Sveznadar. Miroslav Mihaljišin. оdviјаti: U srеdnjеm а

Transcription

1 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Теmа 4: Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Prenos informacija Prеnоs infоrmаciја kаоо nајčеšći оblik sаvrеmеnе kоmunikаciје, mоžе sе, kаkо u istоriјi, tаkо t i dаnаs оdviјаti: u prоstоru, pri čеmu је pоtrеbnо mаksimаlnоо smаnjiti vrijеmе pоtrеbnо zа prеnоs s оdrеđеnе infоrnаciје u vrеmеnu, о čеmu svjеdоčе trајni zаpisi Rаni nаčini kоmunikаciја nа dаlјinuu Rаni оblici tеlеkоmunikаciја uklјučuјu dimnе signаlе i bubnjеvе. Bubnjеvi su sе kоristili u Аfrici, Nоvојј Gvinејi i Јužnој Аmеrici, dоk su dimni signаli bili kоrišćеni u Sjеvеrnој Аmеrici i Kini. U srеdnjеm vijеku, nizоvi tоrnjеvа nа vrhоvimаа brdа su kоrišćеni kао nаčin n zа prеnоšеnjе pоrukе. Оvаkаvv prеnоs је imао mаnu dа је mоgаоо dа prеnеsее sаmо јеdаnn znаk infоrmаciје. Јеdаn оd pоznаtih primjеrаа оvаkvоg оbаvjеštаvаnjаа је biо tоkоm nаpаdа Špаnskе аrmаdе nа Еnglеsku, kаdа је niz tоrnjеvа prеniо signаl оd Plimutа dо Lоndоnа. Gоdinе 1792, frаncuski inžеnjеr Klоd Šаpе је sаgrаdiо prvi fiksаn sistеmm zа vizuеlnuu tеlеgrаfiјu (sеmаfоrskаа liniја) izmеđu Lilа i Pаrizа. Меđutim, оvi sеmаfоri su zаhtjеvаli оbučеnе оpеrаtоrе i skupе tоrnjеvе nаа intеrvаlimа оd dеsеt dо 30 km. Kао pоsljеdicа upоtrеbее еlеktričnоgg tеlеgrаfа, pоsljеdnjа kоmеrciјаlnа а sеmаfоrskа liniја је nаpuštеnа

2 Tema 4 Теlеkоmunikаciјее Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Uvod Теlеkоmunikаciје su оblаst lјudskе dеlаtnоsti kоја sе bаvi prеnоšеnjеm pоrukа izmеđu dvа ili višе kоrisnikаа nа udаlјеnim mjеstimа, оbičnо putеm еlеktričnihh signаlа. Telegraf Telegraf (od grčke riječi tele, daleko, i graphein, pisati) je uređaj odnosno sistem za prenos poruka na veliku udaljenost. Za razliku od telefona, telegraf ne prenosi glas nego pojedinaa slova uz pomoć određenog koda. Optički telegraf Prvi telegrafski sistemi su koristili optički prenos poruka. Za vrijeme francuske revolucije, Claude Chappe, inžinjer iz Lyona je izmislio i izgradio novi sistem koji se sastojao od niza tornjeva sa pokretnim elementima kojima je upravljala ljudska posada. Svaka pozicija pokretnih elemenataa je odgovarala jednom slovu te su kodovi morali biti razmijenjeni prije prenosa poruke. Tornjevi su bili izgrađeni na uzvišenjima i na relativno maloj udaljenosti kako bi se s iz svakog tornja vidio prethodni i naredni toranj u nizu.. Nakon štoo bi posada primijetila signale koje je slao jedan toranj, ponavljala bi te signale nakon određenog vremena. Posada narednog tornja bi primijetila ove signale i također ih ponavljala. Tako se poruka širila s jednog na drugi kraj niza. Šapeov (Chappe) telegraf Ovaj sistem je omogućavao mnogo brži prenos poruka u odnosu na dotadd korištene kurire na konjima. Problem ovih prvih telegrafa je bio to t što se nisuu mogli koristiti po noći ili i lošem vremenu, te što je u svakom tornju morao biti angažiran veliki broj ljudi. Optički telegrafi se koriste i danas, naročito u moreplovstvu, gdje se za prenos poruka na kratke udaljenosti koristi jak reflektor koji se naizmjenično pali i gasi. Ovo gašenje i paljenje svjetla odgovara određenom kodu uz pomoć kojeg se prenosi poruka. Električni telegraf Razvoj elektriciteta je stvorio osnove za električni telegraf. Samuel Morse je godine uspio razviti prvi jednostavni i stabilni električni sistem za prenos poruka te je naredne godine za ovaj izum dobio i patent.. Prvi pravi električni telegraf je povezivao London i Birmingem i izgrađen je godine. Kod električnog telegrafa su dvije tačke t izmeđuu kojih se vrši prenos poruke povezane električnom linijom. S obje strane ove električne linije se s nalazi poo jedna posebna sprava, od kojih jedna služi za slanje a druga za primanjaa poruka. Za slanje poruke se kod prenosi tako da se električni signali šalju električnom linijom. Morseov telegraf iz godine 2

3 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Ovi signali se registrujuu s druge strane linije (obično uz pomoć papirne trake na koju se ispisuju primljeni simboli) i tako dolazi do prenosa poruke. Morze je za upotrebu sa svojim aparatom izmislio poseban kod u kojem se za svako slovo abecede koristi mješavina tačaka i linija. Ovaj kod (takozvani Morzeov kod) je još i danas u upotrebi. Morzeovv kod Telefon Telefon (iz grčkog: telee = udaljen i fon = glas) je uređaj za komunikaciju na daljinu, koji se koristi tako što prima i prenosi zvuk (uglavnom ljudski glas) s jednog mjesta na drugo i obratno. Većina telefona radi tako što prenosi električni signal preko složenog sistema telefonskih mrežaa koji omogućuje komunikaciju bilo kojeg korisnika telefona sa skoro bilo kojim drugim. Postoje tri osnovna načina kojima se neki korisnik telefona povezujee na telefonsku mrežu: tradicionalnit i (fiksni telefon), koji je povezan kablovima s jednom određenom fizičkomm lokacijom; bežični i radio telefoni, koji koriste ili analogne ili digitalne signale; satelitski telefoni, koji koriste k telekomunikacijske satelite; i VoIP veze (iz engleskog Voice over IP što znači "glas preko Internet protokola") koje se koriste Internett vezom godine, dok je Alexanderr Graham Bell radio eksperiment na telegrafskim porukama, njegov pomoćnik je slučajno dirnuo čeličnuu oprugu koja je proizvela zvonki zvuk. Bell je čuo taj zvuk u drugojj sobi i odmah dotrčao govoreći:"ne dirajte ništa! Recite mi šta ste upravo uradili?" Tada je otkrio da čelična žica trepereći nad magnetnomm proizvodi promjenljivu struju. Već sutra je napravljen prvi telefon. Prva telefonska linija vodila je s krova zgrade na dva sprata niže. Prva rečenica izgovorena preko telefona bila je: "Gospodine Watsone, dođite! Potrebni ste mi!" Prvi telefon koji je izradio škotski fizičar Alexander Graham Belll Između krajnjih korisnika, povezivanje se može ostvariti preko optičkog vlakna, mikrovalova, satelitske vezee ili kombinacijom istih. Donedavno, kad bi se reklo telefon,, uglavnom bi se mislilo na fiksni telefon. Bežični i mobilni telefoni sad su ustaljeni širom svijeta, pri čemu se od mobilnih telefona čak očekuje da na kraju potpuno zamijenee "tradicionalne", fiksne telefone. Za razliku od mobilnih telefona, bežični se uglavnom smatraju "fiksnim"" telefonima, jer imaju domet uglavnom od nekoliko metara ili nekoliko desetakaa metara i uglavnom se povezuju na baznu stanicu koja je potom povezana kabelimaa na fiksnu telefoniju. 3

4 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Uvod Elektromagnetno zračenje i elektromagnetni talasi Neke vrste talasa prenose energiju kroz materiju tako što čine da materija vibrira. Postoje dva tipa takvih talasa.transverzalni (poprečni) talasi utiču na n sitne čestice neke materije na taj način da ona počinje da vibrira pod pravim uglovima u odnosu na pravac talasa. Longitudinalni (paralelni) talasi utiču na čestice tako da materija počinjee da vibrira u istom smeru u kojemm se kreću i sami talasi. Elektromagnetni talasi, kao što su na primer X-zraci (rentgen zraci) nee utiču na materiju da vibrira, većć prolaze kroz nju. Svi talasi prenose energiju kroz prostor. Elektromagnetni talasi prenose specijalni oblik energije koji se opštim imenom nazivaa zračenje. Primjeri ove energije su svjetlosni talasi, radio-talasi, mikrotalasi i X-zraci (rentgen). Ona može da se prostire i kroz vakuum, gde nema nikakvee materije. Elektromagnetne talase je teorijski predvidioo James Maxwell pokušavajući da objasni efekte indukcije električne struje u magnetnim poljima i obrnuto. Kasnije je Heinrich Rudolf Hertz potvrdioo ovu teoriju proizvevši radio talase koje je detektovao sa drugog kraja svoje laboratorije jednostavnom oscilacijom električne struje kroz provodnik (time demonstriravši primitivan oblik antene). Svako naelektrisanje promjenom brzine kretanjaa generiše elektromagnetno polje. Ova informacija se prostire kroz prostor brzinom svjetlosti i osobine odgovarajućeg elektromagn etnog talasaa su direktno vezane za dinamiku promjene kretanja naelektrisanja. Kao što oscilujuća električna struja u provodniku može da proizvede elektromagnetni talas, t takav talas takođe može da u nekom provodniku u indukuje električnu struju s iste oscilacije, na taj načinn omogućavajući transfer informacije od emitora ka prijemniku, što je osnov svih bežičnih komunikacija. Osobine elektromagnetnog zračenja zavise od njegove talasne dužine. Cijeli opseg talasnih dužina elektromagnetnogg zračenja naziva se elektromagnetni spektar. On obuhvataa gama zračenje, rendgensko zračenje, ultraljubičasto zračenje, vidljivu svjetlost, infracrveno zračenje, mikrovalno zračenje i radiotalase (radiovalove). 4

5 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Osnovne veličine elektromagnetnog talasa Osnovne veličine elektromagnetnog talasa su: -amplituda -frekvencija -talasna (valna) dužina -faza talasa -brzina širenja Slika koja pokazuje osnovne veličine elektromagnetskog talasa: talasni ugao talasna dužina smjer širenja talasa Talasna dužina (λ) Talasna dužina definisana je kao najmanje rastojanje dvije tačke u prostoru između kojih se faza elektromagnetnog talasa promijeni za 2π. Ona se zbog toga može izražavati jedinicom dužine metrom. Frekvencija (f) Frekvencija je broj punih promjena polja elektromagnetnih talasa u jedinici vremena. Između talasne dužine i frekvencije elektromagnetnih talasa postoji direktna zavisnost. Talasna dužina elektromagnetnih talasa pri njihovom prostiranju kroz neku sredinu se računa po formuli: λ=v/f gdje su: f-frekvencija elektromagnetnih talasa V-brzina prostiranja elektromagnetnih talasa kroz datu sredinu Brzina prostiranja (c) U vakuumu se elektromagnetni talasi prostiru brzinom svjetlosti, dok se pri prolasku kroz gasove ili tečnosti dijelovi spektra mogu apsorbovati, odnosno rasipati pri haotičnom kretanju čestica usljed efekta ekscitacije atoma, pri čemu talas prestaje da se kreće pravolinijski pa je percepcija da se kreće sporije od brzine svjetlosti. Brzina prostiranja izračenog elektromagnetnog talasa praktično je jednaka brzini svjetlosti i iznosi km/s. Između talasne dužine, frekvencije i brzine prostiranja talasa postoji fizička veza koja se matematički izražava: λ=c/f f=c/λ c=f. λ Elektromagnetno zračenje je kombinacija oscilujućeg električnog i magnetnog polja koja zajedno putuju kroz prostor u obliku međusobno okomitih talasa. Ovo zračenje je nosilac elektromagnetne interakcije (sile) i može se interpretirati kao talas ili kao čestica, u zavisnosti od slučaja. Čestice koje kvantifikuju elektromagnetno zračenje su fotoni. Ako imamo provodnik u kome naelektrisanje osciluje, generisani elektormagnetni talas će imati istu frekvenciju oscilovanja. Alternativno, ako elektromagnetno zračenje gledamo kao emisiju čestica (fotona), energija koju one nose je direktno vezana za talasnu dužinu, odnosno učestalost talasa. Što je veća učestalost to je veća energija fotona. Tačan odnos je opisan Plankovom relacijom E = hν gdje je E energija fotona h je Plankova konstanta, a ν je frekvencija talasa. 5

6 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Uvod Radio Radio je bežični prenos signala korištenjem elektromagnetskih valova kojima su frekvencije niže od frekvencija infracrvene svjetlosti, pa se prema tome zovu i radio valovi. Otkriće radio-talasa godine Hajnrih Herc je pokazao da se elektromagnetni talasi moguu prostirati naa veliku daljinu. U svom eksperimentu pokazao je da se radio-talasi moguu odašiljati, prostirati slobodno kroz prostor, a zatim prikupljati u istom obliku u kojem su poslati. Model emitera i kolektora radio-talasa Isprva se energija promjenjivog elektro-magnetnog polja (radio-talasa) pretvara u električnu energiju, a završni izlazz je obično u obliku zvuka (zvučnik) ili prikaza na ekranu (radar). Radio-prijemnik je elektronski uređaj kojim se iz niza elektromagnetskih signala indukovanih u anteni prijemnika, izdvaja, pojačava i detektuje signal korisne informacije. Informacijaa se prenosi sistematskimm menjanjemm neke osobine radio-talasa, kao što je amplituda, frekvencija ili faza. To menjanje se zove modulacija. Takav električni signal se onda uvodi u rezonantno kolo koje je priključeno na emisionu antenu, odakle se emituju radio talasi u prostor. Radio valovi putuju kroz homogen prostor (zrakk ili vakuum) pravolinijski, u svim pravcima. Ukoliko postoje diskontinuiteti, kao što je ionosfera u Zemljinoj atmosferi, dolazi do odbijanja, a isto takvo odbijanje se događa i od površine Zemlje. Kada se radio valovi usmjeree ka komunikacijskom satelitu, oni se tu hvataju, pojačavaju i šalju nazad prema Zemlji. Informacijaa se prenosi sistemskimm mijenjanjemm neke osobine radio talasa, kao što je amplituda, frekvencija ili faza. To se mijenjanje zove modulacija. Takav električni signal se onda uvodi u rezonantni sklop koji je priključen na radio odašiljač, odakle se šalju radio valovi u prostor. Kada se električni provodnik nađe u elektromagnetnom polju radio valova, onoo indukuje naizmjeničnu struju s u provodniku. Radioo iz godine 6

7 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin To se može detektirati i transformirati u zvuk ili drugi signal koji nosi informaciju na način da se prvo uhvati što veća količina energije radio valova u antenu prijemnika, a zatim izvrši proces obrnut od modulacije - demodulacija. Potom se dobije električni signal koji sadrži neku korisnu informaciju. Radio-prijemnici se primjenjuju za prijem radio-difuznog programa, televizijskog programa (slike i zvuka, kao dijelovi sklopa), daljinsku kontrolu uređaja, radio-komunikaciju, radio-astronomiju i u druge svrhe. Kako je došlo do je pronalaska radija? Nikola Tesla i radio Pitanje ko je izumio radio, tada nazvan bežična telegrafija, je kontraverzno. Ipak, dolje će biti nabrojani glavni naučnici i izumitelji koji su doprinijeli razvoju radija: David E. Hughes je prvi prenio Morseov kod bežično godine. Međutim, njegov rad nije ispunio zahtjeve u vezi poznavanja prirodnog principa ili procesa koji je predmet novog fenomena. Između i Roberto Landell de Moura, brazilski svećenik i znanstvenik, vršio je eksperimente. Nije objavio svoje rezultate do 1900., ali je kasnije pribavio brazilske i američke patente. Aleksandar Stepanovič Popov je napravio prvi uređaj koji je u prijamnom sklopu sadržavao koherer. Ovaj uređaj je opisan kao detektor munja i predstavljen je Ruskom fizičkom i hemijskom društvu 7. maja godine. Guglielmo Marconi jedan je od pionira radiotelegrafije. Ostvario je prvi prenos radio valova preko Atlantskog oceana i godine dobio Nobelovu nagradu za taj doprinos nauci. Osnovao je prvu firmu koja se bavila komercijalnom upotrebom radio prenosa. Do godine smatran je izumiteljem radija, kada mu je Vrhovni sud SAD-a oduzeo patentno pravo i dodijelio ga Nikoli Tesli. Sama odluka ostavila je ipak otvorene neka pitanja, pa je možete proučiti i sami protumačiti gledajući i analizirajući detalje. Obično se kaže da je radio rođen je 1913 pokraj New Yorka, a redovito je prenošenje počelo u SAD-u Reginald Fessenden i Lee De Forest pronašli su princip amplitudske modulacije, pa je tako više radio stanica moglo slati signale i istovremeno biti prisutno u eteru (za razliku od prijašnjeg običnog radija gdje je samo jedna radio stanica zauzimala cijeli raspon spektra). Edwin Armstrong otkrio je radio s frekvencijskim modulacijama, pa je signal postao otporniji na smetnje uzrokovane električnom opremom i atmosferskim uticajima. Nikola Tesla službeni je pronalazač radija. On je prvi razvio i objasnio način proizvodnje radio frekvencija, princip usklađenih rezonantnih sklopova u predajnoj i prijemnoj anteni te javno predstavio principe radija i prenos signala na velike daljine, koji je tada definisan kao "bežični prenos podataka." Za ovaj svoj pronalazak je dobio patent br za uređaj opisan kao uređaj za prenos električne energije. 7

8 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Uvod In this patents TESLA writes of a grounded high frequency emitter with a highly elevated ball electrode which was in resonant connection with a symmetrical, grounded resonant circuit (receiver) to enable the energy transmission through the upper atmosphere, which in great heights becomes more and more conductive for electricall currents. Bilo je više sudskih presuda i tužbii zbog patentnih prva na bežični prenos i radio godine (a zadnja i važeća) je iz 8

9 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin The Marconi Company brought this suit in the Court of Claims pursuantt to 35 U.S.C. 68, 35 U. S.C.A. 68, to recover damages for infringement of four Unitedd States patents. Two, No. N 763,772, and reissuee No. 11,913, were issued to Marconi, a third, No. 609,154, to Lodge, and a fourth, No. 803,684, to Fleming. The court held that the Marconi reissue patent was not nfringed. It held also thatt the claims in suit, other than Claim 16, of the Marconi patent No. 763,772, are invalid; and that Claim 16 of the patent is valid and was infringed. It gave judgment for petitioner on this claim in the sum of $42, $ with interest.. It held thatt the Lodge patent was valid and infringed, and that the Fleming patent was not infringed and was renderedd void by an improper disclaimer The Tesla patent No. 645,576, applied for September 2, 1897 and allowed March 20, 1900, disclosed a four- circuit systm, having two circuits each at transmitter and receiver, and recommender ed that all four circuits be tuned to the same frequency. Tesla's apparatus was devised primarily for thee transmission of energy to any form of energy-consuming device by using the rarified atmosphere at highh elevations as a conductor when subjected to the t electrical pressure of a very high voltage. But he also recognized that his apparatus could, without change, be used for wireless communication, which is dependent upon the transmission of electrical energy. His specifications declare: 'The apparatus s which I have shown will obviously have many other valuable uses-as, for instance,, when it is desired to transmitt intelligible messages to great distances...' 11 Tesla's specifications disclosed an arrangement of four circuits, an open antenna circuit coupled, through a transformer, to a closed charging circuit at the transmitter, and an open o antenna circuit at the receiverr similarly coupled to a closed detector circuit. His patent also in- [320 U.S. U 1, 15] structed those skilled in the art thatt the open and closed circuits in the transmitting system and in the receiving system should be in electrical resonance with each other. His specifications state that the 'primary and secondary circuits c in the transmitting apparatus' are 'carefully synchronized.' They describe the method m of achieving this by adjusting the length of wire in the secondary winding of the oscillation transformer in the transmitter, and similarly in the receiver, so that 'the points of highest potential are made to coincide with the elevated terminals' of the antenna, i.e., so that the antenna circuit c will bee resonant to the frequency developed in the charging circuit of the transmitter. The specifications further state that 'the results were particularly satisfactory when the primary coil or system A with its secondary s C (of the receiver) was carefully adjusted so as to vibrate in synchronism with the transmitting coil or system AC.' Tesla thus anticipated the following features of the Marconi patent: A charging c circuit in the transmitter for causing oscillations of the desired frequency, coupled, through a transformer, with the open antenna circuit, and the synchronizationn of the two circuits by the proper disposition of the t inductance in either the t closed or the antennaa circuit or both. By this and the added disclosure of the two-circuit arrangement in the receiverr 9

10 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Uvod with similar adjustment, he anticipated the four circuit tuned [320 U.S. 1, 16] combination of Marconi. A feature of the Marconi combination not shown by Tesla was the use of a variable inductance as a means of adjusting the tuning the antenna circuit of transmitter and receiver. This was developed by Lodge after Tesla's patent but before the Marconi patent in suit The inescapable fact is that Marconi in his basic patent hit upon something that had eluded the best brains of the time working on the problem of wireless communication-clerk Maxwell and Sir Oliver Lodge and Nikola Tesla. Genius is a word that ought to be reserved for the rarest of gifts. I am not qualified to say whether Marconi was a genius. Certainly the great eminence of Clerk Maxwell and Sir Oliver Lodge and Nikola Tesla [320 U.S. 1, 63] in the field in which Marconi was working is not questioned. They were, I suppose, men of genius. The fact is that they did not have the 'flash' (a current term in patent opinions happily not used in this decision) that begot the idea in Marconi which he gave to the world through the invention embodying the idea. But it is now held that in the important advance upon his basic patent Marconi did nothing that had not already been seen and disclosed.... Kao što možete procjeniti sud je donosio odluku o nizu inovacija, proces je sadržavao mnoštvo detalja, pa dajemo i dio presude: Činjenica je da je Marconi je u svojoj osnovnoj verziji patenta smislio nešto što je promaklo najvećim umovima koji su radili na problemu bežične komunikacija: -Clerk Maxwell i Sir Oliver Lodge i Nikole Tesle. Genije je riječ koja bi trebala biti rezervirana za najrjeđe darove. Nisam kvalificiran reći da li Marconi je genij. Dakako, velike eminencije i zasluge ljudi kao što su Clerk Maxwell, Sir Oliver Lodge i Nikola Tesla u području u kojem Marconi je radio ne dovode se u pitanje. Oni su, pretpostavljam, ljudi genija. Činjenica je da oni nisu imali "Bljesak" (sadašnji termin u patentnom pravu koji ne smatram najsretnijim za korišćenje u ovoj odluci) da praktično primjene svoje ideje. Ali smatramo da je važno naglasiti da Marconi nije izumio i učinio ništa što ranije da se nije bilo viđeno i objavljeno i normalno izdvojena mišljenja i sumnje: I have little doubt, in so far as I am entitled to express an opinion, that the vast transforming forces of technology have rendered obsolete much in our patent law. For all I know the basic assumption of our patent law may be false, and inventors and their financial backers do not need the incentive of a limited monopoly to stimulate [320 U.S. 1, 64] invention. But whatever revamping our patent laws may need, it is the business of Congress to do the revamping. We have neither constitutional authority nor scientific competence for the task. r. Justice ROBERTS joins in this opinion. Mr. Justice RUTLEDGE, dissenting in part. 10

11 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Nove tehnologije Daljinsko upravljanje Ovaj izum je nastao kao nastavak Teslinog istraživanja o radiju. Između ostalog, Tesla je dao nemjerljiv doprinos i u oblasti računarstva : patentirao je I (AND) logičko kolo. Do ovog otkrića došao je razvijajući sistem za daljinsko upravljanje uređajem koji se sastojao od većeg broja primopredajnih elemenata. Patent broj je prvi proizvod s daljninskim upravljanjem, zvan brod s daljinskim upravljanjem kojeg je Tesla demonstrirao kako radi On je za tu priliku iskoristioo par jakih akumulatora; radio signale koji se kontrolišu serijom prekidača, električni motor koji je pokretao brod i seriju svjetla na brodu koja su se napajala iz akumulatora. Ova tehnologija se nije dugo koristila nakon Tesle, no mi možemoo vidjeti kako je ove Tesline idejee iskoristila uglavnom vojska s naumom da stvori daljinski upravljanu vojnu tehnologiju. U Drugom svjetskom ratu, Nijemci su napravili prvi tenkk na daljinsko upravljanje, i nakonn toga su ovakvi izumii preplavili tržište, naročito u domeni ograničavanja ljudskih sloboda. 11

12 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Gramofon i gramofonske ploče Nijemac Emil Berliner nastanjen u Vašingtonu je godine konstruisao je i patentirao mašinu koja govori koja je takođe snimala i reprodukovala zvuk. Berliner upotrebio ravan disk i iglu koja je urezivala spiralno udubljenje dok se igla kod cilindra pri vertikalnom urezivanju kretela gore-dole g i svoju mašinu koja govori nazvao je gramofon. prvobitni gramofon moderni gramofon gramofonska ploča Gramofonska ploča, vinil (kada je izrađena odd polivinilnog klorida), ili i ploča je vrsta analognog čuvanjaa zvuka, koje je zapisano moduliranjem spiralne brazde koje započinjuu na rubu ploče i završavaju blizu središta ploče. Kroz razvoj ove tehnike zapisa razvijene su različite veličine ploča i obično se izražavaju u colima, tako imamo veličine 12 cola (12-inch),, 10, 7, itd. Isto tako postoji podjelaa u odnosu na rotacijsku brzinu ploče u minuti: 33, 45, 78, kapaciteta (Long play - dugo sviranje), reprodukcijske kvalitete, te po broju audio kanala ("Mono", "Stereo", "Quardophonic", itd). Danas gramofon, kao analogni izvorr doživljava malu renesansu i nije potpuno zamro. Razlog je toplina zvuka za razliku od digitalnog, pa nerijetko ljubitelji l muzike insistiraju na baš reprodukcijom koja je više humana. Magnetofon Magnetofonn je elektronski uređaj za snimanje i reprodukciju zvuka. Radi na principu magnetizacije trake. Prvi magnetofon napravio je Danac Valdemar Poulsen (Valdemar Poulsen) godine. Princip rada je praktično isti kao i kod kasnijeg kasetofona. Pri snimanju elektromotor pokrećee magnetofonsku traku koja prolazi pored magnetofonske glave. Glavaa (elektromagnet) prima promjenjive električne signale koje pretvara u promjenjivoo magnetsko polje. Ovo izaziva magnetizaciju trake koja prolazi u skladuu s trenutnim električnimm signalom. Pri očitavanju proces je obrnut, magnetizirana traka inducira struju u glavi za čitanje (elektromagnetu), a ta struja se dalje pojačava i reproducira u zvučniku. Magnetofonn se sastoji od elektronskih i mehaničkih dijeova. Elektronski dio pretvara zvuk u električnu energiju i istu koristi za zapis na magnetsku traku pomoću elektromagnetske glave za pisanje i čitanje. Mehanički dio s elektromotorom vrti magnetsku vrpcu naprijed ili natrag dok se na nju zapisuju ili s nje očitavaju podaci. Magnetska vrpca je plastična s nanijetim feromagnetskim slojem. Magnetofon iz

13 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Nove tehnologije Audio i video kasete Sredinom prošlog vijeka kao mediji za pamćenjee audio i video zapisa koristile su se kasete. Audio trake su prvobitno bile širine 1/8 inča (0.32 cm) omogućavajući 30 ili 45 minuta stereo snimka po strani dok se nisu pojavile trake većih dužina. traka kaseta Originalne trake su bile Feritte (Fe2O3) ali kasnije Chromium Dioxide (CrO2)) a upotrebljavane su i druge smese metalnih supstanci u cilju poboljšanjaa kvaliteta zvuka. Hrom kasete su imale drugačije frekventne "bias" zahteve, i zahtevale sofisticiranu Audio kasetofon opremu za snimanje. Kasniji uredjaji koristili su različite tehnike za redukcijuu šuma, tako da je "Dolby" postao jedan od popularnijih do sada. Prvobitno, ovaj format svoju široku primenu je našao u arhiviranju snimaka sa gramofonskih ploča. Iako je CD značio kraj njegovee dvadesetogodišnje vladavine, bio je to najpopularniji audioo format do sada. Audio kaseta ipak nije mrtva.... Mnoge kuće trenutno imaju makar jedan ovakavv uredjaj sa velikim brojem kaseta. I dalje se mnogo koriste u automobilima i kamionima zbog njihove imunosti na udare i vibracije. Uvrježeno je mišljenje da će audio kasete biti u upotrebi još nekih 10 godina ili dok se stare trake konačno ne dezintegrišu. Sociološkii aspekti muzike Gramofon, ploče i kasete su prevashodno namjenjeni za reprodukcijuu muzičkih djela pa ćemo date tek nekoliko napomena o važnosti muzike sa sociološkog aspektaa kao dopunuu Teme1. Tako je Martin Luther postavljao je j muziku odmah iza teologije, a u prošlosti je muzuika edukacija bila sasvim uobičajena (za više slojeve društva). Mnogo je primjera o važnosti muzike i njenoj ulozi u društvuu i životu čovjeka. Popularnost muzičkih festivala godinama ne jenjava, a Evrovizija proširuje pojam Evrope dubokoo u Aziju. Himna - svečana pjesma - jedan je od osnovnih državnih simbola. Danas se muzika "uvukla" u našu okolinu pa je nekad i ne primjećujemo, jer nas doista okružuje sa svih strana - jednostavni njeni oblici (zvona, sirene, zviždaljke) često su nam neophodni. Posljedice utjecaja masovnih medija i njihova posredovanjaa na muziku raznolike suu i vrlo duboke: fenomenn odvajanja izvođača od produkta; uvođenje novih dimenzija komercijalnih razmatranja u muziku; pojavaa novih veza i barijera između publike i izvođača; tendencija za odvajanjem masovno-medijizirane muzike od rituala i konteksta životno-cikličkih izvedbi; neprimjereno naglašavanje i izdvajanje solističkog interpreta, odnosno ''zvijezde''; uvođenje i designiranje studijskog snimanja kao autonomne umjetničke forme, umjesto kao reprodukcije/kopijee ili tumačenja izvedbe, tee naposljetku - podvrgavanje muzičke produkcije zahtjevimaa modernog tržišta, odnosno procesima racionalizacije, birokratizacije te stvaranja potrošne robe (commodification). Razvoj i širenje fonograma tokom 1920-ih podudarao se s pojavom radija koji je zajedno s fonogramom bio lako dostupan zahvaljujući brojnim zajedničkim slušanjima na javnim mjestima. m 1930-ih, širenjem zvučnog filma, uveden je novi masovni medij za muziku, posebice koristan u dosezanju potrošača presiromašnih da kupe radio ili fonogram, ali u mogućnosti da si povremeno priušte kino ulaznice. Razvojem video tehnologije 1980-ih, intenzivirala se produkcija i pristupačnost vizualno-kontekstualizirane muzike... Osnivanjem MTV-ja inaugurirala se i kultivacija muzičkog spota kao k nezavisne umjetničkee forme. 13

14 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Krajem XX. st. ojačalaa su dva proturječna trenda vezanaa uz financiranje masovno-medijizirane muzike. Muzička produkcija kojom su rukovodile multi-nacionalne kompanije, postala jee sve više kapitalistički i intenzivnija, što znači da se na produkciju i promociju pojedinih izdanja trošilo i po nekoliko desetakaa miliona dolara. Pojavom novih medija, naročitoo kaseta, postalo je ne samo mogućee već i uobičajeno, da si mali, lokalni izvođači sami produciraju ploče za beznačajno male novčane svote (uu usporedbi s prijašnjim cijenama!). Time je i po prvi puta omogućeno daa se javno predstave supkulture i društvene manjine. U pogledu vlasništva i zaštite vlasničkih prava, obrasci se muzičke industrije razlikuju od mjesta do mjesta. Značajnija revolucija u kontroli muzičko proi izvodnih sredstava došlaa je sa širenjem novih tehnologija, posebice od 1970-ih godina nadalje, širenjem kaseta kao nove mikro-medijske forme s produkcijskim, kontrolnim i konzumacijskim obrascima nadzora, obrascima koji su bili puno decentraliziraniji od onih ''starih medija'' poput primjerice filma, televizijee i radija. Kasete su kasnije zamjenili jedanko jeftini CD-ovi. Iako su više-manje jasne glavne tendencije razvoja masovnih medija i muzike, m samii detalji njihova razvoja, te implikacije i efekti vezani uza nj, bili su temom rasprava ne isključivo znanstvenika, već i izvođača i slušatelja. Nekolicina se argumenataa sve više bliži središnjojj ideji tehnološkog determinizma da je karakterr pojedinih kulturnih praksi određen samom s prirodom tehnologije koju koriste. Prijedlog Marshalla McLuhana da različiti mediji, posebno oni obuhvatnijih, širih kategorija, prikazanii oralnim, pismenim ili elektronskim načinima transmisije, posjeduju ntrinzična svojstva koja uslovljavajuu diversne forme svijesti i kulture, dalje je razvijao John Shepherd pokušavajući objasniti različite pristupe muzičkim strukturama i procesima. Prigovori publike išli su na račun pomanjkanja prostora za neke druge bitne b faktore,, poput političkih borbi i ljudskog djelovanja. Argument kojii je sociološko osjetljiviji od onog McLuhanovo og jest argument Walteraa Benjamina koji pišući o filmu (1936), sugeriše da je mehanička reprodukcija drastično izmijenila statuss umjetničkog djela i to uništenjem aure jedinstvenog, autentičnog objektaa što se može primjeniti i na muzikuu za koje više nije neophodno prisustvo izvođača, već se najčešće konzumira putem tehničkih pomagala. Televizija Televizija skraćeno TV, opšti je naziv za skupp tehnologija koje omogućuju snimanje, emitovanje i prijem pokretnih slika, bilo u crno-bijeloj tehnici ili u boji, popraćenih zvukom. Riječ televizija može označavati osim cijelog televizijskog sistema i televizijski t prijemnik (obično ga zovemo televizor), te televizijsku mrežu odnosno firmu koja ima državnu koncesiju za emitiranje TV programa (RTRS, RTS, CNN, RTL,, Sport...). Prvi koji je smislio riječ televizija bio je ruski naučnik Konstantinn Perskyl, na Prvom kongresu o elektricitetu u Parizu godine. On je spajajući grčku i latinskiu riječ, grč. tele = daleko + lat. visio = gledanje, slika, prikaz,) smislio termin televizija.. Međutim, nije bilo dovoljno smisliti ime, Škot John Logie Baird postigao je ono što š nikom do tada nije uspijelo: prenio je prvu televizijsku sliku na udaljenost od nekoliko metara. Princip je postavljen, trebalo ga je samo nastaviti dalje usavršavati, tako se uskoro tih nekoliko metara pretvoriloo u nekolikoo kilometara, a svi smo svjedoci kako je nastavilo dalje. Osnovni princip televizije je pretvaranje pokretne slike u električnii signal pogodan za prijenos, te obrnuti proces kod prikaza. Za razliku odd filma koji snima sliku na dvodimenzionalni medij, televizija mora svestii informaciju o pokretnoj slici na samo jednu dimenziju. To se postižee razlaganjem slike na pojedinačne linije koje se nalaze jedna ispod drugee ("skeniranje"). U početku razvoja to se radilo mehaničkim putem. To jee ubrzo zamijenjeno elektronskom zrakom upravljanom električnim ilii magnetskimm poljem (elektronska cijev). Danas se za snimanje koriste i poluprovodni elementi s prenosom naboja (CCD), a za prikaz postoji i više digitalnih tehnika (LCD, TFT, plazma). Televizijski prijamnik iz

15 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Nove tehnologije Analogna i digitalna televizija Analogno emitovanje znači da je slika sadržana u samom radio talasu. Različite vibracije i oblici na talasu upravljaju elektronskim kolima koje iscrtavaju sliku na ekranu. Nedostatak analognog pristupa je u tome što se usljed smetnji kvalitet smanjuje. Oblik i neravnine na radio talasima se mijenjaju usljed smetnji i šumova i zbog toga je nemoguće da se kvalitet analognog signala potpuno sačuva. Pitanje je samo koliki će se gubitak kvaliteta primetiti na slici prenesenoj anlognim putem. Što je više šumova to analogni signal sve više gubi kvalitet i slka postaje sve prljavija. Digitalno emitovanje znači da signal u stvari prenosi digitalne podatke. Ti digitalno podaci su zapravo video signal u nekom formatu slično kao video fajlovi na računarau. Digitalni signal tumače kodeci i pretvaraju ga u sliku koja se zatim prosljeđuje na ekran. Digitalni signal takodje prenosi i podatke vezane za proveru i korekciju grešaka tako da se mogućnost netačnog tumačenja signala još više smanjuje Analogna televizija je još prisutna u većini država svijeta. U upotrebi je nekoliko video standarda za format slike i način kodiranja boje: PAL - prenosi se 25 slika (50 poluslika) u sekundi koje imaju po 625 linija SECAM - 25 slika (50 poluslika) s 625 linija NTSC - 30 slika (60 poluslika) s 525 linija Noviji uređaji za prijem podržavaju sva tri standarda i imaju mogućnost izbora odvojene po kanalima. Ako se koristi televizija krivog standarda, koji ne podržava prijemnik, i dalje će se vidjeti slika, ali će doći do pomaka boja (što obično daje crno-bijelu ili titravu sliku). Digitalna televizija postaje ili je već postala prevlađujući standard. Emituje se bilo putem satelita, zemaljskih odašiljača ili kabovski. Postiže se veća rezolucija slike od analogne TV (525/625 linija analogna linija naviše HDTV). Osim toga, ovo omogućuje i mnoge napredne usluge. Kvaliteta slike i zvuka je heneralno bolja od analogne. Međutim, digitalna televizija po svojoj definiciji ima vrlo lijepu sliku i ton do oštre granice, kada signal postaje previše distortiran. Analogna televizija ima blagi prelaz, dok kod digitalne ili ima signala ili ga nema. Kad ga ima, može ga biti u prekidima (digitalne smetnje) ili, ako je jačina signal preko 50% posto (teoretski, u praksi 65% jačine signala je potrebno) to se smatra kvalitetnim digitalnim signalom. Većina uređaja za digitalni prijem ima ugrađene vizualne indikatore jačine signala. Po samom svom načinu rada, digitalni signal je manje podložan "analognim" smetnjama (prirodni ili umjetni šum ("brum")) i zbog toga daje bolje rezultate pri slabijem signalu. Najbitniji načini prenosa digitalnog televizijskog signala su zemaljski DVB-T, kabelski DVB-C i satelitski DVB-S. Satelitska televizija Satelitska televizija je televizija čiji se signal emituje sa veštačkih satelita koji kruže oko zemlje. Primanje signala se obavlja posredstvom satelitske antene i receivera satelitske televizije. Antena mora biti precizno usmjerena u tačno određeni satelit da bi hvatala signal sa njega. pošto se sateliti kreću jednakom brzinom kao zemlja, oni praktično stoje u donosu na položaj naših antena pa se njihova pozicija može saznati iz tabela, časopisa o satelitskoj televiziji itd. Satelitska televizija može biti i digitalna i analogna. Većina novih satelita i novih kanala su digitali ali još uvijek postoje i anlogni kanali na nekim satelitima. Kablovska televizija To je televizija čiji signal se kroz kablove prenosi od provajedera kablovske televizije do korisnika (gledaoca). Kablovska televizija može biti i digitalna i analogna. U oba slučaja kvalitet slike bude dobar ali digitalni prenos ipak ima prednosti jer standardno omogućava neke naprednije mogućnosti. napominjemo da se digitalna kablovska televizija pojavile tek pre nekoliko godina. Mnogi provajderi kablovske televizije su tek počeli sa digitalnim prenosom. DVB-C (Digital Video Broadcasting - Cable) je standard za digitalno emitovanje kablovske televizije. Svi evropski provajderi kablovske televizije koji su prešli na digitalno emitovanje, koriste DVB-C standard. 15

16 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin IPTV (internet protocol Television) Ovo je nova vrste televizije. Televizijski signal se prenosi u obliku digitalnih podataka putem internet mreže, od provajdera IPTV televizije do korisnika. korisnici moraju imati brzu internet vezu i IPTV prijemnik koji se spaja na televizor. IPTV je za korisnike veoma slična kablovskoj televiziji. Isto se od provajdera dobija prijemnik. Prijemnik takođe ima svoj daljinski upravljač. I najvažnije dostupni progranmski paketi koej možete gledati ovim putem su veoma slični sadržajima kablovske televizije. najčešće se radi o istim Tv kanalima. Prednost IPTV televizije je što koristi mnogo više naprednih i interaktivnih mogućnosti koje omogućava internet. IPTV je digitalna jer se internetom mogu slati samo digitalni podaci. Web televizija Web televizija je prikazivanje TV programa na web stranicama (internet stranicama). Pojednostavljeno rečeno treba samo da posjetiti web stranicu neke web televizije i na njoj možete gledati taj program. Nedostatak je što su web televizije često malih rezolucija. Video velike rezolucije pravi ogroman protok podataka i tako stvara ogromne troškove servera. Takođe za web televiziju visoke rezolucije i posjetioci bi morali imati veoma brz internet da bi mogli nesmetano pratili TV program. Web televizije su uvek digitalne: Pošto su web stranice dio interneta a internet je potpuno digitalan, to znači da je sve što se nalazi na web stranici prikaz digitalnih podataka. Mobilna televizija Televizija predviđena za gledanje na mobilnim telefonima i sličnim malim mobilnim uređajima. Za mobilnu televiziju u evropi se koriste dva standarda: DVB-H i DMB. Oba su u početnim fazama primjene. Mobilni telefoni sa mogućnošću prijema ovakvog Tv signala su tek počeli da se proizvode. Za pčekivati je da će mobilna televizija uskoro komercijalno zaživjeti. Mobilna televizija je samo digitalna: Svi standardi za mobilnu televiziju predvišaju samo digitalni signal. Tako da će svaka mobilna televizija koja se pojavi biti digitalna. Roboti Teslin brod kojim se upravljalo daljinski smatra se jednim od prvih robota. Tesla je bio nazivan ocem robotike", tako da ga možemo smatrati krivcem za praktično sve, od popularnog robota R2D2 pa sve do Google autombila koji se sami voze. R2D2 SF robot Google samoupravljajući automobil Robot (od češkog - rob, robota, rabota - težak, prisilan rad) je elektro-mehanička jedinica koja je u stanju da autonomno, po nekom programu, ili pod kontrolom čoveka izvodi određene zadatke. Roboti se koriste za izvođenje zadataka opasnih, teških ili napornih za ljude. Na primer sakupljanje nuklearnog otpada ili slaganje velikog broja žica prema boji, kao i repetitivne poslove gde se zahteva istrajnost i preciznost, kao što je sklapanje motora i šasije automobila. 16

17 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Nove tehnologije Roboti koji imaju oblik ljudskog tijela se još zovu humanoidni roboti. Ako je uz ovo još i svrha da se po njihovim ostalim karakteristikama, kao što su kretanje, govor, gestikulacije itd, što više približe ljudskim bićima, radi se o androidima. Ovaj termin se ipak češće sreće u naučnoj fantastici. Inteligenciju koju robot poseduje čini u stvari program ili sistem programa, koji određuje sposobnost robota da prepozna određene situacije i da se u njima snađe ili ih rijšava, ponašajući se na pravi način ili čak iz sopstvenog iskustva uči kako da se snalazi u novim situacijama i riješava nove probleme. Ova vrsta inteligencije se zove još i viještačka inteligencija i predstavlja zasebnu granu nauke. Izraz robot se prvi put pominje u drami Karela Čapeka R.U.R. Razvojem tehnologije, danas se robotizacija primjenjuje u industriji, proizvodnji, medicini, te mnogim drugim djelatnostima. Ono čemu su Japanci, koji prednjače u razvoju robotike, posvetili posebnu pažnju je stvaranje takozvanog humanoidnog robota. Njegovo će obavljanje zadataka biti na najvišem mogućem nivou uz jednu iznimku. Robotska umjetna inteligencija razvija se u jednom novom smjeru. Kako bi stroj koji će obavljati razne uslužne djelatnosti bio što sličniji samom čovjeku, radi se na razvoju robota koji će biti sposobni komunicirati s ljudima. Razvoj takve vrste robota omogućit će zamjenjivanje ljudske radne snage u sektorima gdje to do sada nije bilo moguće. Japanski stručnjaci naglašavaju kako se robotizacija ne provodi kako bi strojevi zamijenili ljude. Korištenjem njihovih usluga u lične svrhe, kao što je obavljanje kućanskih poslova, učenje, čuvanje djece, pa čak i zamjena za partnera japanski stručnjaci smatraju kako će ljudi imati više vremena posvetiti se prioritetnim aktivnostima u životu. Optički diskovi Kod optičkog zapisa obično govorimo o zapisu na optički disk. Optički diskovi se po svojem obliku i građi razlikuju prema vrsti korištenog optičkog zapisa. Optički disk je tanka okrugla ploča koja nosi optički zapis. Zbog tipične primjene gdje su podatci obično zvučni zapis ili zapis pokretnih slika, što povlači da se podatci čitaju u duljem neprekinutom nizu, podatci su ogranizirani kao spiralni trag koji počinje od sredine optičke ploče. Optički zapis se prvo koristio za pohranjivanje pokretnih slika u ranim 1960-tim godinama. Danas je široko rasprostranjeni način za pohranu podataka zbog dostupnosti uredaja za zapisivanje i čitanje, kao i po cijeni pristupačnih praznih medija. Optički diskovi doživljavaju različite modifikacije pa se kao nasljednik klasičnih CD i DVD diskova smatraju Blu ray diskovi. Blu-ray diskovi koji se koriste za skladištenje HD filmova i igara trenutno mogu uskladištiti između 25GB i 50GB podataka. Mikro-holografski diskovi mogu uskladištiti više podataka nego DVD ili Blu-ray diskovi zbog toga što skladište informacije na disk u tri dimenzije za razliku od ostalih. Novi mediji Istоriја mеdiја mоžе sе pоdеliti u nеkоlikо fаzа: 1) primаrni mеdiјi (čоvjеk i njеgоv gоvоr, pоkrеt, plеs, rituаl), 2) sеkundаrni mеdiј (pisаćа mаšinа, štаmpаrskа prеsа), 3) еlеktrоnski mеdiј (rаdiо, plоčе, kаsеtе, tеlеviziја, film, tеlеfоn, fаks), 4) digitаlni mеdiј (kоmpјutеr, е-mail, intеrеnеt, www) Po Murovom zakonu prve dvije faze su davna praistorija. Treća faza je davna istorija u najboljem slučaju srednji vijek.. Četvrta faza se strahovito brzo mijenja i svakih par godina ono što se čini novim završava na otpadu kao zastarjelo. Trenutni razvoj interneta mijenja koncept računara i on prestaje biti PC (lični) i postaje sve više mrežni. Tako i svi mediji koji se ne oslanjaju na internet se koriste sve češće samo kao alternativni ili kao sigurnosni. 17

18 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Internet Internet je velika računarska mreža i sistem za a jednostavnu i efektivnuu komunikaciju sa tekstom, slikom i zvukom. Internet je globalno dostupna mreža koju čini više međusobno povezanih p manjih i većih mreža koje komuniciraju pomoću Internet Protokola (IP). Neki od najpopularnijih dijelova interneta su: World Wide Web, i P2P file sharing. Istorija razvoja interneta Prenošenje instrukcija između računskih mašina se prvi put desilo godine kada je George Stibitz iskoristio TTY, odnosnoo tele-mašinu za kucanje, pomoću koje je poslaoo instrukcije sa njegovogg Model K iz Darthmouthh univerziteta u Novom Hampshireu na njegom "Complex Number N Calculator"-u u New York-u, te također primio rezultate istim putem. Tek godine, istraživali sa Dartmoutha su izumili glavnu mašinu sa dijeljenim vremenom sa priključenim terminalima. U osnovi terminali su iskorištavali resursee glavnog računara, te pomoću glavnog računara na kojeg su prikopčani dobijali rezultate natrag na terminal. Internet je nastao pod okriljem Agencije za napredne odbrambene istrаživačke projekte (DARPA) američkog sekretarijataa odbrane, kao način da se s postigne vojna premoćć kroz stimulaciju napretka u nauci i tehnologiji. t Zanimljivo je da je povod za osnivanje ARPANET projekta u stvari biloo lansiranje prvog vještačkog satelitaa Sputnik, od strane Sovjetskog Saveza godine. Kao odgovor na n to, Sjedinjene Američke Države osnivaju agenciju ARPA. Jedan od istraživačkih zadataka ove agencije bioo je da se utvrdi na koji način n bi američke vojne snage mogle zadržati komandu i kontrolu nad svojim snagama i projektilima nakon nuklearnog n napada. Cilj je j trebalo da bude vojna mreža, dovoljno decentralizovana da eventualni napad na ključne k američke gradove ne ugrozi mogućnost lansiranja projektila za izvođenje protivnapada. Suština ovakve mrežee je paketna komutiranaa mreža. Komutacijaa paketa predstavlja dijeljenje podataka u pakete ili datagrame, njihovo obeležavanje tako da sadrže izvor i odredištee informacije, i prosljeđivanje od računara do računara dok informacija ne stigne na svoj cilj. Ako se neki paket izgubi u bilo kom trenutku, pošiljalac ga može ponovo poslati. U narednim godinamaa primarni razvoj r odnosio se na kompletiranj je funkcionalnosti komunikacionog protokola i ostalog mrežnog softvera. Krajem radna grupa za mreže završava inicijalni protokol i daje mu ime NCP Netowork Control Protocol. ARPA je želela da ispita da li računari r na raznim lokacijama mogu da budu međusobno povezani tehnologijom paketnog prenosa (packet switching). U to vrijeme se postavljalo p pitanje da lii je moguće dizajnirati takvu mrežu koja će moćii bzo da preusmjeri saobraćaj i zaobiđe čvorove koji su van funkcije godine Univerzitet Kalifornija u Los Angelesu, SRI u Standfordu, Univerzitet Kalifornije u Santaa Barbari te Univerzitet Utaha su bilii prikopčani na ARPANet mrežu koja je koristilaa 50 kbit/s mrežna kola. ARPANet je ustvari preteča današnjeg Interneta, iako je bila puno ograničenija o nego globalna mreža Internet, ipak je bila prva mreža takve vrste. Informacije su po prvi put bile djeljene na manje cjeline - pakete i tek onda upućivane drugim računarima. Osnovna prednost ovakvog načinaa razmjene podataka je što nekoliko korisnika mogu da dijele istu komunikacionu liniju, a paketi mogu da pronalaze najbolju putanju kroz mrežu spojenih čvorova. U godini Ministarstvo odbrane SAD je osnovalo mrežu pod nazivom ARPANET. Jedan od najvećih napredaka projekta ARPANET-a bio je razvoj zajedničkog jezika (protokola) na kom su računari, koji su bili povezani u mreži, mogli da komuniciraju jedan sa drugim. Verovatno je najvažniji trenutak u razvoju interneta bio u 1983.godini, kad k je tadašnja mreža prešla sa NCP- a (Network Control Protocol) na TCP/IP (Transmission Control Protocol / Internet Protocol), što je znacilo 18

19 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Internet prelazak na tehnologiju kakva se i danas koristi. Vinton Cerf, koji je sa Robertom Kanom stvorio TCP/IP protokol, jednom je rekao: Stvorili smo protokol koji ce se koristiti i u velikom mrežama s velikom brojem racunara, protokol koji ce nositi Internet budućnosti, što je znacilo da mora biti fleksibilan kako bi različite mreže mogle funkcionisati u zajedničkom okruženju. S obzirom na to da je upotreba protokola TCP/IP bila veoma jednostavna, na ARPANET se priključivao sve veći broj računara. Početkom devedesetih godina uvode se nove usluge i protokoli. Upravo nastankom WWW-a (World Wide Web), koji će kasnije postati najpoznatija i najviše korišćena usluga (servis) na Internetu, počinje prava eksplozija povezivanja na Internet. Prvo javno predstavljanje interneta kakvog danas poznajemo doživio 1990-tih godina. U augustu 1991 CERN u Švicarskoj je predstavio web sajt. Web je u osnovi razvijen kako bio omogućio lako deljenje informacija između naučnika koji rade na različitim Univerzitetima i institutima širom sveta. Prvi web severi su bili smešteni u evropskim laboratorijama, pri čemu je samo nekoliko korisnika imalo pristup Next platformi na kojoj se bazirao prvi web browser, pri čemu je postojala i druga verzija koja je bila laka za instaliranje i prilagođena korisniku. Tim Berners-Lee počeo stvaranje HTML, HTTP te prve web stranice na CERN-u u Švicarskoj. Nacionalni Centar za "Supercomputing Applications" je objavio Mosaic web pregledač, a 1994 godine se povećava interes javnosti za Internet koji je do sad bio isključivo akademsko/tehničke prirode. Internet je sve više uzimao maha, tako da je 1990-tih integrisao većinu tadašnjih postojećih javnih računarskih mreža, što je ostvareno najviše zahvaljujući nedostatku mjerodavne centralne administracije što je omogućilo nesmetan rast mreže, kao i prilično slobodnu prirodu Interneta i njegovih protokola. Poslovni svijet i mediji počinju da primjećuju veličinu i mogućnosti Interneta, tako da počinje njegova komercijalizacija. Na Internet se spajaju razne vladine i obrazovne institucije iz svih dijelova sveta. Sve više firmi postavlja na Internet svoje web stranice i se pojavljuju prve on-line prodavnice u kojima je moguće kupovati preko Interneta. NSFNet se vraća svojoj prvobitnoj ulozi istraživačke i naučne mreže, a okosnica Interneta postaju komercijalni davaoci usluga (Internet Service Provider). World Wide Web postaje najpopularnija i najkorišćenija usluga i prva po broju prenesenih podataka. Krajem devedesetih godina razvijaju se nove tehnologije i usluge, kao što su pretraživači Interneta (search engines), Internet telefonija, elektronska trgovina (e-commerce), portali, on-line bankarstvo, prenos slike i videa u realnom vremenu itd. Internet u sebi nosi ključnu tehnološku ideju ideju mreže otvorene arhitekture. U ovom konceptu, izbor neke mrežne tehnologije nije diktiran određenom arhitekturom, već je ostavljeno korisniku da slobodno odabere tehnologiju i poveže se sa ostatkom mreže preko meta nivoa - međumrežne arhitekture (Internetworking architecture). Šta je Web, a šta Internet? Za one koji nisu pažljivo čitaki predhodno poglavlje Web nije isto što i Internet, već samo jedan od mnogih komunikacionih servisa baziranih na Internetu. Kako bi lakše razumjeli možemo se poslužiti analogijom sa globalnim sistemom puteva. Kod Interneta kao i kod sistema puteva, tri elementa su glavna: fizičke konekcije (putevi i kablovi), odgovarajuće ponašanje(pravila kretanja i Internet protokoli) i servisi (elektronska pošta, WWW, prenos podataka itd). Kablovi mogu biti različitog prenosnog kapaciteta, tako npr. jedna telefonska linija ima kapacitet od 56kbps, dok optički kablovi mogu prenostiti na hiljade miliona bitova u sekundi. Međutim samo povezivanje računara kablovima nije dovoljno da bi mogli medjusobno da komuniciraju,kao uostalom i kod ljudi da bi 19

20 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin međusobno pričali moraju da koriste isti jezik.. Internet zapravo prenosi podatke kablovima u vidu malih paketa podataka između računara, a da bi to bilo moguće računari moraju m da koriste isti komunikacionii protokol odnosno skup pravila ponašanja, kako bi taj prenos podataka uopšte bio moguć. Odgovarajući komunikacioni protokol koji se koristi u tu svrhu nazava se Transmission Control Protocol/Internet Protokol (TCP/IP). Kada imamo kablove kao i protokol za njihovo korišćenje, računari mogu međusobnoo komunicirati. World Wide Web (WWW) je samo jedan od mnogih Internet servisa koji naa naš zahtev isporučuje odgovarajuću internet stranicu. Struktura interneta Ovdje ćemo dati d samo osnovv modela a ozbiljnija analiza strukture s ostavljamo za neke druge d predmete. Internet radi na principu ponude raznih usluga. Kako povećanje broja ačunara spojenih na internet uzrokuje sve veće opterećenje mreže, bilo je potrebno izraditi programsku podrškuu koja će opterećenje mreže svesti na minimum. Klijent/server model pokazao se najprikladnijim da udovolji tim zahtjevima. Šta je klijent server model? Za klijent server model možemo reći da je to program koji se izvršava na pojedinačnim računarima i da je podijeljen na dva dijela. Jedan dio tog programa služi za prikupljanje i organizaciju podataka kako bi omogućio dostupnost istih njihovim korisnicama. Taj dio programa postavlja se na računara koja zovemo poslužitelj(server) ). Drugi dio je korisnički program (client) instalira na korisnikovoo (lokalno) računalo, a omogućuje korisniku da se koristi podatcima s poslužitelja iako fizčkii ne radi na poslužitelju. Cilj mu je da korisniku olakša pretraživanje i dobavljanje podatakaa sa servera. Zašto poslužitelji moraju imati stalne (statičke) IP adrese? Kako bi korisnici mogli pristupiti serveru (poslužitelju) uvijek kad im zatreba neka usluga, IP adresa servera ne smije se mijenjati. Pojedinačnom serveru može pristupiti (zatražitii uslugu) više korisnika od jednom nezavisno o njihovoj lokaciji. Računarska mreža ima ulogu posrednika, služi za povezivanje servera i korisnikaa osiguravajući im medij (žični ili bežični) uz pomoć kojeg oni komuniciraju. Komunikacija između računara korisnika i servera odvija se na sljedeći način. - Server je u stanju čekanja (sleep mode) i čeka da korisnik uspostavi kontakt s njim te zatraži uslugu. - Korisnik šalje zahtjev putem mrežee do poslužitelja tražeći određenu uslugu od njegaa (Upit) - Server odgovara na upit (uspješno ili neuspješno) i prelazi u stanje čekanja za sljedeći upit istog ili drugogg korisnika (Odgovor). 20

21 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Internet Ponovo ćemo se vratiti na Temu1 sa dva mala sociološka dodatka o internetu: Internet i problem razgraničenja? Internet se može posmatrati i kao novi domen društvenosti, u kome nisu pretpostavljene fizičke realnosti. Time bi se ukazalo na kvalitete internet komunikacije, na one kvalitete koje u velikoj meri pomeraju granice smisla i to u 3 kategorije: 1. Društveno - tehničko - svi novi elektronski mediji učestvuju u promjeni kulture; tehnologija je shvaćena kao svojevrstan produžetak ljudskog mozga. 2. Realno - virtuelno - jedan od glavnih fenomena jeste pomjeranje granica između realnog i virtuelnog. 3. Javno - privatno - internet je u pravom smislu riječi privatni domen, produžetak svijesti, toliko anoniman i privatan, da društveni identitet gotovo gubi svaku vezu sa postojećim atributima. Problemi razgraničenja ukazuju na činjenicu da internet potkrepljuje tezu o prelomljenom identitetu. Ukoliko je tehnički svijet zaseban univerzum, a internet virtuelna stvarnost, novi model komunikacije predstavlja mogućnost za projekciju oslobođene imaginacije. Internet i problem identiteta Internet pruža mogućnost korisnicima da budu ono što su oduvek željeli. Postoji razlika između stvarnog i predstavljanja identiteta na internetu. U okviru sajber komunikacije može se izgrađivati persona i namjerno simulirati određena komunikativna situacija i motivacioni sistem koji je uslovljava. Internet omogućava u potpunosti anonimnu komunikaciju 1, mnogi ljudi se odlučuju da učestvuju u njoj svojim anonimnim ulogama, što sa svoje strane predstavlja primat fantazija nad motivacijom za stvarnim socijalnim kontaktom. Internet kultura zanemaruje prirodu motivacija korisnika, kao i pitanje o socijalnom statusu, obrazovanju, nacionalnosti... Ili samo omogućava da prosječan korisnik interneta ove probleme ne primjeti? Prema nekim teoretičarima, kako mnogi ljudi provode slobodno vrijeme u virtuelnim prostorima, skloni su da sve manje šansi daju stvarnom životu. 1 ko imalo poznaje tehnologiju neće se složiće sa ovakvom postavkom VELIKI BRAT ima mogućnost totalne kontrole, ali teorije zavjere i zaštitu privatnosti ostavićemo za neke druge analize, ovdje se govori o percepciji anonimnosti koju velika većina korisnika interneta ima 21

22 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Očevi i oci Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Moderne komunikacije Očevi i oci Izvor većine podataka internet i Wikipedija materijal prikupio Miroslav Mihaljišin Sadržaj IKT Informacijsko doba Definicija i nastanak informaciono komunikacionih sistema IKS Nastanak informaciono komunikacionog sistema Uloga informaciono komunikacionog sistema Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Johan Gutenberg Gotfrid Lajbnic Džordž Bul Čarls Bebidž i Ada Lovlens Samuel Morze Telefon: Bel i ostali Herman Hollerith Klod Šenon Džon fon Nojman Alan Tjuring Šokli: jedan od ljudi koji je izumio tranzistor i stvorio Silikonsku dolinu Integrisano kolo : Kilbi ili Nojs Gordon Mur i ostali iz Intela Džon Bakus algoritmi i FORTRAN Edsgar Dijikstra Niklaus Virt Donald Knut Denis Riči i Ken Tompson U neznanju: Gari Kidal i Tim Paterson su udarili temlje Mikrosofta Tim Berns Li i internet Edgar Kod Džejms Gosling Ljudi koji su postali milijarderi i omogućili drugim da koriste IKT Stiv Džobs sa Stivom Wozniakom Bil Gejts sa Polom Alenom Lari Pejdž i Sergej Brin Mark Cukerberg i Fejsbuk Džek Ma i Alibaba Nikola Tesla

23 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin IKT ICT (informacijsko komunikacijske tehnologije - ili tehnologije eng (information and communications technology - or technologies) je krovni pojam koji uključuje bilo komunikacijski uređaj ili aplikaciju, koja obuhvaća: radio, televiziju, mobitele, računare i mreže hardver i softver, satelitske sisteme i tako dalje, kao i razne usluge i aplikacije povezane s njima, kao što su videokonferencije i učenje na daljinu. ICT se često koristi u određenom kontekstu, kao što su ICT u poslovanju, uobrazovanju, zdravstvu, ili učenju. Informacione tehnologije (IT) čine sve tehnološke komponente informacionog sistema, odnosno: hardver, softver, baze podataka, mreže i komunikacije. IT je, prema ovome, podsistem informacionog sistema, nastala je spajanjem tri bazne tehnologije: mikroelektronske, komunikacione i računarske tehnologije. Informaciju moramo prihvatiti kao resurs. To konkretno znači da se informacija smatra jednakim resursom kao što su to tradicionalni resursi: novac, materijali oprema. Tačna, blagovremena informacija je postala resurs od izuzetne važnosti u donošenju odluka, očuvanju i proširenju tržišnog položaja, konkurentnosti pa i opstanka na tržištu. Information Technology Association of America ( ITAA) definiše IT kao: Proučavanje, projektovanje, razvoj, primjenu, podršku ili upravljanje informacionim sistemima zasnovanim na računarima, posebno programskih aplikacija i hardvera računara. Svaki poslovni sistem mora imati svoj informacioni sistem i unutar njega razrađene postupke informacijskih aktivnosti. U nekim organizacija te postupke obavljaju sami ljudi, a u drugima se koristi moderna informacijska tehnologija, Informacioni sistem može dakle biti manualan, ali je svakako efikasniji ako je podržan informacionom tehnologijom ( kompjuteriziran ). U ovom posljednjem uz podatke, ljude i procedure za obrade podataka koriste se računarski sistemi ( hradver ) i programi ( software ). Zadatak je informacijskog sistema osigurati informacije za upravljanje poslovnim sistemom. Razlog zašto je ICT toliko moćna je odlično objasnio Džejms Mur u knjizi «Šta je kompjuterska etika?». Kompjuterska tehnologija je, po Muru, univerzalni alat zato što je logički promjenljiv i stoga može biti oblikovan za izvršavanje bilo kog zadatka. U industijalizovanim državama ovaj univerzalni alat je promenio mnoge oblike života, kao što su bankarstvo, trgovina, zaposlenje, medicina, državna odbrana, transport, zabava. ICT je time duboko uticao i dobro i loše na društveni i porodični život, obrazovanje, slobodu, demokratiju... Jasno je da političati, biznismeni i idustrijalci, profesori, sociolozi, u stvari svaki građanin, mora imati veliko interesovanje za socijalne i etičke promjene prouzrokovane informatičkim i komunikacionim tehnologijama. Informacijsko doba Informacijsko doba uslijedilo je nakon industrijskog doba, a u svom užem značenju odnosi se na razdoblje nakon g. koje obilježava brzina kretanja informacija koja je veća od brzine fizičkog kretanja. Njegova glavna odrednica je raspostranjenost informacijske tehnologije koja povećava brzinu i učinkovitost prijenosa informacija. U širem smislu, početak informacijskog doba podudara se s izumom telegrafa 1837., nakon čega je uslijedio razvoj čitavog niza uređaja čija je svrha bila obrada i prijenos informacija. Informacijsko doba svoj puni zamah doživljava pojavom osobnih računala 80-ih godina prošlog stoljeća i uspostavom globalne mreže. S ekonomskog stajališta možemo reći da nakon njega slijede razdoblja ekonomije znanja i tzv. neopipljive ekonomija koja iskorištava znanje, kreativnost i nove mogućnosti suradnje. Digitalna revolucija odnosi se na posljedice pada cijena digitalnih komunikacijskih uređaja te obuhvaća promjene u tehnologiji i društvu. Nastupila je 70-ih g. 20. st. izumom mikroprocesora, dok njen vrhunac započinje 90-ih smještanjem Interneta u privatnu sferu. Informacijska i komunikacijska tehnologija (ICT) obuhvaća računala, komunikacijsku opremu i s njima povezane usluge te se bavi proučavanjm informacijskog doba. Digitalna i ICT revolucija odvijale su se usporedno. Drugim riječima, analogni uređaji koji služe komunikaciji i prijenosu informacija prolaze kroz proces digitalizacije. Takvo povezivanje različitih usluga (telefonija, televizija, Internet itd.) u jedinstvenu digitalnu mrežu naziva se konvergencija. 23

24 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Očevi i oci Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Osnovna pokretačka snaga informacijskog doba je Internet, koji omogućuje nove oblike komunikacije, poslovanja i učenja. Internet je plodno tlo za inovacije, a u svojim temeljima je demokratičan, jer svatko može biti autor sadržaja. Osobine digitalne tehnologije su integritet medija, integracija medija, fleksibilna interakcija, transakcije, mogućnost podešavanja alata, uređivanje tekstualnih, audio, vizualnih i video zapisa. Tri pojma koriste se za objašnjavanje brzog razvoja ICT-a: Mooreov zakon koji kaže kako se snaga mikročipova udvostručuje svaka 24 mjeseca; Metcalfeov zakon tvrdi da vrijednost mreže raste proporcionalno s brojem njezinih korisnika; internetsko vrijeme se odnosi na činjenicu da Internet omogućuje intenzivnije djelatnosti. Posljedice digitalizacije su olakšana komunikacija među ljudima i računalima, mogućnost obrade i pohrane svih vrsta zapisa te jeftiniji pristup znanju i informacijama. Definicija i nastanak informaciono komunikacionih sistema IKS Informaciono komunikacioni sistem zapravo je skup posebnih institucija, kanala i aktivnosti pomoću kojih grupe specijalista (na način koji je utemeljen društvenim normama) informišu javnost o djelovanju pojedinaca, grupa, institucija i organizacija. Njegova je svrha omogućavanje masovnog pristupa informacijama i transparentnost vlasti i drugih organizacija u društvu. Informaciono komunikacioni sistem ne može biti ni potpuno otvoren, ni potpuno zatvoren. U njegovoj prirodi je težnja ka što većom otvorenošću, jer on postoji da bi omogućio opticaj, a ne samo protok informacija. Postoje dvije dimenzije otvorenosti/zatvorenosti IKS-a: unutrašnja podrazumjeva globalno društvo kojem taj informaciono komunikacioni sistem pripada; spoljašnja se tiče odnosa informaciono komunikacionog sistema prema okruženju, odnosno prema informaciono komunikacionom sistemu drugih globalnih društava, ili prema međunarodnoj zajednici kao cjelini. Ove dvije dimenzije su međusobno povezane. Nastanak informaciono komunikacionog sistema Istorijski gledano, informaciono komunikacioni sistem nastao je umnožavanjem kanala koji pospješuju i ubrzavaju ljudsku komunikaciju. To je tehnološka osnova njegovog nastanka i razvoja. Socijalnu osnovu čine niti kulturnih (duhovnih) tvorevina, jer je informaciono komunikacioni sistem složen proizvod ljudskog duha, kojim u obliku informacija protiče mnoštvo ideja (proizvoda socijalne i individualne imaginacije), umjetnosti, mitova i saznanja. Od svoje pojave na planeti Zemlji, čovjek je neprestano razvijao svoje sposobnosti, ali ne manje i sredstva koja su zadovoljavala njegovu temeljnu potrebu za komunicirajem. Mnoga od tih sredstava nisu kanali koji bi spadali u ono što danas smatramo sastavnim dijelom informaciono komunikacionog sistema. U te istorijske oblike komunikacionih kanala mogu se ubrojiti razmjena i trgovina, saobraćaj, velike migracije naroda, pa čak i ratni sukobi. Riječ je o dodiru i susretu pripadnika različitih kultura, za šta se u antrpologiji koristi termin kulturni kontakt, a u komunikologiji je to međunarodno komuniciranje. Ovaj susret po svom trajanju može da bude kratkotrajan ili dugotrajan, a prema intenzitetu površan ili dubinski. Sva pomenuta kretanja, posrednička sredstva i situacije nisu komunikacioni kanali u punom savremenom značenju tog izraza. Sa razvojem pravih komunikacionih tehnologija, oni obuhvataju srazmjerno sve manji obim kmuniciranja u okvirima svakog pojedinog društva, a prelaze u svjetske okvire. Edvard Sapir (1969) sve te sposobnosti označava zbirnim terminom primarne tehnike komuniciranja. Tek na složenijim nivoima civilizacijskog razvitka nastaju i primjenjuju se savršenija, specijalizovana sredstva komuniciranja za koje Edvard Sapir koristi naziv sekundarne tehnike komuniciranja. Jezik u svojoj verbalno-zvučnoj formi i načini njegovog fiksiranja u materijalim simbolima (pismo), spada u predistoriju informaciono komunikacionog sistema u pravom smislu. I samo pismo u svom prvom stadijumu (piktografskom), odslikavalo je oskudan duhovni svijet čovjeka tog vremena. Tek kada se prešlo na fonetsko pismo, stvorena je mogućnost da se pismeno komuniciranje neslućeno ubrza, a da se civilizacijske tekovine nematerijalne prirode lakše prenose na nove generacije. Jezička forma se razbila na osnovne jedinice - 24

25 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin foneme, a svaki glas je označen distriktivnim, likovnim simbolom. Tako se bogatstvo jezika formalizuje kroz ogroman broj kombinacija fonema, odnosno slovnih simbola. Slovna jedinica mogla je da se standardizuje, a zatim na različite načie fiksira radi višekratne upotrebe. (R. Bugarski, 2000) Pretpostavke funkcionisanja informaciono komunikacionog sistema Komuniciranje je jedno od najsloženijih, najobuhvatnijih i svakako najdinamičnijih aktivnosti u ljudskom društvu. Ono je jedna od njegovih neospornih konstanti. Sve veći broj naučnika (sociologa, antropologa, psihologa) smatra da se ne može ni pokušati definisanje ljudske zajednice, a da se ne krene od tvrdnje da se upravo procesom komuniciranja ona neprestano konstituiše i samoobnavlja u socijalnom prostoru i vremenu. Iz perspektive komunikologije, čovjek je animal simbolicum. On je izgradio svijet informacija, (simbola, riječi) i u njemu živi isto onako kako živi u svijetu drugih ljudi i stvari. Ukoliko nema društva, ne može biti ni komuniciranja. Uloga informaciono komunikacionog sistema Informaciono komunikacioni sistem orijentiše, organizuje i racionalizuje ljudske aktivnosti kroz njihovo povezivanje. To mu najviše uspijeva onda kada je i sam otvoren, odnosno bogat društvenim i tehničkim komunikacionim kanalima i u službi mnoštva komunikacionih subjekata. Institucije informaciono komunikacionog sistema su masovni mediji i druge institucije koje zvanično pripadaju drugim podsistemima jednog društva, (država, političke partije, obrazovne, kulturne, vjerske i druge institucije). Kanali informaciono komunikacionog sistema su tehnička sredstva kojima kontinuirano teku informacije. Mediji kao kanali se prvenstveno shvataju u smislu tehnologija prenosa i difuzije informacije. Informaciono komunikacionim sistemima pripadaju samo javni i istitucionalizovani kanali. Grupe informaciono komunikacionog sistema, kao konstitutivni element čine profesionalni komunikatori. To su novinari, reklamni stručnjaci, stručnjaci za odnose sa javnošću, istraživači javnog mnjenja, itd. Prava obaveze i međusobni odnosi institucija, kanali i specijalizovanih grupa informaciono komunikacionog sistema normativno su propisani ustavom, zakonima o javnom informisanju, itd. Važna normativna oblast je i ona koju pokrivaju profesionalna udruženja novinara sa svojim etičkim kodeksom. Javnost je kategorija koja se javlja u demokratskim društvima. Oslanjajući se na suverenost naroda. Njegov aktivan dio ima pravo da insistira na načelu javnosti rada vlasti i njenih organizacija. Javnost posredstvom informaciono komunikacionog sistema omogućava da se o svijesti od opšteg interesa dođe na posredan način. To se sve događa u javnoj sferi, koja je otvorena i dostupna svim pripadnicima društva. 25

26 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Očevi i oci Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Johan Gutenberg Smatra se da su Kinezi prvi izumili pokretna slova od kojih su pisali riječi. Ovo otkriće se pripsuje Pi Šengu u periodu oko 1000-tih godina naše ere. Johannes Gutenberg se smatra prvim izuiteljem mašine za štampu koja je u Evropi donijela svojevrsnu revoluciju Johann Gutenberg, isto tako poznat kao Johannes Gensfleisch zur Laden zur Guttenberg ( ) je njemački metalac i izumitelj, poznat po tome što je prvi štampao knjige uz pomoć pomičnih slova i tako omogućio veću pristupačnost pisane riječi i brži protok znanja u renesansnoj Evropi. Gutenberg je bio prvi Evropljanin koji koristiti štampanje pokretnim tipkama, oko 1439, a globalni pronalazač štamparske prese. Njegov zaista epohalan izum je kombinacija ovih elemenata u praktičan sistem koji je omogućio masovnu proizvodnju štampanih knjiga i bio je ekonomski održiv za štampače i čitalaca podjednako. Za Gutenbergov metod za izradu tipki se tradicionalno smatra da su uključili vrstu metalne legure i kalupa za livenje tipki. Gutenberg je godine došao na ideju da izliva pojedinačna slova iz metala i da od slova sastavlja redove i stranice. Konstruisao je i drvenu presu za mašinu pomoću koje se otisak dobijao pritiskom ravne ploče preko lista papira. Tako je godine objavio Gutenbergovu Bibliju, štampanu po novoj tehnici. Među njegovim mnogim doprinosima za štampu su: pronalazak procesa za masovnu proizvodnju pokretnog tipa, korišćenje mastila na bazi nafte i korišćenje drvene štamparske prese slične poljoprivrednoj prese na zavrtanj iz tog perioda. Gotfrid Lajbnic Gottfried Wilhelm Leibniz (Leipzig, Hannover, 1716.), njemački filozof, matematičar, fizičar i diplomat. Rodio se potkraj dugog razdoblja nemira i ratova. Otud izgleda i njegovo ime Gottfried (Bogomir). Već kao dječak Leibniz pokazuje izuzetne lingvističke sposobnosti - u dvanaestoj godini vlada latinskim jezikom tako da piše stihove. Nakon latinskog naučio je i starogrčki te je mogao u originalu čitati klasike, naročito Aristotela. Leibniz je govorio da je slavenskog podrijekla i francuskog obrazovanja (sa očeve strane je porijeklom Lužički Srbin). Njegovim duhom upravljao je osjećaj nadnacionalnosti koji će se kasnije rezultirati idejom o univerzalnom jeziku za koji ne treba nikakav rječnik. Osnovao je u Berlinu akademiju nauka, a isto je pokušao i u Petrogradu. Kruna njegovog rada je rasprava "Nova methodus pro maximis et minimis" objavljena je godine u lajpciškom "Acta eroditorum", a godine i druga rasprava "De geometria recondita et analysi indivisibilium atque infinitrum". To su prva dva rada o diferencijalom i integralnom računu kao osnovu infentizimalnog računa uopšte. Koristio se i koristi se, u nauci, ekonomiji, inženjerstvu itd. Služi za rješavanje mnogih matematičkih problema, koji se ne mogu riješiti algebrom ili geometrijom. Infinitezimalni račun otkrili su nezavisno jedan o drugome u otprilike isto vrijeme Isaac Newton i Gottfried Wilhelm Leibniz. Otkrili su zakone diferencijalnog i integralnog računa, derivacije i približne polinomske serije. Njihov rad nastavili su matematičari Augustin Louis Cauchy, Bernhard Riemann, Karl Weierstrass, Henri Léon Lebesgue i dr. 26

27 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Džordž Bul Džordž Bul (engl. George Boole; Linkoln, 2. novembar 1815 Kork, 8. decembar 1864) je bio engleski matematičar i filozof. Njegovo najveće dostignuće je bilo uvođenje u matematiku i logiku pojma algebre Bula. Zbog značaja tog termina kao i njegove primjene u informatici i matematičkoj logici Bul se smatra za jednog od tvoraca tih oblasti nauke. Bul je proučavao Laplasove i Lagranževe radove, koji su kasnije činile osnovu njegovom matematičkom radu. Ohrabrivao ga je Gregori Dankan koji je u to vreme bio urednik matematičkih novina na Kembridžu. Pod uticajem Dankana, počeo je da uči algebru i da svoje članke redovno objavljuje u matematičkim novinama Kembridža. Počeo je da sarađuje sa De Morganom i sledeće godine je napisao rad On a general method of analysis applying algebraic methods to the solution of differential equations. Rad je objavio i za njega je, novembra 1844, dobio medalju kraljevskog društva. Njegov rad na matematici počeo je da mu donosi slavu. Dobio je mesto predavača matematike na Kvins koledžu , Bul je proglašen za prvog profesora matematike na Kvins koledžu. Tamo je ostao do kraja svog života, stekavši reputaciju posvećenog profesora. Maja Bul je izabran za dekana nauke(eng. Dean of Science). U međuvremenu, upoznao je Meri Everest kada je imao 37 godina i uskoro su se vjenčali. Imali su veoma skladan brak i pet ćerki. Bulovo najvažnije delo bilo je Istraživanje zakona misli na kome se zasniva matematička teorija logike i verovatnoće, objavljeno Bul je prišao logici na nov način, sažimajući je u prostu algebru, pretvarajući logiku u matematiku. To je algebarska struktura koja sažima osnovu operacija I (AND), ILI (OR), NE (NOT), kao i skupovnih operacija kao što su unija, presek i komplement. I kolo će pokazati TAČAN rezultat (binarno 1), samo ako su svi ulazi 1. ILI kolo će pokazati TAČAN rezultat ako mu je jedan od ulaza 1. NETAČAN rezultat će pokazati samo ako su oba ulaza 0. NE kolo ima samo jedan ulaz, i signal na izlazu je suprotan od signala na ulazu. NI kolo može biti kombinovano sa I, što daje NI (NAND), i sa ILI, što daje NILI (NOR). Ova kola imaju isti proces ulaza signala, ali na kraju izlazi suprotan signal. Stvorio je algebru logike koja je nazvana Bulova algebra, i koja nalazi primjenu u konstrukciji računara, uključujući strujna kola i td. Nažalost, nije živeo dugo, umire u 49-oj godini života, 8. decembra od prehlade, koju je dobio tako što je pešačio dve milje po kiši, kako bi stigao na predavanje, i predavao je u mokroj odeći. Čarls Bebidž i Ada Lovlens Čаrls Bеbidž (еng. Charles Babbage; Lоndоn, 26. dеcеmbаr 1791 Lоndоn, 18. оktоbаr 1871) biо је еnglеski mаtеmаtičаr, аnаlitički filоzоf, mаšinski inžеnjеr, nаučnik, izumitеlј prvоg rаčunаrа kојi је mоgао dа sе prоgrаmirа i prоfеsоr mаtеmаtikе nа Kеmbridžu. Zbоg uticаја nа kаsniјi rаzvој nаukе, nаzvаn је оcеm rаčunаrstvа. Konstruisao je prvo diferencijalnu a potom i analitičku mašinu koja se smatra pretečom modernih računara. Glаvnа rаzlikа izmеđu оvе dvijе mаšinе је tа dа је аnаlitičkа mаšinа mоglа dа budе prоgrаmirаnа pоmоću bušеnih kаrticа, štо је bilа idеја isprеd njеgоvоg vrеmеnа. Shvаtiо је dа niје mоglо višе prоgrаmа dа stаnе nа јеdnu kаrticu, а tаkоđе је mоrаlа dа budе prisutnа i оsоbа kоја bi prаvilа оstаlе prоgrаmе. Аnаlitičkа mаšinа је bilа prоgrаmirаnа dа kоristi ulаnčаnе Žаkаrоvе (loops of Jacquard`s) bušеnе kаrticе kоје bi kоntrоlisаlе mеhаnički rаčunаr, kојi је mоgао dа stvоri sljеdеći rеzultаt rаčunа nа оsnоvu nеkоg prеthоdnо izrаčunаtоg rеzultаtа. Маšinа је tаkоđе mоglа dа izvršаvа vrstе nаrеdbi nа nаčin nаlik оnimа kојi sе kаsniје kоristi kоd sаvrеmеnih rаčunаrа, uklјučuјući sеkvеncu, sеlеkciјu i itеrаciјu, štо је оsnоv strukturirаnоg prоgrаmirаnjа. Оvаkvо оsmišlјеnа mаšinа је bilа prvi Тјuringkоmplеtаn mеhаnički rаčunаr. Dijеlоvi njеgоvih nеdоvršеnih mаšinа nаlаzе sе u Lоndоnskоm muzејu. Gоdinе pо njеgоvim nаcrtimа rеkоnstruisаn је difеrеnciјаlni mоtоr. Dеvеt gоdinа kаsniје, pоštо је nаprаvlјеn rеkоnstruisаn Bеbidžоv dizајn, оtkrivеnа је zа оnо vrijеmе zаpаnjuјućа slоžеnоst mаšinе. 27

28 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Očevi i oci Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Babbageva diferencijalna mašina Ada Lovelace (također: Ada Augusta Byron, Ada King ili grofica Lovelace), ( ), britanska matematičarka, saradnica Čarlsa Bebidža, kćerka čuvenog pjesnika. Adine bilješke o analitičkoj mašini sadrže ono što se danas smatra prvim algoritmom koji se napravio da bi ga mašina mogla obraditi pa se ona smatra prvim programerom u istoriji. Po njoj je nazvan i programski jezik Ada. Samuel Morze Amerikanac Semjuel Morze (Samuel F.B. Morze, ) je jedan od pronalazača telegrafa, koji je uspio da njegov izum istovremeno i komercijalizira. Otkriće elektromagnetizma (Hans Christian Ersted) je omogućilo je izradu telekomunikacijskih uređaja. jedan od prvih među njima bio je električni telegraf koji je izumio Amerikanac Samuel Morse 1837.g. Poruke između ta dva telegrafa se prenose u obliku kodiranih električnih signala. Kodiranje je postupak kojim se svaki znak iz izvorne poruke (slova, znamenke...) po određenom pravilu pretvara u jedinstven kod, odnosno kodirani signal. Morseov telegraf koristi se posebnim sistemom kodiranih signala koji se nazivaju po njemu Morseova abeceda ili Morseov kod. 28

29 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Sa dozvolom Kongresa Sjedinjenih Američkih Država, Semjuel Morze je konstruisao telegraf, od Vašingtona (Washington D.Columbia) do Baltimora u Merilendu, 1844 godine. Ova je linija dala podršku za buduće operacije na tom polju, pogotovo kad je 24 maja 1844 sa jednostavnom i istorijskom porukom rekao, "šta je Bog stvorio?". Nakon nekoliko godina telegraf je prihvaćen kao najbolja praktična i vrijedna metoda komunikacije. Telefon: Bel i ostali godine, dok je Alexander Graham Bell radio eksperiment na telegrafskim porukama, njegov pomoćnik je slučajno dirnuo čeličnu oprugu koja je proizvela zvonki zvuk. Bell je čuo taj zvuk u drugoj sobi i odmah dotrčao govoreći:"ne dirajte ništa! Recite mi šta ste upravo uradili?" Tada je otkrio da čelična žica trepereći nad magnetnom proizvodi promjenljivu struju. Već sutra je napravljen prvi telefon. Prva telefonska linija vodila je s krova zgrade na dva kata niže. Prva rečenica izgovorena preko telefona bila je: "Gospodine Watsone, dođite! Potrebni ste mi!" Ostaje nerazjašnjeno ko je izumio prvi telefon, budući da su Antonio Meucci, Johann Philipp Reis, Alexander Graham Bell i ostali - svi kandidati za ovu titulu. Možda bi bilo najpravičnije zaključiti da ne postoji neko ko bi bio "jedinstveni izumitelj telefona". Stanje telefonije kakvo imamo danas je rezultat rada mnogih ruku, od kojih je svaka pomoć bila vrlo vrijedna. Herman Hollerith Herman Holerit (Herman Hollerith) (29. februara novembra 1929.) je bio američki statističar koji je izumio mehaničke prikaze u tabelama zasnovane na bušenim karticama koje mogu da brzo tabelarno obrade statističke podatke iz miliona podataka. Poznavao je sistem korišćenja ubušenja u karticama za programiranje komplikovanih šema tkanja, od svog zeta koji je radio na tkanju svile u firmi Žakardov razboj (Jacquard loom). Dalju inspiraciju je našao u izbušenim pretplatnim kartama za voz, na kojima je informacije i detalje o putniku (kao što su visina, boja kose...) bušio kondukter duž ivice. Po diplomiranju, dobio je posao u Američkom birou za popis stanovništva. To je predstavljalo inspiraciju za njegovu opsesiju kao pronalazača i to za samo jedan uspešan izum, dok su mu svi ostali prošli nezapaženo. Holerit je zaključio da svaki agent za popis stanovništva može da učini isto, i da se te izbušene kartice sortiraju na način kao što je to radila firma Žakardov razboj (Jacquard loom). Važan aspekt ovog izuma je da su rupice učitavane elektronski a ne mehanički, a kartica je sadržavala sve podatke o pojedincima. Klod Šenon Klod Elvud Šenon (eng. Claude Elwood Shannon; 30. april februar 2001) bio je američki naučnik i inženjer. Među najznačajnije doprinose ovog naučnika spadaju postavljanje temelja teorije informacija i dizajn digitalnih računara i kola. Rodio se u gradu Petoski u državi Mičigen. U detinjstvu, figura na koju se ugledao i lični heroj bio je Tomas Edison. Tokom mladih godina, iskazuje kreativnost praveći modele aviona, telegrafski sistem i brodiće kontrolisane radiom. Šenon je poznat kao začetnik teorije informacija kroz svoja dva fundamentalna rada objavljena i godine. Nazvan je "ocem informatičke teorije" zbog teorije praktičkog digitalnog kola. Kao 21 godišnji master student na MIT-u, 1937., napisao je tezu koja demonstrira električnu primjenu Booleove algebre. On je pokazao da Booleova algebra može konstruisati i riješiti bilo koju logičku ili brojčanu relaciju. Smatra se da je to najvažnija magistarska teza svih vremena. Shanon 1936 završava studij sa dvije diplome, inženjera elektrotehnike i matematičara. Postdiplomski studij nastavlja na MIT-u, gdje je radio na analognom računaru. 29

30 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Očevi i oci Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Od 1940., Shannon radi kao istraživač na Institutu za napredna istraživanja u Princeton-u, New Jersey. Tamo ima mogućnost da raspravlja o svojim idejama sa uticajnim naučnicima i matematičarima kao što su Hermann Weyl i John von Neumann. Džon fon Nojman Džon fon Nojman (Margittai Neumann Janos Lajos) rođen 28. decembra godine u Budimpešti (tadašnja Austro-Ugarska, a umro je 8. februara godine u Vašingtonu) bio je mađarsko-američki matematičar i naučnik koji je dao doprinos kvantnoj fizici, funkcionalnoj analizi, teoriji skupova, topologiji, informatici, ekonomiji, numeričkoj analizi, hidrodinamici, statici i mnogim drugim matematičkim poljima kao jedan od istorijski istaknutih matematičara. Sa 23 godine diplomirao je matematiku na Univerzitetu u Budimpešti. Istovremeno je stekao diplomu iz hemijske tehnologije. Između i bio je privatni predavač u Berlinu. Sa 25 godina objavio je 10 radova, a sa 30 godina blizu 36. Fon Nojman je bio pozvan u Prinston u Nju Džersi 1930, i bio je jedan od četvorice ljudi odabranih za prvi nastavni kadar -{Institute For Advanced Study}-, gdje je bio profesor matematike od osnivanja Instituta do svoje smrti. Od do Alan Tjuring je bio u poseti ovom institutu, gdje je završio svoju doktorsku desertaciju pod nadzorom Alonsa Čerča u Prinstonu. Godine postao je naturalizovani državljanin Amerike, a godine dodeljena mu je nagrada za njegov rad iz analiza. Napisao je 150 objavljenih radova - 60 iz čiste matematike, 20 iz fizike, i 60 iz primjenjene matematike. Razvio je teoriju o strukturi ljudskog mozga pre nego što je umro. Njegovo interesovanje bilo je veoma široko. Bavio se: matematičkom logikom, matematikom, kvantnom fizikom, računarstvom, kibernetikom, nuklearnim bombama, mehanikom fluida, teorijom igara, ekonomskim rastom, evolucionom biologijom, teorijom rata i konflikta, ćelijskim automatima, teorijom samoreprodukcije i vještačkom evolucijom. U periodu Drugog svjetskog rata bavio se isključivo matematikom i primjenom matematike na kvantnu fiziku. U oblasti matematike dao je bitne doprinose numeričkoj analizi, teoriji skupova, funkcionalnoj analizi i statistici. Stvorio je i teoriju igara. Radio je i na Menhetn projektu. Tim povodom rješavao je i probleme konstrukcije i rada računskih mašina, čime je postavio temelj savremene računarske arhitekture i simulacija. Poslije rata radio je na američkim vojnim projektima i upravljao vojnim komitetima. Alan Tjuring Alan Matison Tjuring (engl. Alan Mathison Turing; London, 23. jun 1912 Češir, 7. jun 1954) je bio engleski matematičar, logičar i kriptograf. Za vrijeme drugog svjetskog rata je radio u Bletchley Parku i sagradio mašinu pomoću koje su saveznici mogli čitati njemačke poruke šifrirane preko Enigma uređaja. Nakon rata je sagradio prve računare i bavio se problemima umjetne inteligencije. Poznat po ekscentričnom životnom stilu i homoseksualnosti, bio je uhapšen godine zbog povrede javnog morala i osuđen na obaveznu hormonsku terapiju. Dvije godine kasnije je počinio samoubistvo, iako postoje teorije zavjere koje tvrde da je likvidiran od strane britanske tajne službe. Turing se često smatra ocem modernog računarstva. Napravio je koncept algoritama koji se danas koristi u svijetu, i računanja pomoću Tjuringove mašine, formulišući danas široko prihvaćenu Čerč-Tjuringovu tezu da svaki praktični računarski model ima ili ekvivalentne mogućnosti Tjuringovoj mašini, ili njegove mogućnosti predstavljaju podskup mogućnosti Tjuringove mašine. Sažeti formalni opis Turingove mašine: "Turingova mašina je konačni automat povezan sa vanjskim medijem za pohranu ili memorisanje" (Minsky (1967) 30

31 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Konačni automat je predstavljen tablicom stanja i svojim registrom stanja. "Vanjski medij za pohranu" jest traka. Ulaz mašine je pročitani znak sa trake. Izlaz mašine jest znak koji se piše na traku ili naredba za brisanje znaka te naredba za pomicanje trake ulijevo ili udesno. Poznat je i po tome što je definisao test inteligentnosti vještačke inteligencije. Cilj ovog testiranja je da se odredi da li je mašina zaista inteligentna, ili je tek simulacija inteligencije. Godine je pisao šahovski program za računar koji još uvek nije postojao, tako da je sam simulirao program, koji je jednom pobedio i jednom izgubio meč. Šokli: jedan od ljudi koji je izumio tranzistor i stvorio Silikonsku dolinu Jedan od preduslova za razvoj računara druge generacije je bio izum tranzistora godine. Tranzistor se temelji na svojstvu poluvodljivosti silicija (početak silicijskog doba - od tada do danas se računara zasnivaju na siliciju) William Bradford Shockley (London, Stanford, ), američki fizičar i izumitelj. U suradnji s Johnom Bardeenom i Walterom Houserom Brattainom, Shockley je izumio tranzistor, za kojeg su sva trojica nagrađena Nobelovom nagradom za fiziku Shockleyju je odobreno preko devedeset patenata u SAD-u. Najznačajniji je: US patent "Semiconductor Amplifier". Zahtjev podnesen ; njegov prvi odobreni patent koji je uključivao tranzistore. Shockleyjevi pokušaji komercijalizacije novog dizajna tranzistora 1950-ih i 1960-ih dovela su do postanka Silicijske doline u kolijevku elektroničkih inovacija Unapređenje razvoja i tehnologije proizvodnje tranzistora dovelo je do pojave integrisanih kola. Integrisano kolo : Kilbi ili Nojs Jack Kilby iz Texas instrumentsa i Robert Noyce iz Fairchild Semicondustora odvojeno dolaze do izuma integrisanog kola. Integrisano kolo se dobije kada više tranzistora smjestimo na komadić silicija i povežemo ih metalnim izvodima utisnutima u silicij. Izum integrisanog kola doveo je do pojave računara treće generacije. Od do godine trajao je mukotrpan sudski spor između Texas Instrumentsa i National Semiconductora. Spor je nastao jer je i Robert Noyce iz National Semiconductora htio patentirati uređaj vrlo sličan Kilbyevom, nakon što je Kilby sa Texas Instruments patentirao integrisano kolo. Spor je dobio National Semiconductor, no na razvoj tehnologije i industrije elektronike to nije imalo utjecaja budući su proizvođači plaćali i jednoj i drugoj firmii naknadu za korištenje patentnih prava. Kilby zajedno sa Noyceom dobija Nacionalnu medalju za nauku. Za razliku od Noycea, Kilby se nikad nije obogatio. Karijeru je proveo kao istraživač i inženjer, a u kasnijim godinama i kao profesor Univerzitetea u Texasu. Jack St. Clair Kilby ( ) Robert Nojs se obično naziva tvorcem mikročipa, poznat je po nadimku gradonačelnik Silikonske doline ("the Mayor of Silicon Valley," ) bio je jedan od osnivača velikih kompanija kao što su Ferčajld poluprovodnici i Intel. 31

32 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Očevi i oci Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Robert Norton Noyce ( ) Gordon Mur i ostali iz Intela Sigurno vam je poznat "Mooreov zakon", koji se odnosi na predviđanje Gordona Moorea, suosnivača Intela, koji je iznio svoju viziju koja će odrediti dinamiku savremene digitalne revolucije. Proučavanjem novih trendova Moore je došao do zaključka da će se u sektoru tranzistora, osnovnog elementa mikroprocesora i digitalnog doba, cijene eksponencijalno smanjivati, a performanse povećavati. Te davne nije ni naslućivao da je time svijetu donio revolucionarnu ideju koja će postati poznata kao "Mooreov zakon" te će (barem) idućih pola stoljeća biti pokretačka sila preobražajnih tehnoloških promjena. Moore je suosnivač kompanije Intel Corporation i autor takozvanog Mooreovog zakona koji glasi: "Broj tranzistora koji se po najpovoljnijoj cijeni mogu smjestiti na čip udvostručava se otprilike svake dvije godine. Kao jedan od suosnivača Intela, Moore je poznatom proizvođaču procesora utro put za proizvodnju bržih, manjih, cijenom pristupačnijih tranzistora, a njegovo predviđanje je postalo simbol brzih tehnoloških promjena. Kako navodi Intel, "postalo je zlatno pravilo elektronske industrije i odskočna daska za inovacije". Intel su osnovala tri čovjeka: Gordon Moore, Robert Noyce (jedan od izumitelja mikroprocesora) i Arthur Rock (menadžer i ulagač). Zanimljivo je da su elektroničari Moore i Noyce htjeli firmi dati ime Moore Noyce, ali su odustali jer podsjeća na frazu more noise (engl. više šuma), a šum je u elektronici nepoželjna pojava. Zato su isprva koristili ime NM Electronics, ali su nakon manje od godinu dana promijenili to u INTEL (kratica za INTegrated ELectronics). Sljedeći čovjek kojeg su zaposlili bio je Andrew Grove, mađarski Židov rođen pod imenom András István Gróf, koji je vodio Intel tokom 1980-tih i 1990-tih, u doba najvećeg rasta. Džon Bakus algoritmi i FORTRAN John Warner Backus (rođen Philadelphia, Pennsylvania, umro Ashland, Oregon) 2007.), američki računanarski naučnik i matematičar. Tokom kasnih 1950-ih Backus je radio u na međunarodnom komitetu koji je razvio ALGOL 58 i vrlo utjecajni ALGOL 60, koji je ubrzo postao de facto svjetski standard za objavljivanje algoritama. Izumio je i prvi opisao tzv. Backus-Naurov oblik (BNF), praktički univerzalni sistem oznaka korišten prilikom definisanja sintakse formalnog jezika. BNF je notacija za gramatike računarskih programskih jezika, instrukcijskih skupova i komunikacijskih protokola, te kao jedna od mogućih notacija za prikaz dijelova gramatike prirodnog jezika (npr. stope u Sanskrit pjesništvu). Većina udžbenika iz teorije programskih jezika i/ili semantike dokumentiraju programski jezik baš u BNF notaciji. Vodio je tim koji je izmislio FORTRAN, prvi široko korišten viši programski jezik. 32

33 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Edsgar Dijikstra Edsger Wybe Dijkstra (Rotterdam, )je bio holanski računarski naučnik. Dobio je Turingovu nagradu za fundamentalne doprinose na području programskih jezika, te je držao poziciju Schlumberger Centennial Chair računarske tehnike na Univerzitetu Texasa u Austinu od pa do svoje smrti Formulisao algoritam najkraćeg puta, poznat i kao Dijkstrin algoritam, THE multiprogramirajući sistem te sinhronizacijski konstrukt semafora, za koordiniranje višestrukih procesora i programa. Drugi koncept za koji je Dijkstra zaslužan u polju raspodijeljenog računarstva jest samo-stabilizacija - alternativan način osiguravanja pouzdanosti sistema. Dijkstrin algoritam je korišten u SPF (Shortest Path First), koji je korišten u usmjeravajućem protokolu OSPF (Open Shortest Path First). Poznat je i po izrazito lošem mišljenju o GOTO naredbi u računalnom programiranju, što je kulminiralo u članku iz "A Case against the GO TO Statement" (EWD215), koji se smatra jednim od većih koraka ka naširokom odbacivanju GOTO naredbe i njenoj zamjeni stukturiranim kontrolnim konstruktima kao što je while petlja. Ova se metodologija također zove skruktuirano programiranje. Slavni naslov ovog rada, "Go To Statement Considered Harmful", nije rad samog Dijkstre, već Niklausa Wirtha. Niklaus Virt Niklaus E. Wirth (rođen ) je švajcarski naučnik, poznat po dizajniranju nekoliko programskih jezika, te po pionirskom radu u nekoliko klasičnih tema programskog inženjerstva. Wirth je bio glavni dizjner programskih jezika Euler, Algol W, Pascal, Modula, Modula-2 te Oberon. Bio je jedan od glavnih kotača u timu koji je dizajnirao i implementirao operativne sistemecijske sustave Lilith i Oberon, te Lola sistem za dizajn i simulaciju digitalnog uređaja je popularizirao izreku danas poznatu kao Wirthov zakon: Programska podrška se usporava brže nego što sklopovska podrška ubrzava" je dobio Turingovu nagradu. Donald Knut Donald Knuth je matematičar, tvorac nekoliko univerzalnih informatičkih metoda. Najčešće se predstavlja kao još jedan naučni otac, on se predstavlja kao otac analize algoritama. Donald Ervin Knut (eng. Donald Ervin Knuth; Milvoki, 10. januar 1938) je jedan od najpoznatijih informatičara programera i penzionisani profesor na univerzitetu Stanford. Doprinio je razvoju i sistematizaciji matematičke tehnike za analizu složenih računarskih algoritama. Pored velikog doprinosa u nekoliko grana informatike i računarstva, Knut je, možda, najpoznatiji kao tvorac TeX-a, računarskog sistema za slog i prelom teksta, kao i METAFONT-a, jezika za definisanje fonta i sistema za kompajliranje. Knut je takođe tvorac WEB/CWEB računarskog sistema za programiranje čiji je cilj da olakša programiranje. Stvorio je i MMIX računarski set instrukcija i asembler kojim je ilustrovao primjere u svom djelu Umjetnost računarskog programiranja (The Art of Computer Programming), knjizi koja je uvrštena je među 12 najboljih naučnih radova 20. stoljeća. 33

34 Tema 4 Denis Riči i Ken Tompson Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Očevi i oci Ljudi i otkrićaa koji su stvorili i stvaraju IKT 1960-ihh su Thompson i Dennis Ritchie radili na operativno sistemu Multics. Dok suu pisali Multics, Thompson je stvorio programski jezik Bon. Na kraju su oboje odustali od projekta Multics kako je ovaj s vremenom postajaoo presložen, a naučeno suu prenijeli u Bell Labs, gdje suu Thompson i Ritchie bili principijelni tvorci operativnog sistema UNIX. Thompson je stvorio programski jezik B, prethodnika Ritchiejevog C-a. Dennis MacAlistair Ritchie ( ) Kenneth Lane Thompsonn se rodio u New je rođen u Bronksvilu, Njujork. Diplomirao je naa Orleansu , Louisiana, SAD. Harvardu fiziku i primjenjenu matematiku. Počeo je da Stekao je titulu bakalaureata te magisterij radi u računarskom istraživačkom centru u 1966., oboje u električnom inženjerstvu i Belovim laboratorijama, a pred kraj života vodioo računarstvu, na Sveučilištu Kalifornije u istraživački odsjek Lucent Technologies. Berkeleyu, gdje g mu je magistarski mentor bio Ričijev izum C-a i njegova uloga u razvijanju r juniksa Elwyn Berlekamp. uporedo sa Ken Tompsonom, postavili su ga kaoo važnog Thompson jee razvio CTSS verziju uređivača pionira modernog računarstva. Ce jezik je danas široko teksta QED, koja je uključivala regularne izraze rasprostranjen u razvijanju aplikacija i operativnih za pretraživanje teksta. QED i Thompsonov sistema, njegov uticaj je vidljiv i u modernim kasniji uređivač ed (pretpostavljeni uređivač na programskimm jezicima kao što su C+ ++ i C#. Juniks je Unixu) su naširoko doprinjeli popularizaciji takođe bio uticajan, uspostavljajući koncepte i principe regularnih izraza, koji su u prethodno bili smatrani koji su sadaa u temeljima računarstva. Popularni samo alatom (ili igračkom) za logičare. operativni sistem Linuks i njegovi alati su nasljednici Ričijevog rada, a Vindouz operativni sistem uključuje Thompsonov v stil programiranja je utjecao na juniks kompatibilne alate i C kompajlere za programere. druge, naročito u konciznosti izraza i Riči je izjavio da je kreiranje jezika C izgledaloo kao preferencijom m čistih naredbi. dobra stvar za uraditi i da bi bilo ko drugi na istom mestu u isto vreme uradio tu istu stvar, međutimm njegov Kasne 2000., Thompson odlazi iz Bell Labsa. kolega iz Bel labsa Bjarne Stroustrup tvorac C++ + je Radio je u Entrisphere, Inc kao fellow sve do rekao da je Denis odlučio da utroši tu dekadu na 2006., i sad radi r u Googleu. tajanstvenu matematiku, juniks bi bio mrtvorođenče Thompson i Ritchie su zajednički primili Turingovu nagradu za zajednički razvoj generičke teorije operativnih sistema posebno za ostvarenja operativnog sistema UNIX. Tomsonov govor prilikom prihvaćanja, "Reflections on Trusting Trust", je predstavioo napad stražnjim vratima poznat kao Thompsonov hak, a koji se na svojstven mu način naširoko smatra vrlo plodnosnim radom u računarskoj sigurnosti. U neznanju: Gari Kidal i Tim Paterson su udarili temlje Mikrosofta Programiranje i pisanje koda nije ono što je učinilo Bill Gatesa multimilijarderom, nego je poslovna vještina i taktika. U prvoj fazi razvoja PC-ija programerske zasluge najviše pripadaju dvojici i programera: Kidalu i Patersonu Microsoft sklapa ugovor s IBM-om o razvoju softvera za njihov personalni računar; IBM PC. Kako nije imao dovoljno vremena (ili znanja) Gejts je kupio gotovo rješenje QDOS i neznatno prepravljenog isporučio IBM-u Gary Kidall u firmi Digital Research. je razvio CP/M (Control Program for Microcomputers), operativni sistem koji je pokretao prvu generaciju PC računara. Ovaj OSS je bio jako raširen u kasnim 70-im i 80-im godinama 20. stoljeća te je bio proglašen prvim industrijskim standardom za operativne sisteme. Jednostavnom podjelom CP/M na tri osnovne abstrakcije omogućilo je da d se CP/M ugrađuje i na jeftine verzije računara, personalne računare koji su polako nalazili svoju masovnu primjenu. Tvorci novog računarskog sistema nisu više trebali više razvitii novi operativni sistem, već v su samo trebali napisati BIOS, dok su ostale dvije komponente CPPP i BDOS samo je bilo potrebno ponovno prevesti s programom- prevodiocem (kompajlerom). Upravo ova ideja omogućila je brz i jednostavan razvoj Microsoft MS-DOS. 34

35 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Postoji priča prema kojoj je IBM prvobitno planirao da kupi CP/M i usvoji kao standarni operativni sistem PC-a, ali nije uspio da se dogovori sa DR-om. Priča bez sretnog kraja kaže da će Gary Kildall vlasnik i glavni programer Digital Research, kasnije uvidjevši posljedice svoje katastrofalne odluke, koja je Microsoftu dala kompjuterski monopol, postati alkoholičar i poginuti u barskoj tučnjavi godine. Tim Paterson američki programer rođen 1956 je prepravio CP/M i napravio QDOS (Quick and Dirty Operating System) koga je po narudžbi prodao Mikrosoftu i Bilu Gejtsu za $. Gary Arlen Kildall ( ) prozvan čovjekom koji je mogao biti Bill Gates i prije Billa Gatesa Obično se kaže: Ostatlo je legenda... Tim Berns Li i internet Kako je sve počelo? Kao godina osnivanja interneta uzima se godina kada je američko Ministarstvo obrane osnovalo ARPANET. Tokom hladnog rata, jedna od primarnih zadaća ARPANET-a bila je osigurati stabilnost komunikacijskog sistema čak i ako jedan dio bude oštećen mogućim nuklearnim napadom. Inženjeri su projekovali mrežu na način da su povezali računare diljem SAD-a tako da bi u slučaju mogućeg oštećenja dijela mreže, ostatak računara u mreži bili u mogućnosti i dalje nesmetano funkcionirati. Sam servis World Wide Web osmišljen je u CERN-u u Švicarskoj Timothy John (Tim) Berners-Lee (London, 8. juna 1955.), poznat i kao TimBL, izumitelj World Wide Weba i čelnik World Wide Web Consortiuma. Krajem 1980-ih, dok je bio zaposlen na institutu CERN u Ženevi u Švicarskoj, Tim Berners-Lee kombinovanjem različitih tehnika usavršio je ovo što danas zovemo World Wide Web, sistem koji omogućava veze-linkanje, pregledavanje i sortiranje informacija preko računara povezanih sa telekomunikacionom sistemom; tada telefonskom mrežom. Zbog toga se danas naziva ocem Interneta. Prvu uspješnu komunikaciju računara preko interneta obavio je godine, a već je godine javnosti putem interneta prikazao prvu web stranicu. Za svoje zasluge, ovaj Britanac rođen godine u Londonu a sada živi u SAD-u, odlikovan je i nagrađen plemićkom titulom od strane britanske kraljevske kuće. Godine na internetu se pojavljuju prve elektronske trgovine te prva virtualna banka. Godine i godine razvijeni su i prvi internet pretraživači, i to Lycos, AltaVista i Yahoo!. Godine nastali su programski jezik Java (za razvoj web aplikacija) te jezik VRML za modeliranje virtualne stvarnosti. Godine korisnicima web-a je bilo već oko milijardu web stranica. Edgar Kod Edgar Frank "Ted" Codd (Portland, Dorset, Engleska, ), britanski teoretičar i računarski naučnik koji je značajno doprinjeo teoriji relacijskih baza podataka. Automatska obrada podataka pomoću računara dovela je pojave baze podataka, a ispočetka su postojali različiti koncepti dok nije prevladao relacioni model baziran na SQL jeziku. SQL je postao je jedan od najčešće korištenih jezika za relacijske baze podataka i danas se može reći da je Coddov model široko prihvaćen kao definitivni model za relacijske baza podataka (RDBMS ili RDMS). Obično se za tvorca tog modela uzima Edgar Kod i kao referenca njegov rad iz "A Relational Model of Data for Large Shared Data Banks" publikovan u novinama Association for Computing Machinery (ACM). Dok je radio za IBM, stvorio je relacijski model za upravljanje bazom podataka. 35

36 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Očevi i oci Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Džejms Gosling James Arthur Gosling, (rođen ) je kanadski programer i računarski naučnik poznat i kao otac Java programskog jezika. Java je objektno-orijentisani programski jezik razvijen u timu predvođenim Jamesom Goslingom u kompaniji Sun Microsystems početkom 1990-tih. Ideja je bila da se stvori programski jezik koji bi bio nezavisan od operativnog sistema, baziran na C++-u, ali sa pojednostavljenom sintaksom, stabilnijim runtime sistemom i pojednostavljenom kontrolom memorije. Ljudi koji su postali milijarderi i omogućili drugim da koriste IKT Rijetki od njih ostaće eće ostati zabilježeni u naučnoj zajednici, ali svi hoće u poslovnoj. O sebi su stvorili legendu kao ljudi iz garaže, ili Silikonske doline koji su krenuli od ničega i uspjeli. Neke legende su istinite ostale su samo legende. Stiv Džobs sa Stivom Wozniakom Stephen Gary "Woz" ( čarobnjak ) Wozniak (San Jose, Kalifornija, ), Amerikanac poljskog prodrijetla, Stiv Voznijak poznat kao tehnološki čarobnjak bio je genijalni elektroničar i dizajner računara. Steven Paul Jobs, ), rođen u San Francisku od majke Amerikanke i oca Sirijca. Legenda je počela kada je 21-godišnji Džobs vidio računar koji je Voznijak napravio za sebe. Steve Jobs je jedan od najvećih preduzetnika i vizionara našeg doba. Često se njegov preduzetnički uticaj na industriju tehnologije poredi sa uticajem koji su Thomas Edison i Henry Ford. Šta je to Džobs izmislio? Pa ništa samo je vidio kako to što postoji može da se iskoristi i kako treba da se napravi prije nego bilo ko drugi. Jobs je u redefinisao način rada u četiri različite industrije personalnih računara sa Applom, muzike sa ipodom, mobilnih telefona sa iphonom i animiranih filmova sa Pixstarom i Lukas Artsom. Bil Gejts sa Polom Alenom William Henry "Bill" Gates III. (rođen u Seattleu, ), je jedan od najpoznatijih poduzetnika u komjuterskoj eri. Iako mu se mnogi dive, velik dio ljudi unutar softverske industrije njegovu poslovnu strategiju smatra antikonkurentnom, što je u nekim slučajevima dokazivano i na sudu. Pоl Аlеn (Paul Allen) Rоđеn је u Siјеtlu,u držаvi Vаšingtоn 21. јаnuаrа Bavio se programiranjem, a ulazak u poslovnu i računarsku istoriju omogućila je njegovo preuređivanje i prepravka QDOS-a koji je napisao Tim Paterson i stvaranje DOS-a. To je bilo vrijeme stvaranja (1975) začetaka Mikrosofta. O prepravci prepravke mogli ste više da pročitate u poglavlju o Kidalu i Patersonu. 36

37 Sveznadar Komunikacije u savremenom društvu Miroslav Mihaljišin Iako je DOS prvobitno bio namenjen IBMovoj liniji PC računara, Majkrosoft je uspeo da izdejstvuje pravo na prodaju DOSa i trećim licima. Upravo to pravo prodaje klonova, kompatibilnih računara koji su bili jeftini stvorilo je mikrosoft imperiju. Slično dvojcu iz Epla Gejts i Alen su stvorili Majkrosoft kompaniju koja je definitivno omogućila masovno korišćenje PC računara. Alan je najzaslužniji za programske početke Majkrosofta, a Gejts za organizaciju i poslovni uspjeh, zasnovan na autorskim pravima i ugovorima, gdje je Gejts pokazao vizionarstvo. Njegov ugovor sa IBM-om o pravima korišćenja DOS operativnog sistema omogućio je stvaranje poslovne imperije Microsofta. Microsoft je danas multinacionalna korporacija smještena u Redmondu, Washington, koja razvija, proizvodi, licencira, podržava i prodaje računarski softver, korisničku elektroniku, te personalne računare i servise. Njihov najpoznatiji softver je serija operativnih sistema Microsoft Windows, te paketa Microsoft Office, kao i internetski preglednici Internet Explorer i Spartan. Njihovi hardverski proizvodi su poznata konzola Xbox i serija tableta Microsoft Surface. Microsoft je najveći svjetski proizvođač softvera ako se u obzir uzme prihod. Lari Pejdž i Sergej Brin Google su osnovali Larry Page i Sergey Brin dok su bili na doktorskom studiju na Univerzitetu Stanford. Dok su konvencionalne pretraživačke mašine rangirale rezultate brojanjem koliko puta se traženi termin pojavio na stranici, dvojica su teoretisala o boljem sistemu koji je analizirao veze između web-sajtova. Nazvali su ovu novu tehnologiju PageRank; ona je određivala relevantnost web-sajta prema broju stranica i važnost tih stranica, koje su povezivale nazad na originalni sajt. Lawrence "Larry" Page (East Lansing, 26. mart Legenda kaže Imao je 22 godine i usred noći ga je pogodila vizija u kojoj uspijeva downloadati cijeli web, pregledati sve linkove među stranicama i ugledati potpuno novi svijet informacija. Žvrljotine koje je zapisao te noći postale su algoritam. Nazvao ga je PageRank i kasnije upotrijebio za pokretanje pretraživača BackRub. Sergej Mihajlovič Brin (rus. Сергей Михайлович Брин, engl. Sergey Brin; rođen 21. avgusta 1973 u Rusiji). Kada mu je bilo 6 godina, porodica mu se preselila u SAD. Brin se upisao na Univerzitet u Merilendu gdje je studirao računarstvo i matematiku. Diplomirao je u maju Nakon što je diplomirao matematiku i kompjuterske nauke na Univerzitetu Merilend, Brin se upisao na Univerzitet Stendford, gdje je upoznao Larija Pejdža. Brin i Pejdž su napravili pilot-projekat pretraživača koji je pri traganju za podacima na internetu trebalo da ih rasporedi prema njihovoj posjećenosti, nakon zaključka da će najpopularniji rezultat vjerovatno biti i najkorisniji. Izvorna ideja je bila Pejdžova, ali bez Brinovog matematičkog genija ne bi bilo moguće napraviti softverski model i Google bi možda zauvek ostao na papiru. Page i Brin su originalno nazvali svoj program "BackRub", jer je sistem provjeravao vanjske linkove da odredi važnost sajta. Kasnije su izmjenili ime u Google, koja je nastala od pogrešnog izgovora riječi "googol", koja označava broj jedan je praćen sa stotinu nula, što je odabrano da se pokaže da je pretraga obradila velik broj informacija. Pejdž i Brin su shvatili da im potreban još neko čiji je talenat za biznis dorastao poslu koji se širio: zaposlili su kao glavnog izvršnog direktora Erika Šmita, koji je pretvorio Google u ozbiljnu veliku korporaciju i usput kupio YouTube. Ono što je više puta ponovljeno; ostalo je istorija, ali u slučaju Googla Ostalo je današnja stvarnost. Riječ gugl je ušla kao takva u gotovo sve jezike svijeta i postala sinonim kako da nešto pronađemo, jednostavno proguglamo... 37

38 Tema 4 Теhnоlоški оkvir kоmunikаciја u sаvrеmеnоm društvu Očevi i oci Ljudi i otkrića koji su stvorili i stvaraju IKT Mark Cukerberg i Fejsbuk Mark Elliot Zuckerberg ( , White Plains, New York ) je vlasnik i glavni kreator najveće socijalno društvene internetske stranice Facebooka. Umjesto komentara načina na koji je Cukerot ušao u računarsku i poduzetničku istoriju dajemo dio vijesti iz 2011.: Kompanija Fejsbuk koja stoji iza popularne društvene mreže juče je pred federalnim Apelacionim sudom u San Francisku zatražila nagodbu po tužbi koju su protiv nje i njenog osnivača Marka Zakerberga podneli blizanci Kameron i Tajler Vinklvos. Blizanci zajedno sa kolegom sa Harvarda Divjom Naredrom tvrde da im je Zakerberg, njihov bivši prijatelj sa studija, ukrao ideju o stvaranju kompanije za socijalno umrežavanje, kao i da im je isplatio nedovoljnu odštetu od 65 miliona dolara u akcijama i gotovini 2008, pa sada traže više od 168,5 miliona dolara... Pravna bitka između trojice tužitelja s jedne strane i Zakerberga s druge počela je me, a opisana je i u kultnom filmu Društvena mreža iz u kojem su prikazane kontroverze u vezi sa nastankom Fejsbuka. Vinklvosovi su za vreme studija na Harvardu angažovali Zakerberga da bi im napravio sajt za upoznavanje putem interneta koji je nazvan Konektju. Šta je poslije bilo ni sud nije siguran. Džek Ma i Alibaba Ma Yun je kineski internetski poduzetnik, rođen 1964., u gradu Hangzhou, u istočnoj kineskoj provinciji Zhejiangu Alibaba je prva kineska internet kompanija koja je postala globalno prepoznatljiva. Alibabu je osnovao kineski učitelj engleskog jezika Jack Ma. Zajedno sa 17 suosnivača, godine pokrenuo je portal Alibaba Online, koja je postala najveće online tržište. Na svom terenu pobedili su ebay i Amazon, a poseduju čitav niz proizvoda i usluga kojim nameravaju pokriti sve segmente online poslovanja. Jack Ma je posjetio SAD i prvi puta čuo za internet te je po povratku u domovinu osnovao China Pages, registar kineskih firmi koje traže klijente u inozemstvu. Ludi Jack, kako su ga mediji prozvali sredinom 2000-ih zbog svojih neustrašivih i uvjerljivih izjava dok je vodio veliku bitku s ebayem je prvi čovjek koji je za samo nedelju dana na nujorškoj berzi zaradio milijardu dolara. U kasno ljeto godine je Alibaba podnijela zahtjev za inicijalnom javnom ponudom i 18. septembra skupila 21,8 milijardi dolara na Wall Streetu, što je najveći IPO u američkoj istoriji. Tom prilikom je Jack Ma napisao javno pismo svim zaposlenicima i objasnio da su najteža vremena tek pred njima. U pismu je napomenuo da moraju nastaviti istim duhom i upornošću koji su ih krasili kroz prvih 15 godina i osvrnuo se na početke napominjući da nisu postali veliki zbog nekih briljantnih ideja i strategija. Uspjeli su jer su pokušavali olakšati poslovanje za svoje korisnike, uspjeli su jer su postavljali korisnike na prvo mjesto i uspjeli su jer su se uvijek okretali budućnosti i uvjerenju da su obični ljudi sposobni za najveća dostignuća. Alibaba danas zapošljava preko 20 hiljada radnika, ima ogranke širom Kine i u brojnim svjetskim metropolama. 38