ИЗБЕРИ! ИЗЛЕЗИ! ГЛАСАЈ!

Transcription

1 ИЗБЕРИ! ИЗЛЕЗИ! ГЛАСАЈ! Прирачник за поддршка на лицата со попреченост за вклучување во изборниот и политичкиот процес во Македонија Manual për mbështetjen e personave ma aftësi të kufizuar për përfshirje në procesin zgjedhor dhe politik në Maqedoni Handbook to support people with disabilities to participate in the electoral and political process in Macedonia

2 Овој прирачник има за цел да појасни како можат лицата со попреченост да учествуваат на избори и во политиката. Прирачникот објаснува како лицата со попреченост со своето учество во политичкиот и изборниот процес можат да помогнат во креирање на политики кои се важни за нивниот живот. Еден од начините за учество на лицата со попреченост во политиката е гласање на избори. Гласањето на избори им дава на лицата со попреченост посилен политички глас. Лицата со попреченост кои што гласаат на избори, во јавноста покажуваат дека се еднакви граѓани кои мора да бидат вклучени во сите одлуки кои влијаат на нивниот живот, бидејќи самите политики се планови кои ги извршува владата. Конвенција на Обединети Нации за правата на лицата со попреченост е законски документ за правата на учество на лицата со попреченост во јавниот живот. Во член 12 и член 29 се зборува за учество на избори на лицата со попреченост. Овој прирачник ги поддржува целите на конвенцијата. Прирачникот ги истакнува предизвиците со кои се соочуваат лицата со попреченост кога учествуваат во политиката, а исто така дава идеи на кој начин да се третираат предизвиците. Овој прирачник објаснува колку е важна соработката помеѓу политичарите, медиумите и здруженијата за лица со попреченост како важна алатка за нивно активно вклучување во политичкиот и изборниот процес. За да може да се оствари оваа сорабока овој прирачник нуди повеќе идеи и информации за избори: достапно место е место во кое може да се влезе, достапни информации се оние информации кои можат да се разберат, измени во закони кои во моментов ги отежнуваат условите за учество на лицата со попреченост во изборниот процес. Ky manual ka për qëllim të sqarojë se si munden personat me aftësi të kufizuar të marrin pjesë në zgjedhje dhe në politikë. Manuali jep shpjegime se si personat me aftësi të kufizuar, me pjesëmarrjen e tyre në proçesin politik dhe zgjedhor, mund të ndihmojnë në krijimin e politikave të cilat janë të rëndësishme për jetën e tyre. Një nga mënyrat për pjesëmarrje të personave me aftësi të kuafizuar në politikë është votimi gjatë zgjedhjeve. Votimi gjatë zgjedhjeve, personave me aftësi të kufizuar u jep një zë më të fortë politik. Personat me aftësi të kufuzuar të cilët votojnë në zgjedhje i tregojnë shoqërisë publike se janë qytetarë të barabartë dhe se duhet patjetër të kyçen në të gjitha vendimet që do të ndikojnë në jetën e tyre sepse vetë politikat janë plane të cilat i egzekuton qeveria. Konventa e Kombeve të Bashkuara për personat me aftësi të kufizuar është dokument ligjor për të drejtën e pjesmëmarrjes së personave me aftësi të kufizuar në jetën publike. Në Nenin 12 dhe Nenin 29 bëhet fjalë për pjesëmarrjen në zgjedhje të personave me aftësi të kufizuar. Ky manual përkrah qëllimet e konventës. Manuali potencon sfidat me të cilat përballen personat me aftësi të kufizuar kur marrin pjesë në politikë dhe gjithashtu jep ide si të trajtohen ato sfida. Ky manual shpjegon sa i rëndësishëm është bashkëpunimi dhe jep ide për mënyra të ndryshme me të cilat personat me aftësi të kufizuar mund të marrin pjesë në zgjedhje dhe në politikë, respektivisht bashkëpunimi ndërmjet politikanëve, mediumeve dhe shoqatave të personave me aftësi të kufizuar është vegël shumë e rëndësishme për inkuadrimin aktiv të tyre në proçesin politik dhe zgjedhor. Që të mund të realizohet bashkëpunimi ndërmjet politikanëve, mediumeve dhe shoqatave të personave me aftësi të kufizuar, ky manual ofron më tepër ide dhe informacione për zgjedhjet: vend i qasshëm është vendi ku mund të hyhet, informatat në dispozicion janë informatat që mund të kuptohen, ndryshimet në ligjet që vështirësojnë kushtet për pjesëmarrje të personave me aftësi të kufizuar në zgjedhje. This manual`s purpose is to clarify how can persons with disability take part in elections and in politics. The manual explains how persons with disability and their participation in political and election process can help them in creating policies important for their wellbeing. One of the ways to take part in politics is voting in elections. Voting in elections gives persons with disability stronger political voice. Persons with disability that vote show the public that they are equal citizens and they have to be included in all decisions influencing their lives, because the policies are plans executed by the government. UN`s convention for people with disabilities rights is a legal document regarding the rights to participate in the public life. In article 12 and 29 the persons with disabilities right to take part in elections is discussed. This manual complements the conventions goals. The manual emphasizes the challenges the persons meet when participating in politics and also gives ideas on how to deal with the challenges. This manual explains how important cooperation is and gives guidelines on how persons with disabilities can take part in elections and politics, hence cooperation between politicians, media and associations for persons with disabilities is a very important tool for their active involvement in political and election process. In order to facilitate cooperation between politicians, media and associations this manual offers several ideas and information regarding elections: accessible place is a place that can be used by persons with disabilities, available information are ones that can be comprehended by persons with disabilities, legislation changes 2 that impede elections participation for persons with disabilities.

3 Наслов : Избери! Излези! Гласај! Прирачник за поддршка на лицата со попреченост за вклучување во изборниот и политичкиот процес во Македонија Издавач : Здружение за промоција и развој на инклузивно општество ИНКЛУЗИВА Автори: Благица Димитровска Татјана Арсовска Елена Чекорова Тираж : 300 This project was funded in part through a U.S. Embassy grant. The opinions, findings, and conclusions or recommendations expressed herein are those of the implementers/authors and do not necessarily reflect those of the U.S. Government. Овој проект е делумно поддржан од Амбасада на САД. Мислењата, откритијата и заклучоците, или препораките изнесени овде се на имплементаторот(ите) / авторот(ите), и не ги одразуваат оние на Владата на САД. Ky projekt është pjesërisht i mbështetur me grant nga Ambasada e SHBA-ve. Mendimet, zbulimet dhe konkluzionet ose rekomandimet e paraqitura këtu janë të implementuesit/autorëve dhe nuk i reflektojnë domosdoshmërisht ato të Qeverisë së SHBA-ve. 3

4 СОДРЖИНА PË RMBAJTJA CONTËNT Што се избори и зошто се важни?...5 Изборно право...6 Што треба да се знае за гласачкото право?...7 Како да одлучиме за кого да гласаме.8 Вид на избори...9 Претседателски избори...10 Парламентарни избори...11 Локални избори...12 Референдум...13 Што е избирачки список, гласачко место и избирачки одбор?...14 Запишување во избирачки список...15 Избирачко место и избирачки одбор...16 Како да гласате...17 Гласање со потврда...18 Гласање во домашни услови.19 На кого можеш да се обратиш...20 Çka janë zgjedhjet dhe pse janë të rëndësishme?.22 E drejta zgjedhore..23 Çka duhet të dijmë për të drejtën zgjedhore? 24 Si të vendosim për kë të votojmë.25 Llojet e Zgjedhjeve.26 Zgjedhje Presidenciale..27 Zgjedhje Parlamentare..28 Zgjedhje Lokale..29 Referendumi.30 Çka është lista zgjedhore, vendi i votimit dhe këshilli zgjedhor?..31 Regjistrimi në listen zgjedhore 32 Vendi i zgjedhjeve dhe këshilli zgjedhor..33 Si të votoni..34 Votimi me vërtetim.35 Votimi në kushte shtëpiake 36 Kujt mund t i drejtohesh.37 What are elections and why are they important?..40 The right to vote..41 What you need to know about your right to vote?.42 How to decide whom to vote for.43 Types of elections..44 Presidential elections.45 Parliamentary elections 46 Local elections.47 Referendum.48 What is a voters registry, polling station and an election board? Enlisting in the voters registry. 50 Polling station and election board.51 How to vote 52 Voting with a permit.53 Voting at home.54 4 Who can you turn to 55

5 Прирачникот ќе Ви даде корисни информации за Вашето избирачко право. Во прирачникот е објаснето: што се избори и зошто се важни што е избирачко право каков вид на избори постојат што е избирачки список, избирачко место и избирачки одбор начин на гласање Се надеваме дека овој прирачник ќе Ви помогне непречено да го остварите своето избирачко право во изборниот процес. Manuali do t ju japë informata të dobishme për të drejtën tuaj zgjedhore. Manuali spjegon: çka janë zgjedhjet dhe pse janë të rëndësishme çka është e drejta zgjedhore çfarë lloje të zgjedhjeve egzistojnë çka është lista zgjedhore, vendvotimi dhe këshilli zgjedhor mënyra e votimit Shpresojmë se ky manual do t ju ndihmojë ta realizoni të drejtën tuaj zgjedhore në proçesin zgjedhor. The manual will give you usefull information regarding your election right. In the manual it is explained: What are elections and why are they important What is election right The types of elections What is voters registry, election place and election board. Method of voting We hope that this manual will help you exercise your right to vote unobstructed 5

6 Што се избори и зошто се важни? На избори избираме луѓе кои ќе бидат на власт, во одреден временски период. Овој временски период се нарекува мандат. Луѓето кои се кандидираат за време на избори се политичари. Политичарите донесуваат одлуки за многу важни прашања. По завршување на мандатот се организираат нови избори. Во случаи одредени со закон, можат да се оддржат и предвремени избори. 6

7 Изборно право Изборно право има секој македонски државјанин со наполнети 18 години. Изборно право значи дека секој гласач има право и слобода: да избира политичари кои ќе владеат во негово име или сам да се кандидира на избори. Можеме да ги бираме само оние политичари кои се кандидирале на избори. Имаме право слободно да избереме било кој политичар за кој веруваме дека најдобро ќе управува со нашиот град или држава. Изборно право значи и дека можеме сами да се кандидираме на избори. Можеме да се кандидираме самостојно или да се приклучиме во некоја политичка партија. Самостојната кандидатура на избори не е едноставна. Законите пропишуваат што сè треба да се направи, за да може некој самостојно да се кандидира на избори. Ако се одлучите за самостојна кандидатура на избори прочитајте ги законите кои го регулираат ова право во Македонија 7

8 Што треба да се знае за гласачкото право Сите гласачи гласаат под еднакви услови. Никој не може да гласа повеќе пати. Секој глас е подеднакво вреден. Гласачкото право е тајно. Како си гласал не мораш на никого да кажеш. Имаш право да гласаш како сакаш. Никој не смее да те принудува да гласаш за кандидат или политичка партија за кој не сакаш самиот. Исто така и ти треба да ги почитуваш другите луѓе и немаш право да ги принудуваш да гласаат како ти што сакаш. Лицата со попреченост кои учествуваат на избори имаат право на помош при гласање. На пример: Ако не можеш сам да гласаш, имаш право на придружник кој ќе ти помогне да гласаш. Ако гласачкото место не е пристапно, можеш да побараш да гласаш во домашни услови. 8

9 Како да одлучиме за кого да гласаме Имаш право да гласаш за било кој кандидат или политичка партија кои се наоѓаат на на изборната листа. Пред да излезеш на избори, треба да се информираш и да дознаеш за што се залагаат кандидатите и политичките партии. Својот глас ќе можеш да го дадеш на оној кандидат или политичка партија кои се залагаат за работи кои за тебе се многу важни. Можеш да се информираш на повеќе начини. Еден од нив е да ја следиш предизборната кампања на телевизија, радио, предизборни митинзи, летоци и преку весници. Во предизборната кампања партиите ги претставуваат своите програми и се обидуваат да соберат поголем број на гласови. Сепак треба да бидеш внимателен. Во предизборната кампања кандидатите и политичките партии најчесто даваат големи ветувања за да добијат што повеќе гласови од граѓаните. Затоа обиди се да се информираш и на други начини. На пример, разговарај со луѓе кои ти се блиски и прашај ги што мислат за кандидатите и политичките партии. Можеш да разговараш со членовите на своето семејство, роднини, пријатели и со други луѓе на кои им веруваш. На различни телевизии може да следиш политички емисии, дебати и вести. 9

10 Вид на избори Во Македонија постојат: 1. Претседателски избори 2. Парламентарни избори 3. Локални избори Покрај избори, постои и референдум. Во овој дел на прирачникот ќе објасниме што е референдум. 10

11 Претседателски избори Претседател на република Македонија бираме на временски период од пет години. Во Уставот се пропишани должностите на Претседателот. Некои од тие должности се: Претседателот ја претставува и застапува Македонија во земјата и во странство. Претседателот е одговорен за независноста и интегритетот на државата. 11

12 Парламентарни избори На парламентарните избори бираме пратеници во Македонското Собрание (парламент). Македонското Собрание и претседателот на Република Македонија ја водат државата. Пратеници во Собранието се бираат на период од четири години. Најважната должност на Собранието е да донесува закони. Собранието има и други важни должности. На пример: Собранието ја бира Владата на Република Македонија и врши надзор на нејзината работа. Собранието одлучува за буџетот на државата. Владата е составена од членови на политичка партија која добила најмногу гласови на парламентарни избори. 12

13 Локални избори Со општините управуваат Совети на општини и градоначалници. На локалните избори бираме свои претставници во Совет на општината и бираме градоначалник. Нив ги бираме на период од четири години. Работата на Советот на општината е слична на работата на Собранието на Република Македонија, само што тие не донесуваат закони. Советот на општината: одлучува за буџетот на општината одлучува и за други работи кои се важни за општината. Градоначалникот е задолжен да ги спроведува одлуките кои се донесени од Советот на општината. 13

14 Референдум Референдум е облик на непосредно донесување одлуки од страна на граѓаните. На референдум граѓаните одлучуваат за исклучително важни национални или локални прашања. Државната изборна комисија гарантира дека изборите и референдумот ќе се спроведуваат правилно и во согласност со законот. 14

15 Што е избирачки список, гласачко место и избирачки одбор? Во избирачкиот список се наоѓаат податоци за сите граѓани кои имаат избирачко право. Избирачко право имаат сите полнолетни македонски државјани. Државната изборна комисија во своите општински канцеларии води регистар на гласачи за подрачјето на кое делува. Во државната изборна комисија се вршат сите промени, уписи или бришење на податоци во избирачкиот список. Гласачите се запишуваат во избирачки список според местото на живеење. Секој гласач може да биде запишан на избирачки список само на едно место. 15

16 Запишување во избирачки список Секој граѓанин има право да провери дали е запишан во избирачкиот список. Тоа може да го провери на интернет страницата на Државната Изборна комисија: izbirackispisok.gov.mk Граѓаните можат да бараат дополнување или корегирање на податоците во избирачкиот список. Дополнување или корегирање може да се побара со усмено или писмено барање. Сите дополнувања или исправки мора да се побараат најдоцна во рок од 15 дена пред оддржување на избори или референдум. После тоа, регистарот на гласачи е затворен и во него веќе не можат да се направат никакви промени. 16

17 Избирачко место и избирачки одбор Избирачко место е просторија во која се одвива гласањето. На денот на оддржување на избори, избирачкото место се отвора во 07 часот, а се затвара во 19 часот. На избирачкото место мора да се обезбеди тајност на гласањето. Тоа значи дека никој не може да види како избирачот го потполнил гласачкото ливче. За секое избирачко место се именува Избирачки одбор. Избирачкиот одбор се грижи за законско спроведување на изборите. На избирачките места обично има и набљудувачи. Набљудувачите не смеат да вршат влијание врз гласачите и врз избирачкиот одбор. 17

18 Како да гласате Кога ќе тргнете на гласање, со себе мора да носите важечка лична карта или пасош. Член на избирачкиот одбор ќе Ви побара лична карта или пасош за да провери дали Вашето име и презиме е во избирачкиот список. Откако ќе го најде Вашето име и презиме во избирачкиот список, ќе Ви даде гласачко ливче. Гласаш лично. На гласачкото ливче го заокружувате бројот пред името на кандидатите или политичките партии. На изборите за органите на власта во Македонија се заокружува само еден број односно еден кандидат или политичка партија. Ливчето на кое има заокружено повеќе броеви е неважечко и тоа нема да се брои. Понекогаш изборните правила се менуваат, па ако не си сигурен кои правила важат, побарај помош од твоите блиски или од членовите на избирачкиот одбор. На крај, откако откако ќе го потполниш ливчето, го виткаш и го пушташ во гласачка кутија. На тој начин ТИ СИ ГЛАСАЛ. 18

19 Гласање со потврда Понекогаш може да се случи, членот на избирачкиот одбор да не го најде вашето име на избирачкиот список. Тогаш ќе мораш да донесеш потврда за гласање. Потврдата е доказ дека имаш право да гласаш иако те нема на избирачкиот список. На денот на гласањето, потврда можеш да ја добиеш во општинската канцеларија која го води списокот на гласачи. Избирачкиот одбор треба да Ви објасни во која канцеларијата можеш да добиеш потврда. Откако ќе добиеш потврда за гласање, се враќаш на своето избирачко место и повторно бараш гласачко ливче. 19

20 Гласање во домашни услови Ако утврдиш дека пристапот до избирачкото место не е безбеден имаш право да гласаш во домашни услови. За да гласаш во домашни услови треба да ја известиш општинската изборна комисија лично или преку друг, кој е твој полномошник, најмалку седум дена пред денот на оддржување на избори. Во својот дом ќе гласаш еден ден пред оддржувањето на изборите, во посебна кутија за гласање. А што ако не излезеш на избори? Луѓето во Македонија не мораат да излезат на избори. Никој не може да биде казнет затоа што не излегол на избори. Сепак ако не излеземе на избори оставаме други да одлучуваат кој ќе биде избран да го води нашиот град или нашата држава. 20

21 На кого можеш да се обратиш Ако во остварување на своето избирачко право наидеш на било каква пречка, можеш да се обратиш: Во канцеларијата на општинската изборна комисија според место на живеење Во канцеларијата на народниот правобранител Во здружението ИНКЛУЗИВА: 21

22 22

23 Çka janë zgjedhjet dhe pse janë të rëndësishme? Në zgjedhje votojmë njerëz të cilët do të jenë në pushtet për një periudhë të caktuar kohore. Kjo periudhë kohore quhet mandat. Njerëzit që kandidohen gjatë zgjedhjeve janë politikanë. Politikanët sjellin vendime për çështje shumë të rëndësishme. Pas përfundimit të mandatit organizohen zgjedhje të reja. Në raste të përcaktuar me ligj, mund të mbahen edhe zgjedhje të parakohëshme. 23

24 E drejta e votimit Të drejtë zgjedhje ka çdo nënshtetas i Maqedonisë që i ka mbushur 18 vjet. E drejta zgjedhore do të thotë se çdo votues ka të drejtën dhe lirinë të: të zgjedh politikanë që qeverisin në emër të tij, ose të kandidohet vetë në zgjedhje. Mund t i zgjedhim vetëm ato politikanë të cilët janë kandiduar në zgjedhje. Kemi të drejtë lirisht të zgjedhim cilindo politikan për të cilin besojmë se më së miri do të qeveris me qytetin apo shtetin tone. E drejta zgjedhore do të thotë se edhe vetë mund të kandidohemi për zgjedhje. Mund të kandidohemi në mënyrë të pavarur ose ti bashkohemi ndonjë partie politike. Kandidatura e pavarur në zgjedhje nuk është e thjeshtë. Ligjet përcaktojnë çka duhet të bëjë dikush që të kandidohet në mënyrë të pavarur në zgjedhje. Nëse vendosni për kandidim të pavarur në zgjedhje, lexoni ligjet të cilat e rregullojnë këtë të drejtë në Maqedoni. 24

25 Çka duhet të dini për të drejtën e votimit Të gjithë votuesit votojnë nën kushte të barabarta. Askush nuk mund të votojë disa here. E drejta e votimit është e fshehtë. Nuk është patjetër t i tregosh dikujt se cilin ke votuar. Ke të drejtë të votosh si të duash. Askush nuk guxon të të detyrojë të votosh kandidatin apo partinë politike të cilën ti vet nuk e don. Edhe ti, gjithashtu, duhet t i respektosh të tjerët dhe nuk ke të drejtë të detyrosh tjetrin të votojë ashtu si dëshiron ti. Personat me aftësi të kufizuar që marrin pjesë në zgjedhje kanë të drejtë për asistencë gjatë votimit. Për shembull: Nëse nuk mund të votosh vetë, ke të drejtë për shoqërues i cili do të ndihmojë të votosh. Nëse nuk ke qasje deri te vendi i votimit, mund të kërkosh të votosh në kushte shtëpiake. 25

26 Si të vendosim për kë të votojmë Ke të drejtë të votosh për cilin do kandidat apo parti politike që është në listën zgjedhore. Para se të shkosh të votosh, duhet të informohesh dhe të kuptosh se për çka angazhohen kandidatët dhe partite politike. Votën tënde do të mund t ia japish atij kandidati apo partie politike e cila angazhohet për çështje që janë shumë të rëndësishme për ty. Mund të informohesh në më shumë mënyra. Një nga ato është që ta ndjekësh kampanjën parazgjedhore në televizor, radio, mitingje parazgjedhore, fletushka dhe përmes gazetave. Në kampanjat parazgjedhore, partitë i paraqesin programet e tyre dhe mundohen të mbledhin numër të madh votash. Megjithatë, duhet të jesh i kujdeshëm. Në kampanjën parazgjedhore kandidatët e partive politike japin shpesh premtime të mëdha që të fitojnë më sa shumë vota nga qytetarët. Prandaj, tento të informohesh edhe në mënyra tjera. Për shembull, bisedo me njerëz që i ke të afërm dhe pyeti se çka mendojnë ata për kandidatët dhe partitë politike. Mund të bisedosh me anëtarët e familjes tënde, farefisin, shokët dhe njerëz të tjerë të ciëve ju beson. Në kanale të ndryshme televizive mund të ndjekësh emisione, debate dhe lajme. 26

27 Lloji i zgjedhjeve Në Maqedoni egzistojnë: 1. Zgjedhje presidenciale 2. Zgjedhje parlamentare 3. Zgjedhje lokale Përveç zgjedhjeve është edhe referendumi. Në këtë pjesë të manualit do të shpjegojmë çka është referendumi. 27

28 Zgjedhjet presidenciale President të republikës së Maqedonisë zgjedhim për periudhë prej pesë viteve. Detyrat e kryetarit përcaktohen me kushtetutë. Disa nga ato detyra janë: Presidenti përfaqëson dhe prezenton Maqedoninë brenda dhe jashtë vendit. Presidenti është përgjegjës për pavarësinë dhe integritetin e shtetit 28

29 Zgjedhjet parlamentare Në zgjedhjet parlamentare zgjedhim deputetë në Kuvendin e Maqedonisë (parlament) Kuvendi i Maqedonisë dhe kryetari i Republikës së Maqedonisë e udhëheqin shtetin. Deputetët në Kuvend zgjidhen për periudhë prej katër viteve. Detyra më e rëndësishme e Kuvendit është të sjell vendime. Kuvendi ka edhe detyra tjera të rëndësishme. Për shembull: Kuvendi e zgjedh Qeverinë e Republikës së Maqedonisë dhe mbikqyr punën e saj. Kuvendi vendos për buxhetin e shtetit. Qeveria përbëhet nga anëtarë të partisë politike e cila ka fituar më shumë vota në zgjedhjet parlamentare. 29

30 Zgjedhjet lokale Me komunat udhëheqin Këshillat komunale dhe kryetarët e komunave. Në zgjedhjet lokale zgjedhim përfaqësuesit tanë në Kuvendin e komunës dhe kryetarin e komunës. Ato i zgjedhim për periudhë prej katër viteve. Puna e Këshillit Komunal është e ngjashme me punën e Kuvendit të Republikës së Maqedonisë por dallon në atë se këto nuk sjellin vendime. Këshilli komunal: Vendos për buxhetin e komunës Vendos edhe për punë tjera me rëndësi për komunën. Kryetari i komunës ka për detyrë të zbatojë vendimet të cilat janë marrë nga Këshilli komunal. 30

31 Referendumi Referendumi është formë e drejtëpërdrejtë e marrjes së vendimeve nga ana e qytetarëve. Në referendum qytetarët vendosin për çështje jashtëzakonisht të rëndësishme nacionale dhe lokale. Komision zgjedhor shtetëror garanton se zgjedhjet dhe referendumi do të zbatohen sipas rregullave dhe në pajtim me ligjin. 31

32 Çka është lista zgjedhore, vendi i votimit dhe këshilli zgjedhor? Në listen zgjedhore janë të dhënat e të gjithë qytetarëve që kanë të drejtë vote. Të drejtë vote kanë të gjithë shtetasit e moshës madhore të Maqedonisë. Komisioni shtetëror i zgjedhjeve në zyrat e veta komunale mban regjistër të votuesëve për rajonin ku vepron. Në komisionin shtetëror të zgjedhjeve bëhen të gjitha ndryshimet, regjistrime ose fshirje të të dhënave në listen zgjedhore. Çdo votues mund të regjistrohet në listen zgjedhore vetëm në një vend. 32

33 Regjistrimi në listen zgjedhore Çdo qytetarë ka të drejtë të kontrollojë nëse është i regjistruar në listen zgjedhore. Atë mund ta kontrollojë në faqen e internetit të Komsionit Shtetëror të zgjedhjeve: izbirackispisok.gov.mk Qytetarët mund të kërkojnë plotësim ose korrigjim të të dhënave në listen zgjedhore. Plotësimi apo korigjimi mund të kërkohet gojarisht apo me shkrim. Të gjitha plotësimet ose korrigjimet duhet patjetër të kërkohen 15 ditë para mbajtjes së zgjedhjeve ose referendumit. Pastaj regjistri i votuesëve mbyllet dhe në të nuk mund të bëhet asnjë ndryshim. 33

34 Vend votimi dhe këshilli zgjedhor Vendvotimi është hapësira ku bëhet votimi. Në ditën e mbajtjes së zgjedhjeve, vendvotimi hapet në ora 07 ndërsa mbyllet në ora 19. Në vendvotim duhet patjetër të sigurohet fshehtësi e votimit. Kjo do të thotë se askush nuk mund të shikojë si e plotëson votuesi fletën e votimit. Për çdo vendvotim emërohet Këshill zgjedhor. Këshilli zgjedhor kujdeset për mbajtje të zgjedhjeve sipas ligjit. Zakonisht, në vendet e votimit ka edhe vëzhgues. Vëzhguesit nuk guxojnë të ndikojnë te votuesit dhe te këshilli zgjedhor. 34

35 Si të votojmë Kur të niseni për të votuar, me vete patjetër të keni letërnjoftimi ose pasaportë valide. Anëteri i këshillit zgjedhor do t ju kërkojë letërnjftimin ose pasaportën që të kontrollojë nëse emri dhe mbiemri Juaj është në listen zgjedhore. Pasi ta gjejë emrin dhe mbiemrin tuaj në listen zgjedhore, do t ua jap fletën e votimit. Voton vetë. Në fletën e votimit rrethon numrin para emrit të kandidatëve ose partive politike. Në zgjedhjet për organet e pushtetit në Maqedoni rrethohet vetëm një numër respektivisht një kandidat ose parti politike. Fleta në të cilën ka të rrethuara më shumë numra nuk është valide dhe nuk do të numrohet. Nganjëherë rregullat e zgjedhjeve ndryshojnë, prandaj, nëse nuk je i sigurtë se cilat rregulla vlejnë, kërko ndihmë nga të afërmit ose nga anëtarët e këshillit zgjedhor. Në fund, pasi ta plotësosh fletën, e palos dhe e fut në kutinë e votimeve. Në këtë mënyrë T I K E V O T U A R 35

36 Votimi me vërtetim Nganjëherë mund të ndodhë që anëtari i këshillit zgjedhor mos ta gjejë emrin tuaj në listën zgjedhore, Atëherë do të duhet patjetër të sjellësh vërtetim për të votuar. Vërtetimi është dëshmi se ke të drejtë të votosh edhe pse nuk je në listën e zgjedhjeve. Ditën e votimit, vërtetimin mund ta marrësh në zyrën komunale e cila e udhëheq listën e votuesëve. Këshilli zgjedhor duhet t ju spjegojë në cilën zyrë mund ta merrni vërtetimin. Pasi të marrësh vërtetim për të votuar, kthehesh në vendvotimin tënd dhe përsëri kërkon fletë votimi. 36

37 Votimi në kushte shtëpiake Nëse vërteton se qasja deri te vendi i votimit nuk është siguruar, ke të drejtë të votosh në kushte shtëpiake. Për të votuar në kushte shtëpiake duhet ta lajmërosh komisionin zgjedhor personalisht ose përmes dikujt që është i autorizuari yt, së paku shtatë ditë para ditës së mbajtjes së zgjedhjeve. Në shtëpinë tënde do të votosh një ditë para se të mbahen zgjedhjet në kuti të posaçme të votimit. Çka nëse nuk del në votime? Njerëzit në Maqedoni nuk e kanë patjetër të dalin në zgjedhje. Askush nuk mund të padidet nëse nuk ka dalë në zgjedhje. Megjithatë, nëse nuk dalim në zgjedhje lejojmë që tjerët të vendosin kush do të zgjidhet ta udhëheq qytetin apo shtetin tone. 37

38 Kujt mundesh t i drejtohesh Nëse gjatë realizimit të së drejtës tënde të zgjedhjes has në çfarëdo pengese, mund të drejtohesh: Në zyrën e komisionit zgjedhor komunal varësisht nga vendi ku jeton. Në zyrën e avokatit të popullit. Në shoqatën INKLUZIVA inkluziva@gmail.com 38

39 39

40 What are elections and why are they important? Elections are the way we elect people to be in power for a certain period of time. This period is called mandate. People running for elections are called politicians. Politicians make decisions on many important issues. Once the mandate is concluded, new elections take part. In certain circumstances stipulated in the legislation, early elections can take place. 40

41 The right to vote Every Macedonian citizen over the age of 18 years, has the right to vote. The right to vote means that every voter has the right and freedom to: Elect politicians to rule on his behalf; Run for office during an election process. We can only elect politicians that run in the election process. We have the right to freely choose any politician we think can run our town or country best. Election right means that we can run for office ourselves. We can run for office as independent or party candidate. Running for office as independent candidate is not easy nor simple. The legislation stipulates everything needed for some one to run as independent candidate. If you decide to run as independent candidate, carefully read the relevant Macedonian laws. 41

42 What you need to know about your right to vote All voters vote under equal terms. No one can vote more than once. All votes are equal. Your right to vote is confidential. You don t have to disclose your choice to anyone. You have the right to vote freely. No one can force you to vote for a candidate or party that you don t want to. You must also respect other voters and mustn t force them to vote by your choice. Persons with disabilities taking part in elections, have the right of assistance during voting. Example: If you can not vote alone, you are entitled to an escort to help you vote. If the voting place is not accessible, you can request to vote at home. 42

43 How do we decide whom to vote for You have the right to vote for any candidate or party on the ballot. Before voting, you should inform yourself and find out what do the candidates and parties stand for. You can cast your vote for the candidate or party that stand for issues important to you. You can inform yourself in many ways. One of them is to follow the campaign on TV, radio, campaign rallies, flyers and newspapers. In the campaign the parties promote their programs and try to win as many votes. Be cautious! In election campaigns, candidates and parties often make great promises to win as many votes. That is why you should try and gather information by other means too. For example, talk to people close to you and ask them their opinion on the candidates and parties. You can talk to members of your family, relatives, friends and other close people. You can also watch political shows, debates and news on different TV channels. 43

44 Types of elections In Macedonia, there are : Presidential elections Parliamentary elections Local elections Besides these, there is also a referendum. In this manual, the referendum will also be explained. 44

45 Presidential elections We elect the President for a term of 5 years. The President`s duties are stipulated in the Constitution. Some of those duties are: The President represents Macedonia abroad. The President is responsible for the independence and integrity of the state. 45

46 Parliamentary elections The parliamentary elections choose MPs in the Macedonian Assembly (parliament). Macedonian Parliament and President of the Republic of Macedonia lead the country. Members of Parliament are elected for a term of four years. The most important duty of Parliament is to legislate. Parliament has other important duties. For example: The Parliament elects the Government and supervises its work. The Parliament decides on the state budget. Government is composed of members of the political party that won the most votes in parliamentary elections. 46

47 Local elections Municipal councils manage municipalities and mayors. The local elections choose representatives in the council and elect the mayor. We elect them for a period of four years. The work of the municipal council is similar to the work of Parliament, but they do not legislate. Municipal Council: decides on the municipal budget; decides on other matters that are important for the community. The mayor is obliged to implement decisions approved by the Council. 47

48 Referendum Referendum is a form of direct decision making by citizens. On a referendum the citizens decide for essential national or local issues. The State Election Commission ensures that the elections and the referendum are conducted properly and in accordance with the law. 48

49 What is a voters list, polling station and election board? The voter list contains data for all citizens who have the right to vote. All adult citizens of Macedonia have the right to vote. The State Election Commission keeps a register of voters in its municipal offices for each election area. The state election commission is the only body that can make changes, entries, or delete data in the voters list. Voters register in the voters register by place of residence. Each voter can be registered on the voters list only in one place. 49

50 Registration in the voters list Every citizen has the right to check whether he is in the voters list. You can check on the website of the State Election Commission: izbirackispisok. gov. mk Citizens can ask for amendment or correction of the voter lists. Additions or corrections may be requested orally or by written request. All additions or corrections must be requested no later than 15 days before holding the election or referendum. After that, the voter registry is closed and it no longer can be amended. 50

51 Polling station and electoral board A polling station is a facility where voting takes place. On the day of the elections, the polling station opens at 07 am and closes at 19 pm. The polling station must ensure the secrecy of voting. This means that no one can see how the voter filled the ballot. Each polling station has an appointed electoral board. Electoral Board takes care of the legal aspect of the elections. Polling stations usually have observers. Observers mustn t impact the voters and the electoral board. 51

52 How to vote When you go to a polling station, you must carry a valid identity card or passport. A member of the Electoral Board will request the identity card or passport to verify whether your name is on the voters list. Once your name is found on the voter list they will give you a ballot. You vote in person. On the ballot, circle the number before the name of the candidate or political parties. The elections for the Macedonian Parliament you circle just one number for a candidate or political party. A ballot where more than one number is circled is invalid and it will not count. Sometimes the election rules change, so if you're not sure what are the rules, ask for help from your relatives or members of the electoral board. Finally, after you fill in the ballot, fold it and put into a ballot box. CONGRATULATIONS, YOU HAVE VOTED! 52

53 Voting with a permit Sometimes it can happen that the member of the electoral board can not find your name on the voter list. Then you have to request for a permit to vote. The permit is a proof that you have the right to vote although they can not find you on the voter list. On the day of elections, you can get the permit at the municipal office that maintains the list of voters. The Electoral Board should explain to you in which office you can get the permit. After you receive the permit, return to your polling station and again demand a ballot. 53

54 Voting at home If you think that the polling station is not accessible, you are entitled to vote at home. In order to vote at home, first you should notify the Municipal Election Commission personally or through authorized representative at least seven days prior to the elections. At home you will vote one day prior the day of the elections, in a separate voting box. What if you do not practice your right to vote? In Macedonia people have the right not to go out and vote. No one can be punished because they don t vote. However if you do not take part in elections you are leaving others to decide who will be elected to lead our city or our country. 54

55 To whom you can you turn to If you come across any obstacle when exercising your right to vote, you can contact: the nearest office of the election commission the Office of the Ombudsman the association INKLUZIVA: 55

56 56