Falas! intervenimi i nato-s. Identiteti shqiptar. Fatmir Rrahmanaj. Osman D. Gashi. Donik Sallova

Transcription

1 Falas! Fatmir Rrahmanaj Konferenca e Rambujesë dhe intervenimi i nato-s Osman D. Gashi Kush PO diskriminohet në Kosovë? Donik Sallova Identiteti shqiptar i Kosovës Prof. dr. Milazim Krasniqi Përvojat e raportimit të mediave shqipe në Kosovë mbi krimin

2 Pejsazh nga Kosova

3 2 Fatmir Rrahmanaj: Konferenca e Rambujesë dhe intervenimi i NATO-s Blerim Rexhbogaj: Përceptime për politikën dhe politiken...5 Afet Bela: Historia e revistës TIME dhe Kosova Naser Thaçi: Struktura e reklamave në mediat e shkruara Osman D. Gashi: Kush po diskriminohet në Kosovë?...9 Xhavit Gaxherri: Format e ndikimit politik mbi mediat e shkruara në Shqipëri Ibrahim Feimi: Gjuha, kombi dhe globalizmi Donik Sallova: Identiteti shqiptar i Kosovës Mark Ritchie: Globalization vs. Glbalism...22 Flamur Rexhbogaj: Roli i gjuhës shqipe në procesin e shtetndërtimit të Kosovës Dr. Ali Sheriati: Civilizimi dhe modernizmi reflektime të njerëzimit Lulzim Geci: Media dhe politika...31 Armin Tirana: Pesë udhëzimet liberale Sedat Sahitaj: Histori e marrëdhënieve ndërkombëtare në pjesën e parë të shek. XIX Gëzim Qerimi: Lideri Intelektual Revista Lajmëtari, redaktohet nga kolegjiumi i redaksisë: Sejdi Gashi, kryeredaktor; Afet Bela, zv.kryeredaktor; Blerim Rexhbogaj, redaktor përgjegjës; Osman D. Gashi, redaktor teknik/faqosje; Lumturie Nuredini, redaktura dhe korrektura Anëtarë të redaksisë: Astrit Veliqi, Valon Gërbeshi, Lavdie Lulaj, Fatmir Rrahmanaj Adresa: Universiteti i Prishtinës, Fakulteti i Filologjisë, Bulevardi Nëna Terezë Prishtinë, , Republika e Kosovës Kontaktet: tel: +377 (0) ; +377(0) gashis@hotmail.com; afet.bela@hotmail.com Ky numër i kësaj reviste është sponsorizuar nga Ministria e Kulturës, Rinisë, Sporteve dhe Çështjeve jo Rezidente, e Republikës së Kosovës Prishtinë, gusht 2009 E d i t o r i a l Kush jemi ne? Revista Lajmëtari, është organ i studentëve të Degës së Gazetarisë në Universitetin e Prishtinës, në radhë të parë, por edhe i të gjithë studentëve të Fakultetit të Filologjisë, dhe mbarë Universitetit të Prishtinës, të cilët përmes shkrimeve të tyre bëjnë që vetën ta ndijnë pjesë integrale dhe unike të kësaj reviste. Numri që ju tashme keni në duar, lexues të nderuar, është numri i parë i kësaj reviste e cila në radhë të parë i dedikohet botës akademike në Universitetin e Prishtinës, por edhe jashtë saj, si në atë publicistike, dhe atë të thjeshtë qytetare. Iniciativa për nxjerrjen e një reviste të përmasave çfarë ju keni mundësi tani të shihni, ka buruar nga ana e studentëve të Degës së Gazetarisë në Universitetin e Prishtinës, të cilët kush më shumë e kush më pak, të gjithë në baza vullnetare, me shkrimet e tyre kanë kontribuar në publikimin e numrit të parë të kësaj reviste. Revista Lajmëtari, synon të kthehet në një traditë në Departamentin e Gazetarisë në Universitetin e Prishtinës, në aspektin e publikimeve dhe këtë në dy rafshe:a) së pari në rrafshin shkencor, për çka synon të jetë në kornizat e botës akademike prej nga ka lëshuar edhe shtat; dhe së dyti ; b) në botën e informimit dhe atë të publicistikës, si njëra prej fushave relevante në korrelacion të plotë me vet natyrën e departamentit të gazetarisë. Kjo revistë për fillim planifikohet të dalë dy herë brenda një viti akademik, çka do të thotë se një numër do të dalë në semestrin e parë, përderisas numri i dytë do të dalë në semestrin e dytë të vitit përkatës. Qëllimi i nxjerrjes së kësaj reviste është krijimi i një mundësie shtesë për të gjithë studentët e gazetarisë dhe më gjerë, në mënyrë që të jenë në gjendje që për problemet nga fushat ku ata studiojnë në aspektin teorik, të kenë mundësinë,që ta ushtrojnë edhe anën praktike, pra përmes shkrimeve publicistike -shkencore, vetës t i krijojnë mundësi që tërë këtë kontribut teorik ta shndërrojnë në të ashtuquajturin produktivitet shkencor. Në fund fare, nuk mund të lëmë pa përshendetur dhe falenderuar, të gjitha ata që kontribuan, qoftë me shkrimet e tyre, ashtu edhe me këshilla profesionale, për daljen në dritë të kësaj reviste. Në këtë kontekst një falenderim të sinqertë duhet adresuar për Ministrinë e Kulturës, rinisë, sporteve dhe çështjeve jo-rezindente në Qeverinë e Repubikës së Kosovës, e cila ndihmoi materialisht botimin e kësaj reviste. Studentët e gazetarisë, i janë mirënjohës ministrisë, për një ndihmesë të tillë. 1

4 Përvojat e raportimit të mediave shqipe në Kosovë mbi krimin Prof. dr. Milazim KRASNIQI Gazetaria shqipe në Kosovë, veçmas përgjatë viteve nëntëdhjetë, ka krijuar një përvojë të veten të raportimit mbi krimin. Nga viti 1990, kur mediat praktikisht dolën nga kontrolli i regjimit, raportimi për vrasjet që bënin policia, shërbimi sekret dhe ushtria serbe, kanë qenë të gjera, por me një ngjyrim të jashtëzakonshëm emocional, politik e kombëtar. Ato raportime kanë kryer edhe funksionin e mobilizimit politik të masave, në përpjekjet e përgjithshme nacionale kundër gjendjes së pushtimit. Sot mund të ndërtohet një histori e asaj mënyre të raportimit, e cila për mungesë të burimeve të informimit nga institucionet qeveritare, ka kryer më shumë misionin e mobilizimit politik e kombëtar. Në rrethanat e ndryshuara pas vitit 1999, me anën e disa rregulloreve të UNMK-ut, gazetaria në Kosovë i fillon përpjekjet që të respektojë standardet profesionale të raportimit, por ky proces ecën jo pa vështirësi. Vështirësitë më të mëdha për arritjen e standardeve profesionale të raportimit edhe në këtë sektor, një kohë kanë ardhur nga vetë disa media të afërta me grupime të caktuara politike, ku gazeta Bota Sot mbetet kampione. Në disa raste të vrasjeve të pandriçuara, gazeta Bota Sot krijonte një propagandë të jashtëzakonshme, duke ngritur akuza vetë, në adresa të ndryshme politike, pa asnjë referencë në organet e policisë ose të drejtësisë. Meqë ato krime ende nuk janë ndriçuar, mbetet e paqartë se sa kanë ndikuar ato mënyra joprofesionale të raportimit mbi krimet, në mjegullimin e pistave të vërteta të krimeve. Pas përvojave të hidhura nga raportimi për trazirat e dhunshme të vitit 2004, raportimi për krimet nga mediat shqipe në Kosovë, ka ardhur duke u disiplinuar. Në vitet që pasuan, është eliminuar forma propagandistike e raportimit, në të cilën ngriheshin akuza në adresa të ndryshme nga gazetarët që merrnin përsipër punën e prokurorëve. Oscilimet e mëdha të raportimit për krimet në gazetarinë shqipe në Kosovë, në këta tetëmbëdhjetë vjet, kanë qenë të ndërvarura nga oscilimet dhe transformimet në vetë shoqërinë dhe institucionet e vendit. Tash që trendi i përgjithshëm po shkon drejt qëndrueshmërisë, edhe gazetaria po synon të arrijë standardet edhe në raportimin për krimet ndaj jetës së njeriut. Ende në testim Brus Garisoni mendon se Raportimi për kriminalitetin përqendrohet në lajmet kryesore. Për TV dhe radiot, raportimi direkt mbi krimin, mund të jetë pjesë e rëndësishme e programit. Gazetat dhe revistat ato ngjarje i përcjellin në pajtim me distancën kohore (Garison,1990:259). Por, kjo qasje ende nuk është përqafuar nga shumica e mediave shqipe në Kosovë. Shumica prej tyre ende parapëlqejnë që të presin informata shtesë, e kur bëjnë kështu shumica e mediave të shkruara, e humbin rastin që të jenë joshëse ndaj lexuesve me këso temash. Më të shumtën, raportimet e para i japin të ndrojtura dhe jo në faqet kryesore. Kjo është një qasje joprofesionale, sepse raportimi për krimet e rënda të vrasjeve të njerëzve, duhet të ketë një peshë më të madhe për median. Kjo peshë bëhet më e madhe kur raportimi ka të bëjë me vrasje të personaliteteve të njohura të jetës politike, ekonomike, kulturore ose përgjithësisht publike, sepse në atë rast ajo ngjarje ka ndikim në tërë jetën e vendit. Prandaj, në ato raste raportimi kërkon angazhim shtesë të gazetarit dhe të redaksisë, sepse tema del në plan të parë për nga rëndësia dhe pritshmëria e publikut. Mënyra e raportimit për vrasjen e zyrtarit të lartë të policisë, Triumf Rizës, i cili u vra në Prishtinë më 30 gusht 2007, nga pjesëtarë të një strukture të krimit të organizuar, zbuloi se shumica e mediave, veçmas ato të shkruara, ende nuk e kishin kuptuar plotësisht rëndësinë që kanë për publikun raportimet e gjera e të detajuara për ngjarje të këtilla. Raportimi i gazetës Kosova Sot për atë krim, është një shembull i improvizimit të palejueshëm gazetaresk. Ja si fillon raporti: Në lagjen Dardania, në Prishtinë, në parkingun Flamurtari, që gjendet prapa banesave Te Santea, ka pasur të shtëna me armë zjarri me ç rast persona tash për tash të panjohur kanë vrarë pjesëtarin për intervenime të shpejta të SHPK-së, Triumf Riza. Lënia e emrit të viktimës në fund të kreut të raportit, pas numërimit të tri lokacioneve (!), zbulon mosnjohuri elementare për këtë formë të raportimit, ku emri i një personaliteti të njohur, që është viktimë, nxirret në krye të tekstit. Ndërsa, gazeta Lajm e sjellë në faqen 8 një lajm të shkurtër për vrasjen e Triumf Rizës, në fund të faqes, ndërsa sipër tij është një raport i gjerë me titull Studentët: Pacolli, investuesi më i madh në arsim, si promovim i figurës së botuesit të gazetës. Minimumi është se edhe në këtë rast redaktori i kësaj faqeje ka pasur mungesë të plotë të etikës profesionale. Edhe me këtë rast u pa se shumica e gazetarëve që raportojnë për krimin, nuk i kanë njohuritë themelore për institucionet që janë të involvuara në luftimin e krimeve dhe në hetimin e krimeve të ndodhura. U pa poashtu se gazetarët që mbulojnë këtë sektor, nuk kanë njohuri për grupet kriminale, format e veprimtarisë së tyre, marrëdhëniet që ata kanë mes vete po edhe me segmente të politikës. Këto informacione nuk mirren lehtë, por gazetari profesionist, që gërmon vazhdimisht dhe që krijon lidhje të mira, mund t i sigurojë në një masë të mjaftueshme që t i ndihmojnë për raportim sa më të mirë. Nga analiza e raportimeve që u botuan për këtë krim, i cili pati shokuar publikun, nxirren këto përfundime: Gazetat Express dhe Koha Ditore, kanë filluar ta kuptojnë rëndësinë e ngjarjeve të tilla. Raportimi në faqet e para, i shoqëruar me foto- 2

5 grafi nga vendi ngjarjes, me shumë detaje nga burime të ndryshme, bëri që ato ditë Express dhe Koha Ditore, të ishin gazetat më të lexuara dhe me më të cituara. Raportimet e gjera në ditën e dytë nga varrimi dhe në ditën e tretë lidhur me arrestimet që u kryen, u dha këtyre gazetave ditore shumë favore në sytë e publikut. Edhe me këtë rast u pa qartë se gazetave po edhe tri televizioneve nacionale, u mungojnë gazetarët e specializuar për raportime nga ngjarjet e tilla. Ato mbulohen nga gazetarë që punojnë në sektorë të tjerë, gjë që e ulë kualitetin e raportimeve. Rasti më joprofesional i raportimit ishte në Radiotelevizionin Publik të Kosovës, kur gazetarja që po raportonte nga protesta masive e qytetarëve ndaj krimit që kishte ndodhur, në mesin e mijëra protestuesve intervistoi kryeministrin dhe ministrin e policisë! Pra, në këtë mënyrë RTK-ja plasoi një mesazh krejtësisht të deformuar për protestën e qytetarëve. Nga raportimet e përditshme të korrespondentëve të mediave nga terreni, vërehet qartë mungesa e raportimit profesional. Më të shumtën në lajme ose raportime të këtilla, mungon emri i viktimës, mungojnë të dhëna për profesionin ose pozitën që ka pasur viktima në komunitet, mungon identiteti i kryesit të krimit, mungojnë të dhënat për rrethanat dhe motivet e krimit, mungojnë shpesh herë edhe deklaratat e zyrtarëve të policisë e të prokurorisë, deklaratat nga spitali dhe nga morgu. Mungesa e këtyre burimeve relevante, kompensohet me marrjen e deklaratave të gjera të pjesëtarëve të familjes së viktimës. Kur ato transmetohen në televizione, me atë shkallë të lartë të emocionalitetit, më shumë e tmerrojnë se sa që e informojnë publikun. Përndryshe, familja e viktimës, në këso rastesh, nuk do të duhej të bënte protagonistin e informimit, veçse do të duhej të lihej e qetë në dhembjen e saj. Bie në sy edhe mungesa e kujdesit të gazetarëve sa i takon mbledhjes së informacioneve, kur ato i mbledhin disi. Pista më e preferuar e gazetarëve lidhur me dorasit, bëhen famijarët dhe avokatët e tyre. Kjo mënyrë e mbledhjes së informatave, e shton rrezikun e plasimit të dezinformatave, sepse deklaratat e familjarëve dhe të avokatëve të të arrestuarit ose të të akuzuarit, duhet më mirren me shumë rezerva, sepse ata mund të kenë synim të devijojnë pistën e vërtetë të hetimeve. Raportimet për krimet, në mediat e shkruara zakonisht nuk shoqërohen me fotografi nga vendi i krimit, gjë që i bën më të zbehta këto raportime. Ndërsa, ekipet televizive, zakonisht mbërrijnë vonë në vendngjarje, gjë që pamundëson filmimin e rrethanave dhe të atmosferës autentike të ngjarjes. (Autori i këtij shkrimi është shef i Degës së Gazetarisë në UP) Rrethanat shoqërore dhe politike në prag të intervenimit të NATO-së në Kosovë Konferenca e Rambujesë dhe intervenimi i NATO-s Duke mos u pajtuar me okupimin serb në Kosovë dhe duke parë pa aftësinë e zgjidhjes politike të krizës së Kosovës, ka fundi i viteve 90-ta filluan pregaditjet për formimin e UÇK-së si formacion i rregullt ushtarak dhe si kryengritje e armatosur për çlirimin e Kosovës. Ky organizim bëri që në Kosovë të krijohen raporte të reja, dhe që problemi i Kosovës të dalë në skenë me tërë kompleksitetin e vet, fakt ky që bëri që çështja e Kosovës të arrijë kulminacionin e ndërkombëtarizimit dhe të marrë trajtim më adekuat dhe më mëritor në adresat e fuqive të mëdha. E formuar nga motivi çlirimtar, UÇK-ja arriti shumë shpejtë të fitojë mbështetjen e popullit dhe kështu të paraqitet një ndër faktorët më kryesor në komunikimet dhe bashkëpunimin më faktorin ndërkombëtar. Nga ana tjetër, policia dhe ushtria serbe, si dhe formacionet e saj paramilitare, duke mos qënë në gjendje të mboshtin UÇKnë, vazhduan vrasjen e civilëve shqiptarë, masakrimin e tyre kolektiv, djegien e shtëpive, si dhe largimin e tyre të dhunshëm jashtë Kosovës. Ky largim masiv, dhuna dhe gjenocidi të cilin e ushtroi Serbia, si dhe lufta e drejtë e UÇK- së, zgjoi ndërgjegjen e komunitetit ndërkombëtar dhe nevojën e ndërhyrjes ushtarake të NATO-së kundër Serbisë. Përgjigjja e perëndimit ndaj sulmeve serbe fillimisht ishte ngurruese, në mos e pa vend. Me anëtarët e mbetur nga viti 1988, Grupi i Kontaktit, tani me anëtarë të saj edhe Italinë, lëkundej midis bisedimeve dhe kërcenimeve me goditje ajrore nga NATO-ja. Presidenti Milosheviq duke e parë qendrimin e dyzuar të NATO-së shtoi edhe më tej egërsin përmes fushatës së tij tremujaore (mars-qershor1999). Gjatë kësaj përiudhe u vranë mija qytetarë shqiptarë, duke u plaçkitur dhe djegur pronat dhe shtëpitë e tyre. Duke hedhur vështrimin prapa, bëhet e qartë se fushata jonjerëzore e Milosheviqit kishte tri qëllime kryesore: së pari të dërmonte UÇK-në, së dyti të ndryshonte ballancin etnik në Kosovë në favor të serbëve dhe së fundi të mboshte NATO-në. Por siç doli Milosheviqi deshtoi në të tri këto pika. Këshilli i Sigurimit miratoi Rezolutën e tij të parë në përgjigje të shkeljeve masive të të drejtave të njeriut, dhe në të njëjtën kohë sugjeroi bisedime diplomatike ndërmjet dy palvëe në konflikt, për tu vëndosur më pastaj mbi çështjet e statusit politik, që teorikisht do të rezultonin në zgjidhjen paqësore të konfliktit. Megjithatë, Rezoluta e bëri të qartë se pavarësia është e pamundur: Këshilli i Sigurimit shprehte pikëpamjen e tij për një stastus të zgjeruar në Kosovë që do të përfshinte një shkallë shumë më të madhe autonomie dhe vetadministrimi kuptimplotë. Megjithatë, pastrimi etnik nuk u ndal. Perkundrazi ai u intesifikua.ishte pika më kulminante kur Komiteti Ndërkombëtar i Fatmir RRAHMANAJ 3

6 Kryqit të Kuq u desht të bëjë braktisjen e Kosovës. Siç tha edhe vetë Sekretari i Përgjithshëm i Organizatës së Kombeve të Bashkuara, Kofi Anan: Dëmet kolaterale ishin kthyer në masakra të tmerrshme të ngjashme me ato të së kaluares së afërt të vëndeve të tjera në Ballkanit. Me 23 shtator, Këshillli i Sigurimit nxori Rezolutën 1199, ku sërish bërri thirrje për përfundimin e menjëhershëm të luftimeve dhe mbajtjen e një armëpushimi në Kosovë. Ai diskutoi edhe nevojën e menjëhershme për të përmirësuar situatën humanitare dhe nëvojen për një dialog pa kushte me pjesëmarrje ndërkombëtare. Forca e NATO-së mbi serbet dhe Serbinë Idea e NATO-së për të përdorur forcën u bë me e qartë me lëshimin e një urdhëri për ndërhyrje ushtarake në përgjigje të veprimeve serbe në Kosovë. Një pezullim i përkoshëm i urdhërit erdhi si rezultat i një pakete marrëveshjesh midis të dërguarit special amerikan Hollbrook dhe qeverisë jugosllave, ku premtohej tërheqja e trupave nga territori i Kosovës. NATO ja, ndërkohë kishte arritur një marrëveshje me Beogradin mbi sistemin e mbikqyrjes ajrore për Kosovën. Të dyja marrëveshjet paralele u inkorporuan në Rezolutën 1203 të Këshillit të Sigurimit. Gjatë kësaj kohe, liderëve politik dhe Qeverisë jugosllave ju ofrua një verision i një plani paqeje nga negociatori amerikan për Kosovë Christopher Hill. Të dyja palët e refuzuan deri në verisionin e tij të tretë, decentralizimi i pushtetit publik dhe dhënia e tij autoriteteve lokale, por edhe kjo nuk i përshtatej asnjërës palë. Masakrat filluan sërish. Komuniteti Ndërkombëtar kërkoi respektimin e marrëveshjeve të më parshme, në të kundërtën NATO kërcenoi se do të merrte të gjitha masat e nevojshme duke pasur parasysh të dyja palët. Pas kësaj, ka dy ngjarje që i paraprinë fillimit të bombardimeve: e Masakra e Reqakut dhe Dështimi i bisedimeve të Rambujesë Zënia rob e tetë ushtarëve serb nga Ushtria Çlirimtare Kosovës, në opinionin serb në Serbi zgjoi ndjenjën e hakmarrjës. Por, pas intervenimit të menjëhershëm të Misionit Verifikues të OSBE-së, kjo ndërmarrje hakmarrëse u s t o p u a disi për t i dhënë rast ndërmjetësimit ndërkombëtar me qëllim të lirimit të këtyre ushtarëve. Pas disa ditësh, Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së, liroi tetë ushtarët jugosllavë.ky ishte rezultat i bisedimeve ndërmjet përfaqësuesve të Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së dhe një delegacioni ndërkombëtar Pas kësaj, pasoi masakra e forcave serbe në në fshatin Reçak afër Shtimjes, mbi popullatën civile, të pa fajshme dhe të pa mbrojtur shqipatre të kësaj ane. Masakra ndodhi po atë ditë kur në Prishtinë u mbajt mbledhja e Qeverisë së Serbisë. Të 51 shqiptarët e fshatit Reçak, disa orë më vonë do të paguajnë me jetë ato kërcenime që kishin bërë forcat serbe. William Wallker, shef i Misionit të Vëzhguesve të OSCE-së në Kosovë do të jetë në gjëndje që së bashku me disa gazetarë të huaj dhe të vendit të verifikojë me sytë e vet, atë që kishe ndodhur në Reçak. Imazhet e Reçakut, të kufomave të grumbulluara rrezë një kodrine, së bashku më qëndrimet e Wallkerit do të trondisin botën. Wallker nuk do të hezitojë të konkludojë se në jetën e tij, përplot misione diplomatike dhe pamje nga me të ndryshmet, nuk kishte parë një gjë të tillë, mu për këtë shkak, vlerësohej që sjellja brutale e forcave serbe nuk ishte diçka e rastit, por ishte rezultat i një fryme radikale e cila po mbizotëronte në nivelet më të larta të pushtetit serb. Rast ky që e riktheu skenën bardhë e zi në Kosovë, fajëson regjimin serb dhe i viktimizon tërësisht shqiptarët dhe duke obliguar perëndimin të vepronte më konkretisht. Siç u kuptua nga diplomatët amerikan dhe britanik në bisedimet që u zhvilluan në linjen e kryetarit amerikan, sekretares Albright, kryeministrit britanik Blair dhe gjeneralit Clark, si kundërpërgjigje ndaj kësaj masakre, predominojnë dy opsione të intervenimit ushtarak: i pari i cili në masë të madhe sugjerohej nga Clark që NATO -të reagonte menjëherë pas një ultimatumi nëse Beogradi refuzon hetimet e Tribunalit të Hagës. Opsioni i dytë vinte nga Londra, konkretisht nga Blair dhe më vonë u pranua nga Ëashingtoni, ky kërcenim duhej të bëjë presion i cili së pari duhej të sillte palët e konfrontuara rreth tryezës së një konference ndërkombëtare për Kosovën e cila eventualisht do të refuzojë marrëveshjen politike të pregaditur nga plani I Grupit të Kontaktit. Në takimin e Grupit të Kontak- tit që do të mbahet në nivel min- istror në Londër me 29 janar do të cak- tohet Kështjel- la e Rambujesë afër Parisit si vënd i mbajtjes së Konferencës Paqësore për Kosovën. 4

7 Përceptime për politikën dhe politiken Konferenca ndërkombëtare paqësore për Kosovën u mbajt në Rambuje prej 6 deri me 23 shkurt dhe prej 15 deri me 18 mars,1999, në kohën kur kriza në Kosovë ishte përshkallëzuar në një luftë të përgjakshme me rrezik për tu shtrirë edhe jashtë kufijve të Kosovës. Konferenca e Rambuijesë, ka paraqitur përpjekjen e fundit politike për ndaljen e luftës dhe gjenocidit serb kundër shqiptarëve, vendosjen e Kosovës nën protektoratin e NATO-së, dhe evitimin e rrezikut potencial që kërcenonte paqen. Kjo Konferencë ishte organizuar nga Grupi i Kontaktit dhe ku morën pjesë delegacioni kosovar, ai serb dhe pala ndërkombëtare, ku bënin pjesë antarët e Grupit të Kontaktit dhe shumë shtete evropiane. Konferenca kryesohej nga tre bashkëkryesues Hill nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Petriç nga Këshilli i Evropës dhe Majorski nga Federata Ruse. Këtu synohej arritja e një marrëveshje juridike dhe politike të krizës në Kosovë nën mbrojtjen e NATO-së, të mundësonte një vetëadministrim të përkohsheëm për Kosovën në një periudhë tri vjeçare dhe të hapte mundësinë e zhvillimit të një procesi politik për përcaktimin e statusit final për Kosovën. Me gjithë përpjekjet e komunitetit ndërkombëtar, në këtë takim nuk kishte kontakte të drejtpërdrejta shqiptaro serbe për shkak të refuzimit të delegacionit shqiptarë për tu takuar me palën serbe. NATO kishte ndërtuar një skenë kërcënuese: ppërgaditje ushtarake, me shumë se katërqind aeroplan ushtarak dhe raketlansues, të cilat në çdo kohë ishin të gatshëm për përdorim mbi palët negocuse, parasegjithash mbi palën serbe. Kërkesat e amerikanëve dhe të NATO-së për serbet ishin të qarta: nëse Konferenca do të dështonte për faj të tyre, atëherë do të pasonin bombardimet. Mirëpo, përkundër kësaj, delegacioni serb nuk largohej nga qendrimi i vet se nuk do të lejojë trupat e huaja ushtarake në tokën e vet. Delegacioni serb shpresonte se, me këto sjellje do të bënte që konferenca të mbyllej pa ndonjë rezultat, kurse në mundësinë e sulmeve ushtarake ky delegacion si duket nuk besonte aspak. Edhe atëherë edhe tani opinion shqiptar I Koosvës pore edheë më gjera e ka të qartë se ardhja e NATO-së në Kosovë ishte interes jetik i kosovarëve. Nëse prania e forcave serbe në Kosovë ishte qëndrim i forcave i cili u sillte dhunë dhe vdekje kosovarëve, ardhja e NATO-së kishte domethënien e garantimit të jetës së lirë dhe të rendit ligjor në Kosovë. Ende pa bërë definimin e plotë për politikën në kuptimin e mirëfilltë të saj, dashur apo pa dashur logjika jonë e përcepton atë si një art, si një mjeshtëri apo thënë më mirë si një taktikë. Njerëz të prirë për të qenë pushtetarë, apo të anagazhuar në pushtet dhe për pushtet, politikën e përceptojnë si një instrument të zakonshëm, dhe tek e fundit si profesion prej së cilit gjithëmonë duhet jetuar. Në këtë konteskt, politka është më shumë se politikani, madje më shumë se vet politologu (studiuesi i politikës dhe proceseve politike). Kur flasim për politikën si sistem dhe për llojet e këtyre sistemeve, mund të dallojmë disa lloje të tyre; a) sistemin pluralist dhe atë monist, dhe në kuadër të këtyre dy makrosistemeve dallojmë :sistemin demokratik, sistemin socialist, monist e deri tek sisteme të pa konsoliduara qenjësisht, por që janë ngritur mbi baza tw formava tejet primitive, ndwr to edhe të nacionalizmit (ekstrem). Rrugëtimi që bën apo duhet të bëjë një politikan për materializimin e ideve dhe planeve të tij ka destinacion dhe po ashtu ka edhe binarët e vet. Kjo do të thotë se sado i fortë të jetë një politikan apo një princ modern, ai është i detyruar që të ndjekë një rrugë veprimi, që si e tillë, në shumë raste di të jetë më e fortë dhe me e vetkonsoliduar se vet vullneti i tij (politikanit). Prandaj duhet të kihet kujdes dhe të mos terhiqen paralele krahasimi në mes të politikës si process, si dukuri, si fenomen, pra si diçka kolektivenë njërën anë, dhe në anën tjetër në mes të politikanit si individ, si diçka individuale, si vetvetja, apo siç njihej në fillet e politologjisë si zoon politikon, sot e barasvlefshme me qenie politike. Nga kjo burron, ide se a thua çdo gjë në këtë botë është politikë dhe politike? Dhe në fakt ashtu, është! Sa për ilustrim të kësaj që sapo thamë mund të marrim këtë: psh, agjendën tonë të një dite. Zgjohemi në mengjes, lajmë sytë, hame ndoshta edhe mengjes dhe fillojmë me aktivitetet ditore. Dikush në punë, dikush për kafenë e mengjesit me familjen, me miqë, shokë e kështu me radhë. Dhe ky është një cikël që përseritet deri në mbremje, por në forma dhe kohë të ndryshme. E tërë kjo agjendë ditore, normalisht se kërkon një lloj menaxhimi, apo më mirë do të thoshim vetmenaxhim (që ne do ta njihnim si një lloj politike, një politikë pragmatike, apo thënë më qartazi politike vetvetës dhe ndaj vet-vetës ). (Në numrin e radhës mund të lexoni: politika dhe krijimi i opinionit publik) Blerim REXHBOGAJ 5

8 Historia e revistës TIME dhe Kosova Revista "Time", u botua për herë të parë në vitin 1923, si revistë e lajmeve. Për herë të parë është botuar nga dy botuesit e saj, Briton Hadden dhe Henry Luce, të cilët këtë revistë filluan ta botonin si revistë javore dhe që në atë kohë botonte lajmet për Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Të dy botuesit, punuan së bashku, derisa më vonë ajo menaxhohej nga gazeta Yale Daily News. Briton Hadden ishte një figurë me karter dhe që ishte shumëi i rëndësishëm, sikurse edhe Henry Luce. Emri i revistës Time, ishte një emër që kishte të bënte me diçka që në atë kohë ishte e rëndësishme dhe shumë tërheqëse, pasi që ofronte tema që i bënte njerëzit të ndjeheshin mirë. Publikimi i revistës Time, u bë më 3 Mars 1923, ishte nën udhëheqjen e pensionistit Xhosef G. Cannon, i cili ishte zëdhënës i Shtëpisë së Bardhë. Me këtë dëshmohet fakti se shumica e gazetarëve edhe në atë kohë angazhoheshin në strukturat e atëhershme politike në SHBA. Numri i parë përfshinte lloje të ndryshme të artikujve. Me vdekjen e botuesit Hadden's, në vitin 1929, Luce bëhet njeriu që dominonte TIME, duke u bërë kështu figurë qendrore e shekullit 20 për media dhe si i tillë arriti të hyjë në histori, sa i përket shumë problemeve që lidheshin me fushën e medieve në Amerikë dhe më gjerë. Revista Time, ka një tirazh prej 3. 5 milion kopje që përfshin edhe një numër të madh të abonuesve. Si shumë revista dhe gazeta të tjera në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ajo distrubuimin e bënë nëpërmjet rrjeteve të cilat e bëjnë edhe gazetat e tjera, duke pasur edhe parapagues në internet të cilët shumica prej tyre janë të rinj Afet BELA dhe familjar. Revista TIME, sot është e pranishme edhe në rajonin e Ballkanit qoftë përmes internetit apo edhe përmes formave tjera. Edhe në Prishtinë, ajo gjendet nëpër disa vende që zakonisht blihet nga të huajt që janë sot prezent në Kosovë. TIME, sot ka selitë nëpër shumë vende, kurse botohet në këto kontinente: Evropë, Amerikë, Azi, dhe Oqeani. Ajo ka tema të ndryshme që lidhen me problemet ditore duke filluar edhe nga lajmet që janë ditore apo për konsum ditor, e deri tek analizat e ndryshme që bëhen nga njerëz të ndryshëm e të fushave të ndryshme në SHBA dhe më gjerë. Në TIME, ka tema arsimore, të biznesit, politikës, teknologjisë, shëndetësisë, kulturës, motit e shumë gjëra të tjera, që ndodhin në botë. Personaliteti i vitit i Revistës TIMES Njëra ndër elementet që e bënë këtë revistë të jetë atraktive dhe që zëri i saj të dëgjohet anekënd botës është edhe zgjedhja e personalitetit të vitit që bëhet çdo fund vit dhe që, lajmi jepet anekënd globit. Kjo revistë zgjedhjen e personalitetit të vitit e bënë duke u bazuar në aktivitetet dhe publicitetet që i kanë bërë mediet një figurë qendrore, pa marrë parasysh se në çfarë aspekti ka qenë ai i angazhuar. Deri më tani revista Time, ka zgjedhur shumë personalitete amerikane dhe jashtë Amerikës, duke përfshirë edhe figura që për botën demokratike, kanë marrë epitetin e figurave që nuk i kontribuojnë zhvillimit të përgjithshëm në disa vende. Shumë figura publike, vendimet e TIME, për t i zgjedhur personalitetet e botës për një vit dhe që janë njerëz që janë jodemokratik, i kanë quajtur vendime kontraverse. Në mesin e figurave që janë zgjedhur personalitete të vitit janë 6

9 edhe Adolf Hitleri, ish kancelar i Gjermanisë gjatë Luftës së Dytë Botërore, por që ka qenë një figurëe kohës. Pastaj Hugo Qavez, president i Venezuelës, Osama Bin Laden si udhëheqës i Alkaides, Mahmud Ahmedinexhad, president i Iranit. Në kohët e fundit nga TIME, personalitete të vitit janë zgjedhur edhe Xhorxh Bush president i SHBA-ve, ish presidenti Vladimir Putin. Në vitin 2008, Revista Time e ka zgjedhur personalitetin e vitit presidentin e zgjedhur amerikan Barak Obama. etj. Revista TIME, ka edhe seksionin që ka bërë zgjedhjen e 100 njerëzve që kanë qenë me influencë në shekull. Kosova dhe revista TIME Gjatë periudhës së luftës në Kosovë, kjo revistë luajti një rol të rëndësishëm në sensibilizimin e opinionit botëror, karshi situatës në Kosovë. Ajo në numrin e datës 12 prill të vitit 1999, për edicion e botimit në SHBA, në faqe të parë botoi një fotografi ku shihet një grua me fëmijët në dorë në kampet në vende të rajonit. Me këtë Revista Time, bëri një punë që sensibilizoi mbarë opinion botëror për situatën e rëndë të popullit të Kosovës. Po ashtu edhe një foto shihet, kur të gjitha dokumente janë hedhur në kufijtë e Kosovës, nga ana e qytetarëve të Kosovës, duke dëshmuar se kosovarët janë në një situatë të vështirë dhe duhet të ndërhyhet Struktura e reklamave në mediat e shkruara Roli i mediave është i shumëfishtë ku përveç informimit ajo ka rol edukues, informativ, orientues, mbrojtës, rekreativ, reklamues dhe propagandues. Reklama është një mesazh i paguar prej një sponsori të identifikuar dhe që përcillet përmes një media. Reklamimi është komunikim detyrues, ai nuk është neutral e i pa anshëm. Pavarësisht nga qëllimi specifik, të gjitha reklamimet kanë dy përbërës, një themel marketingu dhe komunikimin detyrues. Momentalisht në vendin tonë, qarkullojnë nëntë gazeta ditore të cilat në faqet e tyre trajtojnë tema politike, ekonomike, sociale dhe në mesine të cilave një vend të rëndësishëm zënë reklamat të cilat përfshijnë rreth 1/3 të faqeve të këtyre gazetave. Mirëpo, tani për tani nuk ka një ligj i cili do të rregullonte strukturën e reklamës në mediat e shkruara. Me herët ka ekzistuar një rregullore diskriminuese e UNMIK-ut, ku sipas saj, reklamat e institucioneve është dashur t i dërgohen vetëm tri gazetave ditore të cilat sipas tyre ishin më të lexuarat. Se në cilat sondazhe janë bazuar ata, se ato gazeta ditore ishin më të lexuara, kjo nuk dihet as sot e kësaj dite, mirëpo kjo ëhstë lehtë të kuptosh se ka pasur mundësi që të ketë pasur një marrëveshje të brendshme në mes gazetave dhe zyrtarëve të UNMIK-ut. Por, edhe kur sot po bëhen një vit e gjysmë nga shpallja e Kosovës si shtet sovran dhe i pavavarur, në Parlamentin e Koosvës nuk ka një ligj që do ta rregullonte një gjë të tillë, por ekziston vetëm ligji i reklamave për transmetuesit televiziv, i cili është miratuar nga Kuvendi i Kosovës. Kështu, mediat tona në mungesë të një ligji mundohen që sa më shume reklama të sigurojnë nga tregu, qoftë ai institucional apo privat, e arsyeja është sepse profiti i tyre varet kryesisht nga reklamat ku 30% e faqeve të këtyre gazetave janë të mbuluara me to, sepse tregu i shitjes nuk ju siguron një bazë të sigurt financiare dhe të qëndrueshme. Çdo gazetë ditore brenda strukturës së saj organizative ka edhe sektorin e marketingut dhe reklamës, ky përmes agjentëve të tyre mundohen që në mënyra të ndryshme të sigurojnë sa më shumë reklama, qoftë në mënyra të ligjshme apo të pa ligjshme nga institucionet e vendit, kompanitë publike, kompanitë private dhe nga bizneset tjera. Naser THAÇI Fotografia e javës në TIME Revista TIME, çdo javë zgjedh edhe fotografinë më të mirë të javës, që e bënë që fotografët e kësaj reviste apo edhe të tjerë, bëjnë fotografi të cilat i bëjnë të jenë më të motivuar apo edhe të tjerët që kanë ndonjë fotografi të mirë. 7

10 Duke u bazuar në përmbajtjet e shkrimeve, kuptojmë animet e tyre për partitë politike dhe njëkohësisht nga politikat e tyre redaktuese. Atëherë mund të konstatojmë se në tregun e mediave të shkruara, në Kosovë kemi tri lloje të gazetave: (Qeveritare, të Qendrës dhe Opozitare), shprehur përmes matematikës na dalin se tri nga gazetat ditore konsiderohen se janë qeveritare, dy shkojnë kah qendra dhe tri llogaritet se janë opozitare. Reklamat në këto gazeta vendosen varësisht nga pagesa e tyre, sepse çmimi është ai që e dikton se në cilën faqe duhet të vendosen reklamat. Zakonisht faqet e para janë të rezervuara për titujt bombastik të ngjarjeve më të rëndësishme ditore, por edhe reklamat kanë vendin e tyre, por hapësira e tyre është e kufizuar, ndërsa në brendësitë e tyre çmimet variojnë varësisht nga madhësia e reklamës. Qeveria dhe shtypi i shkruar Institucionet e Kosovës gjegjësisht, Qeveria e Thaçit ka vepruar me ndryshe krahasuar me qeveritë e kaluara sa u përket reklamave, ku favorizoheshin kryesisht gazetat të cilat përkrahnin politikën ditore të partive në pushtet. Reklamat qeveritare dhe ato institucionale sot përfshijnë rreth 15% të hapësirave reklamuese të gazetave ditore. Qeveria, sot të gjitha reklamat, konkurset, njoftimet dhe shpalljet e ndryshme ua dërgon për botim pothuajse të gjitha gazetave ditore. Kështu që, sa i përket reklamimit mund të themi se kemi një përkrahje pothuajse të lehtë nga qeveria për gazetat të cilat janë pro qeveritare. Reklamimi ndikon edhe ne raportet në mes të zyrtarëve të ministrive (ministrave) dhe pronarëve të gazetave. Sepse ata kanë nevojë për promovimin, prezantimin e rezultateve pozitive të punës së tyre në këto ministri, dhe kjo në një farë forme kushtëzohet me reklamat të cilat janë të kushtueshme. Kompanitë Publike Reklamat e kompanive publike duke përfshirë këtu Post Telekomin e Kosovës, Aeroportin e Prishtines si dhe Korporatën Energjetike të Kosovës, zënë një hapësirë 5% të reklamave në gazeta. Edhe këto njësoj si të tjerat, reklamimin e përdorin për të prezantuar punën dhe të arriturat e kompanive të tyre në këto fusha. Interesat janë të ndërsjella në mes kompanive dhe gazetave të cilat publikojnë reklamat e këtyre kompanive të cilat përmes tyre njoftohet opinioni për risitë, të arriturat dhe krijojnë një imazh të të opinioni publik. Kompanite Private dhe bineset tjera Konkurrenca e madhe e kompanive private në tregun e vendit tonë ka bërë që reklamat të jenë më se të nevojshme për të prezantuar produktet e tyre në vend dhe njëkohësisht tërheqjen sa më të madhe të klientëve, që ata të jenë përdorues ose konsumues të produkteve të tyre. Shpesh gazetarët bien pre e manipulimeve të kompanive dhe bizneseve të vogla, për përfitimet personale, gjë që bie ndesh me etikën profesionale të gazetarit, duke pranuar dhurata nga këto kompani. 8

11 Kush po diskriminohet në Kosovë? Osman D. GASHI I nxitur nga një vlerësim si minus i javës, në një nga gazetat tona ditore, aktin e ngrirjes së borxheve të KEK-ut, për serbët e Anamoravës, ndërsa në anën tjetër, ndërprerja e plotë e rrymës elektrike si pasojë e mospagimit të borxheve banorëve për banorët shqiptarë të Krushës së Madhe e të Vogël, më bëri që të hulumtoj për një diskriminim që po bëhet tash e gati një dekadë për shumicën shqiptare në Kosovë. Kur e vret shyta kapricën vaj halli për shumicën! ose Më shumë po zë strajca se thesi! - janë dy thënie nga thesari i pasur i popullit. Diskriminimi i shumicës, qoftë nga jashtë apo qoftë edhe nga brenda nga pakica (duke u mbështetur nga i forti ), s është gjë tjetër pos imponim me dhunë. Mospërfillja e shumicës shqiptare në Kosovë, që dihet se përbën rreth 95% të popullatës, tregon për një diskriminim absurd dhe të papranueshëm për një person që mendon dhe logjikon në mënyrë të arsyeshme. Kur thuhet diskriminim ndaj shumicës, kihet për qëllim jo cenimi i të drejtave të pakicave të tjera që jetojnë në shtetin e Kosovës, por jo edhe të vepruarit negativisht në kurriz të shumicës në emër të demokracisë dhe respektimit të të drejtave të komuniteteve. Ka qenë deri diku e kuptueshme që para luftës, nën pushtimin dhe sundimin e Serbisë, siç thotë populli atëherë kur s të ka vet kush kah i ke dajt edhe pse ke qenë shumicë në Kosovë, por nuk mendoj që tani si shtet i pavarur që jemi, të mos kemi atë që e meritojmë (cit yni. Lirinë ). Rasti i ngrirjes së borxheve nga KEK-u për serbët e Anamoravës është më i freskëti që po na kujtohet, por ka edhe raste të tjera që janë edhe më të pa pranueshme në një vend normal demokratik. Një nga arsyetimet që trumbetohet më së shpeshti është: Jemi në fazën e tranzicionit. Në rastin e KEK-ut, nuk mund të evitohen edhe pasojat e mundshme, sepse mund të shkohet edhe deri te çimentimi i bindjes së qytetarëve për mospagesën e rrymës elektrike, sepse s kanë pse paguajnë. Ata mund të thonë, dhe plotësisht kanë të drejtë të thonë, Ata (KEK-u), po t i falka borxhet, apo shpenzo rrymë sa të duash, por prapë të falur e ke. Qasja e tillë diskriminuese ndaj shumicës shqiptare, në emër të integrimit të pakicave me zor, me theks të veçantë asaj serbe, në shoqërinë të cilën para një dekade e kanë përdhosur, luftuar, përdhunuar, djegur e vrarë, është si ajo puna e fëmijëve që paradite zihen, e pas dite, ai fëmija më i dobët dhe më i ngratë e fton atë më të fortin dhe i thotë hajde lozim bashkë. Kemi edhe mjaft raste të tjera që mund t i marrim si shembuj për të ilustruar diskriminimin negativ ndaj shumicës në Kosovë, e më e keqja është se kjo bëhet në emër të demokracisë dhe emancipimit. Besoj se është mjaft ilustrativ shembulli i sigurimit të njëzet vendeve për deputetët e komuniteteve të tjera në Kuvendin e Kosovës, pa kurrëfarë mundi, madje duke mos marrë pjesë as në zgjedhje, në bazë të Kornizës për Mbrojtjen e të Drejtave të Komuniteteve në Kosovë, gjë që po të analizohet hollësisht, i thyen parimet bazë të demokracisë. Edhe ky rast ka pasur pasojat e veta, pasi në të gjitha zgjedhjet që janë mbajtur në Kosovë deri më tani, ka pasur një demotivim të qytetarëve për pjesëmarrje në votim, e një ndër arsyet ka qenë edhe fakti i mësipërm. Shembulli i tretë i diskriminimit të shumicës ishte edhe përbërja e Komisionit të Pavarur të Mediave që ishte edhe më zemërgjerë: ajo parashihte që në komisionin pesëanëtarësh, dy anëtarë të jenë shqiptarë, një serb, një nga komunitetet e tjera pakicë dhe një ndërkombëtar. Nga kjo matematikë, nuk është zor të kuptohet se kush mund të jetë pakicë në këtë komision, si dhe të merret me mend sesi do të hartohen e si do të zbatohen politikat e mediave në këtë vend. Përfundimisht, sa i përket diskriminimit të shumicës, mund të flasim më shumë duke u mbështetur në fakte të pamohueshme dhe reale, por duhet që të kihet parasysh një gjë: rregulli i shumicës. P. sh. në Kuvend, kur votohet një gjë, votohet me shumicë, që nënkupton se duhet të respektohet vullneti i shumicës për vendosjen e një drafti, në mënyrë që ai të hyjë si procedurë e rregullt ligjore. Shtrohet pyetja: pasi parimi demokratik i rregullit të shumicës, ku duhet të respektohet vullneti i saj, po vlen në teori, pse mos të vlejë edhe në praktikë, në jetën tonë të përditshme. 9

12 Profilizimi i shtypit, i majtë, i qendrës dhe i djathtë, konsiderojmë se është forma e cila qon drejt ndikimit politik. Kjo për faktin se në Shqipëri, një pjesë e madhe e mediave të shkruara thirren në atë se janë të pavarura, në mesin e të cilave ka të atilla që thirren si media të djathta, të qendrës dhe të majta. Ky është profilizimi i tyre që i bënë ato të jenë të ndikuara nga partitë politike, të atyre profilizimeve dhe formave të ndryshme, sepse këtë formë të profilizimit e gjejmë edhe tek partitë politike atje. E përditshmja shqiptare Tema, e drejtuar nga publicisti, Mero Baze, e cila është e orientuar si e djathtë, ku drejtuesi i kësaj të përditshmeje, deri dje ishte aleat dhe përkrahës mjaft i fuqishëm i politikës dhe punës së kryeministrit të Shqiptarisë, Sali Berisha, i cili në atë kohë ishte i jashtëzakonshëm, nuk gabonte asnjëherë, Shqipëria nën drejtimin e tij ndriçonte! Por që sot, shihet nga raportet e përditshme të shkruara në gazetën Tema, se nuk janë më ata përkrahës dhe aleatë të dikurshëm. Po ashtu kemi të përditshmen Zëri i Popullit, që konsiderohet si organ i partisë Socialiste në Shqipëri, pra e majtë, e që, në këtë rrafsh, vlerësojmë se është një nga format e ndikimit politik në mediat e shkruara në Shqipëri. Pra, pavarësia e medias së shkruar Xhavit GAXHERRI qesharake dhe e dhimbshme kur lexon se vetëquhen Media të Pavarura, kur realisht janë Lavire, tepër të rëndomta! Njerëzit e ndershëm nuk blejnë jo-ndershmërinë! Njerëzit e ndershëm nuk paguajnë mundin e servilëve, por takojnë ndershmërinë, e cila është shtrati me i butë i dashurisë. Nga këtu kuptojmë se, në tregun medial në Shqipëri, kemi të bëjmë me një treg medial labil, ngase sipas këtyre autorëve çdo gjë u shkon mirë, atëherë kur interesat përputhen me interesat personale në drejtim të kompanisë, dhe jo interesi i përgjithshëm, kompani mediatike, publik-qytetarë!. E nëse i referohemi Shqipërisë që përjetoi një natë të gjatë të territ informativ, atëherë rëndësia e mediave dhe Format e ndikimit po mediat e shkruara n nuk është vetëm forma deklarative, si diskurs i rëndësishëm i figurave intelektuale, drejtuese të mediave, por është ajo praktike, ajo se çfarë është në gjendje që t i prezantojë opinionit publik, duke i shikuar zhvillimet e ndryshme brenda shoqërisë me optiken e të qenit media e pavarur. Asnjë nga mediat e Shqipërisë nuk është e pavarur, ose e thënë me shqip, Shqiptarët i blejnë gazetat sipas partive, p. sh: nëse je anti-berishë blen shtypin e Majtë. Nëse je anti-ramë, hidhesh te Gazetat e djathta, meqënse gazetat shqiptare shikojnë interesin dhe bëhen vegla të politikanëve dukem dhënë kështu kontribut direkt në thellimin e krizës shqiptare, duke mohuar gjithçka nga kundërshtari politik! Thjeshtë për të rrëzuar qeverinë dhe për të gëzuar pushtetin e tyre. Sipas këtij autori, del se mediat shqiptare janë thellësisht politike dhe nuk njohin asnjanësi, ngase Mero Baze, deri dje si një bashkëpunëtor i ngushtë i kryeministrit Berisha, kurse sot ka konflikt interesi, nuk ekziston më ajo afërsia e dikurshme, sepse kemi pasur të bëjmë me koordinim të interesave të dy-anshme. Prandaj, nuk duhet të ketë media të djathta apo të majta, sepse për të qenë media e pavarur dhe e pa anshme, duke qenë e mbështetur mbi tri parimet bazë të gazetarisë së mirëfilltë profesionale ( pa anësisë, qartësisë dhe precizitetit), atëherë del se nuk paskemi media, ashtu siç deklarohen pjesa më e madhe e tyre. Nga kjo mund të themi se, shtypi shqiptar nuk është shtyp, por vetëm sa shton numrin e pa fundmë të preferencave të partive politike. Është 10 zhvillimi i tyre marrin një rëndësi të dorës se parë të krijimit të një kulture të re të marrëdhënieve të publikut me mediat e institucionet e tij. Si në çdo fushë të jetës shoqërore në Shqipëri në këtë tranzicion të tej zgjatur, edhe mediat kanë anomalitë e tyre pasi shteti nuk ka vendosur rregulla të sakta të konkurrencës e mbi bazën e saj të behët përcaktimi i saktë i shkallës se hierarkisë së tyre. Nëse themi se shteti nuk e ka kryer detyrën e tij në mënyrë të plotë në drejtim të mediave kjo nuk do të thotë se këtë nuk e ka bërë shoqëria shqiptare, ku vrojtimin e saj e ka bërë me kohë klasifikimin dhe hierarkinë e mediave në Shqipëri. Nëse themi se gazeta "Koha Jonë me botuesin e saj z Lesi, ka zënë deri tani vendin e parë në fushën e mediave, atëherë është e kundur të kemi bërë shprehjene një mendimi përgjithësues të shoqërisë shqiptare pavarësisht se ka përfaqësues gjithmonë të shenjtë apo konceptet tona për zhvillimet në Shqipëri, gjithmonë jantëe të pa kontestueshme. Duhet thënë gjithashtu se kjo gazetë ka ndjekur pothuajse me vërtetësi spiralen e zhvillimit të shoqërisë shqiptare me të mirat e të këqijat e saj në këtë periudhe pak si të gjatë të tranzicionit post- komunist. Pra shoqëria dhe media në një sistem pluralist e demokratik janë të lidhura në mënyre të pa zgjidhshme ndërmjet tyre, pasi media ndikon në emancipimin e shoqërisë, e shoqëria në rritjen e zhvillimin e medias. Kjo, për shoqëritë demokratike që funksionojnë në bazë të ligjit, por, këtu mund të themi se terri informativ nuk ekziston vetëm atëherë kur është e

13 ndaluar me ligj fjala e lirë, por ai ekziston edhe atëherë kur fjala e lirë mbytet nga paratë e krimit e të drogës, por edhe të politikave de-informues, duke margjinalizuar fjalën dhe informimin e lirë, që nuk e dëshiron një shoqëri e lire e demokratike. Që në shekullin e XVII, John Milton, shkrimtar dhe polemist anglez, mbështeste argumentin se individi është i aftë të përdorë arsyen dhe të dallojë të drejtën nga e shtrembëta, të mirën nga e keqja. Kjo, thoshte Milton, është edhe një nga rolet që duhet të luajë shtypi dhe media. Duke iu referuar përsëri arsyes së dytë, pra se sa punon media për vetveten, këtu është shumë i rëndësishëm roli i edukimit. Shkollat shqiptare nuk pretendojnë të formojnë litik mbi ë Shqipëri qytetarë të kompletuar në njohuritë dhe parimet e së drejtës që duhet të merren atje. Kështu që pseudo- intelektualët e ardhshëm janë robër në duart e drejtuesve të mediave, të cilët kanë interesat e tyre politike dhe ekonomike. Ndërsa Plott, thotë: lajmet mund të ndikohen, ose deformohen nga pronari apo lidhjet politike dhe presionet e bizneseve, këto deformime gazetareske vijnë nga instanca të tjera që lidhen me pa aftësinë, mungesën e ligjit përkatës, mungesën e gazetarëve të mirëfilltë dhe mosmbrojtjen e tyre. Në raste të tjera janë edhe njëqind arsye të tjera që flasin për gazetari dhe gazetarë jashtë kornizave të profesionit. Janë arsye që lidhen me thënien e gazetarit Agim Neza, ku për interesin e autorit Plott., Neza thotë: (cit. ) Arsyeja kryesore që njerëzit duan që të kenë një gazetë në Shqipëri është që të kenë lidhje me Qeverinë, sidomos të kenë lidhje me prokurimet e Qeverisë. Atëherë duket qartë se fati i gazetarisë dhe gazetarëve shqiptarë në të shumtën e rasteve është një gozhdë e ngulur në murin ndarës e bashkues të interesave që ushqejnë biznesin midis pronarëve dhe qeveritarëve. Që të kërkohet më shumë nga kjo gazetari dhe nga këta gazetarë, natyrshëm duhet kohë, duhet aq kohë sat të kuptohen lidhjet e dukshme e të padukshme që u cituan më lart. Por, edhe në qoftë se këto lidhje do të zbulohen, frika është se dalin lidhje të tjera, ashtu siç thuhej në fillim të viteve 90-të në Tiranë, shkund një ferrë dhe del një shofer, tani mund të thuhet hapur se hap një, biznes apo një pazar dhe gjen mijëra gazetarë. Kriza dhe dërgesat nga diaspora Derisa dërgesat e mërgimtarëve në vitin 2007, ishin rreth 521 milionë euro, ndërsa për vitin 2008, kjo shumë shënoi ngritje, ku arriti në 535 milionë euro. Shprehur në përqindje, kjo kap shifrën e 2.8 për qind, më shumë. Mirëpo, kjo shifër pritet të ndryshojë sepse ata po sjellin, çdo herë e më pak para në Kosovë Kriza ekonomike globale, që ka përfshirë botën ka shtrirë efektet e saj edhe në Republikën e Kosovës, si në aspektin e remitencave, po ashtu edhe në nivelin e investimeve të huaja direkt, duke shënuar rënie të eksportit, edhe ashtu i pakët. Rënia e vlerës së metaleve në berëzat botërore ka ndikuar edhe tek ne, pasi që Kosovë shumicën e eksporteve i ka pasur nga mbeturinat e hekurit. E po ashtu edhe rënia e vlerës së nikelit që ka ndikuar drejtpërsëdrejti në ndërmarrjen e Feronikelit, në Drenas, ndërmarrje kjo e kapluar nga kriza. Megjithatë, Banka Qendrore e Kosovës (BQK), pret që kjo të rikoperohet gjatë sezonit pasi që një numër i madh i mërgimtarëve vazhdojnë të vijnë në Kosovë, pavarësisht se tash gjendja është më ndryshe. Në pjesën e parë të këtij viti remitencat, kanë shënuar rënie për 10 për qind. Arsye e rënies së dërgesave mund të jetë, dëerdhja e mjetev dhe inevstimet e tyre jashtë Kosovës. Kjo ka bërë që mërgimtaret të mos sjellin atë kapital që e kanë direkt në Kosovë. Puntn që bëjnë mërgimtarët janë të oreintuara kryesisht në ata sektor ku janë direkt të afektuar nga kriza, si industria e makinave, ajo e ndërtimtarisë dhe sektorë të tjerë. Atyre (mër- Lulzim AHMETI 11

14 Gjuha, kombi d gimtarëve) në vendet perëndimore u është zgjatur pushimi javor dhe u janë zvogëluar ditët e punës nga pesë ditë pune në javë, në 4 ditë pune e mos ndoshta edhe më shumë Dërgesat e mërgimtarëve Përderisa dërgesat e mërgimtarëve në vitin 2007, ishin rreth 521 milionë euro, për vitin 2008, kjo shumë arriti në 535 milionë euro, që shënon një rritje prej 2.8 për qind, ndërsa tash kjo shifër do të ndryshojë.ata po sjellin, çdo herë e më pak para në Kosovë. Nëse trendi i rënies së remitencave vazhdon me këtë ritëm deri në fund të këtij viti, ato mund të ulën për 30 për qind më pak se sa vitet e kaluara. Pjesëmarrja e dërgesave të mërgimtarëve në Produktin e Brendshëm Bruto, është rreth 14 për qind. Kriza ekonomike në vendet e zhvilluara ka filluar të ketë implikime në ekonomitë e këtyre vendeve që po rezulton edhe në shkurtim të vendeve të punës në shumë kompani. Si rezultat i këtyre zhvillimeve mund të presim që edhe pa punësia e mërgimtarëve kosovarë në këto vende mund të rritet, gjë e cila sjellë edhe një rënie të dërgesave të emigrantëve. Rënia e këtyre dërgesave zvogëlon fuqinë blerëse për atë pjesë të popullsisë që përfiton këto dërgesa. Të dhënat preliminare për muajt e parë të vitit 2009, tregojnë për një rënie prej rreth 10 për qind. I vetmi sektor që konsiderohet i pa prekur edhe më tutje nga kriza ekonomike është sektori bankar, pasi që bankat që operojnë në Kosovë, operojnë nga depozitat e brendshme. Me një fjalë, kriza po vjen, kujdes si shpenzoni!. Në shekullin e XVII, Herder e përkufizoi kombin si grup njerëzish që kanë origjinë të përbashkët dhe institucione të përbashkëta, përfshirë dhe gjuhën. Në vitin 1772, në librin e tij Mbi origjinën e gjuhës, ai shtjellon idenë se gjuha shpreh përvojat kolektive të grupit të folësve të saj. Për një pjesë të pikëpamjeve të tij Herderi, edhe pse larg të qenurit nacionalist në kuptimin pezhorativ, është kritikuar nga autorë të tjerë me pretendimin se shtjellimet e tij shërbenin si burim për një nacionalizëm agresiv në shekullin e 19-të dhe të 20-të. Nuk mungonin në këtë periudhë dhe argumentimet se kombi dhe nationalizmi ( i kuptuar si identitet kombëtar, jo si nacionalizëm agresiv) ishin ndërtime artificiale, prodhime vetëm të kohëve të reja, duke injoruar kështu mijëra vjeçarë të historisë së një nacionalizmi separatist (Anthony Smith). Në të vërtetë, me një ngarkesë të tillë diku më të theksuar dhe diku më pak të theksuar është zhvilluar historia njerëzore. Por kjo nuk do të thotë aspak se vetëm kështu mund të ruhet apo të ndërtohet identiteti kombëtar apo se mund të ndiqet në këtë mënyrë çfarëdolloj trendi historik. Kështu, Venecianët apo bavarezët kanë qenë organizime, që kanë ekzistuar para se të ekzistonte Italia apo Gjermania. Ai që 300 vjet më parë ishte së pari një prusian dhe së dyti një gjerman, ka qenë jo më pak nacionalist se një gjerman i sotëm; ai që 2500 vjet më parë ishte së pari një athinas dhe së dyti një grek, nuk ka qenë më pak nacionalist se dikush që është së pari një grek, së dyti një europian dhe së treti një athinas. Është shumë më e arsyeshme që konceptimi i kombit dhe i konsolidimit të identitetit kombëtar të bazohen e konsiderohen në terma evolucionarë, në dritën e zhvillimeve historike. E.O.Wilson e sheh nacionalizmin si një zgjerim natyror të tribalizmit, që nga ana e tij, është një prodhim selektiv, mbështetur në idenë e lidhjes dhe të identifikimit me një grupim të caktuar njerëzish. Sipas tij, këta njerëz janë kështu antarë të një popullate kombëtare me një identitet të supozuar të njëjtë, si një entitet relativisht homogjen, i ndryshëm nga popullata të tjera. Kjo ishte fillimisht dhe baza e shtetit-komb, dhe nacionalizmi i gjeneruar në këtë mënyrë e mbajti së bashku, për një kohë relativisht të gjatë, kombin dhe shtetin. Ndryshe nga kombishtet sot na shfaqet dhe kombi nativ. Me këtë nënkuptohet populli me të njëjtën trashëgimi, gjuhë, gjeografi, kulturë e sistem politik; me të njëjtën aspiratë për një shoqërizim Ibrahim FEIMI 12

15 he globalizmi të përbashkët. Ekzistojnë relativisht pak shtete-kombe, më pak se dyqind, por shumë kombe native, gati më shumë se tremijë. Vetë ritheksimi i kombit në dhjetëvjeçarët e fundit është pjesë e reagimit ndaj presioneve të globalizimit, trysnisë së qartë për një homogjenizim njerëzor, prirjes për reduktime të ndryshimeve kombëtare, traditave e diversitetit kulturor, pluralizmit gjuhësor. Pranohet sot se globalizimi nënkupton integrim në rritje të tregjeve të mallrave, shërbimeve dhe kapitaleve apo financave, duke kapërcyer mbi prirjet e pastra ekonomike, industriale e financiale të dikurshme. Në këtë mënyrë sovraniteti efektiv i shtetit-komb pëson tkurrjen relative të tij, duke ushtruar presione harmonizuese e homogjenizuese, apo duke ngushtuar hapësirat e manovrimit të qeverive kombëtare. Një rrjedhojë mjaft e rëndësishme e globalizimit të komunikimit, të rritjes së kapaciteteve të lëvizjes është dhe rritja e flukseve të migrimit sidomos nga zonat e varfra në ato më të pasura, nga vende të pazhvilluara në vende të zhvilluara, duke përzjerë kështu grupe të ndryshme sipas racës, etnisë, fesë, kulturës e gjuhës. Në fund të fundit, globalizimi si një force e fuqishme zhvillimi, nëpërmjet balancimit të binomit pavarësi-ndërvarësi, është i drejtuar në një farë mase dhe kundër kohezionit të ngurtë, historikisht agresiv të grupeve të fiksuara sociale apo dhe të vetë kombeve. Të gjitha format transkufitare të tregtisë, të lëvizjes e komunikimit në një mënyrë apo tjetër po zëvendësojnë e do të zëvendësojnë grupet e veçanta sociale apo gjymtyrët kombëtarë të sjelljes e kulturës me modele më të përgjithësuara, tejkufitare e globale, por sidoqoftë në çdo rast duke rezistuar për të mos lejuar shkatërrimin e traditës dhe të gjuhës, në mbrojtje të ndryeshueshmërisë gjuhësore e kulturore. Një gjë e tillë është sidomos e rëndësishme të kuptohet drejt nga popujt e vegjël, për të siguruar mbijetesën e tyre. Sepse, në të vërtetë, globalizimi, apo lëvizja e lirë e kapitaleve, mallrave, ideve e njerëzve, në rrafshin praktik nënkupton dhe shkrirjen e kufijëve midis vendeve, kombësive e kulturave. Në këtë proces, epërsia ekonomiko-financiare detyrimisht përkthehet dhe si epërsi kulturore, duke lehtësuar kështu procesin e gjenerimit të kontureve të një kulture globale, pavarësisht veçorive të mëparëshme historike, gjeografike, etj. Kjo kulturë globale imponon dhe përdorimin e një gjuhe globale, gjë që pashmangërisht shoqërohet me dinamizmin e përshpejtuar të kësaj gjuhe dhe humbjen e tempit të zhvillimit të gjuhëve të tjera, sidomos të atyreve që janë mjaft të kufizuara në shtrirjen e tyre numerike, apo që mbrohen nga potenciale të ulëta financiare. Në këtë grupim, së bashku me gjuhët e tjera të Ballkanit, futet dhe gjuha shqipe, e cila, në kushtet e një copëzimi të mëtejshëm në përdorimin e saj apo dhe të zvogëlimit të mjeteve financiare në dispozicion, do të vuante akoma më shumë. Dhe kjo në të gjitha aspektet. Gjuhadhe identiteti kombëtar. Por si mbijetojnë kombet apo shtetet-kombe në kushtet e kësaj trysnie globale? Si bëhet e mundur që kombe të vogla ta ruajnë apo ta përforcojnë identitetin e tyre, apo si mund të lindin e të konsolidohen identitete të reja kombëtare që po gjenerohen sot? Një nga përgjigjet për të shpjeguar këtë mbijetesë kombëtare është gjuha, madje diversiteti gjuhësor duhet të zhvillohet në përputhje me diversitetin ekzistues, pse jo dhe në rritje të kombeve, por jo brenda kombeve. Ky proces ka karakteristikat e tij edhe në Ballkan, ku ende nuk ka përfunduar procesi i diferencimitcopëtimit apo analizës për të kaluar më tej në atë të integrimit apo sintezës. Ndërsa në disa popuj të tjerë të ish -Jugosllavisë mbizotëron aspekti i parë, për popullin shqiptar, në fazën e sotme, është spikatës aspekti i dytë, sidomos në rrafshin psikologjik e kulturor, në përgjithësi, dhe atë të gjuhës, në veçanti. ] Gjuha, që në kohë të lashta është çiftëzuar me një sens të identitetit kolektiv, Ajo ka funksionuar si makineria kryesore për zhvillimin e identitetit kombëtar deri ndërmjet popullatash relativisht heterogjene. Kështu, nëpërmjet gjuhës, njerëzit e këtij grupi janë bërë të ndërgjegjshëm jo vetëm për interesin e tyre vetjak, por dhe për interesin e anëtarëve të tjerë të grupit. Komunikimi i përbashkët nëpërmjet të të njëjtës gjuhë të pjesëtarëve të grupit bën të mundur formësimin apo modelimin e sjelljes dhe të qëndrimeve individuale, deri dhe transmetimin e strukturës së ideve mbi shoqërinë në të cilën ata bëjnë pjesë. Sepse, në të vërtetë, ka shumë faktorë që përbëjnë e formësojnë kombin. Të tillë janë kultura e traditat, feja, historia e territori, dhe mbi të gjitha gjuha, që në pjesën dërrmuese të rasteve është më kryesorja. Krahas prejardhjes së përbashkët, gjuha shqipe, pavarësisht veçorive dialektore, po ashtu ka qenë themelore e karakteristike për identitetin kombëtar shqiptar, të patronditur në shekuj nga pushtimet e ndryshme, apo dhe nga ndarja e padrejtë e tyre në disa organizime shtetërore. Por megjithë këtë padrejtësi historike që ka vonuar apo penguar organizimin shtetëror modern të shqiptarëve kombi shqiptar është formësuar e konsoliduar shumë kohë më parë, edhe në këto kushte mjaft të vështira. Pra, tek shqiptarët kombi është formësuar para ndërtimit të shtetit modern, ndërsa për popuj të tjerë, p. sh., tek amerikanët shteti modern është ndërtuar para konsolidimit të kombit amerikan. (Pjesa tjetër e punimit vazhdon në numrin e ardhshëm) 13

16 Identiteti shqiptar i Kosovës Donik Sallova Çështja e identitetit kosovar, përkatësisht kuptimet dhe ngjyrimet që po i mveshen këtij identiteti e ka dyndur opinionin publik të Kosovës me polemika, debate, studime dhe shprehje qëndrimesh lidhur me pyetjen se a ekziston identiteti kosovar dhe nëse ekziston çfarë është ky identitet (pra, çfarë kualifikimesh mund t i japim atij). Ngritja e çështjes së identitetit kosovar ka ardhur si pasojë e ndryshimeve dhe zhvillimeve politike e historike që kanë ndodhur me zgjidhjen e statusit final të Kosovës, pra pavarësimin e saj. Krijimi i shtetit të Kosovës ( në proces konstant të njohjes ndërkombëtare), pranimi i Propozimit të Ahtisaarit dhe miratimi e hyrja në fuqi e Kushtetutës së Republikës së Kosovës (15 Qershor 2008), paraqesin një kualitet të ri politik, juridik e shoqëror në rajonin e Ballkanit (të kombeve). Ky format i ri i një shteti të Ballkanit (Republikës së Kosovës) i bazuar mbi një propozim politik ndërkombëtar (Propozimi i Ahtisarit) dhe i cilësuar si zgjidhje/rast sui generis (si në raport me të Drejtën Ndërkombëtare ashtu edhe në rregullimin e brendshëm të saj), ka nxitur dilema te teoricienët dhe opinionistët politik lidhur me çështjen se, krijimi i tillë i formatit të shtetit të Kosovës a po çon kah krijimi apo evoluimi i identitetit të përgjithshëm kosovar. Dilema kryesore lidhur me çështjen e identitetit kosovar ka të bëjë me atë se: predispozitat e tilla politike dhe kushtetuese të shtetit të Kosovës a po krijojnë predispozita faktike imponuese të krijimit të kombit kosovar. Pikërisht ky aspekt i identitetit kosovar, pra identiteti kombëtar i Kosovës, paraqet pikën polemizuese të kësaj çështjeje. Identitet kosovar Në tërësinë e vet identiteti kosovar tashmë inkorporon në vete edhe realitetin e ri politik shtetëror që ka karakter inkluziv dhe të trajtimit të barabartë për të gjithë shtetasit e Kosovës. Pikërisht fakti se të gjithë shtetasit/qytetarët e Kosovës do të jenë të lirë e të barabartë në Republikën e Kosovës, ka ngacmuar teorikët e kombeve se mos ky fakt do të shëndërrohet në qëllim politik të popullit të Kosovës për t u themeluar si komb kosovar. Megjithatë ky konstatim a shqetsim mbetet eventualisht për t u vërtetuar si i qëndrueshëm në aspektin teorik dhe i realizueshëm në atë praktik. Kompleksitetit të aspekteve të identitetit kosovar i shtohet edhe elementi evropian i këtij identiteti. Si në aspektin historik edhe në atë aktual politik Kosova (Republika e Kosovës) i ka takuar dhe do t i takoj tërësisë së përbërësve të identitetit evropian, respektivisht elementet (politike e shoqërore) evropiane paraqesin përbërësit kryesor fundamental të identitetit kosovar. Kufizimi në vetëm një aspekt të identetetit të një populli a kombi nuk është i mjaftueshëm në njohjen dhe definimin e atij identiteti. Prandaj, shqyrtimi i pyetjes/çështjes tonë se a ekziston identiteti kosovar, nuk do të mjaftohemi t i përgjigjemi vetëm duke trajtuar aspektin kombëtar të identitetit të Kosovës por, duke e shqyrtuar këtë identitet edhe në raport me identitetin shtetor të Kosovës, i cili është i domosdoshëm me vetë faktin që shteti i Kosovës tashmë ekziston. Ballafaqimi, krahasimi dhe tendenca e unifikimi apo ndarjes së identitetit kombëtar të Kosovës me iden- 14

17 titetin e saj shtetëror, paraqet gjithashtu një sfidë në teoritizimet lidhur me identitetin kosovar. Prandaj, në drejtim të heqjes së dilemava lidhur me çështjet e ngritura, kujdes të veçantë duhet kushtuar nocioneve të lidhura me këto çështje, si në aspektin teorik ashtu edhe në ballafaqimin e tyre me realitetin praktik. Formimi i shtetit të Kosovës Ngritja e dilemës se me forminim e shtetit të Kosovës ka filluar edhe procesi i formimit të identitetit kombëtar të Kosovës është dilemë e paqenë dhe proces jo-real, kjo sepse identiteti kombëtar i Kosovës ekziston dhe ky identitet është shqiptar. Gjithashtu, pretendimet nga qarqe të caktuara institucionale dhe të shoqërisë civile për të qenë bartëse të këtij procesi komb-formues të Kosovës janë jo-reale, sepse identiteti kombëtar i Kosovës është formuar në një proces të gjatë historik të nisur që nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878) dhe me kulmim në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë (1912). Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë që shënoi themelimin e shtetit shqiptar, ishte njëkohësisht akt që unifikonte sub-identitetet shqiptare të kultivuara në vilajetet e Perandorisë Osmane e ndër to edhe vilajetin e Kosovës. Këto sub-identitete shqiptare partikulare ishin pasardhëse të sub-identiteteve partikulare ilire të cilat gjithashtu ishin zhvilluar të ndara në krahina dhe fiset e mëdha ilire. Pra, ishin rrethanat gjeografike, historike dhe politike ato që imponuan apo shkaktuan kultivimin e subidentiteteve shqiptare, gjithmonë si pjesë e mozaikut të përgjithshëm të identitetit shqiptar. Vendimet e Konferencës së Ambasadorëve në Londër (1913) lanë jashtë shtetit kombëtar shqiptar gjysmën e shqiptarëve. Nga ky moment i padrejtë politik e historik, identiteti shqiptar u zhvillua në dy realitete: realitetin brenda shtetit shqiptar dhe realitetin në trojet etnike jashtë shtetit shqiptar, nën juridiksionin shtetëror të shteteve tjera fqinje. Edhe pse pati presione të mëdha për asimilim, shqiptarët jashtë kufijëve të shtetit shqiptar u njohën si minoritete etnike shqiptare (posaçërisht në Jugosllavi). Në asnjë moment shqiptarët e Kosovës, Maqedonisë, Luginës së Preshevës dhe ata të Malit të Zi ( pra, në ish-jugosllavi) nuk e vunë në këmbim identitetin e tyre kombëtar shqiptar me ndonjë identitet tjetër. Mos-heqja dorë e këtyre shqiptarëve nga identiteti i tyre kombëtar u vërtetua edhe në tri luftrat e fundit ( në Kosovë, Maqedoni dhe Luginë të Preshevës). Motivi i këtyre luftrave ishte mbrojtja e qenies dhe identitetit shqiptar nga tendenca e eliminimit dhe asgjësimit nga sllavët. Fatkeqësisht identiteti i shqiptarëve në Greqi mbetet më i rrezikuari, si pasojë e presionit të madh asimilues dhe mosnjohjes së pronave të shqiptarëve nga shteti grek. Shqiptarët të gjendur imponueshëm në Jugosllavi vazhduan në mënyrë konstante kërkesën e tyre për vetëvendosje dhe bashkim me Shqipërinë. Kjo argumentohet edhe nga përmbajtja e Rezolutës së Bujanit ( ) e cila parashihte bashkimin e Kosovës me Shqipërinë dhe kishte garanci ndërkombëtare (Arsim Bajrami 2001:36). Rezoluta e Bujanit paraqiste dokumentin themelor të vetëvendosjes së shqiptarëve të Kosovës (Noel Malcom 1998: ). Megjithatë, pas dështimit të realizimit të vendimeve të rezolutës së Bujanit, shqiptarët në Jugosllavi ishin në përpjekje të vazhdueshme të realizimit të të drejtave të tyre kombërare duke kërkuar statusin e Republikës në Federatën Jugosllave. Veprimet antikushtetuese e aneksusese të Serbisë në vitin 1989 shënuan shembjen e pozitës kushtetuese të Kosovës në Jugosllavi, të garantuar nga Kushtetuta e vitit Agresionit kushtetues e shtetëror të Serbisë elita politike shqiptare dhe populli i Kosovës iu përgjigj me miratimin e Deklaratës së Pavarësisë së 2 korrikut 1990, miratimit të Kushtetutës së Republikës së Kosovës (në Kaçanik më 7 shtator 1990), Referendumin për Kosovën shtet sovran e të pavarur (shtator 91), Rezoluta për shtetin e pavarur e sovran të Kosovës (tetor 91), Amandamentet Kushtetuese, zgjedhjet parlamentare e presidenciale ( ) etj. Kronologji e ngjarjeve historike Kronologjia e ngjarjeve historike të sipërcekura, të cilat kulmuan me luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ( ) dhe bombardimet e NATO-s (1999), paraqesin veprime politike/historike të elitës e popullit shqiptar të Kosovës dhe çuan në evoluimin e zgjidhjes së çështjes shqiptare në Ballkan. Tashmë nga dëshira/synimi për bashkim me Shqipërinë, populli i Kosovës kishte vendosur një politikë pragmatike, realizimin e shtetit demokratik shqiptar të Kosovës. Pra, Republika e Kosovës është projekt politik i Kombit Shqiptar të Kosovës, i cili njëherit përbën edhe shumicën absolute të popullit të Kosovës (mbi 90%). Se Republika e pavarur e Kosovës është projekt kombëtar shqiptar kuptohet që në nenin 1 të Kushtetutës së Kaçanikut ku thuhet: Republika e Kosovës është shtet demokratik i Kombit shqiptar dhe i pjestarëve të kombeve të tjera dhe i pakicave kombëtare, të shtetasve të vet; serbëve, muslimanëve, malazezëve, kroatëve, turqëve, romëve e të tjerëve që jetojnë në Kosovë (Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Dispozitat e Përgjithshme, neni 1). Vetë lufta e armatosur e viteve ishte në mbrojtje dhe realizim të aspiratave të këtyre akteve/ vendimeve politike/historike. 15

18 Bombardinet e Aleancës Bombardimet e NATO-s mbi Jugosllavinë (me motiv humanitar), instalimi i misionit të OKB-së në Kosovë (mbi bazën e rezolutës 1244) dhe të gjitha relacionet e raportet me bashkësinë ndërkombëtare deri me shpalljen e pavarësisë së Kosovës (17 Shkurt 2008), përbëjnë zhvillime relevante të cilat padyshim janë pjesë e historisë dhe identitetit bashkëkohor të Kosovës. Që nga periudha e fillim viteve 90 e deri te fillimi i negociatave për zgjidhjen e statusit final të Kosovës në vitin 2005, respektivisht deri te vdekja e Presidentit historik të Kosovës Ibrahim Rugova (janar 2006), Kosova nuk kishte dilemë se, Republika e Kosovës shtet i dytë i shqiptarëve në Ballkan ishte optimumi real i zgjidhjes së çështjes shqiptare në përgjithësi (meqë shqiptarët aktualisht kishin hequr dorë nga e drejta për bashkim me Shqipërinë). Negociatat e Vjenës Me intensifikimin e negociatave në Vienë mes shqiptarëve dhe serbëve (Kosovës dhe Serbisë) nën udhëheqjen e Marti Ahtisarit (i ngarkuar i OKB-së), filloi e ashtuquajtura periudhë e kompromiseve të dhimbshme (tog-fjalësh i përmendur shpesh nga delegacioni shqiptar në negociata). Rezultat i këtyre negociatave ishte dështimi i kompromisit në mes palëve (serbëve e shqiptarëve) dhe nxerrja e një propozimi nga ana e negociatorëve ndërkombëtar, të njohur si Pakoja e Ahtisarit. Ky propozim i Ahtisaarit parashihte një pavarësi të mbikëqyrur për Kosovën dhe themelimin e shtetit multi-etnik. Realisht duhet thënë që prapa parimeve demokratike e multi-etnike që obligon kjo pako, shihet tendenca e qartë për ç identifikimin e Kosovës si shtet me shumicë kombëtare shqiptare, sepse parimet demokratike dhe parimet e respektimit të të drejtave të pakicave kombëtare shqiptarët i kishin garantuar qysh në Kushtetutën e Kaçanikut. Pranimi i këtij propozimi nga ana e udhëheqjes politike shqiptare, i interpretuar prej tyre si veprim politik pragmatik në drejtim të realizimit të pavarësisë së Kosovës, duhet thënë që është në kundërshtim me të gjitha vendimet politiko-juridiko-historike të miratuara gjatë viteve 90, duke përfshirë edhe motivin e luftës së UÇK-së (të shprehur në betimin e ushtarëve të saj). Propozimi i Ahtisaarit, Deklarata e Pavarësisë (17 shkurtit) dhe Kushtetuta e re e Republikës së Kosovës nuk qëndrojnë në pika pajtimi edhe me dy rezoluta të miratuara nga Kuvendi i Kosovës (Rezolutën për luftën çlirimtare të popullit të Kosovës për liri dhe pavarësi, 15 maj 2003, dhe rezolutën për rikonfirmimin e vullnetit politik të popullit të Kosovës për Kosovën shtet të pavarur dhe sovran, 17 nentor 2005). Aktet Historike Evidentimi i akteve e ngjarjeve historike të lartpërmendura, të miratuara e të ndërmarra gjatë viteve 90 e që shprehin vullnetin politik të popullit të Kosovës, për Kosovën shtet demokratik shqiptar, evidentimi i rezolutave të Kuvendit të Kosovës për rikonfirmimin e vullnetit të shprehur përmes këtyre akteve, si dhe potencimi i vendimeve politike të ndërmarra pas negociatava për statusin final të Kosovës si, miratimi i Propozimit të Ahtisarit dhe të gjitha vendimeve kushtetuese e ligjore mbi bazën e tij, është bërë me qëllim të evidentimit të mospajtimeve që kanë këto akte/ vendime në raport me çështjen e identitetit kosovar në përgjithësi dhe identitetit kombëtar të Kosovës në veçanti. Megjithatë, shqyrtimet e mëposhtme teorike do të tregojnë se kur dhe si krijohen kombet, si klasifikohen ato, a realizohet çështja kombëtare përmes dy e më shumë shteteve etj. Pastaj mbi këtë bazë do të kuptojmë nëse thënia sui generis për shtetin e Kosovës, ka ose jo gjasa të shfrytëzohet dhe adaptohet edhe në kontekst me identitetin kombëtar të Kosovës, në kuptimin që po formohet ose jo kombi siu generis kosovar. Format e krijimit të kombit Teoria e kombeve njeh dy tipe të kombeve të formuara në hartën politike të botës, kombet e tipit politik-qytetar dhe kombet e tipit etnik-kulturor. Historikisht dhe tradicionalisht tipi i kombit politik shfaqet aty ku shteti është formuar para kombit (rasti francez), ndërsa tipi i kombit etnik-kulturor shfaqet atu ku kombi është etabluar ose afirmuar para shtetit (rasti gjerman). Në Francë, Shteti shfaqet para kombit: Shteti modern në fund të mesjetës, diku ndoshta nga shekulli i XIV kur mbreti Filip lë Bel (Philippe-le-Bel) krijoi format e para të administrimit mbretëror jo direkt të lidhura me strukturat feudale. Kurse Kombi paraqitet katër shekuj më pas, me revolucionin, kur edhe ju hoq pushteti mbretit dhe iu kthye tërësisë së atyre që ishin deri atëherë regnicoles, banorë të mbretërisë, të nënshtruar mbretit, dhe të cilët pastaj u bënë qytetarë duke formuar kombin sovran. Kombi atëherë modelohet mbi kufijtë e Shtetit të paraprirë, çdo qytetar i Shtetit është ipso facto pjestarë i kombit (Paule Garde 2007:20). Në rastin e krijimit të kombit gjerman (ose shembullit të kombit etnik) kemi të bëjmë me një tjetër realitet dhe histori. Në Gjermani, Fihte (Fichte) më 1808 në Ligjërimin e tij kombit gjerman, i bën apel kombit atëherë kur Shteti gjerman nuk ekzistonte. Kombi për të pra është themeluar mbi një komunitet gjuhte dhe kulture, teori e cila ishte përpunuar njëzjet vjet më parë nga Herderi. Pas tij, jemi munduar sa mirë aq edhe keq të përkojmë kufijtë e Shtetit me ata që mendojmë se janë kufij të kombit. Ky projekt është përhapur më 1870, mirëpo pjesërisht, sepse realizimi i tij i plotë është i pamundur... Mos përkimi i tillë i kombit të këtij modeli me një Shtet, si dhe dallimi i cili shfaqet në mes Shtetësisë dhe kombësisë, janë konsekuancë e pashmangshme e modelit (Paule Garde 2007:21). Dy shembujt e ilustruar më lart që paraqesin historinë e formimit të dy kombeve të ndryshme të Evropës, përbëjnë në fakt dy tipet e vetme të formimit të të gjitha kombeve në botë dhe deri më sot nuk gjejmë një model të tretë. Pra, ekziston kombi i formuar para shtetit ku themelimi i shtetit konsiderohet aspiratë/ synim kombëtar dhe shërben për mbrojtjen dhe zhvillimin e interesave të kombit dhe ekziston shteti i formuar para kombit ku kombi lind për qëllime politike të shtetasve për fuqizimin a 16

19 reformimin e shtetit në emër të kombit. Ndërsa, teoria moderne e shtetit njeh shtetin nacional (politik a etnik) dhe shtetin multinacional (kur nuk ka shumicë të dallueshme nacionale dhe ekzistenca e shtetit është vullnet i këtyre nacionaliteteve) kur bëhet fjalë për raportin e kombit me shtetin, njeh shtetin demokratik dhe jo-demokratik kur bëhet fjal për sistemin/regjimin politik, pastaj shtet federativ, unitar, fetar, etj... Republika e Kosovës po pretendohet të quhet shtet qytetar e multi-etnik, kualifikime të cilat në aspektin teorik nuk përkojnë me nocionin e shtetit dhe në aspektin e identitetit kombëtar të Kosovës nuk përkojnë me të vërtetën faktike e historike. S ka Komb kosovar Në rastin e Kosovës, serbët janë serbë të Kosovës (pakicë kombëtare serbe) për faktin se kombi i Kosovës janë shqiptarët (kombi shumicë mbi 95%), ndërsa nuk do të mund të quheshin eventualisht kombas kosovar sepse as shteti e as kombi (eventual) kosovar nuk është vullnet i tyre politik. Pra, mundësia e krijimit të kombit politik kosovar bie, sepse shteti i Kosovës u krijua në territorin ku banohej nga një komb i formuar (kombi shqiptar i Kosovës), vullnet dhe program kombëtar i të cilit ishte ky shtet. Shqiptarët nuk janë për krijimin e kombit kosovar, sepse kërkesa dhe synimi për shtetin e Kosovës ishte kërkesë e tyre, si vullnet politik që do të ruante kombësinë e tyre shqiptare (nga cënime sllav) dhe nuk do të cenonte kombësit e tjera (pakicat kombëtare dhe kombet fqinje). Por kjo nuk pengon faktin që një komb i njëjtë të jetë shumicë në dy Shtete të ndryshme dhe kështu të realizoj planin e tij të pavarësisë në dy Shtete kombëtare; si rasti i Greqisë: Greqia dhe Qiproja, i Rumunëve: Rumania dhe Moldavia, dhe së shpejti pa dyshim edhe i Shqiparëve: Shqipëria dhe Kosova. Ky dualizëm nuk cenon pavarësinë kombëtare e cila realizohet nën formën e dy Shteteve e jo e njërit (Paul Garde 2007:24). Në mbështetje të faktit dhe të vërtetës se Kosova është shtet shqiptar në Ballkan del edhe shkrimtari emblematik dhe simbol i kulturës moderne shqiptare Ismail Kadare, në esenë e tij Identiteti evropian i shqiptarëve : Të flasësh mbrapsht dhe për gjëra që s të përkasin, siç është deklarata e fundit e diplomacisë shqiptare se në Ballkan s ka vend për shtetin shqiptar të Kosovës (bëhet fjalë për deklaratën e ish-ministrit të jashtëm shqipar Mustafaj, shën. i aut. ), në qoftë se ky s është shtet demokratik, është më keq se korrupsion. Cilit shtet a cilit popull i është dhënë ndonjëherë një alternativë e tillë: demokraci ose zhdukje nga harta? Natyrisht që Kosova duhet dhe do të jetë demokratike, por askush, në emër të standardeve të demokracisë, nuk mund të vërë në dyshim vendin sovran të Kosovës në hartën e Ballkanit (Kadare 2006:57). Të qenit shtet i kombit shqiptar Kosovës nuk i ka penguar të jetë edhe shtet demokratik dhe mbrojtës i të drejtave të pakicave kombëtare, gjë të cilën Kosova e ka dëshmuar në të gjitha aktet e veta historike kombëtare, prandaj është e padrejtë që Propozimi i Ahtisaarit nuk e njeh kombin shqiptar si titullar të shtetit e as popullin shqiptar si popull shtet formues (Hoxhaj 2008:334). Në këtë frymë është edhe Kushtetuta e re e Kosovës. Megjithatë, sa i përket çështjes së identitetit shtetëror të Kosovës, ai ka të bëjë sot vetëm me faktin se Kosova tashmë është shtet i pavarur dhe i njohur ndëkombtarisht, shtet i themeluar si mekanizëm shërbyes, mbrojtës e prosperues për kombin që ka aspiruar t a krijoi këtë shtet, me të njëjtat funksione edhe për kombet tjera pakicë të Kosovës. Tendenca për t a identifikuar Kosovën vetëm me identitetin shtetëror (Kosova pretendohet të quhet shtet qytetar) në disfavor të identitetit të saj kombëtar është e kot, sepse shteti dhe kombi nuk janë identitete të ndërkëmbyeshme dhe zëvendësuese për njëri-tjetrin. I pari (identiteti kombëtar) ka karakter identifikues dhe dallues nga kombet tjera, ndërsa i dyti (identiteti shtetëror) ka karakter evidentues të sovranitetit politik të identitetit të parë (kombit) në arenën politike ndërkombëtare (inter-national), me strehë kryesore Organizatën e Kombeve të Bashkuara (United Nations). Asgjë nuk është më ndërkombëtare se sa formimi i identiteteve kombëtare (Anne-Marie Thiesse 2004:9) Përfundimisht, duhet kuptuar që identiteti i Kosovës në kompleksitetin e vetë i ka qartë të vijëzuara: identitetin kombëtar të shprehuar nga Kombi Shqiptar (si dhe pakicat kombëtare), identitetin shtetëror të shprehur me pavarësinë politike dhe sovranitetin e saj, bashkë me rregullimin e brendshëm demokratik, si dhe idenitetin evropian të shprehur nga vullneti dhe synimi i popullit dhe shtetit të Kosovës për të qenë anëtare e Unionit Evropian dhe kultivuese e vlerave evropiane demokratike, politike e shoqërore. 17

20 Globalizimi i botës dhe bota George Soros, On Globali Dr. Fadil MALOKU, sociolog Në diskursin tonë politik, atë mediatik e sidomos atë ekonomik ka shumë të ngjarë që kompleksi i fenomenit mbi globalizimin, të shumtën e rasteve të përzihet e herë herë edhe të identifikohet me projektin e europeianizmit, pra një parprojekti që si ide u hodh nga të ashtuquajturit eurokratët e Brukselit, me qëllim që të pregaditen konditat e një rrjeti të ri shtetesh në kontinent. Disa të tjerë, kuptohet të po këtij diskursi janë të prirur që konceptin dhe filozofinë e globalizimit ta identifikojnë me perspektivën e reduktimit të shtetit kombëtar në këto procese shumë dinamike të prosperitetit dhe të begatisë materiale të njeriut. Thënë me thjeshtë, perceptimi për këtë proces, sot është evident në të gjitha sferat e jetës shoqërore të vendeve dhe të shteteve në botë. Por, a mund të perkufizohet dhe si mund të përkufizohet ky fenomen i ri që ka filluar të na ndryshojë ngapak edhe jetën tonë,në Kosovën e pasluftës. Nëse insistojmë një shpjegim pak a shumë etimologjik, atëherë patjetër duhet të konsultojmë fjalorët e ndryshëm në gjuhë të ndryshme, por për të portretizuar atë si diskurs të ri në shoqëritë e reja, patjetër do të duhej t'i adresoheshim shpjegimit sociologjik, i cili krahasuar me diskurset tjera shkencore patjetër se qendron me afër ndonjë spjegimi dhe perkufizimi anipse, nga shumica e sociologëve të sotëm botëror pranohet publikisht se sociologjia e sotme, në një fare mënyre ende vuan nga një paradoks evident. Ngase, në njerën anë shoqëria pjesëtare të së cilës jemi, gjithënjë e më shumë po bëhet botërore, pra globale në kuptimin e komunikimit dhe konsumit të të mirave materiale qe i ka krijuar njeriu, kurse në anën tjetër ne nuk po mundemi ende të lirohemi nga veçantia e vet-vetës provinciale, ose siç do të thoshte George Sorosi, kurthes territorial, që e konsiston atë si shkencë kompetente për shoqërinë. Po ashtu, kohëve të fundit, për këtë fenomen të ri filluan të shkruhen libra e artikuj, të organizohen projekte të ndryshme hulumtuese, të udhëhiqen analiza shkencore e jo shkencore, të shkruhen afishe të ndryshme pro dhe kundër këtij fenomeni, të hapen ëebsite të tera publicistike dhe eseistike, pra një mori interesimesh analitike, e jo analitike. Thuhet dikund, se vetëm prej se është zbuluar interneti (vitet '80-ta) e këndej janë hapur dikund rreth 200 gjer 250 mijë ëebsite vetëm rreth fenomenit apo procesit të ri që shpesh-herë nga diskurset politike identifikohet me rendin e ri botëror, kurse nga ato ekonomike me globalizimin. Problemi më i madh që është paraqitur ndonjehërë, sidomos në qarqet akademike dhe ato shkencore, lidhur me këtë fenomen është ai i definimit apo i përkufizimit të tij. Në këtë lloj të identifikimit në nivelin botëror, zakonisht kyqen njerëz kompetent dhe jo kompetent, pra të tillë që drejtëpërdrejt nga globalizimi vjelin të ardhura të majme, dhe të tillë që i mban kurrreshtja për të ditur se për çfarë diskursi në të vërtetë është fjala. Te ne në Kosovë, për këtë lloj interesimi për analiza të tillla kabinetike dhe preokupime ekipore as që mund të flitet njëherë. Arsyet janë të shumta, por ajo që është më kryesore ka të bëjë ende me histerinë tonë rreth problemit të legjitimitetit dhe të ndërtimit të institucioneve demokratike, ku problemi i debatit dhe dhënies se shpejgimeve akademike rreth këtij diskursi, është diçka e panjohur. Për shumëkë që as që ka njohuri edhe më elementare për këtë diskurs, debati do të merrte formën e paragjykimit. Megjithatë, edhe ne si shoqëri që po pretendojmë të ndërtojmë shoqërinë demokratike të tipit liberal, do të duhej të paktën të posedojmë njohuri elementare lidhur me procesin e globalizimit, i cili për shumë qarqe akademike është një fenomen i ri që lypset definuar apo studiuar. Kurse në kuadër të debatit publik, të nivelit botëror, për herë të dytë është duke u kyqur edhe filantropi i njohur amerikan me origjinë hungareze, z. George Soros me librin e tij më të ri On Globalization, që tanipërtani mund të gjendety në duart e lexueësve vetëm në gjuhën angleze. Sorosi globalizimin përpiqet ta definojë si qarkullim të lirë të kapitalit, tregjeve financiare së bashku me kompanitë transnacionale nëpër të gjitha ekonomite kombëtare, e diku-diku edhe si proces i cili e zgjon konkurrencën globale në të gjitha meridianët e botës. Soros, si njeri i involvuar në lojën e globalistëve botëror, mendon se për ta globalizuar planetin nevojiten institucione globale të cilat do merrnin përgjegjësinë për mbarë njerëzimin në mileniumin që po hyjmë. Në këtë kontekst ai parasheh një reformim të konsiderueshëm të institucioneve të sotme globale, siç janë Bankat Botërore, Pakti i Stabilitetit, Fondi Monetar Ndërkombëtar, etj. Meqë Soros në opinionin tonë dhe përgjithësisht atë botëror njihet me epitetin e një administruesi të suksesshëm të parave e më pastaj edhe të filantropit dhe njeriut i cili me më endje 18

21 e globalizuar zation preferon aksionin e preventivës se sa atë të intervenimit të vonshëm të ndihmës së vendeve ku lindin konfliktet e natyrës ekonomike, etnike, politike, etj..ai, në të vërtetë në këtë libër më tepër i kushton vëmendje çështjes se ndryshimit të mënyrës se distribuimit të ndihmave nëpër botë (aludimi është për gjitha vendet postkomuniste). Për të distribuimi i deritanishem i ndihmave për këto vende kishte dy defekte; njeri kishte të bënte me interesat e donatorëve dhe tjetri me atë të qytetarëve. Këto mjete shpesh-herë në të kaluarën ishin ndërlidhur mirë me interesat e sigurimeve kombëtare të vendeve që u dedikoheshin, por këto mjete të shumtën e rasteve i kanë hargjuar ekspertet e jashtëm me arsyetimin e parapregaditjeve për stafet lokale, ashtu siç do të ndodhë bie fjala në Kosovë, Bosnjë, Çeçeni, Ruande, Avganistan etj. Thënë me ndryshe, sipas Sorosit një distribuim i këtille i mjeteve më shumë i kanë mbajtur të gjalla regjimet e vendeve të cilat nuk ishin të popullarizuara në sytë e masës qytetare. Ai, në të vërtetë në këtë libër porosit një qasje tjetërfare të distribumit të ketyre formave të mjeteve, apo siç e quan thitheseve special Ai në të vërtetë sygjeron një formë të modifikuar të tregjeve, ku do të ballafaqoheshin programet të cilat kanë interes të konkurojnë lidhur me këto mjete të ndara për vendet që kanë nevojë. Këto mjete do t'i menaxhonte një bord ndërkombëtar, i cili do të përbëhej nga personalitetet e larta kualifikuese, përkatësisht përsonaliteteve të cilat nuk do të ishin pjesë përbërëse të burokracisë së rregullt që zakonisht emërohet nga OKB-ja apo ndonjë institucion tjetër ndërkombetar. Por, për të realizuar këtë ndryshim të distribuimit të mjeteve të dedikuara për vendet që kanë nevojë për instalimin e modelit të demokracisë liberale, Soros rekomandon edhe ndryshimin e sjelljeve të veta akterëve (ndërkombëtare) kryesor, të cilët shpesh-herë dinëe të bëhen pengesë serioze në këtë drejtim. Ai sygjeron që edhe sjelljet e deritanishme të politikës amerikane e cila është e bazuar ende në realizmin gjeopolitik të doktrinës se Henry Kisingjerit të ndryshojnë në drejtim të një sjelljeje që synon kah idealizmi (një shprehje e tij) që promovon shoqerinë globale të hapur, pra globalizmin e proceseve dhe dukurive ekonomike dhe atyre politike. Për të vërtetuar edhe një herë bindjen e tij për një shoqëri të hapur globale, ai mes tjerash thotë: Përkundër mangësive të saja të theksuara, unë edhe me tej mbes ithtar i flakët i globalizimit. E përkrahi, jo vetëm për shkak të begatisë që ai prodhon, por edhe për shkak të lirisë që e ofron. Atë që unë e quaj shoqëri të hapur, sot do të duhejt të ofroj shumë me shumë liri se sa cilido shtet i vetëm. Në anën tjeter, si njeri i cili gjindet në kulmin e bizneseve botërore, ai provon të deshmojë se besimi i verbër në mentalitetin e tregut të lirë, lirisë se shprehjes dhe koncepteve teorike për diskursin e demokracisë liberale, i kanë sjellë probleme të mëdha botës se sotme bashkëkohore, ku kriza e identitetit të njeriut të sotëm bashkëkohore, në emër të kësaj e lirie të tepruar, e ka vënë në pikëpyetje të madhe jo vetëm atë si pjesëtar të shoqërise, por edhe vet shoqërinë bashkëkohore. Për t'i ikur kësaj kataklizme, Sorosi preferon një rrugë tjetër, siç do të thoshte doajeni i sotëm i sociologjisë, Anthony Giddens rrugën e tretë, që për të është në të vërtetë një alternativë e vetme që mund të shpetojë jo vetëm sistemin e vrullshëm financiar amerikan që kohëve të fundit është bërë jo vetëm model identifikues por edhe model i pa arritshëm për shumë vende tjera, por përgjithësisht edhe terësinë e civilizimit amerikan, të cilin nga të katër anët e botës jemi të gjithë duke e imituar ngapak. Sorosi, siç edhe pamë, edhe më lartë nuk e fsheh simpatinë e tij për globalizimin të cilin e identifikon me interesin e korporatave amerikane të futura në rrjetin e gjithëmbarshëm botëror: Fati ka dashur që krijimi i këtij rendi të ri botëror, të përputhet me interesat tona vetanake, shton ai pa kurrëfarë ngurrimi! Duhet thënë në fund që libri i tij On Globalization pa dyshim shënon pikën kulminante të pjekurisë se tij që të matet edhe në diskursin e shpjegimeve shkencore në nivele globale. Përparësia e tij qendron në përvojën e fituar në mënyrë praktike nëpër gjitha meridianët e botës dhe në mprehtësinë e të shikuarit tjetërqysh të pervojave të reja të demokracise liberale sot në botë. Për këtë shkak, pa hezitim u rekomandohet të gjithë atyre qe pretendojne te kuptojne frymarrjen e re te kapitalizmit liberal, sot ne bote te identifikuar si globalizëm, globalizim, globalitet. Kurse ekspertëve të lëmenjëve nga ekonomia, politika dhe sociologjia, kureshtja e të cilëve padyshim do t u nominohet me fakte të reja dhe të freskëta nga diskursi i ekonomisë dhe politikës globale, u rekomandohet si lektyrë e domosdoshme. 19

22 Challenges and the Unexpe For ten years, UNMIK were the international administrators in Kosovo and it appears that during those years, the international concerns did not realise that they should have had mechanisms that would ensure democracy [after they left]. On the other hand, Marti Ahtisaari s agreement foresees uncontrolled executive powers for the International Civil Representative and for the chief of EULEX. In the Constitutional Framework for Provisional Self-government, it was clearly stressed that, regardless of what powers UNMIK transferred to Kosovar institutions from the police to border control- [they would] always remain[ed] subject to the full and final authority of the SRSG. So, if the approved laws by the Kosovar assembly had to come to pass, then those laws would have had to be accepted by the SRSG.However, from the earliest days of EULEX operations in Kosovo, high level officials from the International Civilian Office, lead by the EU clearly emphasised that the next international mission would not be similar to UNMIK. Thus, in December 2006, a distinguished European diplomat, Torbjorn Sohlstrom, announced, the first is that the international community s engagement will be very different from what it is today, and from what it has been Dr. Agim ZOGAJ over the past seven years. It will no longer seek to govern Kosovo and the responsibility to administer the affairs of Kosovo will be the responsibility of the elected representatives... Then Sohlstrom emphasised again that the role of the international community will be: to assist, in a multitude of ways, [and] to ensure that a status settlement is correctly implemented. Similarly to Diplomat Sohlstrom, Peter Feith, the Head of the Office of the European Union Special Representative has reaffirmed, our philosophy is that Kosovo s government are in control; we are not here to lead, we are here to support and advise. But if we take a careful look at Ahtisaari s document, we will find there that it gives powers and broad privileges to the Head of the International Civilian Office in order to ensure that the status agreement is implemented correctly and without obstruction. Such freedoms will not be limited to only ensuring respect for the rule of law and the effective protection of minorities. This is because the International Civilian Representative, who shall double as the European Union Special Representative, shall be the ultimate supervisory authority over other fields of government, as well as the rule of law, including the judiciary, police, border control, customs and corrective services. The International Civilian Representative has a mandate to assign high level officials to important institutions, e.g. the Auditor-General, international judges 20

23 ctedness EULEX in Kosovo and prosecutors, the Director-General of Customs Services, the Director of Tax Administration, the Head of the Treasury, international members of the Board of Directors of the Privatisation Agency of Kosovo as well international members of the Board of Directors of the KTA. In fact, according to his mandate as the final authority in Kosovo, regarding interpretation of the civilian aspects of this settlement, the International Civil Representative has the right to: take corrective measures to remedy, as necessary, any actions taken by the Kosovar authorities that the ICR deem to be a breach of this settlement, or seriously undermine the rule of law, or to be otherwise inconsistent with the terms or spirit of the settlement. So judging by this, there appears to be a completely separate paradox. Because of the mandate of the ICR, which literally means that an unelected international official retains unmatched powers - he has complete free reign ceded by the assembly of the Republic of Kosovo to expel Kosovar officials (regardless from their positions in the institutions in question), meanwhile, the expelled officials have no rights of redress. This kind of paradox, not only judicial but legal, comes as a result of the fact that when it comes to the limits of power and overseeing mechanisms and overhauling processes, the paragraphs of Ahtisaari s settlement are evidently inarticulate, confusing and ambiguous. In the context of the IRC s extraordinary and unlimited powers, the only international mechanism that has control, overseeing the actions and authority of the IRC is the International Steering Group (ISG). Thus, in future it is expected that Peter Feith, according to the mandate of the IRC, will have to report to the International Steering Group and to act under its instruction. The International Steering Group (which is under significant Russian pressure) was according to the initial agreement in February 2007, expected to include representatives of Germany, France, Italy, Russia, Great Britain, the USA, the European Union, the European Commission and NATO, but the actual make is somewhat different to the one initially proposed. It should be stressed that the self-governing authorities of the Republic of Kosovo are subject to the control, intervention, meddling and probing of an international group, whose structure, rules and procedures are obscured. But even EULEX has far reaching powers and uncontrolled executive freedoms. Just to mention Article 3(b) of the Council Joint Action, which specifically states that EULEX personnel have the authority as necessary, in consultation with the relevant international civilian authorities in Kosovo, through reversing or annulling operational decisions taken by the competent Kosovar authorities. It s clear that there is no central point of command between the International Civilian Representative and the EULEX mission. This means that in future in Kosovo, even with the EULEX mission, there would be two centres of influence, both with control over international political power and both of them will act according to their mandate, as if they alone are leading Kosovo towards a future in Europe. The paradox is that they both have broad executive powers, they both report to an international body and they will both receive instruction from the same international body, which represents different countries. Is the cooperation and coordination of international bodies and parts of the EULEX mission enough? It is anticipated that: the Commander of Civil Operations and the Special Representative of the European Union (PSBE) will consult each other as necessary. Yet, the international presence in Kosovo, even with EULEX will not be an easy presence, as was made clear in Brussels. Therefore, the question is rightly, how can the self-governing institutions of Kosovo be expected to cope, whilst under such constant pressure? Meanwhile Ahtisaari anticipated that...the mandate of the ICR shall be terminated when the International Steering Group determines that Kosovo has implemented the terms of this settlement. He even took it a step further by stressing that, in his opinion,...despite the energetic international engagement, Kosovo s authorities are responsible for implementing the proposed settlement. Without any doubt there are and will be limitations of all kinds, but Kosovo s Institutions will all do their best to implement the settlement. Ahtisaari s plan seems to intentionally place the responsibility to cooperate on both sides - international and local respectively. Although even on this issue, Ahtisaari s plan has its flaws and is not exactly precise. His plan does not include provisions for the cooperation of Serbia and of Serbian minorities in Kosovo in implementing the settlement. The extent to which the Kosovar Serbs depend on Serbia s policy is well known. So, even for EULEX there are a lot challenges ahead in leading the Republic of Kosovo towards Europe. (The author is head of the department of political sciences at Pristina University, Kosovo). 21

24 International Forum on Globalization Globalization vs. Globalism The famous French daily newspaper, Le Monde, described the recent round of national strikes in France as the "First Revolt Against Globalization." Although one could argue that the indigenous peoples' rebellion in Chiapas, Mexico was the first and that France was the second, both events represent a new era in global politics. Everyday citizens, from the poorest and most exploited to the relatively secure, are beginning to speak out against the process of "globalization."while these recent events are dramatic, one question remains unanswered: why have there been so few rebellions and so few public debates until now? I believe the reason is the confusion between globalization and globalism. Many people who have a strong sense of international solidarity and a desire for world peace - a belief in what is often called "globalism" have been confused when faced with a set of business practices called globalization. Globalism and globalization sound similar, but when you look more closely it is clear they are opposites.i will define globalization as the process of corporations moving their money, factories and products around the planet at ever more rapid rates of speed in search of cheaper labor and raw materials and governments willing to ignore or abandon consumer, labor and environmental protection laws. As an ideology, it is largely unfettered by ethical or moral considerations.in contrast, globalism is the belief that we share one fragile planet the survival of which requires mutual respect and careful treatment of the earth and of all its people. Globalism, like all values and ethical beliefs, requires active practice in our day-to-day lives. Communications to foster understanding, sharing of needed resources on the basis of equity and sustainability, and mutual aid in times of need are three central features of activities that undergird globalism.the exploitation of the earth's resources for private gain, creation of dependency, and the concentration and centralization of the centers of decision-making power beyond the reach of the majority of people are central to the globalization process.while globalism incorporates the idea of the Global Commons to describe the ozone layer, oceans, and genetic diversity, globalization is the acquisition and exploitation of these resources by giant corporations beyond the reach of democratic processes.while globalism implies a respect for diversity, globalization demands the standardization or homogenization of almost everything and everybody.this distinction between globalism and globalization would not be important except for two things. First, globalization is causing so many problems that we cannot afford to be confused about it nor ignore it any longer.second, true globalism is the only weapon we still have for tackling the level of economic, ecological, and social dislocation caused by unbridled globalization and the resulting political violence of war and the personal violence related to crime, racism, and xenophobia. We need a nearly unprecedented upsurge in goodwill among all people to tackle the current level Mark RITCHIE of violence - both the ethnic and religious wars already underway and the one-on-one violence being fostered by globalization.in the case of inter-tribal, ethnic and religious wars only a sense of globalism can reduce the feelings that bring on these wars and encourage others far away from these conflicts to get involved and share resources (including young lives) to help resolve them. In the case of personal violence, the creation by globalization of unemployment, landlessness, homelessness and food insecurity induces violence as those deprived struggle to survive and as those with some means of support strike at the "other" whom they fear might drag them down into the same desperate state.as globalization causes greater poverty and hunger, it fuels involuntary emigration, which in turn may result in racism and fear of immigrants. In this way, globalization destroys the feelings of globalism, love and concern with neighbors around the planet, while creating the economic and ecological conditions that cry out for more, not less, globalism.my fear is that globalization could destroy the planet. If we let it go unchallenged it will not only destroy the economy and ecology but it will also engender so much resentment, greed and fear manifested in hatred and violence that we will not have the ability as a people to work together to tackle global problems. Globalization is creating global problems, such as ozone depletion, climate instability and mass migration, while destroying the reservoir of goodwill and willingness to cooperate across this fragile Earth to address these problems. Globalism, the belief that the condition of our neighbor, no matter how far away, affects each of us and thus demands our attention and action, is the only way to combat this assault.we face enough natural disasters on the fragile ecosystem we call Earth to challenge our goodwill and our human abilities - we cannot afford to add the destructiveness of globalization. Nor can we afford to allow globalization to turn us away from loving, caring, cooperating, sharing. The fate of the planet now rests in balance. 22

25 Roli i gjuhës shqipe në procesin e shtetndërtimit të Kosovës Flamur Rexhbogaj Proceset e planifikimit gjuhësor të shqipes e kanë zanafillën e vet në Rilindjen Kombëtare dhe janë mjaft komplekse. Megjithatë hapat më vendimtar drejtë standardizimit janë bërë pas Luftë së II-të Botërore, kohë kjo kur çështja në interes mori përshpejtim. Ishte koha kur hapësirat e gjuhës shqipe dominoheshin nga varietete të organizimit shoqëror pak a shumë diktatorial, të drejtuar nga lartë, prandaj nga një politikë dirigjiste e gjuhës. Në ato shoqëri besohej dhe veprohej që përmes ndikimit shoqëror dhe propagandës, përmes mekanizmave të shkollës, të mjeteve të informimit gjerësisht të dirigjuara të imponohej edhe mjeti relativisht unik i komunikimit publik. Shoqëria shqiptare në atë kohë ngërthente një numër të madh analfabetësh që ishin një pengesë serioze për përhapjen e ideve, të sistemit të vlerave, për përparim të mëtutjeshëm. (Ismajli, 2003:22) Nga Rilindja Kombëtare në Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë Idetë e para për formimin e gjuhës standarde shqipe u shfaqen në kohën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, do të thotë nga mesi i shek. XIX. Ishte koha kur Evropën e kishin përfshirë revolucionet borgjeze (1848), të cilat rezultuan me formimin e shumë shteteve kombëtare. Në ato rrjedha u përfshin edhe popujt e Ballkanit, pjesa më e madhe e të cilëve ende gjendeshin nën sundimin e Perandorisë Osmane. Ideja për çlirim dhe për pavarësi kombëtare, për formimin e shtetit kombëtar, të shqiptarët u shfaq përmes interesimit për gjuhën kombëtare, për zhvillimin e saj si mjet i rëndësishëm për zhvillimin e arsimit dhe të kulturës kombëtare sipas modeleve të vendeve dhe popujve të lirë të Evropës. Këto ide, aso kohe, nuk mund të kërkoheshin në Shqipërinë e robëruar, sepse... administrata osmane dhe kleri kontrollonin çdo gjë dhe nuk do të lejonin që të bëheshin përpjekje për fillimin e një lëvizjeje të këtillë (Raka. 1997: ). Fillet e kësaj lëvizjeje do të mund të shfaqeshin vetëm në kolonitë shqiptare në Rumani, në Turqi, në Egjipt e gjetiu. Që në vitin 1825, Naum Veqilharxhi kishte përpiluar një alfabet origjinal për ta shkruar gjuhën shqipe, më 1936 e kishte dërguar në Shqipëri, në Korçë, letërqarkoren e tij të njohur ( enqiklikë ) drejtuar gjithë shqiptarëve të pasur e të mësuar ortodoksë, në të cilën bënte thirrje për zhvillimin e arsimit në gjuhën shqipe. (Munishi,2007:6). Të gjithë studiuesit e deritashëm e vlerësojnë këtë aktivitet të Veqilharxhit më frymë të re dhe e konsiderojnë si nismëtar të ideve të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, por në literaturën ekzistuese askund deri sot nuk është shënuar ndikimi që mund të kenë pasur idetë e tij në zhvillimin e 23

26 Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Këtë e themi jo për të mohuar vlerën e Veqilharxhit si pishtar të këtyre ideve, po për të hapur një horizont të ri të hulumtimeve, të cilat do të dëshmonin rolin e tij të vërtetë si themelues dhe inspirues i Rilindjes sonë Kombëtare. Viti 1878 ishte viti më i vrullshëm i lëvizjes atdhetare shqiptare. Këtë vit formohet Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Po në këtë vit, në Stamboll formohet Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip. Atdhetarët si: Sami Frashëri, Jani Vreto, Vaso Pasha, Hoxha Tasini e të tjerë, përpiluan një alfabet për shkrimin e shqipes, i njohur më vonë me emrin Alfabeti i Stambollit. Kujtojmë që me alfabetin e Stambollit, në një mënyrë, iu vunë bazat gjuhës së shkruar unike shqipe, e cila gjithashtu i hapi rrugën standardizimit të saj. Përse? Sepse Alfabeti i Stambollit u mbështet mbi bazën fonematike të toskërishtes: nuk kishte asnjë shenjë grafike që ishte karakteristikë për të folmet e gegërishtes. (Munishi,2007:7). Një prej atdhetarëve të tjerë të Rilindjes Kombëtare ishte edhe Sami Frashëri, që në vitin 1881, shkruante një letër De Radës, në të cilën, ndër të tjera, thoshte: Kemi shumë nevojë për një fletë në gjuhët shqipe, po shpresim e besojmë se për së afri do të sjellë puna që t e nxjerrëm (lepublier) në Shqipëri, nuk me gjuhëra shumë, po vetëm në gjuhët shqipe të pandame e të njëjtë, si kundrë duhet të jetë edhe Shqipëria, se shumë gjuhë e shumë djalekta sjellin ndarje e mërgim. Me kërkesat për një gjuhë të përbashkët që duken në shprehjet nuk me gjuhëra shumë dhe po vetëm në gjuhët shqipe të pandame e të njëjtë, si kundrë duhet të jetë edhe Shqipëria, se shumë gjuhë dhe djalekta sjellin ndarje e mërgim, Samiu përcaktonte programin themelor kombëtar në fushën e gjuhës. Me fjalë të tjera, po e vendoste themelin e politikës gjuhësore shqiptare. (Munishi,2007:10) Nga shpallja e pavarësisë më 1912 e deri më 1944 Shpallja e shtetit të pavarur shqiptar, më 1912, ndonëse vetëm për gjysmën e kombit, shtronte si nevojë praktike formimin e një gjuhe letrare kombëtare, e cila do të përdorej në administratë, në arsim dhe në veprimtaritë e tjera shoqërore. (Munishi, 2007:1) Vitet e para pas çlirimit nga sundimi osman qenë të ngarkuara me probleme shumë të ndërlikuara. Në këtë kohë u bënë luftërat Ballkanike e dy vjet më vonë filloi edhe Lufta e Parë Botërore. (Raka,1997:179). Pas zhbërjes së sundimit osman, në Evropën Juglindore u krijua një shtet i cunguar shqiptar. Me këtë nuk u përmbushen në asnjë mënyrë qëllimet kryesore të Rilindjes. Kjo sepse Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë në nëntor, 1912, dhe formimi që pasoi, i qeverisë në drejtimin e Ismail Qemalit qenëpër sa i takon qëndrueshmërisë dhe veprimit politik jetëshkurtër. Shteti dhe qeveria shqiptare u injoruan dhe nuk u njohën as nga Perandoria Osmane e as nga Fuqitë e Mëdha të Evropës. (Hoxhaj, 2008:65). Pas pushtimit të Shqipërisë veriore dhe të Mesme nga Austro-Hungaria, qarqet pushtuese për të mos shkaktuar pezmatimin e shqiptarëve, zbatuan politikën e tyre demagogjike dhe i lejuan disa të drejta kombëtare për shqiptarët. Në kuadër të këtyre lëshimeve e të drejtave pushtuesi austro-hungarez u përpoq, kinse, ta zgjidhte çështjen e gjuhës së përbashkët letrare shqipe; problem ky vërtetë i rëndësishëm për shqiptarët. Shqipja e sotme në Kosovë Në teorinë e kontakteve, të gjithëve na është i njohur shpjegimi pas të cilit pikërisht në vitet pas ndërprerjes së kontakteve intensive me imponim, statusi midis dy gjuhëve, ndikimi i gjuhës deri atëherë mbisunduese është më i madh. (Ismajli,2003:147) Në diskutimet e këtyre kohëve jo rrallë po përsëritet mendimi i shprehur dhe më parë se në shqipen e përdorur në Kosovë serbishtja ka ndikuar shumë, çka është pa dyshim, e vërtetë. Kjo, madje theksohet deri në atë shkallë sa të vihet në dyshim çka shkruhet shqip këtu, sepse, siç hamendësohet, shqipja na qenka,, 24

27 serbizuar, dhe tash duhet të,,deserbizohet. Dhe nëse kjo është e vërtetë, nëse një hap i tillë është i dobishëm, vërtetë, ç po presim. (Ismajli,2003:135). Në të vërtetë ngjet ashtu që në këtë kohë kur brezat nuk e flasin më serbishten, i marrin nga brezat para tyre shprehjet e gatshme me ndikime të saj, pa qenë të vetëdijshëm se ato mund të mos jenë në frymën e shqipes, po të shprehin një ndikim ekscesiv të një gjuhe tjetër. (Ismajli,2003:135). Në të gjithë këtë histori sa u përket ndikimeve nga sllavishtja, ka megjithatë një ilaç. Vetëdija e lartë e veprimtarëve të kulturës dhe të kulturës së gjuhës për shkallën e këtij ndikimi ka bërë që njerëzit t i hapin sytë mirë dhe të gjejnë rrugë evitimi. Kontestimet e vona në Kosovë jam i prirur t i shohë edhe të një natyre tjetër. Sa kam arritur të lexoj dhe të dëgjoj, ka të rinj që e shprehin hapur përshtypjen që kanë pasur nga kontaktet e tyre se në Tiranë shpesh nuk kanë ndeshur tolerancë të mjaftueshme për mënyrën kosovare të realizimit të shqipes standarde, se nuk kanë ndeshur sens të mjaftueshëm për të pranuar të ndryshmen dhe ndryshimin ekzistues dhe nuk kanë ndeshur mirëkuptim për përpjekjet e jashtëzakonshme të brezave për ta nxënë gjuhën standarde, me gjithë distancat, se janë bindur se sipas tyre, Kosova atje shihet si një treg i ri, ndërsa kjo nxit reagime. Sipas këtyre reagimeve folësit e një areali gjeografik i vë në pozitë të privilegjuar, ndërsa të tjerët në pozitë të nënshtruar. Por cili është statusi i shqipes në hapësirat e sotme shqiptare? Është krejt normale të kujtohet se çështja e statusit të shqipes pas largimit të Serbisë nga Kosova për një pjesë të madhe të jetë zgjidhur në Ballkan. A është ashtu? Pa dashur të zgjas me dokumentacionin provizor dhe zgjidhjet e propozuara apo të munguara atje, do të them së statusi i shqipes sot në Kosovë është i lidhur me statusin e institucioneve bashkë drejtuese. (Ismajli,2003:128) Pas shpalljes të Pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008, sipas Kushtetutës të Republikës së Kosovës, gjuhës shqipe iu dha ky status: 1. Gjuhë zyrtare në Republikën e Kosovës janë Gjuha Shqipe dhe Gjuha Serbe. 2. Gjuha Turke, Boshnjake dhe ajo Rome kanë statusin e gjuhëve zyrtare në nivel komune ose do të jenë në përdorim zyrtar në cilindo nivel në pajtim me ligj. (Kushtetuta e Republikës së Kosovës, 15 Qershor, 2008,:2, neni,5) Sot me të vërtetë mund të thuhet se ka një konsolidim solid të gjuhës standarde shqipe në gjithë arealin shqipfolës. Konsolidimi është më i fortë në shkrim, ndërkohë që ngec në të folur. Ajo tash ka krijuar tipare mbidialektore për shkak të statusit të saj. Megjithatë, duke pasur parasysh rishikimin dhe plotësimin e normës si një aspekt sociolingustik, jemi të mendimit se gjuha standarde shqipe duhet të rishikohet dhe të plotësohet standardizimi i saj. Çështjet që kanë të bëjnë me gjuhën standarde shqipe në asnjë mënyrë nuk guxojnë të jenë Kuti e Pandorës që të mos hapen për t u diskutuar. Përkundrazi, diskutimet e hapura vetëm sa do të ndihmonin në konsolidimin e plotë të gjuhës standarde në mënyrë që ajo t i kryejë më mirë funksionet e saja. (Munishi,2007:104). Pra gjuha është një kod i patjetërsueshëm e cila duhet të ruhet nga çdo njëri sepse është vlerë kombëtare e shoqërisë në veçanti dhe e çdo populli në përgjithësi. Sot në dukurinë me të re Botërore të Globalizimit gjuha ka filluar së sendërtuari një unifikim miks të një shoqërie dhe të një rendi të ri botëror. Këta faktorë kanë ndikuar që shoqëria dhe gjuha të jenë inekzistente pa njëra tjetrën. Pra,se fundmi shoqëria, gjuha dhe ambienti ku jetojmë janë themelet e formimit të karakterit dhe personalitetit tonë. Gjuha vepron dhe jeton aty ku përdoret në shoqëri apo popull në përgjithësi. Civilizimi dhe modernizmi - reflektime të njerëzimit Dr. Ali SHERIATI Debatet mbi përkufizimet e kulturës ndaj barbarizmit, ose çështjen se kush është i qytetëruar e kush modern janë zhvilluar më mirë nën dritën e doktrinës së Islamit. Në mënyrë shumë të rëndësishme kjo çështje duhet të mbahet parasysh, veçanërisht si çështje që preokupon individët e klasave të edukuara të shoqërive Islame mbi të cilët rëndon barra e përgjegjësisë dhe kryesimit të Umetit. Modernizimi është ndër çështjet më delikate dhe jetike me të cilat përballemi, ne populli i vendeve joevropjane dhe shoqërive Islame. Një çështje më e rëndësishme është lidhja mes një modernizimi të imponuar dhe një civilizimi të vërtetë. Na duhet të zbulojmë nëse modernizimi siç deklarohet është sinonim i të qenurit i civilizuar, apo një çështje e ndryshme e përbashkët dhe fenomen social duke mos pasur lidhje me civilizimin aspak. Fatkeqësisht modernizimi na është imponuar neve, kombeve joevropjane në petkun e civilizimit Për 150 vjet, perëndimi ka ndërmarrë detyrën e modernizimit të njeriut me zell misionar. Të gjitha kombet joevropjane u vunë në kontakt të ngushtë me perëndimin dhe civilizimin perëndimor dhe duhej të ktheheshin në kombe "moderne". Nën petkun e kombeve të civilizuara, duke i shkrirë ata me kulturën, ata na prezantuan me këtë modernizëm, (kur them "ne", nënkuptoj kombet joevropjane dhe të botës së tretë), të cilin ngulmonin ta quanin "civilizimi ideal". Intelektualët tanë duhet ta kuptonin vite më parë dhe t'i bënin njerëzit të kuptojnë dallimin mes civilizimit dhe modernizimit. Por dështuan. Pse nuk e hetuan dijetarët këtë çështje gjatë 150 vjetëve të modernizimit perëndimor të kombeve të tyre? Do të diskutoj për këtë dështim më vonë. 25

28 Kjo sëmundje e rëndë shoqërore dhe shpirtërore paraqitet në shumë forma të ndryshme dhe varet nga shumë faktorë. Një faktor që tjetërson një qenie njerëzore, është mjeti me të cilin punon. Sociologjia dhe psikologjia raportojnë se njeriu gjatë jetës së tij gradualisht tenton të harrojë identitetin e tij të vërtetë dhe të pavarur kur rrit kontaktin e tij me një numër mjetesh ose profesionesh çdo ditë gjithnjë e më shumë. Ai fillon të pranojë mjetet e tij në vend të vetëvetes. Për shembull, në një person që merret me kundërvidha dhe bulona çdo ditë nga ora tetë e mëngjezit deri në gjashtë mbasdite të gjitha ndjenjat, mendimet, shtirjet dhe personaliteti gradualisht do të zhduken. Ai duhet të paraqesë një sërë detyrash mekanike vazhdimisht. Një rrip lëviz drejt tij dhe ai është i porositur të kapërcejë dy kundërvidha dhe të zhvidhosë të tretën. Ky njeri që ka ndryshuar emocionet, prirjet, mendimet, shijet, tensionet, urrejtja ndjenja dhe talenti bëhen një trup që kapërcen dy kundërvidha dhe zhvidhos të tretën në të shumtën e kohës, gjatë kohës së tij të punës, e cila është gjithashtu koha kur ai është më aktiv dhe energjik. Ai bëhet një instrument, thjeshtë një copë mjeti për prodhim dhe mundimi i tij i kufizuar nga një punë monotone të cilën duhet ta bëjë çdo ditë dhe duke bërë kështu, zhduk të gjithë karakteristikat që e përbëjnë personalitetin e tij. Para se të diskutoj do të doja të përkufizoja terme të caktuara në të cilat dua të përqendrohem, të cilat nëse i lë të dyshimta do ta çonin diskutimin në paqartësi. Pasi t'i sqaroj termet do të kthehem në temë. Shembulli më i mirë mes shumë shembujve të situatave të këtilla është ai i Çarli Çaplinit në një film të famshëm "Kohët moderne", në të cilin ai luan rolin e një burri të lirë nga çdo detyrë ose obligim me të gjitha dëshirat, emocionet, ndjenjat, ngacmimet dhe nevojat. Ai ndjen dashuri për të dashurën e tij, respekt për 1. Intelektual: një term i përditshëm i dëgjuar shpesh në shoqërinë iraniane dhe në të gjitha shoqëritë, evropjane e të tjera. Ç'do të thotë kjo? Cilët i quajmë intelektualë? Kush janë intelektualë dhe cili është roli dhe përgjegjësia e tyre në shoqëritë e tyre? Intelektual është ai që është i vetëdijshëm për "statutin e vet njerëzor" në një kohë e vend social dhe historik specifik. Me vetëdije mbi të rëndon barra e përgjegjësisë. Ai me përgjegjësi, vetëdijshmëri drejton popullin e tij në veprim shkencor, social e revolucionar. (Shiko gjithashtu "Prej nga t'ia nisi" dhe "Intelektuali dhe përgjegjësitë e tij shoqërore" nga Dr Sheriati për diskutim të mëtejshëm për këtë). 2. Asimilimi: ai ndodhet në rrënjët e të gjitha problemeve dhe detyrimeve që përballin vendet joperëndimore dhe muslimane. Zbatohet ndaj sjelljes së një individi i cili me qëllim ose pa qëllim, fillon të imitojë sjelljen e dikujt tjetër. Personi që paraqet dobësi të këtillë harron prapavijën e tij, karakterin dhe kulturën kombëtare, ose nëse i mban mend dopak, i kujton ato me përbuzje. Dukshëm dhe pa rezerva ai mohon veten për ta transformuar identitetin e tij. Duke shpresuar të arrijë dallimet dhe madhështitë që i sheh tek një tjetër, i asimiluari synon ta drejtojë veten të arrijë shoqëritë e turpshme me shoqërinë dhe kulturën e tij prejardhëse. 3. Tjetërsimi: proçesi i harrimit ose të bërit i panjohur ose indiferent me dikë. Kjo ndodh kur dikush humbet veten dhe drejton perceptimin nga brendia e një personi ose sendi tjetër. 26

29 prindërit e tij dhe simpati për shokët e tij. Ai kënaqet duke u ulur dhe biseduar me të tjerët, duke marrë pjesë me zakonet e tyre normale dhe paraqet një sërë frikash, shpresash, talentesh dhe përgjigjesh normale. Për shembull, kur e sheh nënën, ai shpreh ndjenja ndaj saj sikur të mos e ketë parë për një kohë të gjatë. Kur e takon një shok të vjetër, ai dëshiron të kalojë disa çaste me të duke folur për çfarë ka ndodhur, për jetën dhe ditët e mira të kaluara. Ai ndjen dashuri dhe dhimbshuri kur e sheh të dashurën e tij; ai ndjen urejtje dhe mëri kur sheh armikun e tij. Ai don ta luftojë, ta sulmojë, dhe t'ia marrë hakun. Ai është një njeri me nevoja dhe shpresa komplekse. Ai kënaqet të shohë të gëzuar dhe jo të dëshpëruar, ashtu siç pret të shohë një njeri normal dhe i lirë. Pastaj shkon në punë në një fabrikë të madhe dhe të komplikuar, funksionimin e së cilës ai nuk mund ta paramendojë. Ai as që e di se çfarë prodhon fabrika dhe as çfarë sinkronizojnë elementet e saj shumë të ndryshme. Ai aplikon në një zyrë, mbush disa formularë dhe pastaj i thuhet të raportojë tek zotëria filanfisteku. Pastaj, atë e çojnë nëpër një koridor në një dhomë. Një burrë afrohet dhe i tregon se ç'të bëjë. Por çfarë do të punonte ai? Ja se çfarë punonte ai: gjendej një koridor i madh që përdorej si vend për brezin lëvizës ku lëviste një rrip i gjerë i metaltë. Rripi hyn nga njëra anë e koridorit dhe dilte jashtë në pjesën tjetër të brezit lëvizës. Ai nuk e di se prej nga vjen rripi dhe ku shkon dhe pse e bën këtë. Shtatë ose tetë punëtorë qëndrojnë pranë njëri tjetrit. Puna e tij është të kapërcejë dy kundërvidha në shiritin lëvizës dhe të zhvidhosë të tretën një herë. Sërisht ai kapërcen dy dhe zhvidhosë të tretën dhe këtë duhet ta përsërisë gjithnjë gjatë dhjetë orëve të punës. Pastaj bie zilja dhe dita e punës ka mbaruar. Ai shkon në shtëpi pa e ditur çfarë ishin kundërvidhat dhe pse e bënte atë çfarë i kishin thënë të bënte, prej nga vinin, ku shkonin dhe për çfarë përdoreshin. Ai nuk mund ta kuptojë këtë punë aspak. Pranë tij qëndronin shtatë a tetë punëtorë të tjerë, ata madje nuk mund të flasin me njëri-tjetrin sepse rripi lëviz me kaq shpejtësi sa që nëse provon të dijë për punëtorin pranë tij dhe e neglizhon rripin lëvizës, ai do ta humbë kundërvidhën e tretë, tërë fabrika do të ndalonte dhe ai do të dënohej ose do të pushohej nga puna. Ky njeri duhet t'i bëjë sytë katër t'i shohë kundërvidhat. Puna e këtij njeriu është të zhvidhosë kundërvidhat një herë ose dy herë dhe kaq. Por një qenie njerëzore është një krijesë me shumë karakteristika. Fillimisht ai duhet ta dijë qëllimin e punës së tij dhe së dyti ai duhet të bëjë një punë për ta arritur një qëllim të veçantë. Ai e zgjedh qëllimin dhe pastaj sapo e zgjedh krijon një punë si mjet drejt këtij qëllimi. Pastaj, gjatë punës fillon të prekë dhe të ndjejë thelbin e qëllimit të tij. Një qëllim dhe rezultat i zgjedhur kufizon punën e dikuj dhe eventualisht ai arrin qëllimin. Veç kërkimit të qëllimit derisa punon duke qenë i vetëdijshëm për punën njeriu është një qenie me ndjenja dhe dëshira të ndryshme. Çarli Çaplin, në rolin e këtij punëtori, e shikon nënën, të fejuarën dhe shokun e tij, që kanë ardhur ta shohin në fabrikë. Ai nuk është mësuar akoma me sistemin e rëndë dhe monoton të makinerisë, ai nuk është thyer akoma. Derisa punon, papritmas sheh nënën, të fejuarën dhe shokun e tij, dhe duke ulur poshtë veglat e tij, e lë punën për tu thënë "përshëndetje... si jeni?" "ku keni qenë" "ka kaluar një kohë e gjatë që kur ju kam parë. Më keni munguar... uluni, të pijmë nga një çaj dhe... ". Papritmas ai shikon policë që nxitonin, drita të kuqe të ndezura, zilet e alarmit që binin, inspektorët që hynin. Çfarë ka ndodhur? Sistemi i kontrollit të fabrikës ka raportuar se një kundërvidhë ka kaluar pa u zhvidhosur dhe gjithçka ka ndaluar. "Çfarë bëre?!" "Si munde?!" Ai u arrestua, akuzua dhe dënua për neglizhencën e tij. (Vazhdon në numrin e radhës) 27

30 Konteksti historik i konfliktit Indi - Pakistan Sonila KITA T i r a n ë Ngjarjet e viteve të fundit në Indi dhe Pakistan janë zhvilluar në ambiente apak të qeta dhe të shoqëruara me tri luftëra. Kjo ka ngjarë në kohën kur dy shtete u pavarësuan plotësisht nga Britania e Madhe.Lufta e Parë dhe e Dytë ( ; 1965) është zhvilluar mbi territorin e Xhamusë dhe Kashmirit, në brëndësi të pjesës së veri -perëndimore të Indisë dhe Pakistanit. Ndërkohë lufta e tretë është zhvilluar më 1971, ku përfshin ndërhyrjen e ushtrisë Indiane në një luftë civile në Pakistan. Kjo ndërhyrje e shpejtë dhe decisive rezultoi në marrjen e pavarsisë së provincës perëndimore të Pakistanit si kombi i Bangladeshit. Më poshtë do të përpiqemi që të trajtojmë më hollësisht luftën e parë dhe të dytë Indi Pakistan, dhe e tërë kjo në lidhje me territorin e Kashmirit. Lindja dhe Stadet e konfliktit Rrënjët e mosmarrëveshjes Indi Pakistan i kanë gjurmët që nga kolonizimi Britanik në brendësi të Indisë. Në vitin 1947 qeveria Britanike vendosi të ndante perandorin Indiane në dy shtete të pavaruara Indiane dhe Pakistane. Ky vendim u ndoq me dështimin e dy partive nacionaliste të Indisë Britanike, Liga Myslimane dhe Kongresi Nacional Indian, për të zgjedhur ndryshimet e negociatave u arrit në një përfundim që ishte pavarësia. Liga Myslimane tentonte të sherbente si atdhe për myslimanët e Azise Jugore. Kongresi nga ana tjetër bëhej pengesë për ndërtimin e një shteti të vetëm bazuar në nacionalizëm jo fetar. Ky shtet i vetëm do të kishte qenë kryesisht Hind u, megjithatë numri i tyre është më i madh se ai i Myslimanëve në Indinë Britanike. Këto ideologji konkretisht mbi ndërtimin e shtetit ranë mbi statusin e Kashmirit i cili ka qënë një nga 562 të ashtuquajturat Principata të perandorisë Indo-Britanike. Këto shtete ishin të pavarura përderisa pranuan autoritetin e kurorës Britanike. Nën doktrinën koloniale monarku i këtyre shteteve e shtriu fuqinë në çdo gjë përveç çështjeve të mbrojtjes së jashtme dhe komunikimit. Pas përfundimit të sundimit kolonial monarku i fundit britanik në Indi lordi Mountbatten informoi se ato duhet të zgjidhnin nëse dëshironin të bashkoheshin me Indinë apo me Pakistanin. Ai sundoi përtej kufinjve të pavarsisë. Për më tepër ai deklaroi se shteti i principatës Myslimane që kufizohet me Pakistanin do të bëhet pjesë e kombit. Në këtë moment Xhamu dhe Kashmiri ngritën një dilemë ineresante. Ai kishte një dominim të popullsisë myslimane e sunduses Hindu, dhe kufinjtë e tij i donin India dhe Pakistani, derisa Lidershipi Pakistanez i kërkoi shtetit Mysliman, mund të bashkëjetonte me Indinë sekulare. Megjithatë monarku i Xhamu dhe Kashmir Maharajo Hori Singh, kishte shpresë të mbante shtetin e tij të pavarur dhe larg akseve të Indisë dhe Pakistanit. Që nga ky moment fillon dhe konflikti. Përshkallëzimi i konfliktit, ndërhyrja e ndërkombëtarëve Në tetor të vitit 1947 një rebelim shpërthen në Kashmir, myslimanët po ashtu kishin kohë që rrinin nën sundimin Hindu, dhe pas ndarjes me Britaninië e Madhe ata levizën për ta shpërthyer 28

31 këtë fuqi dhe të sfidonin autoritetin e sunduesit. Forcat e Pakistanit të njohur si anëtarë të tribuve lokale të Pakistanit hynë për të mbështetur rebelët pashtun. Brenda një jave rebelët e tyre sulmuan dhe pushtuan kufirin e qytetit të Muzafarabab dhe pastaj levizën drejt Sinagorit, kryeqytetit të Xhamu dhe Kashmirit. Hari Sinj, tashmë në një gjendje paniku nga frika e Srinagarit, do t i binte rebelëvë, dhe u kërkoi ndihmë ushtarake kryeminstrit Joeho Nahru. Kryeministri vendosi për të aprovuar ndihmën. Së pari sunduesi duhej të merrte aprovimin e sheikut Muhamed Abdullah, lider i konferencës sekulare, partia më e madhe në vënd. Në fund të tetorit këto kushte u plotësuan. Mahru pranoi aksesin që i dha India fuqinë e mbrojtjes çështjeve dhe komunikimit në Xhamu dhe Kashmir. Pakistani menjëherë kundërshtoi aksesin e sunduesit. Në 27 tetor trupat indiane ndërhynë nga ajri në Srinagar për të ndaluar avancimin e tribalëvë të shtetit. Në muajt vijues ushtria Indiane zhvilloi një numër të vogël betejash me forcat rebele. Në pranverën e vitit 1948 forcat indiane bënë shumë ndërhyrje për të ruajtur territorin e humbur. Ndërhyrja pakistaneze, çoi në përfshirjen direkte të ushtrisë Amerikane. Luftimet vazhduan gjatë dimrit, por asnjë palë nuk fitoi territor. Nën këshillimin e Moountbuten Nahru i referoi diskutimet, Këshillit të Sigurimit në Kombet e Bashkuara, në janar të vitit Këshilli menjëherë pasoi një sër rezolutash duke kërkuar fundin e konfliktit. Rezolutat i bënë thirrje Pakistanit t i jepte fund agresionit në Xhamu dhe Kashmir dhe t i bashkohej Indisë me mbrojtjen e votimit. Ky duke iu përmbajtur dëshirave të Kashmirit. Të dy palët ranë dakort dhe më 1 Janar 1949, me deklaratën e Kombeve të Bashkuara mbi vendosjen e një paqe të përkohshme. Megjithatë argumenti territorial mbeti i pazgjidhur, Xhamu dhe Kashmir u ndanë përgjatë një linje që reflektoi lëvizjen e trupave dhe përgjatë kohës së paqes. Kufiri de facto njihet si zonë paqësore deri në vitin 1972 kur u quajt Lindja e Kontrollit. Që nga ndarja, rreth 1/3 e shtetit të mëparshëm ishte nën kontrollin e Pakistanit. Kjo zonë përfshin një rajon autonom i njohur nga Pakistanezët si Azad Kashmir, dhe nga Indianët Kashmir 29

32 i pushtuar nga Pakistani si dhe një rajon i madh i administruar direkt nga Pakistani i njohur si zonat veriore. 2/3 e pjesës së mbetur të rajonit historik përfshin provincën jugore të Xhamu që ka qenë nën kontrollin Indian. Kjo zonë administrohet si shteti Indian i Xhamu dhe Kashmirit. Në vitin 1954 asambleja e legjislative e shtetit të Kashmirit votoi bashkimin e shtetit me Unionin Indian. Për të kaluar më pas në 1965 ku India dhe Pakistani shkuan në luftë mbi çështjen Xhamu Kashmir për herë të dytë. Pakistani i pakënaqur nga palët multilaterale dhe bilaterele edhe një herë kërkoi ta merrte Xhamu dhe Kashmirrin nga India përmes forcës. Kjo përfundoi me një armëpushim pas më shumë se dy muaj konflikti të armatosur. Ndikuan një sërë faktorësh që çuan në konfliktin Xhamu dhe Kashmir. Pas një lufte për kufij midis Indisë dhe Kinës në 1968 përpjekjet e SHBA dhe Britanisë së Madhe për të vendosur rregullin mbi territorin nuk patën sukses. India e shtoi nivelin rajonal. India kishte filluar ta integronte shtetin e Xhamu dhe Kashmirit në pjesën tjetër të vendit duke sjellë nën juridiksion e Gjykatës së Lartë Indiane. Të gjithë këto faktorë diskutimi i përpjekjeve diplomatike rritja e ushtrisë Indiane, përpjekjet e Indisë për integrimin provokuan qëllimet e Pakistanit për mbrojtjen e Kashmirit. Në momentin e shpërthimit të demonstrative në Srinagar në dhjetor të 1963 duke djegur e vjedhur relike të shenjta në Xhamine e Hazratbal, lidershipit pakistanez u ngritën kundër Indisë si një shenjë suporti për të bashkuar Kashmirin me Pakistanin. Ushtria profesionale Pakistaneze e njohur si Kashmirët lokalist filluan të inflirtronin në fuqinë e Kashmirit në gusht të Sapo hynë në luginë, infliruesit u përpoqen të formonin një rebelim midis myslimanëve të Kashmirit. Strategjia e njohur si operacion i Gjilbrartarit vazhdoi gjatë. Njerëzit e Kashmirit nuk reaguan siç pritej ata i çuan infiltruesit tek autoritetet lokale. Ushtria Indiane lëvizi për t i siguruar një dyluftim të rëndë. Sulme dhe kundërsulme çuan në përfundimin e shpejt. Më 1 shtator, Pakistani hapi një front të ri në sektorin Jugor, duke i kapur me befasi forcat Indiane. Me 5 shtator Pakistani bëri një lëvizje domethënëse duke kërcënuar marrjen e Xhamu dhe Kashmirit nga territori Indian. Në ditët në vazhdim trupat Indiane kaluan kufirin kombëtar në Provincën Punxhab të Pakistanit afër kryeqytetit Lakore. Të gjendur përballë këtij kërcënimi Pakistanezët lëshuan një kundërsulm në Khemkoren afër shtetit Punxhab të Indisë. Në mes të shtatorit lufta ishte në një pikë stabël dhe këshilli i Sigurimit në Kombet e Bashkuara kaloi një rezolutë të quajtur paqja e përkoshme. Qeveria Indiani e pranoi rezoutën në 21 shtator siç bëri dhe qeveria Pakistaneze një ditë më vonë. Të dy palët morën pjesë në formimin e Organiztës së Paqes, që u zhvillua në Tashkout më 10 Janar të dy palët firmosën marrëveshjen e Tashkesitit dhe rivendosen paqen e përkoshme si dhe kufirin de facto të Xhamu dhe Kashmirit. Rebelimi Kashmirit Që nga viti 1989 diskutimet mbi Kashmirin kanë kaluar në një dimension të ri të separatistëve Myslimanë nën kontrollin Indian. E përshkuar për rebelim entofetar si fillim përfshiu vetëm Myslimanë e Kashmirit. Shumë Pakistanez, Afganë dhe Arab u bashkuan me organizatën duke rritur shpirtin luftarak. Suporti pakistanez ndihmoi materialisht dhe ndaloi ndarjen e tyre nga forcat e sigurisë Indiane. Duke luftuar midis rebelëve dhe forcat e sigurisë kanë rezultuar me më shumë shkaqe se tre luftra Indo Pakistane, së bashku.në variante të ndryshme thuhet se individë kanë humbur jetën që nga nismat e rebelimeve. Të dyja palët rebele dhe forcat indiane të sigurisë njihen si dhunues të të drejtave të njerëzve. Politikisht pyetja kryesore e rebelimit ështe se India mbajti zgjedhje për të vendosur statusin e territorit. Kjo pyetje mbetet akoma një hipotezë përderisa një shumicë e madhe Myslimane Indiane do të drejtohen nga Unioni Indian. Disa nga mbështetësit e rebelëve u bashkuan në Pakistan ndërsa të tjerët duan një shtet të pavaruar të Kashmirit. Shumica e anëtarëve të rebelëve numri i të cilëve është rritur kohët e fundit krijuan terror dhe kaos pa asnjë axhendë të qartë politike. Ndërkohë, që India refuzonte që të mbante një referendum, me premisë mbi shtetin e Xhamu dhe Kashmir që të ishin pjesë e Unionit Indian, meqënëse ndalohej krijimi i një kushtetute. Zgjedhjet e fundit sollën në pushtet kandidatë të moderuar të cilët mbështesnin qëndrimet e tij. Fronti Liberal i Xhamu dhe Kashmir (JKLF) dhe Hizb-ul-Mujahideen janë dy grupet më kryesorë të rebelëve nga Kashmir që i dha fund dhunës në mesin e vitit Megjithatë, refuzon që t i futet procesit politik në bazë të kushtetutës Indiane. Të njejtën gjë bën dhe oganizata tjetër pavarësisht se anëtarët e saj nuk janë të përfshirë në rebelime. Përfundimi i Konfliktit Që në fund të 1990 situata në Kashmi, qe e tensionuar. Në maj të vitit 1998 në Indi dhe Pakistan filluan që të shpërthenin armët bërthamore, në kohën që po i testonin këto armë. Ky demonstrim ishte shumë mirë i menduar, pra ishte i qëllimshem për të kërcënuar palën tjetër. Pas kësaj të dy vendet u gjendet përballë presionit intensive të ndërkombëtarëvë për të zgjidhur çështjen e Kashmirit. Në këtë mënyrë ministri i jashtëm indian Atal Bihari Vajpayee, pranoi ftesën e homologut të tij Pakistanez Na vez Sharif për të vizituar Pakistanin. Vajpayee udhëtoi drejt Pakistanit në shkurt të 1999 për të inaguruar një linjë autobusësh që lidhte Pakistanin me një qytet Indian Amristar. Ky takim në Lahore si një përpjekje për të ulur tensionet e për të përmirësuar mardhëniet Indo-Pakistaneze. Autorja është e diplomuar në Shkencat politike në Tiranë 30

33 Media dhe politika Media dhe politika, paraqiten si dy koncepte të kundërta që realisht te ne, konceptohen si diçka të përbashkëta të cilat kanë ngjashmëri dhe lidhje në kuptimin e funksionalizimit të tyre (medies dhe politikës), në aspektin praktik. Media dhe politika, te shumica e qytetarëve konsiderohen si jo serioze si diçka të bashkangjitura njëra me tjetrën, të varura njëra me tjetrën ku në të shumtën e rasteve medien e konceptojnë si të kontrolluar nga politika. Kosova, shtet i ri i cili pretendon të këtë pavarësi mediale se paku përmes deklaratave të përfaqësuesve institucional, të cilën pavarësi e kanë shtetet përparimtare me një demokraci të avancuar, ku media konsiderohet i pushteti i katërt, krahas pushteteve shtetërore, ekzekutivit, legjislativit dhe gjyqësorit. Në përgjithësi, mediet konsiderohen monitoruese i të tri këtyre pushteteve, me të vetmin qëllim: për punë me të përgjegjshme dhe efektive ndaj qytetarëve. Kurse në Kosovë, ekziston e kundërta e asaj që thuhet, mediet qoftë elektronike qoftë të shkruara, në masë të madhe kontrollohen nga të tri pushtetet. Lirim GECI Kush i kontrollon mediet në Kosovë? Shumica e medieve në Kosovë kontrollohen nga pushteti, përmes formave të ndryshme. Njëra prej formave ku më së shumti kontrollohen mediet kosovare është forma indirekte. Nëse një medie qoftë elektronike, qoftë e shkruar paraqet anët negative të një sektori të caktuar, apo të një institucioni por edhe të individëve, me ndikim në jetën politiko-institucionale dhe shoqërore, menjëherë do të pason reagimi, ku atij mediumi ose do t u tërhiqet vërejtja që mos të bënë një gabim të tillë ose do të ndëshkohet, do t i merret e drejta e reklamave nga ai institucion i cili më parë ia ka dhënë këtë të drejtë. Në këtë drejtim, mediet pjesën e konsiderueshme të kapitalit të tyre e sigurojnë përmes reklamave nga institucionet e ndryshme, përfshirë këtu edhe ato shtetërore. Kjo, para se gjithash është një formë e kontrollimit të medieve, krahasuar me format tjera të kontrollimeve dhe ndikimeve, si kërcënimet ndaj gazetarëve etj. Të gjitha këto janë praktika të totalitarizmit, të atyre vendeve, ku zotëron një demokraci formale, e brishtë, ku media shohet si mjet për të vënë nën kontroll skenën politike ekonomike, juridike si dhe duke mbajtur defektet brenda në zyre me qëllim që të meta e pushtetarëve dhe aristokratëve e byrokratëve të qëndrojnë sa më larg syve të opinionit. Tejkalimi i gjendjes Institucionet e Kosovës, duhet t i japin hapësirë medieve si elektronike dhe të shkruara, në fushë-veprimtarinë, aq sa u takon me ligj ( vë re: kuptohet nëse ka ligj dhe zbatohet ligji!), në mënyrë që ato ta kryejnë punën e tyre sa më profesionalisht, dhe që të bëjnë për paraqitjen e gjendjes reale në mënyrë sa më plotë dhe profesionale. Kritikat me vend nga mediet, duhet të merren shumë seriozisht nga përfaqësuesit institucional, në mënyrë që gabimet apo defektet që kanë ata në fushëne menaxhimit të institucionit të tyre, të kenë mundësinë t i përmirësojnë, dhe t i kthejnë dobi të qytetarit, e jo të pushtetarit ashtu siç po veprohet tani, nga disa njerëz të skenës së pushtetit në vend. Mediet duhet të japin pasqyrimin e gjendjes reale të një vendi, derisa liria e medieve, është ndër treguesit më të mirë se sa përparimtar dhe i moderuar është ai shtet. 31

34 Sistemi ndërkombëtar përbehet afërsisht prej 200 shteteve, duke ekzistuar kështu që nga Paqja e Vesfalisë. Një nga parimet kryesore në organizimine këtij sistemi, është ai i sovranitetit e që nënkupton se të gjitha shtetet janë autonome dhe nuk i përgjigjen asnjë autoriteti më të lartë. Të gjitha këto shtete në parim janë të barabarta edhe pse për nga fuqia ushtarake, ekonomike apo për nga numri i banorëve dhe territori mund të jenë të ndryshme. Ky numër i shteteve nuk është statik, por dinamik sepse procesi i krijimit të shteteve është proces i pa ndalshëm. Kështu gjatë historisë kemi periudha të ndryshme të krijimit të shteteve të pavarura. Vetëm në Evropë, ka autorë që dallojnë pesë periudha të krijimit të shteteve kombëtare: në periudhën e parë janë krijuar Britania e Madhe, Franca, Spanja, Portugalia etj. Në periudhën e dytë, ka pasuar krijimi i Italisë dhe Gjermanisë. Ndërsa periudha e tretë, përfshin krijimin e shteteve ballkanike në mes të Kongresit të Berlinit dhe fillimit të Luftës së Parë Botërore, ku janë krijuar Serbia, Rumania, Bullgaria, Shqipëria, dhe krijimin e shteteve pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore ku janë krijuar Republikat Baltike dhe disa shtete tjera. Kurse në periudhën e katërt, përfshihet krijimi i shteteve pas Luftës se Dytë Botërore ku ekzistonin ndryshime në hartën politike të Evropës. Ndërsa në periudhën e pestë përfshihet shkatërrimi i shteteve të mëdha si BS, shpërbërjen e Jugosllavisë dhe Çekosllovakisë dhe krijimi i dhjetra shteteve të reja. Në shekullin e ri, jemi dëshmitar të krijimit të tri shteteve të reja, Timorit Lindor, Malin e Zi dhe së fundmi, Republikën e Kosovës. Procesi i krijimit të shteteve është proces i cili nuk mund të ndalet, edhe përkundër pretendimeve të disa shteteve që kanë problem me rajonet separatiste të tyre, aspo që pretendojnë se janë të tilla. Krijimi i një shteti nuk është me rendësi, se a krijohet ai shtet në pajtim apo në kundërshtim me rendin ekzistues ndërkombëtar. Andaj më rendësi është që shteti i krijuar të ekzistojë në të vërtete, pra, të jetë realitet ekzistenca e tij. Në literaturën e Marrëdhënieve Ndërkombëtare dhe të Drejtës Ndërkombëtare, përmenden mënyra të ndryshme të krijimit të shteteve. Shtetet mund të krijohen më bashkimin e dy apo më tepër shteteve në një shtet, me ndarjen e një shteti në dy ose më shumë shtet ose me shkëputjen e një pjese (krahine) nga shteti të cilit i ka takuar më herët, pra ashtu siç u krijua edhe Republika e Kosovës më 17 shkurt 2008, duke u shkëputur, meqënse rasti i Kosovës, në vete ka karakteristika tjera, të cilat këtu nuk do t i përmendim. Shtetet e reja mund të krijohen brenda OKB-së, pra me një rezolutë të kësaj organizate, ashtu siç u krijua shteti Izraelit, dhe jashtë OKB-së, me një koordinim nga ana e një pjese të bashkësisë ndërkombëtare, pra ashtu siç u krijua Kosova, por kjo formë e krijimit të shteti është një rrugë e vështirë, sepse kërkon njohjen veç e veç nga të gjithë anëtarët e OKB-së. Që të ekzistojë një shtet, nga an e tij, duhet përmbushur disa kushte, si qënmësore për ekzistimine tij. Ai ( shteti i saporformuar, apo në formin e sipër) duhet të ketë popullsi të përhershme, territor të caktuar, pushtet sovran, dhe aftësi që të hyje në marrëdhënie me shtetet tjera (Konventa e Montevideos 1933). Shteti i ri që i ka plotësuar këto kushte, automatikisht bëhet subjekt ndërkombëtar edhe pa njohje. Muhamet KOCI Krijimi dhe njoh Një autor zviceran i të drejtës ndërkombëtare, Alfons Rivije thoshte: Ekzistenca dhe të qenit i pa pavarur e sovran i shtetit nuk varet nga njohja e shteteve tjera, njohja nuk është gjë tjetër pos konstatim i punës së kryer, që në vetvete përmban edhe lejimin e saj. Pra ekzistenca e shtetit nuk është e lidhur me njohjen e tij. Shtetet të cilat e përbejnë sistemin ndërkombëtar, që prej krijimit të tyre mbajnë lidhje mes tyre dhe këto lidhje janë të karakterit të ndryshëm si: ekonomike, politike, kulturore etj. Këto lidhje janë të nevojshme për shtetin prandaj me paraqitjen e një shteti të ri, paraqitet çështja e vendosjes së marrëdhënieve në mes të shteteve tjera dhe shtetit të. Kështu, u krijua zakoni i njohjes, pra që shtetet e tjera ta njohin shtetin e posa krijuar. Njohja është një akt politik me anë të së cilës një shtet pranon shtetasin e një shteti të ri. Pra më anë të njohjes një shtet deklaron që sipas mendimit të tij, shteti i ri i plotëson kushtet e shtetësisë që e kërkon e drejta ndërkombëtare (kushtet e cekura me lartë). E drejta ndërkombëtare nuk i obligon shtetet tjera që ta njohin shtetin e ri. Pra është në kompetencë të vet shteteve që ato të vlerësojnë secili, se bashkësia e re politike a e meriton të njihet si shtet apo jo. Njohja mund të behet shprehimisht më një akt të një anshëm, ashtu siç po e bëjnë shtete që po e njohin Kosovën, mirë po njohja mund të bëhet edhe heshtazi kur një shtet lidh marrëveshje më shtetin e ri ose kur i shkëmbejnë përfaqësuesit diplomatik. Pa marrë parasysh se si bëhet njohja, ajo është më rëndësi jetike për shtetin sepse dhënia e njohjes nga shtetet tjera është shenjë e qartë e përkrahjes për ekzistimin e shtetit të ri ndërsa mohimi i saj shpreh rezerva kundër po të njëjtit. 32

35 ja e shteteve Për shtetet e reja natyrisht se është e nevojshme njohja nga një numër sa më i madh i shteteve, mirëpo më rëndësi të veçanë, është njohja nga fuqitë e mëdha të cilat kanë ndikim të fuqishëm në sistemin ndërkombëtar dhe të cilët mund të ndihmojnë shtetin e ri qoftë ekonomikisht apo politikisht, dhe njohja nga fqinjët e tij të cilët e rrethojnë, kur dihet që shteti i ri ka nevojë për njohjen e tyre sepse kontaktet e para i ka më këto shtete (lëvizjen e mallrave, qytetarëve etj). Edhe pse mendohet se çështja e njohjes është çështje juridike, ajo në fakt është çështje politike. Çdo shtet para se të marrë vendimin për njohjen e një shteti, ai bën llogaritë se sa ka interes nga njohja e shtetit të ri dhe më pas e merr vendimin për njohje apo jo. Pas krijimit të shtetit të ri, ndodh shpesh që disa shtete të refuzojnë njohjen ose e zvarritin atë siç po ndodh edhe me rastin e Kosovës. Kjo është e natyrshme sepse shtetet i bëjnë llogarite mirë dhe janë mjaft të kujdesshme sa i përket dhënjës se njohjes. Shpesh ka ndodh që njohja ose mohimi i saj të jetë shkas i problemeve në mes të shteteve, p. sh Britania e Madhe i kishte shpallur luftë Francës për arsye se e kishin njohur SHBA-në si shtet, apo kur BS kishte njohur pavarësinë e Algjerisë, Franca kishte tërhequr ambasadorin e saj nga BS, masa që edhe Serbia tani po merr me shtetet të cilat e njohin Republikën e Kosovës(tërheqja e ambasadorëve). Edhe zvarritja e njohjes mund të shpie drejt problemeve, sepse vonimi apo mohimi i saj shpreh dyshimin, rezervat apo qëndrimin armiqësor ndaj shtetit të ri. Kështu gjatë historisë njihet të ketë pasur njohje shumë të shpejta, si njohja e Izraelit dhe e Panamasë nga SHBA-të, por ka edhe vende që e zvarrisin njohjen me vite të tera. Njohja e Republikës se Kosovës ka qenë mjaft e shpejt ku menjëherë pas shpalljes se pavarësisë kanë arritur njohjet e para edhe atë nga shtetet më të fuqishme të botës si SHBA, Britania e Madhe, Franca, Gjermania, Turqia etj. Sot, Kosova njihet (pranohet) nga një numër i madh i shteteve që janë anëtare të OKB-së dhe ky numër mund të ndryshojë çdo ditë, sepse vijnë deklarata apo telegrame të reja për pranimin e shtetit të ri. Kosova sot njihet nga struktura më të fuqishme ndërkombëtare siç është G7 të cilën e përbëjnë shtetet më të fuqishme të botës, të cilat përbejnë më se 60% të GDP botërore. Pra Kosova sot njihet nga vendet më të instrumentalizuara në botë dhe kjo flet për një njohje mjaft cilësore të Kosovës, derisa mendojmë se Kosova, tani e tutje ka nevojë me tepër për njohje sasiore. Shtetet janë mjaft të kujdesshme sa i përket dheniës se njohjes për shkak të problemeve që mund t u sjellë ajo, prandaj hezitimet që bëjnë disa shtete për pranimin e Kosovës, janë të zakonshme. Kështu ka ndodhur edhe me shumicën e shteteve të tjera. Njohja e Kosovës mendoj se bënë pjesë në njohjet më të shpejta, mirë po duhet të kuptojmë se njohja është një proces i cili zgjat me vite, pra një proces që kërkon më shumë kohë. Çdo shtet i ri nder veprimet e para që bënë në planin e jashtëm është kërkesa për anëtarësim në OKB, për arsye që dihen, sepse OKB bënë garantimin e integritetit territorial dhe pavarësisë politike të shtetit të ri që ndikon shumë në stabilitetin e tij. Anëtarësimi i Kosovës në OKB ndoshta për momentin është i pamundur sepse ende nuk pranohet nga pjesa më e madhe e shteteve të botës, dhe po ashtu dihet se procedura e pranimit në OKB kërkon 2/3 e anëtareve të Asamblesë së Përgjithshme me rekomandim paraprak të Këshillit të Sigurimit (këtu gjen shprehje kundërshtimi i Rusisë dhe veto ja kineze). Mirëpo shtetet mund të jetojnë edhe pa qenë anëtare të OKB-së, psh. kemi rastin e Zvicrës e cila nuk ka qene anëtare e rregullt e Kombëve të Bashkuara deri në vitin (Autori i këtij shkrimi është i diplomuar në shkenca politike) 33

36 Fillet e vizionit liberal për botën Pesë udhëzimet liberale Armin TIRANA Konceptimi origjinal i idesë liberale lindi në botën antike me refleksionin e filozofëve, të cilët vërejtën sesi shoqëria operon brenda një strukture organizimi që i nënshtrohet. Ky konceptim u zhvillua më tej në Mesjetë nga studiues, që kërkuan të individualizojnë tema unifikuese në botën natyrore dhe në atë sociale, në kuadrin e besimit në Zot të nënkuptuar si krijues i çdo rendi. Nëpërmjet punës së tyre shkencore, studiuesit arritën në një kuptim rudimental të shkencave të "reja" si ekonomia dhe sociologjia. "Liberalizmi", në kuptimin që i atribuojmë sot, ka lindur nga këto zbulime dhe, për pasojë, është rritur deri në një vetëdije të plotë të vetws gjatë Iluminizmit, paralelisht me rritjen e prosperitetit në Europë dhe kur disa sektorë të pasurisë e të sipërmarrjes i tejkaluan aftësitë menaxhuese të shteteve princërore. Në këtë mënyrë studiuesit dhe intelektualët kuptuan se shoqëria dhe strukturat institucionale të saj (familja, ekonomia, institucionet ligjore dhe shoqatat civile) nuk qenë krijuar ose domosdoshmërisht mbështetur nga princër, mbretër dhe organe të tjera të centralizuara, por, përkundrazi, përmbanin në vetëvete aftësitë për të mbjellë, rritur dhe prosperuar paqen. Konceptimi liberal është i kundërt me vizionin konfliktual të shoqërisë, sipas të cilit në ngjarjet njerëzore progresi lind nga përplasja dhe nga lufta midis individësh të veçantë apo vendesh. Konflikti mund të bazohet mbi idenë e kastës apo mbi afirmimin e fuqisë së vet, duke e dhënë për të sigurtë se zhvillimi sigurohet vetëm me instrumenta pushtimi: se mund të bëhesh i pasur vetëm në kurriz të të varfërve, se të varfërit mund të ngrihen nga gjendja e tyre vetëm, duke shfrytëzuar të varfër të tjerë, se kombet mund të bëhen të fuqishëm vetëm, duke shkatërruar kombe të tjerë ose që religjionet mund të prosperojnë, duke siguruar favorin e të fuqishmëve dhe duke mohuar vlerën e feve të tjera. Ky vizion antiliberal i ka rrënjët e veta në bindjen se organizimi superior i konceptuar nga shkollarët është thjesht një mit naiv. Kurse vizioni liberal e refuzon këtë konceptim konfliktual të shoqërisë dhe thekson se shoqëria njerëzore është në gjendje të prosperojë në paqe pavarësisht të gjitha diferencave të opinioneve. Një shprehje tipike e fjalorit liberal ishte "harmonia e interesave" i të gjithë njerëzve që jetojnë në kushte të lirisë. Liria religjioze kishte një rëndësi themelore në këtë konceptim, sëbashku me shpresën se toleranca religjioze në fund do ta flakte tej prirjen për luftën religjioze. Në kurriz të këtij konceptimi u zhvillua një vizion i impenjimit ekonomik i bazuar mbi beneficet reciproke që derivojnë nga shkëmbimi i vullnetshëm. Ky model përparimi njerëzor i themeluar mbi shkëmbimin u zbatua edhe në marrëdhëniet midis kombeve. Lindi kështu doktrina e tregtisë së lirë, sipas së cilës kombet mund të jetojnë në paqe dhe prosperitet në pritje të një benefici reciprok. Pas apogjeut të liberalizmit në shekujt e tetëmbëdhjetë dhe të nëntëmbëdhjetë, luftërat dhe konfliktet e shekullit të njëzet e kanë shkatërruar konceptimin antik liberal dhe kanë bërë të lindin ideologi të bazuara në bindjen se shoqëria njerëzore është e karakterizuar nga një konflikt implicit që duhet të përballohet dhe jo të shtypet. Nazizmi ka futur papajtueshmërinë e popujve mbi bazën e racës dhe të identitetit kombëtar. Komunizmi ka mbështetur se ekziston një çarje e pashërueshme midis njerëzve bazuar mbi klasën ekonomike. Nacionalizmat e të gjitha llojeve kanë theksuar se kombet janë nga natura të prirur të impenjohen në luftëra të vazhdueshme. Ideja e planifikimit ekonomik bazohet mbi supozimin se institucione si tregu i çmimeve dhe të drejtat e pronësisë nuk qenë të mjaftueshëm për të koordinuar prodhimin e konsumin dhe se ishte e domosdoshme prania e një komiteti të mençur planifikimi që të përdorte masa shkencore për të drejtuar forcat ekonomike drejt të mirës së përbashkët. Pavarësisht se sot, në fillimet e shekullit të njëzetenjëtë, ideologjitë totalitariste nuk gëzojnë më mbështetjen e masave, premisat implicite ideologjike relative ndaj konfliktit njerëzor ekzistojnë në masë të madhe për përcaktimin e axhendës politike. Interesa speciale sforcohen të promovojnë idenë se sekset nuk mund të bashkëpunojnë pa u ndeshur dhe pa një rindërtim kulturor. Nga shumë anë të botës ideja e lirisë religjioze është krejtësisht e panjohur dhe e paimagjinueshme. Sa më shumë një shtet impenjohet në projekte administrimi social e kulturor, aq më shumë në mënyrë të shfrenuar grupet e interesit luftojnë për të fituar pushtet politik nëpërmjet legjislacionit apo të një ndërhyrjeje ligjore. Duke e marrë për të mirëqenë se një rilindje e konceptit origjinal liberal është një objektiv i urueshëm, mund të marrim në konsideratë, se cilat virtyte duhet të kultivohen. Duke iu referuar shkrimeve të shkollës së vjetër liberale, mund të propozojmë listën e mëposhtme: Tolerancë fetare Feja prek themelin më të thellë të asaj që jemi dhe të asaj që besojmë lidhur me veten tonë. Për këtë motiv, përfaqëson një aspekt veçanërisht delikat i jetës që i huazohet lehtësisht konfliktit - gjë padyshim ironike, duke parë se pothuajse të gjitha besimet fetare të botës predikojnë virtytin dhe paqen midis njerëzve. Mund të afirmohet e vërteta e një doktrine religjioze dhe në të njëjtën kohë të refuzohet forca për ta imponuar këtë afirmim. Modeli amerikan i lirisë religjioze, megjithëse nuk është i përkryer, përfaqëson një shembull të mirë sesi të gjitha besimet fetare mund të kontribuojnë për beneficin e tyre reciprok. 34

37 Respekt për personin Refuzimi i skllavërisë dhe i skllavërimit ka qenë një mësim formativ i shkollës së vjetër liberale. Konkretisht, kjo ka nënkuptuar zhvillimin e idesë së pronësisë së vetë personit nënkuptuar si parim parësor i jetës politike. Një person duhet të ketë të drejtën, sapo ka mbushur moshën e rritur, që të marrë vendime të pavarura mbi punën e tij, stilin e jetës dhe vendin e qëndrimit, si refleks i padhunueshmërisë së ndërgjegjes. Në masën e të mundshmes, kjo do të thotë të kapësh idealet e lirisë së emigrimit dhe emigracionit. Gjatë viteve të fundit, ka lindur një vetëdije e re mbi papajtueshmërinë midis masave të caktuara ndëshkuese, si dënimi me vdekje, dhe domosdoshmërisë për të respektuar vlerën e jetës dhe dinjitetin e personit njerëzor. Respekt për pronësinë Ideologjitë totalitariste bazoheshin mbi premisa false dhe asnjëra prej tyre nuk ishte në gjendje t'i garantonte çdo individi të drejtën për të jetuar i sigurtë në pronën e tij. Në radhë të parë, prona konsiderohet si diçka që duhet të jetë e monopolizuar për të mirën publike, e nënkuptuar në kuptimin e dhënë nga autoritete largpamës. Ky vizion është i papajtueshëm me lirinë. Liria e ndërgjegies dhe e besimit fetar kërkojnë siguri në të drejtat e pronësisë në mënyrë që një liri autentike të mund të jetohet brenda realitetit ekzistues social. Aristoteli ka shkruar se e njëjta bujari kërkon ekzistencën e pronës private. Ideja moderne e lirisë ekonomike bazohet thelbësisht mbi të drejtën e kontratës dhe shkëmbim i presupozuar nga pronësia private. Mbretëria e ligjit Ky koncept duhet të dallohet nga ideja e mbretërisë së njerëzve, që është për arbitrare nga vetë natyra e saj. Të jetosh sipas ligjesh të zbatueshme universalisht do të thotë që ligjet duhet të jenë të pakta, të thjeshta dhe koherente në mënyrë që të mund të arrihet (ose të paktën të imagjinohet) përpjestueshmëria, drejtësia dhe ndershmëria. Virtyte personale Virtytet e sipërpërshkruara janë kryesisht të natyrës institucionale: ideale që duhet të pasqyrohen në tipin e sistemit social dhe politik të adoptuar nga shoqëria. Por po kaq të rëndësishëm, bile dhe akoma më shumë themelorë për infrastrukturën kulturore të shoqërisë liberale, janë virtytet individuale të bujarisë, të bamirësisë, të durimit, të ndërmarrjes, të kurajos, të shpresës të dashurisë dhe të fesë, të cilat jo të gjitha mund të përkufizohen siç duhet virtyte klasike, por që jo më pak janë themelore për ekzistencën e një shoqërie të lirë. Për të qenë autentikisht liberale, një shoqëri civile duhet të jetë njëherazi e lirisë dhe virtuoze. Kjo renditje nuk ka pretendimin minimal që të jetë përmbyllëse. Studimi dhe kuptimi i liberalizmit autentik është një impenjim që zë të gjithë jetën, për të cilën sot kemi një nevojë të dëshpëruar. Vetëm nëpërmjet një kuptimi të tillë mund të shmangim fatin e errët të një ere tjetër regjimesh jotolerante dhe kulturash joliberale. 35

38 Histori e marrëdhënieve ndërkombëtare në pjesën e parë të shek. XIX Sedat SAHITAJ Marrëdhëniet ndërnacionale kanë pasur një rëndësi gjithnjë të theksuar. Ato kanë luajtur rol vërtetë me rëndësi në zhvillimet e ndërsjella nacionale në botë. Megjithatë, pjesa e parë e shek. XIX, disi i karakterizon marrëdhëniet ndërkombëtare dhe rëndësia rritet edhe me shumë. Karakteristikë e kësaj periudhe në marrëdhëniet ndërkombëtare, është se në Evropë zhvilloheshin luftëra shumë të ashpra dhe për kohë shumë të gjatë, mes shteteve më të fuqishme të kohës. Pastaj, edhe më tej e rëndoi fillin e këtyre marrëdhënieve ndërpopullore, apo thënë më mirë, e acaroi gjendjen e përgjithshme politiko- ushtarake dalja në skenën ndërkombëtare e Napoleon Bonapartës. Ky burrështetas francez, ky luftëtar i paepur, pas shumë luftërave dhe betejave, krijoi një perandori të re në Evropë, Perandorinë Franceze. Dhe, si rrjedhim, do kemi dhe, të ashtuquajturën, Bllokadë Kontinentale, 1806 e cila ka pasur një rëndësi shumë të madhe në zhvillimin e marrëdhënieve ndërkombëtare. Ndërkohë do të kemi një eveniment shumë të rëndësishëm, Kongresin e Vjenës, që është i pari i këtij niveli në histori të njerëzimit. Pastaj kemi themelimin e shteteve të para kombëtare në Ballkan. Shekullin e XIX, lirisht mund ta quajmë edhe shekullin e themelimeve të ideologjive të ndryshme politike në Evropë, që në atë pasuesin, pra të XX-të, do të luanin një rol shumë të madh në të gjitha sferat e jetës. Dihet se në një shkrim i këtij lloji nuk mund të trajtohet të gjitha segmentet e një temë e tillë, sepse për secilën karakteristikë të lartpërmendur, janë shkruar dhe mund të shkruhen grumbuj veprash, mund të shkruhen mijëra faqesh, por ne do të mundohem të paraqesim ato gjëra që mund t i paraqiten në një shkrim si ky. Ky shkrim është një perifrazim i një eseje që kam punuar gjatë studimeve të masterit. 36

39 Kontinuiteti i MN-ve në fund të shek. XVIII- XIX Secila periudhë historike, apo shekull kanë një lidhshmëri me periudhën apo shekullin e kaluar, por fillimi i shekullit XIXtë, ka një lidhshmëri të madhe me fundin e shekullit XVIII. Këtë lidhshmëri e bëjnë disa ngjarje, dhe personalitete historike; Revolucioni Borgjez Francez, 1789, si dhe Napoleon Bonaparta, Revolucioni Borgjez është një ngjarje shumë me rëndësi për gjithë popujt e Evropës. Revolucioni Francez i dha vrull lëvizjes revolucionare në Evropë, dhe thelloi krizën e sistemit feudal absolutist në gjitha shtetet evropiane. Është interesant një fakt se shtetet e fuqishme evropiane nuk reaguan menjëherë ndaj shpërthimit të revolucionit. Katarina e Rusisë nuk angazhohej në Evropën Perëndimore, pasi ajo dëshironte më shumë të përqendrohej në territoret fqinje, e sidomos në territoret që i takonin Perandorisë Osmane. Por, as Villiam Piti ( ) nuk shikonte ndaj Francës me një interesim të veçantë, sepse ishte dhënë pas kolonive. Revolucioni Borgjez Francez ka një rëndësi shumë të madhe për gjithë njerëzimin, sepse më 26 gusht 1789 u shpall Deklarata e të Drejtave të Njeriut dhe Qytetarit. Bonaparta dhe ndikimi i tij në marrëdhëniet ndërkombëtare Personaliteti i Napoleon Bonapartës ka pasur një rëndësi të madhe në marrëdhëniet ndërkombëtare. Ai arriti të pushtonte shumë vende të Evropës, dhe botës, duke filluar nga Italia, vendet gjermanike e deri në Rusi ku dhe u mund. Të gjitha këto pushtime bënë që të ndryshojnë rrjedhat e marrëdhënieve ndërkombëtare. Kisha nuk kishte ndikim si më parë, sepse me pushtimin e Italisë kishte pushtuar edhe Vatikanin, dhe e detyroi Papën që ta shpallte perandor. Pra të gjitha shtetet evropiane u vuan kundër Napoleonit dhe politikës së tij ekspansioniste, me përjashtim të Anglisë, të cilën, falë pozitës gjeografike, nuk mundi ta pushtojë Perandori i ri dhe, asnjëherë nuk ka luftuar me ushtritë angleze. Por, Mbretëria e Bashkuar ka pasur një përkushtim të madh ndaj këtyre luftërave, një gjë të tillë dëshmon fakti se sa ndihma financiare i ka dhënë ushtrive evropiane, sidomos Rusisë dhe Austrisë, për shkak të këtyre ndihmave, dhe për arsye që ta dëmtonte ekonomikisht Anglinë. Napoleoni vendosi Bllokadën Kontinentale që është e para e këtij lloj. Për mendimin tonë Bllokada Kontinentale është sanksioni i parë në histori. Bllokada kontinetale Napoleon Bonaparta më 21 nëntor 1806, nënshkruan dekretin e famshëm të Berlinit, me të cilin vendoset Bllokada Kontinentale. Bllokada Kontinentale ka luajtur një rol shumë të madh në marrëdhëniet ndërkombëtare. Sepse Bllokada kishte si qëllim mbrojtjen nga konkurrenca të mallrave të Francës dhe jo shteteve që ishin në orbitën e Napoleonit, e sidomos ato asnjanëse. Bllokada Kontinentale ishte një lloj imperializmi ekonomik. Pasoja në fillim pati Anglia, e më pastaj edhe vendet tjera, si Napoli, Mbretëria Italike, Holanda, kurse pas Paqes së Tilisit, u detyruan ta respektojnë edhe Rusia, Austria, etj. Anglia, edhe pse Bllokada i dedikohej pikërisht asaj, prapëseprapë ajo e kapërceu me sukses këtë sfidë ekonomike. Ajo filloi të bënte tregti me kolonitë spanjolle në Amerikë, ku dhe mund të furnizohej me lëndë të parë. Bllokada Kontinentale nuk ishte aq dobiprurëse për Napoleonin sa mendonte ai, sepse në vendet asnjanëse u krijua një pakënaqësi e madhe, saqë në momentin kur i duhej ndihma Napoleonit, ato dolën kundër tij. Revolucioni Industrial dhe ndikimi i tij në Europë Revolucioni Industrial është një fenomen shoqëror që e përshpejtoi ritmin e historisë, dhe mund të thuhet me plot të drejtë se, pa këtë revolucion nuk do të ishte bota këtu ku është 37

40 tani. Revolucioni Industrial pati një ndikim aq të madh mbi Evropën, saqë, me të drejtë, disa mendimtarë e krahasojnë me Revolucionin Francez. Termi Revolucion Industrial ka qenë objekt studimi, dhe kundërshtimi i shumë studiuesve, për të janë bërë interpretime të ndryshme. Por një kohë të gjatë Revolucioni Industrial është konceptuar si një tronditje e papritur, por shfaqja e tij nuk qe e rastësishme. Ardhja e tij rrodhi si një proces bukur i gjatë, i shkaktuar nga shpikjet e shumta teknologjike në fund të shekullit XVIII dhe fillimit të shekullit XIX, sidomos në Angli. Në thelb, Revolucioni Industrial në Angli dhe në Evropë, konsiston në zëvendësimin e makinerive të vëna në veprim me forcën e krahut, me ato makineri që funksiononin me energjinë e ujit, ose të avullit. Ky ndryshim i madh, u shoqërua me ndryshime edhe në mënyrën e organizimit të jetës dhe prodhimit. Për shkak të natyrës së këtij punimi nuk po ndalim në disa segmente të këtij revolucioni, pra për disa zbulime të mëdha të kohës. Anglia, epiqendra e revolucionit industrial Për të garantuar shpirtin e mekanizmit, duhej të kishte disa kushte shumë të favorshme, e këto kushte i kishte pikërisht Anglia. Ajo, në këtë kohë, ishte vendi me tregtinë më të zhvilluar në botë, ku grumbulloheshin shumica e kapitaleve, dhe teknikat e kredisë ishin të sigurta dhe të përparuara. Klientët e saj gjendeshin në të gjithë botën, një gjë tjetër që e favorizonte Anglinë ishte edhe fakti që ajo kishte nën kontroll shumë koloni. Për mendimin tim, është edhe një faktor tjetër që ndikoi në zhvillimin e Anglisë në aspektin ekonomik, si dhe bërja vatër e Revolucionit Industrial. Anglia asnjëherë nuk luftoi direkt me Francën e Napoleon Bonapartes, dmth, që Anglia ishte vendi i vetëm i fuqishëm në Evropë që ishte i pa pushtuar nga Napoleoni. Revolucioni Industrial kishte edhe anët negative, sepse as njëherë në histori të njerëzimit nuk kishte pasur ndryshime aq të mëdha në strukturat e shoqërisë, pra kishte migrime shumë të mëdha. Thënë shkurt, vendet e përfshira në procesin e industrializimit përjetuan edhe vështirësi të shumta, filloi të ndryshonte edhe përqindja e popullsisë qytetare në raport me atë fshatare. Edhe pse kushtet e jetesës në qytete industriale shpeshherë ishin të mjerueshme, shumë qytete evropiane nuk kishin mundësi të sistemonin flukset masive të popullsisë të ardhur nga vende të ndryshme. (vazhdon në numrin e radhës) Lideri Int Napoleon Bonaparti e konsideronte vetën një ideolog të madh. Kjo fjalë në termin e atyre viteve kishte kuptimin intelektual. Ka ekzistuar dhe do të vazhdojë të ekzistojë gjithmonë debati lidhur me natyrën e përgatitjes së një udhëheqësi. A duhet të jetë intelektual apo jo? Kush mund të quhet intelektual? Ç lloj krijese njerëzore është një intelektual? Shkencëtari politik Rajomond Aron, ka hedhur shumë hipoteza lidhur me natyrën e intelektualit në politikë dhe ka dhënë shumë përcaktime, por megjithatë nuk ka gjetur një term të saktë lidhur me këtë problematikë. Sipas Aronit, një intelektual është një njeri i devotshëm ndaj ideve, njohurive dhe vlerave. Intelekti i një njeriu mund të shpjegohet si ana më kreative dhe kritike e mendjes. Por një intelektual është diçka më shumë. Intelektuali është një njeri i mbërthyer nga vlerat, qëllimet dhe detyrimet që përshkallëzojnë nevojat e tij praktike. Nga ky përcaktim, një njeri që vepron në fushën e ideve analitike është teoricien. Një njeri që vetëm punon me idetë normative është moralist. Një njeri që punon me të dy elementët e lartpërmendura dhe i bashkon ato në një imagjinatë të disiplinuar, është intelektual. Gëzim QERIMI 38

41 elektual Politikanët intelektualë janë ata njerëz që i vendosin në ekuilibër të dy elementët kryesorë të intelektit: arsyen dhe imagjinatën. Koncepti për lidershipin intelektual është ai koncept që sjellë së bashku në fushën e ideve qëllimin dhe vlerat që bartë ky i fundit. Filozofë francezë të shekullit të XVIII ishin njerëz që pushtetin nuk dëshironin ta fitonin por, ta merrnin me anë të përmbysjes. Sa për ilustrim raste të tilla ekzistojnë edhe në historinë shqiptare shembull (rasti i qeverisë së Fan S. Noli) i cili edhe pse mund të themi se ishte një intelektual i kohës që erdhi në pushtet me anë të revolucionit i ashtuquajtur demokratik. Mirëpo Noli vazhdoi me gabimin trashanik politik pasi si qeveri e ardhur me anë të revolucionit nuk pranonte organizimin e zgjedhjeve për ta legjitimuar pushtetin. Ishte pikërisht kjo kleçkë që e bëri pushtetin e intelek- t u a l ë v e francezë në shekullin XVIII j e t ë s h - kurtër. Vërtetë ata ishin in- telektualë, por ishin intelektualë de- noncues, jo bashkëpunues. Intelektualët nga natyra janë njerëz të shoqërueshëm. Ata kanë n e v o j ë p ë r n j e r ë z të tjerë të kulturuar që t i mbështesin ata, veçanërisht kur j a n ë në pushtet. Por mbi të gjitha i n - telektualët politikanë kanë nevojë për kundërshtarë të rreptë me të cilët t ë mund të përplasin idetë e tyre, për të parë nëse forca e tyre mendore është e fortë apo e plogësht dhe e shembur qysh në përplasjen e parë. Lidershipi intelektual është një lidership që luftën e ideve e ka parim themelor. Qysh në kohët e lashta, urdhërat fetarë, universitetet, oborret mbretërore kanë nxjerrë intelektualë të përmasave të mëdha të cilët kanë ditur të drejtojnë vendet përkatëse në situata delikate. Eksperienca b r i t a n i k e lidhur me lirinë e lidershipit intelektual është mjaft bindëse. Në shumë pak shoqëri të civilizuara, intelektualët kanë një ndikim të madh në politikë. Rasti konkret është Anglia. Intelektualët britanikë vëmendjen më të madhe e kanë përqendruar tek mbrojtja e lirisë ndaj pushtetit të qeverisë. Për këtë arsye, jo në pak raste brenda kabineteve qeveritare britanike janë përfshirë intelektualë me famë të cilët kanë mbrojtur lirinë jo vetëm në vendin e tyre, por edhe në të katër anët e botës. Për të qenë më i kuptuar për lexuesin kosovar do të marrim shembull për krahasim dy qeveritë e fundit të vendit, atë të ish-kryeministrit Çeku dhe qeverinë aktuale të kryeministrit Thaçi. Në qeverinë e Çekut po thuaj kanë munguar plotësisht liderët intelektual. Këtu paradoksi është se LDK-ja si parti me sfond intelektual ka pranuar që të përfaqësohet me njerëz pa asnjë bagazh intelektual, ndërsa sa i përket AAK-së dihet se lidershipi i saj me shumë anon nga ana e lidershipit moral se sa intelektual. Ndërsa partia që aktualisht është në pushtet PDK-ja në fillimet e para të saj ka pas në sfondin e saj lidershipin moral por si duket e kanë vërejtur që diçka nuk po funksionon. PDK-ja me ardhjen në pushtet ka bërë një kombinim në mes të morales dhe intelektuales, duke emëruar disa profesorë universitar në pozitat e ministrave dhe z. v. ministrave. Mirëpo kombinimet asnjëherë nuk duhet të jenë kozmetike por reale. Esenca nuk qëndron në atë se gjysma e liderëve duhet ta kenë shembull anën morale dhe gjysma tjetër shkollimin arsimor. Çelësi i suksesit është kur kemi një lider të mbërthyer nga vlerat, qëllimet dhe detyrimet që përshkallëzojnë nevojat e tij praktike. Nga ky përcaktim, një njeri që vepron në fushën e ideve analitike është teoricien. Një njeri që vetëm punon me idetë normative është moralist. Një njeri që punon me të dy elementët e lartpërmendur dhe i bashkon ato në një imagjinatë të disiplinuar është intelektual. Në këtë kontekst mund të them që në Kosovë ka fare pak liderë të tillë. 39

42 40

43

44