ORGANIZATORI / ORGANIZERS

Transcription

1

2 ORGANIZATORI / ORGANIZERS Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet / University of Belgrade, Faculty of Mining and Geology Savez inženjera rudarstva i geologije Srbije, Jugoslovenski komitet za površinsku eksploataciju / Society of Mining and Geology Engineers of Serbia, Yugoslav Opencast Mining Committee Univerzitet Goce Del ev, Fakultet prirodnih i tehni kih nauka / University Goce Delcev, Faculty of Natural and Technical Sciences Elektroprivreda Srbije / Electric Power Industry of Serbia Privredno društvo Rudarski basen Kolubara / Economic Association Mining Basin Kolubara Privredno društvo Termoelektrane i kopovi Kostolac / Economic Association TPP and OCM Kostolac Elektroprivreda Republike Srpske / Electric Power Industry of Republic of Srpska Elektroprivreda Crne Gore / Electric Power Industry of Montenegro Centar za tehnologiju i primenu vrstih goriva - Atina / Centre for Solid Fuels Technology and Applications - Athens Tekon Sistemi - Beograd / Tekon Systems - Belgrade V Me unarodna konferencija UGALJ 2011 ISBN: COAL 2011 ISBN: th International Conference U ORGANIZACIJI U ESTVUJU / SUPPORTED BY Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja Republike Srbije / Ministry of Environment, Mining and Spatial Planning, Republic of Serbia Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije / Ministry of Education and Science, Republic of Serbia Privredna komora Srbije / Chamber of Commerce and Industry of Serbia Zlatibor, oktobar / Zlatibor, October 2011

3 V ME UNARODNA KONFERENCIJA UGALJ 2011 ZBORNIK RADOVA V INTERNATIONAL CONFERENCE COAL 2011 PROCEEDINGS Izdava / Publisher Jugoslovenski komitet za površinsku eksploataciju Yugoslav Opencast Mining Committee Urednik / Editor Prof. Dr Vladimir Pavlovi Tehni ka Priprema / Tehnical design Mr Tomislav Šubaranovi Grafi ko rešenje korica / Graphic design Saša Stepanovi, dipl. inž. Tiraž / copies 200 primeraka Štampa / Printed by Elvod-print, Lazarevac Sva prava zadržava izdava All right reserved ISBN: Štampanje zbornika radova V Me unarodne konferencije UGALJ 2011 pomoglo je Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj Republike Srbije.

4 NAU NI SAVET / SCIENTIC COUNCIL Prof. Dr Vladimir Pavlovi, Univerzitet u Beogradu Prof. Dr Božo Kolonja, Univerzitet u Beogradu Prof. Dr Dragan Ignjatovi, Univerzitet u Beogradu Prof. Dr Nikola Lili, Univerzitet u Beogradu Prof. Dr Vladislav Kecojevi, West Virginia University Prof. Dr Zoran Panov, University of Stip Prof. Dr G. Pasamehmetoglu, Atilim Technical University Prof. Dr Jan Palaski, Universitatea de Tehnologii din Silezia, Polonia Prof. Dr Carsten Drebenstedt, TU Bergakademie Freiberg Prof. Dr Michael Karmis, Virginia Tech University Prof. Dr George Panagiotou, National Technical University of Athens Prof. Dr Per Nicolai Martens, RWTH Aachen Prof. Dr Lary Thomas, Dargo Associates Ltd., London Dr Ratomir Stani, Rudnik uglja Pljevlja

5 PO ASNI ORGANIZACIONI ODBOR / HONORARY ORGANIZATIONAL COUNCIL Prof. Dr Vladica Cvetkovi, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet Prof. Dr Nebojša Gojkovi, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet Dr Zlatko Dragosavljevi, Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja Republike Srbije Mr Zoran Teodorovi, Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja Republike Srbije Dragomir Markovi, Javno preduze e Elektroprivreda Srbije Slobodan Mitrovi, Javno preduze e Elektroprivreda Srbije Boško Buha, Javno preduze e Elektroprivreda Srbije Milan Jakovljevi, Javno preduze e Elektroprivreda Srbije Nebojša eran, Privredno društvo Rudarski basen Kolubara d.o.o. Dragan Jovanovi, Privredno društvo Termoelektrane i kopovi Kostolac d.o.o. Goran Boji, Javno preduze e Podzemna eksploatacija uglja, Resavica Miroslav Ivkovi, Savez inženjera rudarstva i geologije Srbije

6 V Me unarodna konferencija UGALJ 2011 V International Conference COAL 2011 ISBN: SADRŽAJ Blagojevi Tatjana, Luki Milan, Pijunovi Radoslava, Bro i Vasilije HOMOGENIZACIJA UGLJA POVRŠINSKOG KOPA RAŠKOVAC U CILJU UJEDNA AVANJA KVALITETA COAL HOMOGENISATION AT THE OPENCAST MINE RAŠKOVAC WITH AIM OF QUALITY BALANCE 1 Boškovi Saša STRATEŠKO PLANIRANJE RAZVOJA INFORMACIONOG SISTEMA RUDNIKA I TERMOELEKTRANE GACKO STRATEGIC PLANNING FOR THE INFORMATION SYSTEM DEVELOPMENT AT THE MINE AND POWER PLANT GACKO 13 ori Slobodan, Pavlovi Vladimir, Šubaranovi Tomislav PROVERA STABILNOSTI PRVE DEONICE VODONEPROPUSNOG EKRANA NA POVRŠINSKOM KOPU UGLJA DRMNO STABILITY CHECKING OF THE WATERPROOF SCREEN FIRST SECTION AT THE OPENCAST COAL MINE DRMNO 18 Danilovi Nemanja, Maksimovi Marijana IDENTIFIKACIJA POTENCIJALNIH OPASNOSTI U SISTEMU UPRAVLJANJA ZAŠTITOM ZDRAVLJA I BEZBEDNOŠ U NA RADU U RUDNICIMA IDENTIFICATION OF POTENTIAL HAZARDS IN THE SYSTEM OF OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY AT WORK IN MINES 27 urovi Mirjana, Boži Boban, Popovi Jelena ULOGA MONITORINGA ZAVRŠNIH KOSINA U BEZBEDNOM RAZVOJU POVRŠINSKE EKSPLOATACIJE ROLE OF FINAL SLOPES MONITORING DUE TO SAFETY DEVELOPMENTOF SURFACE MINING.. 35 Frankland Steve, Thomas Lary TECHNICAL CONSIDERATIONS FOR LIGNITE MINING IN THAR COALFIELD, PAKISTAN 45

7 Gligoric Zoran, Tokalic Rade, Beljic Cedomir, Jovanovic Sasa MODEL OF SELECTION OF LONGWALL ROADWAY DRIVAGE TECHNOLOGYUSING FUZZY TOPSIS METHOD.. 53 Gojak Zorica, Mitrovi Slobodan, Stankovi Ranka, Kitanovi Olivera BPUBS: INFORMACIONI SISTEM ZA ISTRAŽNE RADOVE UGLJENIH BASENA SRBIJE BPUBS: AN INFORMATION SYSTEM ON EXPLORATION WORK IN SERBIAN COAL BASINS 66 Govedarica Suzana, Majstorovi Jelena, Volkov Husovi Tatjana, Gruji Snežana ISPITIVANJE UTICAJA SASTAVA UGLJA NA TOPLOTNU VREDNOST GORIVA INFULENCE OF THE CHEMICAL COMPOSITION OF COAL ON HEATING VALUE. 74 Hristov Stojan, Dimitrijevic Bojan A METHOD FOR DEFINING THE BOUNDARIES OF AN OPEN PIT ACCORDING TO THE SURFACE.. 79 Ili Miloje, Životi Dragana, Miladinovi Zoran DODATNA UPUTSTVA ZA UGALJ U PREDLOŽENOM NOVOM PRAVILNIKU O IZVEŠTAVANJU O REZULTATIMA GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA, MINERALNIM RESURSIMA I REZERVAMA U SRBIJI ADDITIONAL INSTRUCTIONS FOR COAL IN THE PROPOSED NEW SERBIAN CODE FOR REPORTING OF GEOLOGICAL EXPLORATION RESULTS, MINERAL RESOURCES AND RESERVES Ili Saša DOPRINOS ISTRAŽIVANJU PROCESA REKULTIVACIJE I PRA ENJA KVALITETA VAZDUHA NA POVRŠINSKIM KOPOVIMA I U OKRUŽENJU CONTRIBUTION TO THE PROCES OF THE RECLAMATION AND AIR QUALITY MONITORING AT OPENCAST MINES AND IN ENVIRONMENT 94 Jankovi An elko, Kuli Zoran RIZIK OD POŽARA U SKLADIŠTIMA ROVNOG UGLJA PD RB KOLUBARA THE RISK OF FIRES IN PIT COAL STOCKPILES OF PD RB KOLUBARA. 99

8 Je menica Z., Listeš N. STRUKTURNO-TEKTONSKI REZULTATI DETALJNIH GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA NA LEŽIŠTU MRKOG UGLJA UGLJEVIK - ISTOK STRUCTURAL-TECTONIC RESULTS OF DETAILED GEOLOGICAL EXPLORATION AT THE BROWN COAL DEPOSITS OF UGLJEVIK-EAST 116 Jovan i Predrag, Ignjatovi Dragan, Novakovi Dragan OPTIMIZACIJA REZNIH ELEMENATA ROTORNOG BAGERA PRI OTKOPAVANJU UGLJA OPTIMISATION OF COAL CUTTING BITS ON BUCKET WHEEL EXCAVATORS. 124 Jovi i Vladan, Teodorovi Zoran, Pavlovi Vlada STRATEŠKO UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA U FUNKCIJI KONTINUITETA POSLOVANJA RUDARSKIH KOMPANIJA STRATEGIC COSTS MANAGEMENT IN THE FUNCTION OF THE MINING COMPANIES BUSINESS CONTINUITY 139 Ke ina Milenko, Stani Ratomir, Gomilanovi Miodrag DIGITALNA RUDARSKA GRAFI KA DOKUMENTACIJA POVRŠINSKOG KOPA POTRLICA DIGITAL GRAPHIC MINING DOCUMENTS FOR THE OPENCAST MINE POTRLICA Kezovi Miodrag SLOŽENA UGLJONOSNA SERIJA I TEKTONSKE IMPLIKACIJE NA PROSTORU KOLUBARSKOG BASENA COMPLEX COAL SERIES AND TECTONIC IMPLICATIONS IN KOLUBARA BASIN. 152 Kolonja Božo, Jovanovi Mirjana, Tomaševi Aleksandra, Kolonja Ljilja, Stankovi Ranka OPERATIVNO PLANIRANJE PROIZVODNJE UGLJA NA TAMNAVSKIM KOPOVIMA OPERATIONAL PLANNING OF COAL PRODUCTION IN TAMNAVA OPEN PITS 162 Leonardos Marios LIGNITE MINES DUMPS STABILITY - PRINCIPLES AND CASE STUDIES FROM THE GREEK LIGNITE MINES.. 171

9 Majstorovi Jelena, Dragana Savi, Rosi Branko, Savkovi Snežana REZULTATI VANSTANDARDNIH GEOMEHANI KIH ISPITIVANJA NEKOHERETNOG TLA - EKRAN NA POVRŠINSKOM KOPU DRMNO - RESULTS OF NON-STANDARD GEOMECHANICAL TESTS OF INCOHERENT SOIL - DEWATERING SCREEN ON OPEN PIT MINE DRMNO Maksimovi Marijana, Danilovi Nemanja, Tomaševi Gordana EKOLOŠKI PROBLEMI I ASPEKTI ŽIVOTNE SREDINE VEZANI ZA EKSPLOATACIJU MINERALNIH SIROVINA ENVIRONMENTAL ISSUES AND ASPECTS RELATED TO THE MINING OF RAW MATERIALS. 191 Milanovi Radomir, Vukovi Zoran, Dimitrijevi Bojan, Pavlovi Milan REŠENJE SISTEMA ZA NAVODNJAVANJE SPOLJAŠNJEG ODLAGALIŠTA POVRŠINSKOG KOPA DRMNO SOLUTION OF THE IRRIGATION SYSTEM FOR THE DRMNO OPEN PIT MINE OUTER DUMP SOLUTION 199 Mili Mira LEŽIŠTE MRKOG UGLJA MILJEVINA KOD FO E - GEOLOGIJA I KVALITET DEPOSIT OF THE COAL MILJEVINA NEAR FO A - GEOLOGY AND QUALITETY 206 Milinovi Zdravko, Mitrovi Slobodan, Šijakovi Jelena ODNOS POZAJMLJENOG I SOPSTVENOG KAPITALA U FINANSIRANJU INVESTICIONIH PODUHVATA I POSLOVNIH AKTIVNOSTI U ELEKTROPRIVREDI SRBIJE U USLOVIMA KONTROLISANE INFLACIJE BORROWED AND OWN CAPITAL CORRELATION IN FINANCING OF INVESTMENTS AND BUSINESS ACTIVITIES IN ELECTRIC POWER INDUSTRY OF SERBIA Palavos Stefanos, Triantafyllou Miltos THE CONFRONTATION OF THE HARD ROCK FORMATIONS IN THE SOUTH FIELD MINE / GREECE. 227 Pandži Slobodan, Milutinovi Aleksandar, Gani Aleksandar, Pandži Jelena PRIMENA SAVREMENIH GEODETSKIH TEHNOLOGIJA U FUNKCIJI ODRE IVANJA ZAPREMINA NA POVRŠINSKIM KOPOVIMA UGLJA APPLICATION OF NEW GEODETIC TECHNOLOGIES IN THE FUNCTION OF DETERMINING VOLUME ON OPEN PIT COAL MINE 244

10 Panov Zoran, Jov evski Sašo, Ristova Emilija, Mitrevski Blagoj e, Doneva Blagica TREND ANALYSIS IN ASSESSMENT OF SLOPE STABILITY ON WORKING BENCH IN OPEN PIT COAL MINES. 254 Pavloudakis Francis, Sachanidis Christos, Roumpos Christos PLANNING LAND RECLAMATION AND USES AT PTOLEMAIS LIGNITE SURFACE MINES COMPLEX Pavlovi Vladimir STRATEGIJA ZATVARANJA POVRŠINSKIH KOPOVA CLOSING STRATEGY FOR OPENCAST MINES 277 Pavlovi Vladimir, Radovanovi Vladan, Ivkovi Miroslav, Milanovi Radivoje STRATEGIJA UPRAVLJANJA RESURSIMA UGLJA U KOLUBARSKOM I KOSTOLA KOM BASENU COAL RESOURCES MANAGEMENT STRATEGY IN THE KOLUBARA AND KOSTOLAC BASINS 289 Petrovi Branko, Šubaranovi Tomislav, Vukovi Zoran PROVERA STABILNOSTI ZAVRŠNE KOSINE U ODNOSU NA PRVU DEONICU EKRANA NA POVRŠINSKOM KOPU UGLJA DRMNO THE OPEN PIT MINE DRMNO STABILITY CHECK OF FINAL SLOPE WITH RESPECT TO THE FIRST PORTION OF THE SHIELD 302 Pfütze Martin, Drebenstedt Carsten SELECTIVE MINING OF LIGNITE FOR A MATERIAL UTILIZATION 312 Polom i Dušan, Baji Dragoljub, Buha Dragan, 3D HIDRODINAMI KI MODEL POVRŠINSKOG KOPA POLJE E (KOLUBARSKI UGLJONOSNI BASEN) 3D HYDRODINAMIC MODEL OF OPEN PIT MINE FIELD E (KOLUBARA S COAL BASIN) Stevanovi Petrovi Nadežda, Bukvi Branislava, Buha Dragan ZAŠTITA POVRŠINSKOG KOPA POLJE E OD PODZEMNIH I POVRŠINSKIH VODA PROTECTION AREA OF COALFIELD E OF GROUNDWATER AND SURFACE WATER. 331

11 Stojanovi Cvjetko, Gaji Anto STRATEGIJSKI MENADŽMENT U FUNCIJI ODRŽIVOG RAZVOJA RUDARSKOG BASENA UGLJA STRATEGIC MANAGEMENT IN THE FUNCTION OF COAL MINING BASIN SUSTAINABLE DEVELOPMENT Stojanovi Cvjetko, Borovi Biljana ANALIZA EKONOMSKE EFEKTIVNOSTI ZAMJENE RUDARSKE OPREME NA PRIMJERU POVRŠINSKOG KOPA BOGUTOVO SELO UGLJEVIK ECONOMIC ANALYSIS OF THE MINING EQUIPMENT REPLACEMENT EFFECTIVENESS AT THE EXAMPLE OF THE OPENCAST MINE BOGUTOVO SELO UGLJEVIK 349 Šubaranovi Tomislav, Pavlovi Vladimir, Polom i Dušan HIDRODINAMI KI PRORA UN DEONICE 1 EKRANA NA POVRŠINSKOM KOPU UGLJA DRMNO HYDRODYNAMIC CALCULATION OF THE SCREEN SECTION 1 AT THE OPENCAST COAL MINE DRMNO. 355 Šubaranovi Tomislav, Kri ak Lazar, Saša Stepanovi SISTEMI ZA PRA ENJE I DALJINSKO UPRAVLJANJE POJEDINIH PROCESA PRI POVRŠINSKOJ EKSPLOATACIJI MONITORING AND REMOTE CONTROL SYSTEMS IN VARIOUS PROCESSES DURING SURFACE MINING Tomaševi Stefan, Koji Dejan PROCESNI PRISTUP RAZVOJA INFORMACIONOG SISTEMA PRIMENOM BPMN NOTACIJE PROCESS APPROACH TO DEVELOPMENT OF INFORMATION SYSTEM BY USING OF BPMN NOTATION Tošovi Radule VRSTE MENADŽERSKOG ODLU IVANJA U POSLOVANJU PREDUZE A TYPES OF MANAGERIAL DECISION MAKING IN BUSINESS ENTERPRISES Tošovi Radule UPRAVLJANJE POSLOVNIM INVESTICIJAMA, INVESTICIONO ODLU IVANJE U PREDUZE U I EKONOMSKA OCENA LEŽIŠTA MINERALNIH SIROVINA MANAGEMENT OF BUSINESS INVESTMENT, INVESTMENT DECISION -MAKING IN THE COMPANY AND ECONOMIC EVALUATION OF MINERAL DEPOSITS. 393

12 Trbi Milan, Matko-Stamenkovi Una, Mali Nenad EKSPERIMENTALNE MJERE ZAŠTITE OD EROZIJE NA UNUTRAŠNJEM ODLAGALIŠTU POVRŠINSKOG KOPA RAŠKOVAC PRIMJENOM SAVREMENIH TEHNOLOGIJA EXPERIMENTAL EROSION MEASURES ON INSIDE DUMPING SITE OF THE OPENCAST MINE RAŠKOVAC BY MODERN TECHNOLOGIES USING Trifunovi Mašan, Horvat Goran RAZMATRANJE MOGU NOSTI OTKOPAVANJA HUMUSNOG DIJELA OTKRIVKE NA POVRŠINSKOM KOPU DRMNO PRIMJENOM DISKONTINUALNE MEHANIZACIJE THE CONSIDERATION OF THE EXCAVATION OF HUMUS OVERBURDEN ON THE OPEN PIT MINE DRMNO BY DISCONTINUOUS MACHINERY Vu eti Aleksandar, Peši Miodrag, Ivoš Vladimir, Vu eti Slobodan EKONOMSKO-FINANSIJSKA ANALIZA INVESTIRANJA U POVRŠINSKI KOP UGLJA ECONOMIC AND FINANCIAL INVESTMENT ANALYSIS IN COAL MINE Vukoji i Predrag, Neni Dušan EFIKASNO UKLJU IVANJE INTERESNIH GRUPA U PROCES UPRAVLJANJA RUDARSKIM PROJEKTIMA EFFECTIVE INCLUSION OF STAKEHOLDERS IN THE MINING PROJECT MANAGEMENT PROCESS Živkovi Cvetko LEŽIŠTE MRKOG UGLJA DEREZNA KOD KU EVA DEREZNA BROWN COAL DEPOSIT NEAR KU EVO Stepanovi Saša, Majstorovi Jelena, Volkov Husovi Tatjana ANALIZA FIZI KO-MEHANI KIH PARAMETARA RADNE SREDINE POVRŠINSKOG KOPA UKARA U FUNKCIJI ODRE IVANJA RELEVANTNIH PARAMETARA ZA PRORA UN FAKTORA STABILNOSTI KOSINA PHYSICO-MECHANICAL PARAMETERS ANALYSIS OF OPEN PIT UKARA WORKING ENVIRONMENT IN THE FUNCTION OF RELEVANT PARAMETERS DETERMINATION FOR SLOPE STABILITY FACTOR CALCULATION. 455

13 Stepanovi Saša, Šubaranovi Tomislav OSNOVNI RAZVOJNI KONFLIKTI PRI PROSTORNOM PLANIRANJU KOSTOLA KOG UGLJENOG BASENA BASIC DEVELOPMENT CONFLICTS IN S KOSTOLAC COAL BASIN PATIAL PLANNING. 461 Milosavljevi Jelena, Mitrovi Slobodan ISKUSTVO U OBEZBE IVANJU FINANSIJSKIH SREDSTAVA ZA REALIZACIJU PROJEKTA KOD ZAJMODAVCA EVROPSKE BANKE ZA OBNOVU I RAZVOJ EXPERIENCE IN PROVIDING FINANCIAL RESOURCES FOR THE PROJECT IMPLEMENTATION FROM LENDER EBRD Jov evski Sašo, Panov Zoran, Manevski Straše, Dimov Gorgi, Karanakova Stefanovska Radmila RAZVOJ POVRSINKOG KOPA UGLJA SUVODOL BITOLA U FUNKCIJI STABILIZACIJA RADNIH KOSINA Hellinger Frank, Kova evi Aleksandar ZAHTEVI KOJE TREBA DA ISPUNE HIDRODINAMI KE KOMPONENTE ZA STARTOVANJE POGONA KOD OPREME ZA POVRŠINSKU EKSPLOATACIJU I OBRADU UGLJA STUDIJE SLU AJEVA

14 V ME UNARODNA KONFERENCIJA UGALJ 2011 Zlatibor, oktobar ISBN: V INTERNATIONAL CONFERENCE COAL 2011 Zlatibor, October 2011 ISBN: HIDRODINAMI KI PRORA UN DEONICE 1 EKRANA NA POVRŠINSKOM KOPU UGLJA DRMNO HYDRODYNAMIC CALCULATION OF THE SCREEN SECTION 1 AT THE OPENCAST COAL MINE DRMNO Šubaranovi T. 1, Pavlovi V. 2, Polom i D. 3 Apstrakt Pri projektovanju Deonice 1 vodonepropusnog ekrana na površinskom kopu Drmno u Kostola kom ugljenom basenu, za izradu hidrodinami kog modela ležišta Drmno koriš en je programski paket Groundwater Vistas 5.33b. Hidrodinami ki prora un Deonice 1 ekrana je ra en na modelu ležišta Drmno. Abstract When designing a waterproof screen Section 1 at the opencast mine Drmno in Kostolac coal basin, for development of hydrodynamic model for Drmno deposit has been used software package Groundwater Vistas 5.33b. Hydrodynamic calculation of the screen Section 1 has been made on the model of the Drmno deposit. 1 Mr Tomislav Šubaranovi, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, Beograd, Srbija, tomace@rgf.bg.ac.rs 2 Prof. dr Vladimir Pavlovi, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, Beograd, Srbija, vlada@eunet.rs 3 Prof. dr Dušan Polom i, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, Beograd, Srbija, dupol@rgf.bg.ac.rs 355

15 1. UVOD Površinski kop Drmno se nalazi u Kostola kom ugljenom basenu, koji se nalazi na oko 100 km od Beograda, ili 18 km od Požarevca. Glavnim rudarskim projektom >1@ predvi eno je godišnje otkopavanje 43,5*106 m3 otkrivke i 9*106 tona uglja. Kako e se kop produbiti i proširiti, za zaštitu od podzemnih voda istim Projektom >1@ je predvi ena i izrada vodonepropusnog ekrana oko granica kopa (Slika 1.). Tokom godine izvršena su dodatna detaljna geološka istraživanja po trasi Deonice 1 ekrana (od ta ke T1 do ta ke T2) >2@ na osnovu kojih je izra en Uproš eni rudarski projekat izrade Deonice 1 vodonepropusnog ekrana >3@. U okviru Uproš enog rudarskog projekta >3@ ura en je i hidrodinami ki prora un Deonice 1 ekrana, primenom programskog paketa Groundwater Vistas 5.33b. D u T7 T6 v a n 4-3 Kanal al Kan T5 4-1 T4 l 4-1 Kana 2 l 4na Ka al 6 K an T3 Kanal K-1 T8 a Dunav Š-12/ c Kanal K-2 ac Dunav PLC-XIII-1 PLC-XIII-2 ŠLC-XIII-1 PLC-XIII-3 ŠLC-XIII-2 ŠLC-XIII-3 PLC-XIII-4 PLC-XIII-5 ŠLC-X III-4 III-6 PLC-X ŠLC-X III-5 PLC-XIII-7 ŠLC-X III-6 III-7 PLC-XIII-8 ŠLC-X ŠLC -XII-1 PLC-XIII-9 III-10 ŠLC-X III-8 PLC-X ŠLC-XIII-9 ŠLC-X II-2 PLC-X II-1 PLC-XIII-11 III-12 Š-13/8 ŠLC-XII-3 ŠLC-XIII-10 PLC-X PLC-X II ŠLC-XIII-11 ŠLC -XII-4 III-12 PLC-XIII Š-13/7 PLC-X II-3 ŠLC-X PLC-XIII-14 ŠLC -XII-5 ŠLC-XIII-13 PLC-XII-4 12 PLC-XIII-15 ŠLC-X II-6 ŠLC-XIII-14 PLC-XII-5 PLC-XIII-16 ŠLC-X II-7 ŠLC-XIII-15 PLC-XIII-17 PLC-XII-6 ŠLC-XIII-16 ŠLC-XII-8 Kanal-4 PLC-XIII-18 2% ŠLC-XIII-17 PLC-XII-7 PLC-XIII-19 ŠLC-XII-9 ŠLC-XIII-18 PLC-X II-8 PLC-XIII-20 ŠLC-XIII-19 ŠLC -X II-10 PLC-XII-9 ŠLC-XIII-20 PLC-XIII-21 ŠLC-X II-11 PLC-XIII-22 ŠLC-XIII-21 PLC-XII-10 PLC-XIII-23 ŠLC-XIII-22 ŠLC-XII-12 PLC-XIII-24 III-23 PLC-XII-11 ŠLC-X ŠLC -XII-13 III-24 PLC-XIII-25 ŠLC-X Kanal-5 PLC-XII-12 PLC-XIII-26 2% ŠLC -X II-14 ŠLC-X III-25 PLC-XII-13 PLC-XIII-27 Š-13/5 ŠLC-XIII-26 ŠLC -X II-15 PLC-XIII-28 PLC-X II-14 ŠLC-XIII-27 ŠLC-XII-16 PLC-XIII-29 ŠLC-XIII-28 PLC-X II-15 PLC-XIII-30 ŠLC -XII-17 ŠLC-X III-29 PLC-XIII-31 PLC-XII-16 ŠLC-X III-30 ŠLC -X II-18 PLC-X III-32 ŠLC-XIII-31 PLC-XII-17 PLC-XIII-33 Kanal-6 ŠLC -X II-19 ŠLC-XIII-32 2% III-33 PLB-V-5` PLC-XIII-34 PLC-XII-18 ŠLC-X ŠLC-XII-20 PLC-XIII-35 ŠLC-X III-34 PLC-XII-19 PLC-X III-36 ŠLC -X II-21 ŠLC-X III-35 Kanal 10 PLC-XIII-37 KanalPLC-X II-20 Š-13/4 ŠLC-X III-36 ŠLC -XII % PLB -V-4` PLC-XIII-38 ŠLC-XIII-37 PLC-XII-21 III-39 ŠLC-X II-23 PLC-X ŠLC-XIII-38 PLC-XIII-40 ŠLC-XII-24 PLC-X II-22 ŠLC-X III-39 Š-13/3 PLC-X III-41 PLC-X II-23 Š-2/13 ŠLC-X III-40 ŠLC -XII-25 PLB -V-3` PLC-XIII-42 ŠU-1/13 PLC-XII-24 III-43 ŠLC-X II-26 PLC-X PLC-XII-25 PLC-XIII-44 ŠLC -XII-27 Kanal -3 2% Š-13/1 PLC-XII-26 PLC-X III-45 ŠLC-X I-1 ŠLC -XII-28 PLC-XIII-46 PLC-X II-27 II-29 ŠLC-X PLC-XIII-47 III-48 ŠLC -XI-2 PLC-X I-1 PLC-X PLC-X II-28 ŠLC-X II-30 PLC-XIII T2 Baraža bunara T9 Kanal K-3 T-2 LC-XIII Kanal K-4 T K EP-4` PLC-XII ŠLA-74 ŠLC -XII-33 ŠLC-X II-34 PLC-XII-33 ŠLC -XI-7 ŠLC-X II-35 PLC-XII-34 ŠLC-XII-36 PLC-XII-35 ŠLC-X I-8 PLC-XI-7 ŠLC-X I-10 PLC-X I-9 l-1 2% PLC-X II-38 ŠLC-XI-11 PLC-X I-10 va c ?????? ŠLA-7127 Š ŠLC-XII ŠLA-70 ŠLC -XI ??? PLC-XI-13 TS_RUDNIK TS_RUDNIK 3 3 ŠLC-X II-41 PLC-X II-40 ŠLC-X I-13 PLC-XI Š-03 ŠLA-73 ŠLA-72 ŠLC-XII-40 PLC-XII-39 ŠLC -XI-12 PLC-XI-11 ice Kl ŠLC -X II-39???????????? TS_MO2 PLB -V-21 ŠLB -V-22 t za ŠLC -XII-38 PLC-XII-37 Kana T1 pu ari St ŠLC-XII-37 PLC-X II-36 ŠLC-X I-9 PLC-X I-8??. Pro stor za po (50*100m) za izra strojenje du zapune PLC-XI-6 PLB -V PLC-X II-32 ŠLC-X I-6 PLC-XI ŠLC -XII-32 PLC-X II-31 ŠLC-X I-5 PLC-XI ŠLC -XII-31 PLC-XII-30 ŠLC -XI-4 PLC-X I ŠLB-V-23 ZŠ ???????? ŠLC-XI-3 PLC-XI-2 PLB -V-1` ???????? PLB-V-2` Kanal K-5 ZŠ-2 ŠLC-XI-15 PLC-X I-14 PLB-V-20 PLC-X I-15 ŠLB-V-21 ŠLC -XI ŠLA ??????. 12? 6 kanal Š ????? T3???? 147 ŠLA PLB -V-19 ŠLB-V-20 ŠLA-67 Š-0 PLB -V-18??????. 13 ŠLB-V-19 ŠLA-66??????. 12? PLB -V ŠLA-65 ŠLB-V-18 St.br ??????. 12 ŠLA-64 ŠLB -V-17 PLB-V-16 ŠLB -V ŠLA-63 TS_MO1 PLB -V-15 ŠLC -VIII '-9 PLC -VIII'-10 ŠLB -V PLB -V-14 ŠLB -V-14 ŠLC -VIII'-8 VIMINACIJUM ŠLA PLC-VIII '-9 S t.b.r11 ŠLA PLB-V ŠLB -V-13 ŠLA TS ŠLB -V no Drm TE PLB-V ŠLA-59 St.b r.10 PLB-V-11 MO 1 ŠLB-V-11 ŠLA-58 ŠLC -VII-1 PLB -V-10 PLC-VII ŠLA ŠLB-V ŠLA-55 S.t b r.9 v p 40 0K 1) ud nik MO ŠLA PLB-V ik ŠLC-VII-2 PLB -V-9 ŠLB-V od SR B GRO uglj onija Dep -B KO TE TS ŠLB-V Slika 1. Lokacija vodonepropusnog ekrana na površinskom kopu Drmno 356

16 2. IZRADA HIDRODINAMI KOG MODELA LEŽIŠTA DRMNO Hidrodinami ki prora uni za potrebe dimenzionisanja broja bunara, njihovog me usobnog rastojanja i pojedina nih kapaciteta, kao i za prognozu efekata rada sistema odbrane od podzemnih voda realizovani su na hidrodinami kom modelu režima podzemnih voda šire zone ležišta uglja Drmno. Hidrodinami ki model površinskog kopa Drmno je koncipiran i izra en kao višeslojeviti model, sa ukupno šest slojeva, posmatrano u vertikalnom profilu. Svaki od ovih slojeva odgovara odre enom realnom sloju, šematizovanom i izdvojenom na osnovu poznavanja terena i rezultata sprovedenih analiza obimnih terenskih istražnih radova. Posmatrano od površine terena, korespodentni slojevi modela i terena su dati u Tabeli 1. Tabela 1. Korespodentni slojevi modela ležišta Drmno Prvi vodonosni sloj Povlatni aluvijalni i lesni sedimenti. Drugi vodonosni sloj Tre i vodonosni sloj etvrti kombinovani izolatorsko- vodonosni sloj Peti vodonosni sloj Šesti vodonosni sloj Pretežno šljunkoviti vodonosni sloj. peskoviti i glinoviti sloj u povlati II ugljenog sloja, koji bo no (isto no) prelazi u povlatni peskoviti sloj III ugljenog sloja. II ugljeni sloj (izolator), koji bo no (isto no) prelazi u povlatni peskoviti sloj III ugljenog sloja Peskoviti sloj koji leži u povlati III ugljenog sloja. U zapadnom delu terena on leži preko (modelskog) šestog vodonosnog sloja. Prašinasto-peskoviti sloj, koji leži u povlati III ugljenog sloja. U delu terena gde on izostaje, povlatu III ugljenog sloja ine peskovi, iji je glavni predstavnik na modelu peti vodonosni sloj. Podinu petog, ili šestog sloja (kako gde), ini III ugljeni sloj, koji po svom hidrogeološkom i hidrauli kom mehanizmu predstavlja izolator, odnosno grani nu strujnu površ. Podru je obuhva eno modelom ima dimenzije 6.720* metara. Kako je re eno, model se sastoji od 6 šematizovanih slojeva, sa ukupno aktivnih elija. Diskretizacija strujne oblasti je sa poljima, dimenzija od 10*10 do 80*80 m. Manja polja su u zonama od ve eg interesa, dok su ve a na udaljenijim delovima terena. Kretanje podzemnih voda je na modelu ra unato i simulirano kao realno kretanje pod pritiskom, ili sa slobodnim nivoom, u svakom polju diskretizacije pojedina no, pri emu su uslovi izdanskog toka tokom vremena na modelu menjani u skladu sa realnim uslovima. Na Slici 2 prikazan je raspored pijezometarskih nivoa u peskovitom vodonosnom sloju u povlati III ugljenog sloja, sa stanjem april godine. 357

17 Slika 2. Prikaz rasporeda pijezometarskog nivoa oko površinskog kopa Drmno na kraju perioda za koji je vršena rekalibracija modela (april 2011.) 3. HIDRODINA KI PRORA UN U skladu sa usvojenom dinamikom razvoja površinskog kopa Drmno 1, definisane su konture fronta napredovanja kopa u celini, u karakteristi nim vremenskim presecima. U skladu sa datim konturama, usvojeno je skokovito pomeranje fronta radova površinskog kopa u istim vremenskim presecima i u hidrodinami kim prora unima. Sistem odbrane površinskog kopa Drmno od podzemnih voda, iji su efekti predmet prognoznih prora una na modelu, sastoji se od vodonepropusnog ekrana na zapadnoj granici, dužine od m i drenažnih bunara koji su raspore eni duž baražnih linija. Bunari kaptiraju vodonosne šljunkove i peskove u povlati III ugljenog sloja. Uklju enje, odnosno isklju enje bunara iz rada, dinamika izgradnje vodonepropusnog ekrana i napredovanje konture kopa zadavani su za svaku godinu u prognoznim prora unima. Za prognozne prora une usvojen je period od godine, do godine. Sama Deonica 1 ekrana na modelu je zadana po ev od godine. U sprovedenoj hidrodinami koj analizi zaštite kopa od podzemnih voda obra ene su dve varijante: - Varijanta 1 bez vodonepropusnog ekrana na deonici 1 (ta ke T1 do T2), i - Varijanta 2 sa vodonepropusnim ekranom na deonici 1 (ta ke T1 do T2). Za ove varijante prognoznih prora una je zajedni ka godina, kada se pušta u rad baraža bunara LC-XIII ( ). Od godine prora uni su sprovedeni varijantno. Na Slici 3, prikazane su karte rasporeda pijezometarskog nivoa u peskovitom vodonosnom sloju u povlati III ugljenog sloja, na kraju godine. 358

18 Varijanta 1 Varijanta 2 Slika 3. Raspored pijezometarskog nivoa u peskovima iznad III ugljenog sloja (kraj godine) Sa Slike 3 može se zaklju iti da se u povlatnim peskovima III ugljenog sloja uo ava zna ajan efekat rada drenažnih bunara. Evidentna je razlika izme u strujne slike podzemnih voda unutar krajnjih kontura drenažnog sistema i podru ja izvan ove konture. Usled intenzivnog rada bunarskog sistema, unutar kontura drenažnog sistema dolazi do znatnog obaranja pijezometarskog nivoa podzemnih voda u povlatnim peskovima. Izgradnjom vodonepropusnog ekrana (Varijanta 2) na zapadu konture kopa umanjen je direktan uticaj infiltracije voda iz Mlave. Ovo je relativno umanjenje, obzirom da uticaj Mlave nije potpuno spre en. Tako e, oblik hidroizohipsi ukazuje da se u povlatnim peskovima III ugljenog sloja podzemne vode kre u iz pravca jugozapada ka kopu, odnosno da se uticaj Mlave ose a na širem podru ju, prakti no duž cele zapadne konture kopa. Ovaj uticaj je posledica hidrauli kog kontakta šljunkova i peskova u povlati III ugljenog sloja na širem podru ju, i velike zavodnjenosti hidrogeoloških kolektora usled slabog rada drenažnog sistema za zaštitu kopa od podzemnih voda. Uticaj vodonepropusnog ekrana (Varijanta 2) najbolje se vidi preko rasporeda hidroizohipse vrednosti 25 mnm, koja obuhvata znatno ve e podru je nego u varijanti 1. Ovo je potvrda uticaja vodonepropusnog ekrana koja se ogleda na nešto niže nivoe podzemnih voda na ve em podru ju oko konture kopa. Obzirom na veliki broj bunara u baražama, uticaj Deonice 1 ekrana je kvantifikovan preko sumarnog kapaciteta baraža i prikazan je na Slici 4. Sa dijagrama na Slici vidi se generalni uticaj vodonepropusnog ekrana u sistemu odvodnjavanja, koji od trenutka izgradnje ( ) uti e na smanjenje ukupnog kapaciteta bunara u baražama. Iako je prognozni period relativno kratak (godinu dana), postignuto je smanjenje ukupnog kapaciteta baraža. U drenažnoj liniji LC-XI smanjen je proticaj za 16 l/s, u liniji LC-XII za 45 l/s, a u liniji LC-XIII za 90 l/s. Ukupno, za godinu dana postojanja Deonice 1 vodonepropusnog ekrana proticaj bunara je opao za 151 l/s. Potrebno je napomenuti da je u ostvarenom smanjenju kapaciteta drenažnih linija presudan broj bunara. 359

19 Q (l/s) LC-XI-Var 1 LC-XI-Var 2 LC-XII-Var 1 LC-XII-Var 2 LC-XIII-Var 1 LC-XIII-Var 2 Ukupno-Var 1 Ukupno-Var Jan-11 Mar-11 May-11 Jul-11 Sep-11 Nov-11 Jan-12 Mar-12 May-12 Jul-12 Sep-12 Nov-12 Jan-13 Mar-13 May-13 Jul-13 Sep-13 Nov-13 Slika 4. Uporedni prikaz ukupnih kapaciteta drenažnih linija bunara u periodu maj kraj za obe varijante prora una Prora unom je utvr eno da je u varijanti 2, došlo do manjeg priliva podzemnih voda u kop, za oko 2 l/s. 4. ZAKLJU AK Za izradu hidrodinami kog modela ležišta Drmno, kao i hidrodinami ke prora une koriš en je programski paket Groundwater Vistas 5.33b. Hidrodinami ki model površinskog kopa Drmno je koncipiran i izra en kao model sa 6 šematizovanih slojeva, sa ukupno aktivnih elija. Za prognozne prora une usvojen je period od godine, do godine. Sama Deonica 1 ekrana na modelu je zadana po ev od godine. Kretanje podzemnih voda je na modelu ra unato i simulirano kao realno kretanje pod pritiskom, ili sa slobodnim nivoom. Obra ene su dve varijante: - Varijanta 1 bez vodonepropusnog ekrana na deonici 1 (ta ke T1 do T2), i - Varijanta 2 sa vodonepropusnim ekranom na deonici 1 (ta ke T1 do T2). Generalni uticaj vodonepropusnog ekrana u sistemu odvodnjavanja, koji od trenutka izgradnje ( ) uti e na smanjenje ukupnog kapaciteta bunara u baražama. Iako je prognozni period relativno kratak (godinu dana), postignuto je smanjenje ukupnog kapaciteta baraža. Ukupno, za godinu dana postojanja Deonice 1 vodonepropusnog ekrana proticaj bunara je opao za 151 l/s. Prora unom je utvr eno da je u Varijanti 2, došlo do manjeg priliva podzemnih voda u kop, za oko 2 l/s. Vreme 360

20 LITERATURA 1 Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, (2008), Glavni rudarski projekat površinskog kopa Drmno za kapacitet od 9*10 6 t uglja godišnje, Beograd 2 GEOING Group, (2011), Elaborat o rezultatima dodatnih detaljnih inženjersko - geoloških istraživanja po trasi prve deonice ekrana na površinskom kopu Drmno (ta ka T-1 do T-2), Beograd 3 Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, (2011), Uproš eni rudarski projekat izrade prve deonice vodonepropusnog ekrana na površinskom kopu Drmno u Kostola kom ugljenom basenu, Beograd Napomena: Ovaj rad je proistekao iz Projekta Unapre enje tehnologije površinske eksploatacije lignita u cilju pove anja energetske efikasnosti, sigurnosti i zaštite na radu, kojeg finansira Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije. 361