СОДРЖИНА НА ТЕШКИ МЕТАЛИ (Fe, Cr и Ni) ВО РИГОСОЛИТЕ РАСПРОСТРАНЕТИ ВО ОКОЛИНАТА НА МЕТАЛУРШКИОТ КОМБИНАТ ФЕНИ

Transcription

1 Оригинален научен труд Original Scientific Article СОДРЖИНА НА ТЕШКИ МЕТАЛИ (Fe, Cr и Ni) ВО РИГОСОЛИТЕ РАСПРОСТРАНЕТИ ВО ОКОЛИНАТА НА МЕТАЛУРШКИОТ КОМБИНАТ ФЕНИ Марјан АНДРЕЕВСКИ, Јулијана ЦВЕТКОВИЌ, Христина ПОПОСКА, Душко МУКАЕТОВ, Диме ПЕТКОВСКИ, Коле ВАСИЛЕВСКИ 2 ЈНУ Земјоделски институт Скопје, 000, Скопје, Република Македонија, 2 Шумарски факултет-скопје, 000, Скопје, Република Македонија ИЗВОД Андреевски М., Цветковиќ Ј., Попоска Х., Мукаетов Д., Петковски Д. и Василевски К. (2008): Содржина на тешки метали (Fe, Cr и Ni) во ригосолите распространети во околината на Металуршкиот комбинат ФЕНИ. Зборник на трудови од III Конгрес на еколозите на Македонија со меѓународно учество, , Струга. Посебни изданија на Македонското еколошко друштво, Кн. 8, Скопје. Во овој труд ќе бидат прикажани резултатите од истражувањата на ригосолите добиени со риголување на алувијалните почви распространети во непосредната околина на металуршкиот комбинат ФЕНИ. На оддалеченост од околу еден километар од оџакот на металургискиот комбинат беа ископани два почвени профила од ригосоли и беа земени почвени проби за лабораториски анализи. Резултатите од анализите покажаа повисоки концентрации од МДК за вкупните форми на хром и никел. Заради присуството на карбонати по целата длабочина на профилот содржината на достапно железо е ниска и нема опасност за контаминација на почвата. Клучни зборови: тешки метали, вкупен хром, вкупен никел, достапно железо ABSTRACT Andreevski M., Cvetković J., Poposka H., Mukaetov D., Petkovski D. & Vasilevski K. (2008): Content of heavy metals (Fe, Cr and Ni) of rigosols distributed in the area of Metalwork FENI. Proceedings of the III Congress of Ecologists of the Republic of Macedonia with International Participation, , Struga. Special issues of Macedonian Ecological Society, Vol. 8, Skopje. In this paper, the result of investigation of rigosols formed with trenching of alluvial soils, distributed in the surrounding area of metalwork FENI will be presented. Soil samples were collected from two soil profiles of rigosols, located at km distances from smokestack of metalwork FENI. After laboratory analysis of the samples, the derived results shown higher concentration, then maximum allowed concentration of total forms of Cr and Ni. Due to presence of carbonates through complete depth of the profile, content of available iron is low, so there is no danger for contamination of the soil. Key words: heavy metals, total chromium, total nickel, available iron Вовед Истражувањата на содржината на тешки метали во почвите на Република Македонија се скромни. Врз основа на податоците од досегашните истражувања може да се заклучи дека почвите покрај реката Злетовица, почвите во близина на автопатот Скопје - Градско, почвите во близина на топилницата за олово и цинк во Велес и почвите во некои локалитети на Скопје покажуваат повисоки вредности од МДК (Митрикески, 995; Филиповски, 2003). Од прегледот на литературата се најдени податоци за содржината на тешки метали (Cr и Ni) во Тиквешкиот регион само во трудот на Boev 375

2 Марјан АНДРЕЕВСКИ et al. et al. (2005). Заради ова си поставивме за цел да ја испитаме содржината на вкупните и достапните форми на тешките метали Fe, Cr и Ni. Материјал и методи Теренските истражувања се извршени според предложените методи од страна на Filipovski red. (967) и Митрикески и др. (200). Според новопредложената класификација на почвите на Република Македонија, (Филиповски, 2006), испитаните почви спаѓаат во големата група почви антропосоли, почвен тип ригосол, поттип алувијален, вариетет нетерасиран, форма иловичест. Ригосолите се образувани со риголување на алувијални почви. Механичкиот состав на почвата е определен со пипет методата (Resulović red., 97). Содржината на карбонати во почвата е определена волуметриски со помош на Шајблеров калциметар (Митрикески и др. 200). рн на почвениот раствор е определена електрометриски со стаклена електрода во водена суспензија и во суспензија на МKCl. (Митрикески и др. 200). Леснодостапните форми на P 2 O 5 и К 2 О се определени по AL методата (Manojlović et al., 969). Содржината на хумус е определена врз база на вкупниот јаглерод по методата на Тјурин, модифицирана од Симаков (Орлов et al., 98). Растворањето на почвените проби е извршена со царска вода, (концентрирана HCl и HNO 3 во однос 3 : ), (Džamić et al., 996), а определувањето на тешките метали е извршено со атомски атсорпционен спектрометар тип Varian SpectrAA 800. Леснодостапните форми на тешки метали се екстрахирани по DTPA методот (Page edit. 982). Отчитувањето на тешките метали е извршено со атомски атсорпционен спектрометар. Истражувано подрачје Во текот на септември 2006 година, во непосредна близина на с.возарци, на оддалеченост од околу км од оџакот на металуршкиот комбинат ФЕНИ беа ископани 2 профила на ригосол. Профилите се ископани на локалитетот Бегово Поле на надморска висина од околу 70 м. Резултати Податоците за механичкиот состав на ригосолите од локалитетот Бегово Поле се презентирани во Табела. Почвените проби од двата локалитети беа класирани во текстурни класи според класификацијата на Scheffer & Schachtschabel (Табела 2). Таб.. Механички состав на ригосолите од Бегово Поле (во%) Tab.. Mechanical composition of rigosols from Begovo Pole (in %) Хоризонт и длабочина во cm Horizon and depth in cm Крупен песок Ситен песок Крупен+ситен песок Coarse sand 0,2-2mm Fine sand 0,02-0,2mm Coarse+fine sand 0,02-2mm Прав Silt 0,002-0-,02mm Глина Clay <0,002mm Прав +глина Silt+clay <0,02mm P 0-20,6 3,9 33,5 48,4 8, 66,5 P 20-50,3 34,5 35,8 43,5 20,7 64,2 P ,4 46,8 5,2 29,7 9, 48,8 P ,3 36,3 42,9 20,8 63,7 P ,6 36,3 36,9 39,4 23,7 63, P ,7 47,2 52,9 30,6 6,5 47, Таб. 2. Текстурни класи според класификацијата на Шефер и Шахтшабел Tab. 2. Textural classes according classification of Scheffer and Schachtshabel Број на профил Хоризонт и длабочина во cm Текстурна класа по Шефер и Шахтшабел Profile No. Horizon and depth in cm Textural classes acording Scheffer & Schachtschabel P 0-20 прашкасто глинеста иловица / silty clay loam P прашкасто глинеста иловица / silty clay loam P глинеста иловица / clay loam 2 P 0-20 прашкасто глинеста иловица / silty clay loam P прашкасто глинеста иловица / silty clay loam P глинеста иловица / clay loam 376 Зборник на трудови од III Конгрес на еколозите од Македонија

3 Содржина на тешки метали (Fe, Cr и Ni) во ригосолите распространети во околината на... Од хемиските својства ќе бидат разгледани оние својства кои имаат влијание на достапноста на тешките метали (Табела 3). Од добиените резултати може да се констатира дека содржината на карбонати се зголемува по длабочина на профилот. Според класификацијата што ја презентираат Džamić et al. (996) почвените проби од првите две длабочини за двата профила се средно карбонатни, а почвените проби од cm се многу карбонатни. Содржината на хумус се намалува по длабочина на профилите, но тоа намалување е многу поизразено од cm. Според класификацијата на Gračanin (Bogdanović red. et al 966) првите две длабочини на хоризонтот Р за двата профила се слабо хумозни а третите длабочини се многу слабо хумозни. Заради присуството на СаСО 3, рн на почвата во вода покажува високи вредности. Реакцијата на почвата се покачува по длабочина на профилот. Според американската класификација (Филиповски, 984) испитуваните почвени проби се умерено алкални. Исто така и реакцијата на почвата во МKCl покажува високи вредности. Содржината на леснодостапен фосфор и калиум се намалува по длабочина на двата профила. Според AL методот првите две длабочини од профилите се средно обезбедени со леснодостапен фосфор додека третите длабочина се на горна граница на слабо обезбедени. Со леснодостапен калиум состојбата е поповолна и првите две длабочини на двата профила се добро обезбедени а третата длабочина е средно обезбедена. Податоците за вкупните и достапните форми на Fe, Cr и Ni се прикажани во табела 4. Вкупната содржина на железо се движи од до 35057mg/kg, односно од 2,88 до 3,5%. Повисоки вредности за содржините на вкупно железо од до ppm во алувијалните почви констатира Христовски, цитирано по Митрикески (995). Петковски и др. (200) утврдиле содржина на вкупно железо во алувијалните и циметните шумски почви од скопскиот и во черноземите од овчеполскиот регион од 4000 до 4526 mg/kg, додека содржината на достапно железо се движела од до 2 mg/kg. Вкупната содржина на хром варира од 253,4 до 357,3 mg/kg, а на никелот од 96,67 до 20,2 mg/kg. Резултатите за содржината на вкупен хром дадени од страна на Колевска и др. (992) цитирано по Митрикески (995), во оризните почви, се движат од,75 до 5,0 mg/ kg. Содржината на вкупен хром од Тиквешкиот регион (просек за 50 почвени проби), за површинскиот слој на почва од 0-0 cm се движи од 25 до 98 mg/kg, просечна вредност 90,62 mg/kg, додека содржината на вкупен никел се движи од 27-95mg/kg или просечно 83,2 mg/ Таб. 3. Хемиски својства на ригосолите од Бегово Поле Tab. 3. Chemical properties of rigosols from Begovo Pole Број на Хоризонт и CaCO 3 Хумус ph Леснодостапни mg/00g почва профил длабочина во cm H 2 O nkcl Profile Horizon and Humus Easyavailable mg/00g soil No. depth in cm % % P 2 O 5 K 2 O P ,08 2,24 8,2 6,8 6,89 3,46 P ,6,7 8,3 7 3,05 2,23 P ,24 0,92 8,4 7 9,02 4,94 2 P , 2, 8,2 6,8 7,09 36,7 P ,8,82 8,4 6,9 2,67 22,02 P ,4 0,73 8,4 7, 9,98 5,73 Таб. 4. Содржина на Fe, Cr и Ni во ригосолите распространети во околината на металуршкиот комбинат ФЕНИ Tab. 4. Content of Fe, Cr and Ni of rigosols distributed in the area of metalwork FENI Број на Хоризонт и Вкупна содржина во mg/kg Достапни во mg/kg профил длабочина во cm Profile No. Horizon and Total content in mg/kg Available in mg/kg depth in cm Cr Ni Fe Cr Ni Fe P ,45 3, , 6,8 3,2 P ,7 03, , 6,2 5,2 P ,4 6, ,06 7 0,26 2 P ,3 20, ,4 7,2 0,52 P ,59 06, ,04 6,4 2,72 P ,0 96, ,06 5,8 7,98 Proceedings of the III Congress of Ecologists of Macedonia 377

4 Марјан АНДРЕЕВСКИ et al. kg (Boev et al. 2005).. Вкупна содржина на никел од -2,20 mg/kg во оризните почви од Кочанско Поле констатирале Митрикески и др. (995). Митрикески и др. (998) во карбонатните черноземи од Овче Поле, констатирале содржина на вкупен никел од 29,60-53,69 mg/kg, со средна вредност од 82,7 mg/kg. Достапните форми на железо покажуваат ниски вредности и се движат од 7,98 до 5,2mg/ kg. Учеството на достапните форми на железо кон вкупните се движи во тесни граници од 0,03-0,05%. И достапните форми на хром покажуваат ниски вредности кои се движат од 0,04 до 0,4 mg/kg, а учеството на достапните кон вкупните форми на хром се движи од 0,0 до 0,04%. Достапните форми на никел варираат во интервал од 5,8 до 7,2 mg/kg, Учеството на достапните кон вкупните форми на никел се движи од 5,99-6%. Дискусија Механичкиот состав на почвата има влијание на достапноста на тешките метали, како и на нивната мобилност. На почви со полесен механички состав достапноста се зголемува, а исто така и миграцијата кон подолните слоеви се зголемува. Испитаните почви се одликуваат со поволен механички состав, па заради ова достапноста на тешките метали се намалува. Никел. Некои автори никелот го наведуваат како исклучиво токсичен елемент за растенијата. За растенијата никелот е токсичен кога во почвата е присутен над ppm (Јекиќ и др. 985). Džamić et al. (2000) никелот и хромот ги вбројуваат во опасни тешки метали. Според Kastori (983) растенијата редовно содржат никел кој често се вбројува во елементите со претежно фитотоксично дејство иако при одредени концентрации и услови може и стимулативно да делува на растењето и развитокот на растенијата. Vukadinović et al. (998) наведуваат дека никелот е есенцијален микроелемент. Статусот есенцијален микроелент го стекнува последен дури во 987 година. Авторите наведуваат дека никелот е значаен за усвојување на железото, како и во процесите на ртење на семето. Според Kastori (997) просечната содржина на никел во почвите на светско ниво изнесува 40 mg/kg, иако концентрацијата може силно да варира во зависност од почвениот тип. Во почвите на Војводина од 600 почвени проби концентрацијата на никел се движела од,8 до 62,7 mg/kg (Ubavić 993, цитирано по Kastori 997). Содржината на никел во почвата зависи во прв ред од богатството на матичниот супстрат со никел и содржината на органската материја. Освен од матичниот супстрат, никелот во почвата може да доспее и антропогено. Минералните ѓубрива, особено фосфорните се значаен извор на никел, потоа пепелот од оџаците на термоелектрани и топлани, рудници и топилници, шумски пожари, спалување на отпад и т.н. Уочено е дека почвите со повисока содржина на органска матетрија, обично содржат повеќе никел (Kastori 983). Според Temple и Bisessar цитирано по Kastori (983) органската материја во почвата ја смалува потенцијалната токсичност на никелот. Од ова произлегува дека со додавање на органска материја ќе се намали достапноста на никелот за растенијата. Според Vergano цитирано по Kastori (983) постои изразита позитивна корелација помеѓу реакцијата на почвата и акумулацијата на никел од страна на растенијата. Најголемо усвојување е утврдено при рн 5,6 бидејќи количината на достапниот никел во почвата е највисока на таа рн вредност. Зголемувањето на рн вредноста над 5,6 го смалува усвојувањето на никелот. Испитуваните почви се одликуваат со значително повисока рн вредност, па не би требало да се очекува поголемо усвојување од страна на растенијата и предизвикување фитотоксичност. Споредувајќи ги нашите резултати со светскиот просек и оние за Војводина, може да се констатира дека содржината на вкупен никел во испитуваните почви е повисока. Од значење е и фактот што содржината на никел е висока по целата длабочина на профилот. МДК на вкупен никел во СР Југославија и Хрватска изнесуваат 50 mg/kg (Sekulić et al. 2003, Kisić et al. 2005). Добиените резултати се најмалку двојно повисоки од горенаведените МДК, што веројатно се должи во најголема мера на влијанието на металуршкиот комбинат ФЕНИ. Според холандските стандарди ( com/a/dutch: standards.htm) референтната вредност за вкупен никел изнесува 35 mg/kg почва, а интервентната 20mg/kg почва. Од ова може да се види дека содржината на вкупен никел во испитуваните почви е повисока од референтната но пониска од интервентната. Хром. Хромот во почвата потекнува од матичниот супстрат, а еден дел може да доспее и антропогено од атмосферска депозиција, минерални ѓубрива и агрохемикалии. Според наводите на Националниот Истражувачки Совет во Канада цитирано по Kastori (997) фосфорните ѓубрива содржат помеѓу mg/kg хром. Големи количини на хром се ослободуваат од металуршката индустрија, како и од циглани, при производство на хартија, цемент, азбест, со согорување на јаглен и др. Според Јекиќ и др. (985) неплодност на некои почви во САД настанува при повисока содржина од 0,% хром. Просечната содржина на вкупен хром во почва на светско ниво се движи меѓу mg/kg (Kabata-Pendias 378 Зборник на трудови од III Конгрес на еколозите од Македонија

5 Содржина на тешки метали (Fe, Cr и Ni) во ригосолите распространети во околината на... and Pendias 989, цитирано по Kastori 997). Почвите на Војводина содржат од 5,33 до 86,0 mg/kg почва вкупен хром (Ubavić et al., 993, цитирано по Sekulić et al., 2003). Од овде може да се види дека содржината на вкупен хром во испитуваните почви е повисока од светскиот просек и од вредностите добиени за почвите на Војводина. МДК за вкупен хром во почвата за СР Југославија и Хрватска изнесуваат 00 mg/kg почва (Sekulić et al., 2003; Kisić et al., 2005). Содржината на вкупен хром во испитуваните ригосоли е повисока за 2,5 до 3,5 пати од МДК дадени за СР Југославија и Хрватска, по целата длабочина на профилите. Според холандските стандарди ( standards. htm) референтната вредност за вкупен хром изнесува 00 mg/kg почва, а интервентната 380 mg/ kg почва. Од ова може да се види дека содржината на вкупен хром во испитуваните почви е повисока од референтната но пониска од интервентната. Хромот во почвата се наоѓа во повеќе оксидациони облици, но најстабилен е Cr(III) и Cr(VI). Cary, цитирано по Kastori (997) утврдил дека со додавање на растворлив хром и двата облика Cr(III) и Cr(VI) во почвата преоѓаат во облик нерастворлив и недостапен за растенијата. Железо. Железото е неопходен микроелемент во исхраната на растенијата кој учествува во бројни физиолошки процеси, но ако достапното железо во почвата е присутно во високи концентрации може да предизвика штетни ефекти на почвата и растенијата. Содржината на вкупно железо во почвата се движи во многу широки граници зависно од типот на почвата од 0,0% до 22%, а во просек околу 3,2% (Kastori, 990). Содржината на вкупно железо во испитуваните ригосоли се движи од 2,88 до 3,5% што е во рамките на просекот. Киселите почви во просек содржат повеќе растворливо железо од карбонатните почви во кој неговата содржина може да биде екстремно ниска. Со смалување на рн вредноста во почвата се зголемува растворливоста на железото, додека во алкална средина и на карбонатни почви неговата растворливост се намалува. Džamić et al. (2000) наведуваат дека оптималната содржина на достапно железо се движи од 4-50 mg/kg, а МДК 200 mg/kg. Од добиените резултати може да се види дека содржината на достапно железо во испитуваните почви е во границите на оптимумот, а многу под МДК. Испитуваните почви содржат карбонати и имаат висока рн вредност, па заради ова нема зголемена содржина на достапно железо. Со ѓубрење со високи дози на фосфорни ѓубрива се ствараат соединенија на железо недостапни за растенијата. Испитаните почви се средно до слабо обезбедени со леснодостапен фосфор и со оптимизирање на исхраната со фосфор се влијае на достапноста на железото. Заклучок Врз основа на извршените истражувања може да се изведат следните заклучоци: - Содржината на вкупните форми на Cr во ригосолите во близина на металуршкиот комбинат ФЕНИ е повисока од МДК што важат за СР Југославија и Хрватска за 2,5 до 3,5 пати, додека содржината на вкупните форми на никел се најмалку двојно повисоки по целата длабочина на профилот. - Заради присуството на карбонати по целата длабочина на профилот содржината на достапно железо е ниска и нема опасност за контаминација на почвата. - Достапните форми на хром кон вкупните форми учествуваат од 0,0 до 0,04%, железото од 0,03-0,05%, а овој процент кај никелот изнесува од 5,99 до 6%. Литература Bogdanoviċ M. red. et al. (966). Hemiske metode ispitivanja zemljišta. JDZPZ, knjiga I, Beograd, Boev B., Zivanovic J. & Lepitkova Sonja (2005). Selenium and other trace elements in the soils of the Tikves region. Proceedings on 3 rd international workshop. Anthropogenic effects on the human environment in the tertiary basin in the mediterranean, Štip, Vukadinović V. & Lončarić Z. (998). Ishrana bilja. Osijek, -286 Јекиќ М. и Џекова М. (985). Агрохемија II дел. Универзитет Кирил и Методиј -Скопје, Скопје, Kastori R. (983). Uloga elemenata u ishrani biljaka. Novi Sad, Kastori R. (990). Neophodni mikroelementi, fiziološka uloga i značaj u biljnoj proizvodnji. Beograd, 20-6 Kastori R. (997). Teški metali u životnoj sredini. Novi Sad, 0-7. Kisić I., Bašić F., Butorac A., Mesić M.,Nestrou O. & Sabolić M. (2005). Erozija tla vodom pri različitim načinima obrade. Zagreb, -82. Manojlović S., Rajković Ž., Glintić M., Šestić S. & Janković M. (969). Priručnik za sistematsku kontrolu plodnosti zemljišta i upotrebu đubriva. Beograd, -. Митрикески Ј. (995). Резултати од досегашните Proceedings of the III Congress of Ecologists of Macedonia 379

6 Марјан АНДРЕЕВСКИ et al. истражувања на загаденоста на почвите во Република македонија. Зборник на трудови од екосоветувањето на тема Фактори за нарушување на биорамнотежата и биолошкото разнообразие и правци за производство на здравствено исправна храна. Универзитет Св. Кирил и Методиј Скопје, Земјоделски факултет-скопје Митрикески Ј. и Миткова Т. (995). Содржина на тешки метали во оризните почви распространети во Кочанско Поле. Годишен зборник за заштита на растенијата, година VI, Скопје, Митрикески Ј., Миткова Т. и Клечкаровска Л. (999). Содржина на тешки метали (Pb, Cd и Ni) во карбонатните черноземи распространети во Овче Поле. Зборник на трудови од I-от конгрес на еколозите на Македонија со меѓународно учество (998). Посебни изданија на Македонското еколошко друштво, Кн.5,-2, Скопје, Митрикески Ј. и Миткова Т. (200). Практикум по педологија. Универзитет Св. Кирил и Методиј - Скопје, Земјоделски факултет- Скопје, -65. Орлов С. Д. и Гришина А. Л. (98). Практикум по химии гумуса. Издателство Московского универзитета, -27. Page L. A. (editor) (982). Methods of soil analysis. Madison, Wisconsin USA, -59. Петковски Д., Андреевски М. и Мукаетов Д. (200). Содржина на тешки метали во почвата и растенијата одгледувани на површините од ЈНУ Земјоделски институт- Скопје. Годишен зборник на земјоделскиот факултет, година 46, Скопје, 3-4. Resuloviċ H. red. et al. (97). Metode istraživanja fizičkih svojstava zemljišta. JDZPZ, knjiga V, Beograd, Sekuliċ P., Kastori R. & Hadžić V. (2003). Zaštita zemljišta od degradacije. Novi Sad, Filipovski G. redaktor (967). Metodika terenskog ispitivanja zemljišta i izrada pedoloških arata. JDZPZ, knjiga IV, Beograd, -92. Филиповски Ѓ. (984). Педологија. Трето издание. Универзитет Кирил и Методиј, Скопје, Филиповски Ѓ. (2003). Деградација на почвите како копмонента на животната средина во Република Македонија. МАНУ, Скопје, Филиповски Ѓ. (2006). Класификација на почвите на Република Македонија. МАНУ, Скопје, -34. Džamić Ružica, Stevanović D. & Jakovljević M. (996). Praktikum iz agrohemije. Beograd, -62. Džamić Ružica & Stevanović D. (2000). Agrohemija. Beograd, com/a/dutch: standards.htm CONTENT OF HEAVY METALS (Fe, Cr and Ni) OF RIGOSOLS DISTRIBUTED IN THE AREA OF METALWORK FENI Marjan ANDREEVSKI, Julijana CVETKOVIĆ, Hristina POPOSKA Duško MUKAETOV, Dime PETKOVSKI & Kole VASILEVSKI Institute of Agriculture-Skopje, 000, Skopje, Republic of Macedonia 2 Faculty of Forestry- Skopje, 000, Skopje, Republic of Macedonia In this paper, results of investigations of heavy metals content (Fe, Cr and Ni) in rigosols, distributed on km distances from the melting factory FENI will be presented. The laboratory examinations have shown that the total content of chromium is in the ranges of 253,4 up to 357,3 mg/kg soil, the total content of nickel is between 96,67 and 20,2 mg/kg and the content of total iron is from to mg/kg, or 2,88 to 3,5%. The content of total chromium is 2,5 to 3,5 times higher than the Maximum Allowed Concentrations (MAC), while the concentrations of total nickel are two fold higher than the MAC. The easy available forms of chromium are varying in the ranges of 0,04 to 0,4 mg/kg, easy available nickel from 5,8 to 7,2 and easy available iron contents are varying from 7,98 to 5,2 mg/kg soil. Due to the presence of carbonates through the whole depth in all examinated soil profiles the content of easy available iron have low values which are well below the MAC. 380 Зборник на трудови од III Конгрес на еколозите од Македонија