MALA BIBLIOTEKA SRBIJA 21 NOVI PO^ETAK. Nasle e za budu}nost PARKOVI BEOGRADA. Autor Hranislav Milanovi} Beograd, 2006.

Transcription

1 MALA BIBLIOTEKA SRBIJA 21 NOVI PO^ETAK Nasle e za budu}nost PARKOVI BEOGRADA Autor Hranislav Milanovi} Beograd, 2006.

2 PARKOVI BEOGRADA Izdava~ Demokratska stranka / Istra`iva~ko-izdava~ki centar Beograd, Nu{i}eva 6 011/ iic@ds.org.yu Glavni i odgovorni urednik: Slobodan Gavrilovi} Zamenik glavnog urednika: Dragan Beli} Urednik edicije: mr Du{an Obradovi} Autor: Hranislav Milanovi} Redakcija: Sawa Jovi~i}, Tawa Milisavqevi}, mr Du{an Obradovi} Kompjuterska obrada: Lektor: Miroslav Josi} Korice: Milan Bogdanovi} [tampa: Cicero print, Beograd Tira`: ISBN Sa`etak Park, uop{te, specifi~an je objekat koji se podi`e od `ivog materijala. On je u savremenom gradu najva`niji elemenat sistema zelenila, zna~ajan i kao mesto svakodnevnog odmora i neophodan element prirode. Javno komunalno preduze}e Zelenilo Beograd stara se o javnim zelenim povr{inama, kojih u Beogradu ima oko hektara, a samim tim i o parkovima, koji su samo wihov jedan deo. Wihova ukupna povr{ina iznosi oko 385 hektara, u okviru koje su zastupqena 62 objekta, iako su neki od wih, po svojoj prostornoj obuhvatnosti, mawi od jednog hektara, kako se defini{e u Generalnom urbanisti~kom planu (GUP) do godine. Vreme prvih parkova U Beogradu se otpo~elo sa ure ivawem prvih parkova javnog karaktera samo nekoliko decenija posle po~etka dugotrajne borbe srpskog naroda za samostalnost u 19. veku. Najve}i broj podignut je u drugoj polovini 19. i u prvim decenijama 20. veka. Kako u savremenom urbanizmu otvoreni prostor treba da ima mnogo ve}i zna~aj nego narodne ba{te devetnaestog veka u izgra enim gradskim tkivima, to je u ve}em 3

3 kad, i danas predstavqaju dragocene oaze za udovoqstvo `iteqa i za popravqawe vazduha, kakve je pri`eqkivao Emilijan Josimovi}. Usled vi{egodi{weg neadekvatnog ulagawa, kod jednog broja parkova znatno su naru{eni funkcija i estetski izgled. Svakako da ima i dosta svetlih primera, naro~ito posledwih godina, kada je po~ela wihova obnova. Neki od tih primera su: Neimarski, Kara or ev, park kod [este beogradske gimnazije, delovi Pionirskog parka (izme u dva dvora, sa fontanom i iznad podzemne gara`e), Finansijski park, Mawe`, Mali Ta{majdan, Hajdelu druge polovine 20. veka re~ park bila skoro prognana iz terminologije ure ewa prostora. U Beogradu su u tom periodu izgra ena samo dva parka (i to kao rekonstrukcije): Ta{majdanski i ^uburski. Vlast je htela da gradi puno parkova sa simboli~nim namenama: parkovi mladenaca, pilota, zatim pionirski, kulture, odmora, itd. Me utim, ura en je samo jedan, a i on je ostao nedovr{en Park prijateqstva, kao spomenik nesvrstanosti. Beograd ima mnogo razloga da svoje parkove prika`e svetu i sa~uva ih kao deo svoje kulturne istorije. Oblik, sadr`aj i karakter beogradskih parkova pokazuje da oni imaju zna~ajno mesto u tkivu grada. Iako ih nema dovoqno, iako su i danas mali, ili mawi nego {to bi trebalo da budu, beogradski parkovi, posebno oni u u`em gradskom tkivu, nalaze se na najlep{im lokacijama. Kao i ne- Kakvi su beogradski parkovi? U Beogradu postoji samo pet klasi~nih parkova od preko 10 hektara povr{ine: Kalemegdan, Top~ider, Hajd park, Park prijateqstva i Ta{majdan. Ve}i od dva hektara su: Kara or ev park, Mawe`, Gradski park u Zemunu, Pionirski, Stara Zvezdara, park kod Vojne gimnazije. Svi ostali su mawi od dva hektara: ]irila i Metodija (Vukov spomenik), Akademski (Studentski trg), Terazijski, Bristol, Vo`dova~ki, kod [este beogradske gimnazije, ^uburski, Neimarski (park Jelene [anti}), Finansijski i drugi od kojih neki, po prostornoj obuhvatnosti, imaju vi{e karakter skverova. Obnavqawe parkova Beograda 4 5

4 duk Veqkov venac, park kod Doma vojske na Trgu Republike, park na Miqakovcu, u Prvomajskoj ulici u Zemunu, itd. U ovom periodu parkovski je ure en i prostor oko Hrama sv. Sava i dugo godina zapu{ten prostor na trgu Slavija. zavisnosti od lokacije ogra iva}e se. Izbor materijala diktira}e, pored estetskih i bezbednosnih komponenti, i tro{kovi odr`avawa. Posebna pa`wa posveti}e se celinama koje se predvi aju za najmla e, kao i za korisnike sa posebnim potrebama. Budu}i parkovi U okviru koncepcije razvoja sistema zelenih povr- {ina, GUP Beograda predvi a oko 86 hektara novih parkova. Lokacije za nove parkove obezbe iva}e se prenamenom prostora, kao {to su `elezni~ki, industrijski pogoni i bolni~ki kompleksi u centralnoj zoni, a u sredwoj i spoqnoj zoni, u sklopu hidrotehni~kih regulacija malih gradskih vodotoka, prenamenom prostora vojnih objekata, ure ewem neure enih zelenih povr{ina i u okvirima planiranih novih naseqa. Kod podizawa novih parkova GUP Beograda predvi a odre ene uslove, i to: reprezentativno zelenilo, prisustvo vodenih povr{ina (ve{ta~ka jezera, fontane, kaskade, ~esme), koncentrisane sadr`aje (miran odmor, igra, sportski objekti), sadr`aj sportskih objekata treba da obuhvati sve starosne grupe. Pored toga, novi parkovi gradi}e se i opremati najsavremenijim materijalima, funkcionalnom rasvetom, automatskim sistemom za zalivawe u skladu sa tipom i preovla uju}om arhitekturom neposrednog okru`ewa, a u Najzna~ajniji dana{wi parkovi Park Kalemegdan Zelena povr{ina u sklopu i oko beogradske tvr ave, svima znana kao park Kalemegdan, prostire se na povr- {ini od oko hektara i obuhvata celine: Veliki i Mali Kalemegdan, odnosno Gorwi i Dowi grad. To je najstariji gradski park, koji je do dana{wih dana sa~uvao svoje osnovne oblike i spomeni~ke vrednosti iz vremena svoga nastanka, sedamdesetih godina 19. veka (Beogradska tvr ava, sa prostorom parka, progla{ena je za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog zna~aja za Republiku Srbiju). Ose}aju}i izvanrednu vrednost istaknutog grebena Beograda, prvi srpski urbanista Emilijan Josimovi} dao je ideju da se Gradsko poqe, Kalemegdan, pretvori u divotan park, gde bi ~ak i wegove padine pristranci gradskog brda, zasa ene i udobnim stazama ispresecate... obrazovale prisne delove tog parka. U periodu izvedena su prva ozelewavawa Kalemegdana ispred bedema tvr ave i u Gorwem gradu. 6 7

5 Park Top~ider Jedan od najstarijih parkova u Beogradu, Top~ider, prostire se na povr{ini od 12,8 hektara, u dolini Top- ~iderske reke. Udaqen je samo pet kilometara od centra grada. Prvo pomiwawe Top~idera, o~igledno turskog naziva, sre}emo u Putopisu Evlije ^elebije, iz 17. veka. On ozna~ava jedno od poznatih izleti{ta u Beogradu u to vreme: dere (na persijskom i turskom) zna~i dolina izme u dva brda, potok koji te~e takvom dolinom. Top~ider je, prema tome, top~ijska dolina, okru`ena blagim {umovitim brdima, puna vlage i bujne vegetacije, kori{}ena kao mesto za odmor i boravak u prirodi. Glavna, Savska aleja po~ela je da se ure uje Obimniji radovi na ure ewu Kalemegdana obavqeni su tek 1890, dok je Veliki Kalemegdan po~eo da se ure uje odmah po odlasku Turaka. Na Malom Kalemegdanu radovi po~iwu tek nakon 1898, kada je raspisan javni konkurs za idejni projekat. Posebnu vrednost kalemegdanskom parku daju spomenici koji su podizani proteklih sto petnaest godina (prvi spomenik podignut je \uri Dani~i}u, 1891, a sa stanovi{ta prirodnih vrednosti, izvanredno bogat fond raznolikih vrsta drve}a i `buwa, razli~ite vitalnosti, starosti, dimenzija i porekla, a samim tim i estetske vrednosti. Status pojedina~no za{ti}enog prirodnog dobra imaju ~etiri stabla. 8 9

6 Najzna~ajnije takvo mesto u okolini Beograda, postao je u vreme kneza Milo{a Obrenovi}a, tridesetih godina 19. veka. Godine zavr{en je Konak, kao centralna gra evina rezidencijalnog kompleksa. O ure ewu parka tada nije bilo pomena. Tek dolaskom in`ewera Atanasija Nikoli}a u Srbiju, odnosno wegovim napu{tawem polo`aja i zvawa prvog direktora Liceja i profesora (1842), zapo~iwe ure ivawe i ukra{avawe Top~idera. Park je podizan u prirodnom, engleskom stilu, koji se ogledao u vijugavim stazama, doma}im vrstama drve}a i rastiwa, uz uobli~avawe vodenih povr{ina. Platani koji se danas nalaze {irom parka nisu posa eni odmah po izgradwi Konaka, jer u to vreme u Beogradu i Srbiji nije bilo sadnica te vrste drve}a. Tek nabavqeno je 350 sadnica platana iz Be~a, od kojih je deo istog prole}a zasa en u parku. Park je ukra{avan i statuama. Prva statua bila (Cerera, bogiwa zemqoradwe), rad Fidelisa Kimela iz U parku, od pojedina~no za{ti}enih prirodnih dobara, nalazi se samo jedno drvo grandiozan Milo{ev platan (Platanus acerifolia javorolisni platan). Pionirski park Pionirski park nalazi se u naju`em centru grada, izme u Ulice kraqa Milana, Dr Dragoslava Jovanovi}a, Bulevara kraqa Aleksandra, Kneza Milo{a, Krunske i Andri}evog venca. Teren na kome se nalazi Pionirski park predstavqao je po~etkom 19. veka pusto i mo~varno zemqi{te ob- raslo {evarom. Krajem tridesetih godina 19. veka ovaj prostor kupio je jedan od vi enijih qudi tada{we Srbije, Stojan Simi}, i na wemu podigao ku}u koja je kasnije dobila naziv Stari konak. Posle kratkog stanovawa u ovom konaku, Stojan Simi} ga je 1842/1843. godine prodao dr`avi, zajedno sa ba{tom, za dvor novog kneza Srbije Aleksandra Kara or evi}a. Novi vlasnik, Kara or ev sin, uselio se u dvor i ostao u wemu skoro do kraja 1858, kada je sru{en sa vlasti. Posle ubistva kraqa Aleksandra Obrenovi}a, i dolaskom na presto Petra Kara or evi}a, Stari konak je sru{en

7 U narednom periodu, do Drugog svetskog rata, na ovom prostoru gra eno je i ru{eno vi{e rezidencijalnih objekata da bi se do danas zadr`ali: Stari dvor (koristi ga Skup{tina grada Beograda od 1961) koji je podignut po projektu arhitekte Aleksandra Bugarskog za kraqa Milana Obrenovi}a; Novi dvor (koristi ga Predsednik Srbije) koji je podignut prvih decenija dvadesetog veka prema projektu arhitekte Stojana Titelbaha. Polovinom 19. veka prostor ispred Starog konaka bio je parkovski ure en, sa zasa enim drve}em. O samoj ba{ti nije sa~uvano mnogo podataka, sem opisa engleskog putopisca i novinara Herberta Vivijena, iz Deo ba- {te bio je ogra en zidanom ogradom visine preko tri metra, koja se pru`ala od Starog dvora Ulicom dr Dragoslava Jovanovi}a, Bulevarom kraqa Aleksandra i Ulicom kneza Milo{a, dok je deo prema dana{woj Ulici kraqa Milana bio dostupan o~ima prolaznika. Izgled ba{te mewao se tokom vremena. Prvo je ba{ta bila ure ena kao kod bogatijih srpskih ku}a, sa visokim ru`ama. Kasnije je negovana na evropski na~in, sa lejama od raznobojnog cve}a, koje su obrazovale geometrijske figure. Posle Drugog svetskog rata, u okviru komunalnog ure- ewa grada, uklowene su ograde i zatrpana fontana, a navedeni objekti i dvorska ba{ta otvoreni za javnost. Promewen je i naziv. Postao je Pionirski park. [est decenija kasnije (2005) prostoru izme u dva dvora vra}en je pribli`no prvobitni izgled, sa fontanom kao centralnim motivom. Danas se u parku nalazi osam stabala sa statusom pojedina~no za{ti}enih prirodnih dobara. Pionirski park obuhvata povr{inu od 3,01 hektara. Akademski park Akademski park nalazi se na Studentskom trgu, izme- u Ulice Vasine i samog trga, utisnut u centralno gradsko tkivo. Prostor trga uklapao se u doba Rimqana u sastav civilnog naseqa Singidunuma. O izgledu i nameni ovog prostora u sredwem veku nema mnogo podataka. U doba austrijske vlasti u Beogradu, u 18. veku, bio je namewen vojnim ve`bama, a za vreme Turaka slu`io je za molitve, ali i kao grobqe koje se tu zadr`alo do {ezdesetih godina 19. veka. Sredinom 19. veka ovde su podignute upravne i prosvetne zgrade, a i Kapetan-Mi{ino zdawe (projektant Jan Nevole) prvo kao palata bogatog trgovca Mi{e Anastasijevi}a, da bi kasnije bilo pokloweno Velikoj {koli (danas je tu Rektorat Beogradskog univerziteta). U tre}oj deceniji 19. veka, 1824, na delu zapu{tenog grobqa, naspram sada{weg starog zdawa Univerziteta, srpske vlasti otvaraju pijacu, odnosno pazari{te. Kasnije ovaj prostor postaje poznat pod imenom Velika pijaca, a radi sve do Preostali, mawi deo svog grobqa Turci su ogradili, da bi spre~ili wegovo daqe uni- {tavawe. Tokom narednih godina, po odlasku Turaka, taj prostor se pretvorio u poqan~e. Predlog da se na wemu formira zelena povr{ina potekao je od Emilijana Josimovi}a, prvog srpskog urbaniste, Wegova ideja je 12 13

8 Povr{ina parka je 1,4 hektara. Pored ve} pomenutog spomenika Pan~i}u, u parku se nalaze i spomenici Dositeju Obradovi}u, srpskom prosvetitequ, osniva~u Velike {kole, postavqen 1930, rad vajara Rudolfa Valdeca, i Jovanu Cviji}u, geografu, jednom od predsednika Srpske akademije nauka, podignut 1994, rad vajara Ota Loga. U parku samo jedno stablo ima status pojedina~no za- {ti}enog prirodnog dobra. bila da se taj prostor uredi u obliku parka koji bi imao i karakter pe{a~kog trga. Delimi~nom ostvarewu Josimovi}evog predloga pristupilo se tek u prole}e 1886, a ure ewe je okon~ano Nakon smrti Josifa Pan~i}a (1888), poznatog botani~ara i prvog predsednika Srpske akademije nauka, u ovom delu podignut mu je spomenik, 1897, rad vajara \or- a Jovanovi}a. Tri decenija kasnije, 1927, zatvorena je Velika pijaca, a na wenom mestu izgra en je dana{wi Akademski park, u ~iji sastav je u{ao i onaj mali parki} iz Projektant parka bio je arhitekta \or e Kovalevski. Oko parka podignuta je ograda po projektu arhitekte Milutina Borisavqevi}a. Gradski park u Zemunu Zemunski park se nalazi u sklopu za{ti}enog prostora kulturno-istorijske celine Staro jezgro Zemuna i najstarija je zelena oaza Zemunaca. Ome en je ulicama Vrtlarskom, Savskom i Nemawinom, kao i objektom Poqoprivrednog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Po~etak razvoja Zemuna kao grada vezuje se za austro- -turske ratove krajem 17. i po~etkom 18. veka. Najintenzivniji razvoj do`ivqava od godine, kada je ovo mesto postalo sastavni deo austrijske imperije. Ve} u 18. veku va`nost Zemuna, kao pograni~nog mesta, veoma je porasla. Radi boqe trgovinske komunikacije izme u Turske i Austrije, otvoren je kontumac jedna vrsta karantinskog sme{taja za robu i qude koji su prelazili granicu. Vremenom Zemun dobija status kraqevskog slobodnog grada (1871) {to uti~e na o`ivqavawe privrednog, dru- {tvenog i kulturnog `ivota. Tada se i javqa predlog za izgradwu parkovske povr{ine na prostoru biv{eg kontumca

9 U narednim godinama nastavqeno je ure ivawe parka, ali i podizawe ponekog objekta u wemu. Tako je sagra en stilski objekat Devoja~ke {kole (danas Osnovna {kola Majka Jugovi}a ). Na delu parka podignut je Poqoprivredno-{umarski fakultet. Ina~e, i jedna i druga kapela predstavqaju danas jedine ostatke nekada- {weg kontumca u Zemunu. U parku se nalazi i izvestan broj skulptura i spomenika, a jedan od wih je, u vidu mermernog stuba, posve}en Alfonsu de Lamartinu, francuskom pesniku, podignut 1933, u znak obele`avawa stogodi{wice wegovog boravka u zemunskom kontumcu. Povr{ina parka iznosi 7,72 hektara, a 15 stabala imaju status za{ti}enog prirodnog dobra. Ure ewe parka vr{eno je sukcesivno. Prvo je, nakon podizawa reprezentativne zgrade Velike realke i wenog otvarawa 1880, ure eno i ozeleweno zemqi{te oko we i oko hramova pravoslavne i rimokatoli~ke kapele, ~ime je nastao tzv. Mali park. Bio je to za~etak dana{weg Gradskog parka. Krajem nastavqeno je ure ivawe parka, prvo osnivawem dru{tva koje se uz podr{ku grada brinulo o daqim radovima, a dru{tvo je organizovalo i izvelo niz radova na ra{~i{}avawu i ozelewavawu zemqi{ta oko ve} postoje}eg Malog parka. Ova godina uzima se i kao godina otvarawa Gradskog parka. Radovima je rukovodio Ivan Perkovi} koji je i osmislio wegov izgled. 16 Kara or ev park Kara or ev park lociran je na padini zapadnog Vra- ~ara, izme u saobra}ajnica Bulevara oslobo ewa i Neboj- {ine ulice. Na mestu gde se danas nalazi Kara or ev park bio je logor glavne ustani~ke vojske vo`da Kara or a. U juri{u na beogradsku tvr avu i prilikom wenog zauzimawa poginulo je oko pedeset ustanika koji su, po nare ewu Kara or a, preneti u logor i tu sahraweni. Ustani~ke grobove obele`ile su porodice poginulih kamenim belezima od kojih su neki i do danas sa~uvani. U ono vreme je grobqe, locirano uz sam kragujeva~ki drum, bilo ogra eno i zasa eno bagremovima, pa se mo`e smatrati za~etkom javnog zelenila u Beogradu. 17

10 1903. do Tom prilikom izgra en je ve{ta~ki bre`uqak sa nadstre{nicom. O autoru re{ewa za sada nema podataka. [etaju}i parkom, susre}emo se na svakom koraku sa burnom istorijom grada, ovekove~enom mnogobrojnim spomenicima. Pored ve} pomenutog iz 1848, tu je i otkriven spomenik tre}epozivcima, srpskim vojnicima koji su izginuli , pa Alfonsu de Lamartinu, francuskom pesniku (iz 1933), zatim spomenik posve}en uspomeni na Internacionalne brigade u [paniji za vreme rata za Republiku ( ) iz 1950, kao i spomen- -obele`je `rtvama bombardovawa Beograda 6. aprila 1941, koje je podignuto Park zauzima povr{inu od 2,85 hektara. Kara or ev sin, knez Aleksandar, 1848, na grobu saboraca svoga oca podigao je spomenik. Ovaj spomenik oslobodiocima Beograda iz predstavqa, ujedno, i prvi javni spomenik u Beogradu. Prilikom ure ewa prostora, iste 1848, zasa eno je drve}e i podignut drvored od divqeg kestena. Po povratku kneza Milo{a u Srbiju ovo spomen obele`je opet je bilo zapu{teno, ali nakratko. Naslediv{i oca na ~elu kne`evine, Mihailo Obrenovi} je naredio upravniku varo{i da se ceo park dovede u red. No, osamdesetih godina 19. veka spomenik i park su, po pisawu hroni~ara, ponovo zapu{teni, pa je kraq Aleksandar Obrenovi} naredio da se spomenik obnovi. Park je obnavqan, pa i pro{iren u periodu od 18 Park Mawe` Park Mawe` nalazi se u naju`em centru grada, na prostoru koji ome uju ulice Nemawina, Resavska, Kraqa Milana i Svetozara Markovi}a. Park je nazvan Mawe` ({kola jahawa) jer je na tom mestu sve do bio sme- {ten Gardijski kowi~ki puk sa {talama i kasarnama. Podignut je na osnovu postavke Generalnog plana iz Projektant parka je in`ewer Aleksandar Krsti}, pionir moderne hortikulture na na{im prostorima. Park predstavqa jednu od retkih zelenih povr{ina u`eg dela grada podignutih izme u dva svetska rata, a oblikovanih po principima klasi~nog stila, zbog ~ega je wegova estetska vrednost zaista izrazita. Kao takav, po- 19

11 ku, zna~i kamenolom, kamenito poqe, i zato se ~itav kraj, sa majdanom, nazivao Ta{majdan. Na tom prostoru je krajem dvadesetih godina 19. veka formirano grobqe koje je tu ostalo do Generalnim urbanisti~kim planom iz Ta{majdan je ure en kao gradski park u ~ijem je ni`em delu, prema Ulici Ilije Gara{anina, lociran sportsko-rekreativni centar. Ina~e, Ta{majdanski park je prvo projektovan kao mawi dekorativni park izme u crkve Svetog Marka i planirane zgrade Umetni~kog muzeja Srbije. Kada se odustalo od izgradwe ovog objekta, projektom parka obuhva}en je i prostor nesu enog muzeja, a kasnije i prostor ispod Pravnog fakulteta i hotela Metropol do Karnegijeve ulice. stao je, u vizuelnom pogledu, jedan od karakteristi~nih detaqa prestonice. Povr{ina parka je 2,65 hektara, a jedno stablo ima status pojedina~no za{ti}enog prirodnog dobra. U parku se nalazi i nekoliko zna~ajnih skulptoralnih spomenika i ukrasnih statua. Park Ta{majdan Park Ta{majdan nalazi se izme u Bulevara kraqa Aleksandra i ulica Takovske, Ilije Gara{anina i Karnegijeve. Ulica Starine Novaka deli ga na dva dela Veliki i Mali Ta{majdan. Re~ ta{majdan, na turskom jezi

12 Prvobitni projekat za deo parka izradio je arhitekta Aleksandar \or evi}, a plan ozelewavawa in`ewer Vladeta \or evi}. Centralni motiv ~inila je vodena kaskada na glavnoj stazi, u osovini Crkva Muzej, koja nije izvedena. Tokom radova odustalo se od vodenih kaskada, a re{ewe je preprojektovao in`ewer Branislav Pro{i}. Vodene kaskade zamewene su parterno re{enim zelenilom koje danas predstavqa glavni motiv parka. Projekat za ostali deo parka (Mali Ta{majdan) izradio je arhitekta Radomir Stupar, a re{ewe ozelewavawa in`ewer Vladeta \or evi}. Izgradwa parka trajala je do godine, a u woj je u~estvovao veliki broj Beogra ana. Povr{ina parka iznosi 10,96 hektara. Park prijateqstva Na Novom Beogradu, tamo gde je po~iwao da se ra a odmah posle Drugog svetskog rata jedan novi grad, po~eo je da ni~e i buja jedinstveni park Park prijateqstva, nazivan i Park mira. Nalazi se u priobalnoj zoni Novog Beograda, na mestu gde se rukavac Dunava susre}e sa Savom, a prostire se na povr{ini od 14,00 hektara. Po svom polo`aju, ovaj deo Novog Beograda predstavqa jedan od najreprezentativnijih prostora grada. Park je nastao na inicijativu i predlog Pokreta mladih gorana Beograda, u znak trajnog obele`avawa Prve konferencije {efova dr`ava i vlada vanblokovskih, odnosno nesvrstanih zemaqa, septembra Idejno re{ewe za po~etne radove uradio je Vladeta \or evi}, in`ewer {umarstava u Urbanisti~kom zavodu grada, a naknad- 22 no je, 1965, raspisan javni konkurs. Autor prvonagra enog rada bio je poznati beogradski arhitekta Milan Pali{a- {ki. Na osnovu prvonagra enog konkursnog re{ewa ura- en je deo projektne dokumentacije u JKP Zelenilo Beograd, {to je realizovano narednih godina. Park nije, ni posle vi{e od ~etiri decenije, u potpunosti realizovan prema zamisli arhitekte Pali{a{kog. Centralni motiv parka je Aleja mira. Pored 26 platana, koje su zasadili znameniti dr`avnici, u~esnici Konferencije (ta stabla su danas ve} odavno u petoj deceniji) na sredi{wem delu aleje nalazi se stilizovana skulptura okamewenog cveta (vajarke Lidije Mi{i}). [iroka aleja poplo~ana je kamenim plo~ama, a svako drvo obele`eno je i za{ti}eno. Platani posa eni bi- 23

13 li su prete~a potoweg zelenog kompleksa, na kome je vi- {e od sto najuglednijih dr`avnika sveta ostavilo obele`je brezom, lipom, javorom ili nekom drugom biqkom. Finansijski park Ovaj park je delom otvoren prema ulicama Kneza Milo{a, Nemawinoj i Balkanskoj, a delom oivi~en javnim i poslovno-stambenim objektima. Istorijat Finansijskog parka veoma je interesantan. Da bi bio {to daqe od Turaka, odnosno dometa wihovih topova iz tvr ave, knez Milo{ je otpo~eo 25. avgusta gra ewe svog drugog konaka (prvi se nalazio preko puta Saborne crkve, na mestu gde se danas nalazi Patrijar{ija). Gradio ga je na pustom, nenaseqenom kraju, pored onda{weg top~iderskog druma, u dana{woj Ulici kneza Milo{a. Taj drugi Milo- {ev konak, zajedno sa ba{tom, zavr{en je i prvobitno je bio namewen povremenom boravku wegovih sinova Milana i Mihaila. Zgrada je bila na sprat, duga~ka i prostrana, sa karakteristi~nom grani~arskom arhitekturom. Kao sve zgrade iz tog vremena, bila je licem okrenuta Savi. U sredini ba{te knez je podigao i amam. Prvih godina konak je slu`io kao kona~i{te za strance, kada bi dolazili knezu u goste. Odlaskom kneza Milo{a u izgnanstvo, a zatim i kneza Mihaila, konak je, zajedno sa ba{tom, predat dr`avi za sme{taj Ministarstva finansija Kne`evine Srbije (po tome je park i dobio ime). Do tog vremena Beogra ani su taj zatvoreni prostor-park zvali sovetski jer su samo ministri i dr`avni savetnici imali pravo pristupa. O po- 24 dizawu budu}eg parka vi{e saznajemo iz jednog dokumenta u kome se navode tro{kovi za gra ewe konaka i ba{te: Na podizawe samog zdawa ,28 gro{a i na podizawe ba{~e ,27 gro{a. Jedini planski dokument o tom parku imamo u planu Beograda iz 1884, prema kome je park bio izveden sa slobodno razvijenim stazama, u engleskom stilu. Jula meseca 1864, ~etiri godine posle ponovnog dolaska na presto, knez Mihailo je Finansijski park proglasio narodnim i na taj na~in je Beograd dobio prvi javni park. U parku je nedeqom i praznicima redovno svirala vojna banda. Arhitekta Branko Maksimovi} pisao je: Finansijski park mi je ostao u se}awu kao dobro ure en i odr- 25

14 `avan zeleni prostor... sve do dvadesetih godina dvadesetog veka, kada je dobrim delom uni{ten da bi na tom prostoru bila podignuta zgrada Ministarstva finansija. (danas objekat Vlade Republike Srbije) Milo{ev konak poru{en je u nema~kom bombardovawu Tom prilikom je znatno stradao i amam, ali je kasnije restauriran. Dana{wi park nalazi se na istoj lokaciji, ali je prakti~no nastao posle Drugog svetskog rata. Deo parka uz Ulicu kneza Milo{a ure en je prema projektu arhitekte M. Dadi}a i in`ewera {umarstva Vladete \or- evi}a, kada je tu postavqen i spomenik Borisu Kidri~u (uklowen devedesetih godina 20. veka). Godine na tom mestu je postavqen spomenik Milo{u Obrenovi}u, replika spomenika u Takovu, ~iji je autor vajar Petar Ubavki}. Dowi deo parka, ka ulicama Nemawinoj i Balkanskoj, ura en je krajem pedesetih godina, po projektu arhitekte Miroslava Nikoli}a i in`ewera Branislava Pro{i}a. Dana{wi izgled park je dobio nakon sveobuhvatne rekonstrukcije godine. Tom prilikom su povezani gorwi i dowi deo i tada je, izme}u ostalog, u sredi- {wem delu ura en prostrani plato sa ~esmom, a ceo park ogra en. Park ima povr{inu od 1,95 hektara. Park ]irila i Metodija Park se nalazi izme u Bulevara kraqa Aleksandra i ulica Ruzveltove i 27. marta, dok se sa isto~ne strane prostire zgrada studentskog doma. Povr{ina parka izno- 26 si 1,15 hektara, a dana{wi izgled dobio je nakon rekonstrukcije, povodom izgradwe podzemne `elezni~ke stanice Vukov spomenik Park spada u grupu najstarijih beogradskih parkova, po{to je ve} na ovom prostoru prvo ure eno igrali- {te (skver za decu) i zasa eno ~etinarsko drve}e, a naknadno po obodu i aleja divqeg kestena. Prostor na kome je izgra eno igrali{te bio je samo neznatan deo jednog neizgra enog kompleksa od oko 18 hektara, koji se od {ezdesetih godina 19. veka nazivao Trkali{te. Teren je tako nazvan jer su na tom prostoru prire ivane redovne trke kowa od U godininama ovo igrali- {te-skver preure uje se po projektu in`ewera Save Nikoli}a i dobija naziv Park ]irila i Metodija. Na is- 27

15 to~noj strani ve} formiranog parka podi`e se studentski dom koji }e nositi ime kraqa Aleksandra Kara- or evi}a. Odre ene intervencije u ovom prostoru obavqene su 1946, kada je park rekonstruisan. Prilikom izgradwe podzemne `elezni~ke stanice park je ponovo u potpunosti rekonstruisan, na osnovu javnog konkursa koji je raspisan krajem Od 25 prispelih radova, po prvonagra- enom radu arhitekte Jasne Go evac ura eni su projekti u JKP Zelenilo Beograd i realizovani dve godine kasnije. Od skulptura, u parku se nalazi spomenik Vuku Stefanovi}u Karaxi}u, koji je otkriven 7. novembra 1937, u okviru proslave stopedesetogodi{wice wegovog ro ewa, a autor skulpture je vajar \or e Jovanovi}. Ove godine (2006) park je dobio jo{ jedan spomenik, posve}en velikanima slovenske pismenosti ]irilu i Metodiju, rad makedonskog vajara Tome Serafimovskog. Zakqu~ak U beogradskim parkovima odnos izme u povr{ina pod zelenilom i zastorom uglavnom je ustaqen: oko 70% zelenila, a 30% zauzimaju staze, platoi i sli~ni elementi, drve}e i ostala vegetacija, najzna~ajniji su delovi vrtnog prostora, a naro~ito travwaci koji uslovqavaju formirawe kvalitetnog parkovskog prostora. U parkovima Beograda ima dvostruko vi{e li{}ara nego ~etinara, {to se mo`e prihvatiti kao prirodno za dato stani{te. Me u li{}arima najvi{e su zastupqeni javor 28 i kesten, zatim lipa, platan, bagrem, jasen i breza. Od ~etinara naj~e{}a je smr~a, potom bor i kedar, a slede tuja, jela, tisa i ~empres. Po svom drve}u beogradski parkovi smatraju se mladim. Oko 80% je ispod 70 godina starosti. 29

16 Abstract Generally speaking, parks are specific structures designed and built using natural, live material. In a modern city they represent the most significant green area element, convenient as an everyday leisure area, needed as an indispensable element of nature. State company Greenery Belgrade takes care of Belgrade public green surfaces, covering approximately 3,000 hectares (about 5,400 acres) including parks as part of those surfaces. Sixty two parks take up about 385 hectares, some of which are smaller than one hectare, which is the smallest area an object named park should cover, as defined by the General Urban Plan (GUP). Prevela: Svetlana Tomi} 30 31

17 CIP Katalogizacija u publikaciji Narodna biblioteka Srbije, Beograd (497.11) MILANOVI], Hranislav Parkovi Beograda / Hranislav Milanovi}. Beograd : Demokratska stranka, Istra`iva~ko-izdava~ki centar, (Beograd : Cicero print). 32 str. ; 15 cm. (Mala biblioteka Srbija 21 novi po~etak. Nasle e za budu}nost) Tira` Abstract. ISBN a) Parkovi Beograd COBISS.SR-ID