Ministri Buja takon mësues dhe studentë

Transcription

1 Revistë e përmuajshme, Nr. 10, Viti II, Nëntorë 2012 Kurrë një popull nuk mund të rritet më vete pa shkollë dhe pa mësim Ismail Qemali Ministri Buja takon mësues dhe studentë shqiptarë në Suedi e Danimarkë Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë librat e rrallë në BKUK

2 Editorial 2 28 Nëntori i vitit 1912 rikujton udhën tonë të vështirë të ndërtimit të lirisë, që ishte fryt i përpjekjeve titanike të rilindësve tanë dhe gjithë kombit Ky njëqindvjetësh ishte epokë me pushkë dhe penë, për mëmëdhenë. Flakadani i pishtarit të 100-vjetorit të shpalljes së pavarësisë së shtetit shqiptar, si shtet i lirë e sovran, po qëndron i ndezur. Logo të jubileut në ballinë kudo bashkë me flamurin kombëtar një komb i tërë në lëvizje. Në fokus të këtij përvjetori dhe kremtimi rezultoi lindja e shtetit të dytë shqiptar. Kosova shtet, është nderimi më i mirë për të rënët e kombit të të gjitha kohërave Kjo kryevepër e shekullit ngriti në piedestal dhe kurorëzoi përpjekjet e frytshme të ndërtimit të lirisë që pasuruan krenarinë tonë. Me të drejtë mund të thuhet Shekulli ynë i krenarisë. Ishte ky një shekull i afirmimit dhe i sukseseve Krenaria e këtij shekulli, pas një odiseje të vërtetë, është Kosova e lirë dhe e pavarur. Çlirimi i saj, njëherazi, është dhe dëshmi e drejtësisë dhe vërtetësisë së kauzës shqiptare. 17 shkurti 2008 është jetësim i idealeve të nëntorit Identiteti e niveli i çdo kombi e shteti përcaktohet edhe nga niveli e zhvillimet kulturore-arsimore. Kombi shqiptar vjen me vlera të çmuara e të dallueshme që u reflektuan me virtytin e dashurisë ndaj flamurit, që valoi kudo që flitet shqip e që kulmoi me festë të madhe në Vlorë e Tiranë. Ministri Buja takon mësues dhe studentë shqiptarë në Suedi e Danimarkë...3 Ministri Buja takoi ambasadorin britanik Cliff...4 Ministri Buja priti një delegacion nga Eksishehiri i Turqisë...4 Përurohet objekti i ri i shkollës Hoxhë Kadri Prishtina...5 Është përuruar aneksi i Qendrës Burimore Lef Nosi në Prizren...5 Ministri Buja mori pjesë në manifestimin e UP për nder të 100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë...6 Tempus hap oferta të reja për arsimin e lartë...6 Zëvendësministri Baldži priti Komisionerin e Lartë Evropian për Pakica, Wollebaek...7 Zëvendësministri Mustafa: Vlerësimi të shikohet si mundësi për arritjen kompetencave...7 Certifikohen 117 drejtorë të shkollave...8 Përfundon projekti që ndihmoi mësimdhënësit dhe drejtorët e shkollave profesionale...8 U shënua 120 vjetori i Shkollës Shqipe të Vashave...9 Ministri Buja mori pjesë në punëtorinë për profesionet e rregulluara...9 Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë Menaxhimi I klasës...14 Varfëria teatrale për fëmijë...16 Drejtshkrimi i fonemave Ç, Q dhe XH, GJ...18 Letërsia - një dashuri e fëmijëve librat e rrallë në Bibliotekën Kombëtare dhe Universitare të Kosovës...20 POEZI : Shahbaze Vishaj...26 Fotogaleria...27 KËSHILLI BOTUES Ragip Gjoshi Afërdita Maliqi Besa Bytyçi Baraliu Miranda Kasneci Qamile Sinanaj Mensur Neziri ADRESA: Rr. Agim Ramadani 10000, Prishtinë, Kosovë Tel mesuesiikosoves@gmail.com mesuesiikosoves@ks-gov.net Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen Opinionet e shprehura të autorëve nuk janë domosdoshmërisht pikëpamje të MAShT-it Ministri Buja takon mësues dhe studentë shqiptarë në Suedi e Danimarkë Ministri i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, z.ramë Buja, ka qëndruar në Suedi dhe Danimarkë për një vizitë zyrtare dy-ditore. Gjatë kësaj vizite, ministri Buja vizitoi shkollën shqipe në Suedi, ku u takua me mësuesit e mësimit plotësues dhe me studentë shqiptarë që studiojnë në këtë shtet. Ministri Buja tha se përkrahë fuqishëm idenë për institucionalizimin e mësimit plotësues në diasporë, ndërkaq përmendi shumë të arritura në drejtim të përmirësimit të gjendjes së mësimit shqip në diasporë, duke ofruar një pasqyrë statistikore për mësimin plotësues në diasporë sipas të dhënave që ka MAShT. "Janë bërë përpjekje që shkolla shqipe e mësimit plotësues në diasporë të institucionalizohet", tha ministri Buja, i cili ka përmendur se Ministria e Arsimit tashmë ka nxjerrë Udhëzimin Administrativ për shkollat e mësimit plotësues në gjuhën amëtare në diasporë nr , ndërkaq sugjeroi që mësimi plotësues që organizohet në diasporë të jetë në përputhje të plotë me legjislacionin përkatës të shtetit ku mbahet mësimi. Ministri Buja dhe ministri i Diasporës, Ibrahim Makolli, janë takuar me kryetaren e komunës së Halmstadit në Suedi, nga e cila janë njoftuar me karakteristika që ka ky qytet dhe integrimin e komunitetit shqiptar. Po ashtu, ministrat Buja e Makolli janë pritur edhe nga Shoqata e shqiptarëve në Suedi "Iliria", ndërkaq kanë marrë pjesë në Ministrit Buja i dhurohet shtatorja e komandandit Adem Jashari Ministri Buja gjatë vizitës në Suedi manifestimin e 100 -vjetorit të shteti shqiptar që u mbajt në Halmstad. Në fjalën përshëndetëse, ministri Buja theksoi peshën e madhe që ka diaspora dhe kontributin e saj në të gjitha proceset nëpër të cilat ka kaluar Kosova, ndërsa tha se këtë duam t'ua shpërblejmë duke u përkujdesur për pasardhësit tanë, që ta ruajnë gjuhën, kulturën dhe traditën shqiptare. Me këtë rast, ministri Buja ndau mirënjohje për mësuesit shqiptarë në diasporë, ndërkaq veteranët me qëndrim në Suedi i dhuruan ministrit një shtatore të komandantit legjendar Adem Jashari! Ndërkohë, gjatë qëndrimit në Danimarkë, ministri Buja është takuar me Unionin e Studentëve shqiptarë në këtë shtet, me ç'rast është njoftuar për aktivitetet e studentëve shqiptarë. Ministri Buja njoftoi studentët për aktivitetet e MAShT dhe hapat e rëndësishëm për reformimin e arsimit në Kosovë, si dhe përgëzoi ata për kontributin e tyre që po dhënë për ta ndihmuar vendin e tyre. 3

3 Ministri Buja takoi ambasadorin britanik Cliff Ministri i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, z.ramë Buja, ka pritur ambasadorin e Britanisë së Madhe në miqve tanë ndërkombëtarë arsimi në Kosovë, por edhe vet shteti ynë çdo ditë e më shumë po konsolidohet. Kosovë, Ian Cliff, me të cilin Ne jemi mirënjohës për të gjitha që po biseduan për zhvillimet aktuale në i bëni për të mirën e vendit tonë", tha fushën e arsimit në Kosovë. ministri Buja, duke shtuar se tashmë po intensifikohen edhe kontaktet e Ministri Buja falënderoi ambasadorin për ndihmën e madhe që ka dhënë dhe po vazhdon ta japë shteti i tij për arsimin në Kosovë dhe tha se falë drejtpërdrejta të institucioneve tona arsimore, siç është rasti i Universitetit Publik të Kosovës me ato të Anglisë. Ambasadori Ian Cliff, me këtë rast, i Ministri i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë ka pritur një delegacion nga rajoni i Eksishehirit nga Turqia, të prirë nga prefekti i këtij regjioni Kadir Koçdemir dhe ambasadorja e Turqisë në Kosovë, Songul Ozan. Në delegacionin nga shteti turk bënin pjesë rektorë e dekanë nga dy universitetet e Eksishehirit, përfaqësues të Odës Ekonomike, menaxherë të institucioneve të rëndësishme mjekësore. Ministri Buja, me këtë rast, falënderoi mysafirët nga Turqia për ndihmën që Ministri Buja gjatë takimit me ambasadorin Cliff Ministri Buja priti një delegacion nga Eksishehiri i Turqisë ka dhënë në vazhdimësi shteti i tyre dhe për interesimin që po tregojnë për ta ndihmuar edhe më tutje Kosovën. Ministri Buja foli edhe për organizimin e arsimit në të gjitha nivelet në Kosovë dhe kërkoi ndihmën e këtij rajoni sidomos në arsimin profesional, ku edhe aktualisht MAShT ka koncentruar vëmendjen. Ndërsa, prefekti i Eksishehirit e njoftoi ministrin për organizimin e mësimit dhe studimeve në vendin e tij, i cili, siç tha ai, njihet si vend i dijes dhe kulturës. Ai theksoi se Esikshehiri do bëri ftesë zyrtare ministrit Buja që të marrë pjesë në Konferencën e Ministrave Evropian të Arsimit, e cila çdo vit mbahet në Londër. Ambasadori Cliff gjithashtu tha se kjo konferencë, që do të organizohet në janar të vitit 2013, është edhe një rast i mirë që të këmbehen përvojat më të mira të vendeve të ndryshme në fushën e arsimit. të ketë aktivitete kulturore gjatë vitit 2013 dhe për këtë kërkoi nga ministri Buja bashkëpunim në mënyrë që edhe Kosova të prezantojë kulturën e vet atje, për çka ministri i falënderoi dhe shprehu kënaqësinë e tij që të pasqyrojmë kulturën e Kosovës në këtë qytet. Mysafirët nga Eksishehiri i bën ftesë zyrtare ministrit Buja për ta vizituar këtë qytet dhe për të parë nga afër organizimin e mësimit në të gjitha nivelet e arsimit. Përurohet objekti i ri i shkollës Hoxhë Kadri Prishtina Ministri i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, z.ramë Buja, së bashku me kryetarin e Komunës së Prishtinës, Isa Mustafa, kanë përuruar objektin e ri të Shkollës së Mesme ekonomike juridike "Hoxhë Kadri Prishtina" në kryeqytet. Ministri Buja uroi nxënësit dhe arsimtarët e shkollës për objektin e ri, i cili siguron kushte shumë më të mira për mësimdhënie dhe mësimnxënie. "Po përurojmë një shkollë kaq të mirë, e cila do ta realizojë synimin tonë të përbashkët, që të rrisim cilësinë, sepse është e natyrshme që ambienti i mirë ndikon në disponimin e mirë të arsimtarëve dhe nxënësve dhe kjo realizohet pa vështirësi", theksoi ministri Buja. "Ne na gëzon çdo hap që bëjmë në drejtim të arsimit", theksoi ministri Buja dhe përgëzoi Komunën e Prishtinës për ndërtimin e kësaj shkolle, ndërsa nxënësit dhe mësimdhënësit i porositi ta nderojnë dhe ta ruajnë. Sekretari i Përgjithshëm i MAShT, z.xhavit Dakaj, kryetari i Komunës së Prizrenit, z.ramadan Muja, dhe ambasadorja e Turqisë në Kosovë, Songul Ozan, kanë inauguruar solemnisht aneksin e Qendrës Burimore " Lef Nosi' nëprizren. Me këtë projekt (rreth 80 mijë euro), investim i organizatës "TIKA" të Turqisë, janë krijuar kushte më të mira mësimi, ushqimi dhe fjetje në konvikte të kësaj qendre burimore të arsimit në Kosovë. Sekretari Dakaj ka falënderuar ambasadoren e Turqisë dhe përfaqësuesin e organizatës TIKA, për investimetnëkëtëshkollë. "Turqia po ndihmon Kosovën në shumë fusha të jetës, ndërtimit dhe afirmimit të saj si shtet, por edhe proceseve arsimore në Kosovë. Ndërsa, humanizmi dhe kujdesi i treguar nga organizata TIKA, për këta nxënës me nevoja të veçanta, Gjatë përurimit të shkollës Hoxhë Kadri Prishtina Edhe kryetari i Komunës së Prishtinës, z.isa Mustafa, tha se synojnë investimin në arsim për të ngritur cilësi dhe krijuar kushte të mira për nxënësit. Ndërsa, drejtori i shkollës, Jahë Sahiti, theksoi rëndësinë që ka ky objekt shkollor për nxënësit e mësimdhënësit, por edhe për komunën e Prishtinës në tërësi. tregon për miqësinë, zemërgjerësinë dhe përkushtimin e tyre ndaj aftësimit për jetë të këtyre fëmijëve, tha sekretari Dakaj. Ndërkaq, kryetari Ramadan Muja tha se përkujdesja për shkollim dhe aftësim ndaj këtyre fëmijëve do të shtohet edhe mëshumënëtëardhmen. Ambasadorja e Turqisë, Songul Ozan, tha se se kujdesi ndaj këtyre fëmijëve, Kjo shkollë posedon 21 dhoma mësimi, 7 firma ushtrimore, 4 kabinete të teknologjisë dhe gjuhëve të juaja, 5 zyre administrative, bibliotekën, sallën edukative dhe hapësira të tjera që gjenden në shkollë. Në këtë shkollë ndjekin mësimet rreth 2 mijë nxënës, ndërsa aty do të ndjekin mësimet edhe nxënës me aftësi të kufizuar. 4 5 Është përuruar aneksi i Qendrës Burimore Lef Nosi në Prizren Gjatë përurimit të aneksit të qendrës burimore Lef Nosi por edhe familjeve të tyre, nuk duhet të mungojë kurrë nga shoqëria. Qendra Burimore "Lef Nosi" në Prizren, aktualisht ka 87 nxënës, për të cilët kujdesen 26 pedagogë si dhe një mësuese udhëtuese, e cila kujdeset për fëmijët në terren. Nga kjo qendër deri metani janë integruar në shkolla të rregullta 8 nxënës.

4 Ministri Buja mori pjesë në manifestimin e UP për nder të 100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë Zëvendësministri Baldži priti Komisionerin e Lartë Evropian për Pakica, Wollebaek Ministri i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, z.ramë Buja, ka marrë pjesë në manifestimin qendror të Universitetit të Prishtinës (UP), me të cilin është shënuar 100 vjetori i pavarësisë së Shqipërisë. Në këtë manifestim, i cili u mbajt në amfiteatrin e Fakultetit të Edukimit, morën pjesë edhe kryetari i Kuvendit të Kosovës, anëtarët e bordit të UP-së, përfaqësues të ambasadave të shteteve të ndryshme në Kosovë, mësimdhënës e studentë. Me këtë rast, ministri i Arsimit, z.ramë Buja, e vlerësoi këtë festë si një "ditë të madhe të kremtes së madhe". Ai, ndërsa u shpreh i emocionuar që kjo festë po bëhet në Universitetin e Prishtinës. "Ky institucion është realizuesi i lirisë së Kosovës dhe kjo për mua është kulmi", u shpreh ministri Buja. 6 7 Ministri i Arsimit, pasi falënderoi Universitetin për këtë organizim të mirë, falënderoi të gjithë ata profesorë e studentë që dhanë më të shtrejtën e tyre jetën dhe të gjithë martirët e dëshmorët, e veçanërisht familjen emblematike Jasharaj. Për këtë përvjetor të rëndësishëm u munduam ta bëjmë më të mirën", tha MAShT në bashkëpunim me programin Tempus ka organizuar një punëtori informative ku janë prezantuar të arriturat e këtij programi gjatë periudhës njëvjeçare, si dhe janë hapë ofertat për aplikacione të reja. Tempus, është program i Bashkimit Evropian, i cili mbështetë modernizimin e arsimit të lartë në Ballkanin Perëndimor, kryesisht nëpërmjet bashkëpunimit universitar. Drita Kadriu, këshilltare e ministrit Ministri Buja në manifestimin e UP-së për 100 vjetorin e pavarësisë ministri, i cili më pas theksoi ngjarjen e rëndësishme për arsimin shqiptar: Abetaren gjithkombëtare, e cila ka hyrë në përdorim këtë vit për nxënësit e klasave të para. Ndërsa, ministri përmendi edhe Universitetin e Prizrenit dhe atë të Pejës si të arritura për arsimin e lartë, ndërsa po ashtu e theksoi edhe blerjen e 158 titujve nga autorët më të mirë të botës për shkencat e natyrës. Ndërsa, kryetari i Kuvendit të Kosovës, Jakup Krasniqi foli për historinë e Shqipërisë dhe ndarjen e shqiptarëve në disa shtete. Por, ai tha të Arsimit, tha se programi Tempus është ndër programet më atraktive që ndihmon arsimin e lartë në Kosovë. Me këtë program synohet një hartë më e shndritshme e arsimit në Evropë sot dhe në të ardhmen, andaj i inkurajoi institucionet e arsimit të lartë që të konkurrojnë dhe të përfitojnë sa më shumë nga këto programe. Sophi Beaumont, përfaqësuese e Bashkimit Evropian në Kosovë, tha se programi Tempus është një mundësi e mirë për arsimin e lartë në se ne po e festojmë pavarësinë e shpallur më 28 nëntor 1912, e cila nuk përfshinte vetëm territorin që e ka tani shteti shqiptar. Rektori i UP-së, Ibrahim Gashi, uroi për 100 vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë në emër të studentëve dhe mësimdhënësve të Universitetit, ndërsa foli edhe për organizimet që shënojnë këtë kremte e ku po marrin pjesë edhe UP-ja. Ai po ashtu foli edhe për rolin e Universitetit të Prishtinës në bërjen e historisë së shtetit të Kosovës. Tempus hap oferta të reja për arsimin e lartë Kosovë, që të jetë më i përafërt me ato të vendeve të zhvilluara të Evropës dhe më gjerë. Ndërsa, Kimete Canaj, koordinatore e Tempus-it në Kosovë theksoi se nga programi i vitit të kaluar kanë përfituar Universiteti i Prishtinës, Universiteti i Prizrenit dhe disa kolegje private të arsimit të lartë, ndërsa sivjet presim të jetë një konkurrencë më e madhe, duke marrë parasysh vlerën dhe ofertat e programit, i cili sivjet kapë shumën milionë euro. Zëvendësministri i Arsimit, z.usmen Baldži, priti Komisionerin e Lartë Evropian për Pakica, Knut Wollebaek, me të cilin bisedoi për planprogramet, tekstet shkollore, edukimin dhe arsimimin e komuniteteve që jetojnë në Kosovë dhe çështje tjera. Zv/ministri Baldži e informoi komisionarin Wollebaek për angazhimet e MAShT, për krijimin e kushteve për arsim cilësor, gjithëpërfshirje dhe arsimimin pjesëtarëve të komuniteteve të cilët jetojnë në Kosovë. Ai tha se me gjithë përpjekjet tona dhe të bashkësisë ndërkombëtare, komuniteti serb ende heziton të integrohet në sistemin e arsimit të Kosovës, ndërkaq komunitetet boshnjak, turk dhe RAE janë të integruar. Baldži tha se është hartuar dhe miratuar Korniza e Kurrikulës së Re të Kosovës, është hartuar kurrikula bërthamë, ndërkaq do MAShT dhe USAID-i organizuan një punëtori me temë: "Përmirësimi i të nxënit nëpërmjet të vlerësimit", e cila kishte për qëllim që të shikohen rezultatet e "Programit Edukimi Bazik" (i USAID-it), këmbimi i ideve dhe përvojave lidhur me procesin e vlerësimit të nxënësve, ndikimi dhe rëndësia që ka ky proces në arritjen e kompetencave të nxënësve. "Programi Edukimi Bazik", ka filluar në vitin 2010, sipas të cilit fillimisht janë trajnuar një numër i konsiderueshëm trajnuestëmësimdhënësve( viti2011). Ndërsa, pas akreditimit të programit (janar 2012), janë trajnuar 4000 mësimdhënës dhe mbi 200 fasilatorë. Zëvendësministri i Arsimit, Nehat Mustafa, me rastin e hapjes së punimeve, ndër tjera tha se MAShT e konsideron Sistemin Vlerësues si çelës për zhvillim të një sistemi bashkëkohor e korrekt. "Vlerësimi duhet shikuar jo vetëm si një mjet i matjes së arritjeve, por edhe si mundësi për arritjen e kompetencave të duhurapërnxënësit", thaai. Ministri Buja në manifestimin e UP-së për 100 vjetorin e pavarësisë të vazhdojë procesi i hartimit të kurrikulave lëndore ku do të jenë të përfshirë edhe ekspertë të komuniteteve dhe me këtë rast do të kenë mundësi edhe më të mira shkollimi në gjuhën amë. Komisioneri Wollebaek theksoi rëndësinë e planprogrameve dhe teksteve shkollore dhe përgëzoi Zv/ministri Mustafa tha se me trajnimet e mësimdhënësve sipas këtij programi, synohet që të harmonizohet vlerësimi i brendshëm dhe i jashtëm, përkatësisht të harmonizohen kërkesat e testeve dhe të mundësohet arritja e kompetencave të nxënësve bazuar në kurrikulën e re të Kosovës. Elizabeth Saucci, udhëheqëse e Zyrës për Zhvillim Ekonomik në USAID, tha se një kurrikulë e re bashkëkohore duhet të synojë një ekonomi të gjallë të vendit. Kjo doemos imponon edhe ndryshimet në MAShT-in për angazhimet në këtë drejtim, ndërsa njoftoi se libri i dytë, E Drejta Qytetare, do të finalizohet në gjysmën e parë të vitit Ai gjithashtu tha se vlerëson shumë përcaktimin e MAShT që të angazhojë edhe ekspertë të komuniteteve në hartim të kurrikulave lëndore. Zëvendësministri Mustafa: Vlerësimi të shikohet si mundësi për arritjen e kompetencave Zëvendësministri Mustafa në hapjen e punëtorisë vlerësim të të nxënit, duke pasur parasysh në radhë të parë të mësuarit e nxënësve se si të arrihen kompetencat e duhura. Keith Prenton, udhëheqës i Programit Edukimi Bazik, duke folur për ndikimin e vlerësimit në mësimnxënie, theksoi se mbetet e hapur çështja se cila nga format e vlerësimit mund të përmirësojnë rezultate në arsim, cila nga këto ka gjasë të ketë ndikim më të madh pozitiv në mësimdhënie dhe mësimnxënie.

5 Certifikohen 117 drejtorë të shkollave Ministri Ramë Buja, mori pjesë në ceremoninë festive të 120 vjetorit të Shkollës Shqipe të Vashave në Katedralen e Zonjës Ndihmëtare të Prizrenit. Hapja e Shkollës shqipe të Vashave në katedralen "Zonja Ndihmëtare" në Prizren, këtu e 120 vjet më parë, u cilësua si dëshmi e fuqishme për qytetarinë, kulturën dhe atdhedashurinë e kombit tonë ndër shekuj, etjen për dije dhe jetë më të mirë. U shënua 120 vjetori i Shkollës Shqipe të Vashave Ministri i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, z.ramë Buja, ka marrë pjesë në ceremoninë e certifikimit të 117 drejtorëve të shkollave, të cilët me sukses e kanë përfunduar programin "Zhvillimi i kapaciteteve në udhëheqjen arsimore". Me këtë rast, ministri Buja tha se bashkëpunimi i GIZ-it dhe Ministrisë së Arsimit është duke dhënë rezultate të dukshme për të menaxhuar mirë nivelet e përcaktuara. "Synimi i Ministrisë së Arsimit tanimë është ngritja e cilësisë. Menaxhimi i mirë i arsimit, padyshim që ndikon në rritjen e cilësisë arsimore dhe kjo duhet të jetë në nivel". Unë besoj shumë, theksoi ministri, se ju që keni qenë në garë, ju që keni marrë dituri për menaxhimin, që sjell përvoja e mirë e GIZ-it, jeni në nivelin e duhur për të menaxhuar mirë nivelet tuaja të përcaktuara. Ambasadori gjerman në Kosovë, Peter Blomeyer, deklaroi se mësimi është i rëndësishëm gjatë tërë jetës. "Unë duhet të them dhe të mësoj rreth historisë kulturës, shoqërisë, politikës së Kosovës, pra unë bëhem një student gjatë tërë jetës sime dhe duhet t'i mësoj këto. Nuk jam i vetëm, merrni edhe vetveten si shembull, ju që qëndroni në anën tjetër dhe ia bartni njohuritë, mësimet te nxënësit e juaj, ju si drejtorë shkollash dhe 8 9 mësimdhënës e keni atë rolin e të mësuarit gjatë tërë jetës", tha ai. Ky trajnim ka ardhur si rezultat i përbashkët i GIZ-it dhe Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë dhe ka pasur për qëllim ngritjen e kapacitetit të arsimit fillor në Kosovë. Përfundon projekti që ndihmoi mësimdhënësit dhe drejtorët e shkollave profesionale Është mbajtur konferenca përfundimtare për projektin "Përmirësimi i Shkathtësive Pedagogjike të Mësimdhënësve dhe Drejtorëve të Shkollave Profesionale në Kosovë", i financuar nga Ministria e Punëve të Jashtme të Qeverisë së Finlandës, me ç`rast janë prezantuar aktivitetet e realizuara në Kosovë. Ragip Gjoshi, këshilltar i ministrit Buja, në ceremoninë përmbyllëse, ndër tjera tha se MAShT inkurajon projekte të tilla që fokusohen në aftësimin pedagogjik të mësimdhënësve të arsimit Gjatë ceremonisë së certifikimit të drejtorëve të shkollave profesional për faktin se mësimdhënësit e arsimit profesional ende nuk kanë ndonjë mundësi që në universitet të ndjekin aftësim pedagogjik. Gjoshi gjithashtu tha se MAShT inkurajon Fakultetin e Edukimit që të fokusohet në të ardhmen në ofrimin e trajnimeve të tilla (edhe në shërbim edhe para shërbimit) për aftësimin pedagogjik të mësimdhënësve që vijnë nga profili joarsimor. Fjalë rasti mbajti edhe Ethem Çeku, dekan i Fakultetit të Edukimit, ambasadorja e Finlandës në Kosovë, znj. Anne Meskanen, ndërsa përfaqësuesja e Universitetit Jyvaskyla (Finlandë), znj. Lena Kaikonen prezantoi të arriturat e projektit. Projekti "Përmirësimi i Shkathtësive Pedagogjike të Mësimdhënësve dhe Drejtorëve të Shkollave Profesionale në Kosovë" është implementuar nga Fakulteti i Edukimit të Universitetit të Prishtinës, Fakulteti i Shkencave të Aplikuara në Jyvaskyla, Finlandë. Ministri Buja, me këtë rast, tha se kremtimi i 120 vjetorit të shkollës së vashave është ditë e veçantë e arsimit shqip në Kosovë e gjetiu. "Sot jemi me më shumë shkolla në gjithë hartën gjeografike shqiptare. Sot jemi me më shumë se 1200 shkolla në Kosovë, nxënës, 24 mijë arsimtarë, 1400 doktorantë dhe me më shumë se 10 mijë njerëz me master, apo mgjistraturë. E tërë kjo është mrekullia vet, pasuria e vërtetë Ministri Buja mori pjesë në punëtorinë për profesionet e rregulluara Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MAShT) në bashkëpunim me Zyrën e Tempus-it në Kosovë ka organizuar një punëtori lidhur me njohjen e diplomave për profesionet e rregulluara. Qëllimi i kësaj punëtorie ishte të ofrojë njohuri dhe mundësi për vlerësim në profesionet e rregulluara (mjekësi, stomatologji, farmaci, arkitekturë, veterinari etj. Ministri i Arsimit, Ramë Buja, tha se programi Tempus është një mundësi e mirë për të ecë më sigurt drejt integrimeve evropiane të arsimit të lartë. Te ne profesionet e rregulluara ende kanë një laramani nga se, siç dihet, profesionet e rregulluara në arsim i ka përcaktuar MAShT, ato në fushën e drejtësisë Ministria e Drejtësisë, ato të shëndetësisë janë të rregulluara në Ministrinë e Ministri Buja në 120 vjetorin e shkollës shqipe të vashave kombëtare", tha ministri Buja duke uruar kremtimin e kësaj date të shënuar historike për arsimin. Ministri Buja tha se vizioni i Qeverisë së Republikës së Kosovës dhe Shëndetësisë, etj. "Përvojat më të mira të ekspertëve nga Austria, Shqipëria dhe Kosova do të japin përgjigje më të arsyeshme, rezultate të pritshme e të pranueshme për profesionet e tilla", tha ministri Buja. Sophi Beaumont, përfaqësuese e Bashkimit Evropian (BE) në Kosovë, Ministrisë së Arsimit është që Kosovën ta bëjmë vend të dijes dhe ky vizion është në rrugë të mbarë për t'u realizuar dhe se vetëm të ditur mund të ecim të sigurt drejt aspiratave tona shekullore. tha se programi - njohja e diplomave, mbron lëvizshmërinë e këtyre profesioneve në Evropë dhe se Kosova ka nevojë për këtë. Ndërsa ajo që kanë bërë shtetet para anëtarësimit është se kanë përgatitur kornizën ligjore dhe profesionet janë të rregulluara dhe të njohura nga Bashkimi Evropian si valide.

6 Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë 1912 Pa dyshim që shpallja e pavarësisë së Shqipërisë e vitit 1912 përbën një nga tri ngjarjet më madhore të historisë kombëtare shqiptare, pas epokës së Gjergj Kastriotit Skënderbeut dhe Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Rëndësia e veçantë e kësaj date është se shqiptarët për herë të parë arritën të krijojnë shtetin e tyre kombëtar, edhe pse territorialisht të copëtuar rëndë. Shpallja e këtij shteti u bë bazë e pranimit ndërkombëtar në Konferencën e Ambasadorëve në Londër (1913) dhe në Konferencën e VersajësnëParis(1919). Duhej kaluar më se një shekull që një pjesë e këtyre territoreve t'i kthehej përsëri shqiptarëve, ndoshta shekulli më i vëshirë i të gjithë historisë sonë kombëtare. Xhonturqit dhe Kryengritjet e Kosovës Menjëherë pas ardhjes në pushtet, të ndihmuar edhe nga shqiptarët, xhonturqit vazhduan politikën e vjetër të Perandorisë Osmane diskriminuese ndaj shqiptarëve dhe kërkesave të tyre për autonomi, të brumosur që nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Xhonturqit, duke tentuar të modernizonin shtetin dhe ushtrinëetyre,përtëqenënëhapme shtetet evropiane, hap që e kishin humbur që nga shekulli XVIII, vendosen në Shqipëri një sistem të egër të mbledhjes së taksave dhe rekrutimit të të rinjve, sidomos në Kosovë. Këto përpjekje vetëm sa shpejtuan kryengritjen shqiptare, e cila kishte kohë që po përgatitej. Për këtë qëllim u formua edhe Komiteti i Fshehtë i Stambollit, i cili tashmë po koordinonte hapat e mëtutjeshme kundër fushatës së egër të xhonturqëve. Organizimi dhe fillimi i kryengritjes iu ngarkua Hasan Prishtinës, një intelektual dhe patriot i shquarngavushtrria. Dukagjini, rajon tashmë i dëshmuar për rezistencën antiosmane, me qendër Junikun, u bë vatra e kryengritjeve të mëdha të Kosovës. Frocat shqiptare nën komandën e Halil Mehmetit filluan veprimet e armatosura në Gjakovë, në fillim të marsit të vitit Në të njëjtën kohë, në rajonin e Anamoravës, me qendër Gjilanin, përgatitjet për kryengritje po i udhëhiqte Idriz Seferi. Forca të armatosura ishin krijuar edhe në rajonet e Mitrovisës, Vushtrrisë dhe Llapit, të cilat nga fundi i muajit mars filluan marshimet në drejtim të Prishtinës, në kundërshtim të sistemit të ri të taksave, që prekte rëndë ekonominë shqiptare, edhe ashtu të shkatërruar gjatë shekujvetëgjatënënsundimitosman. Garnizoni osman i Prishtinës, i përbërë nga një regjiment kalorsie dhe një batalion këmbësorie, ishte i pafuqishëm të ndalte marshimin e kryengritësve, realitet të cilin e kuptoi që në përballjen e parë në territoret e Babin Most. Për këtë arsye, më 7 prill, u thirrën për ndihmë 6 ose 7 batalione të tjera nga garnizoni i Ferizajit. Me gjithë ndihmën e ardhur, trupat osmane qëndruan brenda garnizonit, duke mbajtur pozita mbrojtëse. Për të analizuar gjendjen e krijuar në Kosovë dhe për të ndërmarrë masat kundër saj, Qeveria e xhonturqve mbajti një mbledhje më 7 prill. Aty u vendos që kryengritja të shuhej me forcë, të detyrohej mbledhja e taksave dhe e rekrutëve, si dhe të bëhej regjistrimi i popullsisë dhe i ekonomive familjare. Përtërealizuarkëtoqëllime,nëKosovëu dërguan rreth 40 batalione këmbësorie dhe 12 bateri artilerie, 6 malore dhe 6 fushore, nën drejtimin e gjenaralit të shquar Turgut Pasha. Me këto veprime, Qeveria xhonturke tentonte të ndalonte shtrirjen e mëtutjeshme të kryengritjes. Megjithëkëtë, vendimet e kësaj mledhjeje arritën efektin e kundërt. Për t'u përgatitur për betejën e ashpër që po afronte, forcat kryengritëse shpejtuan të mbanin një kuvend, në të cilin do të bëhej falja e gjaqeve, apo shtyerja e tyre gjer në Shën Mitër (Shmitër), datë e kalendarit shqiptar që përcaktonte fillimin e dimrit, kohë kur kryengritja do të ulte intensitetin e saj. Kuvendi që u mblodh në Verrat e Llukës, synonte informimin e popullatës për ngjarjet që po afronin, si dhe rekrutimin sa më të madh të të rinjve që kundërshtonin rekrutimin në Ushtrinë osmane. Për këtë arsye, Kuvendi nuk mori asnjë vendim me karakter politik, apo nuk parashtroi asnjë kërkesë ndaj Qeverisë xhonturke. E para sepse Kuvendi nuk kishte karakter të tillë, dhe e dyta sepse aty nuk ishin të pranishëm personalitetet që mund të parashtroninkërkesa tëtilla. Veprimet që pasuan Kuvendin e Verrave të Llukës kishin për qëllim zgjerimin sa me të shpejtë të kryengritjes në të gjitha territoret shqiptare. Andaj, vrasja e komandatit të Pejës, Rushit Beu,t dhe plagosja e mytesarifit Haki Beu përshpejtuan kryengritjet e Shalës dhe Berishës. Në të njëjtën, kohë kryengritja e Prizrenit e detyroi Ushtrinë osmane të ndahej në dy pjesë, një pjesë u mbyll në kala dhe pjesa tjetër të tërhiqeshin në drejtim të Fushë Kosovës. Ndërsa, muaji maj shënonte përparim të dukshëm të kryengritësve në Prishtinë, Pejë dhe Prizren. Komiteti Bashkim e Përparim, i cili ishte mbështetës i kësaj kryengritje, me anë të anëtarëve të saj që gjendeshin në Parlamentin e Perandorisë Osmane, më 9prill1910,iparaqitikëtijorganinjë relacion me anë të së cilit shpjegonte gjendjen e krijuar në Shqipëri. Në diskutimet që u zhvilluan në Parlament, deputetët shqiptarë deklaruan se në vend se të dërgoheshin në Shqipëri ekspedita ndëshkuese, më e udhës do të ishte të dërgohej një komision parlamentar. Bien në sy deklaratat e deputetëve Nexhip Draga, Ismail Qemajli, Myfit Libohova dhe Hasan Prishtina, të cilët tentonin të arsyetonin kryengritjen dhe ta ndërlidhnin atë me keqqeversjen e Qeverisë xhonturke, duke kundërshtuar pohimet e kryeministrit osman se karakteri i vërtetë i këtyre kryengritjeve ishte kombëtar. Në fakt, deputetët shqiptarë ishin vetë iniciatorë të kërkesave të vërteta të kryengritjes shqiptare, por ata tentonin të shmangnin dërgimin e shumë trupave në Kosovë, nga frika se mos shuhej kryengritja e filluar. Kërkesat kombëtare të kryengritjes vetë Ismail Qemajli ia kishte bërë të ditur ambasadorit austro hungarez, Pallaviçinit, duke potencuar se ata tashmë kërkonin një ndërtesë më vete e që nënkuptonte krijimin e një shtetishqiptarautonom. Pas miratimit në parlament të ekspeditës ushtarake, nga mesi i prillit 1910, në Kosovë arriti gjenerali turk Turgut Pasha, në krye të një ushtrie prej 16 mijë forcash. Megjithatë, duke ndjerë për së afërmi gjendjen e krijuar në Kosovë, provoi të ndikonte psikologjikisht te popullata shqiptare, në tentim për të dobësuar përkrahjen popullore ndaj kryengritësve. Nga ana tjetër, kryengritësit ishin ndarë në disa grupe të armatosura, duke zënë disa pozita kyçe. Ndër udhëheqësit kryesorë ishin Idriz Seferi, i cili veprimtarinë e tij e shtrinte në rajonet e Gjilanit, Kaçanikut, Preshevës, Kumanovës dhe Tetovës, Isa Boletini, i cili vepronte në rajonet e Mitrovicës, Vushtrrisë, Drenicës, Shtimes dhe Carralevës, Hasan Hysen Budakova në rajonin e Ferizajit, Bajram Curri në MalësinëeGjakovës, etj. Fillimi i ekspeditës ushtarake turke hasi në një qëndresë të fuqishme të kryengritësve shqiptarë. Në betejat që u zhvilluan në Kaçanik, Carralevë e në Malësinë e Gjakovës, me gjithë epërsinë e madhe në numër dhe artileri, forcat osmane u detyruan të tërhiqeshin disa herë. Duke parë gjendjen e krijuar dhe problemet që po haste në terren Ushtria 10 turke, ministri i luftës i Qeverisë Perandorinë Osmane, sepse ky konflikt, shumë forcë që të ishte e mundur. Nga 11 xhonturke u angazhua personalisht, duke sjellë me vete edhe trupa shtesë. Në muajin qershor, tashmë kishin arritur në Kosovë 50 mijë ushtarë dhe 70 bateri artilerie, duke i bërë atij të mundur futjen në qytetet e Prizrenit, Gjakovës dhe Pejës. Pas kësaj, Ushtria turke nisi operacionet në zonat malore të Dibrës, Lumës, Shkodrës dhe Gajkovës. Përparimi i Ushtrisë turke në këto zona ishte shumë i ngadalshëm, i vështirë dhe me humbje të mëdha. Është për t'u përmendur beteja termopiliane e Qafës së Kolçit, në të cilën 200 kryengritës të udhëhequr nga Prel Tuli, Mehmet Shpendi dhe Marash Delia qëndruan 7 ditë e shtatë netë kundër disa batalionevetëushtrisëosmane. Gjatë gjithë kohës që po zhvilloheshin luftimet, por edhe pas shtypjes së kryengritjes, Ushtria turke bëri masakra të mëdha ndaj popullsisë shqiptare, duke tentuar të shkurajonte kryengritësit, por edhe në shenjë hakmarrjeje pas humbjeve që pësonin në përballje me kryengritësit. Turqit ndjeken, arrestuan dhe ekzekutuan pjesëmarrësit në kryengritje, duke i poshtëruar fillimisht para publikut. Mbyllën të gjitha shkollat në gjuhën shqipe, dogjën librat dhe arrestuan atdhetarët, duke i akuzuar për lidhje me kryengritësit. U akuzuan edhe deputetët shqiptarë në Parlamentin turk për inicimin, hartimin, financimin dhe përkrahjenekryengritësve. Me gjithë shtypjen me forcë të kryengritjes dhe pushtimit të qyteteve shqiptare, ndonëse me intensitet shumë më të vogël, forcat shqiptare vazhduan të sulmojnëtrupatdhepostblloqetturke. Përpjekjet nga ana e shqiptarëve, që të gjenin aleat në arenën ndërkombëtare, ishin të pamundura. Ndërsa, fqinjtë kishin planet e veta për të realizuar në dëm të territoreve shqiptare, andaj prisnin momentin e duhur. Bullgaria hezitonte të futej në konflikt, Serbia shpresonte që kryengritja e shqiptarëve të dobësonte sa më shumë të dyja palët, që të mund të pushtonte më lehtë territoret shqiptare, ndërsa Mali i Zi dëshirontetëqëndronteneutral. Opinioni publik dhe klasa politike në Bullgari ishte e ndarë në dy blloqe. Njëra pjesë që këmbëngulte se Bullgaria duhej të futej në konflikt për të përfituar territorialisht në Maqedoni, ndërsa pjesa tjetër pretendonte se Bullgaria mund të dëmtohej nga konflikti i mundshëm me sipas tyre, ishte i përkohshëm. Megjithatë, versioni zyrtar bullgar ishte më i matur dhe asnjanës. Gazeta zyrtare e Qeverisë bullgare bënte me dije se nëse popullata bullgare e Maqedonisë do të prekej nga ky konflikt, atëherë Bullgaria dotëishteedetyruartëndërhynte. Nga ana tjetër, Serbia bënte presion gjithandej duke lobuar në dëm të shqiptarëve. Ambasadori serb në Bullgari këshillonte Qeverinë bullgare që assesi të mos ndërhynte në konfliktin mes shqiptarëve dhe xhonturëve. Po ashtu, përfaqësuesit serbë në Perandorinë Osmane iu kishin ofruar atyre gjithë ndihmën e kërkuar për t'ua lehtësuar shtypjen sa më të shpejtë të kryengritjes. Dhe, për këtë qëllim, kishte urdhëruar popullsinë serbe në Kosovë që t'u ofronin ndihmën e nevojshme Ushtrisë osmane. Ndërsa, në bisedimet me palën shqiptare kishte refuzuar të ndihmonte kryengritësit me armatim me preteksin se shqiptarët e kishin mbajtur fshehur përgatitjen e kryengritjes. Megjithatë, serbët iu kishin premtuar kryengritësve shqiptarë se do t'i lejonin kryengritësit, që në rast nevoje, të strehoheshin në territorin serb, premtim të cilin ata nuk e mbajtën. Kurse, Mali i Zi edhe pse qëndroi neutral, iu ofroi strehim të gjithë të ikurve pas shtypjes së kryengritjes, madje duke krijuar një program të veçantë qeveritar për emigrantë. Natyrisht, në këtë konflikt luajti rolin e saj edhe diplomacia e fuqive të mëdha. Rusia, duke ndjekur interesat e satelitit të saj në Ballkan, Serbisë, udhëzonte Perandorinë Osmane që të çonte deri në fund shtypjen e kryengritjes, me sa më ana tjetër, Austro-Hungaria dhe Gjermania këshilluan Qeverinë xhonturke që të ishte e kujdesshme me përdorimin e tepruar të forcës, sepse një gjë e tillë do të ishte në dobi të shteteve të Ballkanit që ishin nën ndikimin rus, gjë të cilën ato nuk e dëshironin. Edhe Italia ishte e të njëjtit mendim dhe ndjekte linjën diplomatike të Vjenës dhe Berlinit. Ndërsa, opinioni italian, nën ndikimin e propagandës arbëreshe, shikonte me admirim kryengritjen shqiptare. Edhe në

7 SHBA u ndi ndikimi i organizimeve të fuqishme të diasporës shqiptare, sidomosasajnëboston. Luftërat ballkanike dhe ndikimet në Shqipëri Kryengritjet shqiptare dhe lufta italoturke e dobësuan shumë Perandorinë Osmane, dobësim i cili rriti shpresat e traktati parashikonte veprime eventuale të përbashkëta kundër Perandorisë Osmane, ku parashihej që Serbisë t i takonte mbarë territori në veri të maleve të Sharrit. Krahas bisedimeve serbobullgare u zvilluan edhe bisedimet bullgaro-greke, të cilat përfunduan më 29 maj 1912 me nënshkrimin e një marrëveshjeje mbrojtëse në rast sulmi nga ana e Turqisë. Nga këto bisedime, tokat me popullsi serbe, por edhe aneksimin e tokave shqiptare në veri e në perëndim të Bjeshkëve të Sharrit (Shqipërinë e Mesme, Veriore dhe Verilindore), kurse Serbia i njihte Bullgarisë tokat në lindje të Rodopit dhe të lumit Struma. Territori midis Bjeshkëve të Sharrit, lumit Struma dhe liqenit të Ohrit, me qytetet kryesore Dibër, Kërçovë, Gostivar, Tetovë, një veprim politik, që ta nxirrte vendin nga gjendja e vështirë dhe e ndërlikuar e krijuar nga Lufta Ballkanike, e morën shoqëritë atdhetare, Komiteti Shpëtimi dhe Shoqëria e Zezë për Shpëtim, që ishte krijuar në Shkup. Përfaqësuesit e tyre Sali Gjuka, Nexhip Draga, Rexhep Mitrovica, Bedri Pejani, Mithat Frashëri etj., organizuan në Shkup, më 14 tetor 1912, një mbledhje, për të cilën më herët ishte marrë edhe miratimi i Hasan Prishtinës e i Bajram Currit, që kishin shkuar në front për organizimin e mbrojtjes së tokave shqiptare. Mbledhja e Shkupit caktoi edhe një delegacion, i cili do të dakordohej me krahinat e tjera për organizimin e një kuvendi kombëtar që të vendoste për fatin e atdheut. Gjithashtu, edhe patriotët të cilët jetonin jashtë viseve shqiptare u organizuan kundër politikës pushtuese të aleancës balkanike. Ismail Q i dhe Luigj Gurakuqi shkuan nga Stambolli në Bukuresht, ku më 5 nëntor 1912, morën pjesë në koloninë shqiptare të atjeshme. Në këtë mbledhje u vendos që të formohej një komitet drejtues që të merrte në dorë qeverisjen e vendit, një shpalljes së pavarësisë. Qëllimi i këtij veprimi do të ishte të shpëtohej Shqipëria nga copëtimi, të ruhej tërësia e saj tokësore e të mblidhej një kuvend kombëtar që do të vendoste për fatin e saj. Nismën për këtë veprim të ri e morën Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi, të cilët mendonin se do të kishin përkrahjen e Lidhjes Tripalëshe, këtë përshtypje Ismail Q i e kishte krijuar pas disa vizitave që i kishet pasur me përfaqësues të këtyre fuqive, si me ambasadorin anglez, Berhtoldin, dhe me ambasadorin italian. Me këtë mendim po kthehej edhe Ismail Q i në Shqipëri, i cili praprakisht, më 19 nëntor, deklaronte në Trieste, se:... menjëherë pas mbërritjes sëtijnëshqipëridotëshpallejpavarësiae Shqipërisë dhe do të zgjidhej qeveria e përkohshme. Grupi i kryesuar nga Ismail Qemali arriti në Durrës më 21 nëntor, ai kishte vendosur që ta ngrinte flamurin në Durrës, më 22 nëntor, në qytetin e lashtë të Durrësit, me qëllim që të evitonin lëvizjet e mëtejshme nëpër Shqipërinë e trazuar nga lufta. Situata në këtë qytet ishte shumë më ndryshe nga ç'pritej, por autoritetet osmane ishin kundër ngritjes arsyeja që në mbrëmjen e 27 nëntorit delegatët që ndodheshin në Vlorë, ndonëse nuk kishin arritur ende përfaqësuesit e disa krahinave, vendosën që të nesërmen tubonin kuvendin kombëtar. Më 28 nëntor 1912, në orën 14, u hap në Vlorë Kuvendi Kombëtar. Në mbledhjen e parë të Kuvendit morën pjesë 37 delegatë, të cilët u shtuan gjatë ditëve që pasuan, duke arritur në 63 veta, që përfaqësonin të gjitha viset shqiptare. Pjesa më e madhe e tyre ishin udhëheqës e veprimtarë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Përveç Ismail Qemalit merrnin pjesë Luigj Gurakuqi, Isa Boletini, Sali Gjuka, Bedri Pejani, Rexhep Mitrovica, Vehbi Agolli, Nikollë Kaçorri, Jani Minga, Abdi Toptani, Pandeli Cale, Dudë Karbunara, Lef Nosi, Mithat Frashëri, Mehmet Dëralla, Hasan Hysen Budakova, Ajdin Draga, Sherif efendi Dibra, Dhimitër Mborja, Dhimitër Zografi, Shefqet Daiu, Rexhep Ademi, Dhimitër Berati, Kristo Meksi, Xhelal Koprëncka, Spiro Ilo, Iljaz Vrioni, çështje kryesore ishte copëtimi i KumanovëeShkup,qëuquajtënsizonë Hajredin Cakrani, Shefqet Vërlaci etj. 12 popujve të Ballkanit për t'u shkëputur komitet që të mbronte përpara fuqive të së flamurit, të cilët arritën ta ndalonin, Maqedonisë dhe i Shqipërisë. Sipas kësaj e diskutueshme. Arbitër për zgjidhjen e Isa Boletini mbërriti me 400 luftëtarë 13 nga Pernadoria Osmane. Në të njëjtën mëdha të drejtat kombëtare të popullit por vëtëm përkohësisht. Komanda turke marrëveshje, Serbia synonte t'ia merrte kësajçështjejeucaktua cariirusisë. kohë, shtetet ballkanike (Serbia, Greqia, shqiptar dhe një komitet në Bukuresht, e Janinës u orvat nga ana e saj ta kapte një pjesë të madhe të Shqipërisë së veriut Porta e Lartë, nga njëra anë, u deklaroi Bullgaria dhe Mali i Zi) e shfrytëzuan që do të bashkërëndonte veprimet e Ismail Qemalin gjallë ose vdekur, por dhe verilindjes (Kosovën), Greqia shteteve ballkanike se nuk e kishte këtë gjendje të Perandorisë Osmane dhe komiteteve brenda dhe jashtë Shqipërisë. shumë shpejt u detyrua të hiqte dorë nga kërkonte Shqipërinë e jugut, ndërsa Mali ndërmend t'u jepte shqiptarëve shpejtuan të lidhnin një aleancë politike Gjithashtu, para se të ktheheshin në kyvendim.përshkaktëgjendjessënderë i Zi Shkodrën me krahinat autonominë, ndërsa, nga ana tjetër, dhe ushtarake që problemet e Ballkanit t'i Shqipëri, Ismail Q i dhe Luigj që mbretëronte në qytet, po atë ditë përreth.përfaqësuesit shqiptarë bënë shpalli më 23 gusht, në një redaktim të ri, zgjidhnin në favor të interesave të tyre. Gurakuqi dëshironin të njoftonin edhe Ismail Qemali i lajmëroi të gjitha qytetet përpjekje për t'u lidhur me fqinjtë në kërkesat e shqiptarëve të pranuara prej Kjo aleancë u perkrah edhe nga Rusia përfaqësuesit diplomatik për ngjarjet në që delegatët e tyre t'i nisin për në qytetin e luftën e përbashkët kundërosmane, por saj. Duke mos përmendur asnjëherë në cariste, e cila përmes saj synonte të shqipëri. Ata udhëtuan për në Vjenë, ku tij të lindjes në Vlorë, ku do ta ngrinte këto përpjekje dështuan për faj të krerëve to fjalët Shqipëri e shqiptarë, Qeveria forconte pozitën e vet në Ballkan dhe ta u takuan me personalitete politike si me edhe flamurin. Të shoqëruar nga të Aleancës Ballkanike, të cilët nuk turke synonte t'i qetësonte shtetet përdorte atë si gardh kundër zgjerimit ministrin e Jashtëm të Austro- delegatët e Durrësit, të Shijakut, të dëshironin t'i kishin shqiptarët si palë me ballkanike dhe t'u jepte atyre të kuptonin austro-gjerman. Kjo aleancë u drejtua Hungarisme, ambasadorët e Italisë dhe Tiranës e të Krujës, Ismail Qemali me të drejta të barabarta në këtë aleancë, se privilegjet e dhëna mund të nga qarqet shoviniste të vendeve të të Anglisë. Nga këto takime, njëra shokët e tij u nisën për në Kavajë. Prej sepse ishin marrë vesh ndërmjet tyre për shtriheshin edhe mbi popullsinë Ballkanit dhe u kthye në një luftë shprehu gatishmëri për ta ndihmuar andej nëpër Karatoprak kaluan në Fier, copëtimineshqipërisë. joshqiptare të vilajeteve të Kosovës, të grabitqare, pushtuese, sidomos ndaj çështjen shqiptare dhe disa fuqi të tjera të ku u takuan me delegatët e Kosovë, dhe Austro-Hungaria, nga ana e saj, u Manastirit dhe të Janinës, nëse do të ishte Shqipërisë e Maqedonisë. Shqiptarët mëdha. më 25 nëntor arritën në Vlorë. Në anën përpoq ta sabotonte këtë aleancë që po nevoja që ajo t'u bënte një interpretim të ishin po aq të interesuar sa edhe popujt e tjetër, Ushtria serbe po përparonte me formohej me pjesëmarrjen aktive të tillë. Por, kjo nuk i kënaqi aspak shtetet tjerë të shtypur të Ballkanit për t'u çliruar Rusisë. Për të lidhur pas vetes Malin e Zi ballkanike. Sukseset e rrufeshme të Shpallja e Pavarësisë së shpejtësi në tokat shqiptare. Krijimi i ngazgjedhaosmane. këtyre rrethanave detyroi rrethet e Greqinë, ajo i premtonte mbretit kryengritjes shqiptare dhe ngjarjet në Shqipërisë Krijimin e kësaj aleance e kishin filluar atdhetare të Durrësit, Tiranës, Krujës Nikolla toka shqiptare deri afër frontin e Tripolit kishin treguar qartë kryeministri bullgar Geshov dhe ai serb dhe Elbasanit ta shpallnin sa më parë Shkodrës, ndërsa Greqisë i propozonte kalbësinë e Perandorisë Osmane dhe Milanoviq. Fitoret e shpejta të shteteve ballkanike e pavarësinë për t'i vënë autoritetet të hynte në një bllok ballkanik paaftësinë e saj ushtarake. Të nxitur nga Pas një vargë takimesh (që kishin nisur bënë më të ngutshme mbledhjen e ushtarake serbe përpara faktit të kryer. kundërsllav me Austro-Hungarinë, kjo, ato filluan të bënin përgatitje të qysh në tetor 1911) me ndihmën e Kuvendit Kombëtar. Gjithashtu edhe Më 25 nëntor, Elbasani shpalli i pari RumaninëeShqipërinë. etshmepërt'ishpallurluftëturqisë. Rusisë, më 13 mars 1912, Serbia lidhi një Fuqitë e Mëdha ishin të detyruara të pavarësinë. Të nesërmen atë e shpallën Por, këto orvatje nuk patën sukses. Megjithatë Lufta Ballkanike shpërtheu. aleancë Traktat miqësie me rishikonin vendimin e tyre për të mos Durrësi e Tirana dhe më 27 nëntor Më 13 mars 1912, u përfundua Më 8 tetor, Mali i Zi i shpalli luftë Bullgarinë, ku si synim parësor kishin lejuar ndryshimin e status quo-së në Kavaja, PeqinieLushnja. marrëveshja serbo-bullgare. Ajo Turqisë. Më 17 tetor asaj i shpallën luftë kundërshtimin e formimit të çfarëdo Ballkan. Duke parë që Perandoria Për shkak të përparimit të pandalur të përmbante një shtojcë të fshehtë, sipas të Serbia e Bullgaria dhe një ditë më vonë shteti shqiptar në Ballkan dhe copëtimin Osmane po shembej e vetmja zgjidhje e ushtrive serbe, gjendja në Shqipëri po cilës Bullgaria i njihte Serbisë jo vetëm Greqia. Brenda në Shqipëri, nismën për e tokave shqiptare. Një aneks sekret i këtij drejtë e çështjes shqiptare ishte ajo e bëhej gjithnjë më kritike. Kjo ishte kosovarë më 29 nëntor, i pritur me gëzim të madh nga popullsia dhe nga delegatët e Kuvendit. Kosova duke qenë e pushtuar nga Ushtria serbo-malaziase, në Kuvendin e Vlorës u përfaqësua nga Sali Gjuka, Bedri Pejani dhe Rexhep Mitrovica, të cilët kishin ardhur nga Kuvendi i Shkupit, ndërsa një ditë më vonë (më 29 nëntor) në Vlorë mbërriti Isa Boletini dhe delegatët tjerë, si: gjeneral Mehmet Pashë Deralla, Hasan Hysen Budakova, Tafil Boletini, Dervish Mitrovica, Zejnel Begolli, Halim Musë Bajgora, Ahmet Ali Llapi, Riza beg Gjakova, Vehbi Dibra, Hajdin Draga etj. Ndërkaq udhëheqësit tjerë të Kosovës që ishin caktuar si delegatë të kuvendit, si: Hasan Prishtina, Nexhip Draga, Idriz Seferi, Sait Hoxha etj., nuk erdhën, sepse në fillim të nëntorit ishin kapur nga forcat serbe në Shkup dhe mbaheshin të burgosur në kështjellën e Kalemedanit në Beograd. Edhe Bajram Curri i zënë me luftimet në Malësinë e Gjakovës nuk arriti dot të vijë në kuvend. P. Kabashi

8 Menaxhimi i klasës Menaxhimi i klasës përshkruan procesin për sigurimin e mësimit të rregullt në klasë përkundër sjelljeve të nxënësve. Menaxhimi i klasës nënkupton menaxhimin e nxënies, menaxhimin e kohës, posaçërisht, menaxhimi i kohës për nxënie të suksesshme. Në menaxhimin e klasës ekzistojnë disa aspekte: krijimi i atmosferës në klasë, personaliteti i mësuesit në atmosferën e klasës dhe raporti i mësuesit-nxënës. Për të vendosur një raport: mësuesi duhet të jetë një njohës sa më shpejt i nxënësve, fillimisht mendohet se mësuesi duhet sa më shpejt që është e mundur të njohë nxënësin në emër. Mësuesi duhet të mendojë mire, se nuk ka nxënës të keq, por i mirë, më i mirë dhe shumë më i mirë. Menaxhimi mund të përkufizohet si aftësi e mësuesit të bashkëpunojë, të menaxhojë kohën, hapësirën, resurset, rolet e studentëve dhe sjelljet e studentëve për të siguruar një klimë që inkurajon të nxënit" (Alberto & Troutman, 1986,404). Është e vërtetë se mësimdhënësi përballet çdo ditë me befasi, edhe pse ai nuk ka parashikuar raste të tilla, por se si mund t iu shmanget ai këtyre problemeve të cilat e pengojnë zhvillimin normal të procesit mësimor, varet se sa ai posedon aftësi dhe njohuri menaxhuese të klasës, si arrin ta koordinojë dhe stabilizojë objektin si tërësi e zhvillimit të mësimit. Ndonjëherë mësuesit dhe nxënësit shohin gjëra të ndryshme dhe dallimet në perceptim në mes mësuesit dhe nxënësit kontribuojnë probleme disiplinore. Kryesisht dallimet kanë origjinën e tyre jashtë klasës dhe kjo ka efektet e tyre në marrëdhënien me mësuesin. Në mënyrë për të reduktuar këto dallime mësuesi duhet të ketë cilësitë e mësuesit efektiv dhe të mirë që nxënësittënxënë."nëmënyrëqëtëjenë efektive, mësuesit duhet të jetë lehtësues aktiv, menaxherët e përfytyruar në klasë"(henson& Eller, 1999, 405). Pavarësisht se cilat forma të punës mësimore mësimdhënësi ka vendosur t i aplikojë gjatë orës mësimore, ai duhet të bëjë kombinimin e tyre me qëllim që të nxisë aktivitetin e përgjithshëm te nxënësit. Dy aspekte më të rëndësishme që kanë të bëjnë me fillimin e mësimit janë përpikëria dhe rregullimi mendor. Është shumë e rëndësishme dhe mjaft efektive për nxënësit, nëse arsimtari arrin me kohë ta fillojë procesin mësimor, madje përpikëria, në këtë drejtim, do t u dërgonte mesazhe nxënësve se sa është i nevojshëm, i drejtë dhe racional, respektimi i kohës dhe orarit të mësimit. Mësimdhënësi duhet të programojë gjithë veprimtarinë kohore dhe të krijojë hapësirë për arritjen e parashikimeve të tij. Këto janë disa nga aspektet dhe parimet që hyjnë në kontekstin e fillimit dhe mbarimit të orës mësimore, të cilat duhet t i planifikojë, organizojë dhe realizojë mësimdhënësi në përputhje me hapësirën kohore. Në raste të këtilla, mësuesit me përvojë përgatisin material rezervë për minutat shtesë. Krijimi i atmosferës në klasë Krijimi i atmosferës në klasë është parakusht thelbësor për shkëmbimin e ideve. Vetëm një klasë e menaxhuar mirë mund të ofrojë kushte miqësore. Vetëm një atmosferë e tillë, miqësore, mund të kontribuojë që shkolla për nxënësit të jetë më joshëse se sa rruga. Dhënia e shembullit të mirë është dhunti profesionale e mësuesit. Nëse mësuesi është model i mirë, atëherë nxënësit përgjigjen me kujdes dhe me respekt. Mësues i mirë është ai që çdo fjalë e tij duhet të jetë mësim. Një thënie: Më mirë një ditë me mësues të mirë, se sa1000 ditë më një të zellshëm. Tipar tjetër dallues, nga këndvështrimi menaxhues, është krijimi i klimës në klasës si kompetencë e plotë e mësimdhënësit. Ai duhet të tregojë vullnet, gatishmëri dhe konsistencë fizike për të kontrolluar dhe aktivizuar subjektet në tërësi. Do të ishte konstruktive nëse mësimdhënësi shfaq gëzim, interesim, sinqeritet dhe kënaqësi para dhe gjatë tërë orës mësimore. Kur bëjmë fjalë për klimën e klasës, vlen të theksohet se ajo është veti karakteristike që dallohet apo vërehet tek mësimdhënësi, të cilën e krijon ai gjatë punës mësimore. Mjedisi i klasës, i krijuar nga mësuesi ndikon në motivimin e nxënësve, që reflektohet në qëndrimin e tyre aktiv ndaj të nxënit. Pikërisht një mjedis i tillë përbën atë që quhet klima e klasës. (Musai, f.210). Arsimtari është faktori thelbësor në krijimin e klimës pozitive, sepse siç thotë Haim Ginott: Kam nxjerrë një konstatim të tmerrshëm se unë jam elementi vendimtar në klasë. Qëndrimi im krijon klimën. Disponimi im i përditshëm krijon kohën. Si mësues, unë kam fuqi të madhe që ta bëjë jetën e fëmijëve të mjerë ose të lumtur. Mund të jem vegël për torturë ose instrument inspirues. Mund t i poshtëroj ose t i disponoj, t i lëndoj ose t i shëroj. Në të gjitha situatat përgjigja ime vendos se a do të eskalojë apo jo kriza ose a do të humanizohet apo jo fëmija. Duhet të jemi të vetëdijshëm se kjo klimë, atmosferë, rezultat e vullnet për mësim, varet kryesisht nga mësimdhënësi se sa investon energji mendore dhe fizike në zbatimin dhe realizimin e saj. Si ta zhvillojmë të menduarit kritik tek nxënësit? Karakteristika thelbësore e cila është zemra e mësimdhënies produktive, ka të bëjë me zhvillimin e të menduarit kritik, që konsiderohet shtylla bazë e mësimdhënies bashkëkohore, mbi të cilin parashihet realizimi i veprimtarisë edukativoarsimore.ndryshimet apo reformat që kanë filluar të praktikohen në arsim, kërkojnë që kompetenca apo barra kryesore drejt zbulimit të informacionit i takon subjektit (nxënësit), ndërsa mësimdhënësi Motivimi i nxënësve Motivimi është faktori kryesor i mësimdhënies dhe shton aktivitetin e nxënësve, interesimin dhe vullnetin e tyre. Jo rrallë thuhet se mësimdhënësi i mirë i tërheq nxënësit sikur magneti thërrmijat e atomit. Pra, motivimi është proces i cili inicohet nga mësimdhënësi dhe vetëm ai mund ta bëjë këtë duke pasur në zbatim mjete dhe praktika efektive, të cilat do të ndikonin pozitivisht te subjektet. Kjo do të thotë se krijimi i një mjedisi pozitiv në klasë arrihet vetëm përmes motivimit të nxënësve për mësim. Disiplina dhe rregulli në klasë Mbajtja e disiplinës në klasë varet nga mënyra se si e planifikon mësimdhënësi orën mësimore, sa i kushton rëndësi integrimit të nxënësve në mësim dhe sa mund t u shmanget reagimeve nga nxënësit. Kriteret metodologjike të menaxhimit të klasës nuk i preferojnë reagimet dhe qëndrimet autoritare të mësimdhënësit, kur ai dëshiron që përmes kësaj praktike të vë rregullin në klasë. Shkolla pa edukatë, si mulliri pa ujë, thotë Jan Amos Komenski Disiplina ka të bëjë me rregullin, i cili është i nevojshëm në klasë për të siguruar një nxënie të efektshme. (Musai, f.222). Përfundim Bazuar në praktikën e shkollës sonë, nuk mund të jemi të kënaqur me aspektet e menaxhimit të klasës. Mungesa e shkathtësisë menaxhuese shkakton probleme si pasojë e kësaj çështje. Këtu mund të përmendim, monotonia, ikja 14 konsiderohet si udhërrëfyesi kryesor, nga orët mësimore gënjeshtra dhe 15 i cili e drejton aktivitetin në klasë probleme tjera që varirojnë nga kjo duke iu treguar nxënësve rrugën gjendje. Është domosdo e kohës që edhe kryesore drejt hulumtimeve të reja. në fakultete kësaj çështjeje t'i kushtohet Fillimi dhe përfundim i Andaj e gjithë kjo tendencë vëmendje e merituar. Kur flasim për mësimit manifestohet me metodologjinë e menaxhimin e klasës dhe arritjet e mësimdhënies, e cila quhet nxënësve mund të krahasojmë me mësimdhënia me nxënësin në shoferin që ka nevojë për t'iu përgjigjur qendër. Zhvillimi i të menduarit nevojave të pasagjerëve në mënyrë që të kritik është i domosdoshëm për sigurohet që ata të arrijnë destinacionin e nxënësit, dhe i vetmi asistent që tyre. Mësuesit efektiv me mund t a kultivojë atë është mësuesi. profesionalizëm të menaxhuar arrijnë edhe të organizojnë klasën dhe presin që nxënësit e tyre të kontribuojnë në mënyrë pozitive dhe produktive. Menaxhimi në Klasë është "veprimet dhe strategjitë e mësuesit që përdorin për të zgjidhur problemin e rendit në klasë" (Doyle, 1986, fq. 397). Mësuesit efektiv përdorin rregullat, procedurat dhe rutina përtësiguruarqënxënësitjanëtëpërfshirë në mënyrë aktive në mësim (Marzano, Marzano, dhe Pickering, 2003). Në thelb, ata përdorin menaxhimin jo për të kontrolluar sjelljen e nxënësve, por për të ndikuar dhe drejtuar atë në mënyrë konstruktive për të vendosur bazat për mësim (McLeod, Fisher, dhe Hoover, 2003). Luljeta Shala

9 Varfëria teatrale për fëmijë Mendohet qw çdo kërkesë e fëmijëve është naive, e tepërt, ilustrive, e pakryer dhe e papjekur. E vërteta është e kundërta e saj. Horizonti brenda personalitetit të të vegjëlve është i sinqertë dhe i mbushur me ngjyra. Ata madje, arrijnë të imitojnë intonacionin e zërit të aktorit me kukullën, lëvizjet skenike, të folurën etj. Teatri i kukullave, teatri i hijeve për të vegjlit është një botë edukative që si zhvillim ka të menduarit, kujtuarit dhe krijuarit. Teatri i Kukullave ka atë magjinë e shfrenuar, diçka fluturon, diçka kërcen, diçka hidhet, diçka vjen nga lart, diçka nga poshtë. Vetëm në Prishtinë dëgjohen Kukullat Nëpër qytete të vogla të Kosovës ekzistojnë shumë teatro, por asnjëri prej tyre nuk krijon Teatër të fëmijëve, konkretisht të kukullave. Disi arti për të vegjlit është mënjanuar, madje as që merret parasysh si zhvillim i inteligjencës dhe krijim i një kulture të re artistike. Vetëm në kryeqytetin e Kosovës konkretisht në Teatrin Dodona çdo të shtunë prej orës 12 ekzistojnë shfaqje për fëmijë, madje edhe kjo është si e rrallë, ngaqë të paktën 2 ose 3 herë në javë të vegjlit duhet të frekuentojë Teatrin. Shtrohet pyetja: Në ente parashkollore, apo në shkollë fillore a ekziston ndonjë lëndë që prek sferën e aktrimit? Përgjigja është: Jo! Asnjërit nuk i shkon në mend se përveç artit figurativ, punëdore me modelim, duhet të ekzistojë edhe teatri i kukullave apo aktrimi si lëndë obligative. Aktrimi te të vegjlit ndihmon transformimin e një situate në situatën tjetër. Shumë nga fëmijët do të luajnë të njëjtën situatë në mënyrë të përsëritur, derisa të arrijnë ta kuptojnë atë paksa më mirë. Disa fëmijë mund të ndihmohen duke pasur një të rritur me ta i cili t'u flasë dhe t'u shpjegojë veprimet e kukullave dhe të bëjë pyetje mbi çfarë po bëjnë personazhet dhe përse. Ky është një shans i mirë për të shpjeguar se kur Mami mund ta ketë ngritur zërin, kjo ka ndodhur sepse ishte shumë e lodhur. Një ushtrim i tillë do ta ndihmonte fëmijën që ndihet si shkaku i mërzisë së prindërve. Andaj, aktrimi apo thënë më ndryshe transformimi ndihmon në kuptimin dhe vlerësimin e situatave reale, të cilat kanë në vete brengë dhe shpërthejnë në momentin skenik. Në Pejë mungon Teatri i Kukullave Fatmirësisht qyteti piktoresk i Pejës njihet si kryeqendra e artit. Duke u nisur nga piktura e deri tek aktrimi. Shkolla e mesme e artit, e cila ka lëndë artin figurativ, artin skenik, aktrimin dhe është e përgatitur për të krijuar një teatër profesional kukullash. Fëmijët vetëm 16 dhe kukullat. Andaj, duhet sa më 17 nëpër ekrane televizive mund të përjetojnë artin shpirtëror me përzierje të ndjenjës dhe meditim, siç ndodh në jetën e zakonshme të çdo njeriut. Teatrin apo kino teatrin e kujtojnë si një vlerë estetike autentike, të zhveshur nga çdo ndjenjë dhe element emocional me ndërtime të zjarrta të mendjes dhe ato njomen nga lotët e shpirtit dhe ngarkohen në afshin e zemrës. Përse, komuna e Pejës nuk fokusohet që bile çdo javë, të vegjlit të shohin paraqitje të panumërta konkrete të shfaqjeve?! Ndoshta për shkak kushteve materiale, apopërshkaksekjojuduketsinjëarti zakonshëm dhe I pavlerë? Në Prizren mjaft shfaqje, asnjëra me kukulla Prizreni njihet si qytet i lashtë me vlerë artistike dhe historike krijim i kulturave të ndryshme. Shfaqje mysafire dhe ato të këtij teatri punohen mjaftë. Kryesisht dominojnë komeditë, por nuk janë anash as dramat dhe tragjeditë. Qytetarët e këtij vendi kënaqen dhe gjithnjë shoqërojnë aktorët me duartrokitje të gjata. Por, shtrohet pyetja, në entin parashkollor dhe atë fillor, a ekziston ndonjë fenomen mbi teatrin e kukullave dhe aktrimin? Ajo përdoret vetëm si një relaksim, përfytyrim, estetikë në aspekte të përhitura që i nënshtrohen ideologjisë që brenda fitojnë artin dhe funksionin estetik. Çdo gjë krijohet në bazë të plaprogrameve të udhëzuara. Fëmijët pak mund të shijojnë teorinë, praktikën, formën e veçantë të argumentuar të këtij teatri kukullave. Ajo ndodh vetëm nëse Teatri Dodona ofron ndonjë shfaqje për fëmijë. Udhëheqësit e teatrove dhe hartuesit e programeve nuk janë në dijeni se fëmijët nëpërmjet marionetave kanë mundësi të transmetojnë ndjenjat në mënyrë të sigurt. Marionetat ndihmojnë shumë një fëmijë që është shumë i qetë apo që nuk flet me të tjerët. Fëmijët kanë mundësinë të projektojnë zërat e tyre, si dhe personalitetin e ndonjë personi që njohin te marionetat shumë nëpërmjet gjuhës figurative dhe teatrale të forcohet dhe të krijohet arti I fëmijëve. Gjilani me pak premiera dhe asnjë për fëmijë Aktorët kanë ambicie, gatishmëri, vullnet të shohin vetën të ngjitur në skenë dhe të përjetojnë fishkëllimat, duartrokitjet e gjata dhe të përsëritin për disa herë një shfaqje. Kjo ndodh shumë rrallë, ngaqë Teatri nuk ka kushte financiare për një gjë të tillë. Por, në entin parashkollor edukatorët punojnë shfaqje për fëmijë, vetëm për festa të ndryshme dhe këtë e përdorin si diçka obligative, jo stimuluese, efektive, edukative dhe veprim që zgjon ndjenjë dhe zbulon talentin. Ky art duhet të përsëritet një herë në javë. Ose të përmendet edhe pse si mungesë e profesionalizmit, pasqyrohet një njohuri e tillë. Fëmijët mund të dëgjojnë tregime dhe pastaj t'i luajnë ato në teatër. Shumë tregime për fëmijë mund të realizohen në këtë mënyrë, ku fëmijët mund të marrin çdo herë role të ndryshme. Shumicës u pëlqen që tregimet të përsëriten. Shumë tregime që dramatizohen, përshtaten edhe me kostume të thjeshta që nuk kushtojnë, përse qyteti i Gjilanit të mos krijojë kukulla dhe shfaqje të thjeshta për fëmijë? Kjo do ishte në interes për të vegjëlit ngaqë ata objektivisht do krijojnë gjenerata të tjera. Kukullat nuk triumfojnë as në Gjakovë Karakteri kombëtar i artit shfaqet si në formë, ashtu dhe në përmbajtjen e tij. Ky mendim na dërgon në përmbajtje dhe në forma që lidhin shoqërinë me kulturat e ndryshme. Fëmijët në kohën e lirë mund të shijojnë teatër kukullash, vetëm nëse është ftuar Teatri Dodona që kryesisht aktroja dhe regjisorja Melihate Qena merret me zhvillimin dhe kultivimin e këtij Teatri. Një mënyrë tjetër është që fëmijëve t'u kërkohet që të imitojnë emocionet si pjesë e tregimit, për shembull, Pastaj fshatariuzemërua.patëshohim nëse ju mund ta bëni fytyrën të zemëruar si fshatari. Ky lloj aktiviteti i ndihmon fëmijët të identifikojnë dhe t'u vënë një emër ndjenjave të tyre dhe të njerëzve të tjerë. Gjithashtu, fakti që të gjithë njerëzit kanë ndjenja të ngjashme mund t'u japë atyre siguri. Fëmija nëse nuk arrin të vokalizojë, ai është në gjendje të përdorë kukullat për të ndërmarrë veprime dhe studimi i këtyre veprimeve mund të japë shpesh indikatorë për ndjenjat e tyre. Është gjithashtu e dobishme të vëzhgohet se si marioneta lidhet komunikon me marionetat dhe kukullat tjera. Kjo i dërgon ata në mendime, konkluzione, pyetje, përgjigje, identifikime dhe mesazhe interesante. Andaj, një gjë është e nevojshme të praktikohet edhe në qytetin e Gjakovës. Fryma e Teatrit nuk dëgjohet dhe nuk ndjehet fare në këtë qytet. Asnjë mbështetje, madje e vockël, nuk i dedikohet këtij qyteti. Falë teknologjisë ata mund të shijojnë Teatër vetëm në ekrane televizive. Përfundim Asnjë qytet përveç kryeqytetit nuk mendon për të vegjlit. Çfarë ndodh me fshatra dhe me vende më rurale. Ata as që mund të mendojnë një gjë të tillë. Varfëria teatrale dhe zhvillimi i aktrimit, ndodh ngaqë planprogramet nuk posedojnë një art të tillë te parashkollorët dhe fillorët. Kjo gjë zhvillohet me kohën, sepse vepra artistike është një e tërë përmbajtje dhe formë, dhe për të ka rëndësi, jo vetëm ç'është thënë, por edhe si është thënë. Andaj, arti i vogëlushëve është një ylber formash tredimensionale që shpirtërisht pasurojnë dhe fisnikërojnë frymën e së bukurës. Albana Krasniqi

10 Drejtshkrimi i fonemave Ç, Q dhe XH, GJ Letërsia - një dashuri e fëmijëve 18 Pa dashur që të thellohemi në rrugën që ka ndjekur gjuha shqipe, do të themi se çështja e përvetësimit të gjuhës së njësuar letrare shqipe është problem i rëndësishëm shoqërorokulturor. Prej kësaj del edhe detyra dhe obligimi i të gjitha institucioneve tona shkencore, arsimore, kulturore, shoqëroro-politike, sikundër edhe i individëve që t'i rreken problemit të zotërimit të saj. Ky mision shumë i rëndësishëm në radhë të parë u takon arsimtarëve. Drejtshkrimi luan një rol dominant në përvetësimin e gjuhës letrare shqipe. Prandaj, jo njëherë, nëpër shkollat tona dëgjohen nga nxënës, e pse jo edhe nga arsimtarë, emërtime të gabuara të këtyre fonemave të lartshënuara, si: ç, xh e fortë, përkatësisht si q, gj e butë, thuajse kemi të bëjmë me veti fizike e fortë, e butë; mbase shpesh dëgjohet edhe si ë- ja pa zë, në vend se zanorja ë ose prapashtesa -ë. Pra, për këto dy fonema të sipërshënuara i kemi edhe emërtimet e drejta shkencore, si: ç, xh afrikate a pëlcitëse, apo q, gj palatale a qiellzore dhe jo me emërtime si më lartë. Në këtë rrafsh, sekush edhe pyet arsimtarë të gjuhës shqipe se kur fjala shkruhet me këtë q apo ç për të mos rënë në lajthitje drejtshkrimore? Fillimisht për ta shpënë këtë temë më tutje, nuk mund pa përmendur palatalizemin e bashkëtingëlloreve, që është një alternim i vjetër historik. Në gjuhën shqipe palatalizohen apo qiellzohen kryesisht k,g dhe ll në tingujt q, gj dhe j. Kjo çështje komplekse mund të shtrohet në një rrafsh të caktuar, duke u ndjekur nga një rrugë historike kur gjysmëzanorja i ka dhënë k:ki:kj:q p.sh.: mik: miki: mi kj:miq; gluhë: gijuhë: g- juhë: gjuhë fik:fik i:fi kj:fi q; gluni: gijuni: g- juni: gjuri ka:k ie: kje: qe; glumë: gijumë: g- jumë: gjumë klenë: kienë: kjenë: qenë; i glatë:i gijatë:i g-jatë:i gjatë (Te Buzuku) Në fakt sipas kësaj rregulle historike kuptohet se q-ja po u përftuka nga një kj, ose gj-ja nga një kl, ose gl, prandaj shkruhen me këtë q fjalët: qafë, qepë, qen, qengj, qëllim, qilim, qelizë, qershi, qarr, qytet, qelibar, qofte, qoftere, qoshk, paqe, shqipe, i keq, i kuq; Qamil, Qemal, Beqir, Zeqir, Eqrem, Maliq etj. Ose me gj: gjuhë, gjumë, gjëmë, gjak, gjarpër, gjel, ngjyrë, gjuetar, i gjatë, i gjerë; Gjon, Gjylë, Gjelil, Gjelal, Gjermani, Gjirokastër, Gjakovë, Gjilan etj. Ndërkaq drejtshkrimi i afrikateve ç, xh, natyrshëm ndërlidhet ngusht me nyjëtimin e tyre si bashkëtingëllore shpërthyese fërkimore. Zatën, për drejtshkrimin e ç-së afrikate mund të themi se kjo është një shkrirje e t+sh- së dhe ndonjëherë edhe e d+sh-së, p.sh.: I vogli i një lope prej një vi tsh, quhet vi ç; ose Ti voglush sa vjeç je? (Kujto vjet sh); i përveçëm (nga i përvetshëm); problem i sotshëm (dikur i soçëm); i moçëm (nga i motshëm); përmen dsh (nga përme ç) etj. Pra sot kështu shkruhen fjalët: çun, çupë, çadër, çaj, çajtore, çamçakëz, çast, çorape, veçmas, veçanërisht, çek, çizme, çmim, i veçantë, përveç; Bytyç, Thaç, ose me xh: xhan, xham, xhade, xhami; Rexhep, Xhavit, Xhevdet, Xhezide, Xhafer, Haxhi, Xheladin etj. Së këndejmi shmangia e rrugës drejtshkrimore e këtyre fonemave dhe i zëvendësimit të njërës me tjetrën, jo vetëm se bën shkarje drejtshkrimore, por në të njëjtën kohë edhe do ta bjerë kuptimin e fjalës përkatëse, shih si duket zëvendësimi i q-së me ç-në, raste këto të cilat janë vënë re të përdorura gabimisht jo vetëm te nxënësit, por edhe te kategoritë e tjera: çaj qaj 1. Dje kam çarë shumë për vëllanë ushtar. fuçi...fuqi 2. Nga fizika sot mësuam për fuçinë. paçe..paqe 3. Jemi të lumtur që jetojmë në paçe. çukë..qukë 4. Kur t'i pashë ato çuka në faqe. etj. Sikundër shihet këtu ç-ja ia ka zënë vendin q-së dhe, jo vetëm që janë lëshuar gabime drejtshkrimore, por edhe kuptimore sepse: kam çarë është fjala për çaj dru e jo qaj me lot; mësuam për fuçinë, ka treguar enën (kacën), e jo fuqinë si forcë fizike; jetojmë në paçe, ka treguar llojin e një gjelle, e jo të qenët në liri, paqe; ato çuka, ka treguar për kodra e jo quka në faqe (gropëza) etj., pra kudo ç-ja gabimisht ka zënë vendin e q-së dhe ka shkaktuar çrregullime edhe në përmbajtje. Sidoqoftë, duke përfunduar le të theksojmë se nëse nxënësit nuk i kanë përvetësuar rregullat e drejtshkrimit që nga fillorja e derisa ta mbarojnë shkollën e mesme të lartë, mund të konkludojmë me të drejtë se shkolla si institucion i arsimit nuk e ka realizuar misionin e vet në planin e përvetësimit të gjuhës standarde. Hamdi Mazreku Shpesh fëmijët mund të pyesin: Pse na duhen librat nga letërsia, kur një vepër letrare, apo një libër përrallash mund ta shohim të realizur në film? Është pyetje që nuk të habit kur e dimë që fëmijët tani janë të rrëmbyer nga teknologjia e avancuar informative, shumëllojshmëria e programeve, artikujve, video lojërave dhe shumë gjëra që ofron teknologjia sot, përmes të cilave ata veçmë kanë krijuar personazhet dhe heronjtë e tyre të pëlqyer. Por, përfitimet që kemi nga të lexuarit e letërsisë, ndërtojnë ura të veçanta njohjeje me subjektet dhe personazhet që hasim aty. Madje, këto ura duhet filluar të ndërtohen qysh kur ata janë të vegjël dhe ende nuk dinë të lexojnë. Fillimisht prindërit duhet të jenë të kujdesshëm me fëmijët e tyre. Leximi i përrallave përveçqë është i këndshëm të dëgjohet, ka ndikim edhe në formimin e tyre në të ardhmen. Këtë fakt e pohojnë shumë studiues madje edhe ata që nuk i përkasin shkencave sociale apo letërsisë, siç është rasti me Albert Ajnshtajnin që njihet si themeluesi i fizikës moderne, e i cili thotë: Nëse dëshironi që fëmijët tuaj të jenë intelegjent, lexojuni atyre përralla. Ka rol të rëndësishëm në rritjen dhe formimin e fëmijës Letërsia duhet të bëhet pjesë e fëmijës që në vegjli, sepse leximi i librave rrit shkathtësinë e të folurit dhe pasuron fjalorin e tyre. Nëse fëmijëve të moshës tre e katër vjeç u lexojmë një përrallë duke e ilustruar me fotografi do të shohim se pas dy tri leximeve ata do të jenë në gjendje të krijojnë narracionin e tyre konstruktiv po ashtu duke e ilustruar me fotografi. Përmes leximeve të tila fëmijët e kësaj moshe do të kenë mundësi të identifikojnë se çfarë është dashuria, guximi, arritja e suksesit, frika, të qenit i kujdesshëm etj. Me fillimin e rritjes së fëmijëve, letërsia shton forcën e saj duke ndihmuar nxënësin edhe për mësimin e kohëve gramatikore. Pas leximit të një materiali letrar, ata do të jenë në gjendje që më mirë ta rrëfejnë syzheun e librit nëpër kohët e ngjarjes. Kështu nxënësi arrin ta mësojë apo përforcojë mësimin e kohëve duke rrëfyer në të tashmen, të shkuaren dhe të ardhmen. Po ashtu, ka peshë të madhe në mësimin e gjuhëve të huaja, madje në shumë vende mësuesit e gjuhëve të huaja letërsinë e praktikojnë si pjesë të rëndësishme të programit mësimor. Zhvillon imagjinatë dhe pasuron me ide të reja Në zhvillimin emocional të nxënësit, letërsia fuqishëm zë një nga vendet e para nga të gjitha lëndet mësimore. Me raste, letërsia rrëmben edhe nxënësit që pëlqejnë shkencat natyrore. Duke mësuar përmendësh një varg, një strofë të një poezie, një fragment të një prozë apo romani, secili nga ata do të bëhet pjesë e saj dhe pavetëdijshëm përfshihet nga stuhia e emocioneve që sjell leximi, madje edhe atëherë kur vetëm do të dëgjohet e thënë nga dikush tjetër. Zhvillon imagjinatë dhe të pasuron me ide të reja. Kur lexon një libër secili krijon imazhin personal për protagonistin, duke e parë atë në mënyrën që do ta shoh atë. Por nëse të njëjtin libër e shohim të realizuar në film natyrisht që imagjinata jonë humbet duke u zëvendësuar me atë të regjisorit, nga i cili do të shohim vetëm ngjarjen në mënyrën e tij, imazhet që ai ka krijuar dhe kështu humbasim mundësinë që imazhet e tilla t`i shohim në mënyrën tonë duke lexuar vetë librin. Letërsia duke qenë një vend ku mund të takosh mendjet e të gjitha kohërave të bën ta njohësh botën, madje duke njohur atë do ta njohësh më mirë edhe veten tënde. Por, nëse një nxënës nuk ka arritur t'i përjetojë emocionet që dhuron letërsia qoftë në fëmijërinë e tij të hershme, apo duke lexuar librat letrar të paraparë në planprogramin përkatës, ai fatkeqësisht do të mbetet me një boshllëk që do ta përcjellë gjithë jetën. Mimoza Hasani 19

11 100 librat e rrallë në Bibliotekën Kombëtare dhe Universitare të Kosovës Tradita e mëhershme 50-vjeçare e zhvillimit të koleksioneve në Bibliotekën Kombëtare dhe Universitare të Kosovës është përcjellë me shtrëngesa, kufizime, kontroll e censurë politike e ideologjike. Duke i çliruar koleksionet nga ky ngatërrim, Biblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës ka përcaktuar planin për zhvillimin dhe pasurimin e fondeve, e si rrjedhojë edhe të Koleksionit të Albanologjisë. Në këtë përpjekje, Biblioteka ka pasuruar fondet me materiale të vlefshme - të Rralla dhe të Veçanta, pjesë të së cilës janë edhe këto libra në vijim. Këtu po japim 100 Libra të Rrallë, botime origjinale, që janë në fondet e Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovës, si pjesë e një ekspozite të mbajtur në shenjë të një jubileu të veçantë Vjet të Pavarësisë së Shqipërisë, duke përfshirë që nga libri më i vjetër në fondet e kësaj biblioteke Historia për jetën dhe bëmat e Skënderbeut, princit të Epirotëve, botim i vitit 1533, i autorit Marin Barleti, libër i dhuruar nga Patricia Nugee, koleksioniste e njohur e veprave të Skënderbeut, e deri te librat që, së fundmi, përfshijnë vitin Pra, ky koleksion i librave ka një shtrirje tematike e kronologjike të gjerë, duke përfshirë tituj që janë botuar mes viteve një traditë të kulturës së shkrimit që përfshin pothuajse katër shekuj dhe që kanë një domethënie të veçantë për identitetin shqiptarë. Librat përbëjnë vlera historikodokumentare të shkruara nga autorë shqiptarë e të huaj, që flasin për origjinën, kulturën, gjuhën, historinë e letërsinë shqiptare. Librat përfshijnë, përveç fushës së vlerave letrare e arsimore të arsimit shqip nëpër kohë edhe dëshmi e ngjarje spikatëse, me peshë të rëndësishme që japin jetën e zakonet e shqiptarëve, religjionin e tyre, zhvillimet historike e politike, pikëpamjet për ta. Këta tituj të Rrallë dhe të Veçantë, janë ndër vlerat e rralla dhe më të moçme për nga viti i botimit të tyre, të Bibliotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovë. Në këtë katalog, njësitë janë të radhitura në mënyrë kronologjike me përshkrim bibliografik. Këto njësi janë një referencë e rëndësishme për përdorues të specializuar në fushën e kërkimeve historike të kulturës, arsimit e letërsisë shqipe. Barleti, Marin Historia për jetën dhe bëmat e Skenderbeut, princit të Epirotëve / Marin Barleti ; përktheu nga latinishtja në gjuhën gjermane Joanne Pinicianu ; ilustrimet dhe fotografitë Breu The Elder. Augsburg : [s.n.], MDXXXIII [1533]. [pa pag.] : ilustr. ; 32 cm Plutarch The lives of the noble Grecians and Romans / compared together by that grave learned philosopher and historiographer, Plutarke of Chaeronea ; translated out of Greeke into French by Iames Amiot... ; ëith the lives of Hannibal and of Scipio African, translated out of Latine into French by Charles de l'escluse, and out of French into English, by Sir Thomas North Knight ; hereunto are also added The lives of Epaminondas, of Philip of Macedon, of Dionysius the Elder, tyrant of Sicilia, of Augustus Caesar, of Plutarke, and of Seneca ; ëith The lives of nine other excellent chieftains of Ëarre, collected out of Aemylius Probus, by S.G.S. and English by the aforesaid translator. London : [s.n.], MDCLVII [1657]. [pa pag.] : ilustr. ; 33 cm The life ofali Pasha, of Janina, Vizier of Epirus, surnamed Aslan, or the Lion : from various authentic documents. - London : Lupton Relfe, VII, 320 f. ; 21 Fallmerayer, Jakob Philipp Geschicte der halbinsel Morea ëahrend des mittelalters / J. Phil. Fallmerayer. Stutgart und Tubingen: Cotta, f.;20 Storia di Giorgio Castriotto soprannominato Scanderbeg Principe dell'albania. - Palermo : Stamperia di Domenico Oliveri, libra ; 18 X 23 Paganel, Camille Geschichte Scanderbeg's oder Turken und Christen im fünfzehnten Jahrhundert / Camille Paganel. Tubingen : Laupp, f. ; 21 Historia e shenjtesë shkroyë për dielmt / përmbëledhunë kah Dhiata e Vietër edhe kah historia e botësë, edhe kthyuem shkip ndë gjuhë gegnishte prei Konstantinit Kristoforidit, Elbasanasit. - Konstaantinopol : Ndë shtypa-shkronjë të A. H. Bojadxhianit, f. : ilustr. ; 21 Kristoforidhi, Kostandin Psalteri : kthyemë mbas ebraishtesë shkip ndë gjuhë gegnishtë prei / Konstantinit Kristoforidhit, Elbasanasit. - Konstantinopol : : Ndë shtypashkronjë të A. H. Bojadxhianit ", f. ; 18 Kristoforidhi, Konstantin Istoria e shkronjësë shenjktëruar për djem : përmbëledhurë nga Dhiata e Vietër edhe nga istoria e botësë, edhe kthyerë shkip ndë gjuhë toskërishtë / prej Konstantinit Kristoforidhit, Elbasanasit. - Konstandinopol : Ndë shtypa-shkronjë të A. H. Bojadxhianit, f. : ilustr. ; 21 Bibla. Shqip Kater Ungilat'e Zotit edhe shelbuesit týnë Jeisu Krishtit, edhe punët' e apostuyvet, kthyem prei greqishtes vieter shqip ndë gjuhë gegnishtë / prei Konstantinit Kristoforidit, Elbasanasit. - Konstantinopol : Ndë shtypa-shkronjë të A. H. Boyaxhianit, f. ; 19 Bibla. Shqip Dhiata e Re e Zotit edhe shelbuesit t'unë Jeisu Krishtit, kthyem prei grekishtesë vieter shqip ndë gjuhë gegnishte ; Psalter, kthyemë mbas ebraishtesë shkip ndë gjuhë gegnishtë / prei Konstantinit Kristoforidit, Elbasanasit. - Konstantinopol : Ndë shtypa-shkronjë të A. H. Boyaxhianit, 1872, ;126 f. ; 20 Të dy titujt në një lidhje. Vakinat e t'ligs hèrscme e t'ligs ree : per ato gi msohen n'sckool t'kolegit SG'Francesck Saverit/ikzzeisccopdom Pasco Babbi, Prift i Arkidiecesit Sckoders N' Famulli T' Sceldîis. - Shkoder : Me Sctamp t'kollegs t' Scciypniis, f. ; 22 Frashëri, Sami Shkronjëtore gjuhës shqip / prej S. H. F. - Bukuresht : Shtypështorëja e shoqërisë Dritë, ,Vf. ; 18 Vreto, Jani Mirëvetija / пrej I. Vretosë. - Bukureσt : Shtypurë prej Shoqërisë Drita Ndë Shtypëshkronjët të sâj, f. ; 18 Nnjkai, Nnoz Vakinat e scêites kisc : t' cituna n' ghiuh sccyptare / prei giakonit D' Nnozo Nnjkai e t' kusctuume n' emen t' nneruuscmit zotnii Pieter Dodmassei n' scêi t' itaatit e t'gymertiis tii. - N' Rom : Me Sctamp t'kkuvennit S. t' Propagands, f.; 15 Diturite пеr mesoиtoret te пara / пrej N.H.F. - Bukurect : Shtypur prej Shoqërise Dituria f. : ilustr. ;20 Çami, Muhamet Erveheja / vjerguare пrej Muhamet Çamit ; mbaruare prej Hajdar Argjirokastritit; εδε qeruare fjalet e huaja prej I. Vretosë. - Bukurest : Ndë Shtypëshkronjëtoret të Shoqërisë Dituri XIV, 40 f. ; 15 Meyer, Gustav Kurzgefasste albanesische Grammatik mit lesetücken und glossar / Gustav Majer. Leipzig : Druck und verlag Von Breitkopf & Hartel, XI, 105 f. ; 23 Ungjilli pas Mattheut : kthyere prej elinigtese shqip nde te fole toskerisht. - Bukuresht : Ndë Shtypëshkronjëtoret të Shoqërisë Dituri, f. ; 15 Mesime / prej N. F. - Bukurest : [s. n.], f. ; 16 De Rada, Jeronim Caratteri e grammatica della lingua albanese / [Jeronim De Rada]. - Corigliano Calabro : Stabilimento Tipo- Litografico del Popolono, f. : Gjithësia / Naim Frashëri. - Bukurect : [s.n], f. : ilustr. ; 22 Junku, P. Jak Fialuur i voghel sccop e ltinisct / mleзun prei P.Jak Junkut T' Scocniis Jeεu. - N' Sckoder t'sccypniis : [s.n.], XII, 200 f. ; 18 Straticò,Alberto Manuali di letteratura albanese /Alberto Straticò. - Milano : Ulrico Hoepli, XXIV, 280, 48 f. ; 15 Librandi, Vincenzo Gramatica albanese con le poesie pare di Variboba /Del Vincenzo Librandi. - Milano : Ulrico Hoepli, XV, 198, 64 f. ; 15 Serembe, Kosimo Kënka lirie / Kozmo Serembe. Bukuresht : Ndë Tipografi të Shoqërisë Dituria f.; 15 Benloeë, Louis Du rhythme et de la rime : dans la poésie épique desalbanias /Par Louis Benloeë ; Etude sur : (Rapsodie d'une poema albanese Raccolte nelle colonie del

12 Napolitano tradotta di Girolamo De Rada e per cura di lui r di Niccolo Jeno De Coronei ordinate e messe in Luce Firenze 1866). - Bucarest : Imprimerie da la soc Literarie Albanaise Dituria, f. ; 23 Nikaj, Dom Ndoc T'nohunat e Shqipenis : prei gni Gheghet ci don vennin e vet /[Dom Ndoc Nikaj]. - Skenderie : [s.n], f. : ilust. ; 20 Qerbelaja : shtypur herën e pare prej shoqërisë Dituria në Bukuresht /prej Naim H. Frashëri. - Bukuresht : Në tipografi të shoqërisë, f. ; 16 Haralambi, L. H. Vjershë shkresëtoreja /prej L. H. Haralambi. - Sofje : Ndë Shtypëshkronjët Mbrothesia, f. ; 16 Istori e Cqiperise /prej N. H. F. - Sofje : Ndë Shtypëshkronjët Mbrothesia, f. ; 16 Lazi, I. H. Afron - Dita per çcimin é combit shcipetar : Réducj' e percoheshimé / punoare préj I. H. Lazit. - Bucuresht : Shtîpa-Shcronĭ' é punetoreve shocetoar Marinescu & Sherban, libra ; 16 Kharalambi, P. Kh. Istori e dhiatesë vietërë / [prej П. Kh. Kharaλmbit]. - Bukuresht : Ndε σtypεσkroиε tε σoqεrisε "Dituria", f.;16 Frashëri, Sami Shqipëria ch'ka qene, ch'eshte e ch'do te behete? : Mendime per shpetimt te memedheut nga reziket qe e kane rethuare / prej Sami Frashëri. - Bukuresht ; Ëorcester, Mass. : [s.n.], f. ; 17 Bacci, Pietro Giacomo Jeta e Shejtit Sc'Filip Nerit prej Firenze themeluesi i Kongregacionit t'rrethatorit / Shkrum prej P. Pieter Jak Baccit ; kthyemun shqip prej D. Lorenz Nensciatit Prift i Diocezit t'zadrims. - Sckoder : Me Sctamp t' Kolegs Papnore, f. ; 19 Kokojka, Mali Naim Be Frashëri /prej Mali Kokojka. - Sofie : Shtypshkornja Mbrothësia Kristo P.Luarasi, f. ; 15 Degrand,A. [Alexandre] Souvenirs de la Haute-Albanie, /par A. Degrand. - Paris : H.Ëelter, f. : ilustr ; 24 Ferrari,Andrea T' Mlédhunit e msimévé t' kshtêna t' daamé nner kater rênné / shkrue prêie Méshtarit D. Nnree Férrarit e siéllun shcyp préie T' Pernnrichmit Xotnii Nnree Logorétsit Arghipéshkvit t' Shkupit. - Libri i pare. - [Shkodër] [Sctypsckroja e Zojs zanun pa kurr lece], [1901]. 50 f. 23 cm [Qiriazi, Gjerasim] Hristomathi me katër pjesë : I Vjersha ; II Këngë ; III Diallogë ; IVPëralla : Gjëra të ndryshme e të vëlejtura për këndim edhe për dobi të mësonjëtorevet shqipe a udhëheqës per Ç' do shtëpi shqipëtari të gatuara edhe një pjesë nga diallogët të kthyera / prej një Mëmëdhetari. - Sofje : Shtypëshkronja Shqipe Mbrothesia / Kristo P. Luarasi, , II f.; 19 Ödön, Horváth Albánia /Horváth Ödön. - Budapest : Franklin Ny., f. ; 24 Nikaj, Ndoc Historia é Shcypniis ch' me fillese e dérime kohe ku ra ne dore te turkut / prej N. D. N. - Brusel : Perlindia é Shcypetareve, f. ; 20 Çajupi,Andon Zako Baba-Tomorri : Vjérsha / Prréj A. Z. Chajup. - Ndë Kairo, [s.n.], , [2] f.; 19 Statutul cercului cultural al tinerilor albanezi din Romìnia "Şpresa" fondat in anul 1900 september Bukuresht : TipografiaAdeverul, f.; 16 Hiejεtore istori me urata tε θεna eδe mirεmieσtε kora =Hiejëtore istori me urata të thëna edhe mirëmieshtë kora: πεr te ηaren δε te dyten piεσte te σkóλese / πrej П. H. H. N. - Sofjε : Ndε σtyπσkroиεt σripe Mbroθεsia Kristo Luarasi, f. ; 20 O Pothos dhe prishja e Hormovësë / Naim Frashëri. - Sofje : [s.n.], ,II, 27,III f., [1] port. i P. K. Negovanit ; 16 Teksti me alfabet grek. Dodani, VissarionA. Tringellimi a serb' é zuzarevét : Perqrurur, perndréqur édhé shtuar mé istorin' é çeshtjés dhé jéteshkrimen te Zuzarevét : Vjershe sartirike / Visar A. Dodani. - Bukuresht : [s.n.], f. ; 17 Kristoforidhi, Kostandin Lẽxikon tẽs albanikẽs glõssẽs / Upo Kõnstantinou Hristoforidou. - En Athẽnais : Tuposs P. D. Sakellariou, f.; 23 cm Durham, Edith The burden of the Balkans / By M. Edith Durham. - London [et.al.] : Thomas Nelson & Sons, [1905]. VIII, 384 f. ; 16 Gruda, Lekë Abetar i vogël shcyp : mas abévét t' Bashkimit é t' Stambollit mé trégimé n' t' dy dhialéktét / prej Lekë Grudes. - Bucurest : Shtypshkronja "N.N.Voicu", ; 22 Grameno, Mihal Grameno, Mihal Vdekja e Piros : drame me 4 pamje Mallkimi i gjuhës shqipe : pjese ngjarë më 372 para Krishtit / prej M. G. - kombiarë ne vjershe me trë pamjë ngare Sofje : Shtypeshkronjet shqipe ne Korçe me 1886 / prej M[ihal] Mbrothesia Kr. P. Luarasi, , G[ramenos]. - Bukuresht : Në [1] f.; 19 shtypëtorët N. N.Voicu, f. ; 21 Kënkë të shënjtëruar për faltorrët shqip / të kthyera prej anglishtës, gerqishtësë edhe bulgarishtëse nga G.D.Qirias. Sofje : Shtypeshkronjet shqipe Mbrothesia Kr. P. Luarasi, , III f. ; 20 Siljani, Llazar Besa a fea e shqipëtarëvet të vjetër / prej Ll. Siljanit. - Sofje : Shtypurë ndë shtypëshkronjët shqipe Mbrothësia Kristo P. Luarasi , [2] f. : me il.; 21 Fishta, Gjergj Anxat e Parnasit / Gjergj Fishta. - N' Sarajev : Bosn. Post, f.; 18 Jeta Scna Nnout Abat Patriarka i Vetmitarve. - Sckoder : Ne Sctypesckroje t' Zois Paperlyeme, f.; 17 Pekmezi, Gjergj Grammatik der albanesischen Sprache : (Laut-und formenlehre.) / Gjergj Pekmezi. - Ëien. : "Dija", f. ; 23 Fialuer i Rii i Sheypés / perbâam préie Shocniiét t'bashkimit. - [Shkoder] : [Shtypshkroja Zoja e Paperlyeme], [1908] f. ; 18 Dine, Spiro Risto Valεt e detit / πrej Spiro Risto Dine. - Sofje : Shtypurë ndë shtypëshkronjët shqipe Mbrothësia Kristo P. Luarasi, IV, 856 f. ; 25 Sh'Eustaki o Familia e Martirve : Tragedi me pês hova / Kthye shqyp mbas italishtes prej Kol Thaçit mesues n'kolegje t' Shejtit Sh'Françesk Saverit. Shkoder :N'shtypshkroje t'zojes Paperlyeme, f. ; Librë e shërbesave të shënta të Kishës Orthodoxe / Kthyer nga gërqishtja prej priftit orthodox Fan S. Noli. - Boston : [s. n.], f. ; 19 Albanesische/ Bibliographie=Bibliograp hija shqype. / Zusammengestellt = E kan mbledhur: M.Menak, G.Pekmezi, A.Stotz. - Ëien : Selbstverlag der Vereines "Dija", f. ; 23 Hadži -Vasiljević, Jovan Arbanaska liga : arnautska kongra i srpski narod u Turskom Carstvu ( ) / od Jovan Hadži Vasiljević. - Beograd : Izdanje Uredništva Ratnika, IV, 127 f. ; 21

13 Grameno, Mihal E puthura : roman dramatik / Mihal Grameno. Korçe ; Selanik : Shtypurë në Shtypeshkronjët Mbrothesija Kristo Luarasi, f.; 17 Grameno, Mihal Var' i pagezimit : roman dramatik / Mihal Grameno. - Korçe ; Selanik : Shtypëshkronja dhe librarija Mbrothësija Kristo Luarasi, f. ; 15 Fishta, Gjergj Pika Voëset / Gjergj Fishta. - N' Zader : Shtypshkrojë Ernestos Vitaliani-T, f.; 20 Shkurtoria e histories s'motcme qi perdorohet n'seminarë e n' mbësoitore t'sh'françesk Saverit n'shkoder / E Shqypnueme prejanton M. Xanonit S. J. - [Shkodër?] : Në shtypshkroje t'zojës Paperlyeme, libra. ; 21 Qafëzezi, I. M. Rrësku Arbëror : tregonjëza popullore satirike ndë vjersha / I. M. Qafëzezi. - [Selanik] : Shtypur nde shtypshkr "Mbrothesija" Kristo Luarasi, libra ; 17 cm Lako, N. Shkronjëtore e gjuhës shqipe me një sistemë fare të re me shënime, me shumë shëmbëllime dhe stërvitje / prej N. Lako. - Paris : [s. n.], f. ; 18 Hahn, Johann Georg Shenimé permi shkrimin é vjéter : Péllazgjit / Georg Johann Hahn ; Perkethyère préj Eqrèm B. Vlora. - shtypshkronjet Mbrothesija Kristo Stamboll : Imprimerie F. Loeffler, Luarasi, f. ; 16-57, [11] f.; 24 Kotti, Dhori [Roti, Carlo] Abetare e gjuhës shqip me shkronjat e ra Bardhi e Fernandi tu Vorri i Karlit IV / Dhori Koti. - [Korçë] : [s.n.], [1911?].- Duka i Agrixhentit: dramë me pês hova 16 f. ; 20 kthye shqyp mbas italishtes / Carlo Roti ; prejë Pashko Gurakuqit mbsues n' Visari Komtaar I. : Kângë Popullore : Kolegjë t' Shêjtit Sh' Françesk Saverit.- Blêe I Parë : Kângë Popullore Gegnishte Shkoder : Ne shtypshkroje t' Zojes / Mledhë e rreshtue prejë P. Vinçenc Paperlyeme, f.; 18 cm Prênnushit O. F. M. = Zur Kunde Der Balkanhalbinsel ; II. Quellen Und Forschungen Herausgegeben Von Dr 24 vjershë nga greqishtja prej Kr. Floqit. 25 Statute : [Societatea culturala albaneza "Başkimi" (Unirea) din Constanta].- Constanza : Tipografia Dimitrie Nicolaescu, f. ; 16 Bageti e Bujqesija / prej Naim Be Frasherit. Shtypurë herën e parë prej shoqërisë Drita ne Bukuresht. - Selanik : Shtyp. Mbrothesija Kristo Luarasi, f.; 17 Bibla. Shqip Dhiata e Re e Zotit edhe Shpëtimtarit t'ënë Jisu Krisht : Kthyerë nga elinishtesë shqip Ndë të folë Toskënisht. - Manastir : Shypshkronja Bashkimi i Kombit, f. ; 17 Bageri, Josif Jovan Kopshtë malsori : msime të shqyptarueta dhe vjersha / prej Josif Jovan Bagerit. Sofie : Peçatnica Vitosha na G. Boydanov i Gurra,A. C-ie, f. ; 21 Grameno, Mihal Vdekja e Pirros : dramë me 4 pamje nãare me 272 para Krishtit /Mihal Grameno. Selanik : Shtypur në Carl Patsch Leiter Des Bosn.-Herceg. Instituts Für Balkanforschung. - In Sarajevo : Heft 1: / P. Vinçenc Prênnushi O. F. M., Kângë Popullore Gegnishte / Alle Rechte, Einschliesslich Des Übersetzungsrechtes, - Sarajevo : Druck und Verlag Von DanielA. Kayon, X, 172 f.; 24 Logoreci, Mati Ndollina historijet t' motshme / t' permbledhuna prejë M. Logorecit.- Blêe i I.- Shkoder : Shtypshkroja Nikai, f.; 21 Jokl, Norbert Studien zur albanesischen etymologie und ëortbildung / Von Norbert Jokl. - Ëien : Hov-und Universitats- Buchhandler, f. ; 24 Refenja :Vaska, Hyseni e Tolstoj dhe djal'i pa prokopsur / preja. Gurra. - Sofje : Shtypshkronja dhe librarija Mbrothesija Kristo Luarasi, f. ; 16 Dako, Kristo Asdren Cilët janë shqipëtarët?/ Kristo Dako. - Endra e lote : vjersha / Asdreni. - Manastir : Shtypëshkronja Tregëtare Bukuresht : Shtypeshkrimi Nërkombëtare, f.; 15 Gutenberg, f. : ilustr. ; 21 Lufta e Malçorve Shkoders qi filloj me 25 Març e maroj me 3 Gusht 1911 / Dako, KristoA. shtypur me të prishurat é L. T. Princ Mësime filltare të algjebrës elementare Kastriotit. Paris : Imprimerie a Reiff. / Kristo A. Dako. Korçë : Manastir ; Heymann, f.; 13 Shtypshkronja Tregëtare Nërkombëtare, f. ; 20 Jetëshkrimet e të gjashtë dëshmorëve shqipëtarë, 1. Bajazit Rehova ; 2. Karafili, Lluka Odisea Kota ; 3. Kostaq S. Kosturi ; 4. Deshir' e dashurise / Prej L. Lluka H. Kristaq Furxi ; 5. Petraq Kristofilaku, 6. Karafili Pulqerupas. - Korçe : Shtypur Nuçi Lapi : u vranë nga ushtrija tyrke në Ne Shtypëshkronjën Korça Mihal S. fushën e Korçës me 16 e 17 Koorik Xoxe, f.; 19 Ziko, Zisi V. Kendime : per radhen e dytë / Zisi V. Ziko. - Sofje : Shtypëshkronja shqipe Mbrothësija, f. ; 23 Mantegazza, Vico L'Albania : con 17 illustrazioni e 4 carte / Vico Mantegazza. - Roma, : Bontempelli & Invernizzi, MCMXII ;[1912] f.,[6] fletë me fotografi : [1]hartë e paluar : ilustr. ; 23 [Harito, Diogjen] Istori e Kryé- ngritjés Élinvét me 1821 / prej D. H. -Athine : [s.n.], f. ; 21 H., D. Shtimi i Abetarit shqip per çunat / D. H. -Athine : [s.n.], f. ; 21 Grameno, Mihal Plaget : Përmbledh kenget me te rea / prej Mihal Gramenos. - Korçë : Manastir ; Shtypëshkronja Tregëtare Nërkombëtare, f. ; 16 Dëshir' e vërtetë e Shqipëtarëvet / prej Naim Be Frashërit ; Shqipëruar në Çpallje e 2-të e shtuar, e qëruar e e zbukuruar. - Sofje : Shtypur ndë Shtypshkronjët shqipe Mbrothesija Kristo Luarasi, f. ; 19 Statut. : Uniunea albaneza ortodoks din Bukuresti. - Bukuresht : Tipografia Fishta, Gjergj Cooperativa Sh'Françesku i Asizit : Melodram / P. Poporul, f. ; 17 Gj. F. - Shkoder : Nikai, f. ; 1911 për të fituar të drejtat kombiare 19 prej shokut të tyre. - Sofje : Deshmimi i te madhit deshmor Sheit Shtypëshkronja shqipe Mbrothësija, Gjergjit / Shqipëruarë prej Thoma Faurrès, Rogatien f. : ilustr. ; 16 Theodhos s. Katundi. - Gardner Mass.; Skender Beu ose Hero -i Cqipetar : Sofje : Shtypëshkronja dhe librarija dramε istorike mbε 4 akte : ngarε mbε Të bërëtë edhe fjalët e urta : kthyerë Mbrothësija Kristo Luarasi, mbas Kriσtit / Pεrkδyem nga prej Ebraishtesë shqip ndë të folë 45, II f.; 16 frengiσtja prej T. ; punuar ndε guhε Toskërisht. - Manastir : Ndë Shtypësh. σqip prej Risto Dedes. - Sofje : Tregëtare Nërkombëtare, f. ; Gurra,A. "Mbroδεsija" Kristo Luarasi, Goca e malεsisε : (rεfeηε) /A. Gurra. - f. ; 20 Sofje : Shtypshkronja dhe librarija Gramatika apo folmarmja shqype : për Mbrothesija Kristo Luarasi, shkolla të para të Shqypnisë e dame më 32 f. ; 15 katër pjesë mbas methodhës t'josef Lehmann / Prej Shoqnisë "Dija" në Gurra,A. Vjenë. - Sofije : "Mbrothësija" Kristo Tabori prej shqiptarëve nër radhet e Luarasi, f. ; 19 ushtërisë së Napoleonit / A. Gurra. - Sofje : Shtypshkronja dhe librarija Mbrothesija Kristo Luarasi, f. ; 15 Bukurije HALITI

14 POEZI : Shahbaze Vishaj Medaljon për Skënderbeun Vlora trime Gjergj o Skënderbe Ti o biri i kësaj Toke, Gjaku yt u derdh rrëke Për këtë truall e për Atdhe. Ti o yll Lirie Që arbrit i dhe dritë, Fushat ti i gjallërove Përkëdhele yjësitë. Vashat nëpër sheshe Veç për ty vallëzonin, Edhe zogjtë e pyllit Veç për ty këndonin. Ti je shpresa e kombit - Lajmëtar i Lirisë, Në epoka ti do të mbetesh Legjendë e historisë. Medaljon për Ismail Qemalin Ti, o burrë i vegjëlisë Që nder i bëre Shqipërisë Ti që furtunave u bëre ballë Historisë i prive n'ballë I dhe emër Pavarësisë. Fjala jote mbolli tmerr Si rrufe pushtuesve u erdh' Kur the: E Mosvarme është Shqipëria Këtu s'ka më vend robëria Jo, jo s'durojnë pushtues 26 Këto troje... Vlorë moj trimja Vlorë, 27 Veç ta dish se sa të duam Do të rrojnë të lira prore Vlorë moj bukuroshe, Se në zemër na ke hyrë, Ish përgjigja jote e shkurt Ti me pushkë e penë Gjithandej Mëmëdheut që u dhe O Plak i urtë. Fatin tonë vulose. Thurim këngë me lirë. Ballin lart ta mbash Ballin lart ta mbash Se kurorë e ke Lirinë, Ruaje, ruaje n' zemër fort Ismail Qemal trimin! Besë e fjalë i lidhi Veç me trima mali, Fjalë e tij e ndezi Zemrën e çdo djali. Krah të djathtë e pati Vetë Isa Buletinin, Nga Kosova ardhur Si trimi për trimin. Prapë një lis do të jemi Nga e njëjta rrënjë, Si një gjuhë që kemi, Siç kemi një NËNË. Tani ne do t'jemi t'lirë Se mjaft rrojtëm nën zinxhirë. Edhe kullave të lara n'gjak Do t'u qesh liria n'prag. Zëri yt O Ismail Bej Jehoi zëshëm n'gjithë Evropën Me flamurin e Mëvetësisë Nder i solle Shqipërisë. Vlorë e shtrenjta Vlorë Me flamur qëndisur, Një urim nga Kosova Ty ta kemi nisur. Fjalën tënde shkëmb S'tundi dot vala, Në pesë kontinente Të jehoi fjala. Kur vijnë re të zeza Aty ti na ke, N' gjirin tënd të ngrohtë T' lutem merrna dhe ne! Tani n' folenë tënde Zogjtë flenë të lirë, Si në zemrën tënde Nuk gjejnë dot më mirë?! Fatin tonë vulose Me vulë të historisë, Ti moj Vlora trime- Zemër e Shqipërisë.