past century that incorporated the genuine painterly values of great painting in the world history of fine art. Not one of us then was thinking about who had started that revolution in painting. We, the Europeans, or those from the other side of the ocean, the Americans, or the two sides together at the same time? From the great distance of half a century, I am thinking and asking myself, does this really matter? For us artists it is perhaps irrelevant, but for chroniclers and historians it does matter. Judging from my own example, I do not think I am wrong in saying that I have always understood Art Informel and modern art in general as a new reading of tradition. But this is only a mental construction of an artist from the old continent, obsessed with the past; I do not know what an American really feels. Great love, enormous work, sublime feelings, endless faith, mobilization of all the senses, and physical fitness and perseverance were necessary to achieve all that. Probably because of all those things and the circumstances of the time, in keeping with the laws of nature, visible results followed. Is this not enough for us all to be happy with we have achieved together, to greet each other and continue to respect each other, for we have left a material for younger generations to study and to analyse us? I still cannot understand the dozy disinterestedness of certain gentlemen which has sometimes turned into arrogance and unprofessional behavior. This was a moment that had to awakwn then from their deep sleep, but they remained obtusely cold. It is likely that they felt more comfortable in the lethargic environment in which they spent their daily lives. One thing is certain: the lack of finance was not the reason. Railway in the former Yugoslavia was not only cheap but also a widespread means of transportation; people were able to easily maintain contacts between the Yugoslav federal republics travelling by train, making railway extremely popular. I personally used very often, travelling between Skopje and Belgrade. It was both comfortable and practical: you slept on the train during the night; you arrived in Belgrade in the morning; you used the whole day, and in the evening you caught the same train to go back to Skopje. Had those gentlemen chosen this variant, they would have been able to see several exhibitions in a single day, which would have made them more informed. But they probably did not need this; they showed no particular interest in anything. They were not easily excited by anything, not even by the turbulent 1950s in this region, not even by the birth of the new international movement known as Art Informel, and even less able to notice one of the actors in those events and one of the pioneers of the movement. Since their mental blockade was of great proportions, many things were absent from their vocabulary, such as a freethinking man, or the word individual, which would simply terrify them whenever they heard it. Let us not even mention the word truth ; it had a special meaning for them: the exact opposite of truth. They nurtured their own, personal truths. These, so-called intellectuals would readily turn into instruments of current policy, which had been playing on them for a long time, producing excellent, sometimes luxurious tones and music. They invented their own great men and women and would strongly promote them; a swarm of fans would gather around them and the promoters would achieve their life goals: indeed they had very low needs. They knew nothing about how a young painter developed and the road that he had to travel on his way to maturity. Natural and cosmic laws to be followed in order to achieve high spiritual goals and powers were also alien to them. At this moment in my life, however, I have to say that there are no precise rules, and even less precepts, for achieving high spiritual values, powers and goals. But there is one more or less tested road and tested need: when during his first serious contacts the young painter decides to cooperate with forces inherent in painting for centuries, then he himself begins to feel that his life is rapidly changing. He consciously accepts this life trap, aware of the great temptations, responsibilities and sacrifices, beginning to subordinate his entire life to the new needs, and will continue to act like this until the end of his life. I have to go back to the 1950s, the period when Art Informel evolved as a world movement. I had direct contacts with the period in which I was achive; mine was not an external, observational role only, as it was for many other artists. I was in the first line, amidst the fire, shoulder to shoulder with the first protagonists of Art Informel. Every moment was crucial and of paramount significance; the situation was such that if you were late for a month or two, nothing would have remained of that period, and today it would have been 54 55

29 така и јас ги бранев ставовите на моите истомисленици. Веројатно многу работи сме ги повторувале, како и другите во епохите пред нас, бранејќи ги своите ставови и застапувајќи ги истите, но со иста страст и жар ги негиравме спротивставените слаби точки, на спротивната страна, НАДРЕАЛИСТИТЕ, собрани околу групата МЕДИАЛА со сликарите Леонид Шејка, Дадо Ѓуриќ, Љуба Поповиќ и Миро Главурдиќ и сé уште привилегираните СОЦРЕАЛИСТИ. Во воздухот и во атмосферата се чувствуваше новата визија на новото време, а тоа бевме ние сликари на енформелот, сликари на иднината, сликари кои ќе го променат светот, длабоко верувам во тоа, а веројатно и сите сликари во Европа и во Америка го имале истото чувство. Бев многу трезвен и свесен кога размислував во кои и во какви води ќе се втурнам, ризикот беше голем. Ценејќи ја вредноста на претходната генерација, јас свесно ги отфрлив искуствата на истата генерација. Иако имав голема потреба и желба сиот живот да го посветам на експерименти и истражувања, за релативно краток период ја најдов средината и климата во неа. Размислував околу опасноста да во никој случај не смеам да излезам од сопствениот творечки биоритам, бидејќи љубовта кон уметноста ја потврдува таа потреба. Во внатрешноста на моето битие го слушав внатрешниот шепот: прави сé, што душата ти бара, но внимавај да не го изгубиш својот личен творечки знак. Времето покажа и докажа дека тој период не сум го поминал залудно, туку заслужено, меѓу првите, градејќи го новото сликарство ЕНФОРМЕЛОТ последниот правец на минатото столетие, кој во себе сé уште ги носеше вистинските сликарски вредности на големото сликарство во светската историја на ликовната уметност. Тогаш, никој од нас и не размислуваше, кој ја почна оваа сликарска револуција?! Ние, Европејците или оние од другата страна на океанот, Американците, или пак, двете страни заедно во исто време?! Од оваа голема полувековна дистанца на ум ми доаѓа мислата и се прашувам, зарем тоа воопшто е важно?!... За нас творците можеби НЕ, но за хроничарите и историската наука, ДА! Поваѓајќи од себе, мислам дека не се лажам, велејќи дека енформелот и воопшто модерното, секој пат сум ги подразбирал како ново читање на традицијата. Но тоа е само ментална конструкција на творец од стариот континент, опседнат од минатото, а за еден Американец, не знам. За сето ова што го направивме беше потребна голема љубов, огромен труд и работа, возвишени чувства, неизмерна верба, ангажирање на сите сетила, па дури и физичка подготвеност и издржливост. Веројатно поради сите наведени нешта и климата која владееше во тој момент, по законот на природата се покажаа и видливи резултати. Зарем тоа не е доволно сите да се радуваме за заедничките резултати, да се поздравиме и продолжиме да се почитуваме бидејќи оставивме материјал за младите поколенија да учат и да нé изучуваат. Јас и денес не можам да ја сфатам заспаната незаинтересираност на господата, која преоѓа во дрскост и непрофесионалност. Тоа беше момент, кој требаше да ги разбуди од нивниот длабок сон, но тие останаа тапо студени. Веројатно им беше удобно во заспаната средина во која се наоѓаа. Повеќе од сигурно, материјалните средства не им биле причина, бидејќи на тогашните ЈУ простори, југословенската железница не само што беше евтина, туку беше и многу барана, бидејќи во неа се реализираа многу меѓурепублички контакти, што и ја правеше популарна да се патува со неа. Имав лично искуство патувајќи по не знам кој пат на таа релација (Скопје Белград Скопје) и ја почувствував нејзината удобност и практичност, бидејќи ноќта преспиваш, а наутро веќе си во Белград и го користиш целиот ден, приквечер, повторно со истиот воз се враќаш во Скопје. Значи, кога господата би се одлучиле за оваа варијанта, во текот на само еден единствен ден би виделе неколку изложби, а со тоа би ја збогатиле својата meaningless even to mention it. It now seems to me that everything was predestined:there seemed to be something helping us achieve the major tasks we had set, including the general situation that made us concentrate and act at the right time. The waves of time crave that stimulus, momentum and room to act, and it was in this way that all the tasks were achieved. I was lucky to have been a part of that happy collective, which was also a part of me. As a matter of fact, the collective profited just as much as I profited as an individual. Great historic events like this have always been successful only through a cooperative, collective effort. We have to believe in this; it is an axiom all earlier successful movements have done it in the same way.referring to this period of my work, I have said it many times that I succeeded in capturing the true moment of the time in which I lived. Just as it worked for me, I worked for it. It is very rare indeed to achieve such a mutual relationship in a human life. Even after half a century, I never forget to thank the Almighty, of course. In moments like these, thinking about this period, I still feel astounded by what you could mildly call the indolence of art critics and art historians in Macedonia. They did not need any special commitment; it was enough to visit some Belgrade galleries and register my work and the work of other artists ( I have alredy spoken about my exhibits and presence on the Belgrade artistic scene). It seems, however, that observing events from the comfort of your chair is more relaxing. Knowing that comfort can be a serious disease, this important period of our history will probably remain unclear and hazy like so many other things and events in this country. In this context, I have to remind readers of the reality that it is difficult for people in Macedonia to give credit to others for genuine values, a reality about which I have spoken several times in my interviews (for example, in the itreview published in the Makedonsko delo weekly of 19 December 2003). But I believe in the younger generation of art historians. I hope they will find the strength to draw the truth from slumber and oblivion, for it is a part of us, it means a lot us; it is there we can find the roots of an important period of our life. At this moment I would like to ask the following question lodly and clearly: are we one of those rare nations, or probably the only one, that chaotically throws into oblivion the rare achievements and results of individual people results achieved in crucial or unique moments of world history? Other nations frequently create not only spiritual capital from that, but also national holidays, holy days of culture. (Translated by Filip Korzenski) I WAS LUCKY TO HAVE WORKED TOGETHER WITH AND BEEN A PART OF WORLD FINE ART!! Text to the catalog for the solo exhibition of Rodoljub Atanasov, Art Informel Laboratory, Museum of the City of Skopje, 2007 Lazo Plavevski THE DARK LABORATORY OF YOUNG ANASTASOV информираност. Но веројатно, ним ништо не им е потребно, ним ништо не ги интересира, ним ништо не ги возбудува, па дури и најбурната, шестата деценија на овие простори ниту раѓањето на новиот светски правец ЕНФОРМЕЛ, уште помалку, да забележат еден актер во тие настани и еден од пионерите на овој правец. Бидејќи нивната ментална блокада е многу широк дијапазон, во нивниот речник беа забранети многу нешта, како на пр. ЧОВЕК СО СЛОБОДАРСКИ ДУХ или зборот, Индивидуа, кој секогаш кога ќе го слушнеа, добиваа уплав. Да не говориме за зборот ВИСТИНА, овој термин за нив имаше посебно значење спротивно од вистината. Тие, имаа свои, сопствени вистини. Тие, таканаречени интелектуалци, веднаш стануваа инструмент на тогашната политика која одамна музицираше со нив и тоа многу добро, дури и раскошно, извлекувајќи максимум тонови и нијанси. Тие измислуваа свои величини и ги форсираа, со тоа околу нив се множеа еден куп обожаватели, а тие си ја реализираа животната цел: тие имаа многу ниски потреби. За нив беше непознаница како се гради млад сликар и патот, по кој зрее и дозрева. За нив, исто така, природните и космичките правила, како се постигнува и се доаѓа до високите духовни цели и сили беа многу далечни. Во овој момент, морам гласно да кажам дека не постојат никакви правила, уште помалку рецепти, како се постигнува и доаѓа до високи духовни вредности, до нивните сили и цели. Но постои еден колку толку пробан пат и пробана потреба, а тоа е: кога младиот сликар при своите први сериозни контакти ќе одлучи да соработува со сили кои сликарството со векови ги носи, тогаш, тој самиот, почнува да чувствува дека животот брзо му се менува. Оваа замка на животот тој свесно ја прима, свесен на големите искушенија, одговорности и одрекувања, започнувајќи сиот живот да го подредува на овие нови потреби, а така и ќе остане, сé до крајот на животот. Морам повторно да се навратам на шестата деценија, период кога се раѓаше светскиот правец ЕНФОРМЕЛ. Ова е всушност мојот контакт со периодот во кој дејствував, не отстрана, набљудувачки, како многу други, туку во самиот оган, во првата линија, рамо до рамо со првите протагонисти на ЕНФОРМЕЛОТ. Судбинското во тој период веројатно беше од капитална важност, ситуацијата беше таква, што ако се задоцнеше само еден или неколку месеци, од овој период не би останало ништо, а денес, би било бесмислено воопшто да го споменуваме. Веројатно, сé било предодредено кон тоа, големите задачи кои требаше да се остварат, вклучително и општата состојба која наметна да се делува во пресудното време. Брановите на времето го посакуваат тој поттик во моментот и просторот, токму така и се случуваат сите оние нешта кои беа остварени. За среќа, мојата индивидуа беше вклучена во тој среќен колектив, кој беше дел од мене, впрочем, колку добив јас толку доби и колективот. Ваквите големи историски случувања успешно се остварувале едноставно на ваков колективен начин. Мораме да & веруваме на оваа теза, бидејќи и претходните правци се оствариле на овој начин. За овој период на моето творештво, многу пати сум рекол дека го доловив вистинскиот момент на времето во кое живеев и како што тоа работеше за мене, исто така и јас работев за него. Во еден човечки живот, оваа взаемна потреба се остварува многу ретко. И по полувековен минат период, не заборавам, а да не се заблагодарам, кому, ако не на СЕВИШНИОТ. Во вакви моменти, по којзнае кој пат се запрашувам за тој период и за најблаго кажано, индолентноста на тогашната ликовна критика и историјата на ликовната уметност во Македонија. Не требаше којзнае каква ангажираност, доволно ќе беше нивното лично присуство на белградските изложбени правилјони за да биде забележано моето творештво и творештвото на останатите (во моето излагање, веќе ги нагласив моите настапи и присуството во белградската ликовна средина). Но, веројатно кабинетското следење на настаните било поудобно и со поголем комодитет, а знаејќи го фактот дека The drawings, the artwork, the material for this exhibition of Rodoljub Anastasov at the Museum of the City of Skopje were made in the period basically (or in most of the cases) they include his practice of nude drawings at the Academy of Fine Arts in Belgrade where he started studying in The interest for them (almost half a century later) is derived from only one reason these achievements, regardless of the motive that incited their creation, still offers an exciting encounter with the authentic creative moment of an artist who was, at that particular time, in a phase of his own development, which happened in a period of considerable social wavering and real focus shifts in the domain of the art of the time. The drawings at this exhibition include the values of a rare drawing gift set out for the adventure of the new possibilities and breaks of the social viewpoints, projects and projections particular for the end of the 1950s and the beginning of the 1960s. They include the elements of value and testimony. With the exception of very few artworks, almost all the other drawings of the mentioned period are doubtlessly focused on the human figure. As I already mentioned, in 1957 Anastasov entered the Academy of Fine Arts in Belgrade and without any particular announcements from his earlier works he started drawing nudes beyond the usual courses of the educational curriculum. This must have been tolerated (or incited) by his professors, yet the form and the attitude towards the human body must have been inspired by some events in his environment. In the artistic life of Yugoslavia of that period the issue of the Informal Art was getting actualized and escalated in the Belgrade artistic circles at the beginning of the 1960s. In the second half of the previous decade the tendency that was dominant was the one that insisted on continuing the Modernistic ideas of the previous period, tendencies that were later labeled as socialistic estheticism, while at the same time the younger generations were under the influence of the philosophy of the existentialism, the neorealist mood of the Italian film and all this in a particular way joined into the viewpoint and the achievements that were offered by the Informal Art. In the second half of the 1950s and the beginning of the 1960s Macedonia was in a delicate position of concluding its own modernity. This mostly refers to the establishment and structuring of different institutions and institutional forms that would bear the mark and the structure of a contemporary society, but this process also incited ( or tended to establish) a hypothetic social reception in the field of art which would be compatible, or partially compatible to them. These intentions, or states, were utterly and in their wavering marked by the period of the socialistic realism in departure and its relapses supported or desired by the relatively conservative structure of the political nomenclature of the time. But, regardless of the assumption of their actual connection with the world of art, these structures were also subjected to the conditions and the tendencies in Yugoslavia and they were bound to adapt to them. In the tolerant attitude towards these occurrences (especially at the very beginning of the 1960s) the ideology of the moderate modernism, particular for all Yugoslavian centers, must have had its influence, especially with the formal and topic art, and it was an acceptable model in the environment that was otherwise not willing to face and tolerate the unstable fluctuating contexts that the art could have incited. In that period many young artists from Macedonia were studying in the cities which had academies of fine arts. Anastasov is in Belgrade. I have already mentioned his drawings from the mental picture of Anastasov of these distant times and the beginnings of his artistic engagement are constantly in relation to the syntagm Informal Art Laboratory. In those early and exciting times of youthful diving into the risks of the new idiom possibilities that came along with the time in which he was being developed as an artist, his voluntary confinement in the atelier and his endless work there were situations that had permanently shaped his artistic profile. This situation additionally influenced his art at the time. The drawing from the period acquired partially different from and equalized and elaborated their basic direction. Their basic idiom can be hardly found in any particular achievement they are part of a process, a process of everyday engagement and unconscious expression through the voiceless signs of the drawing language, and it is only as a whole, in a mutual rela

30 комодитетот е тешка болест, на крајот, овој важен период од нашата историја ќе остане неразјаснет, магловит, како и многу други нешта и случувања кои останаа недоволно разјаснети. Во овој контекст, неминовно треба да се повикаме на реалноста дека во Македонија тешко се оддава признание за вистинските вредности, нешто, што неколку пати сум го изјавил во мои интервјуа (пр: објавен во неделникот Македонско дело од год). Верувам во помладата генерација историчари на уметност, се надевам дека ќе смогнат сили да ја извлечам вистината од заспаноста и заборавот, бидејќи таа е дел од нас, многу ни значи, тука ги наоѓаме корените на еден период на нашето битисување. Во овој момент гласно се прашувам дали сме ние од ретките народи, а можеби и единствените, кои стихијно, во заборав ги фрламе ретките дострели и успеси на нашите индивидуи (резултати, остварени во многу пресудни единствени моменти од сеопштата историја)?! Додека пак другите, вообичаено, од тоа создаваат не само духовен капитал туку и национален празник, празник на културата. ЈАС ЈА ИМАВ ТАА СРЕЌА ДА ИМАМ МИНАТ ТРУД СО СВЕТСКАТА ЛИКОВНА УМЕТНОСТ. Текcт во каталогот за самостојната изложба Енформелска лабораторија во Музејот на град Скопје, Скопје, 2007 Лазо Плавевски МРАЧНАТА ЛАБОРАТОРИЈА НА МЛАДИОТ АНАСТАСОВ Цртежите, делата, материјалот за оваа изложба на Родољуб Анастасов во Музејот на град Скопје се работени во периодот година. Во основа (или во најголем број случаи) тоа се негови вежби по вечерен акт на Академијата за ликовни уметности во Белград каде почнал да студира во 1958-та година. Интересот за нив (скоро половина век подоцна) е произлезен само од една причина - тоа се остварувања кои, независно од мотивот за нивното настанување, сé уште нудат возбудлива средба со автентичен креативен миг на еден уметник кој токму во тоа време се наоѓа во фазата на сопственото оформување кое се случува во периодот на силни општествени превирања и реални поместувања на вниманието во тогашната сфера на уметноста. Во цртежите од оваа изложба се втиснати и вредности на една ретка цртичка дарба впуштена во авантурата на новите можности и прекршувањата во општествените светогледи, проекти и проекции актуелни во крајот на педесеттите и почетокот на шеесеттите години на минатиот век. Тие во себе ги содржат елементите на вредност и сведоштво. Освен мал број дела, скоро сите цртежи од посочениот период недвосмислено се концентрирани кон човечката фигура. Веќе спомнав дека Анастасов во се запишува на Академијата за ликовни уметности во Белград и дека без особени наговестувања во неговата претходна работа почнува да црта актови надвор од вообичаените сеанси на образовниот процес. Ова секако морало да биде толерирано (или поттикнувано) од неговите професори, но сепак формата и односот кон човечкото тело мора да биле побудени од некои случувања од неговото опкружување. Во ликовниот живот во тогашната Југославија во тој период сé повеќе се актуелизира проблемот на енформелот кој во белградската средина ќе ескалира во почетокот на шеесетитте. Во втората половина од претходната деценија доминантна е тенденцијата која настојува да ги продолжи модернистичките идеи од претходниот период, настојувања подоцна именувани како социјалистички естетизам, но во исто време свое влијание кај помладите генерации остварува филозофијата на егзистенцијализмот, неореалистичката атмосфера од tion of all of these excellently drawn views that they could realize their own entirety to the full extent. This moment of the personal is dimensioning the plastic space of the existential restlessness. The figure is completely exposed to all kinds of deviations and distortions. Its materiality is being attacked the likeliness to decay ( of the body and the material which is being used) causes a certain fascination by its revelation. In the small series titled Intimacy, consisting of drawing that can be classified in the domain of the erotic, we can concurrently feel restlessness and disturbance caused by the inciting matter of the body and the frightening fascination by it. This openness toward life and towards his own self make the Laboratory of Informal Art possible. And as in many other cases, by some logic of the absurd, it reveals the unwanted yet always present beauty of the matter. This direction of research ends or concludes at the beginning of the 1960s. It was followed by a small series of artworks made in the logic of rational realization of the already completed esthetics of that particular Informal project. Some of them still contain the dark gray tone of the previous period, disturbed by occasional insertion of certain non-painterly materials. For several years Anastasov had been focused on painting in which some dimensions of his dark informal laboratory were meant to find their appropriate realization. In those years this early phase of the artist was expected to be concluded. But it was not the case. We feel that it actually ended somewhat later, with a small series of drawings from the end of 1964 and the beginning of 1965, whose creation and motives are in particular relation to the mentioned concluded phase. At he very beginning of the 1960s the Informal Art in Yugoslavia was in expansion. It did not refer only to the adopting of this artistic movement by many artists but also to the awards that were bestowed for those artworks at various exhibitions and artistic events. In the winter of the president of former SFRY Josip Broz Tito made several speeches where he attacked the abstract art, and in that moment the Informal Art was at its peak. On the 7th Congress of the Yugoslavian Youth, in January of 1963, Josip Broz said: I don t disapprove of the creative search for the new, but I disapprove of spending the money of our community on some so called modernistic artworks that have nothing to do with the artistic achievements. If anyone wants to commit to that kind of painting or sculpture let him do it at his own expense, together with those who follow the movement of the ultra-modern, abstract art. And this also impedes the development of the real art. The consequences of these attacks were of a relatively short duration. Some historians think that they were probably aimed towards creating a better negotiating position in the eve of the talks with the American president J. F. Kennedy. Anyway, in 1963 Anastasov was serving his conscript duty in Maribor, Slovenia. There he was arrested and following a torturing investigation ( additionally burdened by the news of the catastrophic earthquake in Skopje in 1963, when he did not know what had happened to his loved ones) he was sentenced to two and a half years of prison at the infamous isle of Goli Otok. As Anastasov himself said, the sentence included accusations against the brotherhood and unity an insult of the Marshal Tito and the leaders of the Party, but the actual reason for his imprisonment were his reactions against the attitudes of Josip Broz on the abstract art that were published in the newspapers. He was sentenced for a classical verbal offence for issues in the filed of the art. This terrible event was already elaborated, yet I think that it still hasn t been thoroughly reviewed as a topic whole. It is usually supposed that in that period there were no accusations and sentences for expressed opinions, especially in relation to issues of the art. At the end of his sentence Anastasov drew on small pieces of paper a series of self-portraits, portraits of convicts and some associative landscapes. италијанскиот филм и сето тоа на некој начин обединето во светогледот и остварувањата кои ги нуди енформелот. Македонија во втората половина на педесеттите и почетокот на шеесеттите години на минатиот век се наоѓа во чувствителна позиција во заокружувањето на сопствениот модернитет. Ова, пред сé, се однесува на формирањето и структурирањето на различни институции и институционални форми кои ќе го носат белегот и структурата на едно современо општество, но исто така ваквиот процес влијае (сака да формира) и врз некоја хипотетична општествена рецепција во областа на уметноста која ќе биде компатибилна, или делумно компатибилна, со нив. Ваквите намери, или состојби, биле исцело во превирање обележени од периодот на социјалистичкиот реализам во заминување и неговите рецидиви подржани или посакувани од релативно конзервативната структура на тогашната политичка номенклатура. Но, независно од претпоставката за нивната реална поврзаност со светот на уметноста и врз овие структури морала да се одрази состојбата и тенденциите во Југославија со кои морале да се сообразат. Во толерантниот однос кон овие појави (особено на самиот почеток на шеесеттите) влијание морала да има и идеологијата на умерениот модернизам присутна во сите југословенски центри кои донекаде, најповеќе со формалната и содржинска умереност, претставувала прифатлив модел за средина која инаку, не е подготвена за соочување и толерирање со нестабилните и флуктуирачки контексти кои уметноста може да ги предизвика. Во тој период многу млади уметници од Македонија се наоѓаат на студии во градовите каде што постојат академии за ликовна уметност. Анастасов е во Белград. Веќе беа споменати неговите цртежи од Менталната претстава на Анастасов за овие далечни времиња на неговите почетоци на уметничката дејност е постојано во релација на синтагмата Енформелна лабораторија. Во тие рани возбудливи времиња на младешко впуштање во ризиците на новите јазички можности кои доаѓаат со времето во кое тој како автор се оформува, затворањето во ателје и бесконечната работа во него, се ситуации кои трајно го формираат неговиот авторски профил. Ваквата состојба дополнително влијаела врз неговото тогашно творештво. Цртежите од периодот добиваат делумно поинаква форма и ја воедначуваат, стабилизираат и разработуваат, нивната основна насока. Нивниот базичен исказ тешко можеме да го пронајдеме во некое поединечно остварување - тие се дел од еден процес на секојдневниот ангажман и несвесно произнесување преку немите знаци на цртачкиот ракопис, и само како целина, во взаемното содејствие на сите тие, инаку вонредно нацртани глетки, можат во полн обем да ја остварат сопствената целост. Оваа случка на личното го димензионира пластичниот простор на егзистенционалниот немир. Фигурата е целосно изложена на најразлични изобличувања и дисторзии. Нападната е нејзината материјалност таа распадливост (на телото и на материјалот врз кој се работи) предизвикува некаква фасцинантност од нејзиното пронаоѓање. Во малата серија Интимност, цртежите кои можеме да ги определиме во сферата на еротското, во исто време се чувствува немирот и вознемиреноста од побудувачката материја на телото и застрашувачката фасцинација од неа. Ваквата отвореност кон животот и кон самиот себе ја прави можна Лабораторијата на енформелот. Како и во повеќе други случаи, по некоја логика на апсурдот, во неа се открива... онаа нетражена и секогаш присутна убавина на материјата. Оваа насока на истражување завршува, или се заокружува, во почетокот на шеесетитте. После неа следува мала серија дела, работени во логика на рационално реализирање на веќе заокружената естетика на, во овој случај, енформелниот проект. Во некои од нив сé уште е присутен темно-сивиот тон од претходниот период раздвижен His idiom in them is still the same. They were made with swift and precise strokes dedicated to the fascination to achieve a certain rhythm of the lines and to transpose the devised view. His scrstching of the paper is applied again. What has been changed in them, what was new in these drawings in comparison to the previous series is the feeling that they are permeated by a particular stability, both in the plastic approach in the process of their rendering and in the general impression that they generate. Something had happened in the past period, the dramatic chaos of the drawings from 1958/60 was gone. In a miraculous way, in those desert landscapes of his imprisonment, Anastasov had found his own axis of stability. Following his return from Goli Otok he continued working on his cycle of Informal paintings (exhibited in 1966 at the Workers Center), but at the very beginning of the 1970s (four years later) he started the series In Search of the Lost Space which can be seen as a reflection of certain mental structures found in the distinctions present in the small drawings made on Goli Otok. (Translated by Maja Hadzimitrova Ivanova) Excerpt from the foreword to the catalog for the solo exhibition of Rodoljub Atanasov, Art Informel Laboratory, Museum of the City of Skopje, 2007 Zlatko Teodosievski ETERNAL DRAWINGS Exhibitions of works by Rodoljub Anastasov, as a rule, and rightly so, cause a lot of attention in the Macedonian public. On this occasion, the public has a unique opportunity to see a series of excellent drawings (136) from the hand of the master Anastasov, created in the period. However, it remains somewhat unclear why these drawings remained to date unknown to the general public and the experts. Unless we are waiting for this (conditionally speaking) fifty-year anniversary! Otherwise, only a small portion of these drawings were made public, several of them in the book of the Croatian poet Andrija Vuchimil, an acquaintance of Anastasov from the Adriatic prison island of Goli Otok. The drawings created in the specified period cover an extraordinarily important, interesting, exciting period in the then Yugoslav art. More specifically, they are directly linked with the emergence of so-called Yugoslav Art Informel variant of the Belgrade Circle ( ). But what is even more important is the fact that for the first time public presentation was also made of drawings ( ) made during the so-called period of imprisonment on the island of Goli Otok. Anastasov is a direct participant/ witness of the emergence of so-called Yugoslav variant of Art Informel, i.e., its strongest mainstream - the Belgrade Circle (closest to the art of Fortier, Bury and Tapies). Hence, the authenticity, strength, power of his Art Informel expression, of his sense of the time. Because it is a time of questioning and breaking down the ideals, the bitterness transformed in deep tragism, of the philosophy of despair and lost hopes. Art Informel is not coming on the wings of hope but out of the depths of hell, not radiating from the bright clouds of progress but from the anger against the visible world. Hence Anastasov s drawings from this period are tedious and heavy, materialized in raw manner and psychotically void... and yet they are so artistically elaborated and aesthetically striking. At the same time, Art Informel performs exactly the final passage into the realm of painting: from visible to invisible, from rational to irrational, from the form - to matter! Or, as Lazar Trifunovic says, the ideologist of the Belgrade Art Informel: Informal Art is belief that - before the form and after the form - eternity is standing! The Art Informel drawings 58 59

31 со повремени вметнувања на некои несликарски материјали. Анастасов веќе неколку години е концентриран кон сликарството каде што одредени димензии од неговата темна енформелна лабараторија треба да најдат соодветна реализација. Во овие години би требало оваа рана фаза на уметникот да биде завршена. Но, не е така. Чуствуваме дека таа реално завршува нешто подоцна, со една мала серија цртежи од крајот на и почетокот на 1965., чие создавање и мотиви се во конкретна врска со веќе заокружената фаза. На самиот почеток на шеесеттите енформелот во тогашна Југославија е во експанзија. Тоа не се однесува само на прифаќањето на овој правец од големиот број ликовни уметници, туку и на одреден број награди кои тие ги добивале за тие дела на различни изложби и манифестации. Во зимата тогашниот Претседател на СФРЈ Јосип Броз Тито одржува неколку говори во кои ја напаѓа апстрактната уметност, а во тој момент енформелот е најактуелен. На VII конгрес на Југословенската младина, во јануари Јосип Броз вели: Јас не сум против творечкото тражење на новото, но сум против да ги даваме парите на заедницата за некои таканаречени модернистички дела кои немаат никаква врска со уметничкото творештво. Ако некој сака да се занимава со такво сликарство или скулптура, тоа нека го чини на свој трошок, заедно со оние кои го застапуваат правецот на ултрамодернистичката, апстрактна уметност. Покрај тоа со тоа се гуши развојот на вистинската уметност. Состојбата предизвикана од овие напади реалтивно е краткотрајна. Одреден број историчари сметаат дека е можно нивната намера да била со цел да се создаде одредена преговарачка позиција пред претстојните разговори со амариканскиот претседател Џ.Ф.Кенеди. Како и да е, Анастасов во се наоѓа на отслужување на воениот рок во Марибор, Словенија. Таму е лишен од слобода и после измачувачка истражна постапка (дополнително отежната со вестите за катастрофалниот земјотрес во Скопје во 1963., кога не ја знаел судбината на своите најблиски) осуден е на две и пол години робија на фамозниот Голи Оток. По кажувањата на Анастасов во пресудата се наведени обвиненија... против братството и единството...навреда на Маршалот Тито и раководството на партијата..., но причината за сето тоа голооточко искуство биле неговите реагирања против ставовите на Јосип Броз за апстрактната уметност објавувани тогаш во југословенскиот печат. Бил осуден за класичен вербален деликт за проблеми од областа на уметноста. Иако за оваа несакана случка веќе е пишувано, мислам дека таа сé уште не е доволно обработена како проблемска целина. Вообичаено се претпоставува дека во тој период не постоеле обвиненија и пресуди за искажани мислења, особено во врска со проблеми поврзани со уметноста. Кон крајот на затворската казна, Анастасов на мали листови од блок црта серија на автопортрети, портрети на затвореници и одреден број асоцијативни пејзажи. Ракописот во нив е сé уште ист. Тоа се брзи и прецизни потези предадени на функцијата да остварат определена ритмичност на линиите и да ја пренесат замислената глетка. Повторно е присутно грабењето по хартија. Она што во нив е променето, она што во овие цртежи е новина во однос со претходната серија, е чувството дека во нив провејува некоја стабилност како во пластичниот пристап на обработката, така и во општиот впечаток кои тие го генерираат. Нешто во изминатиот период се случило, го нема веќе драматичниот хаос од цртежите од 1958/60. На некој чуден начин, во оние пусти предели на робија, Анастасов пронашол сопствена оска за стабилност. После враќањето од Голи Оток тој ќе го продолжи започнатиот циклус на енформелни слики (изложени веќе во во Работничкиот дом), но на самиот почеток на седумдесеттите of Anastasov, in all respects, are drawings for our artistic eternity! On the other hand, the condition(s) on the prison island of Goli Otok is exactly for Anastasov Art Informel condition. These are truly hellishly materialized conditions that produce a resounding black and desperately solitary portraits, self portraits, landscapes..., this are testimonies of dehumanized pressures and almost animalistic belief in survival. These are drawings of mourning, of the negative projections and internal struggles, of inhuman conflicts and deformities, and yet - and of hope, faith, strength...! Because without them, these works would not exist. Utrinski vesnik, Skopje, Sonja Abadžieva EXHIBITIONS IN FOCUS -Masterpiece experiments : Rodoljub Anastasov s Art Informel Laboratory - (четири години подоцна) ќе ја започне серијата дела Во потрага по загубениот простор која, како реализација на одредени ментални структури, можеме да ја пронајдеме во дистинкциите присутни на малите голооточки цртежи. Извадоци од предговорот за самостојната изложба Енформелска лабораторија во Музејот на град Скопје, Скопје, 2007 Златко Теодосиевски ЦРТЕЖИ ЗА ВЕЧНОСТ Изложбите на Родољуб Анастасов по правило, и со право, предизвикуваат големо внимание во македонската јавност. Овој пат публиката има единствена можност да проследи серија извонредни цртежи (136) од раката на мајсторот Анастасов, создавани во периодот година. Сепак, останува по малку нејасен фактот зошто овие цртежи, до денес останале непознати за публиката и стручната јавност. Освен ако не се чекал овој (условно) педесет годишен јубилеј! Инаку, само еден мал дел од овие цртежи биле јавно публикувани-неколку од нив во книга на хрватскиот поет Андрија Вучимил, познаник на Анастасов од Голи Оток. Цртежите настанати во наведениот период покриваат еден извонредно важен, интересен, возбудлив период во развојот на тогашната југословенска ликовна уметност. Уште поконкретно, тие директно се врзуваат со појавата на т.н. југословенска варијанта на енформелот и белградскиот круг ( ). Но, она што е можеби уште поважно е фактот дека за првпат пред јавноста се презентирани и цртежите ( ) настанати за време на т.н. робијашки период на Голи Оток. Анастасов е директен учесник / сведок на појавата на т.н. југословенска варијанта на енформелот, односно на неговата најсилна струја белградскиот круг ( најблизок до уметноста на Фортрије, Бури и Тапиес). Оттука и изворноста, силата, моќноста на неговиот енформален израз, на неговото чувствување на времето. Зашто тоа е време на преиспитувања и рушење на идеалите, на горчина трансформирана на длабок трагизам, на филозофија на очајот и загубени надежи. Енформелот не доаѓа на крилјата на надежта туку од длабините на пеколот, не зрачи од светлите облаци на прогресот туку од револтот против видливиот свет. Оттука и цртежите на Анастасов од овој период се мачни и тешки, сирово материјализирани и психотично ништовни..., а толку ликовно издржани и естетки впечатливи. Едновремено, енформелот го извршува токму конечниот премин во светот на сликата: од видливото кон невидливото, од рационалното кон ирационалното, од формата кон материјата! Или, како што вели Лазар Трифуновиќ идеологот на белградскиот енформел: енформелот е уверување дека пред формата и после формата стои вечноста! Енформелните цртежи на Анастасов во секој поглед се цртежи за наша уметничка вечност! Од друга страна, и голооточката состојба на Анастасов е токму енформелна состојба. Тоа се веќе вистински пеколно материјализирани состојби што произведуваат громогласно црни и очајно самотни портрети, автопортрети, пејзажи..., тоа се сведоштва за дехуманизирачки притисоци и безмалку животинска верба во опстанокот. Тоа се цртежи на траор, на негативни проекции и внатрешни борби, на нехумани конфликти и деформитети но и надеж, верба, сила...! Зашто без нив би ги немало и овие дела. Утрински весник, Скопје, Given the anemic exhibition dynamics in our capital, one of the few high-quality events is the exhibition called Art Informel Laboratory of renowned Macedonian painter Rodoljub Anastasov. An event that no intellectual should (have) miss(ed)! What is the greatness and significance of the most active and today one of the most renowned artistic figures in our country? At the very outset of his career (before graduating from the Academy of Fine Arts in Belgrade), Anastasov was infected with the socalled syndrome of the Art Informel practice (which I would rather call the phenomenon of the formless or formlessness), established in the world after the WW II, made formal in 1952, with a dominant position in the 1950s. Before the appearance of the non-figurative art of the group Mugri ( Dawn ) in Macedonia, Anastasov, in the Belgrade artistic circles, got involved, for those times, in the hottest efforts for termination of prevalent and ideologically imposed artistic paradigms: in the very the thirst and the desire of the Yugoslav avant-garde to deconstruct the ever-lasting patterns of the compact solid artistic form (launched as early as 1951 with the then exhibition of Petar Lubarda in Belgrade).There are distinctions between the lonely realizations of certain, older Macedonian painters and the achievements of Anastasov in the field of formless aesthetics. The former were incidental and hesitant, the latter were intentional, with platform and artistic itinerary and the courage to stand against the dogmatic and party directives, and even to sacrifice / to replace his own freedom with the absolute conviction in the new aesthetic ideal. Like no other Macedonian artist, Anastasov voluntarily and knowingly was placed on the altar called Goli Otok (then a Yugoslav prison island in the Adriatic Sea); still, he was able to withstand the emotional and physical degradations as internee (to the detriment of his individual mental purity).the drawings and the pictures shown (unfortunately, after so long time) at the Museum of Skopje cover the periods before / during internment ( ), produced with India ink and partly with soaking in lye, tempera or watercolor. How does Anastasov project the form in its formless variant? The first steps in this operation were occurring at the Art Academy in Belgrade, when making sketches of nude pictures. Immediately I want to state that he inverted this schoolwork in his own way. He was included in the team of supporters who violated academic codes on behalf of new art considerations: metaphors, theme, geometry, the figure - were all reduced down to voidability or ignoring. Morphology became just a material that he wanted to give deep processing. His departure from iconography and form focused on: perception, material, techniques, painting phenomenology. Analysis of the aforementioned drawings guides us to at least four points: the forms of making the formlessness, materiology, horizontal projection, and entropy. The reality of the naked body or of the (self)portraits and their tactile virtue were deconstructed by Anastasov by dangerous interventions on the observed form. In these pictures, the bodies are being eroded or derogated, wounded and traumatized, turned in the carcass-fronts, upon which time has made its impression, with vigorous strokes of the pen or the small brush, leaving marks and traces of distortion, corrosion, decay, close to the statement by the great Leonardo da Vinci about the walls with scratched facade as sign of the various weather conditions. The intermingling of the dense and grooved matter of the human bodies and the environment, with the procedures of deformations, increment and overstating of specific limbs or zones (buttocks, breasts, genitals...) reveals the strange, sometimes even eerie erotic irritation, sexual anxiety and mental agonies. It reflects the closeness of desire and erotic pleasure with the ephemera and the neontology. The famous conflict between the organic and the inorganic creates dualism with the latter winning. The masterful elaboration of the drawing (with painting thoroughness) embodies the inevitable unity of the duel between what seeks to survive as a form and the energy of the destruction that it opposes. Perhaps a quote from Rosalind Krauss might be the explanation of this: The desire here is not as the desire for the form, and thus for the sublimity (verticality, gestalt, rule): desire is modeled in terms of transgression against the form. It is power lodged in desublimation. It is not about the beauty of sublimation, but the lack of form of the pulsation of desire. The universe that does not resemble anything, but just is a formless table, universe like a spider or a spit of Bataille, is presented very clearly in the drawings of Anastasov. The matter which is thickening in shape so that it can deface and deform that very shape, is this basic materialism or materiology which best captures the author s attention: playing around with it, by placing it on dense dark surfaces; he stretches it through still recognizable figures; he dilutes it with the pen; he grooves out, in the epidermis of the paper, a multitude of precise thin lines, a vibrant, simultaneous strokes, as if matter, with the effects - is not only his goal. And not just as it is, but it is also fundamental to his painting researches. Drowning of the figures in the dark matter definitely drives them away from the meaning and radically frees them from fetishist semiotics. Horizontality it contributes also to the de-fetishism. Flat and mutilated bodies come down to what we see from the perspective of flight: grounded, tied to the horizontality of the ground. Before us, the former principle of the window picture is replaced with the triviality placed on the soil, as mud, cracked earth, saliva. He substitutes the human vertical line with the horizontal straightforward line: bodies made equal with the inorganic. The culmination of the impression is achieved by unavoidable sense of entropy. Spending or loss of energy in any system, analogously in painting as well, introduces clutter. The deliberate weakening of the forces is involved by Anastasov through the processes of degradation, sinking and decay of bodies / landscape / coherence of sight through the accumulation of matter, through the non-resistance to elasticity, introducing noise in the reading of the work. Wounded, sacrificed, and marginalized creatures evidence extinguished life. The abjection is their strong side because the bad form leads to formlessness - sliminess - a state neither liquid nor solid. At this exhibition, Anastasov talks about ugly things, by means of unpleasant sliding forms, with non-forms. In his later works, the artist uses nice language for the unpleasant; nevertheless, the essence is unchanged. However, here one should disregard the commitment to the trend, and to emphasize a commitment to the personal experience. In addition, honesty in art should be trusted, above all. It comes from the depths and makes a real breakthrough in the essence of life and art. The Large Glass, Skopje, 2007, 21/

32 Соња Абаџиева ИЗЛОЖБИ ВО ФОКУС Маестрални експерименти : Родољуб Анастасов: Енформелска лабораторија Во анемичната изложбена динамика на нашиот главен град, една од ретките квалитетни постакви е изложбата Енформелска лабораторија на реномираниот македонски сликар Родољуб Анастасов. Случување што ниту еден интелектуалец не смее (ше) да го одмине! Во што е големината и значењето на најактивниот и денес еден од најреномираните сликарски дејци во овој простор? На почетокот на својата кариера (уште пред да дипломира на АЛУ во Белград), Анастасов се заразува со таканаречениот синдром на енформелската практика (што јас ќе го формулирам како феномен на бесформното, или бесформност), никнат во светот по Втората светска војна, официјализиран во 1952., со доминантна поставеност во педесеттите години. Пред појавата на нефигуративниот говор на групата Мугри во Македонија, во Белградското ликовно опкружување, Анастасов се вклучува во, за времето, најжешките устреми за раскинување со водечките и идеолошки насочените ликовни парадигми: во жедта и желбата на југословенската авангарда да ги разгради долговладеачките матрици на компактната цврста форма, (отпочнати уште во 1951 со изложбата на Петар Лубарда во Белград). Има разлика меѓу осамените реализации кај некои повозрасни од него македонски сликари и остварувањата на Анастасов во доменот на бесформната естетика. Првите беа инциденти и колебливи, вторите интенционални, со платформа и ликовна маршрута и во смелоста да се спротистави на догматските и партиските директиви, дури и да ја жртвува / да ја разменува сопствената слобода за апсолутната убеденост во новиот естетски идеал. Како ниту еден друг македонски сликар, Анастасов доброволно и свесно се поставува на жртвеникот наречен Голи оток, ги издржува физичките и емотивните деградации (по мошне висока цена на индивидуалната психичка чистота). Цртежите-слики изложени (за жал по толку долго време) во Музејот на град Скопје, ги опфаќаат периодите пред / за време на заточеништвото ( ), работени со туш и делумно со бајц, темпера или акварел. Како Анастасов ја проектира формата во нејзината бесформна варијанта? Првите чекори во оваа операција се случуваат на Ликовната академија во Белград, при скицирањето на актовите. Веднаш сакам да констатирам дека, оваа школска задача тој ја инвертира во сопствен поглед. Се вклучува во тимот на приврзаниците кои ги рушат академските кодови во име на нови ликовни видувања: метафорите, темата, геометријата, фигурата сé се сведува или на анулирање или на игнорирање. Морфологијата станува само материјал на кој што му претстои длабока преработка. Раскинот со иконографското и со формата се сосредоточува кон: перцепцијата, материјата, техниките, сликарската феноменологија. Анализата на споменатите цртежи нé насочува најмалку на четири точки: на формите на обесформувањето, материологијата, хоризонталната проекција и ентропијата. Стварноста на голото тело или на (авто)портретите и нивната тактилна доблест ја разградува со жестоки интервенции врз набљудуваниот облик. Телата се еродирани или дерогирани, ранети и истравматизирани, претворени во тела-фасади, врз кои како, со енергични потези на четчето или перото, да дејствувало времето, оставајќи знаци и траги на изобличување, корозија, распаѓање, блиско на констацијата на големиот Леонардо за ранетата структура на ѕидовите врз кои си поигрувале метеоролошките каприци. Вплетканоста во густата избраздана материја на телата и околината, со постапките на деформациите, зголемувањата и нагласувањата на одделни екстремитети или LILJANA NEDELKOVSKA In June 1960, in Skopje, an exhibition Youngest five, was realized, when Rodoljub Anastasov exhibited five paintings, including Dining table and Composition-Impression, created in What distinguishes these pictures as important is not only the year of their creation (namely, in this period he is still a student at the Academy of Fine Arts in Belgrade [1]), but also the new concept applied in building the pictures. In fact, these pictures introduce in the Macedonian painting the process of working with color understood in its physical dimension, as a material that has a specific structure and tactility, as a material representation itself: the illusionistic and metaphysical dimension of the painting material is now complemented with its physical, real existence. Such way of understanding contains within itself the negation of the notion of identity with the painted surface area, i.e., the notion of absolute surfaceness of the picture. Unlike Kalčevski who despite the free treatment of the painting surface, still remained within the traditional understanding of the picture, as a two-dimensional, smooth surface, Anastasov questions the surfaceness of the picture, emphasizing its coarse, rough structure. He achieves this, according to Veličkovski, in such manner, so that he makes, on the surface of the material, cuts and underpaitings, heading and spillage, applying various materials that create a diverse facture. [2]) In this procedure, which insists on the opposition to the substance (doughy, abrasive, dense parts) - smooth surface (illusionist surface), it is possible only in certain places to break the symbols, the perceptiveness, for example, like in the picture Dining table in which the forms of the perceptiveness are more imposed as traces, fossil remains, rather than a preview of the selected, named picture. From the rough, layered and in places chiseled-like surface, the remains of the Dining table penetrate: the hardships of coloring and tightness of the surface create a sense of erosion. Remains as traces of a vanished familiarity and belonging. Also dating from 1959, Crash is a picture that has never been exhibited. This picture, which so far was not even known to exist, is the first example of non-pictorial Art Informel Macedonian painting. It represents a picture that does not display, but is offered as a situation picture, as a presence picture, in capacity as pure existence of tension in the matter in its dynamic and unpredictable conflict, a pure intensity of relations and oppositions. The picture, with its material effects and qualities, is close to the radical Informel of some Croatian and Serbian artists of that period (Ivo Gatin, Eugene Feller, Mica Popovic) and in this context sheds new light on the beginnings of the Macedonian Informel. In the 1961/62 period, Anastasov produced several more paintings ( Relative quantity, Limited origin, 1961; Dark Vision, Tragic span, Mystery of the element, Nuanced complexity, Moment of presence Side case, 1962), painted in a bleak existential mood. These pictures were first exhibited in Skopje, in 1966, at his first solo exhibition, which exhibited eight more paintings, all from 1966 ( Mild protest, Isolation on the assumption, Visual experience, Flower-fossil, Conception and extension, Village record, Dedicated to the grooves and Recovery ).For all these pictures is characteristic the application of non=painting materials (found in nature such as pebbles, sand, and among the refuse of human culture as a thread, matches, corks, etc.). The time gap of several years ( ) [3] that appears in his painting activity at that time, in an inherently understandable way, was covered with silence; as if this concerned a normal period of rest of a young painter who needed to isolate, to draw some inner line of distancing. But if the time gap could be filled with silence and oblivion, the picture context could not remove the traces that time left: the picture Mild protest (unfortunately we were unable to locate the place where one can find this picture) is a powerful landscape of traces, marks, grooves, stamps of existence, which register the traumatisms of зони (задници, дојки, полови органи...) открива чудна, на места и морничава еротска раздразнетост, сексуален грч и психичко неспокојство. Се отсликува блискоста на желбата и еротската наслада со ефемерноста и неонтолошкото. Познатиот судир меѓу органското и неорганското создава двоиственост со победа на второто. Маестралната изработеност на цртежот (со сликарска грижливост) ја отелотворува неминовната сплотеност на двобојот меѓу она што настојува да преживее како форма и енергија на уништувањето што му се спротиставува. Можеби еден цитат од Розалинд Краус може тоа да го дообјасни: Желбата овде не е во фунција на желбата за формата, и со тоа на сублимацијата (вертикалност, гешталт, правило): желбата е моделирана во смисла на трансгресија против формата. Таа е сила вложена во десублимацијата. Не се работи за убавината на сублимацијата, туку за бесформноста на пулсацијата на желбата. Универзумот кој не личи на ништо, туку е само безформна маса, универзум како пајак или исплувка на Батај, се манифестира многу прегледно во цртежите на Анастасов. Материјата која се згуснува во формата за да ја обезличи и обесформи е тој базичен материјализам или материологија која најмногу го плени авторовото внимание: Си поигрува со неа нанесувајќи ја во густи темни плохи, ја развлечува низ, сé уште, препознатливите фигури, ја разводнува, со перото, врежува во епидермата на хартијата мноштво на прецизни тенки линии, едновремени на енергичните потези, како таа - материјата со ефектите да е единствената негова цел. И не само како да е, туку таа и е фундамент на неговите сликарски истражувања. Давењето на фигурите во темната метерија дефинитивно ги оддалечува од значењето и радикално ги ослободува од фетишистичката семиотика. За дефетишизацијата придонесува и хоризонтализацијата. Сплескани и масакрирани телата се сведуваат на она што го гледаме од перспективата на летот, приземјени, изедначени со хоризонталата на земјата. Пред нас, некогашниот закон на сликата прозорец, се заменува со тривијалното положено на почвата како кал, напукана земја, плунка. Човечката вертикала ја супституира со хоризонталната права линија: тела изедначени со неорганското. Кулминацијата на впечатокот се постигнува со неодминливото чувство на ентропија. Трошењето или губењето на енергијата во секој систем, аналогно и во сликарскиот, го воведува нередот. Свесното слабеење на силите Анастасов го внесува низ процесите на деградацијата, тонењето и распаѓањето на телата/пејзажот/ кохерентноста на глетката, низ натрупувањето на материјата, низ неотпорноста кон еластичноста, внесувајќи шум во читањето на делото. Ранетите, жртвувани и маргинализирани суштества сведочат за изгаснат живот. Одбивноста (abject) им е силната страна, бидејќи неубавата форма (bed form) води во бесформност лигавост состојба ниту течна, ниту компактна. На оваа изложба Анастасов зборува за неубавите нешта со непријатни лизгања на формите, со не-форми. Во подоцнежните дела за непријатното употребува пријатен јазик, но сушптината е непроменета. Но, тука треба да се пренебрегне предаденоста на трендот, а да се нагласи посветеност на личното доживување. А на искреноста во уметноста треба да & се верува, пред сé. Таа доаѓа од длабочините и е вистинскиот пробив во суштината и на животот и на уметноста. Големото стакло, Скопје, 2007, 21/22 Лилјана Неделковска Во јуни 1960 година во Скопје е реализирана изложбата Најмладите пет, на која Родољуб Анастасов изложил пет such break. This existential landscape has not only density but also depth: a need to dig deeply for the surface to expose the hidden layers of memory. Remembering as a monument, but not as storage of the past, but as an event that is constantly renewed with sensory impression. The absurdity of the break, which inscribes the momentum of freedom, brings closer Anastasov to Sartre s perception of the lone individual. It is nothing but integrity of his own deeds, nothing but his own life as he chooses and in which nothing seems any longer true. He is uneasy. And so, life is stolen, lost. And man hangs in the empty space of events, with oppressive sense of freedom. [4] Consistent in his choice of creative freedom, but with awareness that it can always be stolen, banned by others, for Anastasov painting would become a way of living his own inner freedom. His paintings, with dark pulses of matter, seem to build, in the painting space, the experience of that throbbing, heavy divisions between inseparable contradictions of life. Matter as a way of being. According to Vlada Urosevic, his canvases reveal a mysterious person of the primordial matter, its chaotic, unbalanced finality which is half way between creation and destruction [5], while Veličkovski, indicating the presence of the unconscious, denotes the dense material that fills these paintings as vulnerable structure, and the tracks pressed into it as traces reminiscent of wounds of the skin and the soul. [6]. [1] In 1957, Rodoljub Anastasov enrolled at the Academy of Fine Arts in Belgrade. A series of drawings (ink on paper) comes from his university days, that were first shown in Plavevski Lazo, who organized the exhibition entitled Informel lab, with the impressive number of more than 200 drawings made by Anastasov in the period , displayed 136 works. (See Lazo Plavevski Rodoljub Atanasov, Informel laboratory, Skopje, Skopje City Museum, 2007). [2] Vladimir Veličkovski, Rodoljub Atanasov, Skopje: Tabernakul, 1995, p [3] In 1963, citing verbal delict, Rodoljub Atanasov was sentenced by the Military Courts in Zagreb and Belgrade, and was imprisoned for two years and six months on the island of Goli Otok. [4] Abdullah Sharchevich, Sartre s philosophical picture of modern man, in: Sovremenost, Skopje, February 1960, Vol. 2, p [5] Vlada Urosevic: Jedna sezona na izmaku, Skopje, July 1966, in: Borba, Belgrade, 3 July [6] Vladimir Veličkovski, Rodoljub Atanasov, p Excerpt from the catalog Art Informel: (brief history of Art Informel painting in Macedonia), Skopje, Museum of Contemporary Art,

33 слики, меѓу кои Софра и Композиција-Импресија, настанати во Она што ги издвојува овие слики како значајни не е само годината на нивното создавање (имено, во овој период тој е сé уште студент на Академијата за ликовни уметности во Белград*), туку и новиот концепт применет во градењето на сликата. Всушност, со овие дела во македонското сликарство се воведува постапката на работење со бојата сфатена во нејзината физичка димензија, како материјал што поседува конкретна структура и тактилност, како материјална претстава сама по себе: илузионистичката и метафизичката димензија на сликарската материја сега е надополнета и со нејзината физичка, реална егзистенција. Ваквиот начин на сфаќање ја содржи во себе негацијата на претставата за идентичноста на подлогата со исликаната површина, односно претставата за апсолутната плошност на сликата. За разлика од Калчевски, кој и покрај слободното третирање на сликарската површина, сепак останува во рамките на традиционалниот начин на сфаќање на сликата, како дводимензионална, мазна површина, Анастасов ја доведува во прашање плошноста на сликата потенцирајќи ја нејзината рапава, груба структура. Тоа го прави, како што нагласува Величковски, така што врз површината на материјата прави засеци и потсликувања, гмечење и разлевање, аплицирање разни материјали што создаваат разновидна фактура.1) Со ваквата постапка, која инсистира на опозицијата материја (пастуозни, рапави, згуснати делови) - мазна површина (илузионистичка површина), овозможено е само на одредени места да пробие знаковното, препознатливото, како на пример, во Софра, во која формите на препознатливото повеќе се наметнуваат како траги, фосилни остатоци, отколку како приказ на означената, именувана претстава. Од рапавата, слоевита и на места како со длето истругана површина, пробиваат остатоците на Софрата: тегобноста на колоритот, збиеноста на површината го создава чувството на ерозија. Остатоците како траги на една исчезната блискост и припадност. Од 1959 датира и Судир, слика што досега воопшто не беше изложувана. Оваа слика, за која сė досега воопшто и не се знаеше дека постои, е прв пример на непиктуралниот енформел во македонското сликарство: тоа е слика која не прикажува, туку се нуди како слика-состојба, како слика-присутност, како чиста егзистенција на напнатоста на материјата во нејзиниот динамичен и непредвидлив судир, како чист интезитет на односи и спротивности. Сликата по своите материјални ефекти и квалитети е блиска до радикалниот енформел на некои хрватски и српски уметници од тој период (Иво Гатин, Еуген Фелер, Миќа Поповиќ) и во тој контекст фрла нова светлина на почетоците на македонскиот енформел. Во годините 1961/62 Анастасов изработува повеќе платна (Релативна количина, Ограничено потекло, 1961, Темна визија, Трагичен распон, Мистерија на елементот, Нијансирана сложеност, Момент на присутноста, Спореден случај, 1962), обоени со едно мрачно егзистенцијалено расположение. Овие слики првпат се изложени во Скопје во 1966 на неговата прва самостојна изложба, на која изложил уште осум слики, сите од 1966 (Благ протест, Изолираност на претпоставката, Визуелно искуство, Цвет-фосил, Зачеток и продолжување, Селски запис, Посветена на браздите и Обновување). За сите овие слики карактеристична е апликацијата на несликарски материјали (најдени во природата, какокамчиња, песок, но и меѓу отпадоците на културата, како конци, кибрит, тапи и сл.). Временската празнина од неколку години ( )** што се појавува во неговата сликарска активност, во тоа време, на еден сам по себе разбирлив начин, беше прекриена со тишина, како да стануваше збор за нормален временски дисконтинуитет на млад сликар што имал потреба да се изолира, да повлече некаква внатрешна линија на дистанца. Но, ако временскиот процеп можеше да се исполни со тишина и заборав, од телото на сликата не можеа да се избришат трагите што ги оставило времето: сликата Благ протест (за жал, не успеавме да го лоцираме местото каде се наоѓа оваа слика) е моќен пејзаж од траги, белези, бразди, жигови на егзистенцијата во кои е запишано травматичното на прекинот. Овој егзистенцијален пејзаж поседува не само густина, туку и длабочина: мора длабоко да се копа за на површината да се изнесат скриените слоеви на сеќавањето. Сеќавањето како споменик, но не како чување на минатото, туку како настан што со сетилниот впечаток постојано се обновува. Апсурдноста на прекинот во кој е впишан импулсот на слободата го доближува Анастасов до Сартровата претстава на осамениот поединец што не е ништо друго, туку целокупност на своите актови, ништо друго освен свој живот што го избира тој и во кој ништо веќе не му изгледа вистинито: Тој е неспокоен. И така животот е украден, изгубен. И човекот виси во празниот простор на збивањето со неподносливо чувство на слобода.2) Доследен во својот избор на творечка слобода, но со свест дека таа секогаш може да биде украдена, од другите укината, за Анастасов сликарството ќе стане начин на живеење на сопствената, внатрешна слобода. Неговите слики, со темните пулсации на материјата, како да го вградиле во сликарскиот простор искуството на онаа мачна, тегобна поделеност меѓу нераскинливите противречности на животот. Материјата како начин на постоење. Според Влада Урошевиќ, на неговите платна се открива таинственото лице на првобитната материја, нејзината хаотична, неурамнотежена завршеност која е на половина пат меѓу создавањето и уништувањето 3), додека Величковски, укажувајќи на присуството на потсвесното, густата материја која ги исполнува овие платна ја означува како ранлива структура, а трагите втиснати во неа, како траги кои потсетуваат на рани на кожата и во душата.4) *Во Родољуб Анастасов се запишува на Академијата за ликовни уметности во Белград. Од годините на неговото студирање потекнува серија цртежи (туш на хартија) што се првпат изложени во Лазо Плавевски, кој ја организира изложбата со наслов Енформелска лабараторија, од импозантната бројка од над 200 цртежи што ги изработил Анастасов во периодот , изложи 136 дела. (види: Лазо Плавевски, Родољуб Анастасов, Енформелска лабараторија, Скопје: Музеј на град Скопје, 2007) 1) Владимир Величковски, Родољуб Анастасов, Скопје: Табернакул, 1995, стр **1963 година, поради вербален деликт, Родољуб Анастасов бил осуден од Воениот суд во Загреб, односно Белград, и е затворен на две години и шест месеци на Голи Оток. 2) Абдулах Шарчевиќ, Сартровата филозофска слика на модерниот човек, во: Современост, Скопје, февруари 1960, бр. 2, стр.142) 3) Влада Урошевиќ: Једна сезона на измаку, Скопје, јул 1966, во: Борба, Београд, 3. јули ) Владимир Величковски, Родољуб Анастасов, стр Извадок од каталогот: Енформел: (кратка историја на енформелното сликарство во Македонија), Скопје: НУ Музеј на современата уметност, БЛАГ ПРОТЕСТ / Shall Protest,

34 ИНТЕРВЈУА АНАСТАСОВ Вонредната изразеност, која буди асоцијации, кои никогаш точно не се потврдени или задоволени, делува многу имагинативно во Вашите слики. Дали оваа имагинација претставува суштинска точка во вашето творештво? Имагинарното во моите слики доаѓа најверојатно од надреалистичките моменти, кои јас порано ги барав во моето сликарство. Ние во Европа веруваме дека новото фигуративното, треба да биде слично односно да наликува на новото американско фигуративно. Но јас не верувам дека тоа треба да се набљудува на тој начин, бидејќи американската атмосфера е сосема поинаква, отколку онаа нашата во Европа, а особено атмосферата кај нас на Балканот. Дали навистина би кажале, дека Вие сте силно поттикнати од културниот свет во Македонија? Да во секој случај. Дали сега овој поим на имагинативното би бил оправдан и дали истиот има место во Вашите дела? Да во секој случај имагинативното го има во моите дела, но секако не исклучиво, постојат имагинарни моменти. Во еден од минатите разговори еднаш го споменавте поимот на технички фолклор во врска со Вашите дела, поим кој е многу интересен. Дали би можеле овој поим да го објасните малку поблиску онака како што Вие го разбирате? Техничките фолклори, доколку се употреби овој израз, ги споредувам најнапред задолжително со нашиот македонски фолклор, па дури потоа правам разлика. Технички фолклор доаѓа од амбиентот во кој ние живееме. Како пример за технички фолклор јас би сакал најнапред да ги споменам зебра лентите на улиците. Моето ателје се наоѓа на главна улица во Скопје, и од таму јас секогаш гледам на улицата, која претставува огромен Булевар со 6 ленти. Техничките фолклори едноставно се наоѓаат и се втемелени во Вашата околина, со сосема одредени впечатоци. Тоа се секојдневни впечатоци и заради тоа мислам дека тие станале нов фолклор. Значи, дaли овие секојдневни впечатоци, кои ги обележувате како технички фолклори за Вас се битни, всушност дали тие секојдневни впечатоци од поп арт го одликуваат сликарството? Во секој случај ваквите впечатоци имаат влијание СТАРА ЧАРШИЈА / Old City, 1970 Но Вашите слики изгледаат сосема поинаку, од оние кои се јавуваат денес под називот нов реализам, фото реализам, иако Вие споменавте, дека некои впечатоци можат да бидат слични. Мене на пример ми изгледа повеќе, дека Вие реалноста, впечатоците од реалноста ги ставате на платното во многу силна и сродна форма, која јас на почетокот веќе ја обележав со поимот на имагинативното. Секогаш има нешто како треперење на супстанците, а и Вие зборувавте за тоа дека Вашите слики со задоволство ги означувате како вибрации. Од друга страна оваа голема сила на претставување ми изгледа како веќе негде да постоела. Тука мислам на онаа слика, каде што Вие го насликавте сонцето на Скопје, гледано од Глајсдорф

35 Дали ова субстанцијалното во сликите, дали овие поврзувања во идеите во различните пејзажи, поврзувања на идеите, кои секако се иреални, а сега веќе непосредно имаат врски со овие делумни реалности и кои конечно се она одредувачко во Вашите слики? Би можело да се започне така, многу работи од надворешниот свет ме интересираат, многу работи гледам, и потоа се затворам во моите четири ѕида и размислувам за она што сум го доживеал надвор. Значи Вие ги рефлектирате впечатоците од околината. Да, и потоа истите ги применувам на свој начин во мојата уметност и заради тоа од една страна кај мене се гледа нешто подоцна, што потсетува на реалната ситуација, а од друга страна има уште нешто, што веднаш не може да се види, и нешто што не е сосема јасно. Токму тоа е резултат на моето размислување меѓу четирите ѕида на моето ателје. Мене ми изгледа дека и поимот на романтичното на некој начин игра улога тука. Јас мислам дека делумно има и нешто романтично, можеби во зависност од тоа како се гледа на работите, но тоа е само во врска со размислувањето. Мислите ли на тоа и во врска со визуелното? Не, јас не би сакал да зборувам за романтично сликарство. Мене ова повеќе ми изгледа како поговорка која сте ја лиферувале, она затворањето во четири ѕида, преработката и визуелизирањето во многу продлабочена и не веќе чиста информативна форма да го искажете и изработите суштинското на Вашите слики. Скоро и да одговара на тоа. И тие вибрации, за кои зборувате, дали истите би можеле да бидат наслов за сите Ваши слики, дали тука постои некаква посебна врска со материјалното? Тие називи вибрации, импулси, кои јас многу често ги употребувам, доаѓаат од тоа што јас се занимавам со една многу брановидна материја, со една брановидна маса. Кога Вие сега би биле во моето ателје во Скопје, би имале многу поголема врска/ релација со она од кое јас поаѓам. Освен тоа со овие вибрации е поврзан еден чисто сликарски проблем и проблемот на изворот на светлина, прекинувањата на светлината, на светлината која извира, а која е попречена од некој друг светлосен елемент. Сепак Вашите слики не се фиксирани само на оваа проблематика, која во зависност од условите би можела да се прикаже и како апстрактна. Значи оваа Ваша споредба, погледот на булеварот со 6-ленти, впечатокот за зебра лентите- мене ми изгледа да се навратам уште еднаш на тоа сепак како важен и суштински елемент во Вашето сликарство. Секако дека е многу важен елемент, но има и други битни работи, како на пр. Кога гледам зебра ленти и тоа во недела, оваа зебра лента е мирна, зошто? Затоа што луѓето излегуваат надвор од градот. Но во работен ден, во зависност од околностите и приликите на една таква зебра лента јас гледам човечка крв и секако оваа зебра лента не е веќе онаа што беше во неделите, туку нешто сосема друго. И таа зебра лента започнува да вибрира, и веќе наеднаш станува нешто сосема друго. Палетата се менува, од прозорецот од каде што јас тоа го набљудувам се повлекувам внатре и природно од тој момент јас на таа иста лента гледам поинаку и потоа доаѓа токму она творечкото и од тука настануваат моите сопствени дела. Разговорите со уметникот ги водеше Др. Вернер Фенц во Дела од VIII. Меѓународни сликарски недели во Штајермарк Штајерска есен `73. Нова Галерија во Државниот Музеј Јарннеум Грац, Закштрасе 16/ II do ЗА ИНТИМНИОТ И НЕПОСРЕДЕН ЦРТЕЖ Вечер, во Малиот салон на Нови Сад., ќе биде отворена изложбата на македонскиот ликовен уметник Родољуб Анастасов. Ова е седма самостојна изложба на Анастасов на која ќе се претстави со 20 цртежи од својата најнова творечка фаза под наслов Човек и време и Човек и простор. Цртежот не ми значи предигра, не ми е помагало одговара Анастасов на прашањето за местото на оваа дисциплина во неговото творештво. Тој за мене претставува апсолутен и самостоен ликовен производ кој, за среќа, по долго време егзистирање во сенка, ја доживува својата ренесанса. Цртежите се еден вид слики. Барем јас технички ги изведувам како слики: само материјалот е тој што цртежот го разделува од сликата. Тој за мене е интересен зашто творецот работејќи го, се наоѓа во контакт со мислата што ја има. Тој се фрла на еден формат и го изведува без долгорочни подготовки кои кај сликата можат да потраат и со месеци. Во цртежот временски побрзо се ослободуваш од идејата и пораката што те опседнуваат, па затоа тој е поинтимен и понепосреден. И така се доживува. Во целокупното творештво, мене ме интересира психологијата на новиот простор и луѓето во него. Поточно: просторот што се менува. Во цртежите таа психологија и амбиент е нешто што навестува несигурност и масивна осаменост. Цртежите ги работам со молив во боја и креда, што ми помага да го создадам тој впечаток на немир. С.Ѓ., Средби, Нова Македонија, Скопје, СТРАВ ПРЕД БЕЛИНАТА На Петтто триенале на светската уметност што се одржува во Њу Делхи, југословенскиот селектор од Сараево, историчарот на уметноста Азра Бегиќ, како единствен претставник од Македонија, а меѓу седумте од Југославија, го предложи сликарот Родољуб Анастасов. Но, тоа е само повод за овој разговор. Причините, пак, се во неговото високо вреднувано дело. Зад себе има редица самостојни изложби. Во последните години учествува во најстрогите селекции на сликари што ја претставуваат Македонија во земјата или Југославија во светот. Неговите нови дела & припаѓаат на фигуративната уметност и се одликуваат со доживеана атмосфера, простор и светлост. Разговорот со сликарот Анастасов, кој е професор на факултетот го водевме во неговото атлје на булеварот Партизански одреди. На што мислите кога започнувате цртеж или слика? Имам страв од белината на платното и на хартијата. Но, имам и концепција. Таа не е крајна и завршена, појдовна е. Се менува и развива во текот на работата. Работам, а мојата концепција нема граница: ми одлетува од мислите, за пак да заврши во нив. КРАЈ НА ДЕЛОТО Како се чувствувате кога ги работите своите дела? Додека работам се чувствувам одговорно и страсно. Исчекувам. Ми се случува и нешто спротивно од предвиденото. Си го поставувам прашањето за крајот на делото. Во моментот на претпоставениот крај сум сигурен дека идното дело е тоа што ќе ме задоволи, што ќе ме презентира во целост. Уживањето, возбудувањето, во одушевувањето и другите позитивни творечки моменти ги сменува разочарувањето, желба четката да се фрли. Но, за среќа, второво расположение трае покусо. Своето ателје го сметам за вистинска лабораторија во која постојано започнувам со нови теми. Не признавам серии, евентуелно циклуси. Испитувам. Во секое дело имам што да кажам. Во ист јазик, но сé понатаму. Веројатно затоа ме ставаат во авангардата. Кога ја споменавде авангардата, што значи овој израз во ликовната уметност денес? Авангардата денес е можеби новата фигурација. Но, тоа име е широко. Го содржат 15 квалификации од кои во Југославија има осум. Потоа уште егзистира оп-арт, подеднакво жилаво се држи апстрактното сликарство... Всушност, веќе 15 години нема превласт на еден правец во ликовната уметност. Денес сé може да се прави во сликарството. Но, едно знам сигурно: ставени на кантар, сите овие правци не се исти меѓу себе. Само барањето квалитет останува непроменето. Вашиот творечки пат го опфаќа: енформелот, апстракцијата, оп-артот, фигурацијата, новиот реализам, новата традиција. Дали почнавте како астрактен сликар од убедување или се случи едноставно да ги прифатите стилови? Среќа што академиите на поновото време, значи и мојата, не се неинвентивни и занаетски и што за нив не е сврзан терминот академски. Во погорните години на академијата во мојата четврта и петта година, ние можевме да размислуваме за творечки начин, во големи рамки. Можевме да се осамостојуваме. Со одобрување на професорите, сам си поставував модел, го транспонирав, му ја барав суштината, му ја уништував формата и автоматски доаѓаше до асоцијативно сликарство и до аптракција. Значи, првите моите почетоци во асоцијативното апстрактно сликарство се при крајот на моите студии. Со своите слики од 1959 година влегов во историјата на југословенското сликарство од шестата деценија, период што беше исклучително бурен. Со 24 години Протиќ ме нареди во подгрупата наречена од магична апстракција до енформел на главната група со име сликари на апстрактниот предел. Некаде во тоа време, или пред него, американскиот историчар и теоретичар на уметноста, Маер Шапиро во прочуениот напис За хуманоста на астрактното сликарство со сите сили го бранеше овој израз на човечкиот дух. Каква хуманост е способно да изрази апстрактното сликарство? Не сум размислувам. Сега ќе се обидам, следејќи го сопственото искуство. Јас вака ги сфаќам работите: Зошто фигурата да се посматра онаква каква што постои? Јас си земам право да ја трансформирам на свој начин, значи да го срушам дотогашниот начин на сликање. Ако тој чин на рушење бил потребен, јас му верувам. Тотална астрација за мене не постои. И најасптрактните слики се живот, а животот е реалност, што значи фигуративност, што значи хуманост. Една апстрактна слика може да те вознесе исто колку и композиција на стар мајстор со 20 фигури. Тогаш, зошто на првата да и се одрекне хуманоста? Верувам дека апстрактното е околу сите нас, само е потребно остро и на поинаков начин чувствително око за да се забележи. Еден стар ѕид, не мора да е манастирски, може со својата пастуозност и структура да инспирира вистински енформел. Водата што при натопувањето на крајбрежниот песок се повлекува во својата матица, морето, е чиста апстрактна слика. Моите апстрактни циклуси на подводен и подземен свет настанаа инспирирани од видливиот свет, всушност. ХУМАНОСТА НА АПСТРАКЦИЈАТА Дали би објасниле некои од причините зошто се движевте токму по тој пат: од апстракција кон фигурација? Тоа се случи спонтано, по ред. Сите критичари за мене се согласуваат дека работам во континуитет, без скокови, по цврст логичен и здрав пат што не е однапред смислен, туку постепено надградуван. Како што од фигурацијата (на академија), преку асоцијативното сликарство дојдов до апстракцијата и енформелот, по истиот пат се вратив назад. Се рабира, со поголемо искуство и знаење. Меѓутоа, треба да кажам дека апстрактното и фигуративното не ги разделувам, како што не правам разлика меѓу применетата и ликовната уметност. Зошто се вели дека плакатот е применета уметност? Најдобрите плакати, не само во историјата, туку и денес, ги направија сликари, а не дизајнери. Што рече критиката кон ова ваше свртување кон фигурацијата? Јас го сочував изразот на мојата рака, заради тоа што преминот од апстрактното кон фигуративното сликарство кај мене се случи постепено. Голема работа во творештвото е да се сочува раката. Критиката тоа го наречува континуитет. ОКОЛУ И ОДГОРЕ Колку изборот на темата може да влијае на достоинството на делото? Јас сум љубопитен сликар, а ме интересира мојата најблиска околина. Темите од овој простор ги чувствувам живеам со нив и во нив. Не ги барам специјално, тие ме наоѓаат. Порано кога гледав долу околу себе, го сликав подземниот и подводниот свет. А сега, од балконот од моето ателје, гледам одозгора во мрежа од прозорци во ситни човечки фигури на пешачките премини или во просторот. Меѓутоа, она што го гледам не го пренесувам директно на платното. На своите студенти им го велам истото: да не ја имитираат природата, туку да чекорат заедно со неа, да ја набљудуваат на свој начин. Не отстрана и однадвор, туку да се трудат да ја запознаат одвнатре. Оревот се познава по лушпата, а се вкусува со загризување на јатката. И во уметноста е важно да вкусиш. Тоа е творењето. Постои ли проблемот што да се слика денес? За мене не, дотолку повеќе што она кое сега го сликам е во траење. Продолжувам со моите истражувања на просторот. Однапред не знам што ќе се случи во моето сликарство. Работам и не размислувам. Сликарството за мене е форма, боја, атмосфера, простор. Всушност, прифаќам дека сликартсвото е сé. Секој нов елемент што ќе му се додаде е само боја. Сега ме интересира човекот затечен во отуѓен простор. Тој сé погусто ја населува својата планета, а од друга страна е сé поосамен и поотуѓен. Ја истражувам неговата судбина, не на поединец, туку 68 69

36 на мноштво, на толпа. Овие дела критиката ги нарече слика со нов простор. Успехот не го постигнавте во раната младост... Во уметноста не треба да се брза. Важно е да се постигне сопствен израз, да се остави печат за постоењето, да се збогати националното битие со свое дело. Јас сум задоволен. За помалку од 25 години творештво имам 17 награди: 10 сојузни, 5 републички и 2 интернационални. Софија Ѓуровска Неделен разговор, Нова Македонија, Скопје, ДОЛОВУВАЊЕ НА ПРОСТОРОТ Најнепосреден повод за овој разговор со сликарот Родољуб Анастасов е неговата самостојна изложба што е отворена деновиве во Тузла, резултат на неговото повеќекратно учество и наградите добиени на третата изложба на југословенскиот портрет и на Првото и на Второто меѓународно биенале на портретот што се одржа во овој град. Еден од поводите и неговото претставување во Скопје, есенва, во рамките на изложбата на меѓународната група Јуниј, во која членува. Кај вас, сликарите, постои една фасцинантна работа: постои некоја голема сила што ве држи цврсто приковани за платното, за творештвото... Од каде доаѓа тоа? За нас велат дека сме занесеници - луѓе вљубени во својата работа, а јас мислам дека секој човек е вљубен во својата работа. Разликата можеби е во тоа што творечкиот чин го остваруваат само оние луѓе што имаат и еден посебен дар од природата (да не го споменувам сега зборот талент или, можеби да го цитирам мојот професор Личеновски, кој за тоа велеше: Пилето некому му пее или не му пее ). Тоа е, на некој начин, и една вљубеност во сигурноста. Јас лично мислам дека еден творец треба да биде многу сигурен во она што го мисли и она што го работи само така може да твори, па макар и да греши. Е сега, за да биде човек сигурен, потребна е една многу голема подлога, потребно е големо знаење, бидејќи многу често при создавањето слики умот оди многу понапред од она што можеме физички да го создаваме на платното. Секогаш во главата имаме многу повеќе идеи, отколку што можеме да реализираме. Ако човек нема занает, никогаш не ќе може да го оствари она што го носи во себе. Сликарството е визуелно. Ние можеме многу да филозофираме, но во сликарството треба нешто и да се види. Штом е тоа така, мораме претходно да имаме расчистено многу ситуации и поими за да можат она што го имаме во главата, да го видат и оние што ќе го гледаат платното. Отсекогаш моето ателје сум го сметал за лабораторија. Јас сум од оние сликари, кои не застануваат на едно место и прават серии. Секогаш сакам идното платно да покажува дека сум отишол понапред од претходното. Секогаш барам, копам низ мојата цел. Никогаш не сум сигурен каде ќе застанам. Сигурен сум во она што го правам во тој момент тоа да, но што ќе биде следното никогаш не знам. Тоа е едно истражување, барање кое престанува да биде тајна, дури кога моето око ќе види што сум направил. Сега сте во фаза која, како што рековте и самите, е различна од портанешните. Кажете некој збор за тоа Ваше движење во творештвото, тој процес на развивање чиј резултат е она што го творите денес? Моето творештво секогаш било и е истражувачко. Се разбира, се запирам на еден циклус и го обработувам. Единствено нешто што секогаш ми било важно тоа е во моето творештво да постои континуитет. Јас сум од оние сликари што не скокаат преку ноќ, што не одат по модата. Тоа е еден процес на постепено надградување без скокови, во кој се чувствува дека еден циклус произлегува од претходниот. Јас се развивав во шестата деценија од педесетите до шеесетите години - најбурна деценија во југословенската уметност, миг, во кој почнува да се кине синџирот на административниот реализам. Тогаш бев во кругот на таканаречената белградска школа. Тогаш се развиваше еден антиреализам, се развиваше апстрактна уметност, особено енформелот, како водечка подгрупа. И јас бев еден од пионерите на енформелот, еден од оние што го донесовме апстрактното сликарство во македонската современа уметност. Јас, уште во Академијата, работејќи фигура, одев на нејзино дробење, на кршење, за да дојдам до тотален енформел преку една асоцијативност, преку апстракција и лирска апстракција. Во чија класа ја завршивте Академијата? Јас завршив кај Љубица Сокиќ. Кај неа бев во последните три години. Пред тоа, по една година минав кај Милош Бајиќ и кај Стојан Челиќ. Љубица Сокиќ беше многу солиден педагог. Имаше полно добри сликари на таа академија, меѓутоа тие им се натураа на студентите, па така се создаваа полно Гвозденќиќи, Милуновиќиќи и слично. Јас се определив за Сокиќ, бидејќи таа навлегуваше во проблематиката што секој студент ја носеше во себе и од тука почнуваше да го гради односот. По енформелот? Морам да споменам една мала фаза пред енформелот, која беше еден вид вдахновение за мене, бидејќи ја добив првата сојузна награда на изложбата Младо ликовно творештво, на која се конкурираше анонимно. Меѓу многу добри и попознати од мене сликари, јас ја добив првата награда за сликарство, за сликата Смртта на Дојрана. Тоа беше една фаза, во која веќе се насетуваше енформелот, иако јас работев на начин како нашите стари зографи, меѓутоа, со нови форми. Фигурата беше транспонирана до тој степен што повеќе личеше на пејзаж. Веднаш потоа преминав на енформелот. Тој траеше долго, сé додека не почувствував дека треба да му ја вратам структурата на платното, бидејќи во фазата на енформелот, на платното имаше и по неколку сантиметри боја. Подоцна се заинтересирав за знакот за знакот како апстракција и за знакот како описен момент, како буква, како орнамент итн. Еден вид сликарство на знакот. Потоа, моето сликарство почнува да станува построго, почнува да се јавува и една хоризонтала и една вертикала, значи, елементи, кои се среќаваат и денес. Таа строгост добива сé поголемо значење, почнува да доминира на платното и да го објаснува. Значи, сега работам со поскуден јазик, со структурата на платното, и строгоста доаѓа како примарна, преку неа се прикажуваат многу ситуации. Кога се појави тоа? Тоа беше многу подоцна од завршувањето на Академијата, некаде околу 1969.,1970. година. Од каде потекнува таа строгост и таа прецизност на Вашите платна? Веројатно прецизноста потекнува и од мојата природа. Јас сум од оние луѓе, кои сакаат сé да им биде на место. Тој ред, веројатно е, природен. Не би рекол дека и во енформелот немаше ред. Имаше, но самата структура даваше впечаток на нешто послободно. За моето сликарство многу е важна и светлината. Со тој проблем се занимавам, откако знам за себе. Денес, во овие творби тоа е уште позабележливо. Со таа разлика што палетата се менуваше, од речиси црна до речиси бела во последно време. Паралелно со тоа, се чувствува и едно одење кон хроматизам? Станува збор за едно посуптилно предавање на колоритот. На платното нема чисти бои, туку тие се измешани и речиси како да извират некаде од заднината. Во сликарството, со колку помал материјал се работи, а се постигнуваат поголеми резултати, до толку е повисок третманот на творештвото. Тие бои треба да се придушат, но во исто време, да им се даде и јачина. Чисто физички, тие не се забележливи тоа треба да се почувствува одвнатре. Кој е Вашиот пристап кон последните циклуси : Во потрага по загубениот простор и Човек и простор? Во циклусот Во потрага по загубениот простор основа е отворот. Чисто, филозофски кажано отворот, од прозорец, од врата. Тој отвор ме засега уште од детството, од младите години. А најинтересен момент е односот меѓу надворешниот и внатрешниот свет. Тој меѓупростор. Меѓупростор што пречи одвнатре да се види надворешниот свет, и обратно. Потоа доаѓа сегашниот циклус Човек и простор. Кога го открив и се задоволив со проблемот екстериер ентериер, тогаш посакав да го пробијам тој меѓупростор и, бидејќи јас сум внатре, да излезам надвор. Аголот на гледање, присутен на овие слики, е многу логичен, бидејќи, ако човек сака да излезе од некаде, да побегне, тој мора да скокне, така што погледот е од горе. Атмосферата во многу нешто е сочувана од претходниот циклус. Во голем број слики луѓето, иако не постои фигура се насетуваат! Има некој здив на човек на тие слики. Таа присутност се префрли на конкретни толпи луѓе. Некаде тоа се само силуети или сенки. Но, јас сметам дека и сенката на еден човек може многу добро да го назначи неговиот карактер. Зборувате за присуството на човекот на Вашите слики. Меѓутоа, се чини дека тоа истражување на односот меѓу човекот и просторот е на штета на човекот? Точно е тоа. Можеби е малку и за жалење, но вистината е таа. Зашто, ние се судираме со просторот веќе е проблем човек да премине преку улица. Токму тој момент е опфатен во моите слики, таа негрижа на човекот. Ние денес живееме во услови на античовечки простори - тие бетонски згради, кутии, и слично. Тие се вертикали на моите слики. Јас не дефинирам дека тоа се облакодери или бетонски згради. Но, тоа е тоа. Така го доловувам психолошкиот момент на тие нехумани простори, во кои живееме. Ванчо Каранфилов Блиски средби, Екран, Скопје, , 631,6-7 МОИТЕ ХЕРОИ СЕ АНОНИМНИ Родољуб Анастасов е еден од ретките македонски сликари кои се напросто распродадени на светските и домашните ликовни сцени. Тој е автор кој во текот на своето триесетгодишно творештво има забележано над 300 настапи во земјата и странство, што само по себе, за новинарот е доволен предизвик да зачекори во ателјето на овој уметник. Го наоѓаме исправен пред неговото најново платно кое му припаѓа на циклусот Човек и простор. Со одделни творби од овој циклус, Анастасов неодамна се претстави и пред загрепската публика, а неговото гостување во реномираната галери Форум наиде на исклучителен прием кај тамошната публика и критика. За мене секој самостоен настап е премиера, вели Анастасов. Јас сакам тогаш кога ќе се претставам пред публиката навистина да имам што да & покажам. Новите платна треба да имаат еден нов говор, нови психолошки и творечки мигови, кои можат да се надоврзат на сето она што пред нив е создадено. Згора на тоа, јас и не практикувам една иста изложба да ја прикажувам во повеќе центри, туку само во еден. Скопската публика го следи вашето творештво само преку делата со кои настапувате на годишните изложби на ДЛУМ. Веќе цели 13 години немате отворено самостојна изложба во градот во кој живеете и творите. Зошто? Јас не гледам разлика во тоа: дали настапувам во Загреб, Љубљана или Белград, Напросто затоа што релациите меѓу овие центри се толку блиски и не постои пречка во протокот на информации. На сцената на ликовниот живот зачекорувате во едно многу бурно, и по многу нешта интересно време. Тоа се годините на шестата деценија кога вашата генерација ги крши каноните на социјализмот и создава едно ново сликарство? Гледано од оваа временска дистанца сега тие години стануваат многу поромантични отколку што вистински беа. Тоа беше најбурна деценија во југословенската уметност, кога младите автори почнуваат да ги расчистуваат сметките со сите дотогашни клишеа, правила и принципи, кои на авторот му наложуваа како да слика. Сега можам да бидам само среќен во што & припаднав на генерацијата сликари кои ја изораа првата бразда во современото југословенско сликарство. Меѓутоа, во тоа време и не беше баш лесно да се биде актер на авангардата. Зашто, сите наши потраги по слободата во креативниот чин, наидуваа на многу поинакви толкувања кај конзервативната струја. Ни прилепуваа најразновидни политички грди етикети, нé нарекуваа прозападно настроени, сакаа да го омаловажат она што ние го создававме, но...еве, времето ја докажа вистината. А вистината е една. Така сликарството е авантура во која на човек му е дадено само да се следи себе си? Па, да. Би било излишно да повторувам дека секој творец мора да си го изнаоѓа патот кој само нему му е даден. Мене ми е повеќе од јасно дека сето мое творештво до денешниот ден е во фаза на истражување каде нема конечности. Токму заради тоа што не знаете што ќе ви донесе утрешниот ден вреди да се живее. Вреди да се трага, создава и уништува. Да се гради и надградува. Вие сте и автор во чие творештво нема големи пресврти. Имате препознатлив ракопис во кој нема негации, туку континуитет? 70 71

37 Сликата се создава вечно. Тоа е, се разбира, мое толкување на уметноста. Јас страшно многу долго размислувам за секое ново дело. Одам споро, со мали чекори, а не користам троскоци. Можеби затоа што се плашам дека трчајќи по нешто ќе испуштам некој драгоцен бисер, чие отсуство би можело да предизвика празнина која веќе ништо не може да ја надомести... Вие сте сликар чие творештво не е експресивно. Постои само еден добро обмислен процес кој не трпи случајности. Што би му одговориле на лаикот доколку ве запраша: каде е темпераментот? Доколку така се расудува тогаш барем 90 отсто од сите изложени дела во најголемите светски музеи и галерии би требало да бидат симнати од ѕидовите. Темпераментот јас го разбирам не како изливи однадвор, туку како изливи одвнатре. Овие првите можете да ги најдете во секоја кафеана, додека за да се допре до внатрешниот изблик потребно е голема суптилност, имагинативност, потребно е мислите и чувствата да минат низ сито и решето. Циклусот Човек и простор го работите веќе 13 години. Тоа се дела во кои проговорувате за урбаниот пејзаж и судбината на човекот во него? Моите херои се анонимни. Тоа не е некој си Рузвелет или Сталин. Тоа се луѓе кои не можат сами да живеат. Дел се од тоа мноштво. Судбината на мноштвото е нивна судбина, и обратно. Нивната судбина е анонимноста. Тоа се луѓе чии дела нема да бидат забележани во ниту една енциклопедија. Пораката е јасна: можеби сето она што го прави секој статист на моето платно е безначајно, меѓутоа без тоа свое мало дело тој не би можел да постои? Кога зборувам со вас не би можела, а да не споменам дека сте единствениот македонски сликар кој се бави со јога. Со тоа вие го уривате предубедувањето дека сликарот треба да биде експлозивен, непредвидлив, моментен. Меѓутоа, бидејќи вашето сликарство е рационално, би требало да се очекува дека јогата ви помага во дијалогот со себе? По многу нешта јогата е блиска до уметноста. Тука нема ништо со сила. Сé е спонтано. Има многу трагедии и комедии во уметноста кога некој сака нешто со себе да направи, а не е способен за тоа. Јогата ги отстранува токму тие нелогичности, и му помага на човекот, па оттаму и на авторот, да воспостави складност меѓу своите можности и својот ум. И во крајна линија, помалку да греши. Винка Саздова Вечер, Скопје СЛИКАРСТВОТО Е МОЈА КАРМА Родољуб, кажете ни кога се запознавте со јога? Првото запознавање со јога датира одамна, уште со следењето на една серија за јога на ВВС, на Телевизија Скопје, во 1978 година. Таа емисија со Јусти со големо нетрпение ја чекавме, така што кога беше на програмата, еднаш во неделата, и бевме целосно предадени со духот и со телото. За нас во тоа време ова значеше едно ново духовно откритие. Какви беа вашите импресии кога дојдовте во Друштвото? Во Друштвото дојдовме 1983 година, и тоа беше прав удар на нови сознанија и откритија, почувствувавме дека е дојден вистинскиот контакт за кој одамна имавме потреба. За почетоците можеме да кажеме дека доста работи ни беа тешко разбирливи. Но, бидејќи беа на многу суптилен начин објаснети и искажани од страна на учителот Павлос, тоа бргу нé увери во потребата да ги прифатиме основите и добиеме извесен увид во љубовниот живот на јогата. Постоеше една опивност за време на часовите и предавањата, и со големо нетрпение ги чекавме следните. Во наставниот кадар бевме толку млади, но во исто време многу сериозни. Се осеќавме опфатени и тоа е без оглед што динамичениот живот и професионалните обврски не спречуваат да доаѓаме на часовите. Како еден творец ја прима содржината на јога? На почеток, можам да ви кажам, многу различно бидејќи како и секој творец и јас сум особен индивидуалист. Јогата не ја сфаќам како тесна патека, како што често пати се толкува, туку јогата за мене е возвишен пат кој ја отвора вратата и оди кон радоста и свесноста. Знаеме дека човекот е слаб, бидејќи зависи од интелектот и информациите кои ги добива однадвор преку своите сетила, но кога еднаш ќе му успее да ја отвори вратата на својот длабок ум, тогаш ќе се најде во самиот корен на креативноста. Од практичните елементи кои техники би ги издвоиле како најкорисни за вас? Ми остана старото правило, всадено уште во првите контакти во Друштвото, кога Павлос велеше дека пред да се почне со изведување на програмата, мора прво да се направи психоментално исклучување, а дека пред изведување на секоја асана следи релаксација и една добра визуализација, ова правило и ден денес постои во мојата пракса. Еден долг период ги изведував скоро комплетно подготвителните психофизички вежби Чарана. Подоцна ги сведов на неколку. Во понатамошниот период асаните преовладуваа во мојата програма. За да одговорам поконкретно на вашето прашање би издвоил неколку асани кои редовно ги имам во својата програма; тоа се : Сиршасан, Сарвангасан, Пашчимотанасан, Буџангасан, Триконасан и Випарита Карани. Асаната Пашчимотанасан, посебно ми помага бидејќи успеав со нејзино редовно практикување, покачениот крвен притисок да го регулирам во нормала. Од седечките позиции ја усвоив како своја позиција на мудрецот Сидасан. Во неа се осеќам пријатно и без никаков напор можам да останам повеќе од половина час. Еден познат индиски музичар вели дека креативноста е возможна само ако се има добро физичко здравје. Кога со помош на јога ги совладал своите здравствени проблеми, бил во состојба да свири со висок степен на креативност. За него јогата е рамнотежа на телото и умот исто како што музиката е рамнотежа помеѓу SUR и TAL- нотите и ритамот. Апсолутно се сложувам и длабоко го разбирам почитуваниот индиски музичар кога вели дека креативноста е возможна само ако се има добро физичко здравје. Јас одамна го имам ова сознание и сум има можност неколку пати до сега да кажам дека еден творец мора да биде комплетна личност од сите гледни точки. А здравјето е еден од важните моменти за да се оствари комплетната личност. При ликовното творење, организмот е особено поставен пред физички напор. Сликарот некогаш има такви денови кога е пред платното и по десет часови во текот на денот. За време на овие напорни денови сликарот треба да е физички способен, со својата постојана кондиција да го заврши работниот ден, а следниот да продолжи со исто темпо. За сево ова организмот бара перманентно стабилна кондиција. Затоа организмот треба да е апсолутно здрав и физички и психички, а во јога секоја техника дава свој придонес во постигнувањето на таква состојба. Некои луѓе кои се бават со творештво, се плашат да почнат да работат јога затоа што мислат дека со тоа ќе го изгубат личниот идентитет, и дека јога може негативно да влијае на нивната креативност. Дали тоа е точно? Пред сé, морам да одговорам дека тоа не е точно. Ако некои луѓе кои се бават со творештво се плашат дека јогата им одзема и дека преку неа го губат својот личен идентитет, односно таа влијае негативно на нивната креативност, тогаш мојот одговор би бил многу краток. Ако вакви случаи и постојат, тогаш бидете сигурни дека тие луѓе не се творци, а создавањето и креирањето се далеку од нив. Размислувањето на вистинскиот творец е спротивно, тој пред сé е сигурен во својот став и има долг и стабилен и континуиран пат. Тој располага со сигурен од и мислите со постојан напон му се концентрирани на свесноста. Јогата може само да придонесе во активирањето и проширувањето на свесноста за длабоките области на неговиот ум. Како јогата може да влијае на сликарското творештво? Влијанието на јогата, пред сé, може да се огледа во психолошките димензии на творечките истражувања. За вистинскиот сликар велат дека е природен јогин бидејќи продира до најчовечкото во човекот. Во уметноста познати се креативните откритија кои се остварени за време на креативните мигови на интуицијата, кои настануваат кога несвесното знаење ќе излезе на површината на свесноста. Преку овие напластени внатрешни искуства, изронуваат сликаревите плодови и блеснуваат со својата внатрешна големина. Така и моите јунаци од платната, измешани во толпата стануваат безимени, но толпата луѓе добива нов квалитет и станува далеку поотпорна во животната егзистенција. Затоа, во мојот циклус Човек и простор, делото добива внатрешна димензија и станува психолошки пејзаж. Сега кога имате три децении работа зад себе, што би издвоиле како најдраго и најзначајно од вашиот творечки живот? Повеќе од три децении едно сликарско присуство на овие простори и многу други меридијани, низ сите времиња и премрежја, со надеж да се допре до оние што го разбираат и го ценат јазикот на сликарството. Овие две реченици од мојата порака до љубителите на ликовната уметност можат да бидат и одговор на ова ваше прашање. Но, одговорот не би бил целосен ако и тука не навлезам во подлабоките сфери на своето творечко битие, кое само по себе добива задача да ја одигра својата улога, во која се задолжив. За мене најидеален инструмент е творењето, тоа е свесен сон, животна приказна која може да ја разбере интелектуалниот ум. Единствен начин да разбереме повеќе е да се разбереме, пред сé, самите себе и сопствениот живот, а до тоа ќе нé доведе праксата. Која би била вашата порака до практикантите на јога и читателите? Во ова време на кризи политичка, економска, еколошка и духовна повеќе од неопходно е дружењето со јога. Јога Друштво Скопје со досегашната традиција постигна голем развој, со кој можеме сите да бидеме горди, но му оддаваме и голема благодарност на духовниот творец и наш драг учител Павлос Хасанагас. Тој со својот извонреден наставен кадар успеа оваа јога школа да ја подигне на такво ниво што доби меѓународно значење. Таа претставува можност за постигнување на физички, емоционален и ментален развој. Нејзината цел е да го оспособи човекот правилно да практикува Интергрална јога; на поединецот да му овозможи ментално и физички да се релаксира и да си обезбеди добро здравје. Сите курсисти, во името на Јусти и во мое име, со добри мисли ги поздравувам. Вие знаете, драги посетители, и јас знам, Земјава не е ни ваша, ни моја, позајмена ни е. Треба сите да сфатиме дека ништо материјално не ќе остане наше и не може да биде наше. Ако некојпат така ни се чини, тогаш треба да се потрудиме да ги истераме од нас овие штетни мисли, да ги исклучиме од нашиот ум, бидејќи таквите мисли ни го спречуваат нашиот духовен растеж. Немојте да заборавите дека овие плодови се и мои и ваши, заеднички, како што и Земјава ни е заедничка, позајмена на сите нас, да дојдеме, да се сретнеме и да отидеме без враќање, а некој ќе остави и траги за поколенијата што доаѓаат. Преокупиран е со: - просторот како ликовно-поетска и психолошка категорија - со времето како метафора на динамиката на брзината - со светлината како сила којашто човекот од секогаш го поврзува со Космосот - со вертикалата како симбол на човековиот стремеж нагоре...во најдобрите дела од овој вид уметник како да ни нуди јантри, визуелизирани духовни енергии што човекот го свртуваат навнатре, затворајќи му ги сите други видици и простори, освен непоматениот хоризонт на сопствената душа. Една од најважните функции на уметноста од секогаш била да нé доведе во врска со повисокиот, дијамантскиот дел од нашето битие и на Анастасов му благодариме што упорно и благо ја подотвора вратата на еден лекомислено заборавен свет, чиешто напуштање и загуба ги плаќаме со трауми, со душевни нарушувања и со чувство за потполна обесмисленост на самите себе и на сé што постои. Азра Бегиќ...Во не неговите слики тој е во потрага по еден нов, односно забуен простор, каде што природно, сликарските елементи се прегрупираат во една нова клетка, боите го губат својот интензитет, се слеваат во една нечујна звучност, сугерираат длабоко спокојство и домашна тишина, творечка осаменост, една бела и безбојна контемплација пред проѕирноста на завесите, на прозорските первази, на бледите ролетни, на килимите и на драпериите, што се преобразуваат во некакво светло саќе и се плиснати од една необична светлина што мена само визуелен туку и духовен извор. П.Гилевски...Тој ги твори живите состојби на светот, а фигурацијата/ ликот е само творечка во просторот, запирка во површината, црнило во белината, знак во просторот, ориентир и...симбол. Весна Алексовска, Јога, Скопје, , стр ВОН ВРЕМЕТО И ПРОСТОРОТ Зад Вас се полни триесет години творештво. Почнавте со радикален, речиси херметичен израз апстракцијата, за да 72 73

38 дојдете до еден поуниверзален ликовен и филозофски концепт. Како го објаснувате овој развој? Моите официјални почетоци всушност ги сврзувам со првиот настап првата изложба во 1958 година. Инаку, со творештвото започнав доста порано. Тоа е време на бурната шеста деценија, време на текстовите на Крлежа и сликарството на Лубарда, уривањето на соцреалистичите стеги и појавата на апстрактната уметност. Апстракцијата всушност дојде сама по себе, односно ние таа генерација, ја носевме со себе! Кај мене таа дојде преку кршењето на фигурата, влијанието од Мур и други и се разви во апстрактен пејзажизам, лирска апстракција, односно, асоцијативно сликарство. Речиси паралелно дојде и енформелот барање на структурата, фактурата на масата раздробување на формата во антиформа во своја автономија. Сега се сеќавам дека дури сакав во тие слики да се почувствува мирисот на македонскиот темјан! Но овие фази не траеа долго: проблемот се откриваше, се елаборираше и се напушташе. Барав нови можности, нови, проблеми, што беше својствено на младоста, темпераментот. Имав една интересна меѓуфаза: енформелот се сведе на класично, речиси ренесансно платно, од кое, на места, извираа подебели наноси, фактури. Тука некаде запре и динамиката во трагањето по нови проблеми и започна т.н. црна фаза суптилни, тивки, мирни платна, со нагласен интимен момент што се провлекува до денес. Јас сум всушност сликар - интимист. Крајот на темната палета е во 1975 година, кога прв пат го изложив циклусот Во потрага по изгубениот простор, со нагласени геометриски елементи, барање на меѓупростор меѓу ентериерот и екстериерот. И набргу излегов надвор, во надворешниот свет. Овие платна колку се реални толку се и апстрактни. Кои се луѓето на Вашите слики и во каква реалација се со времето просторот? Јас немам индивидуални јунаци мој јунак е толпата. Секоја индивидуа е зависна од она што е пред него, зад него, лево, десно. Тие се најсигурни заедно. Вкупниот впечаток, атмосферата, може да бидат различни: од душевен мир до нагласена напнатост, нервоза, дури страв. Во таа толпа се гледа и животинскиот инстинкт на човекот како кај мравките! Еден водач и сите по него. Борба за опстанок! Инаку, моите слики се вонвременски и вонпросторни. Поточно, урбаниот простор повеќе се насетува одошто се потенцира. Може да биде овој, сега и тука, но може да е некој иден или изминат. Покрај бојата, светлината е еден од доминантните елементи во Вашите слики, како ликовен и како филозофски концепт. Светлината кај мене е присутна уште во енформелот, но овде навистина е доминантна. Филозофски, таа е првиот контакт на човекот со светот. Човекот минува низ многу трауми во животот, но светлината е некаква надеж можеби оптимизмот, жед за живот. Живот со светлина! Човекот просто има природна, нормална потреба за светлина таа е апсолут и страшно е ако му се одземе. Затоа и тие мои толпи стремат кон неа таа е возвишена. З. Теодосиевски Културен живот, Скопје, 1990, 9-10 ОТСЈАЈОТ НА ТРЕТОТО ОКО Господине Анастасов, се чини дека последниве години се држите малку понастрана. Самоволно или се работи за нешто друго? Точно е тоа што сте го забележале, но не последниве години, туку многу поодамна, поточно, од далечната 1965 година, па се до денес, полни триесетина години. Проблемот не е во мене и не почна од мене, туку проблемот беше во средината и системот. Средината беше таква што јас морав да се повлечам и да си го водам својот сопствен живот. Таа, за творец таков што сум јас, речиси е неснослива. Со обемниот багаж на сопствената творечко-настапувачка дејност во земјата и светот, проследено со многу награди и признанија, природно, човечки е во својата средина да ги почувствувам и потврдите за постигнатите резултати, но за големо жалење истата таа средина го чинеше обратното негаторски се однесуваше кон сите мои успеси. Долго време залудно мислев, сепак, дека тој мој успех е успех и на државата и на средината, од која потекнувам, и ќе дојде време кога на фер начин сметките ќе се расчистат, но чекањето беше залудно. Се потврди ставот на системот за делбата на граѓаните на подобни и неподобни. Повлеченоста е, пак, неопходен предуслов за творење? Судбината на сликарот е сé почесто да се повлекува меѓу своите четири ѕида, допирајќи ја онаа чувствителна граница меѓу субјективното и објективното, а во време кога искуствата на творецот стануваат посложени и дијалогот меѓу стварноста и нејзината претстава, фантазијата и нејзиниот објективен корелатив, добиваат поразновидни содржини. Поради горенаведените постигања, повлеченоста станува рај за душата. Тука некаде го допираме прашањето на осамата. Што, за вас, значи тоа и на кој начин самувате? Јас вака би го протолкувал ова ваше прашање: на својот остров, во доброволна изолација, опкружен со морето и со многу нешта кои ми се неопходни и само со најблиските свои, навлегувајќи длабоко и откривајќи го својот внатрешен свет и следејќи го чувството дека ќе надојде она чувствително време кога живеењето ќе се сведе на неколку потреби, но вистински: да се медитира, да се прочешлува душата и да се изврши онаа најличната, најинтимната инвентура. Како лично го доживувате своето сликарство: како интима или како општа припадност на сите кои во него наоѓаат нешто? Совршен одговор на ова прашање е она што ги опфаќа сите индивидуалитети на сите нејзини субјекти, што значи дека е неизводливо на ваков начин, што едноставно ја илустрира неможноста за совршен одговор. Без потреба за каков било компромис, доживувањето би го свел на интимно и колективно. Би извлекол еден дел од мојата порака до гледачот, од каталогот на мојата јубилејна самостојна изложба 1990 година во Скопје. Бидејќи сте сведоци на сево ова што е пред вас, ви останува да го искористите овој момент, да го смирите вашиот ум и овој визуелен придонес, нека помине низ вашите ментални коридори и нека навлезе во длабоките пластови на умот. Медитирајте. Знам дека сево ова е тешко, бидејќи ние сите сме различни, со различна ментална подлога. Затоа внимателно, ова е еден од начините да навлезете длабоко до човечкото во човекот. Лично, најмногу го познавам вашиот циклус Човек и простор и секогаш кога ќе видам некоја од тие слики, ме прогонува мислата за загубеноста, ништожноста, безличноста и кршливоста на човекот, наспроти некој неодреден, но сеопфатен организам кој како да владее со неговиот живот? Да, овој циклус Човек и простор е најобемен и најсложен во мојот опус. Ваков што го одживуваме, секако, е време со сопствен лик. Исполнето е со низа значајни настани пророштва и премрежја. И токму тоа ја разголува неговата душа. Во тој урбан простор - пејзаж, вметнат е човекот, кој научил дека ништо во животот не е дефинитивно, како и животот на моите анонимни јунаци, распоредени во големи и мали групи, но многу од нив и расфрлени, а и осамени. Секоја анонимна индивидуа носи во себе виталитет кој восхитува. Тие се сакаат и мразат, а не баш ретко се незаинтересирани за ништо, но несвесни дека над сите нив владее инстинкт тој природен животен заштитник. Перспективата е птичја, од високо. Сартр во Ѕид вели: Луѓето треба да се гледаат одозгора. Перспективата тие Ваши слики е сепак и отстрана...? Постои логична нишка од претходниот циклус Во потрага по изгубениот простор со овој Човек и простор. Во претходниот циклус ме занимаше односот на просторот меѓу ентериер екстериер, значи проблемот меѓу-простор, тој многу деликатно осетлив проблем на светлоста и пространоста. Излегувајќи од тој простор, всушност отвор, кој е близу до апстрактните ритми на вертикални и хоризонтални форми, погледнувајќи одозгора надолу, се наметна по природен пат птичјата перспектива. Чие е окото, погледот што гледа зад тие монументални прозорци, отворени или затворени сеедно. Тој поглед не се гледа, но се чувствува речиси органски, како некој во темнина да ви дише во врат? Добро забележавте дека погледот е во суштина речиси секогаш упатен однатре кон надвор. Без многу двоумења, тоа е моето внатрешно око, таканаречено трето око, всушност, отсјај кој низ разни перспективи сукцесивно ќе се обиде во детали, преку светлоста, што појасно и попрецизно да ја наслика и осветли сенката на современата митологија на човекот. Мислам дека лесно може да се пронајдат корените на оваа опсесија, во тој мал антихуман простор кој лежи во мракот. Една од другите силни сугестии што ги нудат тие ваши слики, според мене, е она чујна тишина, за која некој рече дека е свечена. Јас би рекол дека е тоа Тишината на исчекувањето. Како Вие ја слушате таа тишина? За тишината многу време сум одвоил, бидејќи моите простори се утопени со арома на ова чувство. Во тишината наоѓам и утеха на постоењето, тоа не е привремен феномен, тоа е стожер на стабилна - постоечка животна приказна. За мене еден од инструментите во сликањето е еден свесен сон, животна приказна која може да се почувствува, а потешко да се разбере и образложи. Додека во Човек и простор, динамиката на човечкиот гест, фатен во бегство или во секојдневен чекор, е фотографирана јасно, Човек и време нуди исто така еден фотографски ефект, но со онаа замагленост и неизвесност на контурите предизвикано од, да речеме, брзината на возот кој протатнува во непосредна близина? Како сведок на денешните збиднувања, воспоставувам вистински оптички односи меѓу сликарството, сеќавањето и фотографските ознаки. По некој пат се чувствувам и во улога на режисер, во кој го определувам, аголот на гледањето, просторот, фигурата, предметите, архитектурата и промената на атмосферата. Јас ги земам оние нешта што ми се потребни да го изградам својот свет. А светот во циклусот Човек и време е еден фрагмент од циклусот Човек и простор, каде што потребата, како што и сами забележавте, е брзината на возот кој протатнува во непосредна близина. Всушност, во овие дела е мојот напор да го доловам поимот на времето во сликарството, кое е еден вид метафора на динамиката и брзината. Каде, во тој контекст, го сместувате оној Автопортрет со птица? Јас не сум од оние сликари, да речеме како на Рембрант, кои својот сопствен портрет перманентно го слика во текот на целиот свој живот, со кои обележува еден дел од своето творештво како ликовна хронологија на психолошкото менување на својот сопствен лик. Мојот пристап е од друг вид и потреба, пред сé, морам да почувствувам причина зошто би насликал автопортрет. И токму затоа во 1985 година е насликан Автопортретот со птица. Тоа е период каде што двата гореспомнати циклуси го доживуваат своето искуство. Простете за моите импресии, но зошто човекот на Родољуб Анастасов нема лице, туку само силуета, обрис, сенка, движење? Во досегашното мое искуство дојдов до сознанието: како да се долови мигот на интиуицијата, која настанува кога несвесното ќе излезе на површина на свесноста. Преку овие, напластени внатрешни искуства, изронуваат плодовите и блеснуваат со својот внатрешен сјај. Така и моите јунаци од платната, измешани во толпата, стануваат безимени, без лица, но толпата луѓе добива нов квалитет и станува далеку поотпорна во животната егзистенција. Затоа, во спомнатите циклуси, делото добива внатрешна димензија и станува психолошки пејзаж. Дали во тој контекс брзината и времето се комплементарни или меѓусебно, се исклучуваат односно дали човекот ги обединува? Бидејќи во моите слики брзината е продукт на човекот, таа станува негова метафора, додека пак времето е неизбежен поим на космосот, а човекот сево ова го дополнува и обединува. Колку ви значат актуелните сликарски збиднувања во Македонија? Не би ги делел сликарските збиднувања на актуелни и неактуелни. Јас познавам добро и лошо сликарство со сите финеси меѓу овие два збора. А како не би ми значеле овие збиднувања кога секоја година излегуваат дипломирани кадри од ФЛУ, каде што меѓу другите и лично студенти од мојата класа. Јас, сакал или не морам да го следам нивниот растеж и, верувајте, кога ќе видам нивни квалитетни творби, многу сум радосен, а тука и го гледам својот удел во нивните постигања. Господине Анастасов, што значи за Вас професурата на ФЛУ? Втора животна определба и многу важна и одговорна работа е голема ангажираност со тотална концентрација. На овие работни места неопходни се искуства на творец, како личност со високи морални педагошки квалитети и љубов кон работата

39 Како педагог, јас имам свое толкување: дека ликовната уметност значи сеопшта човечка култура и треба да стане историја на нашиот народ во зачувување на сопствениот идентитет. К.Велков Македонско дело, Скопје, , 53, 20-21, ЈА СЛУШАМ САМО СОПСТВЕНАТА ДУША Родољуб Анастасов е еден од најзначајните автори во рамките на современото македонско сликарство, творец со особен сензибилитет и исклучително богат опус низ кој со сигурност може целосно да се согледа една нагорна развојна линија и исклучително содржајна и разновидна ликовна лексика. Минувајќи низ поголем број фази во кои ликовно елоквентно и достојно ја спроведува својата идеја и јасно го елаборира својот ликовен код, Анастасов внимателено, студиозно и крајно професионално длабоко навлегува во структурата и суштинските проблеми на една ликовна поставеност, грижливо ја расчленува, аналитички ја разглобува, за да дојде до дефинитивна лична визија и визура за одредена ликовна премиса. Таа премиса, особено во подоцнежните циклуси, е насочена кон посложено и покомплексно навлегување во проблемите на уметноста воопшто, и особено во масмедиумите. Неодамна конечно беше направен овој сеопфатен, сложен и доследен ликовен ангажман на кој до сега не му е посветено онолку внимание колку што заслужува, или е инцидентно и бегло допрен и инициран сеопфатно да се прикаже, во монографска студија за овој значаен творец, (Владимир Величковски, Родољуб Анастасов, Табернакул, Скопје, 1995). Но со неа, секако, не се исцрпени прашањата за неговата досегашна ликовна дејност. Овој разговор е само обид да се загатнат некои од енигмите што битно влијаеле и влијаат врз начинот кој Родољуб Анастасов ја визуелизира својата идеја. Далеку зад нас се годините кога ја започнавте вашата ликовна авантура. Сеќавањата бледнеат, но сепак, сигурно има некои нешта што не се забораваат пресудните чекори, почетните барања и определувањето за еден духовен говор...? Поскоро би го употребил изразот животна авантура зашто зборот ликовна за мене е идентичен со зборот животна. Уште на почетокот, цврсто бев решил да бидам сликар јас не можев да бидам ништо друго освен сликар. Во 1962 година практично го докажав мојот животен став, кога во пресудните години од мојот живот, токму на почетокот на мојата сликарска (животна) кариера, јавно и гласно го покажав мојот личен став. И многу рано ми беше потврдено дека животот е бескомпромисен, полн со нечесности, со низок морал, а етиката и акцијата нарушени, дека се е исполитизирано и дека луѓето полека стануваат биолошки, а не духовни суштества. Да, животот е полн со многу ветришта на искушенија, тој е пренатрупан со евтини помодарства, интереси, клановски определби, а јас откако знам за себе, секогаш ја слушав само сопствената душа. Кои се причините, а кои последиците на евентуален погрешен чекор? Секоја единка, ако е личност, има своја сопствена природа, која е многу различна од другите, и тоа никој не може да го измени; според тоа секој се беси на своето јаже. Кои се и како се раѓаат тие прекрасни, волшебни мигови на едно сознание дека токму тој потег требаше да се направи на платното, дека тоа е оној вистински миг кога се остварува или почнува да се остварува внатрешната желба? Ако се има долга, перманентна, успешна и плодна активност, по сето тоа, со време, се случува тој волшебен миг. Во оваа состојба за потегот не се ни размислува, тој е природен дел, од чинот. Процесот на остварувањето на внатрешната желба е многу слоен, и не може едноставно да се објасни. Потребно е целосно впрегнување, односно обидинување на сите сили на телото, умот и духот. Значи, дисциплинирање и развој на разумот, интелектот, емоциите и волјата да се постигне толку важната самореализација. Поминавте низ повеќе пластови на ликовно искажување, низ поголем број фази во вашиот ликовен израз. Можете ли да определите граница, да посочите еден миг, кога академското, научното, се претопува или преминува во лична нота, во индивидуален исказ или во дијалог во самиот себеси? Уште на многу млади години, спонтано навлегов во ликовните проблеми. Спонтаноста на творењето ќе остане мојата одлика со децении по моето дипломирање и ќе создаде сигурен континуитет во моето творештво. Експериментите ќе станат моја животна авантура и ќе се испреплетуваат еден со друг, како алки од долг синџир. Таква ми беше среќата, та приемниот испит на Академијата во Белград морав три пати да го полагам. Тие години јас не ги сметам за загубени (како што тоа го прават сегашните генерации); напротив, интензивно сликав и бидејќи имав солидна основа, јас веќе во првата година бев студент надвор од сите категории. Според тоа, немав никаков проблем, а и ден-денеска, не можам да се сетам за тоа претопување, како што рековте, од академското научно во лична нота. Веројатно поради моето вродено чувство за спонтаност, за мене овој проблем никогаш не постоел. Бидејќи станува збор за еден сериозен, комплексен, плоден и значаен ликовен говор, што несомнено учествува во профилирањето на македонската современа уметност, вашето творештво беше предмет на разновидни толкување на поголем број историчари на уметноста. Како вие самиот ги гледате искажувањата на моите колеги? Во 1990 година имав самостојна јубилејна изложба во Уметничката галерија во Скопје, инаку посветена на моите родители и браќа. Во каталогот за таа изложба, под наслов Кажувања за Родољуб Анастасов, беа собрани текстовите од 30 познати и видни критичари и историчари на уметноста од сите држави на покојната Југославија. Одамна сум го формирал ставот за вториот дел од вашето прашање и секогаш сум велел дека секој е одговорен пред себе, пред јавноста и пред јавното мислење кога ќе го стави својот потпис под каков било труд. Сликарското дело останува едно единствено (тоа во суштина не се менува), додека пак текстовите и мислењата за него ќе ги има и многу и различни и со време ќе се менуваат. Веќе ги спомнавте циклусите. Зашто токму циклуси? Дали тоа одбележува почеток и завршница на едно размислување, идеја, ракопис што бил предизвикан од нешто? Циклусите во моето творештво се присутни и ги користам дури во втората половина на мојата досегашна ликовна продукција. Ова го правам од објективни практични причини, бидејќи се работи за обемна структурална мисла и сликарска филозофија, што се сведува на долгогодишен работен процес. Каде ќе почне вашиот нов циклус? Поради сé уште напластените проблеми и внатрешните длабоки интересирање (интереференции) за феномените на просторот, времето и светлината, ќе ми дозволите, сé уште да останам во длабочините на мојот свет и да присоберам уште некој бисер, па дури потоа да помислам да почнам, ако даде Бог, нов циклус... Речиси во сите ваши дела преовладува една мека, мирна згасната тонска игра. Топли кафеави, зеленикави премини што го иницираат и (зависно од интензитетот на бојата) светло темните ситуации? Отсекогаш ме восхитувале големите немири и величествените мегалополиски урбанистички решенија, но сосема логично, гледано од аспект на сликар. Таквиот начин на изразување на моите чувства, се трудам, преку моите визии, да го спроведам во моите дела. Според тоа, најголем дел од времето го минувам во борба да го освојам просторот на овој начин и да ја доловам целината во делото. А за она што ме прашувате за феноменот на бојата, можам да ви кажам дека воопшто не размислувам таа едноставно доаѓа и се впива во платното. Среќен сум за дарот што го добивам, но не знам кому да му се заблагодарам. Си спомнувам добро на една извонредна слика од поранешниот период која често ја имам гледано во вашето ателје и што јас ја нареков клопче. И тоа клопче како да има некоја симболична порака за траењето, за просторот и времето, како сé уште да трае низ вашите дела? Да, таа слика е дел од мојата домашна збирка, а е регистрирана како Скопски староградски амбиент II, Инаку, таа е вклучена во монографијата. Како што и сами забележавте, во тоа дело се гледа порака: за траењето за просторот и времето, и дури сега се начнува проблемот и се откриваат многуте нешта, а тоа е дека процесите во подоцнежните циклуси Човек и простор, Човек и време и Небо и човек не се од поново време, туку дека станува збор за процес што трае со децении. Како што гледате, доаѓаме до одговорот дека творецот во својот живот го слика својот единствен циклус, односно својот животен циклус. Во еден период бевте ригорозно казнет, поради смелоста да имате личен став околу одредени прашања за функционирањето на човекот и неговата сензибилна личност, за неговиот витален систем, наспроти догмите и табуата на дадената ситуација во општеството. Како тогаш духовно, емоционално, ја доживеавте и преживеавте оваа казна, и како денес гледате на оваа немила случка? Живеев во едно од најтешките времиња во овој век. Тој период Беше казнет дири од Бога. Нечовечноста што јас ја доживеав го достигна оној степен кога поимот човек веќе не се ни употребуваше, сите бевме броеви. Животот на броевите беше сведен на нула. Ако еден од тие броеви му го одземеше животот на друг број; таквиот одземен живот вредеше само неколку дена казна. Како должност на идните поколенија ќе им остане да ја изучуваат тиранијата што е длабоко врежана во светската историја... Понатаму, сепак, прозорецот сé повеќе се отвара, жалузините и пердињата од тешки метални шипки пред кои и зад кои се случуваше енигмата на вашиот таинствен свет полека се креваа, отворајќи нови хоризонти кон човекот на просторот. Дали е тоа резултата на веќе преболената болка или резултата на една лична визија за отуѓеноста воопшто? Да, на повидок е сé уште враќањето или зачувувањето на тие корења, и едното и другото се толку меѓусебно испреплетени што создаваат една целина. Прозорецот, пердињата, под заедничкиот поим отвор ќе се претворат во единствен излез од тегобата, поединецот ќе стане слободен, но не за да управува со самиот себеси, зашто тој сé уште не ја остварил ни својата индивидуалност. Тој сé уште ќе биде далеку од својата свест дека си го нашол местото под ова сонце. Визијата за отуѓеноста ќе стане животна определба, а пак просторот простор на безнадежноста. Светлината е еден од примарните елементи во вашиот говор. Каде му е изворот? Што осветлува и што разоткрива? Светлината за мене е животен феномен и проблем во творештвото каде што не се може без негово ликовно разглобување. Светлината е извор во сликарството и сила којашто отсекогаш го поврзувала човекот со космосот. И, ако сакаме и да можеме повторно да се родиме првиот, момент што ќе го посакаме, ќе биде светлината. За светлината може да се зборува со денови. Викторија Васева Димеска Културен живот, Скопје, 1995, 3-4, стр ПАРИСКИ СЛИКИ Тој е еден од најфилозофските уметници во светот денес. Неговото претставување на човековата осаменост во меголоманските градови е исклучително. Има многу малку ументици во светот што имаат чувство за животот какво што има Анастасов... Клод Робер Родољуб Анастасов е сликар со исклучителна индивидуалност чие обележје е апстрактниот современ уметнички израз, кој соодветствува на неговата емоционална сила и на неговиот талент. Неговото главно истражување е значењето на осаменоста на човекот. Во него поединецот во толпата сé повеќе останува осамен, рамнодушен и неусогласен со себеси и со околината. Феномените на просторот, на универзумот, на хоризонталната и вертикалната противставеност, на кои тој им внесува симболична, психолошка и политичка тежина - го карактеризираат неговото дело. Невозможно е да се одбегне мислата дека тој е еден од оние ретки сликари што го осознаваат нашето време, едновремено пристапувајќи му и разбирајќи го интерното и екстерното во луѓето, успевајќи да го обединат низ својата лична алхемија, а да го направат очевидно и за другите. Се доближи до некои, за многу сликари недопирливи сфери. Париски галеристи и колекционери покажуваат големо интересирање и разбирање за неговите дела. И самиот веќе чувствува дека еден интимен дел од себе има оставено во Париз, и дел од Париз носи во себе. (извадоци од каталогот од изложбата во галеријата Друо) Кон крајот на април годинава, во весникот Нова Македонија излезе еден интересен текст по повод на вашата самостојна изложба во Париз под наслов Човековата осаменост како инспирација. За тој напис разбрав откако се вратив од Париз по завршувањето на мојата самостојна изложба. Господинот Клод 76 77

40 Робер беше интервјуиран во текот на соарето, а тоа е вечер за свечено промовирање на уметничките дела пред галеристите, колекционерите и пред другите љубители на ликовната уметност, во една париска атмосфера со познатиот француски шампањ. Во интервјуто познатиот експерт на куќата Друо, Клод Робер, за вашето творештво искажува високо и блескаво мислење. Дозволете да го цитирам: Тој е еден од најфилозофските уметници во светот денес. Неговото претставување на човековата осаменост во мегаломанските градови е исклучително. Има многу малку уметници во светот што имаат чувство за животот какво што има Анастасов... Кажете ни кој е Клод Робер? Претставете ни ја куќата Друо Ришелје. Господинот Робер е голема личност во светот на ликовната уметност. Тој е познат познавач на ликовната уметност и експерт за проценување на сликарството од XIX и XX век. Тој знае длабоко да проникне во ликовното дело и со големо чувство да ги пронајде најдлабоко напластените духовни вредности. Поседувајќи ги овие способности, тој се одвојува од другите познавачи на ликовната уметност. Овој експерт е исто така надграден со високо аукционерско традиционално колено. Неговиот дедо бил проценувач на делата на импресионистите Мане, Моне, Сисле, Писаро, Ван Гог, Сезан, Гоген; а неговиот татко ги проценувал делата на Пикасо, Брак, Дали, Модилјани, Утрило, Матис и други. Клод Робер се приклучува кон семејната традиција, продолжувајќи да ги проценува делата на современиците Де Кирико, Френсис Бејкон, Моранди, Хартунг, Бури, Магрит, Дибифе, Волс, меѓу кои се и моите дела. Куќата Друо Ришелје, пак, е една од првите три акционерски куќи во светот, покрај Кристи и Сотеби, едната во Лондон, а другата во Њујорк. Куќата Друо во својата традиција е најстара. Тоа е државна институција со комплетен експертски и административен тим. Експертите се поделени по стручни титули, највисоката е maitre commissair prisseur (маестро аукционерски комесар). Оваа титула ја има господинот Клод Робер. Ова беше ваша втора самостојна изложба во Париз. Што ви значи таа интимно? Додека траеше изложбата, и сега, по нејзиното завршување, имам чувство дека меѓу мене и Париз се разви една значајна заемна поврзаност и потреба. Чувствувам дека станувам дел од ликовниот живот на овој град на уметноста. Во тој уметнички центар сум седми пат, што не е многу, но не е ни малку за да го согледам париското ликовно милје. Почувствував дека моето сликарство буди интерес и станува барано од колекционерската и галеристичката клиентела, меѓу кои се прават договори кој кои дела ќе ги откупи. Морам да признаам дека се чувствувам пријатно поради тоа, впрочем тоа би бил една сатисфакција за секој ументик. Какво значење има Париз, тој мегалополис во уметничкиот свет? Тој град, што јас често го нарекувам град над градовите и град на сликарите, играл, игра и сé уште ќе игра голема улога во ликовната уметност. Во него беше објавена вербалната војна помеѓу класицизмот и романтизмот, можеби најдолгата полемика во историјата на ликовната уметност помеѓу главните претставници: Енгр и Давид, која беше пренесена во кафеаните, бистроата, по улиците, мостовите и париските ателјеа. Во Париз се одиграла можеби најголемата револуција во светската ликовна уметност, а тоа е оној период кога официјалната постојана гарнитура сликари признати од државата секоја година излагаат во својот официјален салон, не дозволувајќи им на група млади талентирани сликари да излегуваат заедно со нив. Одбиените сликари ќе се здружат и близу до официјалниот салон ќе отворат Салон на одбиените. Тие сликари подоцна ќе влезат во историјата на уметноста како импресионисти. Покрај тоа, Париз станува космополитски град кој ги прима сликарите од целиот свет, кои се концентрираат на Монпарнас и Монмартр. Многу сликари ја напуштаат својата татковина, често и доброволно откажувајќи се од својот угоден и конфорен живот, судирајќи се со неизвесноста во лично одбраниот егзодус. Тука многу индивидуи своите ставови ќе ги спроведат во многу манифести. Така ќе се роди ширум светот познатата париска школа со легендите на овој век: Модилјан, Кислинг, Сутин, Роден, Пикасо, Русо, Гоген, Сезан, Ван Гог, Бранкуси, Макс Ернст и други. Што е актуелно сега во Париз? Гледајќи ги потребите на куќата Друо, а заедно со нивните надворешни експерти и постојаната клиентела од галеристи и колекционери, се добива впечаток дека тие се обидуваат да го продолжат животот на париската школа. Се работи над нејзино обновување и продолжување, но во новите современи услови. Темпото на ова време го обусловува и темпото на примањето на нови информации и во сферата на уметноста, и според тоа се потребни и нови правци во оформувањето на париската школа. На аукциите на куќата Друо може да се видат автори од најразлични меридијани на светот. Порано сликари доаѓаа во Париз, остануваа, работеа и тука ги завршуваа својата кариера и животот. А сега тие доаѓаат од далечина, ги претставуваат своите дела, еден период се присутни, а потоа се враќаат во својата татковина. Контактите и понатаму ќе траат ако и двете страни се заинтересирани за тоа. Инаку, за многу сликари првото претставување пред париската публика останува и последно. Големо интересирање има за творештвото на уметниците од словенските народи. Париз сé уште го смета овој дел од светот за необработен, неоткриен, зашто информациите за овдешното ликовно творештво тешко се пробиваат на запад. Животот и времето го прават своето, го нема веќе Монпарнас, а Монмартр е сведен на сувенир, двата локалитета каде на крајот на минатиот и на почетокот на овој век се роди познатата париска школа; останува само приказната за едно носталгично време. Сега животот е пренесен покрај Сена и во нејзината близина, на булеварот Сен Жермен, во латинскиот кварт, во Бобур околу музејот на XX век Жорж Помпиду, по булеварот Шан Зелизе, продолжувајќи по авенијата Шарл де Гол, па сé до новиот кварт Де Фанс, кој на крајот на овој век го обележува Париз со смелите архитектонско урбанистички потфати. Весна Алексовска Јога, Скопје,1996, стр НИКОЈПАТ НЕ СУМ БИЛ ЗАДОВОЛЕН ОД ЖИВОТОТ Публиката најмногу Ве познава по циклусите дела во кои безимениот, мал човечец беше сликан групно, општо и безлично, како толпа, загубен во огромните простори. Ова се сега портрети на конкретни луѓе, до кои гледачот може да се приближи колку што сака. Дали сум во право ако речам дека за многумина Ваши почитувачи ова ќе биде првпат да видат портрети од Родољуб Анастасов? Сите мои досегашни изложби, самостојни и групни, за мене претставувале интимен празник, но за оваа изложба сметам дека треба да биде празник на секој Македонец. Ова не го велам поради ситуацијата во која Македонија се наоѓа сега, зашто јас овој проект, кој не е класична изложба, го почнав пред повеќе од две години, така што овие ситуации не можев да ги предвидам тогаш кога идејата ми се роди. Се работи за моја лична потреба, како и во случајот со сите други претходни 28 изложби. Оваа ми е 29-та и за моите години не е ни малку, ниту многу. Јас не отворам изложби за да го покачам нивниот број и да се внесат во каталог, туку за секоја сум имал некаква причина. Која е причината за оваа изложба? Пред сé е ликовна. Да се разбереме, јас ситуацијава ја следам не поради тоа што сум загрижен за себе, туку за колективот. Јас и во циклусот Човек и простор го сликам колективот, таму немам јунаци, односно, тоа се се безимени јунаци. Ако во неа имам неколку такви снажни, тогаш и толпата е снажна. Така што не се наметнувам тоа да го објаснам, туку тие мои урбани амбиенти се толку психолошки набиени, што пукаат од ситуацијата во која толпата живее како, со кого, што прави во тој даден момент. А овие јуници? Тие се конкретни. Одамна имав чувство дека треба да создадам свој иконостас, сигурно морам да го наречам македонски, поради тежината што овие луѓе ја изнеле на своите плеќи и поради моите корени. Сакам да се потсетам на тоа дека една праисториска земја и предбиблиска земја, кога ќе се најде во дадена ситуација, ја забораваме како да сме од вчера преквчера. Сакам да потсетам на чувствата на Македонецот, на нашите корени, барем во современата историја и дека не е едноставно нештата да се продаваат како да се стекнати преку ноќ. Тука се умови и личности кои се занимавале со политика, култура и со наука. Едноставно сакав да направам еден мал тестамент од муабет, голем тестамент. Па, ја постигнавте ли целта? Никојпат не сум бил задоволен во животот. Секојпат мислам дека идната изложба ќе биде вистинската. Како што е општо познато, последното платно е можеби вистинското, а белината што ќе треба утре да се наслика највистинската. Во таа смисла досега ја градев мојата творечка и човечка мисла. На овој мој пристап ги учам и моите студенти, да не кажат, е, сега сум го направил најдоброто. Тоа е многу опасно. За да опстои на овие простори, човек мора да биде ангажиран и незадоволен, за тоа, белото, да оди се во вертикала, нагоре и нагоре. Во кој сликарски манир се работени портретите? Прво, тие не се единствените портретот зазема снажен дел од целокупното мое творештво: браќата Миладиновци, Чернодрински, други луѓе, автопортретите. Но, една ваква галерија, која сама по себе зборува, немам насликано. Јас замислувам дека лицата кои живееле, на пример пред сто години, како овие наши великани, не можеме да ги сликаме со којзнае какви сликарски предлошки. Мораме да ги претставиме со полната психолошка и физичка енергија што ја имале и што судбината им ја одредила за да одиграат улога што ја имале. Значи ли тоа дека поблиску се запознавте со нивните животи? Како да не! Судирајќи се со секоја голема личност од овој иконостас, станав пријател и на нивните фамилии, за некои станав и нивни дел. За жал, овде има личности кои не оформиле семејства, нивното семејство била Македонија и сé она што оди со неа. Тоа се трагични личности кои целиот живот & го посветиле на високата мисла: Македонија самостојна, обединета, културна, европска, сé она што ние во нашиот жаргон денес го повторуваме, а потекнува од пред 100 години. Софија Ѓуровска Нова Македонија, Скопје, , 1958, 9 ЧУВСТВАТА СЕКОГАШ ОДАТ ПРЕД СПОСОБНОСТА НА РАКАТА За детството Се родив на 25 февруари 1935 г. (Риба сум во хороскоп), во градот на мојата фамилија Скопје. Внук сум на познатиот Ќучук Петре Анастасов, трговец на ангро, со шест магази во Старата скопска чаршија. Тој Ќучук Петре, татко на татко ми, ги финансирал гемиџиските активности за време на солунските атентати. За ова има податок, писмо во кое Кирков, од има на гемиџиите и од свое име, му се заблагодарува на Анастасов Ќучук Петре за материјалната поткрепа за акциите. Роден сум во една од куќите кои не постојат на најубавата скопска улица Илинденска. Израснав во маалото Идадија кое се граничеше со Буњаковец и Дебар маало и големиот Хајт парк. Децата од моето маало потоа станаа лекари, хирурзи, забари, гинеколози, уметник сум јас, фудбалери, дуќанџии, казанџии, фудбалски тренери... Излезе многу шарено од мојата генерација. По војната во киното гледавме најмногу руски филмови, набиени со соцреалистички третман. Од филмот Бал на вода со Естер Вилијамс и Харис Џејмс на труба, започнавме да ги гледаме американските филмови т.е. од друг тип, конструкција, филозофија на постановки на филмовите. Како се роди љубовта кон сликарството Првиот допир со сликарството беше на мојата годишна возраст. Татко ми ме зеде за рака и ме однесе на изложбата во Народниот музеј. Оваа изложба беше од руски автори, исто така, беше набиена со соц. - мотиви. Јас тука видов огромни платна. На сликата Техеранска конференција од Герасимов, во прв план на сликата беа политичарите. Тоа не ми остави впечаток, туку ми остави впечаток килимот. Килимот беше мајсторски насликан, на него имаше и отпечаток од стапалките. Најверојатно, тоа беше некој длабок персиски килим. Тоа е мојот прв контакт со оригинални сликарски дела. Татко ми како трговец во Софија, посетувал вечерни часови на Академијата по акт. Со тоа татко ми фрли бацил, но убав бацил кон мене. Во училиштето, до полуматурата, предметот сликарство го водеше еден од фамилијата Фрчковски. Тој беше со бела коса и малкумина од нас го почитуваа. Меѓу нив, од ретките, бев и јас, и со уште двајца другари, на неговиот час ги ведневме главите над листовите и цртавме. Следното училиште беше Художественото училиште, кое траеше 5 години. Ова училиште после 3-та г. се преименува во Училиште за применети уметности. Во ова училиште имав среќа да ги имам како професори основоположниците на македонското сликарство: Мартиноски, Личеноски и Пандилов. Мислам дека називот на училиштетот настана кога директорот на училиштето Никола Мартиноски отиде да биде директор на Уметничката галерија. Училиштето го завршив во 1954 година

41 Пројавување на блесокот на талентот Јас просто, така едноставно, без удел на домашните, блиските... многу цврсто се определив да бидам уметник. Сакам да им се заблагодарам на домашните што не вршеа притисок. Сликарството не е сигурна професија. Оваа моја желба ја наметнав кај родителите, така што тие само кимнаа со главите. Првпат преку школата открив тајни што ми биле сакани, а неоткриени. Ги открив тајните на пропорцијата, карактерот, на психолошкиот момент на портретот. Тие високи домени подоцна се откриваат во животот, преку мојата работа и сликарството. Тоа се длабините во кои човекот не може да навлезе во тие години. Занаетот треба долго да се изучува. Чувствата секогаш одат пред способноста на раката и ако го нема тоа, останува една дупка и едно разочарување. Од Личеноски ја впив реченицата, и таа беше еден мој потсетник во животот: Секој сантиметар на платното треба да биде насликан. Знам дека Личеноски, а потоа и во 2 та година Мартиноски, кај кога слушав голем акт, ја видоа мојата суровина. Тој ми ги даваше најтешките агли од кои може да се нацрта еден акт. Тој ми се обраќаше со момче и бараше да седнам под подиумот на кој беше поставен актот. Од таа позиција бараше визирање со жица до паѓање во несвест. И онака несигурен, да не треснам глупост, реков, мора да му кажам што сум измерил: Актот има 17 глави. Тој беше долг човек и легна на подот и тој ја измери. Јас знаев дека грешиш. Актот има 17 и пол. Јас овој одговор го почувствував како победа. Овој настан засекогаш ми зборува дека случајноста не смее да постои. Кога требаше да се запишувам на академија, изборот беше само на Академијата во Белград, зашто таа беше позната по сликарскиот оддел. Од друга страна, студирањето во Белград, поради близината би било поекономично. Само 5-та година ја студирав со стипендија. Академиите во Загреб и во Љубљана и ден денес се познати по своите оддели: графиката во Љубљана, а во Загреб е скулптурата. Запишувањето на Академијата се одолжи три години. По паѓањето, јас продолжував да сликам, да испитувам. Ништо не ме поколеба. Напротив, ми дадоа сигурност и сила. Дури сега гледам, од овој временски аспект, дека моите приемни слики беа доволни за запишувањето на Академијата. Тука за првпат слушнав за сините пликови и германската марка како валута. За запишувањето кај мене имаше еден инает и пред да отидам по трет пат да полагам, имав краток разговор со мама: Сине вака: Ако ти си сигурен во својата способност, оди. Тоа ми даде огромна сила. Мајка ми, кога тргнав, фрли вода низ басамаците, по стариот добар обичај и традиција. На Академијата во првата година набасав на Стоја Челиќ. Тој беше добар педагог и сликар. Од секоја гледна точка, тој беше одличен. На почетокот на 2 от семестар, тој ми рече: Момак ти можеш да идеш у друге воде. Тоа е првиот разговор со тој професор во мојата генерација. Ти нема да ги повторуваш работите. Треба да земеш ликовна литература. Секој од нас си имаме свој сликар. Од тогаш, започнав да читам за сликарите и за нивните животи. Така во боемот Модиљани Амадео јас се заљубив. Почнав да се облекувам како него. Значи, не само духовно туку и физички почнав да личам на него. Од тогаш, рече професорот, веќе личам на сликар. Потоа навлегов во Пикасо, Хенри Мур т.е. дробење на реализмот. Многу бргу дојдов до апстракцијата. Едноставно, не смеев да чекам. Поточно, моето знаење не смееше да ме чека да правам некои академски студии. Со огромна поддршка од професорот, тргнав творечки да работам уште за време на студиите. Јас, на најспонтан начин, со дотогашната надградба го прифатив Енформелот. Тој стил беше светски процес, а наедно и историски процес. Тој започна 1947 година и траеше се до 1962 година. Радосно се сеќавам на тој период, зашто тој е врзан со мојата младост која е веќе цврсто изградена со доста трудови, дела...тој светски правец се градеше во ист период и во САД и во Европа. Имам впечаток, но и тоа е апсолутно сигурно, кај нас во Македонија не е доволно доработен. Правецот во себе го носи рушењето на формата што е последица на војната. Знаев дека тој е најблиску до мојот пат. Јас не размислував за авангардата, иако бев дел од авангардата. Пред изложбите ги криевме делата што ги работиме, иако со другите енформелисти: Бранко Протиќ, Турунски..., само ѕидовите нé делеа. Само готовите платна ги дававме да се гледаат. Во тој период се соцреалистите и надреалистите. Бевме именувани како прозападни копилиња. Нам не ни беше познато што значи тоа прозападни. Уште од почетокот тоа и пречеше на власта. Во кафеана се групиравме по маси: енформелисти, надреалисти. Во кафеаната Знак? се остануваше по 12 часот. По 11 часот, кога алкохолот почнуваше да испарува, тогаш масите се спојуваа и почнуваа караници до тепање. Им велев јас, нашите предности се: Јас немам против нив, соцреалистите и надреалистите, а тие имаа против нас и тука ја гледав нашата предност. Ова беше период меѓу та година. Тогаш, со добри чекори почнав да навлегувам во длабочината на овој светски правец. Тогаш кај мене, кога бев на 3. година доаѓаа постдипломци да се информираат. Многу ми годеше тоа. Дипломирав со енформел слики. Во овој правец јас влегов во втората половина на ова движење. Енформелот се претстави пред јавноста со голема изложба, по 3 децении од неговиот почеток. Оваа изложба беше организирана `80-тата г. во состав на изложбата насловена Југословенска уметност на XX век југословенско сликарство на 6 та деценија, поставена во Музејот на современа уметност во Белград. Беше пријатно да се види таа изложба. Голи оток По дипломирањето, во `62/63 година, веднаш заминав во ЈНА во Марибор. Во тоа време, маршалот Ј.Б.Тито отиде во посета кај Хрушчов во Москва. По враќањето на маршалот од СССР, следуваа неколку написи во печатот, против апстрактното сликарство. Реагирав против статиите во печатот. Од тогаш почнува чудната грижа на државата зошто младите сликари престојуваат во буржоаските држави. Како млад човек со широки хоризонти, кај мене се јавува отпор. Особено отпорот се почувствува зашто се наоѓав во една изолирана средина. Вербалниот отпор го искажав. Зашто некои работи нагло се пресекуваа. Шпионите толку чекаа за да ти накалемат уште нешто. Затоа бев осуден на робија на Голи Оток, во траење од 2,5 години. На одење и враќање од таму имав еден огромен војнички сандак, кој едвај го носев. Во него, многу вешто успеав да донесам пејзажи од Голи Оток, кои ги чувам заклучени дома. Таму многу рано, во првата година од траењето на казната, видов дека сме вистинска смисла бројки. И кога не броеја, за нив бевме 48 комада. Во таа прва година се случи двајца да се степаат. Печеше сонцето, 40 степени, пекол. Со турпија успеа да го прободе во срцето. Се сеќавам, крвта се засируваше сé побрзо, како што срцето попушташе. Од тој настан ја запаметив таа фрактура на црвената боја поради врелината на сонцето. Донесов од таму едно големо човечко искуство: Човекот спрема човекот е ѓавол. Колку може човечката фантазија да возвиши, во лоша смисла. Тогаш сфатив дека средниот век е само играчка спрема 20 век. Во октомври 1965 година се вратив од таму. Вендаш дома започнав да ја подготвувам својата прва самостојна изложба. На оваа изложба се претставив со слики од пред робијашкиот период, но и после овој период. Во меѓувреме, добив покана да ги дослужам 6 те месеци од воениот рок. Успеав некако привремено да одложам за да ја отворам најпрвин мојата изложба. Во војската, кога се вратив, имаше најразновидни закачки на кои јас требаше да изреагирам за да ми накалемат повторно некоја казна. Една од нив беше и поканата да цртам карикатури, која ни на крај на памет не помислив да ја прифатам. Жената верна сопатничка и неисцрпна енергија за инспирација и домашен штимунг Се сеќавам на нашата средба, на нашата ривиера Охридската во 1966 година. Јустина со една своја група пријатели од Словенија дошле на одмор во Охрид. Тие беа воодушевени од градот Охрид и од охридската идила, Јусти имала друштво кое имало афинитет кон духовните простори. Оделе на концерти, опери, изложби, на предавања, литаратурни читања...кај нас најпрво беше она човечкото, но и сé она што претставува животот. Среќен сум што имам некој, некој со кого се разбираме. И што е многу значајно, од тој момент ме поткрепува во тешките моменти. А, јас тоа најмногу го ценам. Во тешките мигови, таа ме поткрепуваше. За мене таа е непресушен извор да продолжам да сликам. Нејзиниот и мојот автопортрет беа наградени со Гран при на Југословенското кавадријанале на југословенски портрети. Оваа награда многу ми значи, бидејќи беше освоена во најсилна конкуренција : Јакац, Љубо Поповиќ, Хегедушиќ, Исмет Мујезиновиќ, Луковиќ, Борис Јесих, Иво Фришчиќ, Стојан Аралица... В.Павловски Вест, Скопје, , 274, ВО МАКЕДОНИЈА ТЕШКО СЕ ПРИЗНАВААТ ВИСТИНСКИТЕ ВРЕДНОСТИ АКТ : Во последното издание на Американскиот биографски институт Најголемите умови на 20 век е запишано и Вашето име. Што значи за еден творец да се добие вакво признание? Родољуб Анастасов: По 40 години творештво пријатно е да се добие ваква награда. Тоа е признание за мојата животна преокупираност и сатисфакција за моето творештво. Пријатно е да се биде спомнат во ваква книга. И најмалата локална награда е пријатна, а камоли вакво признание. Досега сум влегол во 16 светски енциклопедии и лексикони. Тоа за мене е многу значајно, бидејќи мојата работа добива интернационални вредности. Сум влегол и во една француска енциклопедија за ликовните уметности Бенезит, едиција од 14 книги, во којашто се наоѓаат и најголемите уметници на сите времиња, меѓу кои и Леонардно Да Винчи, Микеланџело, Пикасо и др. Во второто издание заштитен е и мојот потпис. Сето тоа го следат експертите ширум светот, што ете резултираше да се најдам во таа едиција. Се чини дека во светот знаат многу повеќе да ги ценат македонските вредности, отколку ние самите? Ние сме народ со многу сомневања меѓу нас. Во Македонија тешко се признаваат вистинските вредности. Ние повеќе измислуваме и величиме лажни вредности, додека не ги признаваме оние што вистински заслужуваат. Знаеме да ги почитуваме и да ги признаваме вредностите на некои Французи, но тешко се случува Македонец да му ја признае вредноста на друг Македонец. Сé се става во една вреќа. Во која се меша и доброто и лошо, по што сé останува матно. Зашто е сето тоа така е предмет дури и за психоанализи. На плакетата за Вашите заслуги пишува Најпредизвикувачки луѓе. Кој е вашиот пристап во уметноста со којшто сте ја заинтригирале светската ликовна јавност? Секогаш ја слушам својата душа. Како и секој млад сликар и јас сум имал идоли, големи сликари. Но, со време, човек треба да застане на свои нозе и да ги отфрли сите учења од ликовната историја и да оди по еден свој пат, кој е многу трнлив, но сепак, свој. Јас мислам дека го најдов тој свој свет и тој свет е оној што веројатно го сликам во мојот познат циклус Човек и простор, поради кој мислам и дека сум влегол во оваа книга. Јас сум еден од пионерите на апстрактното сликарство во тогашна Југославија. Тоа е таа позната шеста деценија каде што се кршат многу правила, особено строгите правила на соцрелаизмот. Јас сум еден од тие сликари коишто ги надминува тие соцреалисички рецепти. Еден од припадниците на авангардата. Се определив за нешто што го следи современиот, актуелен живот. Тоа е современиот, сегашен живот, којшто го објаснува и од философска и од ликовна точка. Тоа е судбината на толпата. Јас немам јунаци во тие толпи. Јунак е масата. Што повеќе има луѓе со позитивна енергија во масата, тогаш и цела маса вивнува во таа позитива. Меѓутоа, космосот заради рамнотежа одредил, покрај позитивци, да има и негативци во таа толпа. Тоа е надвор од сето философирање. Јас тоа го објаснувам од ликовна гледна точка, всушност, сликам психолошки пејсаж. Тој пејсаж не е ниту Скопје, ниту Париз, ниту Лондон. Немам претпознатлив, избран амбиент. Тоа се замислени мегаполиси со одредена психоза меѓу масата. Во тој психолошки пејсаж ја давам судбината на единката. Таа ја прави историјата на човештвото, а е истисната на маргините како име и презиме. Тука е интересно што секоја единка мисли дека не е осамена ако е во масата. Токму во моите слики има многу осамени единки коишто се опкружени со огромна толпа луѓе, сеедно дали на плоштади, или зелени површини. Судбината на масата ја гледам заедно со добрите и лошите човечки особини. Уште еден психолошки момент во моите урбани амбиенти е и светилната. Таа е нешто возвишено и божествено. Не може да се замисли сликарството без светлина. Светлината како проблем ја истражувам уште како апстрактен сликар во 1960-те години па се до ден денес. Сега, кога ќе се земе предвид фактот дека АБА регрутира агенти коишто прибираат материјали од сите места на светот, тоа значи дека сето ова што ви го зборувам тие го забележувале. Дали тоа значи дека покрај ликовните проблеми, особено го нагласувате ангажираниот аспект, преку кој го критикувате општеството? Ме прашувале за оваа работа и порано. Ако некој треба критички да мисли во општеството и да направи некои промени, тоа е интелегенцијата. Во тоа време јас, Јанез Берник, Протиќ и други авангардни сликари се издвоивме од тој социјалистички институционален систем на размислување. Мојата биографија е позната. Сум бил дури и гонет од претходниот систем. Во вашата последна изложба Македонски иконостас повторно преовладува тој ангажиран аспект, којшто го прави делото концептуално. Но се чини дека јавноста не го согледа тој момент? Македонскиот иконостас-12 апостоли на ВМРО се појави во еден бурен момент во современата историја на македонскиот народ. Но изложбата се исполитизира до максимум. Мене тоа не ми се допадна. Јас секогаш сум бил индивидуалец, не сум настапувал од колективитетот и мислев дека со тоа ќе дадам еден мој прилог за времето. Не го сфатија тие што не сакаа да го сфатат. Со такви луѓе тешко човек може да почне комуникација. Јас секогаш велам дека времето е најдобриот селектор, тоа ќе си го каже своето. Живееме во едно турбулентно, несигурно време. Творецот треба да има посебно сетило за да го чувствува тоа време. Иако сметам дека денешниот творец е повлечен. Меѓутоа, има моменти коишто се пресудни во животот на творецот и за времето. Така настана и делото Македонски 80 81

42 иконостас. Има моменти кога не сакам да покажам што знам, туку тоа е таа ангажираност кога имам потреба да бидам вклучен во сите тие најважни моменти на времето. Умберто Еко во една пригода вели дека тие што ги добиваат најголемите признанија од пиромани стануваат пожарникари. Во која линија ќе се движи Вашето натамошно творештво? Јас сум од оние коишто отсекогаш биле исти. Некои можеби ќе се прашаат како е можно четири децении да се биде ист. Ќе ја повторам познатата мисла дека творецот секогаш слика една единствена слика. Тој ја слика својата слика, се слика самиот себе си. И кога е најангажиран во својата средина, тој е повторно истиот. На пример, во времето на комунистичката империја јас насликав две дела од илинденскиот период, коишто ги изложив на официјална изложба под име Нашето минато. Јас никогаш не скокам. Одам чекор по чекор. Мислам дека кога човек би направил голем чекор, остава и голема празнина. Јас го следам мојот биоритам. Што ќе дојде понатаму е знак прашалник и прашање на времето. Сашо Талевски Акт, Скопје, , стр. 4-5 МИ ТРЕБААТ ТРИ ЖИВОТИ ДА НАСЛИКАМ СÉ ШТО НОСАМ ВО ДУШАВА Родољуб Анастасов е автор кој трасирајќи го својот пат во светот на сликарството се поведувал единствено од својата идеја, од диктатот на најчистиот извор на емоции и топлина од душата, но и од потребата со надворешниот свет да комуницира спонтано, едноставно, а со што делата кои ги носат неговиот потпис се разбирливи и приемчиви од сите луѓе без оглед на кој меридијан од земјината топка му припаѓаат. Во неговата професионална биографија е запишано: академски сликар, член на Друштвото на ликовни уметници на Македонија, пет години член на меѓународната група Јуниј, четри години член на Сенатот на Универзитетот Св.Кирил и Методиј, а освен со сликарството од 1968 година се занимава и со педагошка дејност. До сега имал 32 самостојни изложби во неговото родно Скопје, во Македонија, во некогашните екс југословенски простори и во светот. Последната работа што е поврзана со неговото име е веста дека тој е застапен во енциклопедиското издание Големите умови на 21 век што ја издаде Американскиот биографски институт. УМ Е И НЕШТО ОРИГИНАЛНО Вие сте единствениот Македонец кој се најде во друштво на 1470 видни личности од целиот свет како што се: Алберт Ајнштајн, Мартин Лутер Кинг, Махатма Ганди, Нелсон Мандела, Џон Кенеди, Вистон Черчил и други. Кои се критериумите да се влезе во ваква енциклопедија во толку силна конкуренција? Критериумите или, ако сакате, придонесот за некој да се најде во ваква енциклопедија ги има изработено Центарот на Американскиот биографски институт. Тие имаат агенти низ целиот свет, а нивниот материјал низ густо решето го селектираат 800 експерти од 14 сфери на животот. Таму велат селекција без дискриминација и можеби тој принцип придонесе и јас од оваа наша, мала Македонија да се најдам меѓу сите тие имиња. Какво беше чувството кога ви соопштија дека сте застапени во енциклопедијата која деновиве Ви беше врачена? Кога човек ќа ја замисли таа армија на стручњаци ќе почувствува една сигурност. Тие буквално го следат светот на сите полиња, во сите насоки. За себе можам да кажам дека откако знам за себе, целиот мој живот, му го посветив на сликарството преку кое, без полтронство, без медијатори ги искажував моите лични ставови за што бев и сурово казнет. Но, човек е таков каков што ќе се скрои, јас сфатив, научив да ја слушам сопствената душа и творев како што таа ми диктираше. Моите дела патуваат повеќе од 400 пати низ светот, во светските метрополи, луѓето, критичарите го кажуваа својот суд, а енциклопедијата Големите умови на 21 век е потврда дека сето тоа не отишло во ветер. Дали до објавувањето, односно селекцијата, имавте некакви сигнали дека сте на списокот, односно во конкуренција? Во Американскиот биографски институт јас сум присутен во уште четири - пет изданија, но исто така и во други лексикони на светско ниво. Моето име го има во лексиконот International Who is Who of Intellectuals во издание на Интернационалниот биографски центар во Кембриџ, Five Hundred Leaders of Influence во издание на Американскиот биографски институт, The International Directores of Distinguished leader ship во биографскиот лексикон Die Bildende Kunstler aller Zeitne und Volker од Лајпциг, па во Ликовната енциклопедија на Југославија издадена во 1987 година, On Paper Gellers Miniature Contemporars Art Museums од Токио. Многумина ги збуни она умови? Да, во право сте. И мене многу мои пријатели, блиски, ми велат: Што значи тоа умови? Јас во шега им одговарам: Па, што мислите вие, јас не сум ум. Но шегата настрана, за жал, кај нас умот се подразбира накарадно. За умни луѓе ги сметаме само оние кои се занимаваат со пишување или оратори кои знаат да покренат голема маса луѓе... И тоа е, точно, но не е само тоа. Ум е и кога твориш, она што те топли, нешто што е оригинално, и тоа е ум. Ништо не може да се направи без ум. Ако за филозофите зборот е средство да ги искажат своите чувства, ставови, за сликарите тоа се боите? Точно, умот не значи само збор, за мене и воопшто за моите колеги тоа се боите. Мене Господ не ме надарил тоа да го кажам со збор, а и не можам. На пример, многу често ме прашуваат што значи некое мое дело. Јас можам да раскажам некоја приказна, ама таа е многу бледа во однос на она што јас го чувствувам во создавањето на секоја слика. СУДБИНА НА ТОЛПАТА Во вашата животна авантура, како што на едно место велите за вашата животна преокупација, имавте повеќе циклуси со јасна и категорична порака. Да, тоа беа Небо и човек, па Човек и време и последниот, најобемен, најпознат, циклусот што го нареков Човек и простор. Во овие слики јас ја сликам судбината на човекот во денешниот свет. Во моите слики нема одредена средина, не се работи за Њујорк, Париз или Скопје, сликам мегалополиси... Тоа е еден интернационален простор во кој ја гледам судбината на толпата која претставува збир на судбини. Како што е тоа обично случај, еве и сега излезете на улица ќе забелешките голем број луѓе кои одат еден покрај друг, се разминуваат, а се очајно осамени. Кога гледаш отстрана добиваш впечаток дека индивидуата во маса луѓе, во толпа има друштво околу себе, а всушност таа е осамена, свет за себе. За моја среќа, или несреќа, кој како ги сфаќа работите, луѓето ги пленуваат моите слики, се наоѓаат во нив, Ете тоа е величината, а зборот е многу мал, безначаен да го пише она што јас го чувствувам, што го давам кога се раѓа сликата. Тоа е возвишена работа, тоа е возвишение, тоа не се објаснува. Во овој контекст ќе го споменам големиот француски сликар Матис кој во една прилика обраќајќи им се на помладите колеги им рекол: Кога ќе почнете да сликате, заборавете ги зборовите, немојте да мислите како ќе врзете два три збора, овде е сé во четката и боите. Не е ум да направиш една реченица, ум е и да го конкретизираш тоа што го носиш в глава. Урбаното кај вас го потиснало натуралното, она од кое многу Ваши колеги црпат инспирација. Дали е можно некој нов, следен циклус да биде нешто сосема спротивно од ова што подолго време Ве преокупира? Господ знае, засега ме интересира продуктот на човекот, а тој продукт не може да се види во планини, во полиња сето тоа е создадено од космосот и ние само можеме да го уништиме. Мене ме интересира оној пејзаж, поточно урбан психолошки пејзаж кој е продукт на човекот. Облакодерите, улиците и како тој се однесува кон нив, а сé почесто може да се види како самиот се гуши во сопствениот продукт. Размислувајќи дека ќе направи хумани станови, хумани простори тој направил нешто што е далеку од онаа космичка природа, но човекот сé повеќе навикнува да живее и во својот продукт без оглед каков е тој, колку е хуман. Замислете, луѓето живеат на 14 ти кат, одвоени од природата, зарем тоа има некаква врска со хуманоста. Но, ете, тоа сме, што сме! Со оглед на тоа како се одвиваат работа Вие сé повеќе ќе имате работа. Тешко дека нешто радикално ќе се смени во таа насока? Човештвото сé повеќе заглибува и, воопшто, многу е тешко, никој не би можел да прогнозира како ќе се одвива. За жал, денес материјалната димензија е најважна, таа која убива и сметам дека е крајно време, веќе е запалено црвеното светло за нешто да се смени. Таа материјална димензија го осиромаши духот човечки, духовниот момент тотално го сроза, нé уништи. ЗАВИСТА - РАК РАНА Што надвор од ателјето ве прави задоволен, што во животот ви дава пријатно, благородно чувство, ве прави богат и задоволен? Сакам многу да патувам за моја среќа и мојата сопруга сака да патува. Сакам да видам како живее еден народ на некој друг меридијан. Не сум бил надвор од Европа, но цела Европа сум ја поминал и прво што правам кога ќе стигнам во некоја земја или град ги посетувам нивните национални музеи. Сакам да ја видам нивната национална уметност. На пример, Рембрант, можам да го видам во Лувр, во Париз, каде многу често одам, но не и уметноста на луѓето на север од Финска или Норвешка. Тогаш многу пријатно се чувствувам. Но, исто така сум забележал кога излагам луѓето таму го разбираат моето сликарство, тие искрено тоа го манифестираат што не е случај со нашиот човек. Да не зборуваме за македонскиот ген, тоа е приказна без крај...македонецот никогаш нема да ја признае вистинската вредност на друг Македонец. Е, тоа е наша рак рана, нешто што ќе нé уништи. Кога веќе го споменавте македонскиот ген, дали и како Вашите колеги ја примија оваа вест? На овие простори зависта е толку раширена, а слободно можам да кажам, најголема е професионалната завист. Како што стравот од смртта е најголем, така најголема е професионалната завист. Таа е присутна меѓу сите еснафи. Бев на отворањето на изложбата на мојот покоен учител Никола Мартиноски, а отворањето се случи токму оној ден кога веста беше објавена во весниците. Од сите присутни сликари само двајца ми честитаа, а сите го прочитале. Наша работа. Годините неумилно си поминуваат. Како креативец дали го носите она проклето чувство дека имате уште многу да му порачате на светот? Како не, имам многу идеи, планови, останува само да видам колку здравјето ќе ме служи. Оној, најдлабокиот дел инспирацијата, само ми извира, јас немам време, денот е многу мал, ми требаат три животи да насликам сé што носам во душава. Како помлад сум имал прилика да слушнам од многу мои колеги, а бе немам инспирација. По такво нешто обично си велев дека можеби не сум слушнал добро и многу сум размислувал како некој може да нема инспирација. Јас отсекогаш сум имал толку многу инспирација што сум бил принуден да правам селекција. Од 1968 година сте во образовниот систем, дали воопшто некогаш ви паѓало на памет дека ќе се најдете таму? Да ми рекол некој додека студирав дека јас ќе работам надвор од ателјето, би фрлил по него со сé што ќе ми дошло до рака. Бев убеден дека ќе бидам слободен уметник, но та бев само 4-5 години по завршување на Академијата и увидов дека овде, па и не само кај нас, тешко може да се опстане. Паметам, една трагична судбина на еден наш професор на Академијата. Тој ни раскажуваше дека се обидел да слика комерцијално и вели дека не само што не успеал да продаде многу, туку утврдил дека тоа што го сликал за својата душа го продал побрзо и полесно, отколку комерцијалното и тоа не можеше да си го прости. Тогаш си реков, не дај боже да ми се случи и мене нешто слично. Се вработив во образованието, ама никогаш во животот не сум сликал за пари. Колку педагогијата е можност за Ваше идно распознавање? Прекрасно се чувствувам меѓу тие млади луѓе на ликовната академија. Јас секогаш многу сум внимавал на педагошкиот момент и често сум доаѓал во судир со колегите. На Академијата постојано имаше две фракции, едната се залагаше за тоа од студентите да направиш себесликарчиња, на пример анастасовчиња... Јас сметав, и сé уште сметам, дека тој пристап е многу погрешен. Тука педагогот не дава никаков труд, а прави злосторство. Ако во класата има 12 студенти, зелени - зелени, но сите тие се индивидуи и најголемата педагошка работа е да навлезеш во секој од нив и да го водиш по неговото чувство. Клонирањето не е само грев, тоа е злосторство, зашто кога тој млад човек ќе излезе од Академијата ќе му бидат потребни можеби најмалку уште пет години да се изнајде. И тоа на талентираниот, а оној другиот, тој е готов упропастен за цел живот. Колку, според Вас, сликарството е талент, а колку труд? Работата е важна, но најважен е талентот. Работата е врзана и со квантитет, па нешто и ќе излезе, но од десет не може ништо да се извлече. Џабе работа ако човекот нема талент, не се прави сликарство без вроден талент

43 Вера Ристовска Вечер, Скопје, 13/ , 12462, СУПТИЛНОСТА МИ ДОЗВОЛУВА ДА ГО ДОПРАМ ВРВОТ НА УМЕТНОСТА Од вкупно девет пријавени македонски сликари, на неодамнешната Интернационална ликовна постановка Ренесанса во јапонскиот град Кобе, беше примено само делото на мајсторот на четката, Родољуб Анастасов, еден од најимпресивните македонски креативци впишани по својот револуционерно-авангареден сликарски пристап во балканските енциклопедии... Фасциниран од просторот, светлината, човекот, брзината... преку своите дела раскажува за отуѓеноста на човекот, за минорноста на толпата, за фуриозноста на времето и несвесноста на човекот за тоа. Како интимист по чувтство, наспроти колоритните контрасти, се одлучи за дифузната светлина, која за него ја дефинира урамнотежената уметност. Ужива во суптилност на своето творештво, кое го грее и преку кое успева да ги дофати врвовите на уметноста. Сликата Човек и простор CXLV, од вкупно дела од автори од 81 земја, беше селектирана и влезена меѓу 101 избрано дело за неодамнешната Интернационална изложба Ренесанса во јапонскиот град Кобе. Зошто не отпатувавте во Јапонија? Пропозициите небеа такви. Не беше наведено уметниците што беа селектирани за изложбата да земат и директно учество на самата изложба. Можев да заминам, но на приватен трошок, што беше бесмислено, иако не велам дека нема и друг тип изложби, каде организаторот ги покрива сите трошоци на гостите, уметници. Но, оваа постановка не беше од тој тип. Изложбата беше отворена во текот на јануари и февруари. Сега веќе е затворена и деновиве очекувам да пристигнат огласите и критиките за моето дело, кое беше изложено. Што беше приоритетно во пропозициите на постановката? Поводот за изложбата беа дванаесетте години од големиот земјотрес што го погоди овој град. Значи таа не беше од натпреварувачки карактер, дури не беше ниту тематска изложба, туку беше од преродбен карактер, беа валоризирани уметничките предности на делата. Светот во последниве години е преплавен со инсталации кои претставуваат антисликарство, така што со оваа изложба, организаторите сакаат да ги вратат стариот сјај и вредноста на сликарството. Идејата беше да се врати стариот суптилитет во сликарството, кое го негуваа уште старите мајстори на четката. Вашето 50-децениско сликарско искуство еволуираше низ неколку фази, почнувајќи од енформелот авангардната апстрактната уметност (на која, пак, & претходеше кубистичкиот период) за која се својствени тврдите бои, понатаму ја прочистувавте сликата со омекнувањето и расветлувањето на боите, ја геометризиравте, покажувавте архитектурност во композицијата, како антипод на претходните дела... Преку оптичката уметност преминавте во најважната фаза од Вашето творештво во која сте фасцинирани од просторот, човекот, времето, светлината, брзината.. На што се должи ваквата генеза во Вашиот уметнички принцип на работа? Сето тоа може да се сведе под слоганот творечки живот. Низ животот човековите потреби и интереси поминуваат низ различни фази. И зависат од неговите убави и тажни искуства, од радоста, болката, трагедијата... Затоа човекот, или во случајот уметникот, има потреба да се изразува различно. Но доколку еден сликар почнува да скока како пчела од еден на друг цвет, тогаш не може да биде добар и чесен уметник. Тој мора да остави препознатлива рака, која се нарекува континуитет во неговото творештво. Во моето сликарство, од енформелот, па се до циклусот Човек и простор, се чувствува еден континуитет, има еден голем развој во кој може лесно да се препознае мојата рака. Како млад уметник, во 60-тите години имав среќа да влезам во најдраматичната и најсложената, но истовремено и најреволуционерна деценија во тогашното југословенско сликарство, па и во книжевноста. Ние југословенските уметници успеавме да се одвоиме од источноевропскиот блок, бевме дел од него, но сепак многу различни. Во тоа време ги создавав моите зрели сликарски чекори и бев речиси целосно влезен во енформелот. Дури и физички личев на тој правец. Просто не можам да замислам каков е физикусот на еден уметник кој целосно е навлезен во енформелот? Па, импресивен. Носевме сомот, ништо од облеката не беше испеглано, тешки бои... бевме впечатливи. Нашата уметност од тоа време влезе во енциклопедии. И тоа е одличен доказ дека тоа време не сме го проживеале тукутака, колку да поминеме, туку бевме вклучени во југословенската авангарда. Јас сум еден од пионерите во енформелот и тоа не само во југословенскиот, бидејќи појавувањето на овој сликарски правец беше во сооднос со светските тенденции. Во исто време енформелот се создаваше и во светот. Бевме разумни револуционери, не одевме со глава низ ѕид. Ќе се задржам на фазата Човек и простор, како еден од најфасцинантните Ваши творечки периоди во кој се занимавате со позицијата на човекот во просторот, кој е празен, студен, надмен, монументален, речиси надреален, а човекот, во него некако загубен, минорен, мал, ситен, безначаен... Зошто? Еден од најголемите човекови проблеми низ историјата е самиот човек. Ние меѓусебно не се забележуваме. Човекот, откога памети за себе, само се тепа и војува. Е, сега ќе кажете има и чудесни умови, но тоа е минорен број на исклучоци, сé друго е толпа. Судбината на толпата е таква што таа во своите редови нема херои. За толпата се прилепуваат погрдни зборови како стадо овци... Најизманипулирана и најизложена маса луѓе е толпата и тоа така било низ векови, не само денес. Што е средниот век во споредба со она што се случува денес?! Играчка! Во историјата забележан како даркејџ...нема врска... Па тие се наивни во однос на човековите мачења во 20 век! Тие можат да учат од концентарционите логори! Палеле на клада поединци, голема работа?! Во 20 век имаше фабрики, цели машинерии за горење луѓе. Многу сме чудни ние луѓето... ќе си најдеме онака симболички еден црн век од историјата, а не си го гледаме векот во којшто живееме, тоа е најцрниот век! Оттука потекнува и судбината на толпата во моите дела... Она што е интересно е дека ликовите во Вашите дела немаат фацијален израз, обезбоени се без карактерен поглед, прилегаат на мравки, инсекти...загубени во времето и просторот... Токму така. Тоа се луѓе во галоп. Трчаат некаде... Но, ако забележувате, луѓето имаат сенки, тој отсјај е нивното второ јас. А за да се дојде до сенката, мора да има извор на светлина. Тоа се трите проблеми со кои се занимавам во оваа фаза: човекот, просторот и светлината. Во онаа фаза каде што ги имам насликано луѓето во брзина, сакам да напоменам дека времето си одминува така фуриозно, без да бидеме свесни за тоа. Ние, така, си седиме, додека времето минува драстично брзо... и наеднаш се освестуваме како сме остареле. Но, сепак, како што и самиот велите, тие некаде се придвижуваат брзаат, ме потсетуваат на скулптури на Џакомети... Има прилично композиции кои имаат цел, но некои се придвижуваат бесцелно, има и такви што ништо не прават, туку така стојат... на плоштадот, не ме сфаќајте буквално кога ќе речам плоштад, бидејќи тој не е ниту скопски, ниту пак софиски, париски... тоа е мегаломанија, тоа се безимени градови. Јас не го сакам фолклорот во сликарството, препознатливи објекти, реалистично пресликани, тоа го нема во мојата уметност, постојат урбани објекти и толку... Дури прилегаат на футуристички локации... Да, да... Тоа е еден интересен спој... Знаете, многупати сме измамени од самиот себеси, ние луѓето. Иако сакаме да ја прикажеме вистината, често пати мислиме дека имаме многу пријатели и тоа многу. Но доколку добро размислиме, ќе видиме дека живееме во заблуда. Самите се лажеме. Човекот, откако се раѓа, е осамен и така умира, сé е тоа во ред, семејство, дватројца блиски пријатели, но таа осаменост останува до крај. Колку и да е опкружен со луѓе, тој е сепак сам. Тој момент сакам да го доловам во моите дела. Дури во некои мои слики има и родители со деца пријатели, но суштина меѓу нив е една отсутна атмосфера, отуѓеност. Можете да бидете на стадион со сто илјади луѓе, но доколку мислата ви заплови на друго место, вие можете да бидете целосно сами... Да, но Вие овие дела ги креиравте во 80-тите години, кога отуѓеноста и не се врзуваше во толкава мера за нашиот менталитет. Напротив, колективизмот беше на цена, како да бевме ослободени од осаменоста, која повеќе беше својствена за големите метрополи, а денес полека ја доживуваме со одминување на транзициските години и со влегувањето во големата глобализаторска епоха. Предвидовте некои работи. Овие дела дури сега ја доживуваат својата актуелност. Се чувствувате ли како визионер? Веројатно да. И енформелот во тоа време кога го практикуваме беше авангарда и беше визионерски. Но, внимавајте, визионерството во творештвото отсекогаш постоело, но само во врвното творештво. Сликарството е практична уметност. Не може сликарот напразно да филозофира, треба да ги наслика мислите, сé додека сликата не го испровоцира очниот нерв таа не постигнала никаков ефект. Доколку сликарот успее да го заскокотка гледачот (привлече или одбие) со својата насликана визија тогаш тоа е она вистинското. Меѓу 1963 и 1965 година бевте заробеник на Голи Оток. Во колкава мера отуѓувањето на човекот во Вашите дела е производ или катарзичен порив од преживеаното? Мислите како своевидна одмазда? Не, дали тие случувања свесно или несвесно се метаморфозираа во духовен поттик во еден кохерентен творечки ангажман, кој го пресликавте во Вашите дела? По заробеништвото не сакав многу да размислувам за тоа искуство, иако не велам дека сакав сосема да го истиснам или потиснам длабоко во мена. Ми се случувало, додека седам во некоја толпа луѓе, да се навратам на сеќавањата од тие денови, ете го тоа за кое малку погоре говоревме. Тоа искуство не може да се избрише. Толку е силно што треба да се напишат романи. Да, но Вие пишувате преку четката? Да, токму така. И веројатно во некои мои дела тоа излегувало спонтано, но никогаш не сум ги калкулирал тие искуства однапред, тие едноставно знаеле незабелижливо да излезат од мене и да ги залепам на платното. Ние, луѓето, во главата имаме едно депо каде се чуваат ваквите чувства и искуства и не знаеме кога тие ќе испловат. И таквите чувства знаат да бидат корисни во уметноста. Тоа е една привилегија одозгора. Кога добиваш енергија преку некој коридор одозгора, кој ти вели сега е моментот да го откачиш тој дел од твоето скриено депо. Учевте од најдобрите. Ваши професори беа Пандилов, Личеноски, Мартиноски, Коџоман... Но сепак, Вашите дела ниту од далеку не прилегаат на нивниот сликарски сензибилитет... Тоа значи дека и тие биле добри педагози. Тоа значи дека не барале преку мене да се видат себеси. Личеноски не бараше од нас сите да бидеме мали личеновци... А јас тогаш, во зелени години зрел, почувствував дека сликарството е толку големо што има од каде да се учи тука е и светската ликовна ризница не негирајќи ништо, туку грабајќи и голтајќи други вредности. Сликарството за Вас е професија или глас на судбината? Да, тоа второто, судбината. Како интимист по чувство не се одлучивте за строги колоритни контрасти, туку за дифузна светлина. Дали е тоа за Вас урамнотежена уметност? Уште како млад ги барав начините како може да се дојде до дваесет тонови од сината боја. Тонови што окото едвај би ги разликувало, но сепак, сите тие се содржат во сината боја. Отсекогаш сум уживал во тој суптилитет. Веројатно и по градба како човек сум таков. Исто како што има силно експресивни сликари, цедат боја, тешки силни бои... Мене суптилноста ме грее и ми успева да дојдам до високи работи во уметноста. Сликате ли сé уште или веќе Ве одава раката? Толку имам инспирација што потребни ми се уште три животи за да можам да ги насликам сите чувства и мисли што ги имам скриено во моите депоа. Ми навираат толку богатства што животот е кус за сите да ги реализирам. Здравје, во следниот живот можеби... Ама што ми вреди кога во следниот живот нема да ја имам свесноста од овој живот. Ивана Тасев ТЕА Модерна, Скопје, 20.04, 2005 ГО ЗГРАБИ ПРАВЕЦОТ НА ЕПОХАЛНАТА ДЕЦЕНИЈА НА 20 ВЕК Не смееш да го загубиш знакот свој. Сé можеш да правиш, секакви експерименти, но немој да го загубиш личниот знак, ми одекнуваше постојано во ушите кога главечки се втурнав во новиот уметнички правец што се вика енформел. Со овие зборови познатиот сликар Родољуб Анастасов ја опишува шестата деценија во југословенската современа уметност, една од најплодните и најреволуционерни во сите уметности. Стана дел од авангардата кога се создаде новиот правец

44 Во исто време новата уметност се раѓаше и кај нас и во светот. Анастасов беше еден од пионерите. Историчарите на уметноста велат дека сите наталожени елементи од војната се сметнати во енформелот. Во тоа време бев многу млад, имав само 22 години и тукушто почнував активно да работам. Ги следев другите правци, си го барав местото. Определбата беше страшна. Чекорот што требаше да го направам беше со многу непознати, зашто ние го создававме правецот, ние ја создававме историјата на уметноста. Ех, беше многу интересно во тоа време - се заклучуваме во ателјеата за да не ти ја украде некој идејата. Се штитивме! - се сеќава Анастасов. Тој е првиот што почнал во своите слики, работени во маслена техника, да става антисликарски елементи, што се суштината на енформелот, на антиформата. Ставал кибрит, го редел во големи површини, користел трепкачи од автомобили... Тешко беше да се создава енформел. Прво, зборот е контрадикторен...треба да создаваш не-форма, а јас не можам да си замислам не не-форма. Од друга страна, голема е одговорноста пред себе. Тогаш сфатив дека нема решение помеѓу. Или или! Или одбиј и сликај импресионистички сликички и модели или зграби го правецот што го носи најепохалната деценија на 20 век.! Така енформелот стана последниот правец во уметноста што ги задржа сите квалитети на големото сликарство од богатата историја на уметноста. Мене, пак, ми се направи ќеф што имав удел во создавањето на светската авангарда раскажува пионерот. Според Анастасов, енформелот е многу врзан за традицијата, а тоа е многу важно зашто е најсилното нешто што останало тука. Потоа, вели тој, се развиле многу други правци во уметноста, но сите се многу далеку од вредностите што со векови се чуваат во музеите. Енформелот останува запомнат како последниот правец во кој се испукаа сите тоа беше експлозија на 20 век! Активност постои и сега, секогаш врие, но останува прашањето што е тоа што го гледаме и дали има некоја вредност? Тоа е мој став веројатно многумина мислат поинаку... -вели Анастасов НЕЖНИТЕ ВОДИ ОД ИСТОК / Gentle Waters from the East, СКАРАНИ КРУГОВИ / Quarrelling Circles, 1967 ЦРТЕЖИ ОД КАМЕЊАРНИКОТ НА ГОЛИ ОТОК Во посебен агол во галеријата ќе бидат изложени дваесетина цртежи во помали формати, создадени на Голи Оток, за време на две и пол години додека Анастасов бил политички затвореник. На злокобниот остров престојувал од крајот на 1963 до средината на 1965 година. Ме лишија од граѓанство додека служев војска во Словенија. Два дена ме судеа во Загреб. И ме осудија...за непријателска пропаганда. Насликав асоцијативни пејзажи од тој камењарник и портрети од моите современици робијаши. Можеби во тој период во енформелската лабораторија навлегуваат психолошки елементи, можеби сум малку посмирен во потегот. Можеби и на тие дела ќе се види и насети местото каде што сум ги создавал. Веројатно ме смирила судбината што сум ја делел со тие луѓе и што требало да ја истераме до крај. Некои не го дочекаа крајот. Поривот кај мене можеби беше да преживеам, да продолжам да сликам... вели Анастасов. Весна Ивановска Дневник, Скопје, вибрации IV Vibrations IV,

45 INTERVIEWS ANASTASOV The exceptional expressiveness which raises associations, that had not exactly been confirmed or met, acts with much imagination in your pictures. Is this imagination is a crucial point in your work? The imaginative in my paintings comes probably from the surrealistic moments that I once was looking for in my painting. We in Europe believe that the new - the figurative, should be similar to or look like the new American - the figurative. But I do not think it should be observed that way, because the American atmosphere is completely different from our European and especially from the atmosphere in the Balkans as our region. Would you really say that you are strongly motivated by the cultural world in Macedonia? Yes, indeed. Would this notion of the imaginative be justified now and does it have a place in your works? Yes indeed - the imaginative is contained in my works, but certainly not exclusively, there are imaginary moments. In one of the last conversations, you once mentioned the notion of technical folklore in connection with your deeds; that notion is very interesting. Could this concept to explain a little closer - just as you understand? Technical folklore, if one uses this expression, according to me, must be first compared to our Macedonian folklore, and after this, I make the differentiation. Technical folklore derives from the environment in which we live. As an example of technical folklore, I would like first to mention the zebra - crossings on the streets. My studio is located on the main street in Skopje, and from there I always see the street, which is a huge boulevard with 6 lanes. Technical folklores simply are located and well based in your surroundings, offering very specific impression? These are daily impressions and therefore I think they have become a new folklore. So, are these everyday impressions, that you mark as technical folklores, important to you; actually, do these everyday impressions of pop art denote you painting? In any case, these impressions have an impact. But your pictures look quite different from those that appear today under the name of a new realism, photo-realism, although you have mentioned that some impressions could be similar. For example, I would rather say that you put reality and the impressions of reality on the canvas in a very strong and associated form, that in the beginning I have already marked with the term of the imaginative. There is always something - such as tremors of substances, and even you talked about the fact that you mark gladly your images as vibrations. On the other hand, this great stamina of presentation seems to me like it has already existed somewhere there. Here I mean the picture, where you painted the sun in Skopje, but seen from Gleisdorf. Does the substantial in your pictures, i.e., do these connections of ideas in different landscapes - connecting ideas, which are certainly irrational - have now direct links with these partial realities, and do they finally determine your pictures? One could start so; many things from the outside world do interest me; I see many things; and then I close myself in my four walls and think about what I have experienced outside. So, you reflect impressions from the environment? Yes, and then I apply them in my own way in my art; and that is why one can see this somewhat later in my painting on one hand, that resembles the real situation; on the other hand, there is something that you just cannot see at once, something that is not quite clear. This is exactly the result of my thinking among the four walls of my studio. It seems to me that even the notion of the romantic somehow plays a role here. I think it has partly something romantic as well, maybe depending on how people see things, but it is just about thinking. Do you think about this in context of the visual as well? No, I would not like to talk about the romantic painting. This seems to me more like a saying that you have delivered, the one about closing into four walls, processing, and visualization in a very profound and no longer pure information form - to express and work out the essential in your pictures. This almost corresponds to that. In addition, these vibrations, of which you speak, can they make the titles for all your pictures? Is there any special connection with the material? Those titles - vibrations, impulses, which I frequently use, come from the fact that I am dealing with a very wavy material, with a wavy mass. If now you would be in my studio in Skopje, you would have a much greater connection / relation to what represents my point of departure. Furthermore, these vibrations also concern a purely artistic problem, i.e., the problem of the light source, stoppage of light, of the light - which emanates, which is hampered by some other light-bearing element. However, your images are not fixed solely on this specific issue, which, depending on the conditions, could be shown as abstract. So this comparison of yours, the view of the boulevard with 6 lanes, the zebra-crossing impression, all of them seem to me - let me return once more to that - still as important and essential element in your painting. It is certainly a very important element, but there are other important things, like, for example, when I see zebra-crossings even on Sundays, these zebra-crossings are still. Why? Because then people go out of town. However, during workdays, depending on the circumstances and the situation on such a zebra-crossing, I see human blood, and certainly, this zebra-crossing is no longer the one that existed on Sundays, but it is something utterly different. Moreover, such zebra-crossing starts to vibrate, and now suddenly becomes something utterly different. The palette changes; I retreat inside from the window where I observed it; and naturally, from that moment on I see the same crossing differently and then exactly the creative comes and this is the point of departure in the creation of my own works. The interview with the artist was conducted by Dr. Werner Fenz in: Works of VIII. International painting weeks in Styria - Styrian Autumn 73. New Gallery of the State Museum Joanneum, Graz, Sackstraße 16/II; 21 September-14 October TALKING TO RODOLJUB ANASTASOV Rodoljub Anastasov is one of the most significant modern Macedonian painters and a creative artist of outstanding sensibility. Throughout his particularly rich work we can notice an ascending development and a particularly substantial and diverse artistic vocabulary. Passing through a number of stages, he implements his idea artistically, eloquently and consistently and elaborates clearly his artistic code. Anastasov penetrates studiously and extremely professionally the structure and the essential problems of an artistic attitude, carefully analyzing it, in order to reach the ultimate personal vision and a vista of a particular artistic premise. This premise, especially in his later cycles, is directed towards a more complex penetrating of the problems of art in general and particularly the mass media. Recently, an attempt work which until now has not been given as much attention as it deserves or has been only incidentally and superficially touched on or introduced in a monographic study about this significant artist (Vladimir Velićkovski, Rodoljub Anastasov, Tabernakul, Skopje, 1994). But it certainly does not exhaust the questions about his artistic activity so far. This interview is only an attempt to solve some of the enigmas that have fundamentally influenced and still influence the way Rodoljub Anastasov visualizes his own idea. The years when you began your artistic adventure are far behind us. Memories fade, but still there must be something that cannot be forgotten the crucial steps, the first quests and the commitment to a spiritual language...? I would lather use the expression life adventure because to me the word artistic is identical with the word life. At the very beginning I made a firm decision to be a painter I couldn t be anything else but a painter. In 1962 I proved my life standpoint practically when in the crucial years of my life, just at the beginning of my artistic career, I revealed my own standpoint publicly and clearly. And very early on I found confirmation that life is uncompromising, that it is full of dishonour and people slowly become biological instead of spiritual creatures. Indeed, life is full of many winds of temptation, overcrowded with cheap faddishness and interests, and clannish commitments, but all my life I have listened only to my own soul. What are the causes and consequences of possibly making a wrong step? Can you, or could you, identify it yourself or has it simply never happened along your way? Every individual, having a personality, has his own nature which is different from the other and no one can change it; therefore everyone is hanged on his own rope. How do those wonderful magic moments happen, the realization that exactly that stroke should be made on the canvas, that that is the real moment when the inner wish is fulfilled or begins to be fulfilled? If one has a long, ongoing, successful and prolific activity, after all that, in time, that magic moment happens. In such a condition one doesn t even think about the stroke, it s a natural part of the act. The process of fulfillment of the inner wish is multi-layered and cannot be explained in simple words. Complete straining, i.e. incorporation of all the powers of the body, the minde and the spirit is necessary. This means disciplining and developing the seanses, the intellect, the emotions and the will to achieve very important self-realization. You have passed through a number of layers, or stages, in your artistic expression. Can you specify the moment when the academic, the learned, is assimilated or transformed into a personal note, into an individual expression or into a dialogue with the self? When I was very young, I tackled my artistic problems spontaneously. Spontaneity in creation remained my characteristic for decades after I had graduated and it produced a steadycontinuity in my creative work. The experiments will remain my life s adventure and will progress like the links of a long chain. I had the fortune to sit for the preliminary exam at the Academy in Belgrade three times. I don t cosider those years lost and in vain (as present generations do); on the contrary, I painted intensively and, having a solid basis, when I was admitted I was a student beyond the normal category even in my first year. So, I didn t have any problems, and even today I cannot recall any assimilation, as you said, od the academic, the learned, into a personal note. Probably because of my inborn sense of spontaneity, for me this problem never existed. Being a serious, complex, prolific and significant artistic language that has undoubtedly played a part in defining contemporary Macedonian art, your work has been the subject of various interpretationst by many art historians. What do you think about my colleagues expositions? In 1990 I had a one-man jubilee exhibition in the Skopje Art Gallery dedicated to my parents and brothers. In the catalogue, called Sayings about Rodoljub Anastasov, there are texts by thirty wellknown and respected critics and art historians from all the states of the former Yugoslavia. I built my standpoint on the second part of your question a long time ago and I have always said that every person is responsible to himself, to the public and to public opinion when he puts his signature to his work. The painting remains one and the same (in its essence it doesen t change), whereas the texts and the opinions about it will be many and various and in time they will change. We have mentioned the cycles. Why exactly cycles? Does the cycle mark the beginning and the end of a thought, an idea, a manuscript that was prompted by something? The cycles in my creative work are present and I am still using them in the second half of my artistic production so far. I do this for ojective and practical reasons because it s a question of a comprehensive structural thought and a philosophy of painting based on a long-term working process. Where will your new cycle begin? Because of the many problems that are still present and deep inner interests (interference) in the phenomena of space, time and light, please let me stay in the depths of my world to gather up some more pearls and then think of beginning, God willing, a new cycle 88 89

46 A soft, smooth and subdued play of tones prevails in almost all of your works. Warm brown and greenish shades that initiate it and ( depending on the intensity of the colour) the situations of light and shade. I have always been excited by great builders and magnificent megalopolitanurban solutions, but, quite logically, from the point of view of a painter. I try to implement this way of expressing my feelings, through my vision, in my works. Therefore, I spend most of my time struggling to conquer space in this way and to capture the whole in the work. As for the phenomenon of the colour, I can say that I don t think about it at all it simply comes and is imbibed in the canvas. I am glad of the gift I ve been given, but I don t know whom to thank. I remember a wonderful painting from your period that I have seen many times in your studio and that I have called the clue. And it looks as if this clue has a symbolic message about endurance, about space and time, as if it is still unwinding, and this process still endures throughout your works. Yes, that painting is a part of my personal collection and is called Skopje Old-Town Ambient II, it is included in the monograph, too. As you have noticed, this painting has a message about endurance, about space and time. And at this moment the problem is becoming clear and many things are being revealed that the process in the later cycles Man and Sace, Man and Time and Sky and Man is not recent but has been going on for decades. As you see, we come to the answer that in the course of his life the creator paints his one and only cycle i.e., his life cycle. Is it, perhaps, a quest for the solution of some inner enigma, of something that has sunk or impressed itself deeply in your spirit and memory, in your emotions, sense? It is a quest, but for something that cannot return at all. We went many things lost or taken away from us to return to us, or to feel that we are a part of some past time; but that is not natural, it s outside the laws of nature. During one period you were rigorously punished for your courage in having a personal standpoint on certain questions about the functioning of man and his sensible personality, on his vital system, against the dogmas and taboos of that particular situation in the society. How did you live through this punishment and survive spiritually and emotionally, and how do you look upon this unpleasant event now? I lived in one of the toughest times of this century. That period was punished even by God. The inhumanity I experienced went so far that even the concept of man was not used we were all numbers. The life of the numbers was reduced to zero. If one of those numbers took some other number s life, that life was worth only a few days of punishment. And future generations will only have to learn about the Tyranny which is deeply carved in the world history The manuscript is a part of the human existence and therefore it s logical that it goes through some turbulence caused from outside, some changes in the thoughts and feelings like links in the chain of an entire existence of a complex personality. Personally, I think that this is evident or, at least, it can be sensed, in the works you painted immediately after this period, and even long time after this event? I m still aware that I live in a time when dishonour and loose morals are manifest, when everything is marred and politicized. Nothing is honest, there is no criterion and when there is no criterion there is no culture, either. Although there was turbulence in life (as you say), I remained among the few alive, not due to my physical capability, but due to the capability of my spiritual life. I m glad that I have left permanent mental traces of an inhuman time in my works. Later, however, the window opens more and more, the Venetian blinds and the curtains made of heavy metal bars, behind and in front of which the enigma of your secret world occurred,slowly rise and new horizons open towards man and space. Is this a result of pain already evercome or a result of a personal vision of alienation in general? Yes, the return to or the preserving of those roots is still to appear; both are so mutually intertwined that they represent a whole. The window and the curtains, under the common notion opening, will become the only way out of the suffering. The individual will become free, but not free to direct himself because he hasn t achieved individuality yet. He will still be far from being aware that he has found his place under this sun. The vision of alienation will become a life commitment and space will become a space of hopelessness. Space is initiated, suggested or stressed in all your works. Space for what? I have had occasion to speak several times about that space of mine. I say mine because I feel it is mine. It is not an ordinary space, but my inner space. Sometimes a part of that space disappears, together with a part of the crowd, or only one individual, it s all the same. It s a quiet, almost motionless feeling of extinct space that floats before our eyes and then we feel that the spirit cannot be touched by death. This space, always specific, can also be felt and seen by involving the third eye and its concentration on it. Light is one of the primary elements in your language. Where is its source? What does it reveal? For me light is a phenomenon of life and a problem in creative work, where nothing is possible without the artistic analysis of light. Light is a well-spring in the painting and the power that has always connected man to the cosmos. And, if we want to, and if we can, be born again, the first thing we wish will be for the light. We can talk about light for days. Let s summarize: you have passed through many stylistic trends. All of them, of course, have their special and appropriate place in your work, in shaping a steady and exclusive artistic profile. Nevertheless, could you single out one of those trends that has particularly influenced your ideas and their artistic elaboration? If we set aside my first artistic concerns ( i.e. the destruction and devastation of the figure and entering the spheres of Europe s most turbulent sixth decade), my work is rich in many of the stylistic trends or artistic currents that have been called Lyric Abstraction, Associative Painting, Abstract Landscape Painting, Abstract Painting, Informel, Poetic Geometry, New Figuration, Psichological Landscape, Synthetic Figuration, Concept in Painting, and finally, Rodoljub Anastasov or Incommunicativeness in the City. These are the trends in terms of which criticism has seen my painting. Summarizing, and looking at all this from a greater distance, one grows tired of all that and gets a headache! While continuing to recapitulate my almost 40 years of creative activity, I can say that I m calm and sober and, of course, glad that I have succeeded thanks to my gift, in spending my creative years not in vain. I have managed to build my own creative system which is more powerful than any other system. Through it I have conceived a new artistic poetics that has spread with all its glamour to almost all the meridians of this planet. But I have not managed to capitalize on my creative production nor have I managed to rouse the mass media to devote at least a little time and attention to my work. What did informel mean to you at the time when it appeared? Since informel is already history, when I recall that period I recall my youth, too, and there s no better period than that. Since I was a part of that time and since I was involved with my entire spirit in informel, I, and not only I but all of us who were spiritually and physically connected to that movement at that time, because we represented the avant-garde that gave it direction (everyone at least in his own environment) and it depended on our destiny. At that time my colleagues and I believed that we would change the world so much that it wouldn t look like itself at all. Viewed from this distance, that is the thirty three years since the end, or the dying, of informel as a world phenomenon and current in the history of fine art, I think that this question deserves not only to be seriously discussed, but also to be historically and scholarly treated one day here, in this (Macedonian) environment of ours. In almost all the encyclopaedias, histories, textbooks and various texts about fine arts in the world you can find the word Informel as an artistic movement in the world fine arts. It starts immediately after the war, in 1945, and lasts until Its historical existence was exactly seventeen years. The destiny of informel as an artistic movement is very similar to the destiny of the other movements in the history of art: from impressionism through expressionism to cubism; than, through the Bauhaus and constructivism to surrealism, pop art and conceptual art today. (Not all the streams are completely included.) Unfortunately, here we have not yet treated this period in the true sense of the word. It has been treated superficially but there are widely known facts which remain, most unfortunately, still unknown to us...! It looks as if we are running away from our own history, whereas other nations not only treat and interpret such facts, but also emphasize them. Everywhere in the world these are the things that are a part of the national treasure of particular nations. One thing should be clear that the historical period in which a style or movement exists HAS a historical significance in the time while it exists. Also, the artists who represent that movement and live in parallel with its existence become history. Let me be concise and consciously repeat once again: we should understand that the historical period which sees a movement and the creation in it is one thing, while vreating after the model of that period is something else. For example, today we also have painters who paint in the impressionist or informel manner. I think no further explanation is necessary. Everything is clear, the facts are here; only professionalism and will are required. Nevertheless, I m optimistic and I think that this historical truth will come to light and it won t experience the destiny of many others. You have been a professor at the Academy of Fine Arts for a long period. In fact, since its foundation you have been in a pedagogical dialogue with many younger generations. In what kind of invisible framework has this dialogue been developing between the experienced creator and pedagogue on the one hand and the student, the young riotous man at the beginning of his path, on the other? Yes, I have been working at the Academy for almost fifteen years, since its beginning, and many generations have graduated from my class: young, promising, talented and now successful painters. The invisible things are precisely in that so-called inter-contact which can be individual or collective. This second is much closer to a conductor with an orchestra. But since I conduct classes individually, I consider the studio an arena where individual battles taka place, and than we ascertain all the bad and good features collectively. To me the final act is not important because it has been reached and achieved. The secrets lie in what happens during the work, i.e. what is in process. Frequently I ve noticed that the students also are interested in the phenomenon of persistence, which today is real treasure! Where does the dialogue begin and where does it end? The dialogue is stimulated by the need, which is roused by the problem, and the problem is visual. This means that it is a visual dialogue and it can last for weeks. Do you think that this kind of education or educational system in the field of fine art is the right way of building the young art-directed person, the right kind of preparation for the path that follows? Or maybe you have your own comments, any concrete idea, regarding the educational system? It probably sounds immodest to say that our teaching programme and schedule are good; they are as good as in any other such institution in Europe. It s quite another thing that our conditions, either spatial or material, are at a very poor level, especially compared to those in similar institutions in Europe. Since the teaching is held in classes, it is destined to be different, in every senseof the word! During the studies, the class teaching begins to individualize, it becomes a systematic method of achieving a complete emotional, rational and mental approach. But it should be clear that these young art-directed persons who come to study have diverse mental and emotional bases. Therefore, we have decided to teach individually. Finally, I would like to add an idea of mine, more as a suggestion, which I have stated for several times: first, study should be extended by at least one extra year; and second, I would introduce a more democratic feature to the studies and that is that the student, after completing the first year of studies, should have the right to choose under which professor he continues his studies. As we have mentioned at the beginning, the reason for this interview is the recently-published monograph of your creative work to date. Having in mind that you create intensively, do you think that this is the right moment to publish this monograph? Where will your present and future artistic ideas be included? It s a good thing that the monograph finally appeared at the Skopje Fair as a high-class book, excellently designed end printed. This is even better bearing in mind the fact that this book lay for almost four years in the Kultura Publishing House awaiting presentation to the public. Today, the more I look at it, the more I agree with the opinion of many art lovers and experts that we have made the right stuff. To produce a book in the field of fine arts of such quality, not one member of the team that works on it should fail. In this case we have got a book that, according to many people, we could present anywhere in the world without feeling embarrassed but, on the contrary, contented and proud. In this context I would like to draw attention to the fact that the merit of this study belongs to the author of the text, Vladimir Veličkovski, who has always found the door of my studio open during our many-year friendship; to Marin Dimeski, a master of photography who has followed and recorded my work for a long time in various circumstances and who has taken some exquisite portraits of me which are now in his collection; and, of course, to Tabernakul Publishing House in Skopje that has completed its part of the work so professionally from the design of the book to the choice of material, printing and binding in 90 91

47 order to be on time for the International Book Fair in Skopje. I m very grateful to all of them, and also to the Macedonian Ministry of Culture which assisted in the publication of this monograph. And to the last part of your question I would answer: it s time and it s natural that the state should take more care of those painters who create intensively and exhibit their works around the world. These artists, whose creative activity is still in full swing, deserve such projects in the future too, which will show more respect to their works. A generation of students like Blagoja Manevski, Jovan Šumkovski, Stanko Pavleski, Slavčo Sokolovski, Ismet Ramičevik a brilliant promising generation of young people emerged from the Academy in Skopje and have fitted very successfilly into our artistic arena and achieved outstanding results. What is your opinion regarding these results and, finally, what do you think about our artistic arena in general? Times have changed in favour of young artists and I m glad about that. I m pleased that among them there are also students of mine who have felt the advantage of the times or the generation. Moreover, there are great advantages for them in the international foundations that sponsor young artists, as well as the many sponsor in this country who show understanding for them. Another advantage for young artists today is that they have the opportunity, even as students, to participate in various exhibitions ( some of them even of an international character) which was only a wish and a dream for me and my generation! And finally, to answer your question completely, I would have to add the names of many other young artists to your list of the brilliant, promising generation. (Translated by Sandra Avrosievska) Viktorija Vaseva Dimeska Macedonian Review, Skopje, 1995, 2-3, p Painting is my karma Rodoljub, tell us when you started practicing yoga? The first introduction to yoga dates back long ago, when I started watching a BBC yoga series, presented by Television Skopje in I and my wife Justi were very eager to see the show, and since this show was broadcast only once a week, we completely devoted ourselves to watching it, physically and spiritually. For us, at that time this meant a new spiritual discovery. What were your impressions when you came to this yoga association? as often interpreted, but yoga for me is sublime path that opens the door and takes me to the joy and awareness. We know that man is weak because he depends on the intellect and the information he receives from the outside through his senses, but once he manages to open the door of his deep mind, then he will find himself at the very essence of creativity. From the practical elements - what techniques would you emphasize as most useful to you? I pursue the old rule, grasped in the first contacts with the yoga association, when Pavlos said that before starting the execution of the program, you must first isolate yourself mentally and psychologically, and that before the execution of each Asana there should be a good relaxation and visualization; this rule exists even today in my practice. During a long period I performed the complete preparatory psychophysical exercises - Charana. Later I reduced them to few ones. In the following period the Asanas prevailed in my program. To specifically answer your question, I would mention a few Asanas that I regularly have in my program, such as: Sirshasan, Sarvangasan, Pashchimotanasan, Bujangasan, Trikonasan, and Viparita Karan. Asanata Pashchimotanasan especially helps me because I managed with regular exercise to reduce the high blood pressure. From the sitting positions, I adopted the position of the wise man Sidasan as my own. I feel comfortable in it and, effortlessly, I can practice it more than half an hour. A famous Indian musician says that creativity is possible only if we have good physical health. When using yoga he managed to solve his health problems, he was able then to play with a high degree of creativity. For him, yoga is a balance of body and mind just as music is a balance between the SUR and TAL-notes and rhythm. I absolutely agree and understand deeply the revered Indian musician when he says that creativity is possible only if we have good physical health. I know this information for a long time and I have had several occasions so far to say that a creator must be a complete person from all viewpoints. And health is one of the more important moments to have realization as a complete personality. In artistic creation, the body is especially prone to physical fatigue. There are days when a painter sits in front of his painting for ten hours. During these laborious days, the artist should be physically fit, with his good shape to be able to complete the working day and to continue the next with the same pace. For all this, the human body requires permanently stable condition. Hence, the human body has to be absolutely healthy both physically and psychologically, and, in yoga, each technique contributes to the achievement of that state. How yoga can affect painting work? Influence of yoga, in particular, can be seen in the psychological dimensions of creative research. People say that the true artist is a natural yogi because he is able to penetrate to the most humane traits in people. One knows in the field of arts there are creative discoveries that arise during the moments of creative intuition, which occur when the unconscious knowledge comes to the surface of consciousness. Through these piled-up interior experiences, the painter s fruits come out and start showing their internal glamour. So my heroes of the canvases, mixed in the crowd, become nameless, but the crowd of people acquires a new quality and becomes far more resistant in life existence. Therefore, in my cycle Man and Space, the works get internal dimension and become a psychological landscape. Now that you have three decades of work behind, what would you set apart as the most precious and the most important in your creative life? More than three decades of a presence of painter in these areas and many other meridians, throughout all times and ordeals, hoping to reach out to those who understand and appreciate the language of painting. These two sentences from my message to art lovers may well be your answer to this question. But, the answer would not be complete if I do not get into the deeper aspects of my creative being, which itself receives the task to play its role, which is my legacy. For me, the greatest instrument is the very creating; it is dreaming the reality, a life story that can be understood by the intellectual mind. The only way to understand more is to understand, above all, ourselves and our own lives, and practice will lead us to that. What would be your message to the practitioners of yoga and readers? In this time of crisis - political, economic, environmental and spiritual, it is more than necessary to practice yoga. Yoga Society - Skopje, given its recent tradition, has made great development, of which all can be proud, but we give great appreciation to the spiritual guide and our dear teacher, Pavlos Hasanagas. With his excellent teaching staff, he managed to raise this yoga school to such a level that it has gained international significance. It presents an opportunity to achieve physical, emotional and mental development. Its purpose is to enable people to properly practice Integral yoga; the individual is to be enabled to mentally and physically relax and to ensure his good health. I greet all trainees, in the name of Justi and my own behalf, with best wishes. You know, dear visitors, and I know as well, that our Earth is not yours, nor mine, nor is borrowed. We should all realize that nothing material will stay ours and cannot be ours. If at some moment this seems to us, then we should try to expel from us these harmful thoughts, to exclude them from our minds, because such thoughts block our spiritual growth. Do not forget that these fruits are mine and yours, common ones, as the Earth is shared, borrowed to all of us, let us come, meet and go without return, and perhaps some will leave traces for generations to come....preoccupied with: - space as artistic-poetic and psychological category - time as a metaphor of the dynamics of speed - light as a force with which man is always associated with the Cosmos - the vertical as a symbol of human upward aspiration... In the best works of this kind, an artist offers us Yantras, visualized spiritual energies that are turning man inward, closing his horizons and all other areas except the clear horizon of his own soul. One of the most important functions of art has always been to lead us on to the higher, diamond part of our being and we thank Anastasov that persistently and gently he opens the door to an easily forgotten world, whose abandonment and loss are paid by us with trauma, with mental disorders, and a feeling of complete lack of sense of ourselves and of everything that exists. Azra Begic...In the not-his-pictures, he is looking for a new or remote space where naturally painting elements regroup in a new cell, the colors lose their intensity, flow into an inaudible sound, suggest a deep silence and domestic tranquility, creative loneliness, a white and colorless contemplation before the transparency of the curtains, skirting the window, the pale blinds, the carpets and drapes, which transform in some light-bearing honeycomb cells and are splashed by a strange light that changes both the visual and the spiritual source. P.Gilevski...He experiences the living conditions of the world, and the figuration / the character is only a creative point in space, a comma on the surface, a black in white, a sign in the space, a benchmark, and... a symbol. Vesna Aleksovska, Yoga, Skopje, 1990/65, p We became its members in 1983; and it brought us strikingly new discoveries and revelations; we felt that the true contact has come which we needed long time ago. As for the beginnings, we can say that we were working pretty hard to understand. But things were subtly expressed and explained by teacher Pavlos, and this quickly assured us of the need to accept the basics and get some insight into the love life of yoga. There was a great enthusiasm during classes and lectures, and we eagerly awaited the nest ones. The teachers were so young, but at the same time very serious. We felt involved no matter that the dynamic life and professional obligations prevented us from attending the classes regularly. How does an author receive the contents of yoga? At the outset, I can tell you, very differently because as any author I am especially individualist. I do not see yoga as narrow pathway, Some people who engage in work, are afraid to start practicing yoga because they think by that they will lose personal identity, and that yoga can adversely affect their creativity. Is this true? First of all, I must say that it is not true. If some people engaged in creative work are afraid that yoga deprives them, and that through yoga they might lose their own identity; i.e., that it negatively affects their creativity, then my answer would be very short. If such cases exist, then be sure those people are not artists, and creativity and making are far away from them. Contemplation of the true creator is different; above all, he is very certain in his attitude and has a long, stable, and continuous path. He has a stable walk and his mind with constant power is concentrated on the awareness. Yoga, as such, can only contribute to the activation and expansion of awareness of the deep areas of his mind

48 7. АВТОПОРТРЕТ / Self-portrait, ГРАФИКА / Print,

49 ПОЧЕТОЦИТЕ И ПЕРИОДОТ НА ЕНФОРМЕЛОТ THE BEGINNINGS AND THE PERIOD OF INFORMEL ( ) 5. БЕРБА / Harvest, ЧОВЕК И МАСКА / Man and Mask, ЕНТЕРИЕР (МОЈАТА СОБА) / Interior (My Room), 1956/

50 12. МРТВА ПРИРОДА I Still Life I, МРТВА ПРИРОДА СО ШИШЕ Still Life with Bottle, ВО ЧЕСТ НА ЖОРЖ БРАК In Honour of Georges Bracque,

51 29. АКТ IV / Nude IV, AKT I / Nude I, ТАТКО И СИН / Father and Son,

52 117. СМРТТА НА ДОРЈАНА / The Death of Dorjana, ИНТИМНОСТ I / Intimacy I,

53 21. ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 4 Transfiguration 4, ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 4 The Effect of the Elements 4,

54 22. ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 9 / Transfiguration 9, ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 3 / Transfiguration 3,

55 126. ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 5 / The Effect of the Elements 5, ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 2 / The Effect of the Elements 2,

56 64. ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 3 / Change of Shape 3, 1958/ ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 1 / Change of Shape 1, 1958/

57 111. РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 10 (ИНТИМНОСТ 3) Radical Chang 10 (Intimacy 3) РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 3 Radical Change 3,

58 142. РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 5 (ИНТИМНОСТ) / Radical Change 5 (Intimacy), МЕТАМОРФОЗА 5, / Metamorphosis 5,

59 113. РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 11 (ФАМИЛИЈАТА НА ПАЛЈАЧО) Radical Chang 11 (The Family of the Clown), НЕЖНИТЕ ВОДИ ОД ИСТОК 1 The Mild Waters of the East 1,

60 180. ГОЛООТОЧКИ ПРЕДЕЛ 1 Landscape from Goli Otok 1, живот на подводниот свет III The Life of the Underwater World III, живот на подводниот свет IV The Life of the Underwater World IV,

61 189. ЧЕТИРИ ГОЛООТОЧКИ ВАРИЈАЦИИ 4 / Four Variations from Goli Otok 4, ЧЕТИРИ ГОЛООТОЧКИ ВАРИЈАЦИИ 1 / Four Variations from Goli Otok 1,

62 188. ЧЕТИРИ ГОЛООТОЧКИ ВАРИЈАЦИИ 1 Four Variations from Goli Otok 1, ЧЕТИРИ ГОЛООТОЧКИ ВАРИЈАЦИИ 2 Four Variations from Goli Otok 2,

63 235. ДОПРИ МЕ Touch Me, ЗАТОА Because,

64 121. КОМПОЗИЦИЈА / Composition, СУДИР / Impact,

65 118. СОФРА / Table, РЕЛАТИВНО КОЛИЧЕСТВО / Relative Quantity,

66 155. МОМЕНТ НА ПРИСУТНОСТА A Moment of Presence, КОМПОЗИЦИЈА Composition, ТЕМНА ВИЗИЈА Dark Vision,

67 154. НИЈАНСИРАНА СЛОЖЕНОСТ Huet Complexity, МИСТЕРИЈА НА ЕЛЕМЕНТОТ The Mystery of Element,

68 195. ЦВЕТ ФОСИЛ / Flower - Fossil, ПОСВЕТЕНОСТ НА БРАЗДИТЕ / Dedicated to the Furrows, ОБНОВУВАЊЕ / Regeneration,

69 205. ВО ПОЧЕТОКОТ БЕШЕ ОГАН In the Beginning there was Fire, охридски записи Notes from Ohrid,

70 234. нежните води од исток Gentle Waters from the East, ЗАВЕАН ПРЕДЕЛ II Snow-bound Landscape II,

71 196. КОМПОЗИЦИЈА I / Composition I, СКОПСКИ ТИЊАК / Skopje Marsh,

72 223. МАКЕДОНСКА ПОРТА I / Macedonian Gate I, МАКЕДОНСКА ПОРТА II / Macedonian Gate II,

73 246. СКОПСКИ СТАРОГРАДСКИ АМБИЕНТ I Skopje Old -City I, СКОПСКИ СТАРОГРАДСКИ АМБИЕНТ Skopje Old -City, ПРАВЕЦ КОН ЕПИЦЕНТАРОТ Heading Towards the Epicentre,

74 221. СУДИР / Impact, ЦРВЕНА ПУСТИНА / Red Desert,

75 220. Мистериозна тишина Misteriouz Silence, МАКЕДОНСКО ОРО Macedonian Dance,

76 255. стари спомени Old Memories, KOМПОЗИЦИЈА II Composition II,

77 252. ПОСВЕТА НА МАЈКА МИ Dedication to my Mother, котење Reproduction,

78 259. ЦИТРА / Zitther, композиција III / Composition III, РИЗНИЦА / Treasury,

79 ОД ЦИКЛУСИТЕ: ВИБРАЦИИ, ПРШЕТКА НИЗ ПРЕДЕЛОТ ПОРАДИ ПРИЧИНА, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР, ВЕРТИКАЛИ НА ЕДНО ПОСТОЕЊЕ, БРАНУВАЊЕ, ВКЛЕШТУВАЊЕ, СПЕКТАР НА СВЕТЛОСНИОТ ИЗВОР FROM THE CYCLES: VIBRATIONS, INTENTIONAL LANDSCAPE WALK, IN SEARCH OF THE LOST SPACE, VERTICALS OF AN EXISTENCE, WAVING, INTERWEAVENCE, SPECTRUM OF A LIGHT ( ) 257. ВИБРАЦИИ I Vibrations I, ВИБРАЦИИ II Vibrations II, прекинато мислење Breakup thinking, ОГЛЕДАЛО Mirror,

80 265. ИМПУЛСИ Impulses, ОДНЕСЕНО СО ВИОРОТ Gone with the Wind,

81 267. ВИБРАЦИИ III Vibrations III, ВИБРАЦИИ V Vibrations V, СТАРИ СПОМЕНИ / Old Memories,

82 284. ПРОШЕТКА НИЗ ПРЕДЕЛОТ ПОРАДИ ПРИЧИНА IV Intentional Landscape Walk IV, ПРОШЕТКА НИЗ ПРЕДЕЛОТ ПОРАДИ ПРИЧИНА III Intentional Landscape Walk III, ПРОШЕТКА НИЗ ПРЕДЕЛОТ ПОРАДИ ПРИЧИНА II Intentional Landscape Walk II, ПРОШЕТКА НИЗ ПРЕДЕЛОТ ПОРАДИ ПРИЧИНА I Intentional Landscape Walk I,

83 285. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР I In Search of the Lost Space I, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР II In Search of the Lost Space II, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР III In Search of the Lost Space III,

84 298. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР IV In Search of the Lost Space IV, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР VI-A In Search of the Lost Space VI-A, скопско сонце видено од глеиздорф Skopje Sun as Seen from Glazdorf, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР V In Search of the Lost Space V,

85 301. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР VI-Б In Search of the Lost Space IV-B, КАТЕДРАЛА I Cathedral I,

86 294. ВЕРТИКАЛИ НА ЕДНО ПОСТОЕЊЕ I / Verticals of an Existence I, ВЕРТИКАЛИ НА ЕДНО ПОСТОЕЊЕ II / Verticals of an Existence II,

87 290. ВКЛЕШТУВАЊЕ I Interweavence I, ВКЛЕШТУВАЊЕ II Interweavence II, ВКЛЕШТУВАЊЕ III Interweavence III, БРАНУВАЊЕ (ВАРИЈАЦИА I) Waving (Variation I), БРАНУВАЊЕ (ВАРИЈАЦИЈА II) Waving (Variation II), БРАНУВАЊЕ (ВАРИЈАЦИЈА III), Waving (Variation III),

88 309. СПЕКТАР НА СВЕТЛОСНИОТ ИЗВОР II Spectrum of a Light Source II, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР VII In Search of the Lost Space VII, СПЕКТАР НА СВЕТЛОСНИОТ ИЗВОР I Spectrum of a Light Source I, ПОСВЕТА / Dedication,

89 314. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XI In Search of the Lost Space XI, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР X / In Search of the Lost Space X, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XII In Search of the Lost Space XII,

90 324. СПЕКТАР НА СВЕТЛОСНИОТ ИЗВОР III Spectrum of a Light Source III, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XIV In Search of the Lost Space XIV, ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XIII In Search of the Lost Space XIII,

91 ПОРТРЕТИ И ИСТОРИСКИ КОМПОЗИЦИИ PORTRAITS AND HISTORICAL COMPOSITIONS ( ) 15. ПОРТРЕТ I / Portrait I, ПОРТРЕТ II / Portrait II,

92 28. Мајка и син / Mother and Son, КАПЕТАН НА РЕЧЕН БРОД / River Boat Captain,

93 25. ПОРТРЕТ ВО ЧЕСТ НА РЕМБРАНТ / In Honour of Rembrandt, ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АНДРЕЈ ВУЧЕМИЛ 3) / Portraits from Goli Otok (Andrej Vucemil 3),

94 178. ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АНДРЕЈ ВУЧЕМИЛ 2) / Portraits from Goli Otok (Andrej Vucemil 2), ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТ (РОБИЈАШ БР. 1967) / Portraits from Goli Otok (Convict Number 1967),

95 184. ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АНДРЕЈ ВУЧЕМИЛ 1) / Portraits from Goli Otok ( Andrej Vucemil 1), ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (РОБИЈАШ БР. 997) / Portraits from Goli Otok (Convict Number 997),

96 334. ПОРТРЕТ НА ПЕРИНО ПЕРИНИ / Portrait of Perino Perini, ПОРТРЕТ НА СТИВ НАУМОВ / Portrait of Stiv Naumov,

97 338. ПОРТРЕТ НА МИТЕ БОГОЕВ / Portrait of Mite Bogoev, КАЗИМИР МАЛЕВИЧ / Kazimir Malevich,

98 415. ОД ФАМИЛИJАРНИОТ АЛБУМ I / From the Family Album I, ОД ФАМИЛИЈАРНИОТ АЛБУМ II / From the Family Album II,

99 357. автопортрет / Self Portrait, АВТОПОРТРЕТ / Self-portrait,

100 500. портрет на ловро матачиќ / Portrait оf Lovro Matacic, димитар пандилов / Dimitar Pandilov,

101 573. портрет на павлос хасанагас Portrait оf Pavlos Hasanagas, Владимир величковски и ван гог Vladimir Velickovski and Vincent van Gogh, ДРАМАТУРГОТ ЈОРДАН ПЛЕВНЕШ / Playwright Jordan Plevneš,

102 594. ПОРТРЕТ НА ВОЈДАН ЧЕРНОДРИНСКИ Portrait of Vojdan Cernodrinski, ПОРТРЕТ НА КОНСТАНТИН МИЛАДИНОВ Portrait of Konstantin Miladinov, ПОРТРЕТ НА ДИМИТАР МИЛАДИНОВ Portrait of Dimitar Miladinov,

103 методија андонов ченто Мetodija Andonov Cento, 2000/01 благоја талевски Blagoja Talevski, 2000/01 стојан андов Stojan Andov, 2000 димче мире Dimce Mire, 2000 петар чаулев / Petar Caulev,

104 276. ЕПОПЕЈАТА НА НОЖОТ Epic of the Knife,

105 363. ПРОГЛАСУВАЊЕ НА КРУШЕВСКАТА РЕПУБЛИКА Proclamation of the Krushevo Republic,

106 587. ПОРТРЕТ НА ХРИСТО ТАТАРЧЕВ Portrait of Hristo Tatarčev, ПОРТРЕТ НА ВЛАДИСЛАВ КОВАЧЕВ Portrait of Vladislav Kovačev, ПОРТРЕТ НА ЃОРЧЕ ПЕТРОВ Portrait of Gorče Petrov, ПОРТРЕТ НА ТОДОР АЛЕКСАНДРОВ Portrait of Todor Aleksandrov,

107 586. ПОРТРЕТ НА ДАМЈАН ГРУЕВ Portrait of Damjan Gruev, ПОРТРЕТ НА ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ Portrait of Goce Delčev, ПОРТРЕТ НА НИКОЛА КАРЕВ Portrait of Nikola Karev, ПОРТРЕТ НА ДИМО ХАЏИ ДИМОВ Portrait of Dimo Hadzi Dimov,

108 589. ПОРТРЕТ НА ПАВЕЛ ШАТЕВ Portrait of Pavel Šatev, ПОРТРЕТ НА ИВАН МИХАЈЛОВ Portrait of Ivan Mihajlov, ПОРТРЕТ НА ПЕРЕ ТОШЕВ Portrait of Pere Tošev, ПОРТРЕТ НА ЈАНЕ САНДАНСКИ Portrait of Jane Sandanski,

109 333. МАКЕДОНИЈА / Macedonia,

110 328. МАРТОВСКИ ДЕМОНСТРАЦИИ II March Riots II, КОЛОНА НА ФЕВРУАРСКИОТ ПОХОД II Column from the February March II, ЗАТОЧЕНИЦИ ОД ДИАР БЕКИР Prisoners from Diar Bekir,

111 327. ПОРТРЕТ НА МОЈАТА СОПРУГА / Portrait of my Wife, автопортрет со птица / Self Portrait with Bird,

112 ОД ЦИКЛУСОТ: небо и ЧОВЕК и ЧОВЕК и време FROM THE CYCLE: sky and man and man and time ( ) 329. НЕБО И ЧОВЕК VI Sky and Man VI, НЕБО И ЧОВЕК IV Sky and Man IV, НЕБО И ЧОВЕК VII Sky and Man VII,

113 345. ЧОВЕК И ВРЕМЕ IV / Man and Time IV, ЧОВЕК И ВРЕМЕ II Man and Time II, ЧОВЕК И ВРЕМЕ III / Man and Time III,

114 346. ЧОВЕК И ВРЕМЕ V / Man and Time V, ЧОВЕК И ВРЕМЕ VII / Man and Time VII,

115 ОД ЦИКЛУСОТ: ЧОВЕК И ПРОСТОР FROM THE CYCLE: MAN AND SPACE ( ) 342. ЧОВЕК И ПРОСТОР II / Man and Space II, ЧОВЕК И ПРОСТОР A / Man and Space A, ЧОВЕК И ПРОСТОР I Man and Space I,

116 348. ЧОВЕК И ПРОСТОР IV / Man and Space IV, ЧОВЕК И ПРОСТОР IX / Man and Space IX, ЧОВЕК И ПРОСТОР VI / Man and Space VI,

117 372. ЧОВЕК И ПРОСТОР XVIII / Man and Space XVIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР XX / Man and Space XX, ЧОВЕК И ПРОСТОР XII / Man and Space XII,

118 375. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXI Man and Space XXI, ЧОВЕК И ПРОСТОР XIV Man and Space XIV, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXIII Man and Space XXIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР XIII Man and Space XIII,

119 383. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXI Man and Space XXXI, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXIV Man and Space XXIV, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXVI Man and Space XXVI,

120 386. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXVII Man and Space XXVII, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXIII Man and Space XXXIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXX Man and Space XXX, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXV Man and Space XXXV,

121 400. ЧОВЕК И ПРОСТОР XLIV Man and Space XLIV, ЧОВЕК И ПРОСТОР XLI / Man and Space XLI, ЧОВЕК И ПРОСТОР XLII / Man and Space XLII, ЧОВЕК И ПРОСТОР XLVI Man and Space XLVI, ЧОВЕК И ПРОСТОР XLVII Man and Space XLVII,

122 401. ЧОВЕК И ПРОСТОР XLV Man and Space XLV, ЧОВЕК И ПРОСТОР XLIII Man and Space XLIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXVIII Man and Space XXXVIII,

123 404. ЧОВЕК И ПРОСТОР XLVIII Man and Space XLVIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР LII / Man and Space LII, ЧОВЕК И ПРОСТОР L / Man and Space L, ЧОВЕК И ПРОСТОР LIII / Man and Space LIII, 1983/ ЧОВЕК И ПРОСТОР LI Man and Space LI,

124 421. ЧОВЕК И ПРОСТОР LVII Man and Space LVII, ЧОВЕК И ПРОСТОР LX / Man and Space LX, ЧОВЕК И ПРОСТОР LIX / Man and Space LIX, ЧОВЕК И ПРОСТОР LV / Man and Space LV, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXI Man and Space LXI,

125 432. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXV / Man and Space LXV, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXVI / Man and Space LXVI, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXIII / Man and Space LXIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXVII / Man and Space LXVII, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXIX / Man and Space LXIX, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXIV / Man and Space LXIV,

126 444. ЧОВЕК И ПРОСТОР VI-A Man and Space VI-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР V-A Man and Space V-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXX Man and Space LXX, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXIV Man and Space LXXXIV, ЧОВЕК И ПРОСТОР V-A Man and Space V-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXI Man and Space LXXI,

127 454. ЧОВЕК И ПРОСТОР IX-A Man and Space IX-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXX Man and Space LXXX, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXVIII Man and Space LXXVIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXI Man and Space LXXXI,

128 456. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXVII Man and Space LXXVII, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXVI Man and Space LXXVI, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXIX / Man and Space LXXIX,

129 473. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXIV Man and Space LXXXIV, ЧОВЕК И ВРЕМЕ VIII Man and Time VIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР XCVI Man and Space XCVI, 1989/

130 475. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXVI Man and Space LXXXVI, ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXIX Man and Space LXXXIX, ЧОВЕК И ПРОСТОР XCIV-A / Man and Space XCIV-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР XCII / Man and Space XCII, ЧОВЕК И ПРОСТОР XCIV / Man and Space XCIV, ЧОВЕК И ПРОСТОР XII-A / Man and Space XII-A,

131 496. ЧОВЕК И ПРОСТОР XCIX / Man and Space XCIX, ЧОВЕК И ПРОСТОР C / Man and Space C, ЧОВЕК И ПРОСТОР XCVII / Man and Space XCVII,

132 504. ЧОВЕК И ПРОСТОР 13-A / Man and Space 13-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 17-A / Man and Space 17-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 14-A / Man and Space 14-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 18-A / Man and Space 18-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР CIII Man and Space CIII,

133 507. ЧОВЕК И ПРОСТОР 16-A / Man and Space 16-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 15-A / Man and Space 15-A,

134 535. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXIII / Man and Space CXIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXIV / Man and Space CXIV, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXV / Man and Space CXV, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXVI / Man and Space CXVI, ЧОВЕК И ПРОСТОР CX / Man and Space CX,

135 518. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXVIII / Man and Space CXVIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXVIII / Man and Space CXXVIII,

136 523. ЧОВЕК И ПРОСТОР 21-A / Man and Space 21-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 22-A / Man and Space 22-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 23-A / Man and Space 23-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 20-A / Man and Space 20-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 26-A / Man and Space 26-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 24-A / Man and Space 24-A,

137 531. ЧОВЕК И ПРОСТОР 29-A Man and Space 29-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 33-A Man and Space 33-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 40-A Man and Space 40-A,

138 529. ЧОВЕК И ПРОСТОР 27-A Man and Space 27-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 32-A Man and Space 32-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 25-A Man and Space 25-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 42-A Man and Space 42-A,

139 540. ЧОВЕК И ПРОСТОР 30-A / Man and Space 30-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 34-A / Man and Space 34-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 35-A / Man and Space 35-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 36-A / Man and Space 36-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 37-A / Man and Space 37-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 41-A / Man and Space 41-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXI / Man and Space CXXI,

140 554. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXIII / Man and Space CXXIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР 54-A / Man and Space 54-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 49-A / Man and Space 49-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 48-A / Man and Space 48-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 43-A / Man and Space 43-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 50-A / Man and Space 50-A,

141 561. ЧОВЕК И ПРОСТОР 52-A Man and Space 52-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 47-A Man and Space 47-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 51-A Man and Space 51-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 56-A / Man and Space 56-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 55-A / Man and Space 55-A,

142 566. ЧОВЕК И ПРОСТОР 63-A Man and Space 63-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР 57-A Man and Space 57-A, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXV Man and Space CXXV,

143 571. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXX / Man and Space CXXX, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXI / Man and Space CXXXI, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXVII Man and Space CXXVII,

144 569. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXVI Man and Space CXXVI, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXIII Man and Space CXXXIII,

145 591. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXVI Man and Space CXXXVI, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXII Man and Space CXXXII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXV Man and Space CXXXV, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXIV / Man and Space CXXXIV, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXVII / Man and Space CXXXVII,

146 596. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXIX Man and Space CXXXIX, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLII / Man and Space CXLII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLIV / Man and Space CXLIV, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXL Man and Space CXL,

147 616. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLVI Man and Space CXLVI, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLI Man and Space CLI,

148 621. ЧОВЕК И ПРОСТОР CL Man and Space CL, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLVIII Man and Space CXLVIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLV / Man and Space CXLV, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLVII / Man and Space CXLVII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLIX Man and Space CXLIX,

149 627. ЧОВЕК И ПРОСТОР CLVII / Man and Space CLVII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLVIII / Man and Space CLVIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLV / Man and Space CLV, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLIV / Man and Space CLIV, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLIII / Man and Space CLIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLIX / Man and Space CLIX, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLVI / Man and Space CLVI,

150 631. ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXII Man and Space CLXII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXI Man and Space CLXI, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXV Man and Space CLXV, ЧОВЕК И ВРЕМЕ XIV - ИМПРЕСИЈА ОД ШАНГАЈ Man and Time XIV - Impresion from Changhai, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXIII Man and Space CLXIII,

151 636. ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXVI Man and Space CLXVI, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXIV Man and Space CLXIV,

152 638. ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXVIII Man and Space CLXVIII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXVII Man and Space CLXVII, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXX / Man and Space CLXX, ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXIX / Man and Space CLXIX,

153 Листа на делата List of the works 1. ЧЕТИРИ СТУДИИ / Four Studies, 1952/54, туш и молив на хартија / ink and pencil on paper, 60х46 2. МАЈКА И СИН / Mother and Son, 1955, дрворез / woodcut, 66х50, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 3. ИГРА / Game, 1955, дрворез / woodcut, 47х70, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 4. ЧОВЕК И МАСКА / Man and Mask, 1956, дрворез / woodcut, 32х46, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 5. БЕРБА / Harvest, 1956, дрворез / woodcut, 46х32, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 6. ЕНТЕРИЕР (МОЈАТА СОБА) / Interior (My Room), 1956/57, масло на платно / oil on canvas, 82х АВТОПОРТРЕТ / Self-portrait, 1957, дрворез / woodcut, 40х24, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 8. ТИШИНА / Silence, 1957, литографија / lithography, 24х30, сопс.: НУБ Климент Охридски, Скопје 9. ТИШИНА II / Silence II, 1957, литографија / lithography, 32х42, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 10. ГРАФИКА / Print, 1957, дрворез / woodcut, 50х35, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 11. ПОРТРЕТ / Portrait, 1957, масло на платно / oil on canvas, 100х МРТВА ПРИРОДА I / Still Life I, 1957, масло на платно / oil on canvas, 85х МРТВА ПРИРОДА II / Still Life II,1957, масло на платно / oil on canvas, 55х ВО ЧЕСТ НА ЖОРЖ БРАК / In Honour of Georges Bracque, 1957, масло на платно / oil on canvas, 75х55, сопс.: Љупка и Трајан Зафировски, Скопје 15. ПОРТРЕТ I / Portrait I, 1957, масло на платнo / oil on canvas, 75х КАПЕТАН НА РЕЧЕН БРОД / River Boat Captain, 1957, масло на платно / oil on canvas, 85х66, сопс.: семејство Весови, Скопје 17. ПОРТРЕТ II / Portrait II, 1957, масло на платно / oil on canvas, 75х AKT I / Nude I, 1957, масло на платно / oil on canvas, 65х ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 1 / The Effect of the Elements 1, 1957, туш на хартија / ink on paper 59х ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 3 / Transfiguration 3, 1957, туш на хартија / ink on paper, 59х ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 4 / Transfiguration 4, 1957, туш на хартија / ink on paper, 59х ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 9 / Transfiguration 9, 1957, туш на хартија / ink on paper, 59х СТУДИЈА НА СТАПАЛО / Study of Foot, 1957, туш на хартија / ink on paper, 42х59,5 24. МРТВА ПРИРОДА СО ШИШЕ / Still Life with Bottle, 1958, масло на платно / oil on canvas, 100х ПОРТРЕТ ВО ЧЕСТ НА РЕМБРАНТ / In Honour of Rembrandt, 1958, туш во боја на хартија / color ink on paper, 54х ОСАМЕНОСТ / Lonesomeness, 1958, литографија / lithography, 52х37, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 27. СИНА МРТВА ПРИРОДА / Blue Still Life, 1958, масло на платно / oil on canvas, 56х75, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 28. МАЈКА И СИН / Mother and Son, 1958, масло на платно / oil on canvas, 120х АКТ IV / Nude IV, 1958, масло на платно / oil on canvas, 65х85, сопс.: семејство Анастасови, Скопје 30. МРТВА ПРИРОДА / Still Life, 1958, масло на платно / oil on canvas, 100х60, сопс.: семејство Анастасови, Скопје 31. ДЕВОЈКА ВО СИНО / Girl in Blue, 1958, масло на платно / oil on canvas, сопс.: Хилда и Васко Ивановски, Скопје

154 32. ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 1 / Portrait-Study 1, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 90х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 2 / Portrait-Study 2, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 90х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 3 / Portrait-Study 3, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 90Х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 4 / Portrait-Study 4, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 90х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 5 / Portrait-Study 5, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 6 / Portrait-Study 6, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 7 / Portrait-Study 7, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х ПОРТРЕТ-СТУТИЈА 8 / Portrait-Study 8, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75x ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 9 / Portrait-Study 9, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 10 / Portrait-Study 10, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 11 / Portrait-Study 11, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 12 / Portrait-Study 12, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 13 / Portrait-Study 13, 1958, јаглен на хартија / coal on papar, 75х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 14 / Portrait-Study 14, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 15 / Portrait-Study 15, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х ПОРТРЕТ-СТУДИЈА 16 / Portrait-Study 16, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х АКТ-СТУДИЈА 1 / Nude-Study 1, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х АКТ-СТУДИЈА 2 / Nude-Study 2, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х АКТ-СТУДИЈА 3 / Nude-Study 3, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75Х АКТ-СТУДИЈА 4 / Nude-Study 4, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х АКТ-СТУДИЈА 5 / Nude-Study 5, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х АКТ-СТУДИЈА 6 / Nude-Study 6, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 75х АКТ-СТУДИЈА 7 / Nude-Study 7, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 90х АКТ-СТУДИЈА 8 / Nude-Study 8, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 90х АКТ-СТУДИЈА 9 / Nude-Study 9, 1958, јаглен на хартија / coal on paper, 90х РАДИКАЛНА ПРОМЕНА (ИНТИМНОСТ 3) / Radical Change (Intimacy 3), 1958, туш на хартија / ink on paper, 59х ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 1 / Transfiguration 1, 1958, туш на хартија / ink on paper, 70х ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 7 / Transfiguration 7, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 11 / Transfiguration 11, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 12 / Transfiguration 12, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59x ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 1 / Change of Shape 1, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 2 / Change of Shape 2, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 3 / Change of Shape 3, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 4 / Change of Shape 4, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 5 / Change of Shape 5, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 6 / Change of Shape 6, 1958/60, туш на харија / ink on paper, 59х ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 7 / Change of Shape 7, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х МЕТАМОРФОЗА 1 (ИНТИМНОСТ) / Metamorphosis 1 (Intimacy), 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 42х МЕТАМОРФОЗА 2 (ИНТИМНОСТ) / Metamorphosis 2 (Intimacy), 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х МЕТАМОРФОЗА 3 / Metamorphosis 3, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х МЕТАМОРФОЗА 4 / Metamorphosis 4, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 42х МЕТАМОРФОЗА 6 (ИНТИМНОСТ) / Metamorphosis 6 (Intimacy), 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 42х ГРУПА ЛУЃЕ / Group of People, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 29х39,5 75. AKT 1 / Nude 1, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х AKT 3 / Nude 3, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х AKT 5 / Nude 5, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 7 / Nude 7, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 8 / Nude 8, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 9 / Nude 9, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 10 / Nude 10, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 11 / Nude 11, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 12 / Nude 12, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 13 / Nude 13, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 14 / Nude 14, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 16 / Nude 16, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 17 / Nude 17, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 18 / Nude 18, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59Х АКТ 19 / Nude 19, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 25 / Nude 25, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х АКТ 26 / Nude 26, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 59х ГРУПА ОД ТРИ АКТА / Group with Three Nudes, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 60х ДЕВОЈЧЕ СО МАИЧКА / Girl in a Shirt, 1958/60, туш на хартија / ink on paper, 60х АКТ-СТУДИЈА 1 / Nude-Study 1, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 95. АКТ-СТУДИЈА 2 / Nude-Study 2, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 96. АКТОВИ-СТУДИЈА 3 / Nudes-Study 3, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 97. АКТ-СТУДИЈА 4 / Nude-Study 4, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 98. АКТ-СТУДИЈА 5 / Nude-Study 5, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 110х160, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 99. АКТ-СТУДИЈА 6 / Nude-Study 6, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 100. АКТ-СТУДИЈА 7 / Nude-Study 7, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 110х160, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 101. АКТ-СТУДИЈА 8 / Nude-Study 8, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 102. АКТ-СТУДИЈА 9 / Nude-Study 9, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 103. АКТОВИ-СТУДИЈА 10 / Nudes-Study 10, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 104. АКТ-СТУДИЈА 11 / Nude-Study 11, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 105. АКТ-СТУДИЈА 12 / Nude-Study 12, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 160х110, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 106. АКТ-СТУДИЈА 13 / Nude-Study 13, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 110х160, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 107. АКТ-СТУДИЈА 14 / Nude-Study 14, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 110х160, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 108. АКТ-СТУДИЈА 15 / Nude-Study 15, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 110х160, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 109. АКТ-СТУДИЈА 16 / Nude-Study 16, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 110х160, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 110. АКТ-СТУДИЈА 17 / Nude-Study 17, 1958/1961, јаглен на хартија / coal on paper, 110х160, сопс.: АЛУ, Белград, Србија 111. РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 10 (ИНТИМНОСТ 3) / Radical Chang 10 (Intimacy 3) 1959, туш на хартија / ink on paper, 59х ТРИ СКИЦИ ЗА ФАМИЛИЈАТА НА ПАЛЈАЧО / Three Sketches of the Family of the Clown, 1959, туш на хартија / ink on paper, 60х РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 11 (ФАМИЛИЈАТА НА ПАЛЈАЧО) / Radical Chang 11 (The Family of the Clown), 1959, туш на хартија / ink on paper, 35х СТУДИЈА НА ШАКА / Study of Hand, 1959, туш на хартија / ink on paper, 38х59, СТУДИЈА НА СТАПАЛО / Study of Foot, 1959, туш на хартија / ink on paper, 42х59, ТАТКО И СИН / Father and Son, 1959, масло на платно / oil on canvas, 120х СМРТТА НА ДОРЈАНА / The Death of Dorjana, 1959, масло на платно / oil on canvas, 150х97, сопс.: Ѕарка и Алек Станковиќ, Мартиник, Мали Антили (уништена) 118. СОФРА / Table, 1959, масло на платно / oil on canvas, 80х МРТВА ПРИРОДА / Still Life,1959, масло на платно / oil on canvas, 100х65, сопс.: семејство Анастасови, Скопје 120. ИМПРЕСИЈА / Impression, 1959, масло на платно / oil on canvas, 66х101, сопс.: семејство Анастасови, Скопје 121. КОМПОЗИЦИЈА / Composition, 1959, комбинирана техника на платно / mixed media on canvas, 65,5х СУДИР / Impact, 1959, комбинирана техника на платно / mixed media on canvas, 65х ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 2 / The Effect of the Elements 2, 1959, туш на хартија / ink on paper, 59х ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 3 / The Effect of the Elements 3, 1959, туш на хартија / ink on paper, 59х ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 4 / The Effect of the Elements 4, 1959, туш на хартија / ink on paper, 42х ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 5 / The Effect of the Elements 5, 1959, туш на хартија / ink on paper, 59х РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 2 (ЖЕНА) / Radical Change 2 (Woman), 1959, туш на хартија / ink on paper, 59х ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 8 (ИНТИМНОСТ 4) / Change of Shape 8 (Intimacy 4), 1959, туш на хартија / ink on paper, 59х ПЕЈЗАЖ / Landscape, 1959, акварел / watercolour, 59х БЕЗ НАСЛОВ / Untitled, 1959, литографија / lithography, 35,5х50, ТРАНСФИГУРИРАЊЕ 10 / Transfiguration 10, 1959/60, туш на хартија / ink on paper, 59х ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 9 / Change of Shape 9, 1960, туш на хартија / ink on paper, 59х ПРОМЕНА НА ОБЛИКОТ 10 / Change of Shape 10, 1960, туш на хартија / ink on paper, 59х МЕТАМОРФОЗА 5 / Metamorphosis 5, 1960, туш и акварел на хартија, / ink and watercolour on paper, 70х МЕТАМОРФОЗА 7 / Metamorphosis 7, 1960, туш на хартија / ink on paper, 42х РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 12, / Radical Change 12, 1960, туш на хартија, / ink on paper 70х ИНТИМНОСТ I / Intimacy I, 1960, масло на платно / oil on canvas, 105х75, сопс.: НУ Завод-Музеј, Штип 138. ИНТИМНОСТ II / Intimacy II, 1960, масло на платно / oil on canvas, 105х75 (изгубена при транспорт од Белград до Скопје) 139. ИНТИМНОСТ III / Intimacy III, 1960, масло на платно / oil on canvas 105х75 (изгубена при транспорт од Белград до Скопје) 140. ПОСЛЕДЕН АКТ / The Last Nude, 1960, туш на хартија / ink on paper, 42х59, МЕТАМОРФОЗА 5 / Metamorphosis 5, 1960, туш и акварел на хартија / ink and watercolour on paper, 70х РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 5 (ИНТИМНОСТ) / Radical Change 5 (Intimacy), 1960, туш и бајц на хартија / ink and varnish on paper, 59х РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 7 (ИНТИМНОСТ) / Radical Change 7 (Intimacy), 1960, туш на хартија / ink on paper, 84х РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 8 / Radical Change 8, 1961, туш на хартија / ink on paper, 59х РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 9 / Radical Change 9, 1961, туш на хартија / ink on papar, 59х ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 6 / The Effect of the Elements 6, 1960/61, туш на хартија / ink on paper, 59х РАДИКАЛНА ПРОМЕНА 3 / Radical Change 3, 1961, туш на хартија / ink on paper, 59х РЕЛАТИВНО КОЛИЧЕСТВО / Relative Quantity, 1961, масло на платно / oil on canvas, 150х96, сопс.: Јане Миљовски, Скопје 149. ОГРАНИЧЕНО ПОТЕКЛО / Limited Origin, 1961, масло на платно / oil on canvas, 48х ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 8 / The Effect of the Elements 8, 1961, туш на хартија / ink on paper, 42х ДЕЛУВАЊЕ НА ЕЛЕМЕНТИТЕ 9 / The Effect of the Elements 9, 1961, туш на хартија / ink on paper, 59х НЕЖНИТЕ ВОДИ ОД ИСТОК 1 / The Mild Waters of the

155 East 1, 1961, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 25,5х ТЕМНА ВИЗИЈА / Dark Vision, 1962, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: семејство Анастасови, Скопје 154. НИЈАНСИРАНА СЛОЖЕНОСТ / Huet Complexity, 1962, комбинирана техника на платно / mixed media on canvas, 156х115, сопс.: семејство Анастасови, Скопје 155. МОМЕНТ НА ПРИСУТНОСТА / A Moment of Presence, 1962, масло на платно / oil on canvas, 150х53 сопс.: НУ МСУ, Скопје 156. ТРАГИЧЕН РАСПОН / Tragic Spread, 1962, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: Џемс Бенет, Фејтвил, Арканзас, САД 157. КОМПОЗИЦИЈА / Composition, 1962, масло на платно / oil on canvas, 140х72, сопс.: КИЦ, Скопје 158. МИСТЕРИЈА НА ЕЛЕМЕНТОТ / The Mystery of Element, 1962, масло на платно / oil on canvas, 100х120, сопс.: семејство Анастасови, Скопје 159. НИШТОЖНОСТ НА ПРЕДЕЛОТ / The Triviality of the Area, 1962, туш во боја на хартија / color ink on paper, 30х ТЕМНА ВИЗИЈА / Dark Vision, 1962, туш на хартија / ink on papеr 161. НЕУГОДЕН ПАТ / Unpleasant Road, 1962, туш на хартија / ink on papеr, 29,5х39, ПРЕДМЕТ ВО ПРОСТОРОТ / Object in Space, 1962, туш на хартија / ink on papеr 163. НЕОГРАНИЧЕНО ПОТЕКЛО / Unrestricted Origin, 1962, туш на хартија / ink on papеr 164. РАЃАЊЕ НА МАТЕРИЈАТА / Birth of the Matter, 1962, туш на хартија / ink on papеr, 26,5х ЖИВОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ / The Life of the Underwater World, 1962, туш на хартија / ink on papеr, 30х ЖИВОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ 1 / The Life of the Underwater World 1, 1962, туш на хартија / ink on papеr, 24х ЖИВОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ 2 / The Life of the Underwater World 2, 1962, туш на хартија / ink on papеr, 25х40, ЕЛЕМЕНТОТ ЗЕМЈА / The Element Earth, 1962, туш и станиол на хартија / ink and foil on paper, 26х39, ЈАЈЦЕ / Jajce, 1963, масло на платно / oil on canvas, сопс.: Војна област, Марибор, Словенија 170. ОСВОЈУВАЊЕ / Conquest, 1963, масло на платно / oil on canvas, сопс.: Воена област, Марибор, Словенија 171. ДИВЕРЗАНТСКА АКЦИЈА / Diversion, 1963, масло на платно / oil on canvas, сопс.: Воeна област, Марибор, Словенија 172. КОЛОНА / Marcshing Column, 1963, масло на платно / oil on canvas, сопс.: Воeна област, Марибор, Словенија 173. ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АВТОПОРТРЕТ 1) / Portraits from Goli Otok (Self-portrait 1), 1964, туш на хартија / ink on papеr, 21х ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АВТОПОРТРЕТ 2) / Portraits from Goli Otok (Self-portrait 2), 1964, туш на хартија / ink on papеr, 21х ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АВТОПОРТРЕТ 3) / Portraits from Goli Otok (Self-portrait 3), 1964, туш на хартија / ink on papеr, 22х ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АВТОПОРТРЕТ 4) / Portraits from Goli Otok (Self-portrait 4), 1964, туш на хартија / ink on papеr, 22х ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АВТОПОРТРЕТ 5) / Portraits from Goli Otok (Self-portrait 5), 1964, туш на хартија / ink on paper, 22х ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АНДРЕЈ ВУЧЕМИЛ 2) / Portraits from Goli Otok (Andrej Vucemil 2), 1964, туш и бајц на хартија / ink and varnish on paper, 24х СКИЦА ЗА ПЛАКАТ / Sketch for a Poster, 1964/65, туш на хартија / ink on papеr, 60х ГОЛООТОЧКИ ПРЕДЕЛ 1 / Landscape from Goli Otok 1, 1964, туш на хартија / ink on papеr, 18х ГОЛООТОЧКИ ПРЕДЕЛ 2, / Landscape from Goli Otok , туш на хартија / ink on papеr, 14,5х ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (РОБИЈАШ БР. 997) / Portraits from Goli Otok (Convict Number 997), 1965, туш и бајц на хартија / ink and varnish on paper, 21х ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТ (РОБИЈАШ БР. 1967) / Portraits from Goli Otok (Convict Number 1967), 1965, туш на хартија / ink on papеr, 21х ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АНДРЕЈ ВУЧЕМИЛ 1) / Portraits from Goli Otok ( Andrej Vucemil 1), 1965, туш и бајц на хартија / ink and varnish on paper, 21х ГОЛООТОЧКИ ПОРТРЕТИ (АНДРЕЈ ВУЧЕМИЛ 3) / Portraits from Goli Otok (Andrej Vucemil 3),1965, туш и бајц на хартија / ink and varnish on paper, 21х ЧЕТИРИ ГОЛООТОЧКИ ВАРИЈАЦИИ 1 / Four Variations from Goli Otok 1, 1965, бајц и туш на хартија / ink and varnish on paper, 10х11, ЧЕТИРИ ГОЛООТОЧКИ ВАРИЈАЦИИ 2 / Four Variations from Goli Otok 2, 1965, туш на хартија / ink on papеr, 10х11, ЧЕТИРИ ГОЛООТОЧКИ ВАРИЈАЦИИ 1 / Four Variations from Goli Otok 1, 1965, туш на хартија / ink on papеr, 10х11, ЧЕТИРИ ГОЛООТОЧКИ ВАРИЈАЦИИ 4 / Four Variations from Goli Otok 4, 1965, туш и бајц на хартија / ink and varnish on paper, 10х11, ЧЕТИРИ ЦРТЕЖИ - ЈУСТИНА-1 / Four Drowings - Justina-1, 1965/67, туш и молив на хартија / ink and pencil on papеr, 60х ЧЕТИРИ ЦРТЕЖИ - ЈУСТИНА-2 / Four Drowings - Justina-2, 1965/67, туш и молив на хартија / ink and pencil on papеr, 60х БЛАГ ПРОТЕСТ / Shall Protest, 1966, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: бивша Ф-ка за стакло, Скопје 193. ИЗОЛИРАНОСТ НА ПРЕТПОСТАВКАТА / Isolated Passumation, 1966, масло на платно / oil on canvas, 111х76, сопс.: семејство Aнастасови, Скопје 194. ВИЗУЕЛНО ИСКУСТВО / Visual Experience, 1966, масло на платно / oil on canvas, 76х111, сопс.: хотел Метропол, Охрид 195. ЦВЕТ-ФОСИЛ / Flower-Fossil, 1966, масло на платно / oil on canvas, 92х100, сопс.: НУ МСУ, Скопје 196. КОМПОЗИЦИЈА I / Composition I, 1966, масло на платно / oil on canvas, 106х165, сопс.: НУ МСУ, Скопје 197. ЗАЧЕТОК И ПРОДОЛЖУВАЊЕ / Initiation and Continuation, 1966, масло на платно / oil on canvas, 162х108, сопс.: Министерство за култура за Р. Македонија, Скопје 198. СЕЛСКИ ЗАПИСИ / Notes from Village, 1966, масло на платно / oil on canvas, 122,5х99, сопс.: МВР, Скопје 199. ПОСВЕТЕНОСТ НА БРАЗДИТЕ / Dedicated to the Furrows, 1966, масло на платно / oil on canvas, 162х108, сопс.: приватна сопственост, Скопје 200. ОБНОВУВАЊЕ / Regeneration, 1966, комбинирана техника на платно / mixed media on canvas, 47х ОХРИДСКИ ЗАПИСИ / Notes from Ohrid, 1966, масло на платно / oil on canvas, 150х100, сопс.: Љубомир Чеперганов, Скопје 202. ПОБЕДА / Victory, 1966, масло на платно / oil on canvas, 150х100 (уништена) 203. ЦРВЕНА ПЕПЕЛ I / Red Ashes I, 1966, масло на платно / oil on canvas, 79х105, сопс.: Петар Пејмов, Скопје 204. ЦРВЕНА ПЕПЕЛ II / Red Ashes II, 1966, масло на платно / oil on canvas, 79х105, сопс.: Милан Малинов, Скопје 205. ВО ПОЧЕТОКОТ БЕШЕ ОГАН / In the Beginning there was Fire, 1966, туш во боја на хартија / colour ink on paper, 30х НЕЖНИТЕ ВОДИ ОД ИСТОК / Gentle Waters from the East, 1966, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 26х НЕЖНИТЕ ВОДИ ОД ИСТОК 2 / Gentle Waters from the East 2, 1966, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 26х НЕБОТО ИЗВИРА / The Sky Rises, 1966, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 27х48, НУ МСУ, Скопје 209. РАЃАЊЕ НА ОБЛИКОТ / Birth of the Form, 1966, туш на хартија / ink on papar 210. ОД ОГНОТ ВО СВЕТЛО / From Fire into the Light, 1966, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 24х39, Национална галерија на Македонија, Скопје 211. МАТЕРИЈАТА ТАНЦУВА / The Dance of the Matter, 1966, туш на хартија / ink on paper, сопс.: семејство Тофовиќ, Скопје 212. ПОРТРЕТ НА К.К. / Portrait of K.K., 1966, туш на хартија / ink on paper, сопс.: Кристина Коштомај, Велење, Словенија 213. ЖИВОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ I / The Life of the Underwater World I, 1966, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 21x ЖИВОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ II / The Life of the Underwater World II, 1966, туш на хартија / ink on paper, 29,5х41, сопс.: хотел Метропол, Охрид 215. ЖИВОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ III / The Life of the Underwater World III, 1966, 22х62, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, сопс.: хотел Метропол, Охрид 216. ЖИВОТОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ IV / The Life of the Underwater World IV, 1966, туш на хартија / ink on papar, 26х39,5, сопс.: хотел Метропол, Охрид 217. ЖИВОТОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ V / The Life of the Underwater World V, 1966, туш на хартија / ink on paper, 34,5х23,5, сопс.: хотел Метропол, Охрид 218. ЖИВОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ VI / The Life of the Underwater World VI, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 21х ЖИВОТ НА ПОДВОДНИОТ СВЕТ VII / The Life of the Underwater World VII, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper 220. СКОПСКИ ТИЊАК / Skopje Marsh, 1967, масло на платно / oil on canvas, 157х117, сопс.: Трајан и Љупка Зафировски, Скопје 221. СУДИР / Impact, 1967, масло на платно / oil on canvas, 150х100, сопс.: Национална галерија на Македонија, Скопје 222. МИСТЕРИОЗНА ТИШИНА / Mysterious Silence, 1967, масло на платно / oil on canvas, 150х58, сопс.: Собрание на Р. Македонија, Скопје 223. МАКЕДОНСКА ПОРТА I / Macedonian Gate I, 1967, масло на платно / oil on canvas, 151Х151, сопс.: НУ МСУ, Скопје 224. ИГРА БЕЗ ПРАВИЛА / Game without Rules, 1967, масло на платно / oil on canvas, 150х56, сопс.: семејство Богданови, Скопје 225. ЗАВЕАН ПРЕДЕЛ I / Snow-bound Landscape I, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 33x49, сопс.: Трибина на младите, Нови Сад, Србија 226. ЗАВЕАН ПРЕДЕЛ II / Snow-bound Landscape II, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 33x49, сопс.: Славка Ајдовник, Љубљана, Словенија 227. ЗАВЕАН ПРЕДЕЛ III / Snow-bound Landscape III, 1967, туш на хартија / ink on paper, 33x49, сопс.: Јулија Поповиќ, Милвоки, САД 228. ПОРТРЕТ НА Ј.К. / Portrait of J.K., 1967, туш на хартија / ink on paper 229. ПРВИ ОБЛИЦИ / Initial Forms, 1967, туш на хартија / ink on paper 230. ПРВИ ДВИЖЕЊА I / Initial Movements I, 1967, туш на хартија / ink on paper 231. ПРВИ ДВИЖЕЊА II / Initial Movements II, 1967, туш на хартија / ink on paper 232. ЗАЧЕТОК НА НЕЖНОСТА / Beginig of Tenderness, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 30,5х46, сопс.: НУ МСУ, Скопје 233. СКАРАНИ КРУГОВИ / Quarrelling Circles, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 30х НЕЖНИТЕ ВОДИ ОД ИСТОК / Gentle Waters from the East, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 30х ДОПРИ МЕ / Touch Me, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 40х ОД ОГАН ВО СВЕТЛО / From Fire into the Light, 1967, комбинирана техника на хартија / mixed media on paper, 50х ЗАТОА / Because, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, 40х ПОРТА / Gate, 1967, туш на хартија / ink on paper, сопс.: Ацо Симиќ, Скопје 239. ПОСЛЕ ВИОРОТ / After the Snow Storm, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper 240. МАКЕДОНСКО ОРО / Macedonian Dance, 1967, туш и темпера на хартија / ink and tempera on paper, сопс.: приватна сопственост, Скопје 241. НЕЖНОСТ / Tenderness, 1968, туш во боја на хартија / colour ink on paper 242. МАКЕДОНСКА ПОРТА II / Macedonian Gate II, 1968, масло на платно / oil on canvas, 150х150, сопс.: НУ МСУ, Скопје 243. ПРАВЕЦ КОН ЕПИЦЕНТАРОТ / Heading Towards the Epicentre, 1968, масло на платно / oil on canvas, 160х100, сопс.: хотел Континентал, Скопје 244. ЦРВЕНА ПУСТИНА / Red Desert, 1968, масло на платно / oil on canvas, 160х100, сопс.: семејство Тофовиќ, Скопје 245. МАКЕДОНСКО ОРО / Macedonian Dance, 1968, масло на платно / oil on canvas, 205х153, сопс. Седиште на СДСМ, Скопје 246. СКОПСКИ СТАРОГРАДСКИ АМБИЕНТ I / Skopje Old-City I, 1968, масло на платно / oil on canvas, 100х СКОПСКИ СТАРОГРАДСКИ АМБИЕНТ / Skopje Old-City, 1968, масло на платно / oil on canvas, 123х100, сопс.: НУ МСУ, Скопје 248. ЗАТВОРЕНА ИГРА / Closed Game, 1968, масло на платнo / oil on canvas, 85х100, сопс.: Аритон Жиков, Скопје 249. ВО ЧЕСТ НА АПОЛО-8 / In Honour of Apolo-8, 1968, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: Џемс Бенет, Фејтфил, Арканзас, САД 250. ЗАТОЧЕНИЦИ ОД ДИАР БЕКИР / Prisoners from Diar Bekir, 1968, масло на платно / oil on canvas, 150х200, сопс.: Музеј на Македонија, Скопје 251. ОГЛЕДАЛО / Mirror,1968, масло на платно / oil on canvas, 100х120, сопс.: НУ МСУ, Скопје 252. ПОСВЕТА НА МАЈКА МИ / Dedication to my Mother, 1969, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: хотел Св. Пантелејмон (Стопанска комора на Македонија), Скопје 253. КОТЕЊЕ / Reproduction, 1969, масло на платно / oil on canvas, 100х100, сопс.: Собрание на град Скопје 254. ОДНЕСЕНО СО ВИОРОТ / Gone with the Wind, 1969, масло на платно / oil on canvas, 50,5х150, сопс.: семејство

156 Анастасови, Скопје 255. СТАРИ СПОМЕНИ / Old Memories, 1969, масло на платно / oil on canvas, 155х116, 256. СВЕЧЕНОСТ / Solemnity, 1969, масло на платно / oil on canvas, 120х ВИБРАЦИИ I / Vibrations I, 1969, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: Galerie d Art moderne, Александрија, Египет 258. ВИБРАЦИИ II / Vibrations II, 1969, масло на платно / oil on canvas,120х ЦИТРА / Zitther, 1969, комбинирана техника на дрво / mixed media on wood, 51х86, сопс.: НУ МСУ, Скопје 260. ВО ЗНАК НА МИНАТОТО / In the Sign of the Past, 1969, масло на платно / oil on canvas, 102х102; 52х152, сопс.: Иван Тодоровски, Скопје 261. ПРЕКИНАТО МИСЛЕЊЕ / Break Up Thinking, 1969, масло на платно / oil on canvas, 93х113, сопс.: Tихомир Кондев, Белград, Србија 262. ВО ОЧЕКУВАЊЕ / Expetstation, 1969, масло на платно / oil on canvas, 113х93, сопс.: Собрание на град Скопје 263. ИСТОЧЕН ПАРАВАН / The Eastern Paravan, 1969, масло на платно / oil on canvas, 113х93, сопс.: МРТВ, Скопје 264. СВЕТЛОСТ, ТЕМНИНА, ЗВУК / Light, Darkness, Sound, 1969, масло на платно / oil on canvas, 144x144 сопс.: хотел Континентал, Скопје (украдена) 265. ИМПУЛСИ / Impulses, 1970, масло на платно / oil on canvas, 103х254, сопс.: НУ МСУ, Скопје 266. РИЗНИЦА / Treasury, 1970, масло на платно / oil on canvas, 163х133, сопс.: Седиште на СДСМ, Скопје 267. ВИБРАЦИИ III / Vibrations III, 1970, масло на платно / oil on canvas, 163х133, сопс.: Александар Ѓурков, Скопје 268. ВИБРАЦИИ IV / Vibrations IV, 1970, масло на платно / oil on canvas, 121х101, сопс.: Душко Лазаревски, Скопје 269. ВИБРАЦИИ V / Vibrations V, 1970, масло на платно / oil on canvas, 101х121, сопс.: Народна техника, Скопје 270. СТАРА ЧАРШИЈА / Old City, 1970, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: Музеј на град Скопје 271. КОМПОЗИЦИЈА / Composition, 1970, туш и темпера во релјеф на картон / ink and tempera on cardboard in the relief, 64х КОМПОЗИЦИЈА II / Composition II, 1970, туш и темпера во релјеф на картон / ink and tempera on cardboard in the relief, 65х55, сопс.: Влатко Павловски 273. КОМПОЗИЦИЈА III / Composition III, 1971, туш и темпера во релјеф на картон / ink and tempera on cardboard in the relief, 64х КОЛОНА ОД ФЕВРУАРСКИОТ ПОХОД I / Column from the February March I, 1971, масло на платно / oil on canvas, 120х160, сопс.: Галерија на Домот на армијата, Белград, Србија 275. КОЛОНА НА ФЕВРУАРСКИОТ ПОХОД II / Column from the February March II, 1971, масло на платно / oil on canvas, 130х160, сопс.: Музеј на Македонија, Скопје 276. ЕПОПЕЈАТА НА НОЖОТ / Epic of the Knife, 1971, масло на платно / oil on canvas, 190х220, сопс.: Музеј на Македонија, Скопје 277. МОНМАРТР / Montmartre, 1971, масло на платно / oil on canvas, 75х55, сопс.: Живка Апостолска, Скопје 278. L ile de Notre Dame, 1971, масло на платно / oil on canvas, 55х75, сопс.: Димитрије Манолев, Скопје 279. НОВИ ИМПУЛСИ / News Impulses, 1972, масло на платно / oil on canvas, 159х НОВИ ИМПУЛСИ I / News Impulses I, 1972, масло на платно / oil on canvas, 129х ПРОШЕТКА НИЗ ПРЕДЕЛОТ ПОРАДИ ПРИЧИНА I / Intentional Landscape Walk I, 1972, масло на платно / oil on canvas, 100Х ПРОШЕТКА НИЗ ПРЕДЕЛОТ ПОРАДИ ПРИЧИНА II / Intentional Landscape Walk II, 1972, масло на платно / oil on canvas, 100х ПРОШЕТКА НИЗ ПРЕДЕЛОТ ПОРАДИ ПРИЧИНА III / Intentional Landscape Walk III, 1972, масло на платно / oil on canvas, 100Х100, сопс.: Национална галерија на Македонија, Скопје 284. ПРОШЕТКА НИЗ ПРЕДЕЛОТ ПОРАДИ ПРИЧИНА IV / Intentional Landscape Walk IV, 1972, масло на платно / oil on canvas, 100Х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР I / In Search of the Lost Space I, 1972, масло на платно / oil on canvas, 160х131, сопс.: Министерство за култура на Р. Македонија 286. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР II / In Search of the Lost Space II, 1972, масло на платно / oil on canvas, 160х131, сопс.: НУ МСУ, Скопје 287. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР III / In Search of the Lost Space III, 1972, масло на платно / oil on canvas, 131х160, Национална галерија на Македонија, Скопје 288. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР V / In Search of the Lost Space V, 1973, масло на платно / oil on canvas, 35х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР VI / In Search of the Lost Space VI, 1973, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: НУ МСУ, Скопје 290. ВКЛЕШТУВАЊЕ I / Interweavence I,1973, масло на платно / oil on canvas, 60х ВКЛЕШТУВАЊЕ II / Interweavence II,1973, масло на платно / oil on canvas, 60х ВКЛЕШТУВАЊЕ III / Interweavence III,1973, масло на платно / oil on canvas, 60х КАТЕДРАЛА I / Cathedral I, 1973, масло на платно / oil on canvas, 195х ВЕРТИКАЛИ НА ЕДНО ПОСТОЕЊЕ I / Verticals of an Existence I, 1973, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: Владимир Величковски, Скопје 295. БРАНУВАЊЕ (ВАРИЈАЦИА I) / Waving (Variation I), 1973, масло на платно / oil on canvas, 180х100, сопс.: бившо Министерство за надворешни работи на Југославија, Белград, Србија 296. СКОПСКО СОНЦЕ ВИДЕНО ОД ГЛЕИСДОРФ / Skopje Sun as Seen from Glasdorf, 1973, масло на платно / oil on canvas, 100х120, сопс.: Neue Galerie am Landesmuseum Joanneum, Грац, Австрија 297. НАДВОРЕШНО ВИБРИРАЊЕ / Vibrations in the Outside, 1973, масло на платно / oil on canvas, 120х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР IV / In Search of the Lost Space IV, 1973, масло на платно / oil on canvas, 100х35, сопс.: приватна сопственост, Скопје 299. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР IV-А / In Search of the Lost Space IV-A, 1973, масло на платно / oil on canvas, 120х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР IV-Б / In Search of the Lost Space IV-B, 1973, масло на платно / oil on canvas, 100х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР VI-Б / In Search of the Lost Space IV-B, 1973, масло на платно / oil on canvas, 140х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР VI-A / In Search of the Lost Space VI-A, 1973, масло на платно / oil on canvas, 120х БРАНУВАЊЕ (ВАРИЈАЦИЈА II) / Waving (Variation II), 1974, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: Уметничка Галерија, Бања Лука, БиХ 304. БРАНУВАЊЕ (ВАРИЈАЦИЈА III), / Waving (Variation III), 1974, масло на платно / oil on canvas, 60х100, сопс.: семејство Петковски, Скопје 305. КАТЕДРАЛА II / Cathedral II, 1974, масло на платно / oil on canvas, 195х65, Олимписки музеј, Сараево, БиХ 306. ПОСВЕТА / Dedication, 1974, масло на платно / oil on canvas, 138х ВЕРТИКАЛИ НА ЕДНО ПОСТОЕЊЕ II / Verticals of an Existence II, 1974, масло на платно / oil on canvas, 120х СПЕКТАР НА СВЕТЛОСНИОТ ИЗВОР I / Spectrum of a Light Source I, 1974, масло на платно / oil on canvas, 60х СПЕКТАР НА СВЕТЛОСНИОТ ИЗВОР II / Spectrum of a Light Source II, 1974, масло на платно / oil on canvas, 100х100, сопс.: НУ МСУ, Скопје 310. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР VII / In Search of the Lost Space VII, 1974, масло на платно / oil on canvas, 100х20, сопс.: Александар Ѓурков, Скопје 311. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР VIII / In Search of the Lost Space VIII, 1974, масло на платно / oil on canvas, 100х120, 312. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР IX / In Search of the Lost Space IX, 1974, масло на платно / oil on canvas, 100х20, сопс.: Марија Коробар Белчева, Скопје 313. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР X / In Search of the Lost Space X, 1974, масло на платно / oil on canvas, 100х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XI / In Search of the Lost Space XI, 1974, масло на платно / oil on canvas, 100х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XII / In Search of the Lost Space XII, 1974, масло на платно / oil on canvas, 100х120, сопс.: семејство Весови, Скопје 316. ПОСВЕТА / Dedication, 1974, масло на платно / oil on canvas, 195х НЕБО И ЧОВЕК I / Sky and Man I, 1974, молив на хартија / pencil on paper, 90х66, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 318. НЕБО И ЧОВЕК III / Sky and Man III, 1975, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 90х66, сопс.: семејство Весови, Скопје 319. НЕБО И ЧОВЕК IV / Sky and Man IV, 1975, комбинирана техника на хартија / mixed media on paper, 90х НЕБО И ЧОВЕК V / Sky and Man V, 1975, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 90х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XIII / In Search of the Lost Space XIII, 1975, масло нa плaтно / oil on canvas, 120х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XIV / In Search of the Lost Space XIV, 1975, масло на платно / oil on canvas, 60х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XV / In Search of the Lost Space XV, 1975, масло на платно / oil on canvas, 71х175, сопс: Собрание на град Скопје, Скопје 324. СПЕКТАР НА СВЕТЛОСНИОТ ИЗВОР III / Spectrum of a Light Source III, 1975, масло на платно / oil on canvas, 60Х100, сопс.: Љиљана Симеонова, Скопје 325. АВТОПОРТРЕТ / Self - Portrait, 1975, масло на платно / oil on canvas, 70х54, Галерија на југословенскиот портрет, Тузла, БиХ 326. МАРТОВСКИ ДЕМОНСТРАЦИИ I / March Riots I, 1975, масло на платно / oil on canvas, 80х100, сопс.: поранешен СУП, Белград, Србија 327. ПОРТРЕТ НА МОЈАТА СОПРУГА / Portrait of my Wife, 1975, масло на платно / oil on canvas, 70х МАРТОВСКИ ДЕМОНСТРАЦИИ II / March Riots II, 1976, масло на платно / oil on canvas, 80х120, Музеј на Македонија, Скопје 329. НЕБО И ЧОВЕК VI / Sky and Man VI, 1976, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 90х66, сопс.: Сузана и Драганче Настевски, Битола 330. ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XIV / In Search of the Lost Space XIV, 1976, масло на платно / oil on canvas, 60х ВО ПОТРАГА ПО ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР XV / In Search of the Lost Space XV, 1976, масло на платно / oil on canvas, 60х НЕБО И ЧОВЕК VI / Sky and Man VI, 1976, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 90х66, сопс.: Колонија Сисак, Хрватска 333. МАКЕДОНИЈА / Macedonia, 1976, масло на платно / oil on canvas, 227х125, сопс.: МАНУ, Скопје 334. ПОРТРЕТ НА ПЕРИНО ПЕРИНИ / Portrait of Perino Perini, 1976, масло на платно / oil on canvas, 108х70, сопс.: Перино Перини, Рим, Италија 335. ЧОВЕК И ВРЕМЕ III / Man and Time III, 1977, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 71х50, сопс.: Вероника Чадловска, Скопје 336. ЧОВЕК И ВРЕМЕ II / Man and Time II, 1977, масло на платно / oil on canvas, 130х ЧОВЕК И ВРЕМЕ III / Man and Time III,1977, масло на платно / oil on canvas, 80х ПОРТРЕТ НА МИТЕ БОГОЕВ / Portrait of Mite Bogoev, 1977, масло на платно / oil on canvas, 90х65, сопс.: Политичка школа на Р. Македонија, Скопје 339. ПОРТРЕТ НА СТИВ НАУМОВ / Portrait of Stiv Naumov, 1977, масло на платно / oil on canvas, 90х65, сопс.: Политичка школа на Р. Македонија, Скопје 340. ЧОВЕК И ПРОСТОР I / Man and Space I, 1978, масло на платно / oil on canvas, 140х101, сопс.: Даница Шутурковска, Скопје 341. ЧОВЕК И ПРОСТОР А / Man and Space A, 1978, масло на платно / oil on canvas, 35х100, сопс.: Уметничка галерија - MСУ, Бања Лука, БиХ 342. ЧОВЕК И ПРОСТОР II / Man and Space II, 1978, масло на платно / oil on canvas, 101х140, сопс: МСУ, Белград, Србија 343. ЧОВЕК И ПРОСТОР III / Man and Space III, 1978, масло на платно / oil on canvas, 105х ЧОВЕК И ПРОСТОР VI / Man and Space VI, 1978, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 55,5х75, сопс.: МСУ, Белград, Србија 345. ЧОВЕК И ВРЕМЕ IV / Man and Time IV, 1978, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 71х50, сопс.: Џемс Колинс, Шкотска 346. ЧОВЕК И ВРЕМЕ V / Man and Time V, 1978, масло на платно / oil on canvas, 130х НЕБО И ЧОВЕК VII / Sky and Man VII, 1978, масло на платно / oil on canvas, диптих, 100х70, сопс.: приватна сопственост, Скопје 348. ЧОВЕК И ПРОСТОР IV / Man and Space IV, 1979, масло на платно / oil on canvas, 105х132, сопс.: Собрание на СРМ, Скопје 349. ЧОВЕК И ПРОСТОР IV / Man and Space IV, 1979, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 55,2х ЧОВЕК И ПРОСТОР V / Man and Space V, 1979, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 61х75,5, сопс.: Уметничка галерија - МСУ, Бања Лука, БиХ 351. ЧОВЕК И ПРОСТОР VII / Man and Space VII, 1979, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 47,7х75, ЧОВЕК И ПРОСТОР VIII / Man and Space VIII, 1979, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 97,5х69, сопс.: Уметничка Галерија, Тузла, БиХ 353. ЧОВЕК И ПРОСТОР XI / Man and Space XI, 1979, молив

157 и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 59,5х ЧОВЕК И ПРОСТОР XII / Man and Space XII, 1979, молив и креда во боја / pencil and crayon on paper, 60х84, сопс.: Rieder Germann, Швајцарија 355. ЧОВЕК И ПРОСТОР IX / Man and Space IX, 1979, масло на платно / oil on canvas,120х100, Велјо Гиновски, Скопје 356. ЧОВЕК И ПРОСТОР X / Man and Space X, 1979, масло на платно / oil on canvas, 100х120, сопс.: семејство Димески, Скопје 357. АВТОПОРТРЕТ / Self-portrait, 1979, масло на платно / oil on canvas, 180х НЕБО И ЧОВЕК VIII / Sky and Man VIII, 1979, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 60х73, сопс.: Уметничка галерија - МСУ, Бања Лука, БиХ 359. ЧОВЕК И ВРЕМЕ VI / Man and Time VI, 1979, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 55х75, сопс.: МСУ, Белград, Србија 360. ЧОВЕК И ПРОСТОР 1/ Man and Space 1, 1979, сито-печат / colour silkcsreen, 70х49, ЧОВЕК И ПРОСТОР 2 / Man and Space 2, 1979, ситопечат / colour silkcsreen, 70х49, ЧОВЕК И ПРОСТОР 3 / Man and Space 4, 1979, ситопечат / colour silkcsreen, 70х49, ПРОГЛАСУВАЊЕ НА КРУШЕВСКАТА РЕПУБЛИКА / Proclamation of the Krushevo Republic, 1979, масло на платно / oil on canvas, 195х156, сопс.: Историски музеј, Крушево 364. ЧОВЕК И ПРОСТОР XIII / Man and Space XIII, 1980, масло на платно / oil on canvas, 100х120, Drouot Richelieu, Париз, Франција 365. ЧОВЕК И ПРОСТОР XIV / Man and Space IV, 1980, масло на платно / oil on canvas, 100х120, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 366. ВИБРАЦИИ III / Vibrations III, 1980, масло на платно / oil on canvas, 168х133, сопс.: Александар Ѓурков, Скопје 367. ЧЕТИРИ СПОЕНИ ЖИВОТИ / Four Related Lives, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 73х102, сопс.: Галерија југословенског портрета, Тузла, БиХ 368. ЧОВЕК И ПРОСТОР XI / Man and Space XI, 1980, молив креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 59,5х ЧОВЕК И ПРОСТОР XV / Man and Space XV, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 59,6х ЧОВЕК И ПРОСТОР XVI / Man and Space XVI, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 59,6х84, сопс.: Fraces Xanckel, Балтимор, САД 371. ЧОВЕК И ПРОСТОР XVII / Man and Space XVII, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 59,5х ЧОВЕК И ПРОСТОР XVIII / Man and Space XVIII, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 59,5х ЧОВЕК И ПРОСТОР XIX / Man and Space XIX, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 60х ЧОВЕК И ПРОСТОР XX / Man and Space XX, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 80х66,5, сопс.: Galerija narodnog sveučilista, Пореч, Хрватска 375. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXI / Man and Space XXI, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 59,5х84, сопс.: Rieder Hermann, Швајцарија 376. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXIII / Man and Space XXIII, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 73х102, сопс.: Galerija Narodnog Sveučilišta, Пореч, Хрватска 377. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXII / Man and Space XXIII, 1980, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 80х ЧОВЕК И ВРЕМЕ VII / Man and Time VII, 1981, масло на платно / oil on canvas, 105х140, сопс.: приватна сопственост, Скопје 379. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXVI / Man and Space XXVI, 1981, масло на платно / oil on canvas, 105х105, сопс.: НУ МСУ, Скопје 380. ЧОВЕК И ПРОСТОР XV / Man and Space XV, 1981, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 76,5х56, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXIV / Man and Space XXIV, 1981, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 76,5х56, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXX / Man and Space XXX, 1981, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 56,5х76, ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXI / Man and Space XXXI, 1981, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х71, сопс.: семејство Чапаровски, Скопје 384. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXIII / Man and Space XXXIII, 1981, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 50х60, сопс.: Јован Ристиќ, Белград, Србија 385. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXV / Man and Space XXXV, 1981, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 56,5х76,5, сопс.: Јован Ристиќ, Белград, Србија 386. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXVII / Man and Space XXVII, 1981, масло на платно / oil on canvas, 105х105, сопс.: Златко Пановски, Скопје 387. КАЗИМИР МАЛЕВИЧ / Kazimir Malevich, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х71, сопс.: Галерија југословенског портрета, Тузла, БиХ 388. ЧОВЕК И ПРОСТОР XI / Man and Space XI, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 57х ЧОВЕК И ПРОСТОР XVIII / Man and Space XVIII, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 59х ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXVII / Man and Space XXXVII, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 76х ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXVIII / Man and Space XXXVIII, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 76х57, сопс.: Завод и Музеј, Битола 392. ЧОВЕК И ПРОСТОР XXXIX / Man and Space XXXIX, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 57х76, сопс.: Уметничка колонија, Ечка, Србија 393. ЧОВЕК И ПРОСТОР XL / Man and Space XL, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 57х ЧОВЕК И ПРОСТОР XLI / Man and Space XLI, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 71х ЧОВЕК И ПРОСТОР XLII / Man and Space XLII, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 56,5х76,5, сопс.: Galerija AZ, Белград, Србија 396. ЧОВЕК И ПРОСТОР XLXIII / Man and Space XLXIII, 1982, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 57Х ЧОВЕК И ПРОСТОР XIV / Man and Space XIV, 1982, масло на платно / oil on canvas, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР XLX / Man and Space XLX, 1982, масло на платно / oil on canvas, 120х ЧОВЕК И ПРОСТОР XLIII / Man and Space XLIII, 1982, масло на платно / oil on canvas, 105х ЧОВЕК И ПРОСТОР XLIV / Man and Space XLIV, 1982, масло на платно / oil on canvas, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР XLV / Man and Space XLV, 1982, масло на платно / oil on canvas, 120х100, сопс.: Александар Богојевиќ, Белград, Србија 402. ЧОВЕК И ПРОСТОР XLVI / Man and Space XLVI, 1982, масло на платно / oil on canvas, 70х90, сопс.: Национална галерија на Македонија, Скопје 403. ЧОВЕК И ПРОСТОР XLVII / Man and Space XLVII, 1982, масло на платно / oil on canvas, 70х90, сопс.: приватна сопственост, Скопје 404. ЧОВЕК И ПРОСТОР XLVIII / Man and Space XLVIII, 1983, масло на платно / oil on canvas, 130х160, сопс.: Олимписки музеј, Сараево, БиХ 405. ЧОВЕК И ПРОСТОР L / Man and Space L, 1983, масло на платно / oil on canvas, 45х60, сопс.: семејство Шутуркови, Скопје 406. ЧОВЕК И ПРОСТОР LI / Man and Space LI, 1983, масло на свила / oil on silk, 60х45, сопс.: Божин Павловски, Скопје 407. ЧОВЕК И ПРОСТОР LII / Man and Space LII, 1983, масло на свила / oil on silk, 45х60, сопс.: приватна сопственост, Скопје 408. ЧОВЕК И ПРОСТОР I А / Man and Space I A, 1983, акварел / watercolour, 70х50, сопс.: Златко Теодосиевски, Скопје 409. ЧОВЕК И ПРОСТОР II А / Man and Space II A, 1983, акварел / watercolour, 70х50, сопс.: Владимир Величковски, Скопје 410. ЧОВЕК И ПРОСТОР М-2 / Man and Space M-2, 1983, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 10х ЧОВЕК И ПРОСТОР М-3 / Man and Space M-3, 1983, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 10х ЧОВЕК И ПРОСТОР Г-А / Man and Space G-A, 1983, ситопечат / colour silkcsreen, 56,7х42,2, сопс.: Меѓународна збирка Јуниј, Љубљана, Словенија 413. ЧОВЕК И ПРОСТОР Г-Б / Man and Space G-B, 1983, ситопечат / colour silkcsreen, 56,7х42, ЧОВЕК И ПРОСТОР Г-В / Man and Space G-V, 1983, ситопечат / colour silkcsreen, 56,7х42, ОД ФАМИЛИJАРНИОТ АЛБУМ I / From the Family Album I, 1983, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 84х ОД ФАМИЛИЈАРНИОТ АЛБУМ II / From the Family Album II, 1983, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 84х ЧОВЕК И ПРОСТОР LIII / Man and Space LIII, 1983/84, масло на платно / oil on canvas, 160х190, сопс.: Зоран Стојановски, Скопје 418. ЧОВЕК И ПРОСТОР LIV / Man and Space LIV, 1984, масло на платно / oil on canvas, 70х90, сопс.: Зоран Божинов, Скопје 419. ЧОВЕК И ПРОСТОР LV / Man and Space LV, 1984, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 57х76, сопс.: семејство Хаџи Бошкови, Скопје 420. ЧОВЕК И ПРОСТОР LVI / Man and Space LVI, 1984, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 58х ЧОВЕК И ПРОСТОР LVII / Man and Space LVII, 1984, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР LVIII / Man and Space LVII, 1984, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х40, сопс.: Петар Ѓорѓевиќ, Скопје 423. ЧОВЕК И ПРОСТОР I / Man and Space I, 1984, сито-печат / colour silkcsreen, 70х ЧОВЕК И ПРОСТОР 6-А / Man and Space 6-A, 1984, ситопечат / colour silkcsreen, 70х АВТОПОРТРЕТ СО ПТИЦА / Self-portrait with a Bird, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х Ч0ВЕК И ПРОСТОР LIX / Man and Space LIX, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР LX / Man and Space LX, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXI / Man and Space LXI, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х65, сопс.: Збирка - Нирнберг, Германија 429. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXII / Man and Space LXII, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 58х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXIII / Man and Space LXIII, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXIV / Man and Space LXIV, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXV / Man and Space LXV, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXVI / Man and Space LXVI, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXVII / Man and Space LXVII, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXVIII / Man and Space LXVIII, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х50, сопс.: Колонија Сисак, Хрватска 436. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXIX / Man and Space LXIX, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х65, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 437. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXX / Man and Space LXX, 1985, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР / Man and Space, 1985, сито-печат / colour silkcsreen, 70х ЧОВЕК И ПРОСТОР III-А / Man and Space III-A, 1985, акварел / watercolour, 59х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXI / Man and Space LXXI, 1986, масло на платно, 72х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXIV / Man and Space LXXIV, 1986, масло на платно / oil on canvas, 235х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXII / Man and Space LXXII, 1986, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х50, сопс.: Колонија Сисак, Хрватска 443. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXV / Man and Space LXXV, 1986, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х ЧOВЕК И ПРОСТОР VI-А / Man and Space VI-A, 1986, акварел на свила / watercolour on silk, 36х99, сопс.: Томе Буклевски-Мачули, Скопје 445. ЧОВЕК И ПРОСТОР V-А / Man and Space V-A, 1986, акварел / watercolour, 42х61, сопс.: НУ МСУ, Скопје 446. ЧОВЕК И ПРОСТОР VII-А / Man and Space VII-A, 1986, акварел / watercolour, 59х84, сопс.: SDK, Карловац, Хрватска 447. ЧОВЕК И ПРОСТОР / Man and Space, 1986, сито-печат / colour silkcsreen,, 70х

158 448. ЧОВЕК И ПРОСТОР D / Man and Space D, 1986, ситопечат / colour silkcsreen, 70х ЧОВЕК И ПРОСТОР I / Man and Space I, 1986, ситопечат / colour silkcsreen, 70х50, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 450. ЧОВЕК И ПРОСТОР Г-Б / Man and Space G-B, 1986, ситопечат / colour silkcsreen, 70х50, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје 451. ЧОВЕК И ПРОСТОР / Man and Space, 1987, сито-печат / colour silkcsreen, 70х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXVI / Man and Space LXXVI, 1987, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 36х50, сопс.: семсјство Чапаровски, Скопје 453. ЧОВЕК И ПРОСТОР VIII-А / Man and Space VIII-A, 1987, акварел / watercolour, 59х80, сопс.: Narodno sveučilište, Озељ, Хрватска 454. ЧОВЕК И ПРОСТОР IX-А / Man and Space IX-A, 1987, акварел/ watercolour, 58х85, сопс.: Марина Димова, Скопје 455. ЧОВЕК И ПРОСТОР XLIX / Man and Space XLIX,1987, масло на платно / oil on canvas, 46х46,сопc.: Национална галерија на Македонија, Скопје 456. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXVII / Man and Space LXXVII, 1987, масло на платно / oil on canvas, 50Х50, сопс.: семејство Чапаровски, Скопје 457. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXVIII / Man and Space LXXVIII, 1987, масло на платно / oil on canvas, 50х50, сопс.: семејство Чапаровски, Скопје 458. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXIX, 1987, масло на платно / oil on canvas, 50х50, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 459. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXX / Man and Space LXXX, 1987, масло на платно / oil on canvas, 50х50, сопc.: Аленка Јелникар, Љубљана 460. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXI / Man and Space LXXXI, 1987, масло на платно / oil on canvas, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXII / Man and Space LXXXII, 1987, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 50х ВО ПОТРАГА ЗА ИЗГУБЕНИОТ ПРОСТОР LXII / Man and Space LXII, 1987, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 57,5х76, ЧОВЕК И ВРЕМЕ VIII / Man and Time VIII, 1988, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х100, сопс.: Евангелос Параскеваидис-Јоанина, Грција 464. ЧОВЕК И ПРОСТОР / Man and Space, 1988, молив и креда во боја на харија / pencil and crayon on paper, 58х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXIII / Man and Space LXXXIII, 1988, молив и креда во бојана хартија / pencil and crayon on paper, 78х58, 466. ЧОВЕК И ПРОСТОР XC / Man and Space XC, 1988, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х СЛИКАРКАТА СО СВОИТЕ МОДЕЛИ. ВО СПОМЕН НА КЕТЕ КОЛВИЦ / The Artist with her Models. In Memory of Кäthe Kollwitz, 1988, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х ПОРТРЕТ НА ДИМИТАР ПАНДИЛОВ / Portrait of Dimitar Pandilov, 1988, масло на платно / oil on canvas, 81х81, сопс.: Национална галерија на Македонија, Скопје 469. ЧОВЕК И ПРОСТОР / Man and Space, 1988, сито-печат во боја / colour silkcsreen, 5/50, 50х35, сопс.: НУ МСУ, Скопје 470. ЧОВЕК И ПРОСТОР I / Man and Space I, 1988, сито-печат / colour silkcsreen, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР IV / Man and Space IV, 1988, ситопечат / colour silkcsreen, 2/12, 50х35, сопс.: НУБ Св. Климент Охридски, Скопје (два отисоци, 2/12 ; 2/13) 472. ЧОВЕК И ПРОСТОР Г-А / Man and Space G-A, 1988, ситопечат / colour silkcsreen, 70х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXIV / Man and Space LXXXIV, 1988, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 78х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXV / Man and Space LXXXV, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 58х78, сопс.: JAZU (HAZU), Загреб, Хрватска 475. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXVI / Man and Space LXXXVI, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 58х78, сопс.: Cloude Robert, Париз, Франција 476. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXVII / Man and Space LXXXVII, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 78х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXVIII / Man and Space LXXXVIII, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 57х ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXIX / Man and Space LXXXIX, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР XC / Man and Space XC, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х65, сопс.: Национална галерија на Македонија, Скопје 480. ЧОВЕК И ПРОСТОР XCI / Man and Space XCI, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР XCII / Man and Space XCII, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х100, сопс.: Џемс Колинс, Шкотска 482. ЧОВЕК И ПРОСТОР XCIII / Man and Space XCIII, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР XCIV / Man and Space XCIV, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 35х50, сопс.: Драган Бошњаковски, Скопје 484. ЧОВЕК И ПРОСТОР XCVI / Man and Space XCVI, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР XCIV-A / Man and Space XCIV-A,1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 30х50, сопс.: Шуми и води на Македонија, Скопје 486. ЧОВЕК И ПРОСТОР ХI-А / Man and Space XI-A, 1989, акварел / watercolour, 76х ЧОВЕК И ПРОСТОР XII-А / Man and Space XII-A, 1989, акварел / watercolour, 76х56, сопс.: Лазо Пекевски, Скопје 488. ЧОВЕК И ПРОСТОР XCV / Man and Space XCV, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР III / Man and Space III, 1989, масло на платно / oil on canvas, 105х ЧОВЕК И ВРЕМЕ / Man and Time, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 15,5х28, ЧОВЕК И ПРОСТОР / Man and Space, 1989, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 17,5х20, ЧОВЕК И ПРОСТОР XCVII / Man and Space XCVII, 1989, масло на платно / oil on canvas, 105х140, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 493. ЧОВЕК И ПРОСТОР XCVI / Man and Space XCVI, 1989/90, масло на платно / oil on canvas, 130х ЧОВЕК И ПРОСТОР XCVII / Man and Space XCVII, 1990, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 90х ЧОВЕК И ПРОСТОР XCIX / Man and Space XCIX, 1990, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР XCIX / Man and Space XCIX, 1990, масло на платно / oil on canvas, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР C / Man and Space C, 1990, масло на платно / oil on canvas, 73х110, сопс.: Евангелос Параскеваидис-Јоанина, Грција 498. ЧОВЕК И ПРОСТОР CI / Man and Space CI, 1990, масло на платно / oil on canvas, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР CII / Man and Space CII, 1990, масло на платно / oil on canvas, 73х ПОРТРЕТ НА ЛОВРО МАТАЧИЌ / Portrait of Lovro Matačić, 1990, масло на платно / oil on canvas, 109x73, сопс: Македонска филхармонија, Скопје 501. ВЛАДИМИР ВЕЛИЧКОВСКИ И ВАН ГОГ / Vladimir Veličkovski and Van Gogh, 1990, молив и креда во боја, на хартија / pencil and crayon on paper, 100х56, сопс.: Владимир Величковски, Скопје 502. ЧОВЕК И ПРОСТОР LXXXVIII / Man and Space LXXXVIII,1990, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 58х ЧОВЕК И ПРОСТОР CIII / Man and Space CIII, 1991, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 102х ЧОВЕК И ПРОСТОР 13-А / Man and Space 13-A, 1991, акварел / watercolour, 76х ЧОВЕК И ПРОСТОР 14-А / Man and Space 14-A, 1991, акварел / watercolour, 76х ЧОВЕК И ПРОСТОР 15-А / Man and Space 15-A, 1991, акварел / watercolour, 56х ЧОВЕК И ПРОСТОР 16-А / Man and Space 16-A, 1991, акварел / watercolour, 56х ЧОВЕК И ПРОСТОР 17-А / Man and Space 17-A, 1991, акварел / watercolour, 56х ЧОВЕК И ПРОСТОР 18-А / Man and Space 18-A, 1991, акварел / watercolour, 76х56, сопс.: Аленка и Борес Габершчик, Љубљана, Словенија 510. СЕЌАВАЊЕ НА ЕДЕН ВЕЛИГДЕН / Remembering an Easter Day, 1991, комбинирана техника на хартија / mixed media on paper, 80х ЧОВЕК И ВРЕМЕ IX / Man and Time IX, 1992, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 25х50, сопс.: Евангелос Параскевиадис-Јоанина, Грција 512. ЧОВЕК И ПРОСТОР CVII / Man and Space CVII, 1992, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 45х60, сопс.: Galerija Mozaik, Цеље, Словенија 513. ЧОВЕК И ПРОСТОР CVIII / Man and Space CVIII, 1992, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 50х65, сопс.: Galerija Mozaik, Цеље, Словенија 514. ЧОВЕК И ВРЕМЕ IX / Man and Time IX, 1992, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 24х50, сопс.: Евангелос Параскеваидис-Јоанина, Грција 515. ЧОВЕК И ВРЕМЕ XII / Man and Time XII, 1992, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 42х ЧОВЕК И ВРЕМЕ XIII / Man and Time XIII, 1992, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXV / Man and Space CXV, 1993, масло на платно / oil on canvas, 45х45, сопс.: Мите Лазаров, Скопје 518. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXVIII / Man and Space CXVIII, 1993, масло на платно / oil on canvas, 45х45, сопс.: Јане Миљовски, Скопје 519. ЧОВЕК И ПРОСТОР CX / Man and Space CX, 1993, масло на платно / oil on canvas, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXI / Man and Space CXI, 1993, масло на платно / oil on canvas, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР 13-А / Man and Space 13-A, 1993, акварел / watercolour, 40х ЧОВЕК И ПРОСТОР 20-А / Man and Space 20-A, 1993, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 523. ЧОВЕК И ПРОСТОР 21-А / Man and Space 21-A, 1993 акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 524. ЧОВЕК И ПРОСТОР 22-А / Man and Space 22-A, 1993, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 525. ЧОВЕК И ПРОСТОР 23-А / Man and Space 23-A, 1993, акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 526. ЧОВЕК И ПРОСТОР 24-А / Man and Space 24-A, 1993, акварел / watercolour, 40х ЧОВЕК И ПРОСТОР 25-А / Man and Space 25-A, 1993 акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 528. ЧОВЕК И ПРОСТОР 26-А / Man and Space 26-A, 1993, акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 529. ЧОВЕК И ПРОСТОР 27-А / Man and Space 27-A, 1993, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 530. ЧОВЕК И ПРОСТОР 28-А / Man and Space 28-A, 1993, акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Мите Лазаров, Скопје 531. ЧОВЕК И ПРОСТОР 29-А / Man and Space 29-A, 1993 акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 532. ЧОВЕК И ПРОСТОР CIX / Man and Space CIX, 1993, масло на платно / oil on canvas, 100х100, сопс.: Гоце Зеленковски, Скопје 533. ЧОВЕК И ПРОСТОР CX / Man and Space CX, 1993, масло на платно / oil on canvas, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXII / Man and Space CXII, 1993, масло на платно / oil on canvas, 45х45, сопс.: Гоце Зеленковски, Скопје 535. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXIII / Man and Space CXIII, 1993, масло на платно / oil on canvas, 45х45, сопс.: Андреја Ошавков, Скопје 536. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXIV / Man and Space CXIV, 1993, масло на платно / oil on canvas, 45х45, сопс.: Гоце Зеленковски, Скопје 537. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXV / Man and Space CXV, 1993, масло на платно / oil on canvas, 45х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXVI / Man and Space CXVI, 1993, масло на платно / oil on canvas, 45х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXVII / Man and Space CXVII, 1993, масло на платно / oil on canvas, 45х45, сопс.: Шули и Србо Поповиќ, Скопје 540. ЧОВЕК И ПРОСТОР 30-А / Man and Space 30-A, 1994, акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 541. ЧОВЕК И ПРОСТОР 31-А / Man and Space 31-A, 1994, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Андреја Ошавков, Скопје 542. ЧОВЕК И ПРОСТОР 32-А / Man and Space 32-A, 1994, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 543. ЧОВЕК И ПРОСТОР 33-А / Man and Space 33-A, 1994, акварел/ watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 544. ЧОВЕК И ПРОСТОР 34-А / Man and Space 34-A, 1994, акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Милан Коштомај, Љубљана, Словенија 545. ЧОВЕК И ПРОСТОР 35-А / Man and Space 35-A, 1994, акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција

159 546. ЧОВЕК И ПРОСТОР 36-А / Man and Space 36-A, 1994, акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 547. ЧОВЕК И ПРОСТОР 37-А / Man and Space 37-A, 1994, акварел / watercolour, 40х ЧОВЕК И ПРОСТОР 40-А / Man and Space 40-A, 1994, акварел / watercolour, 57х ЧОВЕК И ПРОСТОР 41-А / Man and Space 41-A, 1994, акварел/ watercolour, 40х57, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 550. ЧОВЕК И ПРОСТОР 42-А / Man and Space 42-A, 1994, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 551. ЧОВЕК И ПРОСТОР CV / Man and Space CV, 1994, комбинирана техника на хартија / mixed media on paper, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXI / Man and Space CXXI, 1995, масло на платно / oil on canvas, 80х100, сопс.: Збирка POAArt, Марибор, Словенија 553. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXII / Man and Space CXXII, 1995, масло на платно / oil on canvas, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXIII / Man and Space CXXIII, 1995, масло на платно / oil on canvas, 89х65, сопс.: Министeрство за култура на Р. Македонија, Скопје 555. ЧОВЕК И ПРОСТОР 43-А / Man and Space 43-A, 1995, акварел / watercolour, 40х ЧОВЕК И ПРОСТОР 47-А / Man and Space 47-A, 1995, акварел / watercolour, 57х ЧОВЕК И ПРОСТОР 48-А / Man and Space 48-A, 1995, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 558. ЧОВЕК И ПРОСТОР 49-А / Man and Space 49-A, 1995, акварел / watercolour, 57х ЧОВЕК И ПРОСТОР 50-А / Man and Space 50-A, 1995, акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 560. ЧОВЕК И ПРОСТОР 51-А / Man and Space 51-A, 1995, акварел / watercolour, 57х ЧОВЕК И ПРОСТОР 52-А / Man and Space 52-A, 1995, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Сузана и Маријо Коштомај, Крањ, Словенија 562. ЧОВЕК И ПРОСТОР 54-А / Man and Space 54-A, 1995, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 563. ЧОВЕК И ПРОСТОР 55-А / Man and Space 55-A, 1995, акварел / watercolour, 40х57, сопс.: Drouot Richelieu, Париз, Франција 564. ЧОВЕК И ПРОСТОР 56-А / Man and Space 56-A, 1995, акварел / watercolour, 40х ЧОВЕК И ПРОСТОР 57-А / Man and Space 57-A, 1995, акварел / watercolour, 40х ЧОВЕК И ПРОСТОР 63-А / Man and Space 63-A, 1996, акварел / watercolour, 57х40, сопс.: поранешна АЛМАКО, Скопје 567. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXVII / Man and Space CXXVII, 1997, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 64х64, сопс.: Срѓан Керим, Скопје 568. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXV / Man and Space CXXV, 1997, масло на платно / oil on canvas, 45х45, сопс.: Снежана и Љубчо Георгиевски, Скопје 569. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXVI / Man and Space CXXVI, 1997, масло на платно / oil on canvas, 73х55, сопс.: Џемс Колинс, Шкотска 570. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXVIII / Man and Space CXXVIII, 1997, масло на платно / oil on canvas, 100х80, сопс.: Збирка POAArt, Марибор, Словенија 571. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXX / Man and Space CXXX, 1997, масло на платно / oil on canvas, 66х86, сопс.: Ганка Цветанова, Скопје 572. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXI / Man and Space CXXXI, 1997, масло на платно / oil on canvas, 66х86, сопс.: Стојче Апостоловски, Скопје 573. ПОРТРЕТ НА ПАВЛОС ХАСАНАГАС / Portrait of Pavlos Hasanagas, 1997, масло на платно / oil on canvas, 38х58, сопс.: ЈОГА-Сојуз на Македонија, Скопје 574. ЧОВЕК И ПРОСТОР M-4 / Man and Space M-4,1998, масло на платно / oil on canvas, 10x ЧОВЕК И ПРОСТОР M-5 / Man and Space M-5, 1998, масло на платно / oil on canvas, 10x ЧОВЕК И ПРОСТОР M-6 / Man and Space M-6, 1998, масло на платно / oil on canvas, 10х ЧОВЕК И ПРОСТОР M-7 / Man and Space M-7, 1998, масло на платно / oil on canvas, 15х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXII / Man and Space CXXXII, 1998, масло на платно / oil on canvas, 80х100, сопс.: Сликарска колонија, Прилеп 579. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXIII / Man and Space CXXXII, 1998, масло на платно / oil on canvas, 100х80, сопс.: Збирка POAArt, Марибор, Словенија 580. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXIV / Man and Space CXXXIV, 1998, масло на платно / oil on canvas, 66х66, сопс.: Паскопулос Минас-Јоанина, Грција 581. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXV / Man and Space CXXXV, 1998, масло на платно / oil on canvas, 86х66, сопс.: Ганка Цветанова, Скопје 582. ПОРТРЕТ НА ЈАНЕ САНДАНСКИ / Portrait of Jane Sandanski, 1998, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 583. ПОРТРЕТ НА ПЕРЕ ТОШЕВ / Portrait of Pere Tošev, 1998, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 584. ПОРТРЕТ НА ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ / Portrait of Goce Delčev, 1998, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 585. ПОРТРЕТ НА ЃОРЧЕ ПЕТРОВ / Portrait of Gorče Petrov, 1998, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 586. ПОРТРЕТ НА ДАМЈАН ГРУЕВ / Portrait of Damjan Gruev, 1998, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 587. ПОРТРЕТ НА ХРИСТО ТАТАРЧЕВ / Portrait of Hristo Tatarčev, 1999, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 588. ПОРТРЕТ НА ТОДОР АЛЕКСАНДРОВ / Portrait of Todor Aleksandrov, 1999, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 589. ПОРТРЕТ НА ПАВЕЛ ШАТЕВ / Portrait of Pavel Šatev, 1999, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 590. ПОРТРЕТ НА НИКОЛА КАРЕВ / Portrait of Nikola Karev, 1999, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 591. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXVI / Man and Space CXXXVI, 1999, масло на платно / oil on canvas, 100х ПОРТРЕТ НА КОНСТАНТИН МИЛАДИНОВ / Portrait of Konstantin Miladinov, 1999, масло на платно / oil on canvas, 100х80, сопс.: МАНУ, Скопје 593. ПОРТРЕТ НА ДИМИТАР МИЛАДИНОВ / Portrait of Dimitar Miladinov, 1999, масло на платно / oil on canvas, 100х80, сопс.: МАНУ, Скопје 594. ПОРТРЕТ НА ВОЈДАН ЧЕРНОДРИНСКИ / Portrait of Vojdan Černodrinski, 1999, масло на платно / oil on canvas, 100х80, сопс.: МАНУ, Скопје 595. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXVII / Man and Space CXXXVII / Man and Space CXXXVII, 1999, масло на платно / oil on canvas, 100х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXIX / Man and Space CXXXIX, 2000, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 38х ЧОВЕК И ПРОСТОР M-6 / Man and Space M-6, 2000, масло на платно / oil on canvas, 10x ЧОВЕК И ПРОСТОР M-7 / Man and Space M-7, 2000, масло на платно / oil on canvas, 10x ПОРТРЕТ НА ДИМО ХАЏИ ДИМОВ / Portrait of Dimo Hadzi Dimov, 2000, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 600. ПОРТРЕТ НА ВЛАДИСЛАВ КОВАЧЕВ / Portrait of Vladislav Kovačev, 2000, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 601. ПОРТРЕТ НА МЕТОДИЈА АНДОНОВ ЧЕНТО / Portrait of Metodija Andonov Čento, 2001, масло на платно / oil on canvas, 60х50, сопс.: Собрание на Република Македонија, Скопје 602. ПОРТРЕТ НА СТОЈАН АНДОВ / Portrait of Stojan Andov, 2001, масло на платно / oil on canvas, 60х50, сопс.: Собрание на Република Македонија, Скопје 603. ПОРТРЕТ НА ДИМЧЕ МИРЕ / Portrait of Dimče Mire, 2001, масло на платно / oil on canvas, 60х50, сопс.: Собрание на Република Македонија, Скопје 604. ПОРТРЕТ НА БЛАГОЈА ТАЛЕСКИ / Portrait of Blagoja Taleski, 2001, масло на платно / oil on canvas, 60х50, сопс.: Собрание на Република Македонија, Скопје 605. ПОРТРЕТ НА ИВАН МИХАЈЛОВ / Portrait of Ivan Mihajlov, 2001, масло на платно / oil on canvas, 58х38,5, сопс: седиште на ВМРО ДПМНЕ, Скопје 606. ПОРТРЕТ НА ПЕТАР ЧАУЛЕ / Portrait of Petar Čaule, 2001, масло на платно / oil on canvas, 59х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXXXVIII / Man and Space CXXXVIII, 2001, масло на платно / oil on canvas, 100х80, сопс.: Збирка POAArt, Марибор, Словенија 608. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXL / Man and Space CXL, 2001, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 52х60, сопс.: Кармино Каратела, Рим, Италија 609. ПОРТРЕТ НА МАРУШКА МИТРИЌЕСКА / Portrait of Maruška Mitrićeska, 2001, масло на платно / oil on canvas, 58Х38, сопс.: Марушка Митриќеска, Скопје 610. ОГЛЕДАЛОТО НА СИМОНЕТА ВЕСПУЧИ / Mirror of Simoneta Vespuci, 2002, масло на платно / oil on canvas, 80х65, сопс.: Златко Пановски, Скопје 611. ДРАМАТУРГОТ ЈОРДАН ПЛЕВНЕШ / Playwright Jordan Plevneš, 2002, масло на платно / oil on canvas, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLII / Man and Space CXLII, 2002, масло на платно / oil on canvas, 60х60, сопс.: Евангелос Параскеваидис-Јоанина, Грција 613. ЧОВЕК И ПРОСТОР / Man and Space, 2002, масло на платно / oil on canvas, 10х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLIV / Man and Space CXLIV, 2003, масло на платно / oil on canvas, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLV / Man and Space CXLV, 2003, масло на платно / oil on canvas, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLVI / Man and Space CXLVI, 2003, масло на платно / oil on canvas, 58х38, сопс.: Евангелос Параскеваидис-Јоанина, Грција 617. ЧОВЕК И ПРОСТОР М-11 / Man and Space M-11, 2003, масло на платно / oil on canvas, 10х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLVII / Man and Space CXLVII, 2003, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 47х ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLVIII / Man and Space CXLVIII, 2004, масло на платно / oil on canvas, 73х110, сопс.: Евангелос Параскеваидис-Јоанина, Грција 620. ЧОВЕК И ПРОСТОР CXLIX / Man and Space CXLIX, 2004, масло на платно / oil on canvas, 100х58, сопс.: Џемс Колинс, Шкотска 621. ЧОВЕК И ПРОСТОР CL / Man and Space CL, 2004, масло на платно / oil on canvas, 30х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLI / Man and Space CLI, 2004, масло на платно / oil on canvas, 120х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLIII / Man and Space CLIII, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 30х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLIV / Man and Space CLIV, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLV / Man and Space CLV, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 64х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLVI / Man and Space CLVI, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLVII / Man and Space CLVII, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLVIII / Man and Space CLVIII, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLIX / Man and Space CLIX, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 46х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXI / Man and Space CLXI, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 70х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXII / Man and Space CLXII, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXIII / Man and Space CLXIII, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXIV / Man and Space CLXIV, 2005, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР / Man and Space, 2005, комбинирана техника / mixed media, 17х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXV / Man and Space CLXV, 2006, молив и креда во боја на хартија, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXVI / Man and Space CLXVI, 2006, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 65х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXVII / Man and Space CLXVII, 2006, молив и креда во боја на хартија / pencil and crayon on paper, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXVIII / Man and Space CLXVIII, 2006, молив и креда во боја / pencil and crayon on paper, 50х ЧОВЕК И ВРЕМЕ XIV - ИМПРЕСИЈА ОД ШАНГАЈ / Man and Time XIV - Impresion from Changhai, 2006, молив и креда во боја / pencil and crayon on paper, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР М-18 / Man and Space M-18, 2008, комбинирана техника на хартија / mixed media on paper, 10х ЧОВЕК И ПРОСТОР М-19 / Man and Space M-19, 2008, комбинирана техника на хартија / mixed media on paper, 10х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXIX / Man and Space CLXIX, 2008, молив и креда во боја / pencil and crayon on paper, 50х ЧОВЕК И ПРОСТОР CLXX / Man and Space CLXVX, 2008, молив и креда во боја / pencil and crayon on paper, 65х

160 SPISOK NA MUZEI, GALERII I ZBIRKI VO KOI SE NAO\AAT DELA NA RODOQUB ANASTASOV LIST OF MUSEUMS, GALLERIES, AND ART COLLECTIONS THAT OWN OR DISPLAY WORKS OF ART MADE BY RODOLJUB ANASTASOV Македонија: НУ МУЗЕЈ НА СОВРЕМЕНАТА УМЕТНОСТ, Скопје НАЦИОНАЛНА ГАЛЕРИЈА НА МАКЕДОНИЈА, Скопје МУЗЕЈ НА МАКЕДОНИЈА, Скопје МУЗЕЈ НА ГРАД СКОПЈЕ, Скопје КУЛТУРНО ИНФОРМАТИВЕН ЦЕНТАР, Скопје НУ ЗАВОД И МУЗЕЈ, Штип ЗБИРКА НА СТУДИОТО ЗА ЦРТЕЖ, Штип НУ ЗАВОД И МУЗЕЈ, Битола МУЗЕЈ НА ИЛИНДЕН, Крушево ЦЕНТАР ЗА СОВРЕМЕНА ЛИКОВНА УМЕТНОСТ, Прилеп МАНУ (Македонска академија на науките и уметностите), Скопје НУБ СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ, Скопје МИНИСТЕРСТВО ЗА КУЛТУРА НА Р. МАКЕДОНИЈА, Скопје МИНИСТЕРСТВО ЗА ВНАТРЕШНИ РАБОТИ НА Р. МАКЕДОНИЈА, Скопје ЦЕНТРАЛЕН КОМИТЕТ НА ВМРО-ДПМНЕ, Скопје ЦЕНТРАЛЕН КОМИТЕТ НА СДСМ, Скопје ВЛАДА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, Скопје СОБРАНИЕ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, Скопје СОБРАНИЕ НА ГРАД СКОПЈЕ ЗБИРКА НА МИСЛА, Скопје МРТВ (Македонска радио и телевизија), Скопје ХОТЕЛ МЕТРОПОЛ, Охрид ХОТЕЛ КОНТИНЕНТАЛ, Скопје Србија: МУЗЕЈ САВРЕМЕНЕ УМЕТНОСТИ, Белград ТРИБИНА МЛАДИХ, Нови Сад МОДЕРНА ГАЛЕРИЈА, Горњи Милановац ГАЛЕРИЈА ДОМ АРМИЈЕ, Белград ГАЛЕРИЈА АЗ, Белград ЗБИРКА ЛИКОВНЕ АКАДЕМИЈЕ, Белград ЗБИРКА УМЕТНИЧКЕ КОЛОНИЈЕ ЕЧКА, Зрењанин Босна и Херцеговина: OLIMPISKI MUZEJ, Сараево UMJETNIČKA GALERIJA, Бања Лука GALERIJA JUGOSLOVENSKOG PORTRETA,Тузла Словенија: POAART ZA MIR, MEGJUNARODNA ZBIRKA, Марибор INTERNATIONAL ART COLLECTION JUNIJ, Љубљана VOJNA OBLAST, Марибор Франција: DROUOT RICHELIEU, Парис Германија: GERMANISCHES NATIONAL MUSEUM, Нирнберг INTERGRAFIK (Меѓународна графичка збирка), Берлин COLLECTION VON FAMILIE JOSEPH BEUYS, Дизелдорф DAS DENTCHE GARTENZWERO MUSEUM, Ротам Австрија: NAUE GALERIE AM LANDESMUSEUM JOHANNEUM, Грац Холандија: THE MUSEUM OF INSTANT IMAGES, Тилбург Египет: GALERIA D`ART MODERNE, Александрија Турција: SANAT GALERISI (меѓународна збирка), Истанбул Покрај наведените државни музеи, галерии и збирки, делата на Родољуб Анастасов се наоѓаат и во многубројни јавни и приватни колекции во Македонија и странство: Париз, Милано, Рим, Балтимор, Осло, Лондон, Фејтфил, Трст, Амстердам, Тузла, Белград, Љубљана, Риека, Цеље, Софија, Загреб, Марсеј, Единбург Macedonia: NI MUSEUM OF CONTEMPORARY ART, Skopje NATIONAL GALLERY OF MACEDONIA, Skopje MUSEUM OF MACEDONIA, Skopje MUSEUM OF THE CITY OF SKOPJE, Skopje CULTURE AND INFORMATION CENTER, Skopje NI MUSEUM OF STIP, Stip ART COLLECTION OF THE DRAWING STUDIO, Stip MUSEUM OF BITOLA, Bitola MUSEUM OF THE ILINDEN UPRISING, Krusevo CENTER FOR CONTEMPORARY ART, Prilep MANU (Macedonian Academy of Sciences and Arts), Skopje NATIONAL AND UNIVERSITY LIBRARY ST. CLEMENT OF OHRID, Skopje MINISTRY OF CULTURE OF R. MACEDONIA, Skopje MINISTRY OF THE INTERIOR OF R. MACEDONIA, Skopje CENTRAL COMMITTEE OF VMRO-DPMNE, Skopje CENTRAL COMMITTEE OF SDSM POLITICAL PARTY, Skopje GOVERNMENT OF THE REPUBLIC OF MACEDONIA, Skopje ASSEMBLY OF THE REPUBLIC OF MACEDONIA, Skopje TOWN HALL OF THE CITY OF SKOPJE ART COLLECTION OF THE COMPANY MISLA, Skopje MRTV (Macedonian Radio and TV), Skopje HOTEL METROPOL, Ohrid HOTEL CONTINENTAL, Skopje Serbia: MUSEUM OF CONTEMPORARY ART, Belgrade PODIUM FOR YOUNG PEOPLE, Novi Sad MODERN GALLERY, Gornji Milanovac GALLERY OF THE ARMY CULTURE CENTER, Belgrade GALLERY A3, Belgrade ART COLLECTION OF THE FINE ARTS ACADEMY, Belgrade ART COLLECTION OF THE ART COLONY OF ECKA, Zrenjanin Bosnia and Herzegovina: WINTER OLYMPICS MUSEUM, Sarajevo ART GALLERY, Banja Luka GALLERY OF YUGOSLAV PORTRAITS, Tuzla Slovenia: POAART FOR PEACE, THE INTERNATIONAL COLLECTION, Maribor INTERNATIONAL ART COLLECTION JUNIJ, Ljubljana MARIBOR MILITARY DISTRICT HQ, Maribor France: DROUOT RICHELIEU, Paris Germany: GERMANISCHES NATIONAL MUSEUM, Nurnberg INTERGRAFIK (International Graphic Collection), Berlin KOLLEKTION VON FAMILIE JOSEPH BEUYS, Düsseldorf DAS DENTCHE GARTENZWERO MUSEUM, Rottam Austria: NEUE GALERIE AM LANDESMUSEUM JOHANNEUM, Graz The Netherlands: THE MUSEUM OF INSTANT IMAGES, Tilburg Egypt: GALLERIE D ART MODERNE, Alexandria Turkey: SANAT GALERISI (International Art Collection), Istanbul In addition to the aforementioned state museums, art galleries, and art collections, the works of art made by Rodoljub Anastasov are also found in many other public and private collections in Macedonia and abroad in the following cities: Paris, Milan, Rome, Baltimore, Oslo, London, Fateful, Trieste, Amsterdam, Tuzla, Belgrade, Ljubljana, Rijeka, Celje, Sofia, Zagreb, Marseilles, Edinburgh Хрватска: NARODNO SVEUČILIŠTE, Озељ LIKOVNA RADIONICA CRTEŽA, Карловац ZBIRKA UMJETNIČKE KOLONIJE SISAK, Сисак JAZU (HAZU), Загреб GALERIJA NARODNOG SVEUČILIŠTA, Пореч Croatia: ADULT EDUCATION CENTER, Ozelj ART WORKSHOP OF DRAWINGS, Karlovac ART COLLECTION OF THE ART COLONY OF SISAK, Sisak HAZU (Croatian Academy of Sciences and Arts) (ex-jazu -Yugoslav Academy of Sciences and Arts), Zagreb GALLERY OF THE ADULT EDUCATION CENTER, Porec

161 BIOGRAFIJA Biografijata mo`e da bide instrument za vospostavuvawe, preosmisluvawe na tvore{tvoto kako celina. Nizata biografski podatoci ni pomagaat da go zapoznaeme, sfatime, ovoj slo`en um i dosleden ~ovek so univerzalna umetni~ka ~ove~ka vrednost, vistina, bliska do pravoslavieto. Toj e vodi~ niz umetmosta, mudar, spiritualen, srceparatelen, duhoven, dlaboko osmislen, discipliran, i istraen vo svojata likovna meditacija, koj sekoga{ ja slu{a sopstvenata du{a: Mu odavam ~est na bo`estvoto vo mene. Мајката и таткото на уметникот, Roden na vo Skopje od tatko Slavko - od skopskata familija Anastasovi - ]u~uk najpoznata trgovska familija. Dedo mu Petre ]u~uk matrijalno gi pomagal aktivnostite na gemixiite vo Solun. Negovoto ime e dokumentirano vo Arhivot na Makedonija vo Skopje. Negovata majka Eftimija - Efka Serafimova poteknuva od trgovska tetovska familija. Familijata Serafimovi se preselila od Tetovo vo Skopje koga majkata na umetnikot napolnila ~etirieset dena vozrast. Tatko mu posetuval ve~erni ~asovi po slikawe vo Sofija. Darbata za umetnost ja dobiva od tatka si, a ~uvstvitelnosta od majka si. Negovite bra}a Petar i Dimitar isto taka poka`uvale interes za umetnost. Пред Идадија, Скопје, 1937 Маало Идадија ул. Царица Јоана, Скопје, Vo okipirano Skopje zapo~nuva da posetuva osnovno u~ili{te na bugarski jazik, se do vtoroto oddelenie koga

162 zapo~nuva vojnata. Od detskite denovi svedok e na agresijata od strana na germanskata i bugarskata vojska. Skopje e bombardirano od angliskata sojuzni~ka avijacija. Родољуб со братот Димитар, мајката Ефка и стрината Рајна,1942/1943 (Од десно во првиот ред) Po osloboduvaweto go prodol`uva {koluvaweto vo treto oddelenie, vo u~ili{teto Goce Del~ev na maj~in jazik. Vo povoenite godini, najupotrbuvaniot zbor be{e: prvpat. Prvpat vo istorijata na Makedonija, svedo{tvo koga, narodot se vpu{ta vo svoja sopstvena, presvrtna, avantura od materijalna do duhovna sfera. moto mesto. Во класата на проф. Лазар Личеноски во Художественото школо Скопје III год. 1953/54 (Родољуб позади Лазар Личеноски) Vo prvite dve godini, studija na golem akt mu predava Nikola Martinoski. Vo narednite tri godini poukite gi dobival od Lazar Li~enoski. Za vreme na celoto {koluvawe ve~eren akt mu predava Dimitar Pandilov. Anastasov zavr{uva U~ili{te za primeneta umetnost vo Skopje Toga{ u~ili{teto, spored poukite i materijalot {to se predaval, bilo narekuvano Mala akademija. Na prvoto studisko patuvawe vo Grcija za prv pat }e gi zapoznae delata na anti~kata umetnost: Partenon, Olimp, Mikena, Epidaur itn. Osoben vpe~atok }e mu ostavi Arheolo{kiot muzej vo Atina. Impresioniran e od Izlo`bata na skulpturi i crte`i na angli~anecot Henri Mur vo Umetni~kata galerija, 1955 so predgovor od Herbert Rid, koj odr`a i edno predavawe vo Skopje. Како сликарски дизајнер во Декор Биро - Скопје, Se vrabotuva vo pretprijatieto Dekor biro vo Skopje, kade cela godina raboti kako grafi~ki dizajner. Od tuka go nasleduva {tafelajot na koj slikal David Bafeti, koj do denes e vo sopstvenost na Anastasov. Vo Kukleniot teatar, toga{ vo strogiot centar na Skopje, gi oblikuva glavnite likovi za dve kukleni pretstavi. Impresioniran e i od gostuvaweto na Kineskata nacionalna opera od Peking i golemiot Hudo`estven teatar od Moskva. Vo toa vreme na{iot umetnik go formira svojot imix so na~in na oblekuvawe i odnesuvawe mnogu sli~en na Modiljani, inaku omilen slikar na generacijata. Vo Belgrad }e go po~uvstvuva prisustvoto na socrealisti~koto slikarstvo, no isto taka, u{te pove}e dejstvuvaweto na grupata Medijala i na umetnicite koi bea privrzanici na apstraktnata umetnost. Toj celosno }e se opredeli za vtorata struja, za apstraktnoto slikarstvo. Za vreme na studiite, toj so grupa prijateli redovno gi sledi filmskite proekcii vo Jugoslovenskata kinoteka. Isto taka, prisustvuva i na polemikite vodeni me u Du{an Makaveev i Drago{ Kalai} po proekciite vo salata. Redovno gi posetuva koncrtite vo Kolarac kade nastapuvale svetski majstori. Za nego }e ostanat nezaboravni nastapite na tenorot Mario Delmonako vo operite Palja~i i Karmen vo Narodniot teatar. На Академија во Белград,1960 Димитар, Родољуб со мајка му, стрината Рајна и таткото Славко (лево кон десно) Anastasov go prodol`uva {koluvaweto vo klasi~na gimnazija i zavr{uva polumatura. U~itel po crtawe mu bil Fr~kovski, eden od poslednite makedonski zografi. Na trinaeset godi{na vozrast so tatko mu ja posetuva golemata izlo`ba na Sovetskoto slikarstvo vo Narodniot muzej vo Skopje. Toa mu bil prv kontakt na Anastasov so originalni slikarski dela, koj }e ostanat dolgo vreme vo negovoto se}avawe Umira tatko mi Slavko (1952). Se zapi{uva vo Hudo`estvenoto {kolo vo Skopje. So maalskite drugari aktivno igra fudbal, i profesionalno mu se posvetuva na ovoj sport. Dojde i toa najma~no vreme, koga site eden po eden po~nuvaat da se razdeluvaat, trgnuvaj} i sekoj po svojot `ivoten pat. Anastasov so zapi{uvaweto vo Hudo`estvenoto u~ili{te }e ja ostvari svojata dolgogodi{na `elba. Vo Skopje osoben vpe~atok predizvika izlo`bata na modernata francuskata umetnost (Umetni~ka galerija,1952): nea ja podgotvi Awes Amber, pomo{ni~ka Kasu, toga{en direktor na Nacionalniot muzej na modernata umetnost vo Pariz. Taa opfati osumdeset sliki nastanati od neoimpresionizmot do apstrakcijata dela na najistaknati slikari. Ottuka, so ogled na toga{nite okolnosti, francuskata izlo`ba be{e svoeviden test za preispituvawe i sankcionirawe na modernata umetnost na sa- Другарите од моето маало Идадија, 1953/54 (Родољуб од лево во вториот ред) Se dru`i so pove}e svoi kolegi kako {to se: Malinov, Petrov, Manevski, Andreevski, Bo{wakovski, Tuni}, Kaevski, Vasilevski i drugi. Vo toa vreme na{iot umetnik `ivee na ulica Ilindenska br.57. Vo ku}ata ima dobri uslovi i atmosfera za rabota, narekuvaj}i ja svoj Monparnas 57. Vo toa vreme najblizok drugar mu stanuva Vladimir Spasov - Vlaj~e so koj gi spodeluva sfa}awata, pogledite i voshitot za umetnosta. Podocna kon nivnoto drugaruvawe se pridru`uva Jovan Mironski, koj isto taka poka`uva interes za umetnost. Tie vo ku}ata na Vladimir Spasov - Vlaj~e na ulicata Apostol Guslarot br.6, povremeno, a podocna sekojdnevno se sobiraat i vo prizemnite prostorii pravat atelje, vo koe vladee atmosfera za slikawe kako vo vistinska likovna akademija. Zaedno so bratot Dimitar Anastasov }e gi posetuva prvite operski pretstavi vo na{ata sredina Stanuva vonreden student na Vi{ata pedago{ka {kola vo Skopje likoven otsek, na koj mu predaval Vangel Koxoman Na tretiot obid go polo`uva priemniot ispit na Akademijata za likovna umetnost vo Belgrad. Prestojuva vo Ohrid kade go prou~uva srednovekovnoto fresko slikarstvo, sporeduvaj}i go so `ivopisot vo Sveti Pantelejmon vo Skopje. Vo Belgrad ima mo`nost da vidi dve zna~ajni izlo`bi, prvata na Amerikanskata apstraktna umetnost i vtorata na delata od kolekcijata Urvater, na eden belgiski bra~en par. Na Akademijata za likovna umetnost vo Belgrad studira kaj profesorite: Stojan ]eli} (portret), Milo{ Bai} (golem akt), \ura Todorovi} (ve~eren akt), Mladen Srbinovi} (grafika) i tri godini slikarstvo vo klasata na Qubica Soki}. Vo maj svoite oficijalni po~etoci gi povrzuva so svojata prva grupna izlo`ba na sliki i skulpturi vo Domot na Sindikatite vo Belgrad. Во летното ателје - Скопје ул. Илинденска бр.57, 1958 Vo toa vreme najmnogu drugaruva so kolegite: Drago Gali}, Venija Turinski, Branko Proti}, Kemal [urbegovi}, Desanka Kere~ki, Margarita Rozencvajg, Ne{a Gli{i} i kolegite Makedonci. Od Grupata Petmina najmladi so koi se vodele interesni i aktuelni razgovori, koi se nesvesni vo po~etokot deka i tie stanuvaat del od edna likovna istorija. Bil objaven jugoslovenski anonimen konkurs za izlo`bata Mladi - likovno tvore{tvo vo toga{ poznatiot paviljon na Masarikova (1959 od 20 do 30 oktomvri). Anastasov ja dobiva prvata nagrada za slikarstvo (za skulptura i grafika ne bila dodelena prva nagrada), so slikata Smrtta na Dojrana (pod {ifra Labin ). Изложба Петмина најмлади Работнички дом, Скопје, 1960 Уметникот во салонот на Работничкиот дом,1960 Vo Skopje 1960 u~estvuva na izlo`bata Petmina najmladi vo Rabotni~kiot dom (Centarot za kultura i informacii),

163 koja e pozdravena od kritikata kako osve`uvawe i nade` (Anastasov, Andreevski, Manevski, Pa~ov, Risteski). Vo 1961 vo Umetni~kiot paviljon vo Skopje se organizira izlo`bata Sovremena amerikanska umetnost koja se odrazuva na likovnata scena kaj nas. Пред Рајската врата, Фиренца, 1962 (студиско патување во Италија) Венеција, 1962 So Akademijata patuva vo Firenca, Padova, Rim, i Venecija kade {to gi prou~uvaa delata vo muzeite Ufici, Vatikanskite muzei, Akademijata i drugi institucii. Osobeno vnimanie posvetuva na renesansnoto i baroknoto slikarstvo. Ja brani temata Probiv na apstraktnoto slikarstvo kaj prof. Mom~ilo Stevanovi}. Diplomira na Akademijata za likovna umetnost vo Belgrad (vo klasata Qubica Soki} 1962). Rodoqub se se}ava deka vo toa vreme sakal vo slikite da se po~uvstvuva mirisot na makedonskiot temjan! Doa a vo Skopje i so brat mu Dimitar odat na odmor vo Ohrid. Tamu toj se zapoznava so Justina, koja prestojuvala so grupa prijateli od Slovenija koi do{le na odmor vo Ohrid Vo Belgrad e odr`ana Izlo`bata na ULUS (sliki, skulpturi, grafiki na novoprimeni ~lenovi). Stanuva ~len na ULUS od Vo Anastasov vo Maribor (Slovenija), e li{en od sloboda poradi verbalen delikt. Vojniot sud vo Zagreb go osuduva, a Vrhovniot voen sud vo Belgrad ja potvrduva presudata, na stroga robija vo traewe od dve godini i {est meseci na Goli Otok. Po ka`uvawata na Anastasov vo presudata se navedeni obvinenija protiv bratstvoto i edinstvoto navreda na Mar{alot Tito i rakovodstvoto na partijata pri~ina bile negovite reagirawa protiv stavovite na Josip Broz za apstraktnata umetnost objavuvani vo toga{niot jugoslovenskiot pe~at. Toa e period na fizi~ka otstranetost od gra anskata sredina Na 26 juli utrinata vo Skopje se slu~uva katastofalniot zemjotres, koga toj ne ja znae ni sudbinata na svoite najbliski. Јустина и Димитар пред бродот Извор, 1964 (посета на Голи Оток) Јустина со Ромче, Шуто Оризари, Скопје,1965 Родољуб со Јустина: посета на Скопје, 1965 Po katastofalniot zemjotrs vo Skopje gradot ve}e ne li~i na sebe go nema ve}e i Monparnas 57, za umetnikot zasekoga{ ja izgubil svojata fizionomija. Zaedno so svojata familija `ivel vo edna od {upite vo strogiot centar na gradot, poto~no vo onaa koja {to bila prilepena do zidovite na ateljeto na Nestor Aleksiev, posledniot makedonski rezbar od starata generacija. Vo takvi uslovi toj intenzivno se podgotvuva za svojata prva samostojna izlo`ba. На првата самостојна изложба во Работнички Дом, Скопје, 1966 (втор од лево братот Петар) Anastasov vakvite zakani i pritisoci od postojniot re`im, vo raznovidni formi }e gi ~uvstvuva vo narednite godini. Edna od tie posledici e toa {to Anastasov ovie tri godini } e raboti kako sloboden umetnik, se razbira ne po svoja `elba. Prv pat izlaga na tematska izlo`ba vo Belgrad vo Galerijata na Domot na JNA ( ) so slikata Pobeda {to podocna samiot }e ja uni{ti, odnosno ja preslikuva poradi nemawe na platno. Vo toj period se nao al vo nezavidna situacija poradi nedostig na pari, kako {to veli avtorot Go povikuvaat da go dootslu`i voeniot rok vo Novi Sad. Vo toj grad ja otvora svojata izlo`ba na crte`i, inaku vtora samostojna izlo`ba vo galerijata Tribina na mladite. Predgovorot vo katalogot za izlo`bata e od hrvatskiot pisatel Andrija Vu~emil, so kogo Rodoqub drugaruval i koj mu bil edinstvena srodna du{a, vo najte{kite momenti od negoviot `ivot pominati na ozloglaseniot Goli Otok. Negovi sliki se zastapeni na kolektivnite izlo`bi na Sovremena jugoslovenska umetnost vo Bejrut, Bagdad, Damask i Tripoli. Охрид - Канео, 1961, Родољуб, Јусти, Слава и Димитар (од лево кон десно ) Po vra}aweto vo Skopje odi na otslu`uvawe na voeniot rok vo Maribor, Родољуб со Јустина, Марибор, Justina so bratot na Rodoqub, Dimitar - Diko go posetile vo Tie pominale nemili nastani i proceduri dodeka dobile propusnica - dozvola da go vidat svojot najmil. Anastasov stalno se se}ava na toj moment koga gi videl obete li~nosti koi ne go prepoznale vo prviot moment na posetata. Toa se momenti na najgolemata `ed za tvorewe, koja e stopirana, kade prakti~no go doka`uva svojot `ivoten i li~en stav. Ako se obideme da gi utvrdime po~etocite na umetnikoviot interes za sopstveniot i za ~ove~kiot lik, voop{to, toga{ faktite nè upatuvaat na Goli Otok. Prvite avtoportreti nastanaa kon krajot na 1964 Avtoportret Vo tie uslovi na robija ({est crte`i napraveni vo dekemvri 64 so sopstveniot izma~en lik) i serija na avtoportreti, portreti na zatvorenici i odreden broj asocijativni pejza`i..koga toj crtal, crtal, crtal Otslu`uvaj}i ja te{kata robija vo mesec oktomvri se ka~uva na brodot Izvor, onoj istiot so koj bil sproveden pred nekolku godini i otplovuva za Rieka. Potoa zaminuva za svoeto rodno Skopje, kade prvo dlaboko go pogoduva likot na majka mu na koj kako da bile vtisnati tragite od izminatite nastani. Во ателјето на резбарот Нестор, Скопје, 1966 (Јустина и мајката на уметникот) Za~estenite izlo`bi na modernata umetnost od stranstvo bea, sekako, potik za prifa}awe na novite likovni dvi`ewa i kaj nas. Od 1963 do 1965 ~len e na ULUS, a ~len na DLUM e od Podnesuva barawe do Rabotni~kiot dom (sega KIC) vo Skopje za organizirawe samostojna izlo`ba. Stru~nata komisija pri Domot sostavena od likovni umetnici i kriti~ari, go odbiva negovoto barawe. Vtoroto barawe se prifa}a od komisijata so toa {to umetnikot mo`e da izlaga vo prostoriite na Domot, no bez negova organizacija i finansiska pomo{. Vo toa vreme toa zna~elo svoeviden presedan. Od 1-10 juni prezentira 16 sliki vo maslo raboteni me u Pred pove}e javni i kulturni rabotnici izlo`bata ja otvora pisatelot Vlada Uro{evi}. На првата самостојна изложба во Работнички Дом, Скопје, 1966 (од лево Димитар брат на уметникот) Женидба со Јустина, Љубљана, Se `eni so Justina Ko{tomaj od Velewe, komercijalist i poznava~ na nekolku jazici. Nejzinoto prisustvo }e se poka`e mnogu zna~ajno za umetnikot, a kako predaden `ivoten drugar }e mu podari najgolema poddr{ka vo rabotata. Prvoto zaedni~ko letuvawe vo Novi Vinodolski, vo blizinata na Goli Otok, koe gi obedini do krajot na `ivotot! Посета во Нови Винодолски, 1968 Po~nuva kako honoraren, a potoa stanuva redoven profesor vo U~ili{teto za primeneta umetnost Lazar Li~enoski vo Skopje. Predava vo otsekot za tekstil, a potoa preminuva vo otsekot za slikarstvo

164 Во ателјето на ул. Карпошово востание бр.2, Скопје, 1968 (кај братот Димитар) Во ателјето на ул. Апостол Гусларот бр.6, Скопје, (населба Буњаковец кај Влајче) Umetnikot raboti i vremeno `ivee kaj brat mu Dimitar vo improvizirano atelje, na ulica Karpo{ovo vostanie br.2 vo Skopje. Podocna vo skopskiot kvart Buwakovec vo malata uli~ka Apostol Guslarot, vo ku}ata br.6 dobiva prostor za atlje (kade {to denes `ivee negoviot prijatel Vladimir Spasov Vlaj~e vo svoe atelje). Vo nego ja podgotvuva svojata tretta samostojna izlo`ba. U~estvuva na izlo`bata Na{e istorisko minato vo Umetni~kata galerija vo Skopje, kade na najdobrite eksponati im bea dodeleni nagradi. Prvata ne be{e dodelena, a vtorata ja podelija Rodoqub i Dragan Poposki Dada. Umetnikot so svojata sopruga go posetuva XXXIV Venecisko bienale {to im stanuva tradicija. Во посета на родниот град на Јустина - Велење, 1968/69 Јустина во Љубљана, Umira majka mu Eftimija Efka. Za prv i posleden pat, u~estvuva na 5 Bienale na mladite vo Rieka izlo`ba koja }e se prenese vo Bled i vo Kairo, vklopena vo likovnata manifestacija organizirana po povod nacionalniot praznik na Egipet 1000 godi{nina na Kairo. So kompozicijata Zato~enicite od Diar Bekir u~estvuva na izlo`bata Anga`irana umetnost vo Jugoslavija vo Sloven Gradec. Muzejot na sovremenata umetnost vo Belgrad ima osobeno zadovolstvo pod svoj pokriv da ja prika`e sovremenata makedonska umetnost vo organizacija na B. Petkovski od MSU - Skopje. Izlo`bata be{e pretstavena vo Saraevo, Zagreb, Ferara i Istanbul kako vrednuvawe na nacionalnoto i tradicionalnoto, no so sovremen likoven izraz Plodna godina za makedonskata likovna umetnost na me unaroden plan, so izlo`bata 10 makedonski slikari, koja izlo`ba od fevruari 1970 }e se pretstavi na francuskata kulturna javnost so turneja od {est meseci vo Nim, [el i Pariz. Na 12 mart me u 16 slikari kako pretstavnik od Jugoslavija na VIII Mediteransko bienale vo Aleksandrija, Anastasov go izlaga deloto Vibracii II za koe ja dobiva Prvata otkupna nagrada. Првата изложба во МСУ, Скопје, 1970 Изгледи од самостојната изложба во МСУ - Скопје, 1970 Na 25 maj ja otvora trettata samostojna izlo`ba vo Salonot na ul. \uro Salaj 34, koj be{e privremen izlo`ben prostor na Muzejotot na sovremenata umetnost, ispolnet so 22 sliki, plod na dolgogodi{en proces na tvore~ko zreewe. Me u posetitelite, na otvoraweto na izlo`bata }e se najde i advokatot Veqko Guberina, negoviot branitel pred Voeniot sud vo Zagreb. Родољуб и сопругата пред Лувр, Париз, 1970 So sredstvata od prodadenite sliki Anastasovi prestojuvaat eden mesec vo Pariz. Vo toa vreme, Monmartr i Monparnas bea ve}e samo legenda, a centar na gradot be{e ermen De Pre. Se selat od edna vo druga soba za da go zapoznaat podobro Pariz. Latinskiot kvart im stanuva omilen del. Pokraj toa, Rodoqub i Justina }e ostvarat drugi patuvawa po svetskite centri (vo podocne`nite godini, so poseta na golemite muzei vo Viena, Minhen, Grac, London, Madrid, La Koruna, Saragosa, Malaga, Kordoba, Amsterdam, Granada, Drezden, Moskva, Rim, Seviqa, Venecija, Berlin, Barcelona, Firenca, Padova, Nirnberg, Vajmar, Atina, Mantova, Toledo. Вселување во новото ателје на ул. Партизански одреди, 93, Скопје, 1971 Vo 1971 se vseluva vo novo, sopstveno atelje na bulevar Partizanski odredi br.93, kade {to i `ivee. Prvoto platno {to tuka }e go naslika e Epopeja na no`ot koja }e bide izlo`ena vo MSU, 1971/72 na izlo`bata Na{eto istorisko minato vo delata na makedonskite umetnici. Na ovaa izlo`ba ja dobiva vtorata nagrada za slikarstvo. So pove}e makedonski umetnici u~estvuva na najgolemata likovna manifestacija vo Jugoslavija posle osloboduvaweto, vo Belgrad, Zagreb i Qubqana vo galeriite na domovite na JNA NOB vo delata na likovnite umetnici na Jugoslavija. Na trettata tradicionalna izlo`ba NOB vo delata na likovnite umetnici {to se organizira sekoja petta godina. Rodoqub Anastasov ja dobiva tretata nagrada za deloto Kolona od fevruarskiot pohod Po vseluvaweto go zapo~nuva ciklusot sliki nare~en Vo potraga po izgubeniot prostor, {to pretstavuva eden od zna~ajnite presvrtni periodi vo negovoto tvore{tvo. U~estvuva na izlo`bata Sovremena makedonska umetnost vo Romanija, koja predizvikuva golem interes kaj posetitelite. Родољуб со другарите, Скопје, 1973 (Владимир Спасов - Влајче и Јован Миронски) U~estvuva na me unarodnata kolonija Slikarski nedeli vo Glajzdorf, a potoa izlaga vo Nova Galerija vo Grac, zaedno so grupa slikari od ~etiri zemji, Avstrija, Jugoslavija, Italija i Ungarija. Vo tekot na osumte slikarski nedeli (malervohe) umetnicite go zbogatija fondot na galerijata. Колонија VIII меѓународни сликарски недели во Глајздорф, Австрија, 1973 (од лево Сеид Хасанефендиќ, Родољуб Анастасов, Силвестер Комел, Мео Карбоне) Vo ovoj period }e zeme u~estvo na pove}e zana~ajni izlo`bi na sovremenata jugoslovenskata umetnost vo: Anglija, Italija, Kina, Avstrija, Mongolija, Finska, Irska, [vedska, Danska i Norve{ka. Zastapen e na pove}e reprezentativni izlo`bi vo zemjata i stranstvo so Sovremena jugoslovenska umetnost vo Dubrovnik, Helsinki, Tampere, Oslo, Ulan Bator. Izlo`bata 8 me unarodni slikarski nedeli vo Qubqana, Zagreb i Belgrad, predizvikala golem interes kaj posetitelite. Отворање на самостојната изложба во МСУ, Скопје, 1975 Изглед од самостојната изложба во МСУ, Скопје, Ja otvara ~etvrtata samostojna izlo`ba vo noviot objekt na MSU- Skopje na Kale. Me u prisutnite se nao aat Mito Parli} - koreograf, i eminentniot profesor, likoven kriti~ar, kolekcioner, galerist Ri~ard de Marko od Edinburg. Toj izbra dve sliki edna od ciklusot Vo potraga po izgubeniot prostor i Vertikali na edno postoewe koi zaedno so nekolku dela na makedonski likovni umetnici, }e bidat prezentirani na poznatiot internacionalen Edinbur{ki festival. Na kvadrienaleto 3. Jugoslovenski portret vo Tuzla ja dobiva specijalnata nagrada - premija Gran Pri za slikarstvo za deloto Avtoportret 1975, na ovaa izlo`ba u~estvuva so u{te eden portret na `ena mu Justina. Na taa izlo`ba u~estvuvaa zna~ajni imiwa od jugoslovenskata likovna scena, kako {to se: Krsto Hegedu{i}, Stojan Aralica, Ismet Mujezinovi}, Mihailo Petrov, Vilim Sve~wak, Aleksandar Lukovi}, Milo{ Bai}, Radenko Mi{evi}, Ivo Fri{~i}, Milan Blanu{a, Kiar Me{ko, Boris Jesih, Quba Popovi} i dr. poznati likovni umetnici. Se slu~i vo eden kus vremenski interval da dobie u{te edno visoko sojuzno priznanie prva nagrada na Pettoto bienale na jugoslovenskiot sovremen crte` na 15 likovna esen vo Sombor. Na trieset i prvata godi{nina od osloboduvaweto na glavniot grad na Makedonija Skopje, vo Gradskoto sobranie sve~eno se vra~eni nagradite, ja dobiva nagradata 13 Noemvri od oblasta na kulturata na grad Skopje Po zavr{uvaweto na izlo`bata Anastasov }e otvori novo poglavje vo tvore{tvoto so ciklusot sliki pod naslov Nebo i prostor, potoa so ^ovek i vreme i osobeno so ^ovek i prostor {to }e ostane do denes vo centarot na negovoto interesirawe. So ~etiri dela od ciklusot Vo potraga po izgubeniot prostor e pretstaven na izlo`bata Sovremena jugoslovenska umetnost vo gradovite: Edinburg, Lank{ir, Dablin, Belfast, Glazgov i Bradford. Toj veli: Jas nemam individualni junaci mojot junak e tolpata. Zastapen e vo Francuskata enciklopedija za umetnost, so kratki biografski podatoci: E. Benezit, Dictionnaire des peintres, sculpteurs, dessinateursset graveusrs, Paris: Grud Na 1 oktomvri 1977, vo Tuzla se otvara edna od najgolemite manifestacii Tito vo delata na likovnite umetnici na Jugoslavija vo `iriraweto me u istaknatite jugoslovenski likovni kriti~ari i umetnici od sekoja Republika, be{e i Anastasov kako pretstavnik na makedonskoto dru{tvo na likovnite umetnici (DLUM). Negovite dela se izlagani vo Muzejot na modernata umetnost vo Pariz na izlo`bata 10 makedonski slikari. U~estvuva i na drugi izlo`bi kako {to se: 5 trienale na jugoslovenskata likovna umetnost vo Belgrad. Vo 1978 Umetnosta na Jugoslavija vo Saraevo. Na {estoto trienale na jugoslovenskiot crte` vo Sombor, koe e selektivna manifestacija na koja

165 se u~estvuva samo na pokana od organizatorot, Anastasov vo silna konkurencija stana dobitnik na otkupna nagrada. U~estvuva na 4 me unarodna izlo`ba na originalen crte` vo Rieka - bienalna izlo`ba na koja redovno }e izlaga vo narednite deset godini. Zastapen e vo Mala enciklopedija, Prosveta, treto izdanie, Belgrad,1978, st.66 Самостојна изложба во Модерна галерија, Љубљана, 1979 Изгледи од изложбата во Модерна галерија, Љубљана, Umira brat mu Petar. Ja otvara vtorata samostojna izlo`ba nadvor od Makedonija vo Moderna galerija vo Qubqana, poto~no vo nejziniot popularen likoven salon za samostojni izli`bi Mala galerija od 10 juli do 5 avgust so 13 eksponati raboteni vo poslednite sedum godini. Na 20 juli vo organizacija na Umetni~kata galerija od Dubrovnik u~estvuva na antologiskata izlo`ba Novi oblici na figuracijata. Potoa negoviot umetni~ki pohod prodol`uva vo gradovite: Belgrad, Novi Sad,Tuzla, Zrewanin, Saraevo, Mostar, Zagreb, Pore~, Pula. Platnoto Proglasuvawe na Kru{evskata republika naslikano vo 1979, postaveno e vo Muzejot na Ilinden vo Kru{evo kako del od postojanata postavka. Akcentot e ~inot na proglasuvaweto na Kru{evskata Republika, za koj ne postoi avtenti~na fotografija. Avtorot se potprel na svojata imaginacija za prvata makedonska vlada (Kru{evska republika). Vo toj period toj }e ja po~uvstvuva, najblago ka`ano nezainteresanosta, indiferentnosta na svojata sredina sprema negovite uspesi, poto~no namerata da se degradira od odreden krug li~nosti vo kulturata. Najdobar primer za toa e pove}egodi{noto ne - dobivawe na republi~kata nagrada 11 Oktomvri. Anastasov na profesionalen plan }e bide pove}e cenet nadvor od svojata tatkovina Vo juli 1980 pretstaven e so dve dela na izlo`bata Jugoslovenska umetnost na 20 vek - [esta decenija organizirana od Muzejot na sovremenata umetnost vo Belgrad. Pet negovi dela se pretstaveni na izlo`bata Mladi jugoslovenski umetnici, prate~ka izlo`ba na 39 venecijansko bienale. Салон на МСУ - Белград, 1980 Ликовен салон, Трибина на младите, Нови Сад, 1980 Ja otvora tretata samostojnata izlo`ba nadvor od Makedonija vo Salonot na MSU vo Belgrad od 24 april do 20 maj 1980, kade se pretstavuva prvpat samostojno so triesetina dela 19 sliki i 11 crte`i koi ne se videni ni vo Skopje, sozdavani od 1972 do denes. Vo intevjuto so (S.\) Rodoqub veli: Vo prethodniot period me interesira{e me uprostorot na enterierot i eksterierot. Toa be{e vo 1975, a vo vtoriov ciklus taa bariera ja nadminuvam i sega me pravi qubopiten eksterierot, no ne kako pejza` tuku kako sudbina na masata. Lu eto vo moite sliki ne se li~nosti, ne se identifikuvani, tie se samo silueti. Nivnata sudbina ne e opi{ana, samo fatena vo momentot od nivniot sekojdneven `ivot. Sekoja figura na moeto platno e sama so toj svoj `ivot, & pokraj prisustvoto na drugi, sepak e osamena. Kako {to gledate, problemot na atmosferata e zadr`an od prethodniot period, a vo ovoj e samo potenciran problemot na osvetluvaweto. Otvorot e zadr`an i povtorno sé se slu~uva niz nego. Taa bulevarska atmosfera {to mo`e da se vidi vo otvorot nema pe~at na nekoj odreden grad, tuku e samo eden neodreden mravjalnik kade otu enosta preo a vo melanholija. Formiran e Fakultet za likovni umetnosti vo Skopje so odluka na Sobranieto na op{tata zaednica na naso~eno obrazovanie na SRM donesena na godina. Fakultetot ja zapo~nuva nastavata na Makedonija be{e poslednata od porane{nite jugoslovenski republiki koja otvori studii od ovaa oblast. Anastasov od samiot po~etok u~estvuva vo obrazuvawe na kadar od oblasta na likovnite umetnosti. Predaval: crtawe i slikawe, na dodiplomski i postdiplomski studii. Na 24 oktomvri 1980 vo Maliot salon vo Novi Sad e sedmata samostojna izlo`ba na Anastasov, na koja }e se pretstavi so 20 crte`i vo moliv i kreda vo boja od svojata najnova tvore~ka faza pod naslov ^ovek i vreme i ^ovek i prostor od poslednite tri godini. Vo 1981 e pokanet da u~estvuva so crte`i na 21 Anale so tematskata izlo`ba Umetnosta i gradot (Ars et urbs) vo organizacija na Modernata galerija od Zagreb {to se odr`uva vo primorskiot grad Pore~. Vo 1981 izlaga na Jugoslovenska sovremena likovna umetnost poetski realizam vo kineskite gradovi: Peking, Tsinan, Nanking i dr Od u~itelot po joga Pavlos K. Hasanagas dade golem pridones za razvojot na Dru{tvoto i popularizacijata na jogata. Anastasov i Justina se interesiraat za starata isto~na filozofija, koja }e odigra golema uloga vo negovoto tvore{tvo, kade svetlinata, e simbol na vistinata. Za nego slikarstvoto e transmisija me u fizi~kiot i duhovniot `ivot, koe gi soedinuva na povisoko nivo svojstvata na anima i logos na du{ata i razumot. Na izlo`bata Sovremen jugoslovenski crte`, me u poznatite jugoslovenski avtori zastapeni se i negovite pasteli, izlo`bata patuva po cela Portugalija vo gradovite: Lisabon, Evora, Koimbra, Porto, Ponta Delgada, Funkal, vo Fondacijata na Gulbenkian. U~estvuva so ~etiri sliki na 5 internacionalno trienale vo Wu Delhi od 15 mart do 7 april, na koe u~estvuvaat umetnici od okolu 60 zemji, a organizator na jugoslovenskite umetnici na ovaa izlo`ba e Umetni~kata galerija na Bosna i Hercegovina. U~estvuva i na 14 mediteransko bienale vo Aleksandrija na koe ja dobiva vtorata nagrada za slikarstvo. U~estvuva i na Balkanskoto bienale vo Bukure{t. Vo ovoj period anga`iran e so pet crte`i i vo internacionalnata grupa Juni ~ie sedi{te e vo Qubqana i Amsterdam. Prvo pretstavuvawe na Internacionalnata umetni~ka kolonija Juni e vo Qubqana. Samostojna izlo`ba vo Tuzla, Galerija Jugoslovenskog porteta/tuzlanski Salon 2 x 13. Zabele`ano e negovoto u~estvo na golemi internacionalni izlo`bi kako onie vo Nikozija, Var{ava, Rieka, Tuzla, Belgrad, Karlovac itn. Na vo Galerijata na jugoslovenskiot portret vo Tuzla ja otvara samostojnata izlo`ba na 26 masla i crte`i raboteni vo poslednite osum godini. Izlo`bata bila posetena od golem broj qubiteli na likovnata umetnost. Od 1982 do 1986 bil nadvore{en ~len na Me unarodnata grupa Juni. Самостојна изложба во Галеријата на југословенскиот портрет, Тузла, 1982 Изгледи од самостојната изложба во Тузлански салон 2х13, Тузла, Se zapi{uva zaedno so Justina vo Joga Dru{tvoto so prethodno teoretsko znaewe, cenej}i go pred sé vnatre{niot duhoven `ivot na ~ovekot. Jogata tie ja sfatija kako na~in na `ivéewe i sredstvo za podobruvawe na sevkupniot kvalitet na nivniot `ivot. Od 1983 bile dolgogodi{ni ~lenovi na Dru{tvoto JOGA - Skopje i ~len na pretsedatelstvoto i Pretsedatel na odborot za afirmacija na jogata vo Makedonija. Јога вежби (десно Родољуб Анастасов) Јусти и Родољуб со групата од Јога друштвото, Скопје So posredstvo na Modernata galerija od Zrewanin koja od svojata kolekcija izbrala 25 slikari od site republiki, u~estvuva vo najgolemata galerija vo Bukure{t Dalles, izlo`ba vo sklop na kulturno umetni~kite manifestacii koi imaat za cel me usebno da gi zapoznavaat balkanskite narodi. Jugoslovenskite slikari so svoite dela dobija centralno mesto vo bukure{kata galerija. Vo kratok uvod vo jugoslovenskiot del na izlo`beniot vodi~, od Zdenko Rus, ka`ano e deka eden nov fenomen izbil vo prv plan na interesirawe na slikarite za pejza`ot. Vo Zrewanin samostojnata izlo`ba na Rodoqub }e ja otvori Zdravko Mandi~, a za delata }e zboruva istori~arot na umetnost Jasmina Tutorov. Na tradicionalnoto treto Bienale na jugoslovenskiot akvarel vo Karlovac Rodoqub }e ja dobie nagradata za akvarelot ^ovek i prostor. Vo Tuzla ja dobiva nagradata za crte` na Pettata izlo`ba na jugoslovenskiot portret 83. Vo Tuzla ja dobiva Premijata i Zlatna diploma za crte` na Pettata izlo`ba na jugoslovenskiot portret 83. Ja dobiva nagradata 11 Oktomvri. Од отворање на самостојната изложба Уметничка галерија, Сараево,1984 (десно директорот на Уметничката галерија, Анастасов, уметникот Радослав Тадиќ и Мелиха Хусеџиновиќ) Од отворање на самостојната изложба Уметничка галерија, Сараево,1984 (од десно трета Азра Бегиќ) 1984 Umira brat mu Dimitar. Na 17 april kako sorabotka me u dvete republiki vo Saraevo ima 10-ta samostojna izlo`ba so 50 sliki i crte`i vo Umetni~kata galerija na SR Bosna i Hercegovina. Vo maj samostojnata izlo`ba na 20 sliki i 10 crte`i vo foajeto na Domot na kulturata organizirana od Tribinata za estetski aktivnosti na Rabotni~kiot univerzitet predizvikala golemo interesirawe kaj mostarskata publika. Za deset dena izlo`bata ja posetile nekolku iljadi gra ani. Zastapen e na izlo`bata Koncept vo slikata na belgradskiot likoven kriti~ar Aleksandar Bogojevi} objasnet kako umerena avangarda ili treta struja vo jugoslovenskata likovna umetnost. Zastapen e na izlo`bata Sovremen makedonski akvarel, koja za prv pat se organizira vo ovoj obem i go registrira prisustvoto na akvarelot vo makedonskata sovremena likovna umetnost. Anastasov iako akvarelot ne go raboti postojano, promenata na tehnikata voop{to ne vlijaela i najmalku da gi promeni osnovnite elementi na svojot likoven izraz. Vladimir Veli~kovski: Sovremen makedonski akvarel, Skopje, Centar za kultura i informacii, 1984 (cat.exh) Zastapen e vo Likovnata enciklopedija na Jugoslavija so kratka biografija i reprodukcija od ciklusot ^ovek i prostor /Likovna enciklopedija jugoslavije A-J, Izdanie Jugoslovenski leksikografski zavod Miroslav Krleža,1984, 1, A-J,str So izlo`bite na Sovremena jugoslovenska umetnost izlaga crte`i vo gradovite: Bukure{t, Nikozija, Qubqana, Linc, Valeta,Tulon, Belgrad i dr. Vo ovoj period od negoviot `ivot avtorot se trudi da ja afirmira jogata vo na{ite krugovi. Pove}egodi{noto praktikuvawe na joga ve`bite i soodvetnata ishrana, deluvaat na duhovno navleguvawe vo povisoki sferi na percepcija. Toa e vsu{nost, nadogradba na negovata silna tvore~ka priroda {to mu ovozmo`i da gi nadmine `ivotnite nezgodi. Zna~ajno delo od toj period e Avtoportretot so ptica 85 koja slika e sugerirana so svetlina i visok stepen na duhovna koncentracija koja e nem dijalog pome u slikarot i pticata. Slikaweto vo ateljeto mu pridava zadovolstvo na duhovna disciplina. Rodoqub e ramnopraven dobitnik na nagradata za crte` na Desettata zagrebska izlo`ba na crte`. Dobiva prva nagrada na Prvoto bienale na sovremeniot makedonski akvarel vo Skopje

166 Crte` od poznatiot ciklus ^ovek i prostor ja dobi vizata za vo poznatata Germanska zbirka na crte`i vo Nirnberg, po negovoto u~estvo na Tretoto intrnacionalno trienale na crte`i koe se odr`a vo ovoj grad od oktomvri 1985 do fevruari 1986, vo poznatite likovni galerii Kunsthale i Germanskata nacionalna galerija, vo Nirnberg. Za Anastasov posebna ~est pretstavuva {to vo poznatata Germanska zbirka na crte`i vo Nirnberg e zastapen i najgolemiot crta~ na site vremiwa Albreht Direr. Pula so koe ja odbele`uva 30 godi{ninata od svoeto javno izlagawe. Izlaga 30 crte`i, od ciklusot ^ovek i prostor. Deloto ^ovek i prostor XXVIII vleguva vo edicijata Minijaturen muzej na sovremena umetnost na tvorci i dela od Tokio. Toa e kniga na 100 umetni~ki dela od isto tolku likovni umetnici od svetot, vo site mediumi, pod naslov Komunikacija za mir. Od 1350 avtori edinstveniot Jugosloven, e makedonskiot slikar Anastasov. Idejata na izdava~ot e ovaa kniga da poslu`i kako izvor na me usebna komunikacija me u umetnicite vo svetot. Ova e prv ~ekor za mir na planetata so poraki za mir od zastapenite dela na umetnicite. Porakata na Anastasov e: Komunikacijata e dijalog me u lu eto od razli~ni ideologii 1992 Vo Skopje go posetuvaat Klod Rober, pretstavnik na pariskata Ku}a Druo i Difor od galerijata Artko. Na konferencijata za pe~at, po posetata na ~etiresetina ateljea, tie izjavija deka pokompletna i poavtenti~na slikarska li~nost od Anastasov te{ko se sre}ava vo ova vreme, duri i na po{irokite evropski i svetski prostori Nova Makedonija, ). Vo ovoj period izlaga na Prvoto bienale na akvarelot na Podunavskite zemji na izlo`bata Sovremena makedonska umetnost vo Sofija, i Apstraktnoto slikarstvo vo Makedonija vo MSU - Skopje. 3 меѓународно триенале на цртежи, Кунстхале, Нирнберг, 1985/86 Zastapen e vo germanskata enciklopedija za umetnost so op{irna biografija, Die Bildende Knnetleraller zeiten und Volker Thieme Becker Kunstlexikon Leipzig, Die Bildende Kunstler Aller Zeiten und Volker, Leipzig, 1986, str.793 (Germanija), (Likovni umetnici na site vremiwa). ^etiri godini bil ~len na Senatot na Univerzitetot Sv.Kiril i Metodij, od 1986 do Dobiva nagrada za akvarel na Bienaleto na jugoslovenskiot akvarel vo Karlovac. Se redat izlo`bi na koi tradicionalno u~estvuva kako {to se: Jugoslovenskiot portret vo Tuzla; Jugoslovenskiot crte` vo Zagreb kako i vo Sombor. Samostojno se pretstavuva vo Galerija Forum vo Zagreb so 40 dela Po povod trieset i edna godina od prvoto javno izlagawe, ja otvara devetnaesettata samostojna izlo`ba vo Umetni~kata galerija vo Skopje (posvetena na svoite roditeli i bra}a). Taa mu e ~etvrta izlo`ba vo negoviot roden grad, po pauza od polni petnaeset godini otsustvo od makedonskata likovnata scena, toj se pretstavuva so 70 sliki i crte`i od negovite dva ciklusa ^ovek i vreme i ^ovek i prostor. Од отворањето на изложбата во салонот на Центарот за култура Марко Цепенков, Прилеп, 1991 Од изложбата во галеријата Куќа Друо, Париз, 1992 Kon krajot na godinata na 02. noemvri ja otvora svojata samostojna izlo`ba vo Pariz vo Gallery Millon&Robert, so 20 dela od koi 16 mu se otkupeni. Justina dobiva del od familijarnata ku}a vo Velewe, {to ja adaptiraat vo atelje. Апстрактното сликарство во Македонија во МСУ, Скопје, 1992 Vo ovoj period raboti crte`i za knigata na Andrea Vu~emil, koj mu e prijatel od zaedni~kata robija na Goliot otok vo {eesettite godini. Mlade{kite soni{ta na slikarot i pisatelot se ostvarija: Slobodni se Hrvatska i Makedonija. Andrija Vučemil, Kad kažem riječ govorim o ljubavi, Rijeka Tiskara Rijeka, 1992, 125 str. uz crteže Rodoljuba Anastasova U~estvuva na izlo`bata 1893 VMRO 1993, Umetni~ka galerija Skopje, U~estvuva na izlo`bata vo Salonot na DLUM so promovirawe na Galerijata Mija~ki zografi, so pretstavuvawe na aktuelnite tendenci Makedonski sedmolist prosledeno niz tribinata, razgovori za umetnosta i za duhot. Izlaga na Denovi na makedonskata kultura vo Arhus (Danska). Del od godinata za vreme na zimskiot i letniot period so soprugata Justina prestojuvaat vo Qubqana kade aktivno raboti. Самостојна изложба во Галерија Форум, Загреб, 1987 (од лево Јустина, Томислав Лалин и Родољуб Анастасов) Самостојна изложба Галерија Форум, Загреб, 1987 (Анастасов и Едо Муртиќ) Vo Salonot na Kulturniot centar Marko Cepenkov vo Prilep na ja otvara svojata dvaesetta samostojna izlo`ba na crte`i za vreme na odr`uvaweto na Prviot kongres na VMRO-DPNE, ostvaruvaj}i go simboli~niot gest na po~it sprema sopstvenata, pradedovska revolucionerna tradicija. Vo oktomvri 1991 Qup~o Georgievski ja izdava knigata Grad koja e grafi~ki opremena so crte`i od Rodoqub Anastasov. Zastapen e vo Makedonska enciklopedija za deca, Detska radost, Skopje,1990, str.17 Ателјето во Велење / Словенија, 1993 Vo Enciklopedijata na Amerikanskiot biografski institut za 1987 Anastasov e zastapen me u najvlijatelnite li~nosti vo svetot. Five Hundred Leaders of Influence A Celebation of Global Achievments American Biographical Institute. Anastasov e zastapen vo: Likovna enciklopedija Jugoslavije, izd. Jugoslovenski leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb, 1987, 2, K-R, str.259, Vo noemvri 1989 izlaga vo Tokio na Jugoslovensko sovremeno slikarstvo i grafika. Od 6 juni do 15 noemvri Anastasov gostuva pola godina na Istra, po~nuvaj}i od Pore~, Buzet, Roviw, Labin, Pazin i Од колонијата во Кленовица, Хрватска, 1991 Посета на претставници на амбасадата на Кина - Тајван во ателјето на уметникот, Скопје, 1992 Со кучето Нелсон во дворот на ателјето во Велење Посета на учителот по јога Павлос К. Хасанагас во ателјето на уметникот, Скопје, U~estvuva na me uuniverzitetskiot proekt so izlo`ba na crte`i od nastavni~kiot kadar na FLU pri Univerzitetot

167 Sv Kiril i Metodij Skopje od /95 prika`ana vo galeriite na pove}e univerzitetski centri vo Soedinetite Amerikanski Dr`avi, Avstralija i Turcija, a zavr{i so Skopje vo fevruari 1995 vo Umetni~ka galerija Daut pa{in amam. Vo maj izlaga so izlo`bata 12 sovremeni makedonski umetnici vo galerijata Parvi vo Pariz (AIKA). Kako edinstven pretstavnik od Makedonija e pokanet da dade svoj nacrt za mail art Das goldene Shiff in der mail Art vo Ulcen. Po povod 60 godini od `ivotot vo izdanie na Tabernakul izdadena e monografija za negoviot `ivot i delo na Avtor na monografijata e prof. Vladimir Veli~kovski (koristen material od publikacijata do 1994 na VELI^KOVSKI, Vladimir: Rodoqub Anastasov, Skopje: Tabernakul, 1995) tirana za umetnosta na Anastasov re~e: Toj e eden od najfilozofskite umetnici vo svetot denes. Negovoto pretstavuvawe na ~ovekovata osamenost vo megalomanskite gradovi e isklu~itelno. Klod voedno istakna deka osobeno va`no za Makedonija é {to se pretstavuva preku umetnosta. Toj naglasi deka e dobro vo vreme koga vo Pariz sé pogolem interes vladee za ruskata umetnost da se vidi i umetnosta na R.Makedonija. So AIKA u~estvuva na izlo`bata vo Rim i Podgorica 12 sovremeni makedonski umetnici. Dobiva Golema nacionalna nagrada za umetnostvo Prilep. Vo Umetni~kata galerija Daut Pa{in Amam u~estvuva na likovnata manifestacija Art Egzodus 98, kade u~esnicite na izlo`bata ni nudat mo`nost, da se potsetime na mnogu ednostavnite op{to~ove~ki poraki. So soprugata patuvaat vo Berlin kade go posetuvaat Muzejot na sovremenata umetnost, a potoa i Veneciskoto bienale. Tamu srceto na Anastasov se polni so ~uvstvo na za{titenost, mir, balans i kolektivna dobrina. Italija e mesto na umetnosta, kulturata i ubavinata, dlaboko vre`ana vo sekoj umetnik. Dobiva plaketa: Certificate of Inclusion has been awarded of International Biografical Centre Cambridge England The International Who swho of Intellectuals may Vo Francuskata enciklopedija za umetnost pomestena e kratka biografija i za{titen e negoviot potpis. E. Benezit Dictionnaire critique et documentaire des peintres, sculptures dessinateurs et graveurs, Paris: Grund, 1999,str.283 Ателјето во Љубљана на ул. Clevelandska 29 Во ателјето, Љубљана, 1999 Од изложбата во Галерија Millon & Robert, Париз, 1996 (од лево галеристот од Ново Сибирск Alexsandre Khanine, сопругата и Solomon Rossine, Анастасов, Alexsandre Khanine ) 2000 Na 07 maj vo Umetni~kata galerija, Skopje toga{niot premier Qub~o Georgievski sve~eno }e ja otvori prvata nacionalna postavka od 14 do 20 Vek. Од изложбата во Галерија Millon & Robert, Париз, 1996 (од лево Клод Робер, Јустина, Родољуб) Дел од екипата која работела на монографијата од Владо Величковски, Скопје, 1995 Колонија Поарт За мир, Поштански дом - Похорје, Марибор, Словенија, 1997 Od 1995 do 2000 u~estvuva na me unarodnata likovna kolonija Poart za mir vo Po{tenskiot dom na Pohorje/ Maribor (Slovenija). Колонија Поаарт 97, Поштански дом - Похорје, Марибор, Словенија, 1997 (Родољуб и Јустина) 1996 Na 26 april vo elitniot del na Pariz Trokadero, vo neposredna blizina na Ajfelovata kula, samostojno izlaga vo renomiranata galerija na eden od prvite galeristi na poznatata ku}a Druo, 35 akvareli i sliki raboteni vo pastelna tehnika sozdadeni vo poslednite tri godini. Изгледи од изложбата во Галеријата Millon&Robert во Париз, 1996 Na soareto kako {to Francuzite gi narekuvvat ve~ernite sobirawa po povod umetni~koto pretstavuvawe, prisustvuvaa ugledni galeristi od Pariz. Zoel Klod sopstvenikot na trospratnata galerija vo koja {to izlo`bata be{e prezen- Изгледи од изложбата Аспекти на современата македонска уметност во Palazzo Ruspoli, Рим, 1996 (АИКА) Vo Umetni~kata galerija Daut Pa{in Amam e promovirana monografijata Pedeset godini na DLUM ~ij avtor e istori~arot Vladimir Veli~kovski, {to e izdadena po povod zlatniot jubilej od postoeweto na Dru{tvoto na likovnite umetnici na Makedonija, koe e formirano na Anastasov vizuelno e zastapen so slikata ^ovek i vreme II,1977, maslo na platno. Na vo MSU Skopje, Fondacijata Sju Rajder od Velika Britanija, so pomo{ na Vladata na Republika Makedonija organizira aukcija vo dobrotvorni celi so dela na poznatite makedonski avtori me u koi e i Anastasov. U~estvuva vo proektot vo Hamburg International Mail Art-Projekt Dada Lebt. Samostojno izlaga na vo Galerijata MAK vo Maribor. Vo ovoj period dobiva plaketa na Univerzitetot Sveti Kiril i Metodij po povod 50 godi{niot jubilej, kako priznanie za poseben pridones. So AIKA u~estvuva na izlo`bata vo Qubqana, Zagreb, London 12 sovremeni makedonski umetnici Na 13 fevruari Dru{tvoto na pisatelite na Makedonija ja soop{ti odlukata na pretsedatelstvoto na DPM da se zbogati likovnata zbirka na ovaa asocijacija so izrabotka na portreti na makedonskite prerodbenici: Ovie portreti gi izrabotuvaat pove}e likovni umetnici, me u koi R.Anastasov gi naslika portretite na: Konstantin Miladinov, Dimitrija Miladinov i Vojdan ^ernodrinski. Ministerot za kultura Dimitar Dimitrov go soop{tuva sostavot na Sovetot za kultura, me u drugite kako ~len e izbran R. Anastasov vo ~ija nadle`nost e izrabotkata na Nacionalnata programa za kultura. Zna~ajno e da se odbele`i formiraweto na NU Umetni~ka galerija Daut Pa{in Amam. Vo postavkata Anastasov e zastapen so {est svoi dela od pove}e periodi na negovoto tvore{tvo. Vo dru{tvoto JOGA so soprugata redovno u~estvuvaat na site pozna~ajni kursevi koi se odr`uvaat nadvor od Skopje (Leunovo/Mavrovo; Hotel Molika, Pelister) i na drugi manifestacii i sobranija. Vo: International Who s Who of Intellectuals, Thirteenth Edition, Cambridge, England:International Biographical Centre, 1999, str.637 Vo: Five Hundred Leaders of Influence, Raleigh North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc, 1999, str.18 The International Directory of Distinguished Leadership, Eighth Edition, Raleigh, North Carolina,USA: The American Biographical Institute Inc,1999, str.12 Фрагмент од националната поставка во Уметничка галерија, Скопје, 2000 Vo komisijata {to prave{e izbor na delata u~estvuvaa kako konsultanti i eminentnite umetnici R.Anastasov i Petar Haxi Bo{kov. So dr`avna podr{ka kako elitna umetnost, e pretstavuvaweto na samostojnata izlo`ba na Anastasov vo organizacija na Umetni~kata galerija od Skopje, koja vo 2000 be{e pretstavena vo Sofija, Pariz i Istanbul. Отворање на самостојната изложба во Националната Художествена Галерија, Софија, Бугарија, 2000 Изгледи од изложбата во Националната Художествена Галерија, Софија, Бугарија,

168 Vo juni samostojno izlaga vo Sofija vo Nacionalnata Hudo`estvena Galerija. So tematika od ciklusite Vo potraga po izgubeniot prostor, Vertikali na edno postoewe, ^ovek i vreme, ^ovek i prostor. Direktorkata na Nacionalnata umetni~ka galerija Dr. Ru`a Marinska }e ka`e: Ne znam {to e pova`no kaj nego umetni~kata pozicija (vo Isusovata vozrast ja otkril svojata tema i ve}e trieset godini ja razviva brazdej}i se podlaboko i podlaboko) ili umetni~kiot kapacitet i du{evnata golemina (za{to varijaciite na tema prostranstvo se potvrda za visokiot stepen na darbata). Na 40-to Ohridsko leto koe se otvori na 12 juli, kako pridru`na manifestacija e izlo`bata na pasteli na Anastasov vo Galerijata Ku}ata na Robevci. potrebni mu bile golemi podgotovki, pred sé poradi oskudnata fotodokumentacija, a isto taka i pi{ani dokumenti so koj raspolagal. Za taa cel vo granici na mo`nostite kontaktira so soodvetni dr`avni institucii, a i so nekoi `ivi potomci. Del od apostolite umetnikot gi raboti vo Skopje, a del vo ateljeto vo Qubqana, kade {to e obzemen so golemi emocii i nostalgija za Makedonija. Samostojno izlaga i vo Istanbul Menkul Kiymetler Borssasi Самостојна изложба во Кунстхаус, Нирнберг, 2002 Самостојна изложба во Куќата на Робевци, Охрид, 2000 Na zaminuva vo penzija od FLU Skopje. Istata godina izlaga i vo Velestovo vo crkvata Uspenie na Sv. Bogorodica. Vo mesec oktomvri samostojno izlaga vo Galery Millon & Robert vo Pariz. Самостојна изложба во Галерија Menkul Kiymetler Borssasi, Истанбул, 2000 (Анастасов со сопственикот на галеријата Осман Бирсан) Vo internacionalniot imenik na Amerikanskiot biografski institut vbroen e me u istaknatite i vode~ki li~nosti vo Skopje: The International Directory of Distinguished Leadership, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc., 2000 (izvadoci od tekstovi na Jasmina Tuturov, Azra Begi}, Franc Zalar, Vladimir Veli~kovski so biografija na str.18). Отворање на самостојната изложба Македонски иконостас, МГС, Скопје, 2001 (Сенко Велинов) Samostojnata izlo`ba - Makedonski ikonostas, be{e otvorena na 27 noemvri i predizvika dotoga{ nezapamten interes i posetenost. Izlo`bata predizvika golemi polemiki i kontraverzi vo javnosta, so neosnovani politi~ki kvalifikacii. Za nego negovata poraka e iskrena i sveta po svojata misla i # iznenaden od nekoi reakcii {to se pojavija vo javnosta. Vo 2002 vo ramkite na tradicionalnata sorabotka {to uspe{no se odviva so godini pome u dvata zbratimeni grada, Skopje i Nirnberg vo Germanija, Anastasov izlaga vo Kunsthaus na 24 juni kade }e se pretstavi so 48 dela raboteni vo maslena i pastelna tehnika vo periodot od od ciklusot ^ovek i prostor i ^ovek i vreme, za da zavr{i vo Skopje na vo ^ifte Amam Prostor 2, so pedeset dela - retrospektiven presek na tvore{tvoto vo poslednite tri decenii. Од отворањето на самостојна изложба во Чифте Амам, Скопје, 2002 (Амбасадорот на Р. Словенија со сопругата) Самостојна изложба во Чифте Амам, Скопје, 2002 (Анастасови со фамилијата Миронски) Li~nosti od Makedonija, Knigoizdatelstvo Mi-An, Skopje, Vo 2003 ednove~erna izlo`ba vo kni`arnica Tabernakul Portret na Plevne{. Самостојна изложба во Галерија Millon & Robert, Париз, 2000 (од лево уметникот со Клод Робер и Јордан Плевнеш) Pri prestojot Anastasov e vo stalno dru{tvo so toga{niot makedonski ambasador vo Francija Jordan Plevne{. [etaj}i po pariskite ulici po koi nekoga{ ~ekorele Li~enoski, Martinoski, Pandilov, i drugi na{i eminentni umetnici, Anastasov mu ja ka`uva svojata ideja na J.Plevne{, za makedonskiot ikonostas Apostolite na VMRO i go pokanuva da ja otvori taa izlo`ba, {to toga{ sè u{te bila neostvaren son. Idejata za ikonostasot kaj na{iot umetnik se ra a ~etiri godini pred toa. Za nejzina realizacija Изгледи од изложбата Македонски иконостас (12 апостоли), МГС, Скопје, Anastasov Makedonskite dejci - li~nosti od Ilindenskoto vostanie, koj gi slika vo periodot od 1997/2001 gi izlo`uva 2001 vo MGS vo Skopje. Za Anastasov ikonostasot 12 apostoli na VMRO pretstavuva povik za nacionalno edinstvo na makedonskiot narod. Edna{ zasekoga{ da prestanat podelbite i nesoglasuvawata pome u makedonskiot narod. Од отворањето на изложбата Македонски иконостас во МГС, Скопје, 2001 Vo Qubqana vo Pretsedatelskata palata e pretstavena zbirkata - na izbrani dela od u~esnicite na me unarodnite likovni sredbi Poaart 2000 za mir Od Amerikanskiot biografski institut. Anastasov go dobiva priznanieto za Osoben pridones vo slikarstvoto za 2001 godina Dutstandine Profesional Award Presented to Anastasov S.Rodoljub for Dedicated Achievements in the Field of Painting ABI/ USA

169 Од отворањето на едновечерната изложба Портрет на Плевнеш во книжарница Табернакул, Скопје, 2003 Vo Rim i Pariz e izlo`bata Dijalozi: Makedonska umetnost denes. So soprugata ostvaruvaat patuvawa vo pove}e skandinavski zemji: [vedska, Finska, Danska, Norve{ka, Holandija posetuvaj}i mnogu muzei, osobeno muzei od nacionalen karakter. Zastapen vo: Hall of Fame, vo: Great Minds of the 21st Century, Premier Edition, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc., 2003, str.14 Zastapen vo: Li~nosti od Makedonija, Enciklopediski imenik, Skopje: Knigoizdatelstvo MI-AN, 2002, str.19. Vo Amerikanskiot biografski institut go dobiva priznanieto 100-te najintrigantni umovi, The 100 Most Intriquing people of 2002/Anastasov S. Rodoljub, February /The 100 Most Intriquing to Observe for the Year Vo April e izlo`bata Dijalozi: Makedonska umetnost denes vo Muzejot na grad Podgorica. Na 18 juni vo ramkite na odbele`uvaweto na 60 godi{ninata na ASNOM, vo Likovniot salon na MANU e otvorena izlo`ba na tema NOB vo delata na makedonskite likovni umetnici, kako vpe~atlivo svedo{tvo za istoriskoto zna~ewe na prvoto zasedanie na ASNOM i za procutot na celata na{a kultura. Vo Umetni~kata galerija vo Skopje zema u~estvo na izlo`bata Kulturna memorija na grad Skopje Istata godina ja posetuvaat Ju`na Italija. Go posetuvaat Napoli, Kapri, Vezuv. Vo Neapolskiot muzej posebno se iznenadeni od faktot deka tuka postoi ogromen yiden mozaik, so poznatata bitka na Aleksandar Makedonski so Persijancite. Posetuvaat mnogu galerii i izlo`bi vo Milano, Brera, Padova. Ja posetuvaat dr`avata Damanhur koja se nao a vo severnoitalijanskite Alpi, vo dolinata Valkjuzela. Taa ima svoj ustav, vlada, zname, pari, zdravstvo i obrazovanie. Toa e zaednica ~ij koncept e duhovnosta vo sekojdnevniot `ivot i zatoa taa e svetski poznat centar na duhovno, umetni~ko i op{testveno istra`uvawe. So Transibirskata `eleznica so soprugata Justina ostvaruvaat patuvawe vo avgust od Moskva do Bajkalskoto ezero, koe patuvawe e do`iveano so golemo voodoo{evuvawe i voshit. Od po~etnata stanica Moskva, do poslednata Vladivostok ima km. Ova rastojanie se vozi za sedum dena. Transibirskata `eleznica so 103 `elezni~ki stanici, prostorot okolu prugata ispolnet so mnogu mali i sredni gradovi i sela pretstavuvaat svoevidna gletka {to ostanuva za sekoga{ vo se}avaweto. Bajkalskoto ezero e svetski priroden fenomen, najgolemo/ najdlaboko 1.741m, slatkovodno ezero vo svetot so 20% od celokupnata pitka voda vo svetot, so 336 reki koi se vlevaat vo nego, a samo edna Angara istekuva od nego. Sibir prirodniot fenomen na planetata, posebno Sibirskata tundra so ve~en arkti~ki leden pokriva~, ogromniot i beskraen prostor na Sibir, seto toa kaj na{iot umetnik ne mo`elo, a da ne pobudi ogromno vodoo{evuvawe. Negovite `ivotni preokupacii na poleto na umetnosta so ciklusite vo potraga po izgubeniot prostor, ~ovekot i vremeto, ~ovekot i prostorot, tuka mo`el najdobro da gi po~uvstvuva. Na patuvaweto posetuvaat mnogu muzei, me u koi i Muzejot vo Irkutsk. Zastapen vo Contemporary Who s Who of Professionals, 2004/2005, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc, 2005, str.22. Priznanie za na{iot slikar Rodoqub Anastasov odlikuvan so Medal - Legija na ~esta, The American Biographical Institute, USA. Vo gradot Kobe vo Japanija u~estvuva na selektivnata me unarodna izlo`ba Renesansa (Renascence) na koja se prijavija 2979 avtori so 7992 dela od koi se izbrani samo 101 delo. U~estvuva na izlo`bata vo Nik{i} Proletno me unarodno biennale na minijaturna umetnost. Dobiva Laureat na R. Makedonija za istaknat progres i majstorstvo vo oblasta na slikarstvoto. Zabele`ano vo 500 ni najgolemi umovi na 21 vek. Zastapen e: Genius Laureate Rep. of Macedonia For Distinguished progression and mastery in the field of Fine Arts Painting as recorded in 500 Greatest Geniuses of the 21 st Century. Zastapen vo Enciklopedija Britanika A-B, Skopje,Toper, MPM, 2005, str Pokraj jogata nivno golemo interesirawe se pove}e duhovni aktivnosti me u koi kaj niv poseben interes pobuduva Shen Qi (Vistinska energija), ~ii ve`bi i predavawa gi dr`i Ejping Wang od Kina. Po toj povod imaat ostvareno patuvawe vo dale~nata Kina, vo gradot [angaj za da gi sledat nejzinite predavawa. Impresionirani se od stariot i noviot [angaj, posebno se impresionirani od planta`ite so ~aj koi se prostiraat vo neposredna okolina na gradot. Ako e Sibir beskraen nepregleden prostor i svoeviden fenomen na prirodata, [angaj e isto taka metropola kade {to vo mal prostor e nabiena ogromna masa lu e i zgradi kade ~ovekot e minoren i izguben vo toj prostor. I ovoj grad pobuduva kaj na{iot umetnik razmisluvawe za temite koi gi obrabotuva. Toa e megalomanski grad ne samo po brojot na `iteli tuku i kako prostranstvo. Nastanite vo megagradovite se tolku dinami~ni, brzi, promeni {to za kratko vreme celi ~etvrti dobivaat nova fizionomija. Vo [angaj kru`i anegdotata: toa {to go bara{ ve}e ne postoi, zo{to vo me uvreme e izgradeno novo! Zastapen e vo: MI-AN ova enciklopedija, Op{ta i makedonska, Knigoizdatelstvo MI-AN, Skopje, 2006, str.51 Самостојна изложба на цртежи, Енформелска лабораторија, МГС, Скопје, Samostojna izlo`ba vo MGS, Skopje, so crte`i od periodot na enformelot. Na izlo`bata zastapeni se dela od negovoto studirawe na Likovnata akademija vo Belgrad 1958/62, kako i crte`i koi gi sozdaval dve ipol godini na te{kata robija na Goli Otok 1963/65 (likovi i avtoportreti). Od nad 200 crte`i od periodot vo sopstvenost na umetnikot na izlo`bata se eksponirani 136 dela pod naslov Enformelska laboratorija. Изглед од изложбата Енформелска лабораторија во МГС, Скопје, Vo Amerikanskiot biografski institut e vbroen vo golemite umovi na 21 vek/great Minds of the 21 st Century, 2006/2007 Raleigh, North Carolina, Edition American Biographical institute Inc, North Carolina, USA, str.14. Zastapen e vo: Kratka MI-AN ova enciklopedija, Likovna umetnost, Skopje, Knigoizdatelstvo MI-AN, 2007, str.13. Od International Biografphical centre Cambridge England, Anstasov ja dobiva plaketata Da Vin~i Dijamant / Da Vinci Diamond Umira Justi. Umetnikot vo nekrologot napi{al: Mnogu e golem zborot se se}avame, bidej}i tie {to se sakani nikoga{ ne Umiraat. Justa be{e golemo srce polno so qubov i golema muza na moeto tvore{tvo. Zastapen e vo postavkata na Nacionalnata galerija na Makedonija, Jubilej 60 godini postoewe na Nacionalnata galerija na Makedonija. Od Nacionalnata galerija dobiva specijalno priznanie Од лични побуди, а и заради неговата влошена здравствена состојба, уметникот во соработка со подржувачи на неговото уметничко творештво, покренуваат иницијатива за изнаоѓање форма и услови за трајна заштита на неговото творештво. На формирана е фондацијата Родољуб и Јустина Анастасов. Основната цел на фондацијата е заштита и промоција на делата и животот на Родољуб Анастасов. Изготвен е статут и сите останати нормативни акти потребни за работењето на фондацијата. Но, поради многу околности, фондацијата во практична смисла не профункционира. Vo Amerikanskiot biografski institut Anastasov e vbroen me u 500 te najgolemi umovi na 21 Vek/500 Greatest Geniuses one 21 st Century named Genius lanius of the American Biographical institute. Vo NU MSU-Skopje u~estvuva na izlo`bata Enformel: (kratka istorija na enformelnoto slikarstvo vo Makedonija), koja e obid za istoriska revalorizacija na relevantnite dela. Ja dobiva dr`avnata nagrada 23 Oktomvri za dolgogodi{ni ostvaruvawa za Republika Makedonija vo oblasta na kulturata. Vo pozdravniot govor akademikot Ta{ko Georgievski me u drugoto }e re~e: Rodoqub Anastasov, so negovata darba, za koja se veli od Gospod dadena, `ivotot go gleda i go `ivee so siot svet na zemnata topka, bez razlika na bezbrojnite jazici i razli~nosti, slobodno komunicira preku bojata i ~etkata. Nemu{tiot jazik samo na slikarite i na kompozitorite im e dar od gospod. Vo obrazlo`enieto za nagradata se veli: Rodoqub Anastasov e likoven umetnik za kogo slikarstvoto e sudbina, no i na~in za sebe iska`uvawe kako li~nost i kako ~ovek. Toj e eden od najzna~ajnite odbele`uva~i na enformelot, i umetnik ~ie ponatamo{no tvore{tvo go karakterizira figurativnoto slikarstvo. Razvivaj}i se i menuvaj}i se Anastasov sekoga{ go vtkajuva vo svoeto tvore{tvo sopstveniot kreativen mentalitet i edinstven senzibilitet. Intimist i po ~ustvo i po tehnika. Anastasov vo svoite dela gi prodol`uva su{testvenite vrednosti za eden anga`iran odnos kon svetot vo koj samiot opstojuva. Nego istovremeno go odbele`uvaat i klasi~nite karakteristiki kako harmonija, red, mera, ramnote`a, no i voznemirenosta i strasta koi se bliski na romanti~arskiot duh voop{to, sozdavaj}i edinstven spoj mo`en samo na ~ovek so intelektualna qubopitnost, kaj kogo filozofijata niknuva spontano, odvnatre

170 Su{testveni elementi i konstanti vo likovnoto tvore{tvo na Anastasov se introvertnoto, inteligentnoto, vnimatelno po~uvstvuvano barawe i registrirawe na vibraciite na ~ove~kiot duh, soglasnosta na ritmite vo ~ovekot i vo prirodata, koncepcijata na prostorot, poimot na vremeto kako ~isto vnatre{no barawe za svetlinata za vertikalno horizontalniot kontrapunkt, za ulogata na predmetot, za apstraktnoto i figurativnoto, za dijalektikata na vnatre{noto i nadvore{noto, za bojata kultot kon kafeavoto i sivoto. Vo umetnosta na Rodoqub Anastasov sekoga{ e vtkaen streme`ot za novo definirawe na svojot odnos kon umetnosta, kon kulturnite tradicii i kon svoeto vreme. Takvite negovi treperewa se vtkaeni vo ogromniot umetni~ki opus so brojnite dobieni nagradi, negovata zastapenost vo zna~ajni svetski enciklopedii se del od obidite za oddavawe priznanie na ~ovekot umetnik koj so svojata uramnote`ena, silna i vibrantna umetnost, vo znakot na vkusot, logikata i merata ja odr`uva verbata vo stabilnite op{to~ove~ki vrednosti, poradi {to negovata pojava ima krupna i presudna uloga Размислувајќи за оживотворување на идејата неговото творештво да го подари на државата Македонија, во текот на месец мај беше покрената нова иницијатива којашто резултираше со склучување на договор меѓу уметникот и Музеј на град Скопје за значаен подарок-сликарски легат на Родољуб Анастасов на Музеј на град Скопје. Договорот предвидува во составот на Музејот да се формира посебна Галерија на сликарскиот легат на Родољуб Анастасов. Za Rodoqub i Justina, patuvawata niz svetot pretstavuvaat `ivotna opredelba. Me u mnogubrojnite dr`avi i gradovi, so poznati muzei, galerii i zbirki, poseben vpe~atok i inspiracija ostavile: Salzburg, Linc, Vatikan, Pariz, Nica, Kopenhagen, Andora, Alena, Rodos, Krf, Lihten{tajn, Rim, Milano, Bolowa, Verona, Vevija, Venecija, Ravena, (Lago Maggiore) Monako, Helsinki, Rovaniemi, Amsterdam, Firenca, Neapol, Palermo, Sofija, Berlin, San Marino, Luksemburg, Minhen, Lofoti, Oslo, Narvik, London, Bern, Cirih, Peking, Moskva, Ekaterinburg, Omsk, Lozana, Lucern, Damanhur, Irkutsk, Grac, Viena, Nirnberg, Madrid, Barcelona, Toledo, Geteborg, Upsala, Kordoba, Valensija, Sevilja, Granada, Malme, Stokholm, Istanbul. Vo dr`avite: Francija, Avstrija, Danska, Finska, Grcija, Rusija, [panija, Holandija, Italija, Bugarija, Germanija, Norve{ka, [vedska, Kina, Turcija i [vajcarija. Na pra{aweto zo{to saka da patuva umetnikot odgavara: Bidej}i vo toj moment zapoznavam novi prostori, novi zemji, novi gradovi i ulici, a jas sum slikar na ulicata, zapoznavam novi lu e i seto toa mi go obogatuva mojot `ivot. Novoto {to }e go nau~am, ne samo preku zbor pro~itano ili verbalno slu{nato ili preraska`ano i do`iveano. Za mene patuvaweto zna~i Buden son Sonuva{, a si buden prekrasno `ivotno ~uvstvo golemo `ivotno bogatstvo Na samiot kraj sudbinata barala Justina da po~ine koga tie prestojuvaat vo Qubqana i taa tamu e pogrebana. Iako daleku Rododqub ~esto odi vo Qubqana da go poseti nejziniot grob na nadgrobnata plo~a izgravirana e posvetata Mnogu e golem zborot se se}avame, bidej}i tie {to se sakani nikoga{ ne umiraat. Justi ti be{e golemo srce, polno so qubov i golema muza na moeto tvore{tvo. Посета на Голи Оток, 1994 (Родољуб со Андрија Вучемил) На Голи Оток, 1994 (Јусти во средина) Легенда Во Барселона,1977 Музеј на Пикасо Уметникот во ателјето Adresa: Bul.Partizanski odredi br.93/ 1 vlez, Atelje 9,1000, Skopje, Makedonija, tel: Clevelandska 29, 1000 Ljubljana, Slovenija, tel: Постојнска јама, 1969 Дубровник, 1969 Во Виена,

171 Музеј Рејкс, Амстердам, 1983 Во Копенхаген, 2002 Даманхур, 2002 (долина Валкузела) Во Москва, 1985 Во Даманхур, Италија, 2002 Трансибирска железница од Москва до Владивосток, 2004 Музејот на Пикасо во Париз, 1996 Во Берлин пред скулптура на Марино Марини Фамилија Анастасови, 2004 Границата меѓу Европа и Азија, 2004 На Венецијанското биенале, 1988 На Венецијанско биенале, 1997 Во Швајцарија, 2001 НР Кина, Шангај, 2006 Стариот град - Шангај

172 Biography Biography can be instrumental in establishing and re-elaboration of art creation as a whole. Many biographical data help us discover, comprehend and appreciate the complex mind of artist Rodoljub Anastasov, a persistent human being with universal artistic values and truth, close to the Orthodoxy. He is a guide in arts; a wise, spiritual, heart-breaking, deeply elaborated, disciplined artist persistent in his artistic meditation. He is an artist who always listens to his soul: I pay respect to the divine in me. Матуранти 1975/76 од училиштето за применета уметност Лазар Личеноски, Скопје Родољуб и Димо Тодоровски со група ученици 1978/ Born in Skopje on 25 February 1935, to father Slavko, from the Skopje family the Anastasov-Ќučuk, a well-known family of merchants. His grandfather Petre Ќučuk financially supported the actions of the Gemidžii (fighters for Macedonian independence) in Thessaloniki. His name is documented in the Archive of Macedonia, in Skopje. His mother Eftimija - or Efka Serafimova originated from a merchant s family in Tetovo. The family of the artist s mother moved to Skopje 40 days after her birth. His father took art lessons in Sofia in the evening. The future artist inherited his artistic talent from his father, and his perceptibility from his mother. His brothers, Petar and Dimitar, also showed interest in painting He attended a Bulgarian elementary school in the occupied city of Skopje until the second grade, during the war. Thus as a child, the artist witnessed the aggression by the German and Bulgarian armies. The city was bombarded by the Allied British Royal Air Force (RAF). Родољуб со класата на ФЛУ - Скопје Генерација 1993/ After the liberation, he continued his education in Macedonian mother tongue, in the third grade of the Goce Delčev elementary school. In those postwar years, the most used word was for the first time. For the first time in history of Macedonia, he could witness when the people got involved in their own, turning adventure, going from the material into the spiritual sphere. Во класата на Родољуб Анастасов генерација 1997/01 Генерација 1993/97 Ателјето на авторот Постдипломци на ФЛУ со професорот Анастасов Anastasov continued his education in a classical junior high school, where he graduated. His art teacher was Frčkoski, one of the last Macedonian mural painters. At the age of thirteen, the artist, together with his father, visited the great exhibition of Soviet Painting in the National Museum of Skopje. This was his first contact with genuine artifacts, which would leave a long-lasting impression in his mind My father Slavko died. He enrolled at the secondary Art School in Skopje. He often played soccer with his peers in the neighborhood, which led to his active involvement in this sport. Eventually, the hardest period came close when one by one his friends departed to pursue their own lives. During his attendance at the Art School, Anastasov fulfilled a long desire of his. In Skopje, huge impression was made by the exhibition of modern French art (Art Gallery, 1952); it was prepared by Agnes Amber, assistant to Jean Cassou, the then director of the National Museum of Modern Art in Paris. This exhibition involved 80 paintings, made from the neoimpressionism period to that of abstraction, paintings made by most eminent French artists. Hence, given the then prevailing local circumstances, the French exhibition was some kind of test for re-consideration and sanctioning of modern art on the spot. Throughout the first two years, Nikola Martinoski taught him the study of close-up nude painting. The following three years his art teacher was Lazar Ličenoski, whereas Dimitar Pandilov was his teacher of painting evening nudes. Anastasov finished the then Skopje School of Applied Art in This art school, given its instruction and curricula, was widely called The Small Art Academy. During his study visit to Greece, Rodoljub Anastasov got acquainted for the first time with works of classical art,

173 such as: the Parthenon, the Olympia, Mykonos, Epidaurus, etc.; of all these, the Archaeological Museum in Athens impressed him the most. He became friends with several other artists such as: Malinov, Petrov, Manevski, Andreevski, Bošnjakovski, Tunić, Kaevski, Vasilevski, etc. During this period, the artist resided at Street Ilindenska No. 57, in a house that offered him good working conditions and a positive atmosphere. Therefore, he referred to it as to his own Montparnasse 57. At that time, Vladimir Spasov-Vlajče became his best friend. Rodoljub shared his understanding, views, and admiration of art with this friend of his. Jovan Mironski later became their friend as well. Mironski also showed interest in art. In the house of Vladimir Spasov-Vlajče, located at Street Apostol Guslarot No. 6 in Skopje, these friends gathered occasionally, and later every day. In the basement of the house, they made their own atelier, which provided atmosphere for painting, like in art academy. Together with his brother Dimitar Anastasov, he started visiting the first opera shows in the city He enrolled as a part-time student at the Skopje Teachers College, at its Art Department. There he was taught by Vangel Kodžoman. He was deeply impressed by Henry Moore s exhibition at the Art Gallery of Skopje in 1955, with the opening address by Herbert Read. Read also gave a lecture in Skopje He was employed by the company Décor Bureau as graphic designer and stayed there for a year. There, he inherited the easel used by David Baffetti, which is today still property of the Macedonian artist. For the Puppet Theatre in downtown Skopje, he designed the leading figures for two performances. He was impressed by the performances of the Chinese National Opera of Beijing and the Great Art Theatre from Moscow In his third attempt, he managed to pass the entrance examination at the Academy of Fine Arts in Belgrade. While visiting Ohrid, he studied medieval mural paintings and compared them to the frescoes in St. Pantelejmon church in Skopje. In Belgrade, he had the opportunity to visit two important exhibitions: one about American Abstract Painting and the other one about exhibits from the Urvater collections, belonging to a Belgian couple of famous art collectors of the same last name. At the Academy of Fine Arts in Belgrade he was taught by professors such as Stojan Ćelić (portrait), Miloš Baić (close-up work), Đura Todorović (evening act), Mladen Srbinović (printing); Anastasov had also three years of painting study in the class of Ljubica Sokić. In May 1958, Rodoljub had his formal art debut, when he took part in his first group exhibition of paintings and sculptures located in the Belgrade Trade Unions Building. In this period, the artist established his image by dressing and behaving in the manner of Modigliani the favorite artist of his generation. It was in Belgrade where he was exposed to the presence of Socialist Realist art, and even more to the impact of the Medial group, as well as the artists affiliated to abstract art. He committed himself entirely to the second tendency the abstract painting. Throughout his studies, Anastasov also regularly attended the movie shows at the Yugoslav Film Library with a group of friends. He also attended the discussions between Dušan Makaveev and Dragoš Kalaić in the cinema library after each show. He also frequented the concerts in Kolarac, which hosted many world-famous musicians. Thus, the appearances of a tenor like Mario Del Monaco in operas such as Pagliacci and Carmen in the National Theater remained unforgettable. In this period, he mostly socialized with colleagues such as Drago Galić, Venija Vučinić, Živoin Turinski, Branko Protić, Kemal Širbegović, Desanka Kerečki, Margarita Rosenzweig, Neša Glišić, and Macedonian colleagues of the artist from the group The Five Youngest, who debated on interesting and current issues unaware, at first, that they were to become part of art history. The then famous Masarikova Pavilion announced an anonymous Yugoslav contest under the title Works by Young Artists, (20-30 October 1959). Anastasov won the first prize for a painting (whereas a first prize for a sculpture or graphics was not awarded) with The Death of Dojrana (using the competition pseudonym of Labin ). In 1960, he participated in the exhibition The Youngest Five in Skopje, which was hailed by the critics as refreshing and promising (Anastasov, Andreevski, Manevski, Pačov and Risteski were the promising artists). In 1961, the Skopje Art Pavilion staged the exhibition Contemporary American Art, which exerted influence on the Macedonian art scene. The Belgrade Art Academy organized travels to Florence, Padua, Rome, and Venice where he studied the works of art exhibited at the Uffizi, the Vatican Museums, the local Italian Art Academies, etc. His particular subjects of interest were Renaissance and baroque art. He also defended his graduation thesis called The Emergence of Abstract Painting before a commission led by Professor Momčilo Stevanović. Rodoljub Anastasov graduated from the Academy of Fine Arts in Belgrade (in the class of 1962 of Prof. Ljubica Sokić). Rodoljub remembers that he wanted at that time his paintings to give the fragrance of the Macedonian incense! He came back to Skopje and went on summer vacation with his brother Dimitar in Ohrid. In this lake town, he met his future wife Justina, who came with her Slovenian friends to spend a summer holiday there ULUS (Association of Serbian Artists) organized its annual exhibition (paintings, sculptures, and graphics made by new members). In this year (1963), Rodoljub became new ULUS member. However, in the same year, Rodoljub was arrested in Maribor (Slovenia) by the Yugoslav army. Because of offence of opinion, the Court Martial of Zagreb sentenced him to two and a half years of hard labor on the Goli Otok prison island in the Adriatic Sea. This verdict was upheld by the Supreme Military Tribune in Belgrade. According to the artist, the verdict cited charges for violating the fraternity and unity of the country for insulting Marshal Tito and the Communist Party leadership The very reasons for this were the reactions expressed by Rodoljub against the positions maintained by Josip Broz concerning abstract art, as published in the Yugoslav press. This was period when the artist was physically removed from society (1963/64/65). On 26 July 1963, early in the morning, Skopje was hit by huge earthquake. This was the time when Rodoljub even did not know the destiny of his family members His wife Justina and brother Dimitar visited the interned painter in They had rough time in getting permission to make this prison visit to their beloved one. Indeed, Rodoljub always has remembered that moment when he saw his wife and brother, and yet they at first failed to recognize him. Those were moments of the greatest desire to make, create, and yet it was stopped; moments when the artist practically had expressed his own life and personal stance. If we try to establish the beginnings of the artist s interest in his own images and figures and those of other human beings, in general, then facts lead us to the island of Goli Otok. He made his initial self-portraits in late Self-portrait, 26 December In those very harsh prison conditions (six drawings made in December 1964 show the author s own suffering and tormented figure), created were also a series of self-portraits, portraits of prisoners, and several associative landscapes, when the artist was drawing, drawing, and drawing 1965 After serving his prison sentence, he embarked ship Izvor, the very same ship that took him to the prison island, and traveled to Rijeka. This was followed by his return to Skopje, where he was deeply struck by the figure of his mother, showing the traces of past events. After the earthquake, the city could not be recognized as such; his Montparnasse 57 was gone, too; for the artist, it seemed to have lost its physiognomy forever. With his family, he lived in one of the many postearthquake prefabricated shacks in downtown Skopje, i.e. in the one next to the studio of Nestor Aleksiev, the last Macedonian woodcarver belonging to the old school. Under such conditions, he was intensively preparing his first exhibition. The frequent exhibitions of foreign modern art were, indeed, further stimulation to accept new art tendencies in our country as well. Rodoljub Anastasov was ULUS member in the period, and member of DLUM (Association of Macedonian Artists) since He lodged a request to the Skopje Workers Culture Center (Rabotnicki dom) in Skopje, for the organization of his first solo exhibition. The jury of this institution, consisting of artists and critics, rejected his request. His second request was accepted, provided that he asked for no logistical or financial support from the center. This was an unprecedented occurrence at that time. From 1 to 10 June, he presented 16 oil paintings made from 1961 to In front of many public and cultural figures, the exhibit was opened by writer Vlada Urosević. Anastasov felt such threats and pressures from the existing regime, in various forms, in the coming years. One of those consequences was that Anastasov three years was working as a freelance artist, of course not by his own desire. It was the first time he contributed to a thematic exhibition in Belgrade, in the Gallery of the Army House (26 November -16 December 1966) with the painting Victory, that he will later destroy himself, i.e., he copied it due to lack of proper canvas. In that period, he was in the unenviable situation due to lack of money, according to the words of the author He was called to Novi Sad to complete his army service. In this city, he organized an exhibition of his drawings (his second solo exhibition) in the Young People s Forum gallery. The exhibition catalogue foreword was written by Croatian writer Andrija Vučemil. Vučemil was his prison friend and his only soul mate, in the toughest moments of his life spent on the notorious Goli Otok prison. His works were displayed in group exhibitions of Contemporary Yugoslav Art in Beirut, Baghdad, Damascus, and Tripoli He married Justina Koštomaj of Velenje, Slovenia, a commercial officer fluent in several languages. Her presence in the artist s life proved crucial, since she was the one supporting him and his work most. Their first holiday destination was Novi Vinodolski, near Goli Otok. This event further strengthened their life-long bond! Initially Rodoljub Anastasov was hired as part-time and gradually became a full-time professor at the School of Applied Arts Lazar Ličenoski in Skopje. At first employed in the Textile Department, he was soon transferred to the Art Department. The artist worked and lived for some time in improvised studio, together with his brother Dimitar, in the apartment of the latter located at street Karpošovo vostanie No. 2 in Skopje. Later, he was granted space for his studio in the downtown district of Bunjakovec, in the small house located at Street Apostol Guslarot No. 6 (today his close friend and artist Vladimir Spasov-Vlajče lives and works there in his own studio). There he prepared his third solo exhibition. He participated in the exhibition Our Historic Past at the Art Gallery in Skopje, where the best exhibits were awarded prizes. The first was not granted, and the second was shared by Rodoljub Anastasov and Dragan Popovski - Dada. With his wife, the artist visited the 34th Venice Biennale, which became an annual habit Eftimija Efka, his mother, passed away. He participated in the 5th Biennale of Young Artists in Rijeka for the first and last time; the exhibition later was transferred to Bled and Cairo, incorporated in the fine arts event organized to mark the national holiday of Egypt 1000 Years of Cairo. With his work The Convicts of Diyarbakir, he took part in the exhibition Art Engagé in Yugoslavia: in Sloven Gradec. The Museum of Contemporary Art in Belgrade was particularly pleased to stage exhibition and so reflect the contemporary Macedonian art organized by B. Petkovski of MoCA (Museum of Contemporary) - Skopje. The exhibition was presented in Sarajevo, Zagreb, Istanbul and Ferrara as the valuation of the national and traditional aspects, yet with modern artistic expression Fruitful year for the Macedonian art internationally, with the show of 10 Macedonian painters; this exhibit from February 1970 was presented to the French public with a tour of six months in Nimes, Chelles, and Paris. On 12 March, as the representative of Yugoslavia among 16 painters at the Mediterranean VIII Biennial in Alexandria, Anastasov displayed the work Vibration II for which he received first prize purchase. On May 25 he opened the third solo exhibition in the Salon located in the Street Gjuro Salaj No. 34, which was a temporary exhibition space of the Museum of Contemporary Art, filled with 22 pictures, the fruit of a long process of creative ferment. Among the guests at the opening of the exhibition was lawyer Veljko Guberina, his attorney before the Military Court in Zagreb. The income from the sold paintings enabled the Anastasov couple to stay in Paris for a month. At that time, Montmartre and Montparnasse were just urban legends, and the soul of the city had shifted to Saint- Germain-des-Prés. In order to get to know the city better, he and his wife kept moving from one place to another. The Latin Quarter, however, became one of their favorite. In addition to this, the couple subsequently visited other famous cities (in the years to come, including renowned museums in Vienna, Munich, Graz, London, Madrid, Amsterdam, Granada, Dresden, Moscow, Rome, Seville, Venice, Berlin, Barcelona, Florence, Padua, Nuremberg, Weimar, Athens, Mantua, Toledo). He moved into a new studio, at the Boulevard Partizanski Odredi No. 93, where he resides now. His first painting produced in it was Epic of the Knife which was later on display at the MoCA-Skopje, at the 1971/72 exhibition Our Historic Past in the Works of Macedonian Artists. The work won the second prize for painting. Together with several Macedonian artists, he participated in the biggest art event in Yugoslavia after the liberation, shown in Belgrade, Zagreb and Ljubljana, in the galleries of local Army Houses, entitled NOB in the Works of Artists of Yugoslavia. At the third traditional exhibition Second World War in the Works of Artists organized every five years, Rodoljub Anastasov received third award for the work Column of Partisans during the February Campaign Shortly after he moved in, Anastasov started his cycle of paintings called In Search of the Lost Space which represented one of the milestones in his career. He participated in the exhibition Contemporary Macedonian Art in Romania, which caused great interest among visitors He took part in the international art colony Weeks of Painting in Gleisdorf, and afterwards exhibited some of his work in the Neue Galerie in Graz, in a group of artists from four countries (Austria, Yugoslavia, Italy and Hungary). During the eight weeks of painting ( malerwoche ), the artists enriched the holdings of the gallery. During this period, he also sent his works to several major exhibitions of Yugoslav art in England, Italy, China, Austria, Mongolia, Finland, Ireland, Scotland, Denmark, and Norway. He took part in several representative exhibitions at home and abroad with Contemporary Yugoslav Art in Dubrovnik, Helsinki, Tampere, Oslo, Ulan Bator. The exhibition 8th International Painting Weeks in Ljubljana, Zagreb and Belgrade, caused great interest among visitors

174 1975 He staged his fourth solo exhibition at the new premises of the Museum of Contemporary Art in Skopje. Among the guests of honor were Mito Parlić, a choreographer, and the owner of a gallery in Edinburgh Richard Demarco, otherwise an eminent professor, art critic, and art collector. He chose two paintings - one from the cycle In Search of the Lost Space and the other from the cycle Verticals of an Existence which, along with several works of Macedonian artists, were later presented at the renowned Edinburgh International Festival. At the Quadriennale Third Yugoslav Portrait in Tuzla, he received the special premium award Painting Grand Prix for his Self-Portrait made in He participated in this exhibition with another portrait, that of his wife Justina. Other participants at the exhibition were famous Yugoslav painters such as: Krsto Hegedušić, Stojan Aralica, Ismet Mujezinović, Mihajlo Petrov, Vilim Svečnjak, Aleksandar Luković, Miloš Baić, Radenko Misević, Ivo Friščić, Milan Blanuša, Kiar Meško, Boris Jesih, Ljuba Popović, etc. It happened in a short time interval for him to get another high federal recognition - the first prize at the 5th Biennial of Contemporary Yugoslav Drawing, at 15th Art Autumn in Sombor. At the thirty-first anniversary of liberation of Skopje, the Macedonian capital, he was given the city award 13 November in the field of culture. This took place at a formal award ceremony in the Skopje Town Hall After this exhibition, Anastasov opened up a new chapter with his cycle known under the title Sky and Space, then with Man and Time and particularly with Man and Space. The latter motif would remain until today in the center of his interest. With four works from the cycle In Search of the Lost Space, Anastasov was represented at the exhibition Contemporary Yugoslav Art in the cities of Edinburgh, Lancashire, Dublin, Belfast, Glasgow, and Bradford. He says, I have no individual heroes - my hero is the crowd. He is present in the French encyclopedia of art, with brief biographical data: E. Benezit, Dictionnaire des peintres, sculpteurs, dessinateurs et graveurs, Paris: Grud On October 1, 1977, in Tuzla opened one of the biggest events Tito s in the Works of Artists of Yugoslavia. The art jury consisted of distinguished Yugoslav art critics and artists from each republic, and Anastasov was a representative of the Macedonian Society of Artists (DLUM). His works were also exhibited at the Museum of Contemporary Art in Paris, under the title Ten Macedonian Artists. Afterwards, Anastasov also participated in other significant exhibitions, such as: the Fifth Triennale of Yugoslav Painting in Belgrade, Yugoslav Art between 1970 and 1978 in Sarajevo, the Fourth International Exhibition of Original Drawings in Rijeka which was biennale that would display his works of art on a regular basis throughout the following ten years. He was mentioned in the Small Encyclopedia, Prosveta, 3rd ed., Belgrade, 1978, p His brother Peter passed away. His second solo exhibition outside Macedonia was held in the Modern Gallery of Ljubljana, from 10 July to 5 August, in its popular Small Gallery salon used for solo exhibitions. 13 works were shown, made in the last 7 years. On 20 July, his works were shown at the anthological exhibition New Forms of Figuration, organized by the Dubrovnik Art Gallery. His artistic campaign then reached Belgrade, Novi Sad, Tuzla, Zrenjanin, Sarajevo, Mostar, Zagreb, Poreč, and Pula. His painting Proclamation of the Kruševo Republic, made in 1979, was displayed at the Museum of the Ilinden Uprising in Kruševo as part of the permanent museum show. Emphasis was placed on the very proclamation of the Kruševo Republic, for which there was no authentic photography as such. The artist used his imagination when painting the members of the first Macedonian Government (of the Kruševo Republic in 1903). At the same time, Rodoljub Anastasov suffered what would be euphemistically called a lack of interest, an indifference of the immediate environment for his successes, i.e. the intention of certain people on the culture landscape to degrade the artist. An example of this was the fact that he was ignored at the National 11th of October Awards. However, from a professional point of view Anastasov was well acknowledged abroad In July 1980, Anastasov contributed two works to the exhibition Yugoslav Art of the 20th Century The Sixth Decade held in the Museum of Contemporary Art (MoCA) in Belgrade. Five of his works were shown at Young Yugoslav Artists, a side exhibition at the Venice Biennale. He had his third solo exhibition outside the country in the Salon of the MoCA in Belgrade from April 24 to May 20, 1980, where he presented himself with 30 new works - 19 paintings and 11 drawings not shown in Skopje, created from 1972 and later. In an interview by S.G., Rodoljub says: In the previous period I was interested in the interstice of the interior and exterior. It was in 1975, and in the second cycle I am exceeding the barrier and now exterior makes me curious, but not as landscape but as fate on the crowd. People in my pictures are not individuals, are not identified, they are only silhouettes. Their fate is not described, it is only caught in the moment of their daily lives. Each figure on my canvas is alone with his own life, despite the presence of others, however, he is lonely. As you can see, the problem of the atmosphere is retained from the previous period, and this is only highlighting the problem of lighting. The opening is retained and everything happens through it. Such boulevard atmosphere that can be seen in the opening does not have a seal of a specific city, but it is only a vague anthill where alienation turns into melancholy. The Faculty of Fine Arts in Skopje was established with the decision of the Assembly of the General Community for Specialized Education of Macedonia made on 31 March The Faculty began its work on 1 October Macedonia was the last former Yugoslav republic to have opened studies in this area. Anastasov from the outset took part in educating students in the field of arts. He taught: Drawing and Painting, at the undergraduate and graduate studies. On October 24, 1980 in the Small Art Salon in Novi Sad, the seventh solo exhibition of Anastasov was organized; he presented himself with 20 drawings in pencil and colored chalk from his latest creative phase titled Man and Time and Man and Space, from the last three years. In 1981 he was invited to contribute drawings for 21st Annals in context of the thematic exhibition Art and the City (Ars et urbs) organized by the Modern Gallery in Zagreb, held in the coastal town of Porec. In 1981, he showed his works as part of display of poetic realism in Yugoslav contemporary art, in Chinese cities such as: Beijing, Tsinan, Nanking and others In the period, yoga teacher Pavlos K. Hasanagas made a major contribution to the development of the local Yoga Society and the popularization of yoga as such. Atanasov and Justina were interested in the old Eastern philosophy, which would play a big role in his work, where light is a symbol of truth. For him art is a transmission between the physical and spiritual life, which combines at higher level the properties of anima and logos - the soul and reason. The exhibition Modern Yugoslav Drawing included the works of famous Yugoslav artists among which were also his pastels; the exhibition toured Portugal and was shown in cities like Lisbon, Evora, Coimbra, Porto, Ponta Delgada, Funcal, and in the Gulbenkian Foundation. He participated with four pictures at the 5th International Triennial in New Delhi from March 15 to April 7, in which artists from 60 countries were participating; the organizer of Yugoslav artists at this exhibition was the Art Gallery of Bosnia and Herzegovina. He also participated at the 14th Mediterranean Biennial in Alexandria where he received second prize for painting. Rodoljub also took part in the Balkan Biennial in Bucharest. At this time, he was also engaged with five drawings in the international group June located in Ljubljana and Amsterdam. The first presentation of the international art colony June; was in Ljubljana. (Solo exhibition in Tuzla, Gallery of Yugoslav Portrait / Tuzla Salon 2 x 13) Evident notice was made of his participation in major international exhibitions such as those in Nicosia, Warsaw, Rijeka, Tuzla, Belgrade, Karlovac, etc. On 27 October 1982, in the Yugoslav Portrait Gallery in Tuzla, he opened solo exhibition of 26 oils and drawings made in the last eight years. The exhibition was visited by many admirers of fine art. From 1982 to 1986, he was an external member of the International Art Group June He and his wife Justina became members of the Yoga Society with prior theoretical knowledge, appreciating mostly the inner spiritual life of man. They understood yoga as a way of life and means of improving the overall quality of life. Since 1983 they were longtime members of the Yoga Society ; he was also member of the Presidency and Chairman of the Board for promotion of yoga in Macedonia. With the assistance of the Modern Gallery in Zrenjanin that selected 25 artists from all Yugoslav republics from its collection, he took part in exhibition at the largest gallery in Bucharest, Dalles in context of the cultural - artistic events that aim to bring closer the Balkan peoples. Yugoslav painters, with their works, were given the central place in this Bucharest s gallery. In a short introduction for the Yugoslav part for the exhibition catalogue, Zdenko Rus wrote that a new phenomenon came to the foreground as revived interest of the painters in landscape. In Zrenjanin, his solo exhibition was opened by Zdravko Mandić, and art historian Jasmina Tutorov spoke about the works of the artist. At the traditional 3rd Yugoslav Biennial of Watercolor in Karlovac, Rodoljub was given the award for his watercolor picture Man and Space. In Tuzla, he received award for drawing exhibited at the Fifth Exhibition of Yugoslav Portrait 83. In Tuzla, he also received the Premium Prize and Gold Diploma for drawing at the Fifth Exhibition of Yugoslav Portrait 83. He received the national award 11 October His brother Dimitar passed away. On 17 April, in context of cooperation between the two Yugoslav republics, Macedonia and Bosnia and Herzegovina, his 10th solo exhibition of 50 paintings and drawings was organized at the Art Gallery of Bosnia and Herzegovina in Sarajevo. In May, his solo exhibition of 20 paintings and 10 drawings in the foyer of the Cultural Center, organized by the Forum for Aesthetic Activities of the Workers University aroused great public interest in Mostar. For ten days, the exhibition was visited by several thousand people. Rodoljub Anastasov was also represented at the exhibition Concept in Painting organized by the Belgrade art critic Alexander Bogojevic - described as moderate avant-garde or third trend in the Yugoslavian art. He was also represented at the exhibition Modern Macedonian Watercolor, which was first organized in such scope; this exhibition registered the presence of watercolor in the Macedonian contemporary art. For Anastasov, although not constantly working with watercolors, changing the technique did not bring about any change in the basic elements of his artistic expression. Vladimir Veličkovski: Modern Macedonian Watercolor, Skopje, Center for Culture and Information, 1984 (cat.exh.). He was also mentioned in the Art Encyclopedia of Yugoslavia with a short biography and reproduction from the series Man and Space / Art Encyclopedia of Yugoslavia, published by Yugoslav Lexicographic Institute Miroslav Krleža, 1984, 1, AJ, p The exhibitions of Contemporary Yugoslav Art displayed his drawings in the cities of Bucharest, Nicosia, Ljubljana, Linz, Valletta, Toulon, Belgrade and others. In this period of his life, the author was trying to promote yoga in our society. Multiyear practicing of yoga exercises and proper diet lead to spiritual penetration into higher spheres of perception. It is actually an upgrade of his strong creative nature that enabled him to transcend life accidents. Major work of this period is Self Portrait with Bird 85. Its image is suggested by light and a high level of spiritual concentration that is a mute dialogue between the artist and the bird. Painting in the studio gave him the satisfaction of spiritual discipline. Rodoljub was one of the recipients of the Drawing Award of the Tenth Zagreb Exhibition of Drawings. He also received first prize of the First Biennial of Contemporary Macedonian Watercolor in Skopje. Drawing from the famous cycle Man and Space received the visa for the famous collection of German drawings in Nuremberg, following his participation in the Third International Triennial of Drawings held in this city from October 1985 to February 1986, in the famous art galleries Kunsthale and the German National Gallery. For Anastasov, it was special honor to be in the same famous collection of German drawings in Nuremberg together the greatest all time draftsman Albrecht Dürer. He was also mentioned in the German encyclopedia of art with extensive biography, Die Bildende Knnetleraller zeiten und Volker Thieme - Becker Kunstlexikon Leipzig, Die Bildende Kunstler Aller Zeiten und Volker, Leipzig, 1986, p. 793 (Germany), (Artists of All Time). Fourteen years he was a member of the Senate of University Ss. Cyril and Methodius, from 1986 to He received Award for watercolor at the Yugoslav Watercolor Biennial in Karlovac. Then came exhibitions where he traditionally participated, such as Yugoslav Portrait in Tuzla, Yugoslavian Drawing in Zagreb and Sombor. He was represented in the Gallery Forum in Zagreb with 40 pieces of work. The 1987 Encyclopedia of the American Biographical Institute mentioned Anastasov as one of the most influential figures in the world. Five Hundred Leaders of Influence, A Celebration of Global Achievements, American Biographical Institute. Atanasov was represented in: Art Encyclopedia of Yugoslavia, ed. by Yugoslav Lexicographic Institute Miroslav Krleža, Zagreb, 1987, 2, K-R, p. 259, In November 1989 he displayed in Tokyo at the exhibition Yugoslav Modern Painting and Graphics. From 6 June to 15 November, Anastasov made a six-month tour of Istria, from Porec, Buzet, Rovinj, Labin, Pazin and Pula, which marked the 30th anniversary of his public presentation. He displayed 30 drawings from the series Man and Space. The piece Man and Space XXVIII became part of the edition Miniature Museum of Contemporary Art of Artists and Works printed in Tokyo. It is a book of 100 works of art and artists from the world, in all media, titled Communication for Peace. Out of the 1350 authors, the only Yugoslav author is Macedonian painter Anastasov. The idea of the publisher was this book to serve as a source of communication among artists in the world. This is the first step to peace on the planet with messages for peace represented by the works of artists. Anastasov s message is: Communication is a dialog between people of different ideologies On the occasion of the 31 years since his first public presentation, he opened his 19th solo exhibition at the Art Gallery in Skopje (dedicated to his parents and brothers). This was the fourth exhibition in his hometown; after a break of fifteen full years from the Macedonian art scene, he presented 70 paintings and drawings from his two cycles, Man and Time and Man and Space. In the salon of the Cultural Center Marko Cepenkov in Prilep, on 6 April 1991, he opened his 20th solo exhibition of drawings during the holding of the First Congress of the VMRO-DPMNE, achieving the symbolic gesture of respect for his own, native revolutionary tradition. In October

175 199, Ljupco Georgievski published his book City which is equipped with graphical drawings by Rodoljub Anastasov. He was also mentioned in the Macedonian Encyclopedia for Children, ed. by Detska radost, Skopje, 1990, p In Skopje, he was visited by Claude Robert, a representative of the Paris Maison Drouot, and by Mr. Dufort from the gallery Artco. At the press conference, after visiting the forty studio, they stated that a more complete and more authentic painting figure than Atanasov can hardly be seen at this time, even in the broader European and world context ( Nova Makedonija, 22 September 1992). At the end of the year, on 2 November, he opened his solo exhibition in Paris, in the Gallery Millon & Robert, with 20 works of which 16 were bought. Justina inherited part of the family house in Velenje, which they adapted into their studio. During this period, he displayed his works at the first Biennial Of Watercolor Of The Danube Countries, at the exhibition contemporary Macedonian Art in Sofia, and at the exhibition abstract Painting In Macedonia in MoCA - Skopje. During this period, he worked on drawings for the book of Andrea Vučemil, who was a friend of his from the prison days on the island of Goli Otok in the sixties. The youthful dreams of the painter and the writer were realized: Croatia and Macedonia became independent countries He participated in the exhibition VMRO: , at the Art Gallery - Skopje. He also took part in an exhibition at the Salon of DLUM promoting the gallery Mijak Painters, with presentation of current trends - Macedonian Sevenfold Leaf - followed by debate, Talks about Art and Spirit. His works were displayed at the Days of Macedonian Culture in Aarhus (Denmark) He participated in the inter-university project with an exhibition of drawings made by the teaching staff of the Faculty of Fine Arts at the University Ss. Cyril and Methodius - Skopje from /95 period, displayed in the galleries of several university centers in the United States, Australia and Turkey, finishing in Skopje in February 1995, in Art Gallery Daut Pasha Hamam. In May, he took part in the exhibition 12 Contemporary Macedonian artists in the gallery Parvi, in Paris (AICA). As the only representative from Macedonia, he was invited to make a draft for the mail art Das goldene Shiff in der mail Art in Ülzen, Germany. On the occasion of 60 years of age, the publishing house Tabernakul issued a monograph on his life and work on 19 April Author of the monograph is Prof. Vladimir Veličkovski (used material from this publication relating to the period up to 1994: Veličkovski Vladimir: Rodoljub Atanasov, Skopje, Tabernakul, 1995) On 26 April, in the elite part of Paris - Trocadero, near the Eiffel Tower, he displayed, in a renowned gallery of one of the first gallerists of eminent art auction house Drouot, 35 watercolor and pastel paintings made in the technique developed in the last three years. The soiree, as the French call their evening gatherings on the occasion of the artistic presentation, was attended by a reputable gallerists in Paris. Zoel Claude, the three-story gallery owner in which the exhibition was presented - said about the art of Anastasov : In that sense I could confidently claim that not only is Rodoljub Anastasov the greatest Macedonian painter, but also one of the greatest painters of Eastern Europe and only God knows how many studios I have visited not only in Europe but in Asia; I say this for the simple reason that he touches the depths of the human soul because it is not illustrative painting, it is painting the human drama that touches the most sensitive of modern civilization, whether it is socialist or capitalist society, and that is: the impossibility of communication between people. By means of AICA, he was represented at the exhibition in Rome and Podgorica 12 Contemporary Macedonian Artists In the Art Gallery Daut Pasha Hamam, the monograph Fifty years of DLUM was promoted, whose author is art historian Vladimir Veličkovski; the book was issued to mark the golden jubilee anniversary of the DLUM, which was established on 24 February Anastasov was visually represented with the painting Man and Time II, 1977, oil on canvas. On 12 September 1997 at MoCA - Skopje, the Sue Ryder Foundation of Great Britain, with the help of the Government of the Republic of Macedonia, organized a charity auction of works by famous Macedonian artists including Anastasov. He participated in the project International Mail Art-Projekt Dada Lebt, in Hamburg. He had solo exhibition on 6 November 1997 at the Gallery MAK in Maribor. During this period, he received a plaque at the University Ss. Cyril and Methodius for its 50th anniversary, in recognition of special contribution. Via AICA, he took part in the exhibition 12 Contemporary Macedonian Artists, in Ljubljana, Zagreb, and London. He got the Great National Art Award in Prilep. In the Art Gallery Daut Pasha Hamam, he took part in the art festival Art Exodus 98, where participants of the exhibition offered the opportunity to the visitors to recall the very simple common human messages. Rodoljub and his wife traveled to Berlin where they visited the Museum of Modern Art, and then the Venice Biennale. There Anastasov s heart was filled with a sense of protection, peace, balance and collective goodness. Italy was a place of art, culture and beauty, deeply embedded in every artist. He received the Plaque: Certificate of Inclusion has been awarded of International Biographical Center, Cambridge, England, The International Who s-who of Intellectuals, May On 13 February, the Writers Association of Macedonia announced the decision by its Presidency to enrich the art collection of this association by making portraits of the Macedonian national revival heroes; these portraits were made by several artists, including R. Anastasov. He painted portraits of Konstantin Miladinov, Dimitar Miladinov and Vojdan Černodrinski. Culture Minister Dimitar Dimitrov announced the composition of the Council of Culture, whose member was also R. Anastasov, in charge of developing the National Program of Culture. It is important to mark the establishment of the Art Gallery Daut Pasha Hamam. In its permanent art display, Anastasov was represented with six works from several periods of his career. As part of the activities of the Yoga Society, Rodoljub and his wife regularly participated in all major courses that were held outside Skopje (Leunovo / Mavrovo; Hotel Mura, Pelister) and at other events and meetings. In: International Who s Who of Intellectuals, Thirteenth Edition, Cambridge, England: International Biographical Center, 1999, p In: Five Hundred Leaders of Influence, Raleigh North Carolina, USA, The American Biographical Institute Inc, 1999, p. 18. The International Directory of Distinguished Leadership, Eighth Edition, Raleigh, North Carolina, USA, The American Biographical Institute Inc, 1999, p.12. The French Encyclopedia of Art included his short CV and patented his art signature. E. Benezit Dictionnaire critique et documentaire des peintres, sculptures dessinateurs et graveurs, Paris: Grund, 1999, p On 7 May, at the Art Gallery, Skopje, former Prime Minister Ljupco Georgievski officially opened the first national permanent display dating from the 14th to 20th century. The commission making the selection of works included, as consultants, also eminent artists such as R. Anastasov and Petar Hadzi Boškov. With state support as an elite art, a solo exhibition of Anastasov was organized by the Art Gallery of Skopje and shown in 2000 in Sofia, Paris and Istanbul. In June, he had a solo exhibition in Sofia, at the National Art Gallery. This involved motifs from the series In Search of the Lost Space, Verticals of an Existence, Man and Time, and Man and Space. Director of the National Art Gallery Dr. Ruzha Marinska said: I do not know what is more important with him - the art position (when being old as Jesus, he discovered his theme and for thirty years is developing it - plowing deeper and deeper) or artistic capacity and mental size (since variations on the theme space are proof of the high level of his gift). The 40th Ohrid Summer Festival which opened on 12 July, included was also an accompanying event - his exhibition of pastels in the Gallery of the House of Robevci. On 30 September 2000, he retired from Faculty of Fine Arts - Skopje. That same year he also had exhibition in Veleštovo, in the Church of the Assumption of the Holy Virgin. In October, Anastasov had solo exhibition in the Paris, at the Gallery Millon & Robert. During his stay in Paris, Anastasov enjoyed always the company of the then Macedonian Ambassador to France, Jordan Plevneš. Roaming around the streets of Paris, on which ever walked Ličenoski, Martinoski, Pandilov, and other eminent Macedonian artists, Anastasov told his idea to J. Plevneš about the Macedonian iconostasis - Apostles of the VMRO and invited him to open the exhibition, which then was still a dream unrealized. The idea of the iconostasis was conceived by the artist four years before. For its implementation, he needed to have great preparations, primarily because of the very modest photo documentation, and the written documents at his disposal. For that purpose, as far as possible he contacted the relevant state institutions, and some living descendants. Some of the paintings of these apostles of national history were made by the artist while working in Skopje, and some in the studio in Ljubljana, where he was overwhelmed with great emotion and nostalgia for Macedonia. Another solo exhibition was organized in Istanbul, at the Menkul Kiymetler Borssasi. The International Directory of American Biographical Institute included him among the prominent and leading figures in Skopje: The International Directory of Distinguished Leadership, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc., 2000 (excerpts from texts by Jasmina Tuturov, Azra Begić, Franz Zalar, Vladimir Veličkovski with biography p. 18). He also was also awarded a plaque for distinguished contribution, which certifies that the 9th Edition of the International Directory of Distinguished Leadership is dedicated to Rodoljub Anastasov, American Biographical Institute, USA Anastasov painted the series Macedonian National Heroes from the Ilinden Uprising in the period , and exhibited these paintings in 2001, in the Skopje City Museum. For Anastasov, the iconostasis 12 Apostles of VMRO represented a call for national unity of the Macedonian people. Once and for all, there have to stop the divisions and disagreements among the Macedonian people. His solo exhibition Macedonian Iconostasis, was opened on November 27 and caused hitherto unprecedented interest and attendance. The exhibition sparked huge controversy and polemics in public with unfounded political qualifications. For him, his message was sincere and holy for its thought and he was surprised by some reactions that occurred in public. In Ljubljana, at the Presidential Palace, collection was presented of the selected works of participants in the international art festival POAArt 2000 for Peace. The American Biographical Institute gave Anastasov the award for Dedicated Achievements in the Field of Painting for Outstanding Professional Award Presented to Anastasov S. Rodoljub for Dedicated Achievements in the Field of Painting ABI / USA Solo exhibition in the Kunsthaus, Nuremberg, On 24 June 2002, within the traditional cooperation that has successfully run for years between the two twin cities, Skopje and Nuremberg in Germany, Anastasov exhibited 48 paintings in Kunsthaus; he presented works painted in oil and pastel technique in the period from , from his series Man and Space and Man and Time. This exhibition was also shown in Skopje on 31 October 2002 in Čifte Hamam - Area 2, with fifty works, as retrospective overview of the opus in the last three decades. An exhibition Dialogues: Macedonian Art Today was organized in Rome and Paris. He and his wife made several trips to the Scandinavian countries: Sweden, Finland, Denmark, Norway, and the Netherlands visiting many museums, especially museums of national character. Mentioned in: Hall of Fame, in: Great Minds of the 21st Century, Premier Edition, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc., 2003, p.14. Mentioned in: People from Macedonia, Encyclopedic Directory, Skopje: MI-AN Publishing Co, 2002, p.19. The American Biographical Institute gave him the award 100 Most Intriguing Minds, The 100 Most Intriguing People of 2002/Anastasov S. Rodoljub, February 1, 2003/The 100 Most Intriguing to Observe for the Year In April organization was held of the exhibition Dialogues: Macedonian Art Today in the Museum of the City of Podgorica. On 18 June, as part of the 60th anniversary of ASNOM, an exhibition on the Liberation War in the works of Macedonian artists was organized in the art hall of MANU, as striking testimony to the historical significance of the First Session of ASNOM and the flourishing of our entire culture. He took part in the exhibition Cultural Memory of Skopje: at the Art Gallery in Skopje. That same year, the artist and his wife were visiting southern Italy. They visited Naples, Capri, Vesuvius. In the Naples Museum they were particularly surprised by the fact that there is a huge mosaic wall here, with the famous battle of Alexander the Macedonian with the Persians. They also visited many galleries and exhibitions in Milan, Brera, Padua. They managed to visit also the Damanhur state located in the northern Italian Alps, in the valley of Valquisella. It has its own constitution, government, flag, money, health and education systems. It is a community whose concept is spirituality in everyday life and so it is a world-renowned center for spiritual, artistic and social research. Using the Trans-Siberian rail, he and his wife Justina made in August a trip from Moscow to Lake Baikal; this travel was experienced with great delight and admiration. There is 9300 km. from the initial station of Moscow to the last one of Vladivostok. This distance rides for seven days. The Trans-Siberian railway with 103 rail stations, the area around the track filled with many small towns and villages are sort of sight that remains forever in memory. Lake Baikal is the world s natural phenomena; it is the largest/deepest (1741 m deep) freshwater lake in the world, with 20% of the total drinking water in the world, with 336 rivers that flow into it, and only one, Angara, flowing out of it. Siberia - the natural phenomena of the planet, especially the Siberian tundra with eternal Arctic ice cover, and huge endless space of Siberia; all of these aroused great enthusiasm with our artist. His life concerns in the field of art with the cycles in search of the lost space, man and time, man and space, could best be felt by him right here. During the trip, the couple visited many museums, including the Museum of Irkutsk. Mentioned in the Contemporary Who s Who of Professionals, 2004/2005, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc, 2005, p. 22. Recognition for the painter Rodoljub Anastasov who was awarded the Medal - Legion of Honor, The American Biographical Institute, USA

176 In Kobe, Japan, he participated in the selective international exhibition Renascence, for which 2979 authors reported with 7992 works, however only 101 works were selected. Rodoljub participated in the exhibition in Nikšić, titled Spring International Biennial of Miniature Art. He became the Laureate of the Republic. Macedonia for distinguished progression and mastery in fine arts and painting. Recorded in 500 Greatest Geniuses of the 21st Century. Mentioned in: Genius Laureate of the Republic of Macedonia for Distinguished Progression and Mastery in the Field of Fine Arts and Painting as recorded in 500 Greatest Geniuses of the 21st Century. Mentioned in the Encyclopedia Britannica, A-B, Skopje, Toper, MPM, 2005, p Besides yoga, their great interest was in several spiritual activities including a special interest in Shen Qi (real energy), whose lectures and exercises were conducted by Ejping Wang from China. For that purpose, they traveled to faraway China, to Shanghai, to follow her lectures. They were impressed by the old and new Shanghai, especially impressed by the tea plantations that lie in the immediate area of the city. If Siberia is endless infinite space and a unique phenomenon of nature, Shanghai is also a metropolis where a huge mass of people and buildings are rigged into small space, where man is minor and lost in that space. This city also evoked in the artist thinking about topics that he processed. It is a megalomaniac city not only by the number of inhabitants but also as a space. Events in megalopolises are so dynamic and fast changes, so that in the short term entire city blocks develop new physiognomy. In Shanghai, there is anecdote: what you want no longer exists, because in the meantime new has been built! Mentioned in: MI-AN Encyclopedia, General and Macedonian, MI-AN Publishing Co, Skopje, 2006, p Solo exhibition in the Museum of the City of Skopje, Skopje, with drawings from the period of the Art Informel. The exhibition included works from his study at the Art Academy in Belgrade (1958/62), and drawings that he created during the two and a half years of hard labor imprisonment on Goli Otok island (1963/65) (figures and self-portraits). Out of more than 200 drawings from the period owned by the artist, 136 works were shown at the exhibition, titled Art Informel laboratory. The American Biographical Institute included him in the great minds of the 21st century / Great Minds of the 21st Century, 2006/2007 Raleigh, North Carolina, Edition American Biographical institute Inc, North Carolina, USA, p. 14. Mentioned in: Brief MI-AN Encyclopedia, Fine Arts, Skopje, MI-AN Publishing Co, 2007, p. 13. The International Bibliographical Center in Cambridge, England, gave Anastasov the plaque Da Vinci Diamond Justi passed away. The artist wrote in the obituary: Remember is a too big word, because those who are loved never die. Justa was a big heart full of love and great muse of my work. He was represented in the exhibition at the National Gallery of Macedonia, on the occasion of the Jubilee 60th Anniversary of the National Gallery of Macedonia. The National Gallery awarded him special recognition The American Biographical Institute included Anastasov among the 500 greatest minds of the 21 century/500 Greatest Geniuses of the 21st Century named Genius lanius of the American Biographical institute. At MoCA-Skopje he participated in the exhibition Art Informel: (brief history of Art Informel Painting in Macedonia), which was an attempt to reevaluate relevant historical works. He became recipient of the state award 23 October for long-term achievements for the Republic of Macedonia in the field of culture. In the keynote speech, academician Tasko Georgievski said among other things: Rodoljub Anastasov, with his gift, which is said to be God given, sees and lives life with all the realm of the globe, regardless of diversity and multitude of languages, feeling free to communicate through color and brush. The animal language has been a gift from God only to painters and composers. The explanation for the award reads: Rodoljub Anastasov is an artist for whom painting is destiny, but also a way of expressing oneself as a person and as a human being. He is one of the most important practitioners of Art Informel, and artist whose further work is characterized by figurative painting. Developing and transforming, Anastasov always weaves his mentality and a unique sensibility into his own creative work. Intimist by feeling and technique. In his works, Anastasov continues the essential values of an engaged relationship to the world in which he endures. He is also marked by the classic features such as harmony, order, measure, balance, and even anxiety and passion that are close to the romantic spirit in general, creating a unique blend - only possible in a man with intellectual curiosity, with whom philosophy sprouted spontaneously from within. Essential elements and constants in the artwork of Anastasov are the introvert, intelligent, carefully felt requests and registering the vibrations of the human spirit, the harmony of the rhythms in man and nature, the conception of space, the notion of time as a purely internal demand, about light, about the vertical-horizontal counterpoint, about the role of objects, about the abstract and figurative, about the dialectic of the inner and outer, about the color and the cult of brown and gray The art of Rodoljub Anastasov has always embedded desire for a new definition of its relation to art, to cultural traditions and to its time. Such vibrations of the artist are woven into the vast artistic opus through the numerous received awards; his presence in important world encyclopedias is part of attempts to paying tribute to the man - an artist who - with his balanced, strong and vibrating art, under the notion of taste, logic, and measure - maintains faith in stable common human values, and hence his appearance has a large and crucial role. For Rodoljub and Justina, trips around the world were their life pursuits. Among the many visited states and cities with famous museums, galleries and collections, special impression and inspiration was made by the following cities: Salzburg, Linz, Vatican City, Paris, Nice, Copenhagen, Andorra, Allen, Rhodes, Corfu, Liechtenstein, Rome, Milan, Bologna, Verona, Vevia, Venice, Ravenna, (Lago Maggiore) Monaco, Helsinki, Rovaniemi, Amsterdam, Florence, Naples, Palermo, Sofia, Berlin, San Marino, Luxembourg, Munich, Lofoti, Oslo, Narvik, London, Bern, Zurich, Beijing, Moscow, Yekaterinburg, Omsk, Novosibirsk, Geneva, Lausanne, Lucerne, Damanhur, Irkutsk, Graz, Vienna, Nuremberg, Madrid, Barcelona, Toledo, Gothenburg, Uppsala, Cordoba, Valencia, Seville, Granada, Malmo, Stockholm, and Istanbul. And the following countries: France, Austria, Denmark, Finland, Greece, Russia, Spain, Holland, Italy, Bulgaria, Germany, Norway, Sweden, China, and Turkey. Asked why he wants to travel, the artist responds: Because at that moment I can meet new areas, new countries, new cities and streets, and I am a painter of the street, meeting new people, and all that enriches my life. Because of the new things, I will learn not only through words, read or heard, or verbally recounted and experienced. For me, travel means dreaming alive - dreaming, and still awake - wonderful life feeling - a great life treasure. In the end, fate made it for Justina to die when they stayed in Ljubljana and there she was buried. Although Ljubljana is far away, Rodoljub often travels there to visit her grave; the headstone dedication reads: Remember is too big word, for those loved ones never die. Justi, you were a big heart, full of love and great muse of my work. Rodoljub Anastasov Address in native Macedonia: Bul. Partizanski odredi br. 93/ 1 vlez, Atelje 9, 1000 Skopje, Macedonia, tel: ; Address in Slovenia: Clevelandska 29, 1000 Ljubljana, Slovenia, tel: izlo@bi, kolonii, nagradi samostojni izlo@bi 1966 Skopje (Makedonija), Rabotni~ki dom 1967 Novi Sad (Srbija), Salon Tribina mladih 1970 Skopje (Makedonija), Muzej na sovremenata umetnost 1975 Skopje (Makedonija), Muzej na sovremenata umetnost 1979 Qubqana (Slovenija), Moderna galerija - Mala galerija 1980 Belgrad (Srbija), Salon Muzeja savremene umetnosti Novi Sad (Srbija), Likovni salon Tribine mladih 1982 Tuzla (BiH), Galerija Jugoslovenskog porteta/tuzlanski Salon 2 x Zrewanin (Srbija), Savremena galerija 1984 Saraevo (BiH), Umjetnička galerija Mostar (BiH), Foaje Radničkog univerziteta 1987 Zagreb (Hrvatska), Galerija Forum 1989 Pore~ (Hrvatska), Galerija Narodnog sveučilišta Buzet (Hrvatska), Muzejska zbirka Roviw (Hrvatska), Zavičajni muzej Labin (Hrvatska), Narodni muzej Pazin (Hrvatska), Etnografski muzej Istre Pula (Hrvatska), Salon festivala jugoslovenskog igranog filma 1990 Skopje(Makedonija), Umetni~ka galerija / jubilejna 1991 Prilep(Makedonija), Centar za kultura Marko Cepenkov 1992 Pariz (Francija), Galery Millon&Robert Vente Drouot Richelieu 1996 Pariz (Francija), Galery Millon&Robert Vente Drouot Richelieu 1997/98 Maribor (Slovenija), Galerija MAK 2000 Sofija (Bugarija), Nacionalna Hudo`estvena Galeria Ohrid (Makedonija), Ku}ata na Robevci Velestovo (Makedonija), Crkva Uspenie na Sv.Bogorodica Pariz (Francija), Galery Millon&Robert Istanbul (Turcija), Menkul Kiymetler Borssasi 2001 Skopje (Makedonija), Muzej na grad Skopje - Makedonski ikonostas 2002 Nirnberg (Germanija), Kunsthaus Skopje (Makedonija), Umetni~ka galerija, ^ifte amam 2003 Skopje (Makedonija), Kni`arnica Tabernakul/ ednove~erna izlo`ba Portret na Plevne{ 2007 Skopje (Makedonija), Muzej na grad Skopje - Enformelska laboratorija Grupni izlo@bi: 1958 Belgrad (Srbija), Izlo`ba na sliki i skulpturi, Dom Sindikata 1959 Belgrad (Srbija), Umetnosta na belgradskiot Univerzitet, Dom Sindikata Belgrad (Srbija), Mladi likovno tvore{tvo, Paviqon Masarikova Skopje (Makedonija), Petmina najmladi, Rabotni~ki dom 1963 Belgrad (Srbija), ULUS (sliki, skulpturi, grafiki na novoprimeni ~lenovi), Umetni~ki Paviqon Cvijeta Zuzori} 1966 Belgrad(Srbija), II NOB vo delata na likovnite umetnici na Jugoslavija, Galerija Doma JNA Skopje (Makedonija), DLUM - tradicionalna esenska izlo`ba, Umetni~ka galerija 1966/67 [tip (Makedonija), Sovremeno jugoslovensko slikarstvo, Umetni~ka galerija Bezisten 1967 Belgrad (Srbija), III trienale na jugoslovenskata likovna umetnost, Beogradski sajam

177 Skopje (Makedonija), Sovremeno makedonsko slikarstvo - Mlada generacija, Salon na Muzejot na sovremenata umetnost Novi Sad (Srbija), Sovremeno makedonsko slikarstvo - Mlada generacija, Tribina mladih Skopje (Makedonija), Sovremeni makedonski umetnici - Aktuelni tendencii, Rabotni~ki univerzitet Skopje (Makedonija), Aspekti na crte`ot vo Makedonija, Salon na MSU/\uro Salaj Skopje (Makedonija), DLUM - godi{na izlo`ba, Umetni~ka galerija Bejrut (Liban), Sovremena jugoslovenska umetnost, Palais del UNESKO Damask (Sirija), Sovremena jugoslovenska umetnost Bagdad (Irak), Sovremena jugoslovenska umetnost Tripoli (Libija), Sovremena jugoslovenska umetnost, Ministrere de l education nationale et Des Beaux-Arts 1968 Skopje (Makedonija), DLUM, Dom na RSVR Skopje (Makedonija), Na{e minato Ilinden 1903 ( ), Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), DLUM - godi{na izlo`ba, Umetni~ka galerija 1969 Slovew Gradec (Slovenija), Anga`irana umetnost vo Jugoslavija , Umetnostni paviljon Belgrad (Srbija), Sovremena makedonska umetnost, Muzej savremene umetnosti Saraevo (BiH), Sovremena makedonska umetnost, Umjetnička galerija Bled (Slovenija), Sovremeno jugoslovensko slikarstvo, Vila Mar{ala Tita Rieka (Hrvatska), V bienale na mladite, Moderna galerija Bled (Slovenija), V bienale na mladite, Internacionalen salon Zagreb (Hrvatska), Sovremena makedonska umetnost, Moderna galerija JAZU Ferara (Italija), Sovremena makedonska umetnost, Ex Chiesa di San Romano Skopje (Makedonija), DLUM - crte`i, gva{evi, akvareli, Sala Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), DLUM - tradicionalna esenska izlo`ba, Umetni~ka galerija Ankara (Turcija), Makedonska sovremena umetnost, Dr`avna umetni~ka galerija Istanbul (Turcija), Sovremeno makedonsko slikarstvo, Resim ve Heukel Müzesi Besiktas Kairo (Egipet), Iljadagodi{nina na Kairo, Galerie d Art Moderne 1970 Skopje (Makedonija), Izlo`ba na sliki i skulpturi od kolekcijata na MSU, Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), Moeto sakano delo, Umetni~ka galerija Nim (Francija), 10 makedonski slikari, Museè des Beaux Arts Nimes Aleksandrija (Egipet), VIII mediteransko bienale, Musèe des Beaux Arts [el (Francija), 10 makedonski slikari, Centre Culturel de la Ville de Chelles Pariz (Francija), 10 makedonski slikari, Centre Culturel de Ville Zagreb (Hrvatska), Izlo`ba na Sojuznoto zdru`enie na likovnite umetnici na Jugoslavija, Umjetnički paviljon Skopje (Makedonija), 25 godini na DLUM, Umetni~ka galerija 1971 Skopje (Makedonija) Dela na makedonskite umetnici od kolekcijata na MSU Skopje, Muzej na sovremenata umetnost Belgrad (Srbija), III izlo`ba NOB vo delata na likovnite umetnici na Jugoslavija, Galerija Doma JNA Pula (Hrvatska), Dela od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA Belgrad Vukovar (Hrvatska), Dela od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad Maribor (Slovenija), Dela od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad, Umetnostna galerija Skopje (Makedonija), DLUM 71 - Tradicionalna esenska izlo`ba, Umetni~ka galerija Zagreb (Hrvatska), III izlo`ba NOB vo delata na likovnite umetnici na Jugoslavija, Galerija Doma JNA Bawa Luka (BiH), V esenski salon, Dom kulture Zagreb (Hrvatska), Dela od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad, Moderna galerija JAZU ^a~ak (Srbija), Dela od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA Belgrad 1971/72 Qubqana (Slovenija), III NOB vo delata na likovnite umetnici na Jugoslavija, Dom Jugoslovenske ljudske armade Skopje (Makedonija), Na{eto istorisko minato vo delata na makedonskite likovni umetnici, Muzej na sovremenata umetnost 1972 Ja{i (Romanija), Sovremena makedonska umetnost, Centralen izlo`ben salon Piatra Neamc (Romanija), Sovremena makedonska umetnost, Centralen izlo`ben salon Skopje (Makedonija), Sovremena jugoslovenska i stranska umetnost od kolekcijata na MSU, Muzej na sovremenata umetnost Bitola (Makedonija), Sovremena makedonska umetnost - Mlada generacija, Umetni~ka galerija Mo{a Pijade Ceqe (Slovenija), Izbor od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad, Muzej revolucije Vara`din (Hrvatska), Izbor od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad, Dom JNA Split (Hrvatska), Izbor od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad, Galerija umetnine Knin (Hrvatska), Izbor od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad, Dom JNA Karlovac (Hrvatska), Izbor od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad, Zarin Dom Zadar (Hrvatska), Izbor od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad, Moderna galerija Vukovar (Hrvatska), Izbor od kolekcijata na Galerijata na Domot na JNA - Belgrad, Dom JNA Skopje (Makedonija), DLUM - Tradicionalna esenska izlo`ba, Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), Starata skopska ~ar{ija, Zavod za stanbeno i komunalno stopanisuvawe na grad Skopje 1973 Koventri (Velika Britanija), Jugoslovensko sovremeno slikarstvo, Herbert Art Gallery and Museums Kumanovo (Makedonija), Sovremena makedonska umetnost, Umetni~ka galerija Rim (Italija), 16 sovremeni makedonski slikari, Galleria Giulia Grac (Avstrija), VIII me unarodna slikarska nedela, Neue Galerie am Landesmuseum Joanneum Peking (Kina), NOB vo delata na jugoslovenskite sovremeni umetnici, Large Show Room Ulan Bator (Mongolija), NOB vo delata na jugoslovenskite sovremeni umetnici, Golem izlo`ben salon 1974 Dubrovnik (Hrvatska), Dvi`ewa vo sovremenata jugoslovenska likovna umetnost, Umjetnička galerija Skopje(Makedonija), Revolucionernoto minato vo makedonskata umetnost, Muzej na sovremenata umetnost Helsinki (Finska), Sovremena jugoslovenska umetnost, Helsingfors Konsthall Kumanovo (Makedonija), Od kolekcijata na MSU, Umetni~ka galerija Pore~ (Hrvatska),14 anale, Istarska sabornica Qubqana (Slovenija), VIII me unarodna slikarska nedela, Moderna galerija Zagreb (Hrvatska), VIII me unarodna slikarska nedela, Moderna galerija Belgrad (Srbija), VIII me unarodna slikarska nedela, Galerija kulturnog centra Alborg (Danska), Sovremena jugoslovenska umetnost, Nordjylland Kunstmuseum Tampere (Finska), Sovremena jugoslovenska umetnost, Museo Kesa Skopje (Makedonija), 30 godini DLUM, Umetni~ka galerija Sombor (Srbija), XIV likovna esen/ Momenti na jugoslovenskoto slikarstvo - mlada generacija, Gradski muzej Oslo (Norve{ka), Sovremena jugoslovenska umetnost, Nordjylland Kunstmuseum 1975 Edinburg (Anglija) Aspekt 75 - Sovremena jugoslovenska umetnost, Richard Demarco Gallery Tuzla (BiH), III izlo`ba na jugoslovenskiot portret, Galerija jugoslovenskog portreta Slovew Gradec (Slovenija), Me unarodna anga`irana figuracija, Umetnostni Paviljon Dablin (Irska) Aspekt 75 - Sovremena jugoslovenska umetnost/ The Municipial Gallery of Modern Art Bawa Luka (BiH), 7 esenski me unaroden salon na likovnata umetnost, Salon Doma kulture Sombor (Srbija), V trienale na sovremeniot jugoslovenski crte`, Gradski muzej Saraevo (BiH), 6 izlo`ba na SLUJ, Collegium Artisticum 1976 Lank{ir (Velika Britanija), Aspekt 75 - Sovremena jugoslovenska umetnost, The Turnpike Gallery Belfast (Velika Britanija), Aspekt 75 - Sovremena jugoslovenska umetnost, The Ulster Museum Suseh (Velika Britanija), Aspekt 75 - Sovremena jugoslovenska umetnost/the Gardner centre, University of Sussex Glazgov (Velika Britanija), Aspekt 75 - Sovremena jugoslovenska umetnost, The Third Eye Centre Zagreb (Hrvatska), 88 portreti (od fundusot na Galerijata na jugoslovenskiot portret - Tuzla), HDLU Galerija Karas Belgrad (Srbija), IV NOB vo delata na likovnite umetnici na Jugoslavija, Galerija Doma JNA ^a~ak (Srbija), IX memorijal na Nade`da Petrovi}, Umetni~ka galerija Nade`da Petroviћ Skopje (Makedonija), Prilog kon II varijanta na postojanata postavka vo MSU, Muzej na sovremenata umetnost Tuzla (BiH), Avtoportreti III Izlo`ba na sliki na jugoslovenskite umetnici od depozitot na Galerijata na jugoslovenskiot portret Tuzla, Izložbeni salon Doma JNA Saraevo (BiH), III izlo`ba na jugoslovenskiot portret Belgrad (Srbija), III izlo`ba na jugoslovenskiot portret Titovo U`ice (Srbija), III izlo`ba na jugoslovenskiot portret Bawa Luka (BiH), III izlo`ba na jugoslovenskiot portret Zagreb (Hrvatska), III izlo`ba na jugoslovenskiot portret Zenica (BiH), III izlo`ba na jugoslovenskiot portret Skopje (Makedonija), DLUM - crte` 76, Salon na NUB Kliment Ohridski 1977 Skopje (Makedonija), Tito i Revolucijata vo delata na makedonskite umetnici, Dom na JNA Atina (Grcija), Sovremena jugoslovenska umetnost, Ethniki Pinakothiki Alexander Soutzos Museum Belgrad (Srbija), 5 belgradsko trienale na jugoslovenskata likovna umetnost, Salon Muzeja savremene umetnosti Pariz (Francija), 10 sovremeni makedonski slikari, Musée d art Moderne de la Ville de Paris Skopje (Makedonija), XXXII izlo`ba na DLUM, Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), Izlo`ba na otkupeni umetni~ki dela od SIZ na SRM ( ), Muzej na sovremenata umetnost 1978 Grac (Avstrija),16 sovremeni makedonski umetnici, Neue Galerie am Landesmuseum Joanneum Skopje (Makedonija), Sovremena makedonska likovna umetnost(od kolekcijata na MSU- Sk), Muzej na sovremenata umetnost Bawa Luka (BiH), Sovremena makedonska umetnost, Dom kulture Saraevo (BiH), Umetnosta vo Jugoslavija , Umjetnički Paviljon Colleegium Artisticum Rieka (Hrvatska), VI me unarodna izlo`ba na originalen crte` 78, Moderna galerija Belgrad (Srbija), Umetnosta vo Jugoslavija , Umjetnički Paviljon Cvijeta Zuzorić Tetovo (Makedonija), Sovremena makedonska likovna umetnost (od kolekcijata na MSU - Skopje), Dom na kulturata Sombor (Srbija), VI trienale na sovremeniot jugoslovenski crte`, Gradski muzej 1979 Novi Sad (Srbija), 68 portreti (od kolekcijata na Galerijata na jugoslovenskiot portret Tuzla), Galerija kulturnog centra Dubrovnik (Hrvatska), Novi oblici na figuracijata, Umjetnička galerija Saraevo (BiH), Novi oblici na figuracijata, Umjetnička galerija Skopje (Makedonija), Skopje vo delata na likovnite umetnici, Centar za kultura i informacii Zagreb (Hrvatska), VII zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte`, Kabinet grafike JAZU Dubrovnik (Hrvatska), 15 sovremeni makedonski likovni umetnici, Umjetnička galerija Saraevo (BiH), 15 sovremeni makedonski likovni umetnici, Collegium artisticum Belgrad (Srbija), Jugoslovenski slikarski moment, Sava centar Skopje (Makedonija), XXXIV godi{na izlo`ba na DLUM, Muzej na sovremenata umetnost Qubqana (Slovenija), 15 sovremeni makedonski likovni umetnici, Moderna galerija Tuzla (BiH), 4 izlo`ba na jugoslovenski portret, Galerija jugoslovenskog portreta Bawa Luka (BiH), Prisustvoto na fotografijata vo sovremenata jugoslovenska umetnost, Salon doma kulture Bradford (Velika Britanija),10 sovremeni makedonski slikari, Cartwirght Hall Skopje (Makedonija), DLUM - crte` 79, Salon na NUB Kliment Ohridski 1979/80 Skopje (Makedonija), Istorisko minato, Muzej na grad Skopje 1979/82 Skopje (Makedonija), 20 makedonski likovni umetnici (od kolekcijata na MSU), RZK 1980 Pri{tina (Srbija), 15 sovremeni makedonski likovni umetnici, Galerija Arteve/Umjetnička galerija

178 Belgrad (Srbija), 15 sovremeni makedonski likovni umetnici, Paviljon Cvijeta Zuzorić Skopje (Makedonija),15 sovremeni makedonski likovni umetnici, Muzej na sovremenata umetnost Belgrad (Srbija), Skopje vo delata na likovnite umetnici, Galerija Vidikovac Skopje (Makedonija), Makedonskata sovremena umetnost od zbirkata na MSU, Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), XXXV izlo`ba na DLUM, Muzej na sovremenata umetnost Rieka (Hrvatska), VII me unarodna izlo`ba na originalen crte` 80, Moderna galerija Belgrad (Srbija), Jugoslovenska umetnost na XX vek - Jugoslovensko slikarstvo na {estata decenija, Muzej savremene umetnosti Novi Sad (Srbija), Crte`ot kako predizvik na slikata, Galerija Kulturnog centra RU Radivoj Ћirpanov Tuzla (BiH), 1 me unaroden bienalen festival na portret grafika i crte`, Galerija jugoslovenskog portreta Venecija (Italija), Mladi jugoslovenski umetnici/ prate~ka izlo`ba na 39 venecijsko bienale, Galleria Bevilacgua la Masa Rim (Italija), 15 sovremeni makedonski umetnici, Palazzo dell Esposizione Belgrad (Srbija), Crte`ot kako predizvik na slikata, Galerija 73 Pinki Sombor (Srbija), XX likovna esen, Gradski muzej Saraevo (BiH), 90 portreti od Galerijata na jugoslovenskiot portret Tuzla, Radnički Univerzitet Ðuro Ðakovič Belgrad (Srbija), 5 izlo`ba NOB vo delata na jugoslovenskite umetnici, Galerija Doma JNA Skopje (Makedonija), XXXV godi{na izlo`ba na DLUM, Музеј на современата уметност Peking (Kina), Jugoslovenska sovremena likovna umetnost - poetski realizam, China Art Gallery (Cun Kuo Me se Kuen) 1981 Tsinan (Kina), Jugoslovenska sovremena likovna umetnost - poetski realizam, Shantung Provincial Art Gallery (Sentung Sen Me Su Kuen) Nanking (Kina), Jugoslovenska sovremena likovna umetnost - poetski realizam, Chiansu Provincial Art Gallery (Jianasu sen Me Su Kuen) Skopje (Makedonija), Sovremena makedonska grafika i crte` (izbor od zbirkata na NUB Kliment Ohridski ), Likoven salon na DLUM Skopje (Makedonija), NOV i socijalisti~kata revolucija vo delata na jugoslovenskite likovni umetnici, Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), Sovremena makedonska umetnost, Umetni~ka galerija Belgrad (Srbija), 6 h 6 Mermer i zvuci, Galerija kulturnog centra Pore~ (Hrvatska), XXI anale, Istarska sabornica Zagreb (Hrvatska), VIII zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte`, Kabinet grafike JAZU Aran elovac (Srbija), 6 h 6 Mermer i zvuci, Izložbeni paviljon Knjaz Miloš Skopje (Makedonija), 7 izlo`ba na SDLUJ 81, Muzej na sovremenata umetnost Bawa Luka, 10 esenski salon, Salon Doma kulture Karlovac (Hrvatska), 3 BAJ, Galerija Vjekoslav Karas Vroclav (Polska), Novi pojavi vo jugoslovenskata umetnost na 70-te godini Skopje (Makedonija), DLUM crte` 81, Salon na NUB Kliment Ohridski 1981/82 Kumanovo (Makedonija), DLUM crte` 81, Umetni~ka galerija 1982 Strumica (Makedonija), DLUM crte` 81, Rabotni~ki univerzitet Josip Sve{tarot Var{ava (Polska), Novi pojavi vo jugoslovenskata umetnost vo 70-te godini Tetovo (Makedonija), DLUM crte` 81, Dom na kulturata Nikozija (Kipar), Sovremena jugoslovenska grafika i crte` Ajdhoven (Holandija), Novi pojavi vo jugoslovenskata umetnost vo 70-te godini, Hall of Fectory Filips Qubqana (Slovenija), Grupa Juni 82, Likovno razstavišče Rihard Jakopič Lisabon (Portugalija), Sovremena jugoslovenska grafika i crte`, Fundacao Calouste Gulbenkian Evora (Portugalija), Sovremena jugoslovenska grafika i crte` Koimbra (Portugalija), Sovremena jugoslovenska grafika i crte`, Fundacao Calouste Gulbenkian Rieka (Hrvatska), VIII me unarodna izlo`ba na originalen crte` 82, Moderna galerija Porto (Portugalija), Sovremena jugoslovenska grafika i crte`, Fundacio Calouste Gulbenkin Fun{al (Portugalija), Sovremena jugoslovenska grafika i crte` Ponta Delgada (Portugalija), Sovremena jugoslovenska grafika i crte`, Fundacao Calouste Bulbenkian Wu Delhi (Indija), V svetsko trienale Indija, Lalit Kala Akademi Rabindra Bhavan Tuzla (BiH), 2 me unaroden bienalen festival na portret, Galerija jugoslovenskog portreta Skopje (Makedonija), Grupa Juni 82, Muzej na sovremenata umetnost Bukure{t (Romanija), Novi pojavi vo jugoslovenskata umetnost vo 70-te godini, Sala Dalles Skopje (Makedonija), Sovremena makedonska umetnost - slikarstvo, skulptura, keramika, tapiserija, Muzej na sovremenata umetnost Aleksandrija (Egipet), XIV mediteransko bienale, Muses des Beaux - Arts et Centre Culturel Zrewanin (Srbija), Predelot kako povod prostorot kako ishod, Savremena galerija UK Ečka Skopje (Makedonija), DLUM - crte` 82, Salon na NUB KlimentOhridski 1983 Belgrad (Srbija), Grupa Juni 82, Umetnički paviljon Cvijeta Zuzorić Bawa Luka (BiH), Sovremena jugoslovenska grafika i crte`, Umjetnička galerija Belgrad (Srbija), Novi pojavi vo jugoslovenskata umetnost vo 70-te godini, Muzej savremene umetnosti Skopje (Makedonija), Jugoslovenski u~esnici na 14 mediteransko bienale vo Aleksandrija, Muzej na sovremenata umetnost Bukure{t (Romanija), 3 Bienale Balkanot - Zona na mirot, Sala Dalles Zagreb (Hrvatska), IX zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte`, Kabinet grafike JAZU Karlovac (Hrvatska), 3 bienale na jugoslovenskiot akvarel, Galerija Vjekoslav Karas Osijek (Hrvatska), 3 bienale na jugoslovenskiot akvarel, Galerija likovnih umjetnosti Zadar (Hrvatska), 3 bienale na jugoslovenskiot akvarel, Gradska loža Skopje (Makedonija), Podareni dela , Muzej na sovremenata umetnost Skopje(Makedonija), Izbor na podareni dela od jugoslovenski avtori slikarstvo, Muzej na sovremenata umetnost Sv.Nikole (Makedonija), Izbor na podareni dela od jugoslovenski avtori slikarstvo, Dom na kulturata Krste Misirkov Strumica (Makedonija), Izbor na podareni dela od jugoslovenski avtori slikarstvo, Rabotni~ki Univerzitet Titov Veles (Makedonija), Izbor na podareni dela od jugoslovenski avtori - slikarstvo, Likoven salon Tuzla (BiH), 5 izlo`ba na jugoslovenskiot portret, Galerija jugoslovenskog portreta Zagreb (Hrvatska), Koncept vo slikata, Galerija Voćarska Skopje (Makedonija), DLUM - crte` 83, Salon na NUB Kliment Ohridski 1983/84 Kumanovo (Makedonija), DLUM - crte` 83, Umetni~ka galerija 1984 Bitola (Makedonija), DLUM - crte` 83, Umetni~ka galerija Mo{a Pijade Skopje (Makedonija), Koncept vo slikata 84, Umetni~ka galerija Ni{ (Srbija), Koncept vo slikata 84, Umetni~ka galerija Saraevo (BiH), Sovremena jugoslovenska likovna umetnost 1978/83, Umjetnički paviljon Collegium artisticum Qubqana, Sovremena jugoslovenska likovna umetnost 1978/83, Moderna galerija Skopje (Makedonija), Akvizicii IV ( ), Muzej na sovremenata umetnost Berlin (Germanija), Me unarodno grafi~ko trienale, Ausstellugszentrum am Fernsehturm Dubrovnik (Hrvatska), Sovremena jugoslovenska likovna umetnost 1978/83, Umjetnička galerija Belgrad (Srbija), Kriti~arite predlo`ija - publikata izbira, Galerija AZ Debar (Makedonija), Od realizam do hiperrealizam (od kolekcijata na MSU - Skopje), Dom na kulturata Ki~evo (Makedonija), Od realizam do hiperealizam (od kolekcijata na MSU - Skopje), Dom na kulturata Zrewanin (Srbija), Predelot kako povod - prostorot kako cel, Narodni muzej Skopje (Makedonija), 40 godini makedonsko likovno tvore{tvo , Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), 70 sliki od zbirkata na Umetni~ka kolonija E~ka, Muzej na Makedonija Rieka (Hrvatska), IX me unarodna izlo`ba na originalen crte` 84, Moderna galerija Skopje (Makedonija), Noemvriski salon, Studio B Skopje (Makedonija), Sovremen makedonski akvarel, Centar za kultura i informacii Skopje (Makedonija), Sovremena makedonska grafika (od zbirkata na NUB Kliment Ohridski ), Galerija Dom na mladite 25 Maj Skopje (Makedonija), 15 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Salon na NUB Kliment Ohridski Kumanovo (Makedonija), 15 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Umetni~ka galerija ^a~ak (Srbija), Koncept vo slikata, Galerija Nade`da Petroviћ 1984/85 Skopje (Makedonija), DLUM - crte` 84, Salon na NUB Kliment Ohridski 1985 [tutgart (Germanija), 13 sovremeni makedonski umetnici, Rathaus Belgrad (Srbija), Vra}awe na minijaturata, Grafički kolektiv Kumanovo (Makedonija), DLUM - crte` 84, Umetni~ka galerija [tip (Makedonija), DLUM crte` 84, Umetni~ka galerija Bitola (Makedonija), DLUM - crte` 84, Umetni~ka galerija Mo{a Pijade Qubqana (Slovenija), Me unarodna likovna zbirka Juni, Moderna galerija i Likovno razstavišče Rihard Jakopič Belgrad (Srbija), Izbor na avtori, Galerija AZ Skopje (Makedonija), Sovremena makedonska likovna umetnost (od kolekcijata na MSU - Skopje), Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), 16 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Salon na NUB Kliment Ohridski [tip (Makedonija),16 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Muzej i Zavod Kumanovo (Makedonija),16 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Umetni~ka galerija Qubqana (Slovenija), Jugoslovenski crte`, Galerija Labirint Leverkuzen (Germanija), 13 sovremeni makedonski umetnici, Skopje (Makedonija), Od realizam do hiperrealizam (od kolekcijata na MSU - Skopje); Dom na kulturata - Sandevo; Dom na kulturata-ilinden; Dom na kulturata - Dra~evo; OU J.B.Tito Baletsko u~ili{en centar I.N.Luj Bukure{t (Romanija), Crte` i skulptura vo sovremenata jugoslovenska umetnost, Sala Dalles Kipar, Sovremen jugoslovenski crte` i sitna plastika, Galerie Famagusta Gate Zagreb (Hrvatska), X zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte`, Kabinet grafike JAZU Karlovac (Hrvatska), 4 bienale na akvarelot vo jugoslavija 85, Galerija Vjekoslav Karas Zadar (Hrvatska), 4 bienale na akvarelot vo jugoslavija 85, Galerija likovnih umjetnosti Ni{ (Srbija), 4 bienale na akvarelot vo jugoslavija 85, Galerija savremene umetnosti Sombor (Srbija), XXV likovna esen Individualnost kontinuitet - aktuelnost, Gradski muzej Skopje (Makedonija), Proda`na izlo`ba, Galerija Amadeus Skopje (Makedonija), Aukcija na sliki, akvareli, grafiki i crte`i od poznati makedonski avtori, Proda`en salon na Centarot za kultura i informacii Skopje (Makedonija), DLUM crte` 85, Salon na NUB Kliment Ohridski Nirnberg (Germanija), 3 me unarodno trienale na crte`, Kunsthalle 1986 Belgrad (Srbija), 4 bienale na akvarelot vo Jugosloavija, Umetnički paviljon Cvijeta Zuzorić Kumanovo (Makedonija), DLUM crte` 85, Umetni~ka galerija [tip (Makedonija), DLUM crte` 85, Muzej i Zavod Linc (Avstrija), 3 me unarodno trienale na crte`, Neu Galeri der Stadt Linz - Wolfgang Gurlitt Museum, Ober Ostereishisches Landes Museum Skopje (Makedonija), Sovremeni jugoslovenski slikari(od zbirkata na MSU), Muzej na sovremenata umetnost Tulon (Francija) Me unarodna izlo`ba Meil art, Le Bagne C est les Autres, Galleri C.A.S E.D.F Valeta (Malta), Sovremen jugoslovenski crte` i sitna plastika, Gallery of Arhaeological Musee Skopje (Makedonija), Ilinden, NOV i revolucijata vo

179 delata na makedonskite likovni umetnici, Muzej na Makedonija Kumanovo (Makedonija), Sovremeni makedonski slikari, Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), Erotizmot vo sovremenata makedonska likovna umetnost, Centar za kultura i informacii Zrewanin (Srbija), Sovremen makedonski - akvarel, Savremena galerija Belgrad (Srbija), Galerija na jugoslovenskiot portret Tuzla (od zbirkata), Galerija Dom JNA Skopje (Makedonija), 1 bienale na makedonski sovremen akvarel, Centar za kultura i informacii Skopje (Makedonija), DLUM crte` 86, Salon na NUB Kliment Ohridski 1987 [tip (Makedonija), DLUM crte` 86, Muzej i Zavod Kumanovo (Makedonija), DLUM crte` 86, Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), Akvizicii VI , Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), 18 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Salon na NUB Kliment Ohridski Bitola (Makedonija),18 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Umetni~ka galerija Mo{a Pijade [tip (Makedonija), 18 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Muzej i Zavod Kumanovo (Makedonija), 18 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Umetni~ka galerija Zemun (Srbija), [est makedonski umetnici, Umetni~ka galerija Stara Kapetanija Karlovac (Hrvatska), V bienale na jugoslovenskioot akvarel, Galerija Vjekoslav Karas Zadar (Hrvatska), V bienale na jugoslovenskioot akvarel, Umetnička galerija Zagreb (Hrvatska), V bienale na jugoslovenskioot akvarel, Zorin dom Saraevo (BiH), V bienale na jugoslovenskioot akvarel, Collegium artisticum Tulon (Francija), Me unarodna izlo`ba Meil art, Musee de Salon et de lá Crau Skopje (Makedonija), Geometrizmot i negovite vidovi vo makedonskoto slikarstvo, Muzej na Makedonija Kairo (Egipet), Sovremen jugoslovenski crte` i sitna plastika, Akhnaton Gallery Zagreb (Hrvatska), XI zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte`, Kabinet grafike JAZU Tuzla (BiH), VI izlo`ba na jugoslovenskiot portret 87, Galerija jugoslovenskog portreta Tuzla (BiH), Nagradeni i otkupeni dela od dosega{nite izlo`bi na jugoslovenskiot portret , Muzej Istočne Bosne Sombor (Srbija), IX trienale na sovremen jugoslovenski crte`/27 likovna esen, Gradski muzej 1987/88 Provansa (Francija), Me unarodna izlo`ba Meil art, Au Musée de Salon et de la Grau Zrewanin (Srbija), Odiseja na pejza`ot/predelot vo povoenoto jugoslovensko slikarstvo, Savremena galerija Skopje (Makedonija), Slikarstvo mal format, Centar za kultura i informacii Skopje (Makedonija), DLUM - crte` 87, Salon na NUB Kliment Ohridski 1988 Qubqana (Slovenija), 5 bienale na jugoslovenskiot crte`, Mestna galerija Kumanovo (Makedonija), DLUM - crte` 87, Umetni~ka galerija [tip (Makedonija), DLUM - crte` 87, Muzej i Zavod [tip (Makedonija), Sovremena makedonska grafika (od kolekcijata na NUB Kliment Ohridski), Umetni~ka galerija Bezisten Skopje (Makedonija), Sliki, skulpturi i grafiki, Galerija Bezisten Rieka (Hrvatska), Jugoslovenska selekcija za 1 me unaroden festival na sovremen crte` vo Grand Pale - Pariz, Mali salon Rieka (Hrvatska), 11 me unarodna izlo`ba na originalen crte` 88, Moderna galerija Tuzla (BiH), 5 me unaroden bienalen festival na portret - crte` i grafika 88, Galerija jugoslovenskog portreta Belgrad (Srbija), 6 belgradsko trienale na jugoslovenskata likovna umetnost, Beogradski sajam - hala III Pore~ (Hrvatska), XXVIII anale, Istarska sabornica Novi Sad (Srbija), Aukcija na sliki i sitna plastika, Srpsko narodno pozorište Zagreb (Hrvatska), 11 me unarodna izlo`ba na originalen crte` 88, Muzejski prostor Gradec La Vallette du Var (Francija) Oma` na Jozef Bojs, Galerie d Art Contemporain Saint Quentin (Francija), Izlo`ba na sovremena umetnost Meil art, Galery Meteores Belgrad (Srbija), Na Nu{i} so qubov, Aukcija na umetni~ki dela, Teatar Du{ko Radovi} 1988/89 Skopje (Makedonija), 6 Slikarstvo mal format, Centar za kultura i informacii Skopje (Makedonija), Makedonska likovna umetnost , Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), Grafi~ka mapa na FLU, Galerija Kompas Skopje (Makedonija), DLUM crte` 88, Salon na NUB Kliment Ohridski 1989 Skopje (Makedonija), Proda`na izlo`ba na umetnicite od Makedonija za Ermenija, Hala na MNT Tetovo (Makedonija), DLUM crte` 88, Dom na kulturata Kumanovo (Makedonija) DLUM crte` 88, Umetni~ka galerija [tip (Makedonija), DLUM crte` 88, Muzej i Zavod Tokio (Japan), Jugoslovensko sovremeno slikarstvo i grafika, Maki Gallery Moskva (Rusija), Makedonska grafika, Gosudarstvennaß ordena Lenina Biblioteka SSSR Imeni V.I.Lenina Strumica (Makedonija), DLUM crte` 88, Dom na kulturata Skopje (Makedonija), Podareni dela za Ermenija, Muzej na Makedonija Belgrad (Srbija), Na Ermenija od jugoslovenskite umetnici, Dom na sovetskata kultura La Seyne-Sur-Mer (Francija), Oma` na Jozef Bojs, Fort Napoleon [tip (Makedonija), Mapa na FLU - 22 grafi~ki lista, Dom na kulturata Aco [opov Qubqana (Slovenija), Likovni utrinek Makedonije, Mestna galerija Diseldorf (Germanija), Oma` na Jozef Bojs, Insstitut Francais Skopje (Makedonija), Akvizicii VIII, MSU Skopje(Makedonija), 20 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Salon na NUB Kliment Ohridski Karlovac (Hrvatska), 6 bienale na jugoslovenskiot akvarel, Galerija Vjekoslav Karas [tip (Makedonija), 20 grafi~ka izlo`ba na DLUM, Muzej i Zavod Tokio (Japan), Communication for peace, On Paper Gallery; The age of earth: Aqua planet - Series I Pore~ (Htvatska), XXIX anale, Istarska sabornica Novi Sad (Srbija), 6 bienale na jugoslovenskiot akvarel, Galerija Matice srpske Zagreb (Hrvatska), XII zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte`, Kabinet grafike JAZU Belgrad (Srbija), Sovremena makedonska grafika, Galerija ULUS [tip (Makedonija), Sovremena makedonska umetnost, Umetni~ka galerija Bezisten Keln (SR Germanija), Moderna makedonska grafika, Spanischen Bau des Kolner Rathauses Novi Sad (Srbija), 6 bienale na jugoslovenskiot akvarel, Galerija Matice Srpske 1989/90 Skopje (Makedonija) 6 slikarstvo mal format, Centar za kultura i informacii Gorwi Milanovac (Srbija), Prvo bienale na jugoslovenskata minijaturna umetnost, Zavičajni muzej Skopje (Makedonija), DLUM - Crte` 89, Salon na NUB Kliment Ohridski 1990 Kumanovo (Makedonija), DLUM - Crte` 89, Umetni~ka galerija Bitola (Makedonija), DLUM - Crte` 89, Umetni~ka galerija Mo{a Pijade [tip (Makedonija), DLUM - Crte` 89, Muzej i Zavod Qubqana (Slovenija), 6 bienale na jugoslovenskiot akvarel, Mestna Galerija Skopje(Makedonija), Izlo`ba na15 sovremeni makedonski slikari, Skopski saem Kumanovo(Makedonija), Sovremen jugoslovenski crte`, Umetni~ka galerija Skopje(Makedonija), Izbor od likovniot fond na MANU, Izlo`ben salon na MANU Skopje(Makedonija), Esenski likoven salon - Mal format, Galerija Glam Zagreb (Hrvatska), XIII zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte`, Kabinet grafike JAZU Tuzla (BiH), 6 me unaroden bienalen festival na portret - crte` i grafika 90, Galerija jugoslovenskog portreta Bitola (Makedonija), 7 trienale na sovremena jugoslovenska grafika, Galerija na sovremena jugoslovenska grafika - Umetni~ka galerija Mo{a Pijade Skopje (Makedonija), Nadrealnoto - 12 slikari, Galerija Glam Belgrad (Srbija), Vtor ekolo{ki likoven salon, Galerija SANU 1990/91 Tilburg (Holandija), Me unarodna izlo`ba Meil art, [kolskite denovi vo umetni~kiot `ivot - posveteno na Van Gog, Museum of Instant Images Skopje (Makedonija), DLUM crte` 90, Salon na NUB Kliment Ohridski 1991 Kumanovo (Makedonija), DLUM crte` 90, Umetni~ka galerija [tip (Makedonija), DLUM crte` 90, Muzej i Zavod Skopje (Makedonija), Slikarstvo i tradicija, Galerija Harfa Del~evo (Makedonija), Gocevi denovi, Dom na kulturata Skopje (Makedonija), Nova postojana postavka na MSU, Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), Prva izlo`ba na umetni~kata kolekcija na Misla, Klub na Misla Zagreb (Hrvatska), 13 zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte`, Kabinet grafike JAZU Karlovac (Hrvatska), Izlo`ba na crte`i od Likovnata rabotilnica -K-K-10, Galerija Zilik Karlovac (Hrvatska), 7 bienale na jugoslovenskiot akvarel, Galerija Vjekoslav Karas Belgrad (Srbija), Vtor ekolo{ki likoven salon, Galerija SANU 1991/92 Sofija (Bugarija), Sovremeno slikarstvo od makedonija, Hudo`estvena galleria Sv.Sv.Kiril i Metodii Skopje (Makedonija), DLUM Crte` 91, Salon na NUB Kliment Ohridski 1992 Kumanovo (Makedonija), DLUM - Crte` 91, Umetni~ka galerija [tip (Makedonija), DLUM - Crte` 91, Muzej Zavod Bitola (Makedonija), DLUM - Crte` 91, Umetni~ka galerija Mo{a Pijade Strumica (Makedonija), DLUM - Crte` 91, Umetni~ka galerija Zrewanin (Srbija), 1 bienale na akvarel, Narodni muzej Skopje (Makedonija), 1 zimski salon, Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), 14 makedonski umetnici vo 80 - tite, Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), Apstraktno slikarstvo vo Makedonija , Muzej na sovremenata umetnost [tip (Makedonija), Bienalno studio za crte` (od fondot na Domot na kulturata Aco [opov ), Umetni~ka galerija Bezisten Skopje (Makedonija), Likovni dela so tematika od NOV vo Makedonija, Dom na ARM Pariz (Francija), Izlo`ba i aukcija na pet makedonski slikari, Galery Millon&Robert Skopje (Makedonija), Likovni dela so tematika NOV vo Makedonija, Dom na ARM/Muzej na Makedonija Kumanovo (Makedonija), Sovremeni makedonski slikari i skulptori - od kolekcijata na MSU - Skopje, Umetni~ka galerija Tempi (SAD), FLU - Univerzitet Kiril i Metodij - Skopje, Art Gallery of Arizona State University Tempe 1992/93 Skopje (Makedonija), DLUM - Crte` 92, Salon na NUB Kliment Ohridski 1993 Kumanovo (Makedonija), DLUM - Crte` 92, Umetni~ka galerija [tip (Makedonija), DLUM Crte` 92 Muzej Zavod Grinzboro (SAD), Izlo`ba na crte`i od nastavni~kiot kadar na FLU - Skopje, Art Gallery Wetherspoon Ri~mond (SAD), Izlo`ba na crte`i od nastavni~kiot kadar na FLU - Skopje Art Gallery Wirginia Merilend (SAD) Izlo`ba na crte`i od nastavni~kiot kadar na FLU Skopje, Art Gallery of Merilend Skopje (Makedonija), 1893 VMRO 1993, Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), 11 sliki grafiki - SIAB, Galerija Anima Uelzen (Germanija), Me unarodna izlo`ba Mail Art, Zwergen Kaufhaus Rot am See/[tutgard (Germanija) Zwerge die Auf den Schultern von risen Stehn sehen waiter als die risen selbst, Das deutsche gartenzwerg museum Skopje (Makedonija), 1 makedonski sedmolist, Galerija Mija~ki Zografi Bitola (Makedonija), Makedonska sovremena umetnost (od kolekcijata na Umetni~ka galerija), Umetni~ka galerija Mo{a Pijade 1993/94 Skopje (Makedonija), DLUM - crte` 93, Salon na NUB Kliment Ohridski 1994 Kumanovo (Makedonija), DLUM - crte` 93, Umetni~ka galerija

180 [tip (Makedonija), DLUM - crte` 93, Umetni~ka galerija Bezisten Bitola (Makedonija), DLUM - crte` 93, Umetni~ka galerija Mo{a Pijade Strumica (Makedonija), DLUM - crte` 93, Umetni~ka galerija Titov Veles (Makedonija), DLUM - crte` 93, Likoven salon Wukasl (Avstralija), Izlo`ba na crte`i od nastavni~kiot kadar na FLU - Skopje University of Newcastle Art Galery Skopje (Makedonija), Antologija na makedonskata likovna umetnost , Muzej na sovremenata umetnost Brisel (Belgija), Sovremeni makedonski grafi~ari, Chez Vlady Skopje (Makedonija), Skopje - Pariz, Salon na DLUM Arhus (Danska), Makedonsko slikarstvo, City Hall of Arhus 1994/95 Skopje (Makedonija), 20-ta Izlo`ba DLUM - crte` 94, Salon na NUB Sv.Kliment Ohridski 1995 [tip (Makedonija), 20-ta Izlo`ba DLUM - crte` 94, Muzej i Zavod Kumanovo (Makedonija), 20-ta Izlo`ba DLUM - crte` 94, Umetni~ka galerija Pariz (Francija), 12 sovremeni makedonski umetnici vo Pariz, Spadem - Parvi Skopje (Makedonija),12 makedonski slikari, Umetni~ka galerija Uelzen (Germanija), Das goldene Shiff in der Mail Art, Schalterhalle der Sparkasse Uelzen [tip (Makedonija), Bienalno studio za crte`, Dom na kulturata Aco [opov Ko~ani (Makedonija), Bienalno studio za crte`, Dom na kulturata Beli Mugri Skopje (Makedonija), Bienalno studio na crte` 94, Kulturno informativen centar Skopje (Makedonija), Majstori na portretot, Galerija Stobi Skopje (Makedonija), Izlo`ba na crte`i od nastavni~kiot kadar na FLU - Skopje, Umetni~ka galerija Istanbul (Turcija), Izlo`ba na crte`i od nastavni~kiot kadar na FLU - Skopje, Mimar Sinan Universite Galerisi Arkanzas (SAD), Izlo`ba na crte`i od nastavni~kiot kadar na FLU - Skopje University of Arkansas, Fayetteville Qubqana (Slovenija), Poaart za mir, Veliki dvorani Vladne palače 1995/96 Skopje (Makedonija), 21 izlo`ba DLUM - crte`, Salon na NUB Sv.Kliment Ohridski 1996 [tip (Makedonija), 21 izlo`ba DLUM - crte`, Muzej i Zavod Kumanovo (Makedonija), 21 izlo`ba DLUM - crte`, Umetni~ka galerija Maribor (Slovenija), Fotografii - crte`i, Galerija STOLP Skopje (Makedonija), Portretot tematski predizvik (od kolekcijata na Umetni~ka galerija), Umetni~ka galerija Bon (Germanija), Izlo`ba na zbirkata na Hans Lotar [tefan, Ober Burg Rim (Italija), Aspekti na sovremenata makedonska umetnost, Palazzo Ruspoli - Fondacione Memmo Podgorica (Crna Gora), Aspekti na sovremenata makedonska umetnost, Dvorac Petroviħ - Centar savremene umetnosti Skopje (Makedonija), Mediteranskiot kontekst na makedonskoto slikarstvo i tapiserija, Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), Skopje vo delata na likovnite umetnici, Muzej na grad Skopje Bitola (Makedonija), Sliki od me unarodnata i nacionalnata kolekcija od MSU - Skopje, Zavod Muzej Galerija Pariz (Francija), 75 makedonski likovni umetnici, Cite Internationale des Arts Skopje (Makedonija), Denovi na domovite na kulturata na Makedonija, Muzej na grad Skopje Skopje (Makedonija), 75 makedonski likovni umetnici - pretstaveni vo Pariz, Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), DLUM - 50 godini ( ), Umetni~ka galerija Qubqana (Slovenija), Poaart 96, Predsednička palača 1997 Qubqana (Slovenija), 12 sovremeni makedonski slikari, Mestna galerija Zagreb (Hrvatska), 12 sovremeni makedonski slikari, Muzejsko galeriski centar Mimara London (Velika Britanija), Aspekti na sovremenata makedonska umetnost, Riverside Studios Skopje (Makedonija), 6 zimski salon, Umetni~ka galerija Spilimbergo (Italija), Me unarodna izlo`ba Mail Art, Gallery d Art La Torre Pallazzo Troile Hamburg (Germanija), Me unarodna izlo`ba Mail Art, Projekt Dada Lebt Qubqana (Slovenija), Poaart 97, Predsednička palača Skopje (Makedonija), Aukcija vo dobrotvorni celi, Muzej na sovremenata umetnost 1998 Skopje (Makedonija), Makedonsko likovno tvore{tvomal format, Likoven salon na DLUM Skopje (Makedonija), Od riznicata na Umetni~ka galerija , Umetni~ka galerija Skopje (Makedonija), Art Egzodus 98, Umetni~ka galerija Qubqana (Slovenija), Poaart 98, Predsednička palača/ Veliki dvorani Vladne palače Skopje (Makedonija), DLUM 35, Muzej na sovremenata umetnost 1998/99 Gorwi Milanovac (Srbija) 5 me unarodno bienale na minijaturna umetnost, Kulturni centar Skopje (Makedonija), Makedonska likovna zbirka crte`i i grafiki, Umetni~ka galerija 1999 Skopje, Portret - Avtoportret, Likoven salon na DLUM Skopje, Galerija portreti - Postojana postavka, Salon na MANU 2000 Maribor (Slovenija), Me unarodna likovna kolonija Poart za mir, Zbirka - Izbrani dela od u~esnicite na me unarodnite likovni sredbi, Galerija MAK Skopje (Makedonija), Akvizicii Donacii , Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), 47 godi{na izlo`ba na DLUM, Muzej na grad Skopje 2000/01 Skopje (Makedonija), Preobrazbi, Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), Zimski salon, Muzej na grad Skopje Gorwi Milanovac (Srbija), 6 me unarodno bienale na minijaturna umetnost, Kulturni centar - Moderna galerija 2001 Maribor (Slovenija), Poaart za mir, Izbrani dela od u~esnicite na me unarodnite likovni sredbi, Umetnostne Galerije Vazslaisni salon Rotovž Qubqana (Slovenija), Poaart 01, Predsednička palača 2002 Skopje (Makedonija), Golemo vramuvawe, Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), Portret - Avtoportret, Galerija na DLUM Skopje (Makedonija), Pariz - Skopje , Muzej na sovremenata umetnost 2003 Skopje (Makedonija), Izlo`ba od kolekcijata na MSU, Muzej na sovremenata umetnost Ohrid (Makedonija), Portretot tematski predizvik (od kolekcijata na Umetni~ka galerija), Ku}a na Robevci Bitola (Makedonija), Portretot tematski predizvik (od kolekcijata na Umetni~ka galerija), Umatni~ka galerija Strumica (Makedonija), Portretot tematski predizvik (od kolekcijata na Umetni~ka galerija), Umatni~ka galerija Kumanovo (Makedonija), Portretot tematski predizvik (od kolekcijata na Umetni~ka galerija), Umetni~ka galerija Rim (Italija), Dijalozi: Makedonska umetnost denes, DARC - Direzione Generale per l architettura e l arte contemporanee Pariz (Francija), Dijalozi: Makedonska umetnost denes, UNESCO Gorwi Milanovac (Srbija), 7 me unarodno bienale na minijaturna umetnost, Kulturni centar - Moderna galerija Skopje (Makedonija), Makedonsko likovno tvore{tvo vo mal format, Salon na DLUM Skopje (Makedonija), 50 godini na DLUM, Muzej na grad Skopje 2004 Skopje (Makedonija), NOB vo delata na makedonskite likovni umetnici, Likoven salon MANU Skopje (Makedonija), 60 godini slobodno Skopje - Fragmenti od zbirkata na kulturna memorija na gradot Skopje , Muzej na grad Skopje Podgorica (Crna Gora), Dijalozi: Makedonska umetnost denes, Muzej grada Podgorice Skopje (Makedonija), Makedonskiot crte` od fondot na Nacionalnata galerija na Makedonija, ^ifte amam Skopje (Makedonija), Dijalozi: Makedonska umetnost denes, ^ifte amam Strumica (Makedonija), Makedonskiot crte` od fondot na Nacionalnata galerija na Makedonija, Centar za kultura Anton Panov Prilep (Makedonija) Makedonskiot crte` od fondot na Nacionalnata galerija na Makedonija, Centar za kultura Marko Cepenkov Bitola (Makedonija), Makedonskiot crte` od fondot na Nacionalnata galerija na Makedonija, Zavod Muzej i Galerija Nik{i} (Crna Gora ), Proletno me unarodno bienale na minijaturna umetnost, Centar za kulturu Nikšić - Galerija Nikola I Kobe (Japan), Renesansa, Hugo, International Competition of Painthing, Hugo Prefectural Museum of Art 2006 Skopje (Makedonija) 30 godini Karpo{ , Galerija na makedonska kinoteka/ Biblioteka Drugar~e Skopje (Makedonija), Akvarel (od kolekcijata na MSU - Skopje), Muzej na sovremenata umetnost Skopje (Makedonija), DLUM - crte`, NUB Kliment Ohridski 2007 Skopje (Makedonija), Super(h)eros, Multimedijalen centar Mala stanica Skopje (Makedonija), Makedonsko likovno tvore{tvo mal format, Kulturno informativen centar Prilep (Makedonija), 50 godini Internacionalna slikarska kolonija , Centar za sovremena likovna umetnost 2008 Gorwi Milanovac (Srbija), 9 me unarodno bienale na minijaturna umetnost, Moderna galerija Skopje (Makedonija), Memorirawe na tradicijata-sliki od starata skopska ~ar{ija (od zbirkata na Muzej na grad Skopje), Muzej na grad Skopje Skopje (Makedonija), Jubilej 60 godini postoewe na Nacionalnata galerija na Makedonija - Postavka, Nacionalnata galerija na Makedonija 2009 Skopje (Makedonija), Enformel: od (Kratka istorija na enformelnoto slikarstvo vo Makedonija), Muzej na sovremenata umetnost 2010 Skopje (Makedonija), Dr`avno sredno u~ili{te za primeneta umetnost Lazar Li~enoski, Muzej na grad Skopje Skopje (Makedonija), 30 godini Fakultet za likovni umetnosti , Muzej na sovremenata umetnost Gorni Milanovac (Srbija), 10 me unarodno bienale na minijaturna umetnost, Kulturni centar Gorwi Milanovac 2011 Skopje (Makedonija) Nevidliviot pejza`, Muzej na sovremenata umetnost Kolonii 1973 Glajzdorf (Avstrija), 8 me unarodni slikarski nedeli/ Werke der VIII Internationalen Malerwochen in der steiermark steirischer herbst Sisak (Hrvatska), XVI kolonija na likovnite Sisak, Galerijski prostor knjižnice 1988 Karlovac (Hrvatska), 1 likovna kolonija Karlovac Klenovica - 10 Galerija Karlovac 1991 Karlovac (Hrvatska), 4 likovna kolonija Karlovac - Klenovica - 10 Galerija Zilik 1995 Maribor (Slovenija), Me unarodna likovna kolonija Poaart za mir, Poštanski Dom/Pohorje 1996 Maribor (Slovenija), Me unarodna likovna kolonija Poaart za mir, Poštanski Dom/Pohorje 1997 Maribor (Slovenija), Me unarodna likovna kolonija Poaart za mir, Postanski dom/pohorje 1998 Maribor (Slovenija), Me unarodna likovna kolonija Poaart za mir, Poštanski Dom/Pohorje 2000 Maribor (Slovenija), Me unarodna likovna kolonija Poaart za mir, Poštanski Dom/Pohorje 2007 Prilep (Makedonija), 50 godini Internacionalna slikarska kolonija , Centar za sovremena likovna umetnost Nagradi, Priznanija 1959 Belgrad (Srbija), Nagrada za slikarstvo na Belgradskiot univerzitet, Dom sindikata Belgrad (Srbija), Prva nagrada za slikarstvo na Mlado likovno tvore{tvo, Masarikov paviqon 1968 Skopje (Makedonija), Vtora nagrada za slikarstvo, Na{e istorisko minato 1970 Aleksandrija (Egipet), Prva otkupna nagrada za slikarstvo na 8 mediteransko bienale 1971 Belgrad (Srbija), Treta nagrada na izlo`bata NOB vo delata na likovnite umetnici na Jugoslavija Skopje (Makedonija), Vtora nagrada za slikarstvo Na{e istorisko minato, Muzej na sovremenata umetnost 1975 Tuzla (BiH), Gran Pri za slikarstvo 3 izlo`ba na jugoslovenskiot portret Tuzla (BiH), Otkupna nagrada 3 izlo`ba na jugoslovenskiot portret

181 Sombor (Srbija), Otkupna nagrada za crte` 5 trienale na sovremeniot jugoslovenski crte` na 15 likovna esen Skopje (Makedonija), Nagrada 13 Noemvri na grad Skopje, za samostojnata izlo`ba vo Muzej na sovremenata umetnost 1976 Skopje (Makedonija) Nagrada za crte` na NUB Kliment Ohridski, DLUM - crte` Skopje (Makedonija), Nagrada za slikarstvo Lazar Li~enoski na DLUM, XXXII izlo`ba na DLUM, Muzej na sovremenata umetnost 1978 Sombor (Srbija), Otkupna nagrada za crte` 6 trienale na sovremeniot jugoslovenski crte` na 18 likovna esen 1979 Bawa Luka (BiH), Otkupna nagrada za slikarstvo 9 esenski salon Skopje (Makedonija), Nagrada za slikarstvo Likum na 34 izlo`ba DLUM 1980 Tuzla (BiH), Otkupna nagrada za crte` 1 Me unaroden bienalen festival na portret 1981 Skopje (Makedonija), Otkupna nagrada na Umetni~ka galerija za slikarstvo, 7 izlo`ba na SLUJ 1982 Aleksandrija (Egipet), Vtora nagrada za slikarstvo na 14 mediteransko bienale 1983 Karlovac (Hrvatska), Nagrada na 3 bienale na akvarel na Jugoslavija Tuzla (BiH), Premija - Zlatna diploma za crte` na 5 izlo`ba na jugoslovenskiot portret Tuzla (BiH), Otkupna nagrada za crte` na Galerija na JU portret 5 izlo`ba na jugoslovenskiot portret Skopje (Makedonija), Nagrada za slikarstvo 11 Oktomvri na SRM 1985 Zagreb (Hrvatska), Otkupna nagrada na Sisak - Sisak za crte` na 10 zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte` 1986 Skopje (Makedonija), Prva nagrada za akvarel na 1 bienale na makedonskiot akvarel Skopje (Makedonija), Nagrada Nikola Martinoski za crte` na DLUM 12 DLUM - crte` Sisak (Hrvatska), Prva nagrada na 16 kolonija na likovnite umetnici na Jugoslavija Sisak 1987 Karlovac (Hrvatska), Otkupna nagrada na 5 bienale na jugoslovenskiot akvarel Karlovac (Hrvatska), Otkupna nagrada SDK Karlovac na 5 bienale na jugoslovenskiot akvarel Zagreb (Hrvatska), Otkupna nagrada za crte` na 11 zagrebska izlo`ba na jugoslovenskiot crte` 1989 Skopje (Makedonija), Otkupna nagrada na Umetni~ka galerija na DLUM - crte` 1989/90 Gorwi Milanovac (Srbija), Nagrada za minijaturen crte` na 1 bienale na jugoslovenskata minijaturna umetnost 1997 Skopje (Makedonija), Nagrada za slikarstvo Lazar Li~enoski na jubilejnata izlo`ba 50 godini DLUM Prilep (Makedonija), Golema nacionalna nagrada za umetnost, Centar za sovremena likovna umetnost 2000 Skopje (Makedonija), Proglasen za doajen na makedonskata likovna umetnost na 47godi{na izlo`ba na DLUM, Muzej na grad Skopje 2001/2002 Priznanie za Osoben pridones vo slikarstvoto za 2001, Amerikanski biografski institut, SAD 2007 Skopje (Makedonija), Nagrada za slikarstvo mal format Makedonsko likovno tvore{tvo - mal format na Kulturno informativen centar Priznanie Da Vin~i Dajmond Internacionalen biografski centar, Kembrix, Velika Britanija2008 Skopje (Makedonija), Blagodarnica na NU Nacinalna galerija na Makedonija 2009 Skopje (Makedonija), Dr`avnata nagrada 23 oktomvri za dolgogodi{ni ostvaruvawa za Republika Makedonija vo oblasta na kulturata. Plaketi, Medali 1997 Skopje (Makedonija), Plaketa na Univerzitetot Sv.Kiril i Metodij, po povod 50 godi{niot jubilej, kako priznanie za poseben pridones 1998 Plaketa Nagrada za postignuvawata 20 vek, Amerikanski biografski institut, SAD Plaketa so koja se potvrduva vklu~enosta na Anastasov vo Seventh Edition of The International Directory of Distinguished Leadership, Amerikanski biografski institut, SAD Plaketa so koja se potvrduva vklu~enosta na Anastasov vo International Who s Who of Intellectuals, Thirteenth Edition, Internacionalen biografski centar, Kembrix, Velika Britanija 2000 Plaketa so koja se potvrduva vklu~enosta na Anastasov vo Ninth Edition of The International Directory of Distinguished Leadership, Amerikanski biografski institut, SAD 2002 Plaketa Golemite umovi na 21 vek, Amerikanski biografski institut, SAD 2003 Plaketa 100-te najpredizvikuva~ki umovi vo 2002, Amerikanski biografski institut, SAD 2005 Medal legija na ~esta, Amerikanski biografski institut, SAD Plaketa za zna~ajni postignuvawa i pridones vo op{testvoto The Contemporary Who s Who of Professionals, Amerikanski biografski institut, SAD Plaketa za zna~ajni postignuvawa i pridones vo op{testvoto, Contemporary Who s Who of Professionals, Internacionalen biografski centar, Kembrix, Velika Britanija 2006 Sertifikat za vklu~enost me u 100 vrvni umovi , Internacionalen biografski centar, Kembrix, Velika Britanija Plaketa za postignuvawata vo poleto na umetnosta 500 golemi umovi na 21 vek, Amerikanski biografski institut, SAD 2010 Skopje (Makedonija), Plaketa za pove}egodi{en osoben pridones vo rabotata i afirmacijata na Univerzitetot Sv.Kiril i Metodij FLU EXHIBITIONS, art colonies, awards: SOLO EXHIBITIONS: 1966 Skopje, Workers Centre 1967 Novi Sad (Serbia), Gallery Youth Discourse 1970 Skopje, Museum of Contemporary Art 1975 Skopje, Museum of Contemporary Art 1979 Ljubljana (Slovenia), Modern Gallery Salon Small Gallery 1980 Belgrade (Serbia), Salon of the Museum of Contemporary Art - Novi Sad (Serbia), Gallery Youth Discourse 1982 Tuzla (B and H), Gallery of the Yugoslavian Portrait, Salon 2 x Zrenjanin (Serbia), Contemporary Gallery 1984 Sarajevo (B and H), Art Gallery - Mostar (B and H), Gallery of the Workers University 1989 Poreč (Croatia), Gallery of the National University - Buzet (Croatia), Museum Collection - Rovinj (Croatia), National Museum - Labin (Croatia), National Museum - Pazin (Croatia), Ethnographic Museum of Istra - Pula (Croatia), Salon of the Festival of the Yugoslavian Film 1990 Skopje, Art Gallery Jubilee 1991 Prilep, Cultural Center Marko Cepenkov 1992 Paris (France), Drouot Richelieu 1996 Paris (France), Gallery Millon & Robert - Paris (France), Drouot Richelieu 1997/98 Maribor (Slovenia), Gallery MAK 2000 Sofia (Bulgaria), Art Gallery - Ohrid, The Robev House - Velestovo, Assumption of the Holy Mother Church - Paris (France), Gallery Millon & Robert - Istanbul (Turkey), Menkul Kiymetler Borssasi 2001 Skopje, Museum of City of Skopje Macedonian Iconostasis 2002 Nurnberg (Germany), Kunsthaus - Skopje, Art Gallery Cifte Amam 2007 Skopje, Museum of the City of Skopje Informal Art Laboratory GROUP EXHIBITIONS: 1958 Belgrade (Serbia), Exhibition of paintings and sculptures, Trade Union House 1959 Belgrade (Serbia), Belgrade University Art, Trade Union House Belgrade (Serbia), Young - artistic creativity, Pavilion Masarikova Skopje (Macedonia), Five youngest, Adult Education Center 1963 Belgrade (Serbia), Exhibition of ULUS (paintings, sculptures, prints of the newly admitted members), Art pavilion Cvijeta Zuzoric 1966 Belgrade (Serbia), II Exhibition NLW (National Liberation War) in the works of artists of Yugoslavia, Army House Gallery Skopje (Macedonia), Traditional autumn DLUM Exhibition, Art Gallery 1966/67 Stip (Macedonia), Contemporary Yugoslav Painting, Art Gallery Bezisten 1967 Belgrade (Serbia), III Triennial of Yugoslav art, Belgrade Fair Skopje (Macedonia), Macedonian Contemporary Painting - Young Generation, Salon of Museum of Contemporary Art Novi Sad (Serbia), Contemporary Macedonian painting - Young Generation, Youth Forum Skopje (Macedonia), Macedonian Contemporary Artists - Current trends, Adult Education Center Skopje (Macedonia), Aspects of the drawing in Macedonia, Salon of the MoCA

182 Skopje (Macedonia), DLUM Annual Exhibition, Art Gallery Beirut (Lebanon), Contemporary Yugoslav Art, Palais de L UNESCO Damascus (Syria), Contemporary Yugoslav Art Baghdad (Iraq), Contemporary Yugoslav Art Tripoli (Libya), Contemporary Yugoslav Art, National Ministry of Fine Arts 1968 Skopje (Macedonia), Exhibition - DLUM, House of R.S.V.R. Skopje (Macedonia), Our past-ilinden 1903 ( ), Art Gallery Skopje (Macedonia), DLUM Annual Exhibition, Art Gallery 1969 Slovenj Gradec (Slovenia), Engaged Art in Yugoslavia , Umetnostni paviljon Belgrade (Serbia), Contemporary art, Museum of Contemporary Art Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), Contemporary art, Art Gallery Bled (Slovenia), International Bled Salon / Salonul International-L art Contemporain Yugoslavie, Villa of Marshall Tito Rijeka (Croatia), V Biennale of young, Modern Gallery Bled (Slovenia), V Biennale of young Zagreb (Croatia), Contemporary art, Modern Gallery of JAZU Ferrara (Italy), Contemporary art, Chiesa di San Romano Skopje (Macedonia), Drawings, gouache, watercolors - DLUM, Hall of Museum of Contemporary Art Skopje (Macedonia), Traditional autumn DLUM Exhibition, Art Gallery Ankara (Turkey), Contemporary Macedonian painting, National Gallery of Art Istanbul (Turkey), Contemporary Macedonian Painting, Resim ve Heukel Müzesi Besiktas Cairo (Egypt), 1000 Anniversary of Cairo, Galerie d Art Moderne 1970 Skopje (Macedonia), Exhibition of paintings and sculptures from the collection of the Museum, Museum of Contemporary Art Skopje (Macedonia), My beloved work, Art Gallery Nimes (France), 10 Macedonian painters, Museè des Beaux Arts Nimes Alexandria (Egypt), VIII Mediterranean Biennial, Musèe des Beaux Arts Chelles (France), 10 Macedonian painters, Centre Culturel de la Ville de Chellej Paris (France), 10 Macedonian painters, Centre Culture de Villle Zagreb (Croatia), Exhibition of the Federal Association of Artists of Yugoslavia, Art Pavilion, VII Congress of SLUJ Skopje (Macedonia), 25 years of DLUM, Art Gallery 1971 Skopje (Macedonia) Works of Macedonian artists from the MoCA Collection- Skopje, Museum of Contemporary Art Belgrade (Serbia), III NLW exhibition in the works of artists of Yugoslavia, Gallery of the Army House Pula (Croatia), Works from the collection of the House of Army - Belgrade Vukovar (Croatia), Works from the collection of the Army House, Belgrade Maribor (Slovenia), Works from the collection of the Army House - Belgrade, Art Gallery Skopje (Macedonia), DLUM 71-Traditional autumn exhibition, Art Gallery Zagreb (Croatia), III National Liberation War exhibition in the works of artists of Yugoslavia, Gallery of the Army House Banja Luka (Bosnia and Herzegovina), V Autumn Salon, Culture center Zagreb (Croatia), Works from the collection of the Army House - Belgrade, Modern Gallery of JAZU Cacak (Serbia), Works from the collection of Gallery of the Army House - Belgrade Ljubljana (Slovenia), III Exhibition of NLW in the works of artists of Yugoslavia, Gallery of the Army House 1971/72 Skopje (Macedonia), Our historical past in the works of Macedonian artists, Museum of Contemporary Art 1972 Jashi (Romania), Macedonian contemporary art, Central showroom Piatra Neamc (Romania), Macedonian contemporary art, Central showroom Skopje (Macedonia), Contemporary Yugoslav and foreign art from the collection of the Museum, Museum of Contemporary Art Bitola (Macedonia), Macedonian Contemporary Art - Young generation, Art Gallery Mosa Pijade Celje (Slovenia), Selected Works from the collection of the Army House, Belgrade / NLW in the works of artists, Museum of the Revolution Varazdin (Croatia), Selected Works from the collection of the Army House -Belgrade/NLW in the works of artists, House of the Army Split (Croatia), Selected Works from the collection of the Army House - Belgrade / NLW in the works of artists, Art Gallery Knin (Croatia), Selected Works from the collection of the Army House - Belgrade / NLW in the works of artists, House of the Army Karlovac (Croatia), Selected Works from the collection of the Army House, Belgrade / NLW in the works of artists, House of Zara Zadar (Croatia), Selected Works from the collection of the Army House, Belgrade / NLW in the works of artists, Modern Gallery Vukovar (Croatia), Selected Works from the collection of the Army House -Belgrade/NLW in the works of artists, House of the Army Skopje (Macedonia), DLUM 72-Traditional autumn exhibition, Art Gallery Skopje (Macedonia), The Old Bazaar, Institute for housing and communal economy of the City of Skopje 1973 Coventry (England), Contemporary Yugoslav Art, Herbert Art Gallery and Museums Kumanovo (Macedonia), Macedonian contemporary art, Art Gallery Rome (Italy), 16 Macedonian contemporary painters, Galleria Giulia Graz (Austria), VIII International painting weeks, Neue Galerie am Landesmuseum Joanneum Beijing (China) NLW in the works of Yugoslav contemporary artists, Large Show Room Ulan Bator (Mongolia), NLW in the works of Yugoslav contemporary artists, Large Exhibition Hall 1974 Dubrovnik (Croatia), Trends in contemporary Yugoslav art, Art Gallery Skopje (Macedonia), Macedonian revolutionary past in Macedonian art, MOCA Helsinki (Finland), Contemporary Yugoslav Art, Helsinki taidehalli Helsingfors Konsthall Kumanovo (Macedonia), from the collection of the MoCA, Art Gallery Porec (Croatia), 14th Annual, Assembly of Istria Ljubljana (Slovenia), 8th International painting weeks, Modern Gallery Zagreb (Croatia), 8th International painting weeks, Modern Gallery Belgrade (Serbia), 8th International painting weeks, Gallery of Culture Center Aalborg (Denmark), Contemporary Yugoslav Art, Nordjylland Kunstmuseum Tampere (Finland), Contemporary Yugoslav Art, Museo Kesa Skopje (Macedonia), 30 Years of DLUM, Art Gallery Sombor (Serbia), XIV Autumn Art / Moments of Yugoslav Painting - A young generation, City Museum Oslo (Norway), Contemporary Yugoslav Art, Nordjylland Kunstmuseum 1975 Edinburgh (UK) Aspect 75 - Contemporary Yugoslav Art / Passepart SFR Yugoslavia / Aspects 75 Yugoslav art, Richard Demarco Gallery Tuzla (Bosnia and Herzegovina), III Exhibition of Yugoslav Portrait, Gallery of Yugoslav Portrait Slovenj Gradec (Slovenia), International engaged figuration, Art Pavilion Dublin (Ireland) Aspect 75 - Contemporary Yugoslav Art / The Municipal Gallery of Modern Art Banja Luka (Bosnia and Herzegovina), 7th Autumn and I International Salon of Fine Arts, Salon of Culture Center Sombor (Serbia), XV Art autumn - V Triennial of contemporary Yugoslav drawing, City Museum Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), 6 Exhibition of SDLUJ, Collegium Artisticum 1976 Lancashire (England), Aspects 75 - Contemporary Yugoslav Art / The Turnpike Gallery Belfast (UK), Aspect 75 - Contemporary Yugoslav Art, The Ulster Museum Sussex (England), Aspects 75 - Contemporary Yugoslav Art / The Gardner Centre, University of Sussex Glasgow (UK), Aspect 75 - Contemporary Yugoslav Art / Passepart SFR Yugoslavia / Aspects 75 Yugoslavia, The Third Eye Centre Zagreb (Croatia), 88 Portraits (from the fundus of the Gallery of Yugoslav Portrait, Tuzla), HDLU Gallery Karas Belgrade (Serbia), IV Exhibition of NLW in the works of artists of Yugoslavia, Gallery of the Army House Cacak (Serbia), IX Memorial of Nadezda Petrovic, Art Gallery Nadežda Petrović Skopje (Macedonia), Supplement to II variant of the Permanent exhibition at MOCA, MOCA Tuzla (Bosnia an d Herzegovina), Self-portraits, III Exhibition of pictures of Yugoslav Artists, From the Collection of Gallery of Tuzla, Showroom of the Army House Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), III Exhibition of Yugoslav Portrait Belgrade (Serbia), III Exhibition of Yugoslav Portrait Titovo Uzice (Serbia), III Exhibition of Yugoslav Portrait Banja Luka (Bosnia and Herzegovina), III Exhibition of Yugoslav Portrait Zagreb (Croatia), III Exhibition of Yugoslav Portrait Zenica (Bosnia and Herzegovina), III Exhibition of Yugoslav Portrait Skopje (Macedonia), DLUM - Drawing 76, Salon of NUB Kliment Ohridski 1977 Skopje (Macedonia), Tito and the Revolution in the works of Macedonian artists, House of the Army Athens (Greece), Contemporary Yugoslav Art, Ethniki Pinakothiki Alexander Soutzos Museum Belgrade (Serbia), 5th Belgrade Triennial of Yugoslav art, Salon of MoCA Paris (France), 10 Macedonian contemporary painters, Musée d art Moderne de la Ville de Paris / Palace Chaillot Skopje (Macedonia), XXXII DLUM Exhibition, MoCA Skopje (Macedonia), Exhibition of art works purchased by SIZ of SRM ( ), MoCA 1978 Graz (Austria), 16 Contemporary Macedonian artists, Neue Galerie am Landesmuseum Joanneum Skopje (Macedonia), Macedonian Contemporary Fine Arts (from the MoCA-SK), MoCA Banja Luka (Bosnia and Herzegovina), Macedonian contemporary art (from the cycle Contemporary art of Peoples and Nationalities of Yugoslavia), Culture Center Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), Art in Yugoslavia , Art Pavilion - Collegium Artisticum Rijeka (Croatia), VI International exhibition of original drawing 78, Modern Gallery Belgrade (Serbia), Art in Yugoslavia , Art Pavilion Cvijeta Zuzorić Tetovo (Macedonia), Macedonian Contemporary Fine Arts (from the MoCA-SK), Culture Center Sombor (Serbia), 18th Autumn Art / VI Triennial of Contemporary Yugoslav drawing, City Museum 1979 Novi Sad (Serbia), 68 Portraits (from the collection of Yugoslav Portrait Gallery of Tuzla), Gallery of CultureCenter Dubrovnik (Croatia), New forms of figuration, Art Gallery Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), New forms of figuration, Art Gallery Skopje (Macedonia), Skopje in the works of artists / 35 years of free Skopje, Centre for Culture and Information Zagreb (Croatia), VII Zagreb Exhibition of Yugoslav Drawing, Graphics Cabinet of JAZU Dubrovnik (Croatia), 15 contemporary Macedonian artists, Art Gallery Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), 15 contemporary Macedonian artists, Collegium Artisticum Belgrade (Serbia), Yugoslavian painterly moment, Sava Center Skopje (Macedonia), XXXIV DLUM annual exhibition, MoCA Ljubljana (Slovenia), 15 contemporary Macedonian artists, Modern Gallery Tuzla (Bosnia and Herzegovina), 4th exhibition of Yugoslav Portrait, Gallery of Yugoslav Portrait Banja Luka (Bosnia and Herzegovina), 9th Autumn Salon / Presence of photography in contemporary Yugoslav art, Salon of Culture Center Bradford (England), 10 Macedonian contemporary painters, Cartwright Hall Skopje (Macedonia), DLUM-Drawing 79, Salon of NUB Kliment Ohridski 1979/80 Skopje (Macedonia), The historical past, Skopje City Museum Belgrade (Serbia), 15 contemporary Macedonian artists, Paviljon Cvijeta Zuzorić 1979/82 Skopje (Macedonia), 20 Macedonian artists (from the MoCA Collection), RZK 1980 Pristina (Serbia), 15 contemporary Macedonian artists, Gallery Arteve (Art Gallery) Skopje (Macedonia), 15 contemporary Macedonian artists, MoCA Belgrade (Serbia), Skopje in the works of artists, Gallery Vidikovac - Palace Beograd Skopje (Macedonia), Macedonian contemporary art from the collection of the Museum, MoCA, Skopje (Macedonia), XXXV DLUM Exhibition, MoCA Rijeka (Croatia), VII International exhibition of original Drawing 80, Modern gallery Belgrade (Serbia), Yugoslav art of XX century - Yugoslavian painting of sixth decade, MoCA Novi Sad (Serbia), Drawing as the challenge of the picture,

183 Gallery of Culture Center of RU Radivoj Cirpanov Tuzla (Bosnia and Herzegovina), 1st Biannual International Festival of portrait, prints, and drawings, Gallery of Yugoslav Portrait Venice (Italy), Young Yugoslav Artists / accompanying exhibition at 39 Venice Biennial Festival, Galleria Bevilacgua la Masa Rome (Italy), 15 contemporary Macedonian artists, Palazzo dell Esposizione Belgrade (Serbia), Drawing as the challenge of the picture, Gallery of Culture Center at RU Radivoj Cirpanov ; Gallery 73 Pinki Sombor (Serbia), XX Art Autumn - Moment of Yugoslav painting, City Museum Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), 12 days of October Culture / 90 portraits from the Gallery of Yugoslav Portrait in Tuzla, Adult Education Center Ðuro Ðakovič Belgrade (Serbia), 5th NLW exhibition in the works of Yugoslav artists, Gallery of the Army House Skopje (Macedonia), XXXV DLUM annual exhibition, MoCA Beijing (China), Yugoslav contemporary art-poetic realism, China Art Gallery (Chun Kuo Me Se Kuen) 1981 Tsinan (China), Yugoslav contemporary art-poetic realism, Shantung Provincial Art Gallery (Sentung Sen Me Su Kuen) Nanking (China), Yugoslav contemporary art-poetic realism, Chiansu Provincial Art Gallery (Jiangsu Sen Me Su Kuen) Skopje (Macedonia), Contemporary Macedonian Graphic Artists and Contemporary Macedonian Drawing (selected from the collection of NUB Kliment Ohridski ), Art Salon of DLUM Skopje (Macedonia), Liberation and Socialist Revolution in the works of Yugoslav artists, MoCA Skopje (Macedonia), Macedonian contemporary art, Art Gallery Belgrade (Serbia), 6 x 6 Marble and Sounds, Gallery of Culture Center Porec (Croatia), XXI Annual Festival, Assembly of Istria Zagreb (Croatia), VIII Zagreb Exhibition of Yugoslav Drawing, Graphic Cabinet of JAZU Arangjelovac (Serbia), 6 x 6 Marble and Sounds, Art Pavilion Knjaz Miloš Skopje (Macedonia), 7th SDLUJ exhibition 81, MoCA Banja Luka, 10th Autumn Salon / Local and the global in contemporary art in Yugoslavia, Salon of Culture Center Karlovac (Croatia), 3 BAJ, Gallery Vjekoslav Karas Wroclaw (Poland), Yugoslav New Art Appearances of the 70s Skopje (Macedonia), DLUM Drawing - 81, Salon of NUB Kliment Ohridski 1981/82 Kumanovo (Macedonia), DLUM Drawing 81, Art Gallery 1982 Strumica (Macedonia), DLUM Drawing 81, Adult Education Center Josip Sveshtarot Warsaw (Poland), The New Yugoslav art appearances in the 70s Tetovo (Macedonia), DLUM Drawing 81, Culture Center Nicosia (Cyprus), Contemporary Yugoslav graphics and drawing Eindhoven (Netherlands), The New Yugoslav art appearances in the 70s, Hall of Factory Philips Ljubljana (Slovenia), Group June 82, Art Pavilion Rihard Jakopič Lisbon (Portugal), Contemporary Yugoslav graphics and drawing, Fundacao Calouste Gulbenkian Evora (Portugal), Contemporary Yugoslav graphics and drawing Koimbre (Portugal), Contemporary Yugoslav graphics and drawing, Fundacao Calouste Gulbenkian Rijeka (Croatia), VIII International exhibition of original Drawing 82, Modern Gallery Porto (Portugal), Contemporary Yugoslav graphics and drawing, Fundacio Calouste Gulbenkin Funchal (Portugal), Contemporary Yugoslav graphics and drawing Delgada (Portugal), Contemporary Yugoslav graphics and drawing Ponta (Portugal), Contemporary Yugoslav graphics and drawing, Fundacao Calouste Bulbenkian New Delhi (India), 5th World Triennial of India, Lalit Kala Academy Rabindra Bhavan Tuzla (Bosnia and Herzegovina), 2nd Biannual International Festival of the portrait, Gallery of Yugoslav Portrait Skopje (Macedonia), Group June 82, MoCA Bucharest (Romania), New Yugoslav art Appearances in the 70s, Exhibition Hall Dalles Skopje (Macedonia), Macedonian Contemporary Art - Painting, sculpture, ceramics, tapestries, MoCA Alexandria (Egypt), 14th Mediterranean Biennial, Muses des Beaux-Arts et Centre Culturel Zrenjanin (Serbia), Landscape as an opportunity, area as a result, Modern Gallery of UK Ečka Skopje (Macedonia), DLUM-Drawing 82, Salon of NUB Kliment Ohridski 1983 Belgrade (Serbia), Group June 82, Art Pavilion Cvijeta Zuzorić Banja Luka (Bosnia and Herzegovina), Contemporary Yugoslav graphics and drawing, Art Gallery Belgrade (Serbia), New appearances in Yugoslav art in the 70s, MoCA Skopje (Macedonia), Yugoslavian participants at the 14th Mediterranean biennale in Alexandria, MoCA Bucharest (Romania), 3rd Biennial The Balkans - Zone of Peace, Exhibition Hall Dalles Zagreb (Croatia), IX Zagreb Exhibition of Yugoslav Drawing, Cabinet of Graphics of JAZU Karlovac (Croatia), 3rd Yugoslav Biennial of Watercolor, Gallery Vjekoslav Karas Osijek (Croatia), 3rd Yugoslav Biennial of Watercolor, Gallery of Fine Arts Zadar (Croatia), 3rd Yugoslav Biennial of Watercolor, City Lounge Skopje (Macedonia), Donated works , MoCA Skopje (Macedonia), Selected Donations of Yugoslav Authors Painting, MoCA Sveti Nikole (Macedonia), Selected Donations of Yugoslav Authors Painting, Culture Center Krste Misirkov Strumica (Macedonia), Selected Donations of Yugoslav Authors Painting, Adult Education Center Titov Veles (Macedonia), Selected Donations of Yugoslav Authors Painting, Art Salon Tuzla (Bosnia and Herzegovina), 5th Exhibition of Yugoslav Portrait, Gallery of Yugoslav Portrait Zagreb (Croatia), Concepts in the picture, Art Gallery Voćarska Skopje (Macedonia), DLUM - drawing 83, Salon of NUB Kliment Ohridski 1983/84 Kumanovo (Macedonia), DLUM drawing 83, Art Gallery 1984 Bitola (Macedonia), DLUM - drawing 83, Art Gallery Mosa Pijade Skopje (Macedonia), Concept image in 84, Art Gallery Nis (Serbia), Concept image in 84, Art Gallery / Art Pavilion in the Nis Fortress Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), Contemporary Yugoslav Fine Arts 1978/83, Art Pavilion Collegium artisticum Ljubljana (Slovenia), Yugoslavian Contemporary Fine Arts 1978/83, Modern Gallery Skopje (Macedonia), Acquisitions IV ( ), MoCA Berlin (Germany), Intergraphics 84 / International Graphic Triennial, Ausstellugszentrum am Fernsehturm Dubrovnik (Croatia), Contemporary Yugoslav Fine Arts 1978/83, Art Gallery Belgrade (Serbia), The critics suggested - the audience chooses, Gallery AZ Debar (Macedonia), From Realism to Hyperrealism (from the MoCA Collection - Skopje), Culture Center Kicevo (Macedonia), From Realism to Hyperrealism (from the MoCA Collection- Skopje), Culture Center Zrenjanin (Serbia), Area as a mark-space as a goal, National Museum Skopje (Macedonia), 40 years of Macedonian art work , MoCA Skopje (Macedonia), 70 paintings from the collection of the Art Colony Echka, Museum of Macedonia Rijeka (Croatia), IX International exhibition of original Drawing 84, Modern Gallery Skopje (Macedonia), November Salon, Studio B Skopje (Macedonia), Macedonian modern watercolor, Center for Culture and Information Skopje (Macedonia), Macedonian Contemporary Graphics (from the collection of NUB Kliment Ohridski ), Gallery of Youth Culture Center May 25 Skopje (Macedonia), 15th graphic DLUM exhibition, Salon of NUB Kliment Ohridski Kumanovo (Macedonia), 15th graphic DLUM Exhibition, Art Gallery Cacak (Serbia), Concepts in the picture, Gallery Nadežda Petrović 1984/85 Skopje (Macedonia), DLUM - drawing 84, Salon of NUB Kliment Ohridski 1985 Stuttgart (Germany), 13 contemporary Macedonian artists, Rathaus Belgrade (Serbia), Return of miniature art, Graphics Collective Kumanovo (Macedonia), DLUM - drawing 84, Art Gallery Stip (Macedonia), DLUM - drawing 84, Art Gallery Bitola (Macedonia, DLUM - drawing 84, Art Gallery Mosa Pijade Ljubljana (Slovenia), International Art Collection June (first presentation), Modern gallery I of Art Showroom Rihard Jakopič Belgrade (Serbia), The choice of authors, Gallery AZ Skopje (Macedonia), Macedonian Contemporary Fine Arts (from the MoCA Collection - Skopje), MoCA Skopje (Macedonia), 16th DLUM graphics exhibition, Salon of NUB Kliment Ohridski Stip (Macedonia), 16th graphics DLUM Exhibition, Museum and Institute Kumanovo (Macedonia), 16th graphics DLUM Exhibition, Art Gallery Ljubljana (Slovenia), Yugoslavian Drawing, Gallery Labyrinth Leverkusen (Federal Republic of Germany), 13 contemporary Macedonian artists Skopje (Macedonia), From Realism to Hyperrealism (from the MoCA Collection-Skopje), Culture Center - Sandevo; Culture Center Ilinden, Culture Center -Dracevo; Elementary School J.B.Tito, Music & Ballet School I. N. Luj Bucharest (Romania), Drawings and sculpture in contemporary Yugoslav art, Sala Dalles Cyprus, Modern Yugoslav drawing and small plastic, Gallery Famagusta Gate Zagreb (Croatia), X Zagreb Exhibition of Yugoslav Drawing, Graphic Cabinet of JAZU Karlovac (Croatia), 4th Biennial of watercolor in Yugoslavia 85, Gallery Vjekoslav Karas Zadar (Croatia), 4th Biennial of watercolor in Yugoslavia 85, Art Gallery Nis (Serbia), 4th Biennial of watercolor in Yugoslavia 85, Gallery of Modern Art Sombor (Serbia), XXV Art Autumn Individuality - Continuity - Actuality, City Museum Skopje (Macedonia), Sales exhibition, Gallery Amadeus Skopje (Macedonia), Auction of paintings, watercolors, prints and drawings of famous Macedonian authors, Showroom of the Center for Culture and Information Skopje (Macedonia), DLUM Drawing 85, Salon of NUB Kliment Ohridski Nuremberg (Germany), 3rd International Drawing Triennial, Kunsthalle 1986 Belgrade (Serbia), 4th Biennial of watercolor in Yugoslavia, Art Pavilion Cvijeta Zuzorić Kumanovo (Macedonia), DLUM Drawing 85, Art Gallery Stip (Macedonia), DLUM Drawing 85, Museum and Institute Linz (Austria), 3rd International Triennial of Drawing, Neu Galeri der Stadt Linz-Wolfgang Gurlitt Museum, Ober Ostereishisches Landes Museum Skopje (Macedonia), Contemporary Yugoslav painters (from the collection of the Museum), MoCA Toulon (France) Mail Art International, Le Bagne - C est les Autres, Gallerie C.A.S.-E.D.F. Valletta (Malta), Contemporary Yugoslav drawing and small plastic, Gallery of Archaeological Museum Skopje (Macedonia), Ilinden, National Liberation War and Revolution in the works of Macedonian artists, Museum of Macedonia Kumanovo (Macedonia), Macedonian Modern Painters, Art Gallery Skopje (Macedonia), Eroticism in Macedonian Contemporary Fine Arts Center for Culture and Information Zrenjanin (Serbia), Modern Macedonian watercolor, Modern Gallery Belgrade (Serbia), Gallery of Yugoslav Portrait in Tuzla (the collection), Gallery of the Army House Skopje (Macedonia), 1st Macedonian Biennial of Contemporary Watercolor, Center for Culture and Information Skopje (Macedonia), DLUM Drawing 86, Salon of NUB Kliment Ohridski 1987 Stip (Macedonia), DLUM Drawing 86, Museum and Institute Kumanovo (Macedonia), DLUM Drawing 86, Art Gallery Skopje (Macedonia), Acquisitions VI -1986, MoCA Skopje (Macedonia), 18th Graphic Exhibition of DLUM, Salon of NUB Kliment Ohridski Bitola (Macedonia), 18th Graphic Exhibition of DLUM, Art Gallery Mosa Pijade Stip (Macedonia), 18th Graphic Exhibition of DLUM, Museum and Institute Kumanovo (Macedonia), 18th Graphic Exhibition of DLUM, Art Gallery Zemun (Serbia), Six Macedonian Artists, Art Gallery Old Port Karlovac (Croatia), V Biennial of Yugoslav Watercolor, Gallery Vjekoslav Karas Zadar (Croatia), Biennial of Yugoslav Watercolor, Art Gallery Zagreb (Croatia), Biennial of Yugoslav Watercolor, Culture Center Zora Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), Biennial of Yugoslav Watercolor, Collegium artisticum Toulon (France), Mail Art, Musee de Salon et de la Crau

184 Skopje (Macedonia), Geometrism and Its Forms in Macedonian painting, Museum of Macedonia Cairo (Egypt), Contemporary Yugoslav drawing and small plastic, Akhenaton Gallery Zagreb (Croatia), XI Zagreb Exhibition of Yugoslav Drawing, Graphic Cabinet of JAZU Tuzla (Bosnia and Herzegovina), 6th Exhibition of Yugoslav Portrait, Gallery of Yugoslav Portrait Tuzla (Bosnia and Herzegovina), Awarded and purchased works from previous exhibitions of Yugoslav Portrait , Museum of Eastern Bosnia Sombor (Serbia), IX Triennial of Contemporary Art Yugoslav Drawing/27th Art autumn, City Museum 1987/88 Provence (France), Le Mail Art International / A quarter of artists work, Salon de Provence, Au Musee de Salon et de la Grau Zrenjanin (Serbia), Odyssey of the landscape / Scenery in post-war Yugoslav painting, Modern Gallery Skopje (Macedonia) Painting as a small format, Center for Culture and Information Skopje (Macedonia), DLUM - drawing 87, Salon of NUB Kliment Ohridski 1988 Ljubljana (Slovenia), 5th Yugoslav Biennial of Drawing, City Gallery Kumanovo (Macedonia), DLUM - drawing 87, Art Gallery Stip (Macedonia), DLUM Drawing 87, Museum and Institute Stip (Macedonia), Macedonian Contemporary Graphics (from the collection of NUB Kliment Ohridski), Art Gallery Bezisten Skopje (Macedonia), Photos, sculptures and prints, Gallery Bezisten Rijeka (Croatia), Yugoslav selection for the 1st International festival of contemporary drawing in Grand Palais - Paris, Small salon Rijeka (Croatia), 11 international exhibition of original Drawing 88, Modern Gallery Tuzla (Bosnia and Herzegovina), 5th Biannual International Festival of the portrait - drawing and graphics 88, Gallery of Yugoslav Portrait Belgrade (Serbia), 6th Belgrade Triennial of Yugoslav art, Belgrade Fair - Hall III Porec (Croatia), XXVIII Annual Festival, Assembly of Istria Novi Sad (Serbia), Auction of paintings and small plastic, Serbian National Theater Zagreb (Croatia), 11th international exhibition of original drawing 88, Museum Showroom Gradec La Vallette-du-Var (France) Homage to Josef Beuys - Mail Art, Galerie d Art Contemporain / Institut Francais Saint Quentin (France), Exhibition of Contemporary Art (Section mail Art), Gallery Meteores Belgrade (Serbia), To Nusic with love, art auction, Theatre Dusko Radovic 1988/89 Skopje (Macedonia), 6th Exhibition of painting, small format, Center for Culture and Information Skopje (Macedonia), Macedonian art , Art Gallery Skopje (Macedonia) Graphic map of the Faculty of Fine Arts, Gallery Compass Skopje (Macedonia), DLUM Drawing 88, Salon of NUB Kliment Ohridski 1989 Skopje (Macedonia), Sales exhibition of works of art by Macedonian artists for the people of Armenia, Hall of MNT Tetovo (Macedonia), DLUM Drawing 88, Culture Center Kumanovo (Macedonia) DLUM Drawing 88, Art Gallery Stip (Macedonia), DLUM Drawing 88, Museum and Institute Tokyo (Japan), Yugoslav modern painting and graphics, Maki Gallery Moscow (Russia), Macedonian Graphics, State Library of USSR V. I. Lenin Strumica (Macedonia), DLUM Drawing 88, Culture Center Skopje (Macedonia), Donated works for Armenia, Museum of Macedonia Belgrade (Serbia), Yugoslav artists for Armenia, Soviet Culture Center La Seyne-sur - Mer (France), Homage to Josef Beuys - Mail Art, Fort Napoleon Stip (Macedonia), Map Faculty of Fine Arts - 22 graphic lists, Culture Center Aco Shopov Ljubljana (Slovenia), Art Glimpse of Macedonia, City Gallery Dusseldorf (Germany), Homage to Josef Beuys-Mail Art, Institut Francais Skopje (Macedonia), Acquisitions VIII, MoCA Skopje (Macedonia), 20th DLUM graphics exhibition, Salon of NUB Kliment Ohridski Karlovac (Croatia), 6th Biennial of Yugoslav watercolor, Gallery Vjekoslav Karas Stip (Macedonia), 20th graphics DLUM Exhibition, Museum and Institute Tokyo (Japan), Communication for peace, On Paper Gallery; The age of earth: Aqua planet-series I Porec (Croatia), XXIX Annual Festival, Assembly of Istria Novi Sad (Serbia), 6th Biennial of Yugoslav watercolor, Matica Srpska Gallery Zagreb (Croatia), XII Zagreb Exhibition of Yugoslav Drawing, Graphic Cabinet of JAZU Belgrade (Serbia), Contemporary Macedonian Graphics, Gallery ULUS Stip (Macedonia), contemporary art, Art Gallery Bezisten Cologne (Germany), Modern Macedonian Graphics, Spanischen Bau des Kolner Rathauses Novi Sad (Serbia), 6th Biennial of Yugoslav watercolor, Gallery of Matica Srpska 1989/90 Skopje (Macedonia) 6th small format painting, Center for Culture and Information Gornja Milanovac (Serbia), First Yugoslav biennial of small art, Homeland Museum Skopje (Macedonia), DLUM Drawing 89, Salon of NUB Kliment Ohridski 1990 Kumanovo (Macedonia), DLUM - Drawing 89, Art Gallery Bitola (Macedonia), DLUM Drawing 89, Art Gallery Mosa Pijade Stip (Macedonia), DLUM Drawing 89, Museum and Institute Ljubljana (Slovenia), 6th BAJ / 6th Biennial of Yugoslav watercolor, City Gallery Skopje (Macedonia), Exhibition of 15 Macedonian contemporary painters, Skopje Fair Kumanovo (Macedonia), Contemporary Yugoslav Drawing, Art Gallery Skopje (Macedonia), Selection from the Art Collection of MANU, Showroom of MANU Skopje (Macedonia), Autumn Salon Art - Small Format, Gallery Glam Zagreb (Croatia), XIII Zagreb Exhibition of Yugoslav Drawing, Graphic Cabinet of JAZU Tuzla (Bosnia and Herzegovina), 6th Biennale of international festival of portrait-drawing and graphics 90, Gallery of Yugoslav Portrait Bitola (Macedonia), 7th Triennial of contemporary Yugoslav graphics, Gallery of Contemporary Yugoslav Graphics, Gallery Mosa Pijade Skopje (Macedonia), The surreal - 12 painters, Gallery Glam Belgrade (Serbia), Second environmental art salon, Gallery SANU 1990/91 Tilburg (Netherlands), Mail Art-Schooldays in Art life / school days in the life-art dedicated to Van Gogh, Museum of Instant Images Skopje (Macedonia), DLUM Drawing 90, Salon of NUB Kliment Ohridski 1991 Kumanovo (Macedonia), DLUM Drawing 90, Art Gallery Stip (Macedonia), DLUM Drawing 90, Museum and Institute Skopje (Macedonia), Painting and tradition, Harp Gallery Delcevo (Macedonia), Days of Goce Delcev, Culture Center Skopje (Macedonia), New permanent exhibition at MoCA, MoCA Skopje (Macedonia), The first public exhibition of the art collection of Misla, Club Misla Zagreb (Croatia), 13th Zagreb Exhibition of Yugoslav Drawing, Graphic Cabinet of JAZU Karlovac (Croatia), Exhibition of drawings from the Art Workshop-K-K-10, Gallery Zilic Karlovac (Croatia), 7th Yugoslav Biennial of Watercolor, Gallery Vjekoslav Karas Belgrade (Serbia), Second environmental art salon, Gallery SANU 1991/92 Sofia (Bulgaria), Contemporary painting from Macedonia, Art Gallery Ss. Cyril & Methodius Skopje (Macedonia), DLUM Drawing 91, Salon of NUB Kliment Ohridski 1992 Kumanovo (Macedonia), DLUM Drawing 91, Art Gallery Stip (Macedonia), DLUM-Drawing 91, Museum Institute Bitola (Macedonia), DLUM-Drawing 91, Art Gallery Mosa Pijade Strumica (Macedonia), DLUM-Drawing 91, Art Gallery Zrenjanin (Serbia), 1st Biennial of Watercolor, National Museum Skopje (Macedonia), 1st Winter Salon, Art Gallery Skopje (Macedonia), 14 Macedonian artists in the 80s, MoCA Skopje (Macedonia), Abstract painting in Macedonia , MoCA Stip (Macedonia), Biennial drawing studio (from the fund of the Culture Center Aco Shopov ), Art Gallery Bezisten Skopje (Macedonia), Art works with themes of NLW in Macedonia, House of ARM Paris (France), Exhibition and auction by five Macedonian painters, Gallery Millon & Robert Skopje (Macedonia), Art works with themes of NLW in Macedonia, House of ARM / Museum of Macedonia Kumanovo (Macedonia), Macedonian Contemporary painters and sculptors - from the MoCA Collection, Skopje / , 25th anniversary of the Art Gallery Kumanovo Tempe (USA), Faculty of Fine Arts of Cyril and Methodius University Skopje at the Art Gallery of Arizona State University, Tempe 1992/93 Skopje (Macedonia), DLUM - Drawing 92, Salon of NUB Kliment Ohridski 1993 Kumanovo (Macedonia), DLUM - Drawing 92, Art Gallery Stip (Macedonia), DLUM Drawing 92, Museum Institute Greensborough (USA), Exhibition of drawings by the teaching staff of the Faculty of Fine Arts - Skopje, Art Gallery Wetherspoon / Wathekspoon Art Gallery Greensborough Richmond (USA), Exhibition of drawings by the teaching staff of the Faculty of Fine Arts - Skopje, Art Gallery Virginia Maryland (USA) Exhibition of drawings by the teaching staff of the Faculty of Fine Arts - Skopje, Art Gallery of Maryland Skopje (Macedonia), VMRO: , Art Gallery Skopje (Macedonia), 11 graphics - SIAB, Anima Gallery Ülzen (Germany), Mail Art, Zwergen Kaufhaus Rot am See-Stuttgart (Germany) Zwerge die Auf den Schultern von riesen Stehen sehen weiter als die risen selbst, ( The dwarfs on the shoulders of giants see further than those standing even upright ) Das Deutsche Gartenzwergmuseum (The German Garden Gnome Museum) Skopje (Macedonia), 1st Macedonian Sevenfold Leaf, Gallery Miak painters Bitola (Macedonia), Macedonian Contemporary Art (from the collection of the Art Gallery), Art Gallery Mosa Pijade 1993/94 Skopje (Macedonia), DLUM Drawing 93, Salon of NUB Kliment Ohridski 1994 Kumanovo (Macedonia), DLUM Drawing 93, Art Gallery Stip (Macedonia), DLUM Drawing 93, Art Gallery Bezisten Bitola (Macedonia), DLUM Drawing 93, Art Gallery Mosa Pijade Strumica (Macedonia), DLUM Drawing 93, Art Gallery Titov Veles (Macedonia), DLUM Drawing 93, Art Salon; Newcastle (Australia) Exhibition of drawings by the teaching staff of the Faculty of Fine Arts - Skopje, University of Newcastle Art Gallery Skopje (Macedonia), Anthology of Macedonian Fine Art , MCA Brussels (Belgium), Contemporary Macedonian graphic, Chez Vlady Skopje (Macedonia), Skopje Paris, Salon of DLUM Aarhus (Denmark) Macedonian painting / Days of Macedonian Culture, City Hall of Aarhus 1994/95 Skopje (Macedonia), 20th Exhibition DLUM 94-drawing, Salon of NUB Kliment Ohridski 1995 Stip (Macedonia), 20th Exhibition DLUM 94-drawing, Museum and Institute Kumanovo, 20th Exhibition DLUM 94-drawing, Art Gallery Paris (France), 12 Macedonian contemporary artists in Paris / AICA, Spadem - Parvi Skopje (Macedonia), 12 Macedonian painters / AICA, Art Gallery Ülzen (Germany) Das goldene Schiff in der Mail Art, Schalterhalle der Sparkasse Ülzen Stip (Macedonia), Biennial drawing studio, Culture Center Aco Shopov Kocani (Macedonia), Biennial drawing studio, Culture Center White Dawn Skopje (Macedonia), Biennial drawing studio 94, Cultural Information Center Skopje (Macedonia), The masters of the portrait, Gallery Stobi Skopje (Macedonia), Exhibition of drawings by the teaching staff of the Faculty of Fine Arts - Skopje, Art Gallery Istanbul (Turkey), Exhibition of drawings by the teaching staff of the Faculty of Fine Arts - Skopje, Mimar Sinan Universite Galerisi Arkansas (SAD), Exhibition of drawings from the teaching staff of the Faculty of Fine Arts Skopje, University of Arkansas, Fayetteville Ljubljana (Slovenia), Poaart 1995 For Peace, Great Hall of the Government Building 1995/96 Skopje (Macedonia), 21st DLUM exhibition - drawings, Salon of NUB Kliment Ohridski 1996 Stip (Macedonia), 21st DLUM Exhibition - Drawings, Museum and Institute Kumanovo (Macedonia), 21st DLUM Exhibition - Drawings, Art Gallery Maribor (Slovenia), Photographs - drawings, Photography STOLB Skopje (Macedonia), Portrait as challenging theme (from the collection of the Art Gallery), Art Gallery Bonn (Germany) Exhibition of the collection of Hans Lothar Stephan, Ober Burg Rome (Italy), Aspects of Contemporary Macedonian Art / AICA, Palazzo Ruspoli -Fondacione Memmo

185 Podgorica (Montenegro), Aspects of Contemporary Macedonian Art / AICA, Palace Petrovic - Modern Arts Center Skopje (Macedonia), Mediterranean context of Macedonian painting and tapestry, Art Gallery Skopje (Macedonia), Skopje in the works of artists, MGS Bitola (Macedonia), Paintings from the international and national collection of MoCA-Skopje, Institute Museum Gallery Paris (France), 75 Macedonian artists, Cite Internationale des Arts Skopje (Macedonia), Days of culture centers in Macedonia, MGS Skopje (Macedonia), 75 Macedonian artists - presented in Paris, Art Gallery Skopje (Macedonia), DLUM - 50 years ( ), Art Gallery Ljubljana (Slovenia), Poaart -96, Presidential Palace / Great Hall of the Government Building 1997 Ljubljana (Slovenia), 12 Macedonian contemporary painters / AICA, City Gallery Zagreb (Croatia), 12 Macedonian contemporary painters / AICA, Museum & Gallery Center Mimara London (England), Aspects of Contemporary Macedonian Art / AICA Riverside Studios Skopje (Macedonia), 6th Winter Salon, Art Gallery Spilimbergo (Italy), International Mail Art, Gallery d Art La Torre Palazzo Troile Hamburg (Germany), International Mail Art - Projekt Dada Lebt Edgar Ljubljana (Slovenia), Poaart -97, Presidential Palace / Great Hall of the Governmental Palace Skopje (Macedonia), Charity auction, MoCA 1998 Skopje (Macedonia), Macedonian art works-small format, Art Salon of DLUM Skopje (Macedonia), From the treasury of the Art gallery , Art Gallery Skopje (Macedonia), Art Exodus 98, Art Gallery Ljubljana (Slovenia), Poaart 98, Presidential Palace / Great Hall of the Governmental Palace Skopje (Macedonia), DLUM 35, MoCA 1998/99 Gornja Milanovac (Serbia) 5th International biennial of miniature art, Culture Center Skopje (Macedonia), Macedonian art collection - drawings and prints, Art Gallery 1999 Skopje, Portrait - Self Portrait, Art Salon of DLUM Skopje, Gallery portraits - Permanent exhibition, Salon of MANU 2000 Maribor (Slovenia), Poaart for Peace, Collection - Selected works from participants of the international art meetings, Gallery MAK Skopje (Macedonia), Acquisitions - Donations from 1987 to 2000, MoCA Skopje (Macedonia), 47 Years of DLUM - Exhibition, MGS 2000/01 Skopje (Macedonia), Transformations, MoCA Skopje (Macedonia), Winter Salon, MGS Gornji Milanovac (Serbia), 6th International Biennial of miniature art, Culture Center-Modern Gallery 2001 Maribor (Slovenia), Poaart for peace, Selected works from participants of the international art meetings, Art Gallery - Vazslaisni salon Rotovž Ljubljana (Slovenia), Poaart 2001, Presidential Palace 2002 Skopje (Macedonia), Large frame, MoCA Skopje (Macedonia), Portrait - Self Portrait, Gallery of DLUM Skopje (Macedonia), Paris - Skopje , MoCA 2003 Skopje (Macedonia), Exhibition of the collection of MoCA, MoCA Ohrid (Macedonia), Portrait as challenge theme (from the collection of the Art Gallery), House of Robevci Bitola (Macedonia), Portrait as challenge theme (from the collection of the Art Gallery), Art Gallery Strumica (Macedonia), Portrait as challenge theme (from the collection of the Art Gallery), Art Gallery Kumanovo (Macedonia) Portrait as challenge theme (from the collection of the Art Gallery), Art Gallery Rome (Italy), Dialogues: Macedonian art today, DARC- Direzione Generale per l architettura el arte contemporanee Paris (France), Dialogues: Macedonian art today, UNESCO Gornji Milanovac (Serbia), 7th international biennale of miniature art, culture center-modern gallery Skopje (Macedonia), Macedonian art work in a small format, Salon DLUM Skopje (Macedonia), 50 years of DLUM, MGS 2004 Skopje (Macedonia), NLW in the works of Macedonian artists, Art Salon of MANU Skopje (Macedonia), 60 Years of free Skopje - Fragments of the collection of cultural memory of the City from 1944 to 2004, MGS Podgorica (Montenegro), Dialogues: Macedonian art today, the Museum of the City of Podgorica Skopje (Macedonia), Macedonian drawing from the fund of the National Gallery of Macedonia, Cifte Hammam Skopje (Macedonia), Dialogues: Macedonian art today, Cifte Hammam Strumica (Macedonia), Macedonian drawing from the fund of the National Gallery of Macedonia, Center for Culture Anton Panov Prilep (Macedonia) Macedonian drawing from the fund of the National Gallery of Macedonia, Center for Culture Marko Cepenkov Bitola (Macedonia), Macedonian drawing from the fund of the National Gallery of Macedonia, Institute of Museum and Gallery Niksic (Montenegro), Spring international biennial of miniature art, Center for Culture Nikšić - Gallery Nikola I Kobe (Japan), Renaissance, Hugo, International Competition of Painting, Hugo Prefectural Museum of Art 2006 Skopje (Macedonia) 30 years of Karposh Municipality , Gallery of Macedonian Film Archive / Library Drugarce Skopje (Macedonia), Watercolor (from the MoCA Collection- Skopje), MoCA Skopje (Macedonia), DLUM - drawing, NUB Kliment Ohridski 2007 Skopje (Macedonia), Super(h)Ero(e)s, Multimedia Centre Mala Stanica Skopje (Macedonia), Macedonian small format art works, CIC Prilep (Macedonia), 50 Years of the International Art Colony , Center for Contemporary Fine Art 2008 Gornji Milanovac (Serbia), 9th International Biennial of miniature art, Modern Gallery Skopje (Macedonia), Remembering the tradition - paintings of the old Bazaar in Skopje (from the collection of the Museum of Skopje, donated by PUIK) Skopje (Macedonia), Jubilee of the 60th anniversary of the National Gallery Permanent display, National Gallery of Macedonia 2009 Skopje (Macedonia), Art Informel: (Brief History of Art Informel Painting in Macedonia), MoCA 2010 Skopje (Macedonia), : State Secondary School for Applied Art Lazar Licenoski, MGS Skopje (Macedonia), 30 Years of the Faculty of Fine Arts , MoCA Gornji Milanovac (Serbia), 10th International Biennial of miniature art, cultural center of Gornji Milanovac 2011 Skopje (Macedonia), The Invisible Landscape, MoCA Art Colonies: 1973 Gleisdprf (Austria), Works of the VIII International Painters weeks in Styria, Styrian Autumn 73 / Werke der VIII Internationalen Malerwochen in der Steiermark, Steirischer herbst Sisak (Croatia), XVI colony of artists Zelezara Sisak, Gallery of the Bookstore 1988 Karlovac (Croatia), 1st Colony Karlovac - Klenovica -10, Gallery Karlovac 1991 Karlovac (Croatia), 4th Colony Karlovac - Klenovica-10, Gallery Zilic 1995 Maribor (Slovenia), International Art Colony Poaart 95 peace, PTT Center, Pohorje 1996 Maribor (Slovenia), International Art Colony Poaart 96 peace, PTT Center, Pohorje 1997 Maribor (Slovenia), International Art Colony Poaart 97 peace, PTT Center, Pohorje 1998 Maribor (Slovenia), International Art Colony Poaart 98 peace, PTT Center, Pohorje 2000 Maribor (Slovenia), International Art Colony Poaart 2000 peace, PTT Center, Pohorje 2007 Prilep (Macedonia), 50 Years of the International Art Colony: , Center for Contemporary Fine Arts AWARDS: 1959 Belgrade (Serbia), Belgrade University Award for Painting - Belgrade (Serbia), First Prize for Painting Young Artists 1968 Skopje, Second Prize for Painting Our Historical Past 1970 Alexandria (Egypt), First Purchase Prize at the 8 th Mediterranean Biennial 1971 Skopje, Second Prize for Painting Our Historical Past 1975 Tuzla (B and H), Grand Prix for Painting at the 3th Exhibition of Yugoslavian Portrait - Sombor (Serbia), Purchase Prize for Drawing at the 5 th Triennial of Contemporary Drawing - Skopje, 13 th of November Award of the City of Skopje 1976 Skopje, NUL Kliment Ohridski Award for Drawing 1977 Skopje, Lazar Ličenoski Award for Painting at the exhibition of DLUM 1978 Sombor (Serbia), Purchase Award for Drawing at the 6 th Triennial of the Yugoslavian Contemporary Drawing 1979 Banja Luka (B and H), Purchase Award for Painting at the 9 th Autumn Salon - Skopje, LIKUM Award for Painting at the Exhibition of DLUM 1980 Tuzla (B and H), Purchase Award for Drawing at the 1 st International Biennial Portrait Festival 1981 Skopje, award for Painting at the 7 th Exhibition of SLUJ 1982 Alexandria (Egypt), Second Prize for Painting at the 14 th Mediterranean Biennial 1983 Karlovac (Croatia), Award at the 3 rd Biennial of Watercolor of Yugoslavia - Tuzla (B and H), First Prize, Golden Diploma for Drawing at the 5 th Exhibition of Yugoslavian Portrait - Tuzla (B and H) Purchase Award for Drawing at the 5 th Exhibition of Yugoslavian Portrait - Skopje, 11 th of October of SRM Award for Painting 1985 Zagreb (Croatia), Purchase award for Drawing at the 10 th Zagreb Exhibition of Yugoslavian Drawing 1986 Skopje, First Prize for Watercolor at the 1 st Biennial of the Macedonian Watercolor - Skopje, Nikola Martinoski Award for drawing at the Exhibition of DLUM - Sisak (Croatia), First Prize at the 16 th Colony of Yugoslavian Artists 1987 Karlovac (Croatia), Purchase Award at the 5 th Biennial of the Yugoslavian Watercolor - Karlovac (Croatia), Purchase Award SDK Karlovac at the 5 th Biennial of the Yugoslavian Watercolor - Zagreb (Croatia), Purchase Award for Drawing at the 1 st Zagreb exhibition of Yugoslavian Drawing 1989 Skopje, Purchase Award of the Art Gallery at the Exhibition of DLUM - Gornji Milanovac (Serbia), Award for Drawing at the 1 st Biennial of the Yugoslavian Miniature Art 1997 Prilep, Great National Award for Art, Center of Contemporary Fine Art - Skopje, Lazar Ličenoski Award for Painting at the Jubilee Exhibition of DLUM 2006 Skopje, Purchase Award DLUM Drawing, St. Kliment Ohridski 2007 Skopje, Macedonian Small Scale Format Art Award, Cultural Information Center HE WAS INCLUDED IN THE FOLLOWING DISTINGUISHED DIRECTORIES AND ENCYCLOPEDIAS: Die Bildende Kunstler aller Zeiten und Volker, (Visual Artists of all times and Nations ), 1986, published by Thieme Becker Kunstlexikon, Leipzig, Germany Art Encyclopedia of Yugoslavia, 1987, published by the Yugoslavian Lexicographical Institute Miroslav Krleža, Zagreb, Croatia On Paper Gallery, Miniature Contemporary Art Museum, 1989, Tokyo, Japan The International Directory of Distinguished Leadership, eighth edition, 1999, published by the American Biographical Institute, North Carolina, USA, as a renown personality included in the internationally and nationally distinguished works Benezit dictionairs des painters, sculpteurs, dessinateurs et gravuers, by Grund, 1999, Paris, France, where his signature is protected Plaque on the occasion of the 50 th jubilee of the University Ss Cyril and Methodius for special achievements in the field of educating experts and raising the scientific youth, 1999, Skopje, Macedonia He is included in the most significant lexicographic issue of all times, The American Biographical Institute, First Edition, Great Minds of the 20 th Century, 2002, North Carolina, USA Millennium Medal of Honor, 2000, The American Biographical Institute, North Carolina, USA; the Medal was awarded for special professional contribution in the society of the 20 th century Legion of Honor,2005, The American Biographical Institute, North Carolina, USA; the joint cultural convention verified the medal Da Vinci Diamond, 2006, International Biographical Center, Cambridge, England, in the honor of the life and achievement of Rodoljub Anastasov

186 Библиографија BIBLIOGRAPHY KNIGI SO OSVRT NA TVORE[TVOTO NA RODOQUB ANASTASOV, KATALOZI OD SAMOSTOJNI ESEI, RECENZII, INTERVJUA 1959 J. S.: Nezabele`en uspeh, Zbor e za nagradeniot, vo: Studentski zbor (Skopje), GILEVSKI, Paskal: Faktura na edna slikarska vizija, Izlo`ba na Rodoqub Anastasov vo Skopje, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 7059, 10 GILEVSKI, Paskal: Pove}e gri`a da se otvori izlo`ba, odo{to-dobra izlo`ba, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 7087, 10 PETKOVSKI, Boris: Rodoqub Anastasov, Skopje: Rabotni~ki dom, 1966 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: Rodoljub Anasasov, vo: Umetnost (Beograd), jun-septembar 1966, 7, str SPIRKOVSKA, O(lga): Okupiranost so prostorot i vremeto, Razgovor na izlo`ba, vo: Nova Makedonija (Skopje), URO[EVI], Vlada: Od otvoraweto na prvata somostojna izlo`ba na Rodoqub Anastasov vo Rabotni~kiot dom vo Skopje, 1 juni 1966 (vo rakopis) URO[EVIЋ, Vlada: Jedna sezona na izmaku, Skopje, jula 1966, vo: Borba (Beograd), [(IRILOV), T(a{ko): Aktivnata slika na R. Anastasov, Razgovor so mladiot makedonski slikar po povod izl`bata vo Rabotni~kiot dom-univerzitet, vo: Ve~er (Skopje), VUČEMIL, Andrija: Lirske vizije Rodoljuba Anastasova, vo: Anastasov Rodoljub, Crteži, Novi Sad: Salon Tribune mladih, 1967 (cat.exh.) JOVIЋ, Ђ.: Intimna shvatawa-uz izlo`bu crte`a Rodoquba Anastasova, vo: Dnevnik (Novi Sad), TURINSKI, Ž(ivojin): Rodoljub Anastasov, vo: Umetnost (Beograd), 1967, 10, 113 [EMOV, Simon: Mra~ni tonovi na boja, vo: Nova Makedonija (Skopje), ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Rodoqub Anastasov, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1970 (cat.exh.) ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Postojano istra`uvawe, Samostojna izlo`ba na Rodoqub Anastasov vo Muzejot na sovremenata umetnost vo Skopje (25.V.-15.VI. 1970), vo: Komunist (Skopje), LIPKOVSKA, Sne`ana: ^udata se slu~uvaat vo maj (Razgovor so Rodoqub Anastasov), (Skopje), PETKOVSKI, Boris: Aspektite na eden mentalitet, Samostojna izlo`ba na Rodoqub Anastasov, vo: Nova Makedonija (Skopje), PETKOVSKI, Boris: Rodoljub Anastasov, vo: Umetnost (Beograd), 1970, 23, str.172 PETKOVSKI, Boris: Skopska likovna kronika, vo: Sinteza (Ljubljana), 1970, 18-19, str.106 ( ) PETROVI], Sl(obodan): Slikar na temno intoniran optimizam, Vo poseta na ateljeto na Rodoqub Anastasov, (Skopje), POPOVSKI, \(oko): R. Anastasov: Ateljeto e vistinska laboratorija, Razgovor na izlo`ba, vo: Nova Makedonija (Skopje), STEFANOVSKA, Dragica: Izlo`ba na Rodoqub Anastasov vo MSU, vo: Studentski zbor (Skopje),

187 [(IRILOV), T(a{ko): Uspeh za Vibracii I, Za ova delo slikarot Qup~o Anastasov ja dobi prvata otkupna nagrada na Mediteranskoto biennale vo Aleksandrija, vo: Ve~er (Skopje), ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Tvore~ka evolucija na slikarot Rodoqub Anastasov, vo: Sovremenost (Skopje), 1971, 7-8, MITREVSKA, N(evena): Mig koga se napu{taat li~nite afiniteti, Na{i razgovori, Rodoqub Anastasov za u~estvoto vo tematskite izlo`bi, vo: Nova Makedonija (Skopje), [IRILOV, T(a{ko): Nagrada za Kolonata na fevruarskiot pohod, Uspeh na makedonskiot umetnik Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje),03./ DIRJAN, Liljana: Rodoqub Anastasov, Sredba vo ateqe, vo: Studentski zbor (Skopje), ^(EMERSKA), K(aterina): Rodoqub Anastasov, Eden tvorec edno delo, vo: Nova Makedonija (Po~inka 149), Skopje, [(IRILOV), T(a{ko): Tvorbi na Anastasov vo Oslo, Peking, Ulan Bator i Pore~, vo: Ve~er, (Skopje), ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Za nefigurativnoto slikarstvo, negovite vidovi i pretstavnici vo sovremenata makedonska likovna umetnost, vo: Razgledi (Skopje), 1975, 6, str VASEVA, Viktorija: Likovna panorama, vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1975, 9-10, str VELI^KOVSKI, Vladimir: Intimno i strogo, Kon izlo`bata na Rodoqub Anastasov vo Muzejot na sovremenata umetnost, vo: Nova Makedonija (Skopje), GILEVSKI, Paskal: Vo potraga po nov prostor (Za samostojnata izlo`ba na Rodoqub Anastasov vo MSU), vo: Ve~er (Skopje), , 3702 DIRJAN, Liljana: Duhovnata gustina na svetot na slikite na Rodoqub Anastasov, vo: Studentski zbor (Skopje), , br.15 J.P.: Dve prvi sojuzni nagradi za Rodoqub Anastasov, Sredbi, vo: Nova Makedonija (Skopje), KLIMAN, Aldo: Vo potraga za izgubeniot prostor, vo: Sovremenost (Skopje), 1975, 4-5, str M.M.: Izvorot na svetlosta-glavna preokupacija, Razgovor so Rodoqub Anastasov, vo: Nova Makedonija (Skopje), PARLIĆ BARIŠIĆ, Slobodanka: Rodoljub Anastasov, vo: Umetnost (Beograd),1975, 43, str. 87 PETKOVSKI, Boris: Rodoljub Anastasov, Atanas Lulovski, Gligor Cemerski, vo: Passepart, SFR Jugoslavija, Aspects 75, Edinburgh: The Richard Demarco Gallery, 1975 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: Svetot na Rodoqub Anastasov, vo: Rodoqub Anastasov, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1975 (cat.exh.) [IRILOV, T(a{ko): Laureati na nagradata 13 Noemvri-1975, Rodoqub Anastasov (Nagraden za samostojna izlo`ba na sliki), vo: Ve~er (Skopje), , PETKOVSKI, Boris: Rodoljub Anastasov, vo: Umetnost (Beograd), 1976, 47, str PETKOVSKI, Boris. Otkrivawa, Skopje: Misla, 1977 str. 28, 39-40, 55, , VASEVA-DIMESKA, Viktorija: Imaginarnata igra na realnite ne{ta, vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1979, 9-10, str. 52 VELIČKOVSKI, Vladimir: Rodoljub Anastasov, Ljubljana: Mala galerija, 1979 (cat.exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Za Rodoqub Anastasov, ili delo koe postojano sozreva, vo: Razgledi (Skopje), 1979, 6, str \(UROVSKA), S(ofija): Izlo`ba na Rodoqub Anastasov, Od 10 juli vo Qubqana, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 11648, 10 ZALAR, Franc: Svet za barvno zaveso, V Mali galeriji razstavlja makedonski slikar Rodoljub Anastasov, vo: Dnevnik (Ljubljana), , 199 L.D.: Vo o~ite na slikarite, Kako go gledaat i go do`ivuvaat gradot slikarite \oko Krstevski i Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), MESESNEL, Janez: Razmišljujoče, Makedonski slikar, professor Rodoljub Anastasov razstavlja svoja dela v Ljubljani, vo: Delo (Ljubljana), , 167 [IRILOV, T(a{ko): Kontinuiran pat do eksterierot, Sredba so akademskiot slikar Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), , 4984, VELIČKOVSKI, Vladimir: Rodoljub Anastasov, Beograd: Salon Muzeja savremene umetnosti, 1980 (cat.exh) VELIČKOVSKI, Vladimir: Rodoljub Anastasov, vo: Giovani artisti Jugoslavi, Venezia: Galleria Bevilacqua La Masa, 1980 (cat.exh) VELI^KOVSKI, Vladimir: Slikarstvo prepoznatlivo po diskretniot na~in na postoewe, Po povod dve samostojni izlo`bi na Rodoqub Anastasov... vo: Nova Makedonija (Skopje), , 11947, 10 VELI^KOVSKI, Vladimir: Crte`ot so site dostoinstva na integralno umetni~ko delo, Izlo`ba na crte`i na Rodoqub Anastasov vo Maliot salon vo Novi Sad, vo: Mlad borec (Skopje), ,1329,16 ĐOKIĆ, Dušan: Rodoljub Anastasov, Crteži, Novi Sad: Likovni salon Tribine mladih, 1980 (cat.exh.) \(UROVSKA), S(ofija): Samostojna izlo`ba na Rodoqub Anastasov, Od 24 april do 20 maj vo Belgrad, vo: Nova Makedonija(Skopje), , \(UROVSKA), S(ofija): Za intimniot i neposreden crte`, Ve~erva vo Maliot salon vo Novi Sad }e bide otvorena sedmata samostojna izlo`ba na makedonskiot likoven umetnik Rodoqub Anastasov, Sredbi, vo: Nova Makedonija (Skopje), ,12120,10 KUSOVAC, Nikola: Puno poverewe, Izlo`ba slika i crte`a Rodoquba Anastasova, vo: Politika ekspres (Beograd), , 5816, 13 MARKU[, Z(oran): Zrelo i pro~i{ћeno, Crte`i Dobrija Stojanoviћa-Galerija Kulturnog centra Beograda i Rodoquba Anastasova-Salon Muzeja savremene umetnosti, vo: Borba (Beograd), STEPANOV, Sava: Metafori~ki o trenutku sada{wem, Uz izlo`bu crte`a Rodoquba Anastasova u Likovnom salonu Tribine mladih, vo: Glas omladine (Novi Sad), , str.17 [IRILOV, T(a{ko): ^ovekot i prostorot, Sredba so akademskiot slikar Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), , 5228, 13 [IRILOV, T(a{ko): Crte`ot e male~ka slika, Sredba so akademskiot slikar Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), , 5383, \(UROVSKA), S(ofija): ^ovek i prostor, Po nagradata na Prviot internacionalen festival na portretot vo Tuzla, Rodoqub Anastasov letovo }e u~estvuva na dve zna~ajni jugoslovenski likovni manifestaci, vo: Nova Makedonija (Skopje), , , 10 MUSOVI], Bogdan Vidoe: Inspiracija {to trae, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 12339, 10 PETKOVSKI, Boris: Sovremeno makedonsko slikarstvo, Skopje: Makedonska revija, 1981, str. 44, 46, 49, 50, 51, 61, 64, 67, 78, 79, BEGIĆ, Azra: Predgovor, vo: Rodoljub Anastasov, Slike i crteži, Tuzla: Galerija 2 x13, 1982 (cat. exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Kontinuitet vo delata na Anastasov, vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1982, 9-10, str. 47 VELI^KOVSKI, Vladimir: Kontinuitet na edno tvore{tvo, vo: Mlad borec Skopje), ,1398,16 \UROVSKA, Sofija: Strav pred belinata, Nedelen razgovor, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 12564, 11 KARANFILOV, Van~o: Rodoqub Anastasov: Dolovuvawe na prostorot!, Bliski sredbi, vo: Ekran (Skopje), , 631, 6-7 MAZOVA, L(iljana): ^ovekot vo prostorot i vremeto, Sredbi pred izlo`ba, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 12847, 10 PETKOVSKI, Dr.Boris: O prostoru u delima Perčinkova, Anastasova i Taškovskog, vo: Predeo kao povod-prostor kao ishodište, Zrenjanin: Savremena galerija, 1982, str (cat. exh.) HADŽIALIĆ, Mustafa: Uvodna besjeda u povodu otvaranje izložbe Rodoljuba Anastasova u tuzlanskom Salonu 2 x 13, , Tuzla, Salon 2 x 13, oktobar 1982 [IRILOV, T(a{ko): Izlo`ba za po{irok uvid, Sredba so akademskiot slikar Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), , 6005, BOGOJEVIĆ, Aleksandar: Rodoljub Anastasov, Zrenjanin: Savremena galerija, 1983 (cat.exh.) BOGOJEVIĆ, Aleksandar: Rodoljub Anastasov, vo: Koncept u slici, Zagreb: Galerija Voćarska & Čačak, Galerija Nadežda Petrović, 1983, str.18 (cat.exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Revolucionernata tematika vo delata na Borko Lazeski i Rodoqub Anastasov, vo: Treta programa na Radio Skopje (Skopje), 1983, 14-15, str. 255, ( ) \(UROVSKA), S(ofija): Strav od sebeuni{tuvaweto, Za dvete izlo`bi odr`ani vo Tuzla i Zrewanin, slikarot od Skopje Rodoqub Anastasov godinava ja dobi nagradata 11 Oktomvri za slikarstvo, Sredbi, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 13220, 9 [IRILOV, T(a{ko): ^ovekot vo urbaniot ambient, Sredba so akademskiot slikar Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), VELIČKOVSKI, Vladimir: Rodoljub Anastasov, vo: Rodoljub Anastasov, Mostar: Radnički univerzitet, 1984 (cat.exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Slu~uvawa vo urban prostor, Za figuracijata na Rodoqub Anastasov i Aleksandar Ivanovski-Karadare, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 13476, 7 isto vo: VELIČKOVSKI, Vladimir: Događanja u urbanom prostoru (O figuraciji Anastasova i Karadarea), vo: OKO (Zagreb), 16/ , 324, 25 NOVAKOV, S.: Predgovor sa prigovorom, Rodoljub Anastasov, poznati makedonski slikar, nije pristao da pomoću učenih rečenica i opštih mesta uđe u istoriju slikarstva, vo: Novosti 8 (Beograd), , 227, 32 PETKOVSKI, Dr.Boris: Stvaralaštvo Rodoljuba Anastasova, vo: Rodoljub Anastasov, slike i crteži, Sarajevo: Umjetnička galerija BiH, 1984 (cat.exh.) PERIŠIĆ, Branka: Samostalna izložba Rodoljuba Anastasova u Sarajevu, vo: Odjek (Sarajevo), 1984 [IRILOV, T(a{ko): Tvorbi od dva ciklusa, Sredba so likovniot umetnik Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), , 6458, PETKOVSKI, Boris: Za tvore{tvoto na Rodoqub Anastasov me u , vo: Likovna umetnost (Skopje), 1985, 10-11, str KORITNIK, M.: Moj atelje je labaratorij, Rodoljub Anastasov dobitnik likovne nagrade Željezare, vo: Rafinerijski list (Sisak), LALIN, Tomislav: Dosanjani prostori, Uz izložbu nagrađenih radova Rodoljuba Anastasova, Šime Vulusa i Eugena Kokota nastalih u 16. koloniji likovnih umjetnika Željezara Sisak u Sisku, vo: Vjesnik (Zagreb), ,14017, VELIČKOVSKI, Vladimir: Stvarnost u slikama Anastasova, vo: Rodoljub Anastasov, Zagreb: Galerija Forum, 1987 (cat. exh.) VELI^KOVSKI, V(ladimir): ^ovekot i prostorot na Rodoqub Anastasov, vo: Makedonija (Skopje), 1987, 415, str JOVIЋ, Ђorђe: Ka umetnosti, Izbor tekstova, Pan~evo: Centar za kulturu Olga Petrov, 1987, str.106, 136 LALIN, Tomislav: Svečane tišine, Uz postav Rodoljuba Anastasova u Zagrebu, Galerija Forum, vo: Vjesnik (Zagreb), , 1421, 11 PIRKOVSKA, Kon~a: Nostalgi~niot kraj na 20 vek niz likovnite kadrirawa na Rodoqub Anastasov, vo: Sovremenost (Skopje), 1987, 5-6, str PETKOVSKI, D-r Boris: Za prostorot vo delata na Per~inkov, Anastasov i Ta{kovski, vo: Sovremenost (Skopje), 1988, 9-10, str (73-78) SAZDOVA, Vinka: Moite heroi se anonimni, Vo ateljeto na Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), , 7647, ŠIMAT BANOV, Ive: (Predgovor), vo: Rodoljub Anastasov, Iz ciklusa Čovjek i prostor, Poreč: Galerija Narodnog sveučilišta, 1989 (cat.exh.) 1990 Rodoqub Anastasov, Skopje: Umetni~ka galerija, 1990 (cat.exh.)(izbor na tekstovi od pove}e avtori) ALEKSOVSKA, Vesna: Slikarstvoto e moja karma, Intervju so Rodoqub Anastasov, vo: Joga (Skopje), 1990, 65, str VASEV DIMESKA, Viktorija: Skopska likovna kronika, vo: Sinteza (Ljubljana), 1990/1991, 87-90, str VELIČKOVSKI, Vladimir: Rodoljub Anastasov, Skopje, Umetnička galerija, vo: Likovni život (Zemun), 1990, 26 VELI^KOVSKI, Vladimir: Strastveno tragawe po stvarnosta, Kon studiskata izlo`ba na Rodoqub Anastasov vo Umetni~kata galerija vo Skopje, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 15747, 18 \UROVSKA, Sofija: Lu e-mravki, Vo Umetni~kata galerija vo Skopje vo tek e studiskata izlo`ba na Rodoqub Anastasov, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 15719, 18 ZOJ^EVSKA, Cvetanka: Grupen portret na istorijata, So avtorot na Proglasuvaweto na Kru{evskata republka, Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), , 8316, 8-9 JOVANOVSKI, M.: Nastradav od horski razmisluva~i, Sredba na izlo`bata na Rodoqub Anastasov, vo: Ve~er (Skopje), , 8468, 15 TEODOSIEVSKI, Z(latko): Von vremeto i prostorot, Razgovor so : Rodoqub Anastasov, vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1990, 9-10, pretposledna stranica TUTUROV, Jasmina: Uvodna beseda povodom otvarawa izlo`be Rodoquba Anastasova, Mala galerija,

188 Zrewanin, , vo: Rodoqub Anastasov, Skopje: Umetni~ka galerija, 1990 (cat.exh.) 1991 VELI^KOVSKI, Vladimir: Prisustvoto na fotografijata vo slikarstvoto na Rodoqub Anastasov, vo: Kinopis (Skopje), 1991, 4(3), str PIRKOVSKA, Kon~a: Vo potraga po zagubeniot ~ovek, vo: Kinopis (Skopje), 1991, 4(3), str TEODOSIEVSKI, Zlatko: Apsolutite na postoeweto i na slikarstvoto! Za slikite na Rodoqub Anastasov, ne samo po povod samostojnata izlo`ba na umetnikot vo Umetni~kata galerija, vo; LIK, Nova Makedonija (Skopje), , 108, 11 TUTUROV, Jasmina: (Izvod od uvodna beseda po povod otvoraweto na samostojnata izlo`ba na Rodoqub Anastasov), vo: Rodoqub Anastasov, Prilep: Centar za kultura Marko Cepenkov, 1991(cat.exh.) 1992 J.R.: Rodoljub Anastasov ou l incommunicabilite dans la cite, vo: Rodoljub Anastasov, Paris: Vente Drouot Richelieu, 1992 (cat.exh.) 1994 VELKOV. K.: Otsjajot na tretoto oko, Intervju, Rodoqub Anastasov, vo: Makedonsko delo (Skopje), , 53, 20-21, VASEVA-DIMEVSKA, Viktorija: Ja slu{am samo sopstvenata du{a, Razgovor so Rodoqub Anastasov, vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1995, 3-4, 2 str VASEVA DIMESKA, Viktorija: Talking to Rodoljub Anastasov, vo: Macedonian Review (Skopje), 1995, 2-3, str VELI^KOVSKI, Vladimir: Rodoqub Anastasov, Skopje: Tabernakul, 1995 VELI^KOVSKI, Vladimir: Pogled na najnovata serija sliki na Rodoqub Anastasov, vo: Na{e pismo (Skopje), juni-juli 1995, 3, 24 PIRKOVSKA, Kon~a: Seopfatna studija (Kon monografijata-rodoqub Anastasov, od Vladimir Veli~kovski, Skopje, Tabernakul, 1995), vo: Na{e pismo (Skopje), juni-juli 1995, 3, str ALEKSOVSKA, Vesna: Pariski sliki, Intervju so Rodoqub Anastasov, akademski slikar, profesor na Fakultetot za likovni umetnosti vo Skopje, vo: Joga (Skopje), 1996, 2, str LOZANOVSKI, Zlate: Rodoqub Anastasov: Forsiraweto osredni vrednosti ne e slu~ajno, Intervju: Rodoqub Anastasov, slikar, vo: Dnevnik (Skopje), , 57, 11 M.K.: Slikar na ~ovekovata osamenost, vo: Ve~er (Skopje), , 10200, 14 RODOLJUB ANASTASOV, Paris: Vente Drouot Richelieu, 1996 (cat.exh.) (tekstovi: Vladimir Veli~kovski, izvadok od monografijata Rodoqub Anastasov, 1995 i tekst na J.R. od katalogot od samostojnata izlo`ba na Anastasov vo Drouot Richelieu Paris,1992 ) 1997 BERDIČ, Mario, Rodoljub Anastasov, vo: prof. Rodoljub Anastasov, Maribor: Galerija MAK, 1997 (cat. exh.) HRISTOVA, Dragica: Osamenost vo tolpa, Razgovor so: Rodoqub Anastasov, vo: Makedonsko delo (Skopje), , 197, VELI^KOVSKI, Vladimir: Portretot vo makedonskata likovna umetnost na HH vek, Skopje: Makedonska civilizacija, 1998, str PIRKOSKA, Kon~a: Drugosta na bitieto-realna ideja na pekolot, vo: Golemoto staklo (Skopje), 1999, 9-10, str ANASTASOV, Rodoqub, vo: Anastasov, pasteli, Skopje: Umetni~ka galerija, Ohrid: Ku}a na Robevci, 2000 (cat.exh.) ASIOVA, Boŭka: Makedonskiяt hudo`nik Rodolюb Anastasov se predstavя v NHG, vo: Duma (Sofiя), , 125 BOJAROVSKI, Z(oran): Horizontite na du{ata, Rodoqub Anastasov, slikar, vo: Forum (Skopje), , 62, 64 VASEVA-DIMESKA, Viktorija: Ja slu{am samo sopstvenata du{a, Razgovor so Rodoqub Anastasov, vo: Anastasov Anastasov, Sofia, Istanbul, Paris, Nürnberg, Skopje, 2000/2002, Skopje: Umetni~ka galerija, 2000 (cat. exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Potraga po izgubeniot prostor, Izlo`ba na Rodoqub Anastasov vo Nacionalnata hudo`estvena galerija vo Sofija, vo: Dnevnik (Skopje), , 1267, 13 DONAKOVA STANKOVI], Gabriela: Rodoqub Anastasov, likoven umetnik: Vo moite tolpi lu eto se osameni, vo: Ve~er (Skopje), 28/ , 11537, K(ANZUROV), V(iktor): Kako mravki vo galop, Izlo`ba na Rodoqub Anastasov vo Sofija, vo: Makedonsko delo (Skopje), , str.32 KANZUROV, Viktor: Samo golemite znaat da priznaat, Razgovor so slikarot Rodoqub Anastasov, vo: Makedonsko delo (Skopje), , 346,32-34,45-47 CLAUDE ROBERT, Maitre: (Predgovor), Anastasov Anastasov, Sofia, Istanbul, Paris, Nürnberg, Skopje, 2000/2002, Skopje: Umetni~ka galerija, 2000 (cat. exh.) isto: CLAUDE ROBERT, Maitre: Slikar na ~ove~kata drama vo: Nova Makedonija (Skopje), , 19019, 26 KUTEVA, Nade`da: ^ovekъt, prostranstvoto i vremeto v kartinite na Rodolюb Anastasov, vo: Balkanski dialog (Sofiя), , 20, 9 MARINSKA, D-r Ru`a: (Predgovor), vo: Anastasov/ Anastasov, Sofia, Istanbul, Paris, Nürnberg, Skopje, 2000/2002, Skopje: Umetni~ka galerija, 2000 (cat. exh.) isto: MARINSKA, D-r Ru`a: Slikite na Anastasov se pametat, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 19019, 26 Rodoqub Anastasov, vo: Poetska no} vo Velestovo, Velestovo: Poetska no} vo Velestovo, 2000, 1, BLA@EVSKA, M. Gordana: Likovna izlo`ba so primesi na politika, Kon izlo`bata Makedonski ikonostas-12 apostoli na VMRO, vo: Utrinski vesnik (Skopje), , 736, 15 VELI^KOVSKI, Vladimir: 12 istoriski portreti, Makedonskiot ikonostas na slikarot Rodoqub Anastasov, vo: Rodoqub Anastasov, Makedonski ikonostas-12 apostoli na VMRO, Skopje: Muzej na grad Skopje, 2001(cat.exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Isklu~itelen avtorski proekt, Makedonskiot ikonostas na Rodoqub Anastasov, vo: Dnevnik (Skopje), , 1722, 15 V.P.: Slikarstvoto medium me u minatoto i sega{nosta, vo: Ve~er (Skopje) , 11864, 12 GEORGIEVSKI, Yvezdan: Nova era nova biblija, Sliki od izlo`ba, vo: Utrinski vesnik (Skopje), , 733 \UROVSKA, Sofija: Nikojpat ne sum bil zadovolen vo `ivotot, Razgovor so: Rodoqub Anastasov, slikar, vo: LIK, Nova Makedonija, (Skopje), , 19458, 9 IVANOVSKA, Vesna: I najekstremnite apostoli na VMRO se borele za samostojna Makedonija, Rodoqub Anastasov, slikar, vo: Dnevnik (Skopje), , 1715, 15 JOVANOVSKA, Biljana: Vo ist ko{ patrioti i xelati, 12-te apostoli na Rodoqub Anastasov, vo: Zum (Skopje), , 66, 50 OROV^ANEC-SPIROSKA, E: Ne sum sledbenik na zgotvena istorija, Po kontroverzite za izlo`bata na Rodoqub Anastasov, vo: Vest (Skopje), , 424,11 PAVLOVSKI, V.: ^uvstvata sekoga{ odat pred sposobnosta na rakata, Ako slikite mo`ea da zboruvaat, Rodoqub Anastasov, vo: Vest (Skopje), , 274, PETKOVSKI, Boris: Studii za sovremenata makedonska umetnost, Skopje: Makedonska civilizacija, 2001, str. 61,101,161,167,172,187,208,211,215 PETKOVSKI, D-r. Boris: Muzej na sovremenata umetnost-skopje , Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 2001, str.73,75,117,123,124,140,146,148,153,1 73,191,192,209,223,229 PLEVNE[, Jordan: Makedonski ikonostas na Rodoqub Anastasov, 2001 RAVANOVSKA-TULBEVSKA, Rumena: Mojot ikonostas ne e vratka za Goli Otok, Intervju: Rodoqub Anastasov, vo: Tea moderna (Skopje), , 80, TALEVSKI, S(a{o): Makedonski ikonostas -12 apostoli na VMRO, Izlo`ba na Rodoqub Anastasov vo Muzejot na grad Skopje, vo: Makedonsko delo (Skopje), , 422, TEODOSIEVSKI, Zlatko: Dneven koncept, Za izlo`bata Makedonski ikonostas -12 apostoli na VMRO na Rodoqub Anastasov vo Muzejot na grad Skopje, vo: Zum (Skopje) , 68, 49 HRISTOVA, Dragica: Vremeto e najgolem i najdobar selektor, Portret: Rodoqub Anastasov, vo: Glas (Skopje), , 62, str CVETANOVSKI, Viktor: Rodoqub Anastasov, slikar, Za izlo`bata Dvanasettemina apostoli na VMRO, za istorijata i za reakciite, vo: Utrinski vesnik (Skopje), , 737, 4 CVEJI], Velimir: Umetnost na istorijata, Po povod izlo`bata na Rodoqub Anastasov, vo: Makedonsko delo (Skopje), , 423, [AROSKI, Stevan: Mihajlov i Aleksandrov povtorno go osvojuvaat Skopje, Destruktivniot nacirealizam na Rodoqub Anastasov, vo: Start (Skopje), , 149, MÜCKL, Christian: Die Menschen werfen Schatten, Sehenswerte Malerei des Mazedoniers Rodoljub Anastasov im Kunsthaus, vo: Nürnberger Zeitung (Nürnberg), ROBER, Klod: Dopir vo dlabo~inite na ~ove~kiot beskraj, vo: Makedonsko delo (Skopje), , str RADIMALER, Andreas: Bettlaken als Lebensgrenze, Die sehenswerte Ausstellung von Rodoljub Anastasov im Kunsthaus, vo: Abenzeitung (Nürnberg), TRIESETGODI[NA potraga po izgubeniot prostor, Izlo`ba na Rodoqub Anastasov (od katalogot na izlo`bata), vo: Makedonsko delo (Skopje), , str.32 URBAN, Regina: Zwischen Zeit und Raum, Das außergewöhnliche Werk des mazedonischen Malers Rodoljub Anastasov im Kunsthaus Nürnberg, vo: Nürnberger Nachrichten (Nürnberg), RISTOVSKA, Vera: Intevju: Rodoqub Anastasov, Mi trebaat tri `ivoti da naslikam sèî {to nosam vo du{ava, vo: Ve~er (Skopje), 13/ , 12462,10-11 TALEVSKI, Sa{o: Intevju: Rodoqub Anastasov, Vo Makedonija te{ko se priznavaat vistinskite vrednosti, vo: AKT (Skopje), , str IVANOVSKA, Vesna: Nema umetnost ako nema sloboda i vistina, Vo ateljeto na akademskiot slikar Rodoqub Anastasov, vo: Dnevnik (Skopje), , str.15 TASEV, Ivana: Suptilnosta mi dozvoluva da go dopram vrvot na umetnosta, Majstor na ~etkata, Rodoqub Anastasov, vo: Tea moderna (Skopje), , 244, 23, ABAXIEVA, Sowa: Maestralni eksperimenti : Rodoqub Anastasov, Enformelska laboratorija, Muzej na grad Skopje, maj 2007, vo: Golemoto staklo (Skopje), , 21-22, str ANASTASOV, Rodoqub: Enformelska laboratorijalaboratorija na enformelot, vo: Rodoqub Anastasov, Enformelska laboratorija, Skopje: Muzej na grad Skopje, 2007 (cat.exh.) ZAFIROVSKA, M.: Crte`i sozdadeni na Goli Otok, Raniot Rodoqub Anastasov vo Muzejot na Skopje, vo: Vest (Skopje), 19/ , str.35 ENFORMELNA laboratorija na Anastasov, Vo Muzej na Skopje, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 21090, 7 IVANOVSKA, Vesna: Go zgrabi pravecot na epohalnata decenija na 20 vek, Enformel-umetnosta na Rodoqub Anastasov vo Muzejot na grad Skopje, vo: Dnevnik (Skopje), PLAVEVSKI, Lazo: Mra~nata laboratorija na mladiot Anastasov, vo: Rodoqub Anastasov, Enformelska laboratorija, Skopje: Muzej na grad Skopje, 2007 (cat.exh.) R.R.T.: Enformelot na Anastasov-Na{a umetni~ka ve~nost, vo: Tea moderna (Skopje), , 354, 36 TEODOSIEVSKI, Zlatko: Crte`i na ve~nosta, Za izlo`bata na Rodoqub Anastasov vo Muzej na grad Skopje, vo: Utrinski vesnik (Skopje), , VELI^KOVSKI, Vladimir: Rodoqub Anastasov, vo: Likovnata umetnost na po~vata vo Makedonija XX vek, Prilozi za istra`uvaweto na istorijata na kulturata na po~vata na Makedonija, Skopje: Makedonska akademija na naukite i umetnostite, Leksikografski centar, 2009, str NEDELKOVSKA, Liljana: Enformel: (kratka istorija na enformelnoto slikarstvo vo Makedonija), Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 2009, str. 30, 47, 53-55, 84, 85, R.R.T.: Dol`nost mi e da go za{titam deloto sozdavano so godini, Inicijativi: Fondacija Rodoqub i Justina Anastasov, vo: Tea moderna (Skopje), , 487,

189 Studii za makedonskata likovna umetnost, katalozi i recenzii za studiski i zna^ajni grupni izlo@bi so prikaz na tvore[tvoto na Anastasov 1960 LI^ENOVSKI, Lazar: Najmladite pet, Skopje: Rabotni~ki dom, 1960 (cat. exh.) MACAN: J(elena), Petmina najmladi, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 4932, 4 PETKOVSKI, Boris: Najmladite pet, vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1960, 5-6, str /66 PETKOVSKI, Boris: Nekoi karakteristiki na likovniot `ivot vo Skopje, vo: Muzej na grad-skopje, Zbornik II-III, Skopje:Muzej na grad Skopje, 1965/66, str.104 (poseben otpe~atok) 1966 DIMITROVA, Sowa: Rezime na kreativnite vrednosti, vo: Misla (Skopje), DIMITROVA, S(owa): Makedonskite likovni umetnici od najmladata generacija, vo: Narodna prosveta (Skopje), , 222, 6-7 PETKOVSKI, Boris: Belezi na skopskata likovna panorama, vo: Razgledi (Skopje), 1966, 2, str ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Sovremeno makedonsko slikarstvo-mlada generacija, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1967 (cat.exh.) ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Makedonski umetnici najmlaђe generacije, Novi Sad: Tribina mladih, 1967 (cat.exh.) ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Izlo`ba na sovremenite makedonski slikari od mladata generacija, Sovremenost (Skopje), 1967, 5, str. 479 ( ) ARSOVSKI, Marko: Dosledna slikarska generacija, vo: Mlad borec (Skopje), , 16-17, 11 BOWEN, Denis: Writes from Skopje, vo: Arts Review (London), , 17 GILEVSKI, Paskal: [to e deneska aktuelno? Izlo`ba na makedonski umetnici vo Rabotni~kiot univerzitet vo Skopje, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 7465, 4 KUTS-SMIT, Kenet. Pogled vrz aktuelni tendencii, Nekoi iska`uvawa za izlo`bata i sovremenata makedonska likovna umetnost, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 7470, 8 PER^INKOV, Du{an: Paskal Gilevski-vo pra{aweto- {to e deneska aktuelno?, vo: Razgledi (Skopje), 1967, 2, str PETKOVSKI, Boris: Savremeno slikarsvo u Makedoniji-mlada generacija, vo: Umetnost (Beograd), 1967, 10, str. 122 PETKOVSKI, Boris:Skopska panorama, Makedonska savremena umetnost-aktuelne tendencije, vo: Umetnost (Beograd), 1967, 12, str PETKOVSKI, Boris: Sodobno slikarstvo v Makedoniji-mlada generacija, vo: Skopska likovna kronika, vo: Sinteza (Ljubljana), 1967, 7, str. 78(77-78) PETKOVSKI, Boris: Skopska likovna kronika, Sodobni makedonski umetniki-aktualne tendence, vo: Sinteza (Ljubljana), 1967, br.8 PETKOVSKI, Boris: Makedonska sovremena umetnost, vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1967, 1, str. 8(6-9) PETKOVSKI, Boris: Aspekti na crte`ot vo Makedonija, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1967 (cat.exh.) URO[EVI], Vlada: [iro~ina i strast, Izlo`ba na mladata generacija makedonski slikari vo Muzejot na sovremenata umetnost, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 7328, 9 [IRILOV, T(a{ko): 22 likovni umetnici od Makedonija, Na III jugoslovensko trienale na likovnite umetnosti vo Belgrad, vo: Ve~er (Skopje), ,1084, PETKOVSKI, Boris: Aspekti na crte`ot vo Makedonija, vo: Misla (Skopje), 1968, 22, str. 108(98-112) PETKOVSKI, Boris: Današnja makedonska likovna umetnost, vo: Sinteza (Ljubljana), 1968, 10-11, str. 65(60-66) PETKOVSKI, Boris: Niektoré charakteristiky sučasného macedonského výtvarnéno umenia, Nový život (Nový Sad), 1968, 12, str. 167 [EMOV, Simon: [to znaeme za novata generacija, vo: Mlad borec (Skopje), , 19, ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Eden likoven nastan, Za antologiskata izlo`ba na sovremenata makedonska likovna umetnost vo Belgrad, vo: Sovremenost (Skopje), 1969, 5, str. 612( ) AMBROZI], Katarina: Makedonskata umetnost denes (Po povod izlo`bata vo Belgrad), vo: Razgledi (Skopje) 1969, 3, str. 327( ) BASSIN, Aleksander: Sodobna makedonska umetnost v Beogradu in Zagrebu, vo: Naši razgledi (Ljubljana), , 24(431), 735 MARKU[, Zoran: Vo znakot na sopstvenata prerodba, Izlo`ba na sovremenata makedonska umetnost vo Belgrad, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 8029, 8 PETKOVSKI, Boris: Prilog pitanju nacionalnog i tradicije u savremenoj makedonskoj likovnoj umetnosti, vo: Umetnost (Beograd), 1969, 17, str. 40,41(37-42) PETKOVSKI, Boris: Savremena makedonska umetnost, slikarstvo- skulptura-objekti. Skopje: Muzej savremene umetnosti, 1969 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: Makedonija, vo: Angažirana umetnost v Jugoslaviji , Slovenj Gadec: Umetnosna galerija, 1969 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: Makedonia plastic sanatlarinin bazi genel nitelikleri, vo: Makedonyali sanatçilar, Istanbul: Resim ve Heykel Müzesi Besiktas, 1969 (cat. exh.) PETKOVSKI, Boris: Dinami~no sazrevawe, Povodom izlo`be makedonske likovne umetnosti u Beogradu, vo: Politika (Beograd), , 19916, 21 PETKOVSKI, Boris: Probiv i afirmacija na likovniot izraz, Dopiri so svetot, vo: Nova Makedonija (Skopje), PETKOVSKI, Boris: La pittura contemporanea Macedone, vo: Quid (Roma), , 8, 17 PROTI], B. M(iodrag): Tvore~ko dostignuvawe na svetot, Po povod izlo`bata na sovremenata makedonska umetnost vo Belgrad, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 8050, DAMJANOVSKA, Qubica: Podem na makedonskata umetnost, vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1970, 5-6, str. 17 (16-19) PAVLOVIĆ, Zoran: Yougoslavie, vo: VIII Biennale Artistique des Pays Méditerranéens d Alexandrie, Alexandrie: Musée des Beaux-Arts et Centre Culturel, 1970 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: 10 peintres macédoniens, France 1970, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1970 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: Muzejot na sovremenata umetnost: karakter, celi i kolekcija, vo: Izlo`eni sliki i skulpturi od kolekcijata na MSU. Peintures et sculptures exposées de la collection du MAC, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1970 RUS, Zdenko: Poslednji korak i prekoraćenja-suvremena makedonska umjetnost, vo: Kolo (Zagreb), 1970, br PETKOVSKI, Boris: Survey of Macedonian Contemporary Art, vo: Macedonian review (Skopje), 1971, 1, str. 126,128,131( ) 1972 ABAXIEVA-DIMITROVA, Sowa: Za mladata generacija na sovremeni makedonski likovni umetnici (po povod izlo`bata Mlada generacija II vo MSU-Skopje, vo: Sovremenost (Skopje),1972,5,str. 446( ) DAMJANOVSKA, Qubica: Starata skopska ~ar{ija vo likovnoto tvore{tvo, (Prilog kon prou~uvaweto na ovoj problem, so osvrt na delata od makedonski avtori vo kolekcijata na Zavodot za stanbeno i komunalno stopanisuvawe na grad Skopje), vo: Razgledi (Skopje) 1972, 9, str PETKOVSKI, Boris: Arta contemporana macedoneana, Jasi, Piatra Neamt, 1972 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: Vidovite na anga`iranosta vo makedonskata likovna umetnost, vo: Razgledi (Skopje), 1972, 9, str. 936( ) PETKOVSKI, Boris: Nacionalnoto i tradicijata vo sovremenata makedonska likovna umetnost, vo: Razgledi (Skopje) 1972, 10, str ( ) 1973 ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Sledbenicite na Breton vo makedonskoto slikarstvo, vo: Razgledi (Skopje), 1973, 9, str. 958 ( ) DEMARCO, Richard: Richard Demarco Documentation: France, Holland, Austria and Yugoslav, vo: PARASOL, Magazine of the Richard Demarco Gallery, Edinburg, February 1973, (str.3) MICACCHI, Dario: Nuovi pittori macedoni, vo: 16 pittori macedoni contemporanei, Giornate Romane di cultura Macedone in onore dei SS Cirillo e Metodio, Skopje: Museo d Arte Contemporanea, 1973 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: La pittura macedone contemoranea, vo: 16 pittori macedoni contemporanei, Giornate Romane di cultura Macedone in onore dei SS Cirillo e Metodio, Skopje: Museo d Arte Contemporanea, 1973 (cat.exh.) FENZ, Dr. Werner: VIII Internationale Malerwochen in der Steiermark, Graz: Neue Galerie am Landesmuseum Joanneum, 1973 (cat. exh.) 1974 ЂEKIЋ, M.: Savremena kretawa u jugoslovenskoj likovnoj umetnosti, Velika reprezentativna izlo`ba u dubrova~koj Umetni~koj galeriji, vo: Politika (Beograd), PROTIĆ, B. Miodrag: Kretanja u suvremenoj jugoslovenskoj likovnoj umjetnosti, Dubrovnik: Umjetnička galerija, 1974, str.12 (cat. exh.) 1975 DAMJANOVSKA, Ljubica: Makedonija, vo: VII jesenji i I internacionalni salon likovne umjetnosti-banja Luka, Banja Luka: Dom kulture, Umjetnička galerija (cat.exh.) NIKOLOVSKI, Antonie: Razvojnite tendencii na sovremenata umetnost i nejzinata kritika vo povoeniot period, vo: Kulturno nasledstvo VI, Skopje: Republi~ki zavod za za{tita na spomenicite na kulturata, 1975, str ABADZIEVA DIMITROVA, Sonja: Contemporary Yugoslav Art, Skopje: Museum of Contemporary Art, Athens: Ministry of Cultures and Sciences, 1977 (cat.exh.) PALLÉNE, Claude: Regard sur la Macédoine, L Amateur d art (Paris), PETKOVSKI, Dr. Boris: Peintres macedoniens contemporains, Musee d Art Moderene de la Ville de Paris, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1977 (cat.exh.) 1978 ABADJIEVA DIMITROVA, Sonja: 16 zeitgenössische makedonosche maler, Neue Galerie am Landesmuseum Joanneum, Graz, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1978 (cat.exh.) GILEVSKI, Paskal: Tolkuvawe na umetnosta, Skopje: Makedonska kniga, 1978 DAMJANOVSKA, Q(ubica): Sovremena makedonska likovna umetnost (Od kolekciajta na Muzejot na sovremenata umetnost, Skopje), Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1978 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: Savremena makedonska umjetnost, iz ciklusa Savremana likovna umjetnost naroda i narodnosti SFRJ, Banja Luka: Dom kulture, 1978 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: Les arts plastiques macedoniens d aujourd hui, vo: Europe (Paris), 1978, 588, str.124 ( ) 1978/79 ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Za sovremenata jugoslovenska likovna umetnost (Po povod izlo`bata pod ist naziv vo Nacionalnata pinakoteka vo Atina, ), vo: Likovna umetnost (Skopje), 1978/79, 4-5, str. 46,49 (45-52) 1979 ABADZIEVA DIMITROVA, Sonja: 10 Contemporary Macedonian Artists, Days of Macedonian Culturte in Great Britain-1979, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1979 (cat.exh.) ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Makedonskoto sovremeno slikarstvo vo {estata decenija, vo: Likovna umetnost (Skopje) 1979, 6, str. 15,18,21,22,24, 25,26,27,28,29, 30,31(13-31) BEGIĆ, Azra: IX Jesenji salon, Prisustvo fotografije u savremenoj umetnosti, Banja Luka: Dom culture, 1979 (cat. exh.) VASEV DIMESKA, Viktorija: 15 savremenih makedonskih likovnih umetnika. 15 sodobnih makedonskih likovnih umetnikov, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1979 (cat.exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Selektiran izbor na umetni~ki dela vo likovnata zbirka na Istoriskiot Muzej na Makedonija vo Skopje, vo: Muzejski glasnik na Istoriskiot Muzej na Makedonija (Skopje), 1979, 4, str (23-27) ZALAR, Franc: Posluh za sodobno, V Moderni galeriji razstavlja petnajst makedonskih likovnikov, vo: Dnevnik (Ljubljana), , 283, 5 KARAMAN, Antun: Radikalno-realistika figuracija, vo: Novi oblici figuracije, Dubrovnik: Umjetnika galerija, 1979 (cat.exh.) 1980 ABADŽIEVA DIMITROVA, Sonja: Slikarstvo šeste decenije u Makedoniji, vo: Jugoslovensko slikarstvo šeste decenije, Beograd: Muzej savremene umetnosti, 1980, str. 67 (cat. exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Izvesna stilska i vrednosna heterogenost, Kon izlo`bata 15 sovremeni makedonski likovni umetnici vo Muzejot na sovremenata umetnost vo Skopje, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 11891, 11 VELI^KOVSKI, Vladimir: Dramati~nite i presvrtni godini na {estata decenija, vo: Razgledi (Skopje), 1980, 10, str. 1101( ) DENEGRI, Ješa: Kraj šeste decenije: enformel u Jugoslaviji, vo: Jugoslovensko slikarstvo šeste decenije, Beograd: Muzej savremene umetnosti, 1980, str.140 (cat. exh.) PROTIĆ, Miodrag: Jugoslovensko slikarstvo šeste decenijenove pojave, vo: Jugoslovensko slikarstvo šeste decenije, Beograd: Muzej savremene umetnosti, 1980, str.11 (cat. exh.) STEPANOV, Sava: Prostori novih mogućnosti, vo: Dometi (Novi Sad), novembar 1980, str.104 ( ) 1981 LJUBIŠIĆ, Bratislav: 6 x 6, Aranđelovac: Izložbeni paviljon Knjaz Miloš, 1981 (cat.exh.) PETKOVSKI, dr Boris: Makedonija, vo: X jesenski salon, Lokalno i globalno u savremenoj umjetnosti Jugoslavije, Banja Luka: Organizacioni odbor X jesenjeg salona, 1981, str.84 (cat.exh) PETKOVSKI, Boris: Le arti figurative oggi, vo: La Battana (Rijeka), 1981, 59, str. 128, 129 ( ) 1981/82 PETKOVSKI, Boris: Makedonskoto monumentalno slikarstvo na temi od NOV i Revolucijata, vo: Likovna umetnost (Skopje), ,8-9,str.31(7-44) 1982 ABAXIEVA DIMITROVA, Sowa: Sozdavawe i raste`ot na MSU, vo: Postojana postavka, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1982 (cat. exh.) BEGIC, Azra: Yugoslavia, vo: Fifth Triennale-India, New Delhi: R.L. Bartholomew, Secretary, Lalit Kala Akademi Rabindra Bhavan, 1982, str.77 (cat. exh.)

190 VASEV DIMESKA, Viktorija: Yougoslavie, vo: XIV Biennale Artistique des Pays Méditerranéens d Alexandrie, Alexandrie: Muses des Beaux-Arts et Centre Culturel, 1982 (cat.exh.) VASEVA, Viktorija: Na{i likovni tvorci na Bienaleto vo Aleksandrija, vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1982, 9-10, str. 43,44 (42-45) DAMJANOVSKA, Qubica: Slikarstvo, crte`, grafika, vo: Postojana postavka, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1982 (cat. exh.) 1983 VASEV DIMESKA, Viktorija: Jugoslovenski u~esnici na XIV mediteransko bienale vo Aleksandrija, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1983 (cat.exh.) RUS, Zdenko: Iugoslavia, vo: Balcanii-Zonă a păcii şi înţelegerii între popoare, Expoziţie internaţională de artă plastică, Bucureşti: Sala Dalles, 1983 (cat.exh.) 1984 JOVIĆ, Đođre: Predeo kako predeo! Šta je to?, vo: Predeo kao povod-prostor kao ishodište, Zrenjanin: Savremena galerija, 1984 (cat.exh.) PETKOVSKI, Boris: Za crte`ot vo Makedonija, vo: DLUM crte` 84: Skopje: Narodna i univerzitetska biblioteka Kliment Ohridski, 1984 (cat.exh.) PETKOVSKI, Dr. Boris: 40 godini makedonsko likovno tvore{tvo , Skopje: Muzej na sovremenata umetnost 1984 (cat.exh.) 1985 VASEVA, Viktorija: Zeitgenössische Kunst aus Mazedonien, Stuttgart: Kultur-und Informationszentrum der SFR Jugoslawien und Kulturamt der Landeshauptstadt Stuttgart, 1985 (cat. exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Makedonsko sovremeno slikarstvo, vo: Makedonski iseleni~ki almanah (Skopje), 1985, 85 str.174, 181,186 ( ) PETKOVSKI, Boris: Macedonian painting today, vo: Macedonian review (Skopje), 1985, 3, str.297,300,302 ( ) 1986 VELI^KOVSKI, Vladimir: Likoven me uprostor, Novi tendencii vo makedonskata likovna umetnost, Skopje: Mlad borec, 1986, str PETKOVSKI, D-r. Boris: Makedonskata likovna umetnost vo Umetni~kata galerija Skopje , Skopje: Umetni~ka galerija, 1988 (cat.exh.) PETKOVSKI, D-r Boris: Makedonski grafi~ki istra`uvawa, Promocija na grafi~kata mapa FLU, Galerija Kompas, Skopje, VELI^KOVSKI, Vladimir. Likovna kultura I, Skopje: Prosvetno delo, 1989 VELI^KOVSKI, Vladimir: Predgovor, vo: DLUM crte` 89, Skopje: NUB Kliment Ohridski, 1989 (cat.exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Predgovor, vo: DLUM Crte` 89, Po povod 50 godini od izleguvaweto na stihozbirkata Beli mugri od Ko~o Racin i 45-godi{ninata na Narodnata i univerzitetska biblioteka Kliment Ohridski - Skopje, Skopje: Narodna i univerzitetska biblioteka Kliment Ohridski, 1989, str. 21 (cat.exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Sovremena makedonska skulptura, Skopje: Makedonska kniga, 1989, str.19,20 PETKOVSKI, Boris: Za makedonskata umetnost (Odbrani trudovi), Skopje: Na{a kniga, 1989, str. 32,44, 48,49,73,74,296,297,319,320,322,323,324 ŠIMAT BANOV, Ive: Postojanost promenljivog, promenljivost postojanog, XXIX Annale, Poreč: Istarska sabornica, 1989, str. 6-7 (cat.exh.) 1990 VELI^KOVSKI, Vladimir: Crte`ot vo Makedonija, vo: Treta programa, Radio Skopje (Skopje), 1990, br PETKOVSKI, Boris: Makedonskata grafika denes, Niz delata na devet grafi~ki tvorci, vo: Razgledi (Skopje), 1990, 1-2, str (34-39) 1991 VELI^KOVSKI, Vladimir. Likovna kultura I, Skopje: Prosvetno delo, 1991 STEPANOV, Sava. Prvo bijenale akvarela Podunavskih zemalja, Zrenjanin: Savremena galerija, 1991 (cat. exh.) 1992 VUČEMIL, Andrija: Uz crteže Rodoljuba Anastasova, vo: Kad kažem riječ govorim o ljubavi, Rijeka: Tiskara Rijeka, 1992 PETROVSKI, Zoran: Apstraktnoto slikarstvo vo Makedonija , Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1992 (cat. exh.) 1993 VASEVA DIMESKA, Viktorija: 1893 VMRO 1993, Skopje: Umetni~ka galerija, 1993 (cat.exh.) 1994 ABAXIEVA, Sowa: Antologija na makedonskata likovna umetnost , Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1994 (cat.exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Za geometrizmot i nekolku primeri vo makedonskata likovna umetnost, vo: SUM ([tip), 1993/1994, 1, str.124 ( ) VELI^KOVSKI, Vladimir: Geometrizmot i nekolku primeri vo makedonskata likovna umetnost, vo: A (Skopje), 1994, br. 4 VELI^KOVSKI, Vladimir: Skica - Razvojni belezi na makedonskata likovna umetnost, vo: Promo Art (Skopje), dekemvri 1994, br.5 VILI], Neboj{a: States of changes? Postmodernizmot i umetnosta na osumdesettite, Skopje: Feniks, 1994, str.162 LAZESKI, Borko: Likovna umetnost II: elementi i principi, za II godina na gimnaziite, Skopje: Prosvetno delo, 1994 Rodoqub ANASTASOV, vo: Likoven adresar na Makedonija, Skopje: Rejting-Dega, 1994, str. 11 (avtorski proekt: Josip Karaka{, \oko [ijak) PETKOVSKI, Boris: The Development of Creative Identity: Macedonian Visual Arts in the Eighties ( ), vo: Macedonian Review (Skopje),1994, 1, str.68(63-79) 1995 VELI^KOVSKI, Vladimir: Geometrizmot i makedonskata likovna umetnost, Skopje: Metaforum, 1995 VOGTHERR, Christoph Martin, Rodoljub Anastasov, vo: Das Goldene Schiff in der Mail-Art, vo: Das Goldene Schiff von Uelzen, Uelzen: Becker, 1995, str.94 PETKOVSKI, Boris: 12 peintres contemporains macedoniens á Paris, Skopje: Section macedonienne de l AICA, 1995 (cat.exh) TEODOSIEVSKI, Zlatko: Rodoljub Anastasov, vo: 12 peintres contemporains macedoniens á Paris, Skopje: Section macedonienne de l AICA, 1995 (cat.exh) 1996 VELI^KOVSKI, Vladimir: Nekoi vlijanija na Pariskata {kola vo makedonskoto slikarstvo vo povoeniot period i po osloboduvaweto od 1945 godina, vo: Stranskite vlijanija vo makedonskata literatura i kultura vo 50-te i 60-te godini, Skopje: Makedonska akademija na naukite i umetnostite, 1996, str.328 ( ) PETKOVSKI, Boris: Za karakterot na stranskite vlijanija vo likovnata umetnost na {estata i sedmata decenija, vo: Stranskite vlijanija vo makedonskata literatura i kultura vo 50-te i 60-te godini, Skopje: Makedonska akademija na naukite i umetnostite, 1996, str. 275, 281 PLAVEVSKI, Lazo: Skopje vo delata na likovnite umetnici, Skopje: Muzej na grad Skopje, 1996, str. 11, 14 (cat. exh.) TEODOSIEVSKI, Zlatko: Rodoljub Anastasov, vo: Aspects of the Current Maacedonian Art, Skopje: Macedonian Section of AICA, 1996 (cat.exh) 1997 VELI^KOVSKI, Vladimir: Geometrizmot i sovremenata makedonska umetnost, Skopje: Epoha, 1997, str. 77, 81, , 208 VELI^KOVSKI, Vladimir: DLUM - 50 godini, Skopje: Dru{tvo na likovnite umetnici na Makedonija, 1997, str.76,78,80,84-86,112 (cat. exh.) VELI^KOVSKI, Vladimir: Makedonski portret na HH vek (Skica za negoviot razvitok i karakteristiki), vo: Puls (Skopje), , 361, 55 NIKOLOVSKI, Antonie: Likovni kritiki, esei, Skopje: Republi~ki zavod za za{tita na spomenicite na kulturata, 1997, str. 170, VELI^KOVSKI, Vladimir: Fragmentirani vrednosti (kon prou~uvaweto na konceptualizmot i makedonskata umetnost), vo: Golemoto staklo (Skopje), 1998, 7-8, str.27 (21-29) VELI^KOVSKI, Vladimir: Srame`liva erotika, Kon prou~uvaweto na qubovnoto i erotskoto vo sovremenata makedonska umetnost, vo: Blesok (Skopje), oktomvrinoemvri 1998, br.5 PETKOVSKI, Boris: Mediteranskiot kontekst na makedonskoto slikarstvo i tapiserija, vo: Makedonskata literatura i kultura vo kontekstot na mediteranskata kulturna sfera, Skopje: Makedonska akademija na naukite i umetnostite, 1998, str.40-41(29-50) 1999 NEDELKOVSKA, Liljana: Umetnosta kako nesre}na svest, vo: Golemoto staklo (Skopje), 1999, 9-10, str. 20 (18-21) STARDELOV, akad. Georgi: Galerija portreti (postojana postavka), Skopje: Makedonska akademija na naukite i umetnostite, 1999 (cat.exh.) 2000 ABAXIEVA, Sowa: Preobrazbi, Modaliteti na makedonskoto moderno i sovremeno slikarstvo, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 2000, str.16,50,71,80 BARI[I], Ladislav: Voznemiren {ablon, zbirka na likovni kritiki , Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 2000, str.95,131,143,146,194 (prireduva~: Marika Bo~varova Plavevska) NEDELKOVSKA, Liljana: Modernizmot vo Makedonija me u dogmatizmot i zaboravot, vo: Pra{awa za makedonskiot modernizam, Skopje: 359 0, 2000, str.83,84,87 (priredile: Neboj{a Vili}, Valentino Dimitrovski, Lazo Plavevski) 2002 PETKOVSKI, Boris: Recherches dans le domaine de l art, vo: Milan Djurčinov, Boris Petkovski, Etude de synthese (tomes I-IV), Skopje: Academie macedonienne des sciences et des arts, 2002, str.75, TEODOSIEVSKI, Zlatko: Dialogues: l art macédonien aujourd hui, vo: Dialogues: l art macédonien aujourd hui, Skopje: Galerie d art de Skopje, 2003 (cat.exh.) 2004 ABAXIEVA, Sowa: Kontinuitet, Muzej na sovremenata umetnost-skopje, , Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 2004, str. 39, 103, 105, 121, 128, 135, 149, 150, 157, 164, 189 VELI^KOVSKI, Vladimir: Umetni~ki kritiki ( ), Skopje: Dizajn Batev, 2004, str.34-35, 41,44-46, 58, 64, 143 PAVLESKI, Stanko: Kniga nad koricite, Moja antologija-makedonskata umetnost i kritika , Skopje: Kino napredok 3, Samostojno izdanie, 2004, str VELI^KOVSKI, Vladimir: Umetni~ki kritiki i esei ( ), Skopje: Makedonska re~, 2005, str.18,27, 54-56, 82, 142, 175, 205, 211, 212, 223, , ABAXIEVA, Sowa: Super(h)EROS, Tipolo{ki naracii vo erotskiot diskurs vo makedonskata likovna umetnost - 20 i 21 vek, Skopje: Nacionalna galerija na Makedonija, 2007, str.7, 14, 27, 44 (cat.exh.) 2010 BOGOEVA, Katerina: 30 godini Fakultet za likovni umetnosti, vo: 30 godini Fakultet za likovni umetnosti, , Skopje: Fakultet za likovni umetnosti, 2010 (cat.exh.) 2011 БОЧВАРОВА ПЛАВЕВСКА, Марика: Невидливиот пејзаж / The Invisible Landscape, Скопје: Музеј на современата уметност, 2011, стр.6-7 (cat.exh.) Enciklopediski edinici 1970 (K.M), Anastasov, Rodoljub, vo: Jugoslovenski savremenici, Ko je ko u Jugoslaviji, Beograd, Hronometar, 1970, str ANASTASOV, Rodoljub, во: E. Bénézit Dictionnaire critique et documentaire des peintres, sculptures, dessinateurs et graveurs, Paris: Gründ, ANASTASOV, Rodoqub, vo: Mala enciklopedija, Beograd: Prosveta, 1978, str Vl. V., Anastasov, Rodoljub, vo: Likovna enciklopedija Jugoslavije, Zagreb: Jugoslovenski leksikografski zavod Miroslav Krleža, 1984, 1, A-J, str B. Petkovski / R.B, Anastasov, vo: Bie Bildende Kunstler aller Zeiten und Volker, Leipzig: Thieme Becker Kunstlexikon, 1986, str VL. V., Crtež i grafika, vo: Makedonija, vo: Likovna enciklopedija Jugoslavije, Zagreb: Jugoslovenski leksikografski zavod Miroslav Krleža, 1987, 2, K-Ren, str.261 PE(TKOVSKI), Bo(ris): Slikarstvo, vo: Makedonija, vo: Likovna enciklopedija Jugoslavije, Zagreb, Jugoslovenski leksikografski zavod Miroslav Krleža, 1987, 2, K-Ren, str.259, ANASTASOV, Rodoqub, vo: Makedonska enciklopedija za deca, Skopje: Detska radost, 1990, str ANASTASOV, Rodoljub, vo: International Who s Who of Intellectuals, Thirteenth Edition, Cambridge, England: International Biographical Centre, 1999, str.637 ANASTASOV, Rodoljub, vo: The International Directory of Distinguished Leadership, Eighth Edition, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc., 1999, str.12 ANASTASOV, Rodoljub, vo: E. Bénézit Dictionnaire critique et documentaire des peintres, sculptures, dessinateurs et graveurs, Paris: Gründ, 1999, str.283 RODOLJUB Anastasov, vo: Five Hundred Leaders of Influence, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc.,1999, str RODOLJUB Anastasov, vo: The International Directory of Distinguished Leadership, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc., 2000, str.xxvii- XXIX, str. 18 (izvadoci od tekstovi na Jasmina Tuturov, Azra Begi}, Franc Zalar, Vladimir Veli~kovski so biografija na str.18) 2002 KARAJANOV, Petar, ANDONOVSKI, Hristo, PAVLOVSKI, Jovan: Anastasov Rodoqub, vo: Li~nosti od Makedonija, Enciklopediski imenik, Skopje: Knigoizdatelstvo MI-AN, 2002, str ANASTASOV, Rodoljub Slavko, vo: Hall of Fame, vo: Great Minds of the 21st Century, Premier Edition, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc., 2003, str (S.A.-D.): Anastasov, Rodoqub, vo: Enciklopedija Britanika A-B, Skopje: Toper, MPM, 2005, str.70 ANASTASOV, Rodoljub, vo: Contemporary Who s Who of Professionals, 2004/2005, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc., 2005, str (S.A.-D.): Anastasov, Rodoqub, vo: MI-AN ova enciklopedija, Op{ta i makedonska, Skopje: Knigoizdatelstvo MI-AN, 2006, str (S.A.-D), Anastasov, Rodoqub, vo: Kratka MI-AN ova enciklopedija, Likovna umetnost, Skopje, Knigoizdatelstvo MI-AN, 2007, str.13 RODOLJUB Anastasov, vo: Great Minds of the 21st Century, 2006/2007 Edition, Raleigh, North Carolina, USA: The American Biographical Institute Inc., 2007, str. CXXVII-CXXVIII

191 Reprodukcii na dela 1959 Smrt Dojrane, vo: Mladi, likovno stvaralaštvo, Uz jubilej 40 godina KPJ i SKOJa, Beograd: Izložbeni paviljon, 1959, lik. prilog br. 1 (cat.exh.) Smrt Dojrane, vo: Mladost (Beograd), oktomvri 1959 Studija, vo: Studentski zbor (Skopje), Sofra (maslo), vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1960, 5-6, str Blag protest, 1966, vo: Rodoqub Anastasov, Skopje: Rabotni~ki dom, 1966, lik. prilog br. 9 (cat.exh.) Posvetena na brazdite, 1966, vo: Rodoqub Anastasov, Skopje: Rabotni~ki dom, 1966, lik. prilog br. 15 (cat. exh.) Cvet fosil, 1966, vo: Rodoqub Anastasov, Skopje: Rabotni~ki dom, 1966, lik. prilog 12 (cat.exh.) Pobeda, 1966, ulje, 100 x 150, vo: Narodno oslobodilačka borba u delima likovnih umetnika Jugoslavije, Beograd: Dom JNA, 1966, (slikarstvo), lik. prilog br.2 (cat.exh.) Blag protest, vo: Ve~er (Skopje), Blag protest (pogre{no stoi Vizuelno iskustvo), vo: Nova Makedonija (Skopje), , 7129, Posvečeno brazdama, 1966, vo: Treći trijenale likovnih umetnosti, Beograd: Jugoslovenski trijenale likovnih umetnosti, 1967, lik. prilog br.257 (cat.exh.) Kompozicija, maslo, vo: Sovremeno makedonsko slikarstvo-mlada generacija, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1967 (cat.exh.) Sudir, 1967, maslo, 150 h 100, vo: Sovremeni makedonski umetnici-aktuelni tendencii, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1967, lik. prilog br. 3 (cat.exh.) Crtež 18, tuš na platnu, 1967, vo: Umetnost (Beograd), 1967, 10, 117 Za~etok na ne`nosta, 1967, tu{ vo boja, 30,5 h 46, vo: Aspekti na crte`ot vo Makedonija, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1967, lik. prilog br.12 (cat.exh.) Posvetena na brazdite, 1966, maslo na platno, 108 h 162, (pogre{no stoi Aleksandar Jankulovski, Posvetenost) vo: Kulturen `ivot (Skopje), 1967, 4, str Posvečena z brazdami, 1966, olje, platno, vo: Sinteza (Ljubljana), 1968, 10-11, str.65 Zato~enicite od Dijar-Bekir 1903, vo: Nova Makedonija (Skopje), , 7836, Makedonska porta I, 1967, ulje na platnu, 151 x 151, vl. autora, vo: Savremena makedonska umetnost, Beograd, Zagreb, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1969, str.23, lik.prilog br.17 (cat.exh.) Makedonska porta II, 1968, ulje na platnu, 150 x 150, vl. MSU, Skopje, vo: Savremena makedonska umetnost, Beograd, Zagreb, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1969, str.66, lik.prilog br.18 (cat.exh.) Skopski starogradski ambijent 1968, ulje na platnu, 108 x 121, vl. MSU, Skopje, vo: Savremena makedonska umetnost, Beograd, Zagreb, Skopje: Muzej na sovremenata umetnost, 1969, str.66, lik.prilog br.19(cat.exh.) Zatočenici od Diar-Bekir, 1968, maslo na platno, 150 x 200, s.istoriski muzej, Skopje, vo: Angažirana umetnost v Jugoslaviji , Slovenj Gadec: Umetnosna galerija, 1969, lik. prilog br.155 (cat.exh.) Skopski starogradski ambient II, 1968, 100 h 120 (pogre{no stoi Tišina svemira, ulje, 120 x 100) vo: Biennale mladih Rijeka, Rijeka: Moderna galerija, 1969 (cat.exh.) Od ogin vo svetlo, 1967, kombinirana tehnika, vo: DLUM, crte`, gva{, akvarel, Skopje: DLUM, 1969, naslovna stranica (cat.exh.)