Kursi bazë 1: Rëndësia e BE

Transcription

1 Kursi bazë 1: Rëndësia e BE Përse merremi me BE? Rëndësia praktike Në kuadër të këtij kursi të parë bazë rreth BE duam të marrim pak kohë për të menduar rreth objektit, me të cilin kërkojmë të merremi, sistemit politik të BE. Pra përse duam të merremi me BE, çfarë e bën atë interesant dhe të rëndësishëm? Cilat janë kërkesat që duhen përmbushur gjatë përballjes më këtë strukturë kaq të veçantë? Një pikë e parë që e bën BE kaq interesant, është rëndësia e tij praktike e jashtëzakonshme: ai përcakton jo vetëm politikën dhe ekonominë, por edhe të përditëshmen e qytetarëve në gjithnjë e më shumë fusha. Si shembull për këtë mund të marrim vënien në përdorim të monedhës euro si mjet pagese në datën Ndërkohë jemi në stadin, kur sistemi politik i një shteti anëtar nuk mund të kuptohet pa njohur BE. Vendimet e rëndësishme nuk merren më vetëm në kryeqytetet e shteteve anëtare, por në Bruksel, sikurse e bën të qartë edhe tabela e mëposhtme. Zhvillimi i kompetencave të BE Legjenda e tabelës: 1 = nuk është kompetencë e BE 2 = kompetencë e kufizuar e BE 3 = ndarje e kompetencave mes BE dhe shteteve anëtare 4 = kompetencë ekskluzive e BE [burimi: Simon Hix, The Political System of the European Union, Palgrave Macmillan, Basingstoke u.a , 20-21] Kompetencat e BE Fushat e politikës Tregu i brendshëm/lëvizja e lirë Lëvizja e lirë e mallrave dhe shërbimeve Lëvizja e lirë e kapitalit Lëvizja e lirë e personave Rregullat e konkurrencës Standardet mjedisore Rindarja/shpërndarja e financave Politikat bujqësore Politikat rajonale Kërkimet shkencore dhe zhvillimi Politikat sociale Sistemi arsimor Politikat në sistemin e banesave Politikat monetare dhe fiskale Përcaktimi i përqindjeve të interesit Nxjerrja e valutës Përcaktimi i përqindjes së tatimit mbi të ardhurat Politikat e brendshme dhe ato ligjore

2 Politikat e migracionit dhe të azil-kërkimit Mbrojtja e të drejtave të qytetarëve Sistemi policor dhe rendi publik Politika e Jashtme Politika e tregtisë me jashtë Politika e mbrojtjes Ndihma për zhvillim Zonë më e madhe ekonomike Grafik rreth zgjerimeve të BE: Rëndësia e BE është rritur edhe për shkak se ai ka ardhur gjithnjë në rritje. Nga një komunitet i përbërë fillimisht prej gjashtë shtetesh anëtare me anë të zgjerimit gradual është arritur te BE-27 i ditëve të sotme, zona më e madhe ekonomike e botës. Në këto kushte nuk përbën ndonjë befasi, që ai është shndërruar në një aktor të rëndësishëm të politikës ndërkombëtare, për shembull në bisedimet e OBT (World Trade Organisation, ose në misionet e Kombeve të Bashkuara në Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë. Kuadri ligjor i BE vepron - sipas vendimeve të Gjykatës Evropiane në vitet '60 - drejtpërsëdrejti në vendet anëtare. Në këtë mënyrë sistemi juridik i BE është unik në fushën e politikës ndërkombëtare. Dhe BE i detyrohet për rëndësinë e vet të jashtëzakonshme, jo më pak se të tjerave, edhe këtij integrimi përmes ligjit. Krahas kësaj ai është edhe organizata e vetme ndërkombëtare, që ka një parlament të vetin të zgjedhur drejtpërsëdrejti nga qytëtarët/et e BE (më shumë rreth veçorive të BE në Kursin bazë 2: "Çfarë është BE?"). [Anklicken zum Vergrößern] Rëndësi edhe për jo-qytetarët e BE Që BE ka një rëndësi të jashtëzakonshme për qytetarët/et e shteteve anëtare, kjo duket edhe nëse u hedhim një vështrim gazetave (edhe pse në to gjithesi shkruhet më pak rreth BE, se sa do të duhej nisur nga rëndësia e tij). Por që BE luan një rol shumë të madh edhe për qytëtarët e vendeve të tjera, kjo është më pak e njohur. E gjithë kjo bëhet e qartë, në momentin kur një shtet bëhet anëtar i BE (kandidatë për këtë aktualisht janë Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Kosova, Kroacia, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia dhe Turqia). Ato që gabimisht cilësohen si bisedime anëtarësimi, praktikisht nuk është gjë tjetër, vetëm se i ashtuquajturi acquis communautaire, që vendet kandidate duhet të marrin përsipër. Pas këtij termi fshihen më shumë se faqe ligje! Rreth acquis nuk negociohet, ai duhet të merret si është në sistemet përkatëse kombëtare juridike dhe administrative. Fakti, që në këtë mënyrë shtetet do të ndryshojnë rrënjësisht, është i qartë. E qartë është gjithashtu, që anëtarësimi në BE po bëhet gjithnjë e më i vështirë, pasi acquis po bëhet gjithnjë e më i madh (Informacione rreth politikës së zgjerimit në Serverin e BE). BE ka rëndësi shumë të madhe pra jo vetëm për qytetarët/et e shteteve anëtare por edhe për ata/o të shteve kandidate. Dhe në kuadër të politikës së fqinjësisë së BE ai është duke u zgjeruar. Marrëdhëniet me fqinjët në lindje (Armeni, Azerbaixhan, Gjeorgji, Moldavi, Ukrainë, Bjellorusi) dhe jug (Algjeri, Egjipt, Izrael, Jordani, Liban, Libi, Marok, zona palestineze, Siri, Tunizi) janë duke u bërë gjithnjë dhe më të ngushta, në mënyrë që të garantohet stabiliteti (Informacione rreth politikës së fqinjësisë së BE në Serverin e BE). Shembull për një menaxhim të Më tej, integrimit evropian meriton t i kushtohet interes maksimal si një eksperiment i arrirë në menaxhimin paqësor të konflikteve, një aspekt ky, të cilin brezi i ri duket se e ka humbur disi nga sytë. Ndaj këtu duhet të kujtojmë, që shtetet, të cilat sot

3 suksesshëm konfliktesh Objekt i një lloji të ri bashkëpunojnë intensivisht me njëri tjetrin, në një mënyrë unikale dhe kanë krijuar institucione të përbashkëta e zotërojnë tanimë një monedhë të përbashkët, deri në gjysmën e parë të shek. të XX 60 vjetësh ishin kundërshtarë lufte të përbetuar. Kjo do të thotë gjithashtu, që trajtimi i këtij procesi tranzicioni nga lufta në bashkëpunim mund të na hapë perspektiva të reja në lidhje me premisat për një bashkëpunim paqësor. Për t u përmendur është gjithashtu fakti, që BE për shkencën e politikës përfaqëson një objekt veçanërisht atraktiv dhe kureshtje-ndjellës kërkimesh. Ai ndodhet në pozicionin lidhës të disiplinave të pjesshme të kërkimeve të sistemit dhe politikës ndërkombëtare dhe, parë nën lupë, lë të kuptohet, që kufiri mes tyre po daravitet gjithnjë e më shumë. Nëse vërejmë ndryshimet e shpejta të kuadrit kushtetues dhe gjendjes së anëtarëve lindin një sërë pyetjesh teorike tejet interesante, si për shembull: Cilat janë forcat lëvizëse të këtyre ndryshimeve?; në çfarë drejtimi lëvizin ato?; si mund të perceptohen këto procese nga ana analitike dhe konceptuale? Ka pra më shumë se disa arsye për t'u marrë me BE dhe për ta kuptuar atë. [Kreu i faqes] Vështirësitë dhe kërkesat e trajtimit të BE BE si institucion i një lloji të ri Kështu kemi mbërritur në pyetjen, se cilat janë ato kërkesa të veçanta që dalin gjatë trajtimit të BE. Çfarë e bën kaq të vështirë përballjen me të? Fillimisht këtu kemi të bëjmë me institucione të një natyre krejtësisht të re, të panjohur si prej shtetit kombëtar ashtu edhe prej politikës kombëtare, të cilët bashkëpunojnë në një mënyrë të tillë, e cila gjithashtu nuk ka precedente dhe përveç

4 kësaj u nënshtrohet ndryshimeve të vazhdueshme. Qoftë edhe vetëm për të krijuar një ide e përgjithshme lidhur me këtë, kërkohet një investim i jashtëzakonshëm. BE si sistem disanivelesh Por nuk mjafton kjo. Diagrama e ardhshme lë të kuptohet, që në rastin e BE nuk bëhet fjalë aspak për nja dy institucione të reja, të panjohura nga shteti kombëtar, por për një sistem disanivelesh, pikërisht me tre të tilla. Vetëm të gjitha këto marrë së bashku përbëjnë atë që quhet BE, përcaktojnë politikën e tij dhe vijimësinë e zhvillimit të tij. Kolonat e BE Kolona e Komunitetit Evropian PPJS/PESM Por edhe kjo nuk është e gjitha. Ky sistem kompleks disanivelesh, që sapo shqyrtuam, luan duke u alternuar në mënyra të ndryshme në fusha të ndryshme. Kështu, që prej Mastrihtit është folur për tre kolona, prej të cilave ndërkohë kanë mbetur vetëm dy. Kolona më e rëndësishme dhe voluminoze përfaqësohet nga Komuniteti Evropian, kompetencat e të cilit u zgjeruan konsiderueshëm me Traktatin e Mastrihtit, Amsterdamit dhe Nisës. Një zhvillim i rëndësishëm ky, rreth të cilit ne do të flasim edhe më hollësisht. Kolona e dytë, Politikat të Përbashkëta të Jashtme dhe të Sigurisë (BPJS), e ka vendosur bashkëpunimin ndërshtetëror në fushën e politikës së jashtme, të praktikuar jashtë Komunitetit Evropian, që prej fillimit të viteve '70 në baza kontraktore gjithsesi një bazë gjerësisht ndërqeveritare jashtë Marrëveshjes së Komunitetit Evropian. Modalitetet dhe rrjedha e vendimmarrjes si dhe pesha e secilit prej institucioneve dhe aktorëve pjesëmarrës dallojnë dukshëm krahasuar me Kolonën e Komuntetit Evropian. [Kreu i faqes]

5 Rreth dobisë së trajtimit të BE Njohuri mbi politikën e shek.xxi Pas këtij vështrimi përmbledhës të shkurtër, që, të shpresojmë se nuk Jua ka hequr dëshirën, në lidhje me parakushtet e veçanta, që presupozon trajtimi i BE, natyrisht që na ngacmon pyetja, se çfarë do të na sillte të mirë, përballja me këtë sfidë intelektuale dhe të vështirë në një masë të konsiderueshme dhe se cili është rezultati i pritshëm i gjithë kësaj. Së pari Ju do të njiheni me një organizatë, e cila që sot përcakton jetën tonë të përditshme në mënyrë vendimtare, dhe pa njohjen e së cilës Ju nuk do të mund ta kuptonit dhe ca më pak të kishit një gjykim Tuajin në lidhje me politikën, qoftë edhe me politikën e bërë brenda kufijve të shtetit Tuaj kombëtar. Qeverisje përtej shtetit kombëtar Një aspekt shumë i rëndësishëm është fakti që Ju do të njihni politikën në dimensionin e saj institucional, procesual dhe atë të përmbajtjes, sikurse e ndeshim sot gjithnjë e më shumë, pikërisht pa një ndarje të qartë mes politikës së brendshme dhe asaj të jashtme. Politika në fakt karakterizohet nga një ndërthurje e ngushtë e niveleve të ndryshme si edhe nga një masë tejet e madhe kompleksiteti. Ju do të njhni fenomenin e ri të "qeverisjes përtej shtetit kombëtar ", në trajtimin e të cilit, dihet, që shkencat politike kanë vështirësi ende të dukshme. Këto vështirësi rrjedhin ndër të tjera nga fakti, që ndarja tradicionale mes disiplinave të Kërkimit Shkencor Krahasues nga njëra anë dhe e Marrëdhëniëve Ndërkombëtare nga ana tjetër, është vendosur në pikëpyetje. Kursi bazë 2: Çfarë është BE? Këtu natyrisht nuk bëhet fjalë për një fenomen, i cili kufizohet vetëm më BE-në. Edhe në aspekte të tjera të pjesshme, qofshin këto funksionale apo rajonale, vihet re një tendencë në rritje për vendosje rregullash në fushën e politikës ndërkombëtare dhe shkenca politike e sheh veten tashmë të përballet me faktin, që shteti kombëtar po humbet gjithnjë e më shumë rolin e një qendre politike vendimmarrëse të padiskutueshme, e cila ndërmerr si e vetme vlerësime autoritare. Një përballje me BE, pra, do t Ju udhëheqë përtej kufijve të këtij objekti, drejt një problematike themelore të politikës (shkencës politike) së ditëve tona në një mjedis, që ndryshon vazhdimisht e në mënyrë dramatike. Kategoritë e njohura nuk bëjnë më për BE asnjë model Sikurse është sqaruar në Kursin bazë 1 ka një sërë arsyesh, që e rëndojnë më shumë marrjen me BE: kompleksiteti i tij, fakti që ndodhet në ndryshim të vazhdueshëm, dhe shumë e shumë të tjera. Por të gjitha këto mbeten prapa krahasuar me problemin qendror, pikërisht që BE nuk mund të trajtohet duke u bazuar në kategori të njohura për ne si p.sh. politika e brendshme, politika e jashtme, politika ndërkombëtare. Gjatë një diskutimi rreth ndryshimeve në informimin mbi politikat e BE, që zhvilluam para pak kohësh me gazetarë nga Evopa Juglindore, një pjesëmarrës e tematizoi këtë pikë si më poshtë: "Informimi rreth politikës kombëtare është më i thjeshtë për shkak se një pjesë e konsiderueshme e lexuesve tanë ka të paktën njohuri bazë rreth mënyrës se si funksionon politika kombëtare, dhe di se ç'është një qeveri, një parlament, një parti apo grup interesi dhe se si bashkëveprojnë ato në një proces ligjvënieje. Pra, me fjalë të tjera, ata kanë një model, që u lejon të kategorizojnë dhe kuptojnë lajme dhe informacione të caktuara. Ndërsa në rastin e BE mungon një model i tillë, mungon një bazë e të kuptuarit". Dhe pikërisht kjo është pika vendimtare: mungesa e të kuptuarit nga ana e qytetarëve dhe qytetareve, pikërisht ai lloj refuzimi për t'u marrë me BE, ka të bëjë

6 drejtpërsëdrejti me faktin, që atyre u mungon një skemë bazë, në mënyrë që të fillojnë të kuptojnë diçka nga kjo strukturë. Qëllimi i kursit bazë 2 Kursi bazë në fjalë ka për qëllim që kjo mangësi të mënjanohet. Ne duam të provojmë, që duke u nisur nga një terren kombëtar i njohur tashmë për ne të kristalizojmë tiparet qendrore të BE dhe të ngremë një model, që do të bëjë të mundur të kuptojmë BE si një fenomen të pavarur të një lloji të ri. Ne duam ta zhvillojmë këtë model në katër hapa: Shtojcat e kursit bazë 2 Hapi 1: Si funksionon një sistem politik? Hapi 2: Përse modeli ynë nuk është më ai i duhuri? Kursi bazë 2: Çfarë është BE? Hapi 3: BE si sistem disanivelesh Hapi 4: Dobia e sistemit disanivelesh Hapi 1: Si funksionon një sistem politik? Sa herë që bëhet fjalë për një sistem politik, shumë prej nesh kanë një model në mendje, që ne duam t'jua sjellim ndër mend këtu. Bazën e tij e formon shteti kombëtar i kufizuar me pjesën tjetër jashtë tij, në të cilin ekzistojnë institucione dhe mekanizma të caktuara. Shumë shkencëtarë të politikës e quajnë këtë një "sistem politik". Ky sistem politik formulon ligje të detyrueshme për të gjithë, që rregullojnë bashkëjetesën në një shoqëri. Grafiku i mëposhtëm bën të qartë këtë varësi në një formë tejet të thjeshtëzuar. Grafiku 1: Përcaktimi i regullave të detyrueshme në një shtet kombëtar Mekanizmin e paraqitur këtu e gjejmë në të gjitha llojet e sistemeve, si në ato autoritare ashtu edhe në ato

7 demokratike. Por përtej kësaj, sistemet demokratike dallojnë nga fakti, që qytetarët dhe qytetaret marrin pjesë në këtë proces. Ata zgjedhin deputetët në parlament, mund të aderojnë në parti politike dhe/ose grupe interesi, dhe krahas kësaj u ofrojnë mediave të lira mundësinë, që qeveria dhe parlamenti të marrin feedback në lidhje me ligjet e miratuara prej tyre. E në mbyllje duhet të sjellim në vëmendje, që një shtet kombëtar nuk përmbledh vetëm qytetarë, parti, grupe interesi dhe media, por edhe - sikurse i quajnë shkencëtarët e politikës - nënsisteme të tjera të shumta, si për shembull ekonominë, dhe krahas tij ekzistojnë edhe rreth 200 shtete të tjera, pra ai është i vendosur në një mjedis ndërkombëtar. Nëse merren në konsideratë gjithë këto ndërvarësi atëherë rezulton grafiku i mëposhtëm. Grafiku 2: Shtetet kombëtare demokratike dhe mjedisi i tyre ndërkombëtar Ky është modeli, që kanë në mendje - shpesh në mënyrë të pavetëdijshme - pjesa më e madhe e qytetarëve dhe qytetareve, gazetarëve dhe politikanëve, kur bëhet fjalë për BE. Por a është i saktë ky model? Kësaj pyetjeje do t'i kushtohemi në pjesën tjetër. Kursi bazë 2: Çfarë është BE? Hapi 2: Përse modeli ynë nuk është më i duhuri

8 Në datën 23 korrik 1952 hyri në fuqi Traktati i Parisit, me anë të të cilit u themelua Komuniteti Evropian për Qymyrin dhe Çelikun (KEQÇ). Ky traktat mes gjashtë shtetesh kombëtare (vendeve të Benelux-it, Republikës Federale të Gjermanisë, Francës dhe Italisë) mundësoi krijimin e një tregu të përbashkët për qymyrin dhe çelikun (informacione të mëtejshme te Kursi Bazë 3, Etapa 1). Por a bëhej fjalë këtu për një organizatë tjetër ndërkombëtare si kuadër të bashkëpunimit të disa shteteve kombëtare në një fushë të caktuar? Aspak, KEQÇ ishte diçka e re. Jo vetëm sepse mundësoi një treg të përbashkët, pra më shumë se një zonë e tregtisë së lirë, në një sektor me rëndësi të jashtëzakonshme për kohën, por para së gjithash sepse shtetet pjesmarrëse në këtë mënyrë u kishin kaluar një pjesë të konsiderueshme të sovranitetit të tyre në këtë sektor institucioneve të sapokrijuara mbikombëtare. Grafiku i mëposhtëm, i cili bazohet në modelin tonë të përdorur deri më tani, e bën veçanërisht të qartë këtë. Grafiku 3: KEQÇ si organizatë mbikombëtare Prej grafikut rezulton, se me themelimin e KEQÇ sistemet politike të shteteve pjesëmarrëse e humbën të drejtën e tyre, deri më atëherë ekskluzive, për të vendosur rregulla drejtpërsëdrejti të detyrueshme për qytetarët dhe qytetaret e tyre - gjithsesi fillimisht vetëm për një sektor: qymyrin dhe çelikun. Kjo strukturë ka dallime thelbësore në krahasim me ndikimin shumë të kufizuar të organizatave ndërkombëtare, si p.sh. ajo e Këshillit të Evropës, paraqitur në anën e djathtë. Megjithëse edhe kjo organizatë ka struktura institucionale, që mendohet të lehtësojnë bashkëpunimin e shteteve anëtare me njëri-tjetrin (Committee of Ministers, Parliamentary Assembly etj.), ajo nuk ka asnjë lloj

9 kompetence për të marrë vendime, që do të ishin direkt të detyrueshme për shtetet pjesëmarrëse apo deri edhe qytetarët dhe qytetaret e tyre. Ndaj KEQÇ e quajmë organizatë mbikombëtare, kurse Këshillin e Evropës organizatë ndërkombëtare. Ndërsa në fillim kjo situatë e pazakontë qëndroi e kufizuar vetëm në një sektor, kjo gjë ndryshoi në mënyrë rrënjësore në dekadat pasuese, dhe grafiku ynë sot merr këtë pamje: Grafiku 4: BE sot Në këtë kontekst lindin një sërë problemesh dhe çështjesh teoriko-analitike por edhe të karakterit praktik. Le të fillojmë me dimensionin e parë teoriko-analitik. Fillimisht duhet të bëhet e qartë që analiza e proceseve politike apo e vetë politikës në njërin prej shteteve anëtare pa marrë në konsideratë BE pothuaj nuk është më logjikisht e mundshme. Shumë raporte varësie do të ishin për ne thjesht të pakuptueshme dhe do të na shpinin drejt konkluzioneve të gabuara, për shembull në lidhje me hapësirat e veprimit të qeverive. Por edhe e anasjellta është e vërtetë. Nëse do të përqendroheshim vetëm te "Brukseli", pra te institucionet e BE, do të linim pas dore faktin që të paktën disa prej këtyre organizatave, sikurse janë para së gjithash Këshilli i Ministrave dhe Këshilli Evropian, përbëhen nga përfaqësues të shteteve anëtare, performanca e të cilëve përcaktohet në një masë jashtëzakonisht të madhe nga kuadri përkatës kombëtar, si dhe do të linim jashtë vëmendjes faktin, që vendimet e BE zbatohen nga shtetet anëtare. Përsa i përket dimensionit praktik, duhet përcaktuar që, edhe pse ka patur ndryshime rrënjësore në lidhje me

10 mënyrën se si merren vendimet politike, shpesh dhe në mënyrë ende të pavetëdijshme merret për bazë modeli i paraqitur në grafikun 2, nëse është fjala për trajtimin dhe gjykimin e politikës. A e mbani mend fushatën e fundit elektorale në vendin tuaj? A keni dëgjuar atëherë në ndonjë rast nga mediat - për të mos folur për aktorët politikë - që hapësirat e tyre të veprimit janë shumë të kufizuara dhe se vendimet kryesore politike mund të merren vetem së bashku me shtetet e tjera anëtare në kuadër të BE? Krejt e kundërta! Gjatë fushatës keni dëgjuar - njësoj si në kohët e vjetra të shteteve kombëtare sovrane - para së gjithash se çfarë mund të vënë në levizje, të ndryshojnë apo të bëjnë më mirë partitë e ndryshme politike. Kështu nuk duhet të befasohemi, kur qytetarët dhe qytetaret t'i marrin këto fjalë për kapital dhe të zhgënjehen e zemërohen gjithnjë e më shumë, kur gjërat dalin ndryshe. Dhe në këtë rast zakonisht faji nuk u ngelet politikanëve kombëtare, por i ngecet BE, të cilin e përfshijnë pa e pyetur në çdo gjë. Por si mund të ndryshohet kjo? Ne jemi të bindur që mund të bëhet vetëm duke përgatitur një model, i cili të bëjë të kuptueshme për njerëzit varësitë e reja dhe Bashkimin Evropian si një strukturë të llojit të ri mes shteteve kombëtare dhe politikës ndërkombëtare. Dhe pikërisht për një model të tillë do të bëhet fjalë në pjesën vijuese. Kursi bazë 2: Çfarë është BE? Hapi 3: BE si sistem disanivelesh Grafiku i mëposhtëm paraqet modelin e ri, i cili e koncepton BE si një sistem disanivelesh. Në pamje të parë kjo mund të duket gjithçka tjetër përveç se spektakolare, dhe duket sikur nuk përçon pikëpamje të reja. Që ekziston jë organizatë me emrin BE, që ka shtete kombëtare dhe që në disa prej tyre pushteti shtetëror ndahet në nivel kombëtar dhe rajonal sikurse në rastin e Gjermanisë mes Federatës dhe Landeve këtë me siguri e keni ditur edhe më parë. Por nëse shikoni më me kujdes duke e krahasuar me modelin e vjetër, dhënë në grafikun 2, mund të dalloni ndryshime thelbësore. Grafiku 5: BE si sistem disanivelesh

11 Së pari BE, shtetet anëtare dhe njësitë e tyre rajonale nuk trajtohen më si njësi të ndara, por si një sistem i tërë. Kjo ka pasoja të thella, sikurse do ta bëjmë të qartë me shembullin e referendumit të Irlandës rreth traktatit të Lisbonës. Në shumë artikuj rezultati i referendumit është cilësuar si "fitore e demokracisë"; një vlerësim sigurisht bindës nëse do të merrnim për bazë modelin tonë të vjetër të grafikut. Por le ta kalojmë këtë proces edhe njëherë përmes optikës së idesë sonë për BE si një sistem disanivelesh. Grafiku 6: referendumi irlandez rreth Traktatit të Lisbonës parë nga konceptimi i BE si sistem disanivelesh

12 Sikurse mund të shikoni, që këtej rrjedh një imazh krejtësisht i ri. Duke mbajtur parasysh ndërvarësitë lehtësisht të dallueshme brenda për brenda sistemit, pasojat e thella të Jo! -së irlandeze bëhen veçanërisht të qarta. Ajo ka penguar përshtatjen e kuadrit institucional të BE me realitetin e - ndërkohë - 27 shteteve anëtare, duke vonuar dhe penguar në këtë mënyrë edhe anëtarësimin vendeve të Ballkanit Perëndimor, të vlerësuar si urgjentisht të nevojshëm, dhe duke qenë se na rastin e ndryshimeve kushtetuese kërkohet miratimi i të gjithëve - mbivendoset në raport me 23 shtetet e tjera anëtare, të cilat kanë rënë dakord me traktatin në përputhje me procedurat e tyre të brendshme kombëtare dhe kërkojnë realizimin e tij. A është kjo një fitore e demokracisë? Me anë të këtij shembulli nuk duam absolutisht të diskutojmë, nëse vendimi i vendimi irlandez ishte i drejtë apo i gabuar. Përkundrazi, e përmendëm për të bërë të qartë, që realiteti i ri disanivelesh, që është rezultat i miratimit të herëpas'hershëm të të gjitha shteteve anëtare, na detyron të lëmë mënjanë modelet e vjetra dhe të marrim në analizë të kujdesshme një sërë elementesh, si demokracinë, pjesëmarrjen qytetare por edhe mënyrën e mësimdhënies së politikës.

13 Rreth faktit, që modeli i sistemit disanivelesh mund të kontribuojë në këtë drejtim, dhe rreth mënyrës se si realizohet ky kontribut do të flasim në pjesën vijuese duke përmendur disa shembuj të tjerë. Kursi bazë 2: Çfarë është BE? Hapi 4: Dobia e modelit të sistemit disanivelesh Në paragjykimet më të shpeshta rreth BE bën pjesë edhe vlerësimi, sipas të cilit burokratë të huaj të Brukselit të largët pa njohur fare rrethanat dhe kushtet e përgjithshme në shtetet anëtare, pra edhe pa marrë në konsideratë problemet dhe nevojat e qytetarëve të tyre marrin vendime, që ndikojnë rëndë në jetën e tyre të përditshme. Një analizë e fakteve mbi bazën e modelit tonë disanivelesh, duke marrë Gjermaninë si shembull, tregon se sa nuk korespondon me realitetin ky (para)gjykim. Grafiku 7: Përfaqësues të qeverive kombëtare si pjesë e institucioneve të BE Ky gjykim është i gabuar për arsye se përfaqësuesit e shteteve anëtare formojnë një pjesë përbërëse integrale të institucioneve qendrore të BE, sikurse janë para së gjithash Këshilli i Ministrave dhe Këshilli i Evropës. Krahas kësaj Këshilli Evropian emëron Kryetarin e Komisionit Evropian, i cili nga ana e tij zgjidhet nga Parlamenti Evropian.

14 Ajo që mund të shihni këtu, përfaqëson vetëm majën e ajsbergut. Veç kësaj shtetet anëtare marrin pjesë drejtpërsëdrejti në vendimmarrjen e BE edhe në nivel administrativ me nëpunësit e tyre në të gjithë sektorët në kuadër të qindra komisioneve të Këshillit dhe Komisionit, duke patur kështu mundësi që të sjellin këtu idetë e tyre pra edhe interesat e qytetareve dhe qytetarëve të tyre. Por pjesëmarrja në vendimmarrjen e BE nuk mbetet e kufizuar vetëm në aktorët shtetërorë të shteteve anëtare. Faktorët kombëtarë, joshtetërorë luajnë një rol po aq të rëndësishëm. Edhe pse këta të fundit nuk mund t'i nxjerrin vetë ligjet e BE, ata janë gjithsesi në gjendje të ndikojnë në një masë të konsiderueshme në përmbajtjet e tyre. Le të shohim për këtë një grafik tjetër. Grafiku 8: Aktorët kombëtarë joshtetërorë në procesin e vendimmarrjes Përsa u përket qytetareve dhe qytetarëve të BE, pjesëmarrja e tyre realizohet në momentin kur ata zgjedhin deputetët për në Parlamentin Evropian (1), një institucion, që ushtron një ndikim të madh. Krahas kësaj ata kanë edhe mundësinë t'i drejtohen Gjykatës Evropiane (2) zakonisht nëpërmjet angazhimit të një gjykate kombëtare - vendimet e së cilës, në të shkuarën, e kanë ndikuar dhe ndryshuar në një masë vendimtare sistemin e BE, madje në disa raste kundër vullnetit të shteteve anëtare. E së fundmi shumë qytetarë bëjnë pjesë edhe në shoqata (kombëtare) (3), të cilat nga ana e tyre ndikojnë në mënyrë shumë aktive në proceset e vendimmarrjes së BE. Ato përcjellin idetë dhe dëshirat drejtpërsëdrejti në

15 Parlamentin Evropian (A) dhe në Komision (B), e krahas kësaj zotërojnë kanale të rëndësishme ndikimi përmes anëtarësisë së tyre në shoqatat përkatëse të BE (C), të cilat gjithashtu u drejtohen zyrave përkatëse në Komision (D). Në këtë kontekst vini re Ju lutem edhe shigjetat dyshe në grafik, të cilat kërkojnë të thonë, që këtu sigurisht nuk bëhet fjalë për rrugë me një kalim (Lobbying i Komisionit përmes shoqatave), por përkundrazi, Komisioni është i varur edhe nga informacionet, përvoja dhe në disa raste edhe nga angazhimi i grupeve të ndryshme të interesit për vënien në zbatim të rregulloreve dhe veçanërisht udhëzimeve. Veç kësaj për shoqatat kombëtare ekziston mundësia që të marrin ndikim të drejtpërdrejtë mbi përfaqësuesit e qeverive të veta kombëtare (dalluar në grafik me ngjyrë të kuqe), të cilat pastaj përmes anëtarësimit të tyre në institucionet e BE mund të çojnë më tej argumentet dhe dëshirat përkatëse. Një strategji që premton sukses të veçantë sidomos, nëse vendoset në mënyrë unanime, pra me fjalë të tjera kur secila prej 27 qeverive ka de facto në dispozicion të drejtën e vetos. Le të përmbledhim shkurt: Në Kursin bazë 2 kemi dashur t'ju tregojmë se çfarë është BE dhe se si mund ta kuptojmë atë. Ju keni mundur të shikoni që vështirësitë e shumta që hasen në lidhje me këtë, kanë për shkak faktin që BE është një sistem i llojit të ri, e megjithatë përpiqemi ta shpjegojmë me modelet e derimëtanishme. Për këtë arsye Ju paraqitëm një model të ri (disanivelesh), i cili, sipas bindjes sonë të palëkundur, në bazë të së cilës janë shumë vite përvojë në mësimdhënien akademike dhe në arsimimin e të rriturve, mund të ndihmojë për të kuptuar më mirë objektin BE në të gjithë kompleksitetin e vet dhe për të gjykuar në mënyrë të përshtatshme lidhur me të sikurse u përpoqëm të tregonim me shembullin e burokratëve të largët e të huaj të Brukselit. Tanimë është një para së gjithash pyetje që kërkon përgjigje: Si u arrit të mbërrihej në krijimin dhe në zhvillimin e mëtejshëm të një sistemi disanivelesh? Përse shtetet anëtare kanë vazhduar t'i kalojnë BE kompetenca nga të tyret, edhe pse shumë qeveri ankohen vazhdimisht në lidhje me përzierjen e herpas'hershme të BE në çështjet e tyre? Me fjalë të tjera: Cilat ishin dhe vazhdojnë të jenë forcat lëvizëse të këtij procesi integrimi? Kësaj pyetje duam t'i përkushtohemi në Kursin Bazë vijues. Kursi bazë 3: Si është zhvilluar BE? Etapa 1: Nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në KEQÇ Garantimi i paqes përmes ngritjes së organizatave ndërkombëtare Në kërkim të formave të një bashkëpunimi më të ngushtë Analizën e procesit të integrimit evropian do ta fillojmë me Komunitetin Evropian për Qymyr dhe Çelik (KEQÇ) dhe me pyetjen: si u mbërrit deri këtu? Një motiv tejet vendimtar këtu ka qenë pa dyshim katastrofa e Luftës së Dytë Botërore, e cila në periudhën e pasluftës çoi në themelimin e disa organizatave, të cilat do të përjashtonin mundësinë e përsëritjes së saj dhe do të mundësonin bashkëjetesën paqësore të popujve. Këtu duhet përmendur ndër të tjera themelimi i Kombeve të Bashkuara në vitin 1945, ngritja e Fondit Monetar Ndërkombëtar gjithashtu në vitin 1945, sikurse edhe GATT (Marrëveshja e Përgjithshme për Doganat dhe Tregtinë), e cila hyri realisht në fuqi në vitin Dhe në fund nuk duhet harruar krijimi i Këshillit të Evropës, statuti i të cilit u nënshkrua nga anëtarët themelues në maj të vitit Për të gjitha organizatat ndërkombëtare dhe ato evropiane përmendur deri më tani ka qenë i përbashkët fakti, që në të gjitha rastet bëhej fjalë për forma të pastra ndërshtetërore të bashkëpunimit - megjithëse, referuar Këshillit të Evropës në Kongresin e Hagës ishin ngritur kërkesa tejet largpamëse nga të ashtuquajturit "Federalistë". Mbrojtësit e idesë së një shteti federal evropian, pra të një forme shumë

16 më të gjerë bashkimi, filluan të kërkonin mundësi, që të paktën në disa fusha të caktuara, të arrinin një një shkallë më të madhe integrimi, duke shpresuar që në këtë mënyrë të mbërrihej në një zgjerim në rritje të fushave të bashkëpunimit. Pala franceze ofronte një mundësi konkrete zbatimi të një strategjie të tillë, e cila veç të tjerash ishte në përputhje me interesat kombëtare, pikërisht sektori i industrisë së qymyrit, hekurit dhe çelikut. Përmes bashkëpunimit në këtë fushë jo vetëm do të mundësohej zhvillimi i industrisë së rëndë gjermane por edhe do t i jepeshin shtysa procesit të pajtimit gjermano-francez. Për këtë arsye në maj 1950 Ministri i atëhershëm Francez për Punët e Jashtme, Robert Schuman, paraqiti një projekt për ngritjen e një autoriteti për kontrollin e prodhimit të qymyrit dhe çelikut në Republikën Federale dhe në Francë, të ashtuquajturin Planin Schuman. Prill 1951: Nënshkrimi i Marrëveshjes për Themelimin e KEQÇ Që një muaj pas paraqites së këtij plani u thirr një konferencë qeveritare, e cila trajtoi propozimin e bërë, dhe pas pak kohësh, në prill 1951, në Paris u arrit që Marrëveshja mbi Themelimin e KEQÇ të nënshkruhej nga Franca, Republika Federale e Gjermanisë, Italia, Belgjika, Luksemburgu dhe Holanda (shih fotografinë vijuese). KEQÇ si organizatë mbikombëtare Aparati institucional i KEQÇ Në këtë mënyrë u krijua një Organizatë e një tipi krejtësisht të ri dhe kjo në pikëpamje të dyfishtë: këtu bëhej fjalë jo vetëm për një zonë tregtie të lirë por edhe për ngritjen e një tregu të përbashkët, dhe në fakt në një fushë me rëndësi të jashtëzakonshme për kohën e atëhershme. Shtetet anëtare ua kaluan një pjesë të konsiderueshme të sovranitetit të tyre institucioneve të sapokrijuara mbikombëtare. Struktura institucionale përbëhet nga gjithsej katër institucione qendrore: e ashtuquajtura Instanca e Lartë përbëhet nga nëntë anëtarë, të cilët përmbushnin detyrat e tyre të pavarur nga shtetet anëtare. Kompetencat, që Marrëveshja i njihte kësaj instance, i përkasin një fushe shumë të gjerë dhe përmbajnë ndër të tjera edhe ndalimin e subvencioneve apo, në kushte të caktuara, kontrollin e çmimeve. Vendimet e kësaj instance në të tilla çështje janë drejtpërsëdrejti të efektshme dhe të detyrueshme!

17 Këshilli i Ministrave, i përbërë nga një përfaqësues për çdo vend, i shërben koordinimit mes Instancës së Lartë dhe Qeverive. Krahas kësaj, në raste të caktuara, edhe pse në shumë pak të tilla, ai mbikqyr aktivitetet e Instancës së Lartë. Kështu, për shembull për deklarimin e një krize të dukshme, që ishte kusht paraprak për operimin me kuota prodhimi, është i domosdoshëm miratimi i tij. Modalitetet e votimit në Këshill varen nga çështja, për të cilën bëhet fjalë, ku parashikohen kushtet e miratimit unanim, me shumicë të kualifikuar dhe me shumicë të thjeshtë. Asambleja e Përbashkët përbëhet nga përfaqësues të dërguar nga parlamentet kombëtare dhe kryen funksione thjesht këshilluese. Institucioni i katërt dhe i fundit, i sjellë në jetë përmes Marrëveshjes së KEQÇ, është Gjykata, detyra e së cilës është që në raste konfliktesh mes shteteve anëtare, mes organeve të KEQÇ si dhe mes shteteve anëtare dhe organeve të marrë vendimet përkatëse duke u bazuar në përcaktimet e Marrëveshjes Bilanc: KEQÇ si organizatë e llojit të ri Në mbyllje të Etapës së Parë të ekskursit tonë përmes zhvillimit të BE mbetet të përcaktojmë njëherë e mirë, që me KEQÇ në fakt u krijua diçka krejtësisht e re, e cila ndryshonte ndjeshëm nga të gjitha organizatat e tjera të krijuara gjatë kësaj periudhe. Kjo ishte një strukturë, në kuadër të së cilës bashkëpunonin në fakt shtete kombëtare, por që dëshmonte tipare qartësisht të identifikueshme, të tilla sikurse deri më atëherë njiheshin vetëm prej sistemeve kombëtare politike. Kursi bazë 3: Si është zhvilluar BE? Etapa 2: Nga KEQÇ deri në themelimin e Komunitetit Evropian për Ekonominë

18 Udha drejt KEE 1955: Konferenca e Mesinës 1956: Raporti Spaak 1957: Nënshkrimi i Traktateve të Romës; Thmelimi i KEE Etapa e Dytë përfshin periudhën nga Hyrja në fuqi e Marrëveshjes së KEQÇ deri në themelimin e Komunitetit Evropian për Ekonominë (KEE). Pas dështimit të planeve ambicioze për themelimin e një Komuniteti Evropian për Mbrojtjen në vitin 1954 dhe lidhur me këtë edhe të një Komuniteti Evropian Politik -, pra, për një bashkëpunim mbikombëtar në një sektor tejet politik dhe të ndjeshëm, lindi pyetja "Po tani"? Në këtë situatë qeveritë e shteteve të Beneluksit paraqitën propozime për hapa të mëtejshëm integrimi, të cilat do të përqendroheshin tanimë në fushën e ekonomisë. Propozimet e shteteve të Beneluksit u diskutuan nga Ministrat e Jashtëm të shteteve anëtare të KEQÇ në Konferencën e Mesinës, mbajtur në vitin 1955, dhe u pranuan në mënyrë shumë pozitive. Nën kryesinë e Ministrit të Jashtëm belg Paul-Henri Spaak u krijua një komision i përbërë nga përfaqësues qeverish, i cili duhej të hartonte një raport, dhe në këtë iniciativë u ftua edhe Britania e Madhe, e cila u tërhoq sërish në nëntor 2005, pasi në gjykimin e saj krijimi i një zone tregtie të lirë nuk kishte shanse realizimi. Raporti Spaak i paraqitur në prill 1956 ishte më pas baza për bisedimet, që u zhvilluan në pjesën tjetër të vitit dhe gjatë të cilave duhej të gjendej me shumë përpjekje një kompensim i drejtë interesash, veçanërisht mes Gjermanisë dhe Francës. Por në përfundim të tyre u bë e mundur të bihej dakord, dhe për pasojë marrëveshjet në lidhje me themelimin e një Komuniteti Evropian për Ekonominë (KEE) si dhe të një Komuniteti Evropian për Çështjet Bërthamore (KEA) u nënshkruan në 25 mars 1957 në Romë prej nga morën edhe emërtimin Traktatet e Romës nga gjashtë shtetet anëtare të KEQÇ (fotografia poshtë) duke hyrë në fuqi më 1 janar 1958.

19 Elemente të Marrëveshjes së KEE Në qendër: Politika të përbashkëta Në plan të parë qëndronte objektivi i ngritjes së një tregu të përbashkët, që do të thoshte heqje e plotë e kufijve tregtarë midis vendeve pjesëmarrëse, ku ndër të tjera bënin pjesë të detyrueshme për nga pikëpamja funksionale një doganë e jashtme e përbashkët si dhe një politikë e përbashkët për tregtinë. Pikërisht ky ishte edhe objekti i pjesës më të madhe të dispozitave të marrëveshjes. Shumë të përgjithshme mbetën përkundër kësaj informacionet dhe udhëzimet për koordinimin e politikës ekonomike dhe monetare si dhe në sektorë të tjerë, sikurse për shembull në politikën agrare, atë të qarkullimit rrugor apo aspekte të caktuara të politikës sociale. Pra nëse krahasojmë Marrëveshjen me kushtetutën e një sistemi kombëtar politik kemi të bëjmë me një situatë krejt ndryshe. Ndërsa në kushtetutat e sistemeve kombëtare politike nuk ka sqarime në lidhje me politika apo sektorë të veçantë, në Marrëveshjen e KEQÇ këto dispozita përbëjnë thelbin. Institucionet Natyrisht kjo Marrëveshje përmban edhe dispozita klasike kushtetuese, dhe pikërisht në ato pika, ku bëhet fjalë për ngritjen e strukturës institucionale të Komunitetit të ri dhe për raportin e organeve me njëri-tjetrin. Me Institucionet do të merremi në mënyrë të hollësishme në Kursin bazë 4, ndaj këtu do të ishin të mjaftueshme vetëm disa fjalë. Kalimi i kompetencave në favor të shteteve anëtare Si bazë për strukturimin e kuadrit institucional shërbeu Marrëveshja për KEQÇ, gjë që tregohet edhe në faktin e huazimit të emërtimeve të tre organeve (Këshilli i Ministrave, Asambleja dhe Gjykata). Në vend të Instancës së Lartë u ngrit një komision, i cili duhej të ishte iniciatori për politikën komunitare dhe zbatimin e saj, por që krahas kësaj kishte edhe disa kompetenca të tijat të pavarura. Gjithsesi, përsa i përket raportit mes Komisionit dhe Këshillit të Ministrave krahasuar me KEQÇ konstatohet një kalim i kompetencave drejt Këshillit, pra drejt shteteve anëtare. Bilanc i Etapës së Dytë Përsa u përket faktorëve përcaktues të procesit të integrimit, të cilat kanë interes për ne, kështu në përfundim të Etapës së dytë mund të thuhet, se mbresat e lëna menjëherë pas luftës dhe lidhur me këtë motivi kryesor i garantimit të paqes dalin më shumë në plan të dytë, ndërsa interesat e shteteve kombëtare autonome kanë tendencën për të dalë në plan të parë. Kjo shihet, ndër të tjera, edhe në kalimin e sapopërmendur të kompetencave nga Komisioni drejt Këshillit të Ministrave, përfaqësisë së shteteve kombëtare në strukturën institucionale të KEE së sapokrijuar. Kursi bazë 3: Si është zhvilluar BE? Etapa 3: Nga KEE deri në Dokumentin e Njësuar Evropian (DNjE) Fushë tensioni mes: mbikombëtar Që me këtë segment të shkurtër të zhvillimit, që kemi analizuar deri tani, ne mundëm të njohim një karakteristikë qendrore të procesit të integrimit, e cila këtu është më e dukshme se gjithkund tjetër, pikërisht tensionin e vazhdueshëm mes një

20 -ndërqeveritar Tendenca mbikombëtare organizimi mbikombëtar, sikurse e gjejmë te KEQÇ, dhe tendencave më shumë ndërshtetërore, sikurse i shohim në Marrëveshjet e Komunitetit Evropian, ku mund të konstatohej një kalim i kompetencave nga organet mbikombëtare në shtetet anëtare. Kjo fushë tensioni gjendet edhe në segmentin kohor për të cilin do të flasim tani, pikërisht nga themelimi i Komunitetit Evropian Ekonomik deri në ndryshimin e madh të marrëveshjes, me të ashtuquajturin Dokument të Njësuar Evropian (DNjE), në vitin Fusha e dytë e tensionit, që përcakton jo vetëm periudhën mes KEE dhe DNjE, por është me rëndësi maksimale edhe në ditët e sotme, është ajo mes zgjerimit dhe thellimit. Këto të dyja do të përbëjnë kompasin dhe boshtin e analizës sonë të mëtejshme të zhvillimit të BE-së, por sigurisht në lidhje të drejtpërdrejtë me çështjet kryesore të përmendura në fillim. Le të fillojmë me tendencat mbikombëtare të këtij segmenti kohor, dhe këtu ka faktikisht një sërë të tilla për tu përmendur: Ngritja e institucioneve të përbashkëta për tre komunitetet ekzistuese (KEA, KEQÇ dhe KEE) përmes të ashtuquajturës marrëveshje fuzioni, e cila u ratifikua në vitin 1965 dhe hyri në fuqi në vitin 1967 Zëvendësimi i kontributeve financiare të shteteve anëtare përmes pajisjes së komunitetit me një buxhet të vetin, sipas vendimit të Këshillit në vitin 1970 Ngritja e Zyrës Evropiane të Revizionimit si dhe kalimi i kompetencave të përforcuara buxhetore Parlamentit Evropian (PE) përmes të së ashtuquajturës Marrëveshja e Brukselit të vitit Aplikimi i zgjedhjeve të drejtpërdrejta për Parlamentin Evropian, vendim ky që u mor ne vitin Zgjedhjet e para direkte u zhvilluan në vitin Këto ishin ngjarjet formale, qartësisht të identifikueshme, të cilat janë tregues të një zhvillimi mbikombëtar. Roli i Gjykatës Evropiane Por një faktor tjetër ndikues edhe më i rëndësishëm ishte jurisdiksioni i Gjykatës Evropiane. Me anë të një sërë vendimesh të një natyre krejtësisht unike ajo ndryshoi në një masë jashtëzakonisht të madhe Marrëveshjen e KEE duke i dhënë asaj elemente të një kushtetute të mirëfilltë. Kështu ndër të tjera u zbatua edhe parimi i efektit direkt dhe indirekt të së Drejtës së Komunitetit Evropian. Gjykata Evropiane ia doli që e drejta Komunitare të kishte përparësi në raport me atë kombëtare, si dhe të përfshinte në jurisdiksionin e KE edhe gjykatat kombëtare, duke i inkurajuar ato, që në rast paqartësish në çështje të ndryshme të kërkonin ndërmjetësinë e Gjykatës Evropiane. Në këtë mënyrë përmes Gjykatës Evropiane u krijua një rend juridik, i cili ngjante me ato të sistemeve kombëtare dhe kalonte përtej gjithçkaje, që njihej deri në moment në fushën e marrëdhënieve ndërshtetërore. Ky rend juridik u bë karakteristika par excellence e ekzistencës unike të KEE-së. Dhe në mbyllje të përmendim edhe një pikë tjetër shumë të rëndësishme, pikërisht faktin që gjatë periudhës, të cilën ne po analizojmë, filluan gradualisht, sidomos pas fillimit të viteve '80, të përfshiheshin gjithnjë e më shumë fusha politike në bashkëpunimin zhvilluar në kuadër të Komunitetit Evropian. Në këtë mënyrë DNjE, në thelb, nuk bëri gjë tjetër vetëm se konkretizoi në mënyrë kontraktuale atë që më parë kishte qenë praktikë. Tanimë mund të krijohet përshtypja, që Komuniteti Evropian është zhvilluar dukshëm

21 Tendenca ndërqeveritare "Kompromisi i Luksemburgut" më shumë në dimensionin e mbikombëtarizmit. Por nuk ishte aspak kështu, dhe këtë e bën të qartë një vështrim në disa zhvillime të përzgjedhura, që dëshmojnë elementin e ndërshtetshmërisë. Le të fillojmë me të ashtuquajturin Kompromis të Luksemburgut të fillimit të vitit Përse bëhet fjalë këtu? Fillimisht Këshilli i Ministrave, organi qendror i KEE, do të ndryshonte në datën 1 janar 1966, sipas Marrëveshjes, procedurën e vendimmarrjes duke kaluar nga vendime unanime në ato me shumicë votash. Por qeveria franceze, nën drejtimin e De Gaulle e refuzoi këtë në mënyrë të vendosur. Kur më pas në mes të vitit 1966 nuk ishte arritur ende të bihej dakord për çështjen aq të diskutuar të financimeve agrare, ajo tërhoqi përfaqësuesin e vet nga Këshilli, për të penguar marrjen e vendimeve. Kjo e ashtuquajtur Politikë e karriges së zbrazët ishte kriza e parë e KEE. Kjo krizë u zgjidh në vitin 1966 përmes Kompromisit të Luksemburgut. Në kuadër të këtij kompromisi shtetet anëtare ranë dakord të hiqnin dorë nga vendimet me shumicë votash, sikurse ishte parashikuar, nëse do të prekeshin interesa jetësore të një vendi. Ndaj de facto vazhdoi të ishte i vlefshëm parimi i vendimmarrjes unanime, sikurse është karakteristike edhe për format tradicionale të bashkëpunimit ndërshtetëror. Kjo përbënte një kthesë të qartë në historinë e integrimit. Një ngjarje tjetër, që dëshmonte për drejtimin ndërshtetëror ishte institucionalizimi i koordinimit të politikës së jashtme mes shteteve anëtare - me anë të të ashtuquajturit Bashkëpunim Politik Evropian (BPE) - në vitin Ai përbënte ndër të tjera një reagim ndaj zgjerimit me Danimarkën, Irlandën dhe Britaninë e Madhe, me të cilat Komuniteti Evropian filloi të përfaqësontë një fuqi gjithnjë e më të rëndësishme ndërkombëtare. Me rëndësi për kontekstin tonë është fakti, që BPE-ja u zhvillua jashtë kuadrit të Komunitetit Evropian dhe fillimisht në mënyrë krejtësisht të vetëdijshme pa asnjë referencë ndaj tij si dhe fakti që ekzistonte parimi i vendimmarrjes unanime - sikurse ishte e zakonshme në marrëdhëniet krejt normale ndërkombëtare. Fushë tensioni: zgjerim - thellim Grafiku rreth zgjerimeve të BE: Le të vijmë në fushën e dytë të tensioneve- zgjerimi kundrejt thellimit - dhe këtu të përmendim fillimisht rrjedhën e ngjarjeve. Zgjerimi i Komunitetit në periudhën mes KEE dhe DNjE u realizua në tre hapa: Zgjerimi verior me Danimarkën, Irlandën dhe Mbretërinë e Bashkuar (1973) Zgjerimi jugor (I) me Greqinë (1981) Zgjerimi jugor (II) me Spanjën dhe Portugalinë (1986) Pra në më pak se 20 vjet Komuniteti mundi saktësisht të dyfishonte numrin fillestar të anëtarëve të tij. Kjo pati një sërë pasojash, rreth të cilave do të flasim menjëherë më pas. Por fillimisht duhet të përcaktojmë, që raundet e zgjerimit shoqëroheshin gjithnjë edhe më zgjerimin dhe thellimin e bashkëpunimit. Kështu, për shembull, raundi i zgjerimit të vitit 1973 dha impulse vendimtare për institucionalizimin e BPE, ndërsa zgjerimet në dimensonin jugor përçuan, ndër të tjera, impulse të rëndësishme për zyrtarizimin dhe zgjerimin e politikës rajonale. [Anklicken zum Vergrößern] Efekti tjetër problematik: numri më i madh i shteteve anëtare mbarti edhe një heterogjenitet në rritje të interesave dhe perspektivave bazë të tyre në lidhje me çështjen, se përse do të shërbejë ky KEE dhe si do të duhet të zhvillohet më tej ai, si dhe dëmtoi shumë rëndë aftësinë vendimmarrëse. Mendoni vetëm, që në këtë moment, sipas Kompromisit të Luksemburgut vendimet duhet të ishin unanime.

22 Kështu kemi mbërritur në fundin e etapës, e cila zgjati pothuaj 20 vjet, në Dokumentin e Njësuar Evropian (DNjE) si ndryshimi i parë i madh i Marrëveshjes. Pyetja e parë që lind në këtë kontekst do të ishte padyshim, se si u bë e mundur që pas dy dekadash qetësie në zhvillimin formal të Komunitetit Evropian të mbërrihej deri këtu, prej nga erdhën impulset, cilët ishin faktorët që e mundësuan të gjithë këtë. Këtu duhen përmendur në mënyrë të veçantë tre prej tyre: Faktorët përcaktues të DNjE Tregu i Brendshëm Së pari, aftësia në rritje për vendimmarrje në kontekstin e unanimitetit (Kompromisi i Luksemburgut) dhe interesave heterogjene (zgjerimi). Së dyti frika serioze, e shprehur gjithnjë e më shpesh prej politikanësh të rëndësishëm në fillim të viteve '80, se mos në këtë gjendje të aftësisë vendimmarrëse dhe në kushtet e mungesës së një tregu të brendshëm të përbashkët do të mbeteshin shumë prapa SHBA dhe Japonisë në aspektin teknologjik. Së treti, fakti, që perspektivat e qeverive në disa prej shteteve të mëdha anëtare do të afroheshin dukshëm qoftë të kushtëzuara nga ndërrimi i qeverive (në Britaninë e Madhe 1979 Margaret Thatcher, në Gjermani marrja e pushtetit nga Kohl në vitin1982 dhe zgjedhjet e reja në vitin 1983) qoftë përmes proceve të ndryshimit të kursit (Francë: Mitterand shkëputet nga politika ekonomike deri atëherë socialiste). Në këtë situatë disa shtete anëtare dhe, jo më pak, Komisioni ndërmorën një sërë iniciativash, të cilat synonin që Komuniteti të ishte funksional. Këto iniciativa përfunduan në Programin e Tregut të Brendshëm, me anë të të cilit mendohej që deri në fund të vitit 1992 të mënjanoheshin të gjitha pengesat ekzistuese mes shteteve anëtare, para së gjithash pengesat jo-tarifore për tregtinë, në mënyrë që të mund të ngrihej një treg vërtet i përbashkët dhe me vendim të Këshillit të Evropës më 1985, të thirrej një konferencë qeveritare për ndryshimin e Traktateve të Romës sipas nenit 235 të Marrëveshjes për KEE, e cila më pas do të çonte drejt DNJE. Ristë e DNjE Risitë në kuadër të DNJE kishin këtë përmbajtje, përmbledhur shkurtimisht: Përfshirjen e një sëre fushash të tjera politike brenda kuadrit të politikës së mbështetur me marrëveshje. Këtu bëjnë pjesë politika mjedisore, por edhe ajo për kërkimet shkencore dhe teknologjinë, si dhe politika

23 rajonale. Përfshirja e realizimit të Tregut të Brendshëm si objektiv i Marrëveshjes. Ndryshimi dhe plotësimi i modaliteteve ekzistuese të vendimmarrjes. Këtu bënte pjesë ndër të tjera aplikimi i një procedure të re vendimmarrjeje, e cila parashikonte miratimin në Këshillin e Ministrave me shumicë të kualifikuar si dhe mundësi shumë më të mëdha ndikimi për Parlamentin Evropian, i cili deri në atë moment kishte ushtruar vetëm funksione këshilluese. Rregullore kontraktuese për bashkëpunimin e shteteve anëtare në fushën e politikës së jashtme, por gjithsesi jashtë kuadrit të Marrëveshjes për KEE. Bilanc i Etapës së 3- të Nga pikëpamja politiko-konstitucionale një hap i qartë në drejtim të mbikombëtarizimit dhe në fushën e politikës materiale një zgjerim mbresëlënës i nivelit të integrimit, pra edhe i fushave të politikës, objekt i bashkëpunimit të parashikuar në Marrëveshjen për Komunitetin e Evropian kështu mund të formulohen me një fjali ndryshimet e sjella nga DNjE. Këtu është e rëndësishme të shihet, që këto ndryshime nuk do të kishin qenë aspak të mundshme për t u realizuar në këtë formë pa hapat e vegjël dhe të shumtë të viteve, që pasuan krijimin e KEE, si dhe pa përvojat e jetuara nga dhe në shtetet anëtare gjatë kësaj periudhe në kuadër të bashkëpunimit. Gjithashtu duhet vënë në pah edhe fakti, që këto ndryshime do të ndikonin zhvillimin e jashtëm si faktorë shumë të rëndësishëm përcaktues. Kursi bazë 3: Si është zhvilluar BE? Etapa 4: Nga DNjE deri në themelimin e Bashkimit Evropian një rishikim i Marrëveshjes vetëm pas 5 vjetësh? impulse të brendshme Etapa e katërt e historisë së Bashkimit Evropian përfshin periudhën nga Dokumenti i Njësimit Evropian (DNjE), në mes të vitit 1987, deri në hyrjen në fuqi të Marrëveshjes për Bashkimin Evropian në fund të fitit Këtu duhet vënë re fillimisht, që periudha nga një rishikim marrëveshjeje në tjetrin ka zgjatur vetëm pesë vjet, pra vetëm një të katërtën e kohës nga Marrëveshjet e Romës deri në DNjE! Ndaj së këtejmi rrjedh natyrshëm pyetja, cili është motivi i gjithë kësaj. Këtu duhen përmendur disa faktorë, ndër të cilat duhen dalluar faktorët përcaktues të brendshëm dhe të jashtëm. Faktorët ndikues brendakomunitarë lidhen ngushtë në radhë të parë me dinamikën e qartë dhe të dukshme, që procesi i integrimit kishte fituar përmes projektit për tregun e brendshëm dhe DNjE. Kështu tregu i brendshëm kishte pikëprerje të shumta ndër të tjera me politikën monetare, politikën për çështje të imigrimit dhe azilit, luftën kundër kriminalitetit ndërkufitar dhe politikën sociale (fjalë kyçe "Dumping Social"). Këto pikëprerje bënë që për shumë aktorë të ishte e domosdoshme rritja e bashkëpunimit në sektorët e sipërpërmendur. Krahas kësaj kapitali komunitar, i rritur jashtëzakonisht shumë me DNjE, e sillte gjithnjë e më dhimbshëm në kujtesë "deficitin demokratik" të Komunitetit Evropian, dhe bëri që në sytë e disa shteteve anëtare ribashkimi i Gjermanisë përmes një lidhjeje edhe më të ngushtë të një Gjermanie më të madhe dhe operative të dukej edhe më i nevojshëm. impulse të jashtme Përsa u përket sfidave të reja të jashtme, të cilat prireshin drejt një thellimi të integrimit pak kohë pas DNjE, gjë që ndër të tjera do të thoshte edhe një rishikim i ri i Marrëveshjes, mund të mjaftohemi me disa përcaktime kryesore:

24 Pasiguria në rritje në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe mbarëevropiane përmes ndryshimeve rrënjësore dhe me pasoja në ish-vendet socialiste; Perspektiva e një anëtarësimi e të paktën disa prej këtyre vendeve, i cili dukej të ishte i pamundur pa një rishikim paraprak dhe të gjithëanshëm, në mënyrë të veçantë të procedurave vendimmarrëse brenda për brenda komunitetit, pa dëmtuar seriozisht aftësinë operative të Komunitetit Evropian; Globalizimi ekonomik, i cili bëri që masat ekonomike dhe socialpolitike në kuadër të shtetit kombëtar të ishin gjithnjë e më pak efektive. Të gjithë këta faktorë marrë së bashku bënë që Komisioni, Parlamenti Evropian dhe pjesa më e madhe e shteteve anëtare të arrinin në përfundimin, se tanimë ishte e nevojshme të ndërmerreshin shpejt dhe në mënyrë të detyrueshmë hapa të tjerë në drejtim të thellimit, edhe pse këta u refuzuan me forcë veçanërisht nga Britania e Madhe. Bisedime të vështira Përsa i përket prologut, në fakt shumë interesant dhe kurioz, i cili në fund çoi drejt hapjes së dy konferencave qeveritare rreth Bashkimit Monetar dhe atij Politik në vitin 1991, si dhe përsa i përket vetë rrjedhës së zhvillimit të konferencave, duhet për fat të keq të mjaftohemi me disa shënime të shkurtra. Bisedimet ishin jashtëzakonisht të vështira për shkak të interesave shumë të ndryshme dhe të divergjencave pjesërisht të rënda në idetë e shteteve anëtare në lidhje me pyetjen, nëse Komuniteti Evropian duhej zhvilluar më tej dhe si. Disa prej pikave më të rëndësishme, veçanërisht rezistenca e vazhdueshme e Britanisë së Madhe kundër çdo lloj zgjerimi të komponentit socio-politik të Komunitetit si dhe refuzimi i saj për t u bërë pjesë e Bashkimit Monetar të planifikuar, duheshin trajtuar nga kryetarët e shteteve dhe të qeverive në Samitin e Mastrihtit. Madje edhe këtu rënia dakord u bë e mundur vetëm duke bërë shumë përjashtime dhe duke përpiluar shumë protokolle shtesë. Probleme pas ratifikimit Vështirësitë me aparatin e ri të marrëveshjes nuk arritën të kapërceheshin për një kohë të gjatë edhe pas ratifikimit të saj në shkurt Marrëveshja e Mastrihtit u refuzua me një shumicë tejet të ngushtë prej 50,7% kundrejt 49,3% në referendumin e zhvilluar për këtë qëllim në Danimarkë në qershor 1992, duke vënë kështu sërish në diskutim të gjithë projektin, pasi për një ndryshim të marrëveshjes duhet të japin miratimin e tyre të gjitha shtetet anëtare. Vetëm pas bisedimesh dhe lëshime të tjera ndaj Danimarkës, ndër të tjera në formën e një klauzole Opting-out për Bashkimin Monetar, u bë e mundur të arrihej rezultati i dëshiruar gjatë një votimi tjetër në maj 1993 (56,8% kundrejt 43,2%). Por probleme me miratimin e nevojshëm pati edhe në shtete të tjera anëtare. Të sjellim ndërmend këtu rezultatin tejet të ngushtë të referendumit në Francë (51,05% kundër 48,95%) apo paditë kundër marrëveshjes në Gjermani, të cilat u hodhën poshtë nga Gjykata Federale Kushtetuese në tetor E gjithë kjo bëri që Marrëveshja e Bashkimit Evropian të hynte në fuqi me vonesë të ndjeshme, pikërisht në datën 1 nëntor 1993 Risitë e Traktatit të Mastriht-it

25 Unioni me tre kolona Pra kaq për faktorët përcaktues dhe prologun e Marrëveshjes së Mastrihtit. Le të vimë tani te një përmbledhje e elementeve kryesore të përmbajtjes. Fillimisht duhet të themi që u themelua një organizatë e re, Bashkimi Evropian, e cila - sikurse shihet edhe nga diagrama - përfshin tre kolona nën një çati të vetme dhe të përbashkët të Unionit (BE). Kolona e Komunitetit Evropian, pra bashkëpunimi i mbështetur në Marrëveshjen e Parisit (KEQÇ), Traktatet e Romës si dhe DNjE, e cila tanimë gjithsesi ka pësuar disa ndryshime dhe plotësime të rëndësishme përmes Traktatit të Mastriht-it. Politikat e Përbashkëta të Jashtme dhe të Sigurisë (BPJS) si "kolonë e dytë", me anë të së cilës u zhvillua më tej dhe u vendos në një bazë kontraktuale bashkëpunimi ndërshtetëror në sektorin e politikës së jashtme, ekzistues që prej viteve '70. Bashkëpunimi në sektorët e Drejtësisë dhe Punëve të Brendshme si "kolonë e tretë". Edhe kjo kolonë nuk lindi prej asgjësë, por u ngrit mbi disa linja marrëveshjeje në nivel evropian në këta sektorë, që ekzistonin tashmë edhe pse shumë rudimentar. Bashkimi mbahet si i tillë përmes objektivave të tij finale dhe strukturës së tij të përgjithshme, sikurse është përcaktuar në dispozitat e përgjithshme të Marrëveshjes. Risi në Kolonën e Parë Brenda Kolonës së Komunitetit Evropian ndërmerren një sërë ndryshimesh në sektorin institucional si dhe në sektorët politikë të përfshirë këtu, ndryshime këto që në tërësi

26 sjellin një mbikombëtarizim të qëndrueshëm. Disa shembuj: Bashkimi Monetar Aplikimi i një procedure të re vendimmarrjeje, e cila mbart kompetenca të vërteta bashkëvendosjeje për Parlamentin Evropian; më shumë vendime me shumicë të kualifikuar në Këshill; Ngritja e një Komisioni për Rajonet; Zgjerimi i mundësive sanksionuese për Gjykatën Evropiane në rast se shtetet anëtare nuk respektojnë vendimet e saj ose nuk zbatojnë ligjet komunitare sipas afateve të përcaktuara; Zgjerimi i përgjegjësive komunitare në ata sektorë, të cilët u shtuan më DNjE-në, sikurse është politika për kërkimet shkencore dhe teknologjinë, politika mjedisore dhe ajo rajonale; Bashkim Monetar! Sikurse Programi për Tregun e Brendshem në DNjE ashtu edhe përcaktimet në lidhje me Bashkimin Monetar përbëjnë thelbin e Marrëveshjes së Maastriht-it; Tanimë përfshihen edhe sektorë të rinj, në të cilët më parë Komuniteti ose nuk kishte qenë aktiv ose nuk kishte marrëdhënie eksplicite kontraktore, si për shembull politika për mbrojtjen e konsumatorit, arsimin etj.; U zgjodh një strukturë e një tipi krejtësisht të ri, deri në atë moment unik, për bashkëpunimin në fushën e politikës sociale, një fushë kjo gjithashtu e përfshirë rishtazi. Pasi Britania e Madhe kishte refuzuar me këmbëngulje të jepte miratimin e saj për një zgjerim qoftë edhe minimal në këtë sektor, shtetet e tjera anëtare ranë dakord që, në kuadër të një protokolli të veçantë, të njëmbëdhjeta të realizonin zgjerimin dhe thellimin e aktiviteteve në këtë sektor, gjë që prej tyre dëshirohej dhe gjykohej si diçka e domosdoshme! Bashkëpunimi brenda Kolonës së Dytë dhe të Tretë, ku duhen mbajtur në konsideratë para së gjithash pikëprerjet e dukshme me Kolonën e Komunitetit Evropian, mbetet me një karakter të theksuar ndërshtetëror. Bilanc i ndërmjetëm: Faktorët përcaktues dhe modele zhvillimi të zhvillimit të BE Zgjerim i fushave të veprimtarisë së Komunitetit Evropian Pas shqyrtimit të katër etapave të para rezulton një pamje tejet e panjësuar dhe e komplikuar: Kështu nga njëra anë vihet re një zgjerim i jashtëzakonshëm i fushave të veprimtarisë së Komunitetit Evropian. Sikurse e tregon edhe diagrama, zor se ka një sektor, në të cilin nuk do të vihej re ky fenomen një një formë apo në një tjetër. Me Bashkimin Monetar u fillua një projekt, i cili depërton thellë madje në një masë të panjohur kurrë më parë në thelbin e sovranitetit kombëtar.

27 bashkëpunim ndërshtetëror në kolonën e 2-të dhe të 3- të Pyetje gjithnjë e më shumë sektorë të politikës? dallime të mëdha mes sektorëve të politikës? Përkundër këtij mbikombëtarizmi të theksuar brenda kolonës së Komunitetit Evropian qëndron mbizotërimi i bashkëpunimit ndërshtetëror në dy kolonat e tjera si dhe fakti, që në bashkëpunimin në sektorë të caktuar nuk marrin më pjesë të gjitha shtetet anëtare, pra kemi të bëjmë me integrim të shkallëzuar. Që në këtë situatë shumë shpejt do të dilte nevoja e ndryshimeve, këtë sigurisht e kishin parashikuar edhe hartuesit e Marrëveshjes, të cilët në nenin N, kreu 2, përcaktuan që në vitin 1996 do të thirrej një konferencë tjetër qeveritare, e cila do të verifikonte disa rregulla të caktuara të Marrëveshjes. Çfarë do të thotë kjo në lidhje me pyetjet tona bazë? Për kujtesë: ne kishim menduar të bënim kujdes në lidhje me faktin, se cilat janë ato pyetje thelbësore që lindin në kuadrin e historisë së procesit të integrimit, të verifikonim nëse mund të identifikohen faktorë të dukshëm përcaktues të këtij procesi pengesa por edhe forca nxitëse, si dhe cilat do të ishin konkluzionet e mundshme në lidhje me vlerësimin për BE dhe zhvillimin e tij të mëtejshëm. Njëra prej këtyre pyetjeve thelbësore, që do të na lindnin, dhe që në njëfarë mënyre kërkon përgjigje të shpejtë, do të ishte me siguri pyetja se si u arrit që megjithë rezistencat pjesërisht masive të kalohej në një zhvillim të tillë mbresëlënës nga një bashkëpunim sektoral i kufizuar në gjithëpërfshirës. Në KEQÇ ishte përcaktuar vetëm një sektor komunitar, qymyri dhe çeliku. Në Komunitetin Evropian për Ekonominëekzistonin fillimisht vetëm shumë pak sektorë vërtet komunitarë, sikurse Bashkimi Doganor dhe Tregu i Përbashkët, Politika për Tregtinë e Jashtme dhe Politika Agrare. Me Dokumentin e Njësuar Evropian u arrit pastaj një zgjerim i konsiderueshëm i fushave të veprimtarisë komunitare (politikat për mjedisin, kërkimet shkencore dhe teknologjinë etj.). Që prej hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Unionit praktikisht të gjithë sektoret janë sektorë bashkëpunimi. Ky konkluzion na çon direkt në pyetjen e dytë. Si ndodhi që Bashkëpunimi në këto sektorë është konceptuar dhe organizuar në mënyrë kaq të ndryshme? Këtu ka fusha, sikurse është në mënyrë të veçantë Politika e Përbashkët e Jashtme dhe Sigurisë (PPJS) dhe Bashkëpunimi në fushën e Politikës së Brendshme dhe atë të Drejtësisë, të cilat u shkëputën në mënyrë të vetëdjshme nga Komuniteti Evropian, në të cilat vendoset në mënyrë unanime dhe mbizotërojnë format tradicionale të bashkëpunimit ndërshtetëror. Edhe vetë brenda kolonës

28 së Komuntetit Evropian vihen re dallime të shumta mes fushave të politikës, si për shembull në lidhje me procedurat e vendimmarrjes (vendimet unanime versus shumicës së kualifikuar apo mundësi të vogla apo edhe të konsiderueshme ndikimi në procedurat e bashkëvendosjes për Parlamentin Evropian). E formuluar në mënyrë më abstrakte: Ajo që të bie në sy dhe ka nevojë për shpjegim është bashkëekzistenca e elementeve mbikombëtare dhe ndërshtetërore: Mendoni për Kompromisin e Luksemburgut, i cili përforcoi rolin e shteteve anëtare dhe të elementit ndërshtetëror, si dhe, në të njëjtën kohë, për konstitucionalizimin e Marrëveshjeve përmes Gjykatës Evropiane, gjë që çoi drejt mbikombëtarizimit. Ose mendoni për tre kolonat e sapopërmendura në Marrëveshjen e Bashkimit, të cilat mund të simbolizojnë në mënyrë ekzemplare këtë bashkëekzistencë të elementeve mbikombëtare dhe ndërqeveritare. Faktorë përcaktues Spill-over Ide të ndryshme për organizimin e bashkëpunimi t Natyrisht në kuadër të një bilanci të ndërmjetëm, në të cilin mbeten pa u marrë në konsideratë plot dhjetë vjet të një zhvillimi tejet dinamik, me të cilin do të merremi në vijim në kursin bazë 3, nuk është e mundur të deklarohesh në mënyrë sistematike dhe përmbyllëse në lidhje me faktorët përcaktues të procesit të integrimit. Gjithsesi gjatë kalimit tonë përmes plot katër dekadave të procesit të integrimit mund të identifikohen faktorë, të cilët me siguri do të mund të ndihmonin t u jepej përgjigje disa prej pyetjeve të bëra në fillim. Lejoni, që të paktën t u referohemi si shembull dy varësive të tilla. Ne bëmë fillimisht një pyetje, pse ndodhi që bashkëpunimi u zgjerua në një masë të tillë të madhe duke përfshirë gjithnjë e më shumë sektorë. Dhe këtu duket se, ndër të tjera, një rol të rëndësishëm ka luajtur fakti, që bashkëpunimi në një sektor politik krijon detyrime funksionale për të përfshirë në bashkëpunim edhe sektorë të tjerë. Ky fenomen në kërkimin shkencor të procesit të integrimit përcaktohet me termin Spill-over dhe është vënë re veçanërisht qartë në programin e tregut të brendshëm, i cili ka patur pasoja masive për politikën monetare dhe bashkëpunimin në sektorët e drejtësisë dhe politikës së brendshme. Në të njëjtën mënyrë ka argumentuar edhe komisioni duke mundur t'i bindë shtetet anëtare për të nisur projektin ambicioz të Bashkimit Monetar. Një shembull i dytë është pyetja në lidhje me bashkëekzistencën karakteristike, dhe sigurisht të dëmshme për veprime efektive, mes elementeve mbikombëtare dhe ndërqeveritare të themi në marrëdhëniet me jashtë, ku politika për tregtinë e jashtme është kompetencë e Komunitetit, pra është e organizuar në mënyrë mbikombëtare, ndërsa politika tradicionale për punët e jashtme dhe sigurinë zhvillohet në kolonën e dytë ndërqeveritare. A do të mund të ishte këtu i rëndësishëm një faktor, të cilin e kemi ndeshur herë pas here, veçanërisht në kontekstin e bisedimeve për ndryshime të marrëveshjes, pikërisht idetë e ndryshme për organizimin e bashkëpunimit mes shteteve anëtare në parim - mendoni për vende të tilla si Britania e Madhe apo Danimarka nga njëra anë, dhe Italia dhe Gjermania nga ana tjetër dhe në një sërë fushash politike dhe çështje të veçanta? E pikërisht atëherë do të mund të reagohej vertetë kundrejt detyrimeve funksionale, për të cilat tashmë kemi folur, duke pasur qoftë edhe emëruesin më të vogël të përbashkët dhe, me kalimin e kohës, do të rezultonte një model aq i shumëllojshëm formash bashkëpunimi dhe modalitetesh vendimmarrjeje, sikurse kemi mundur ta gjejmë në Marrëveshjen e Maastrihtit për një Bashkim Evropian të riorganizuar. Dhe ka argumenta që flasin për faktin se në rastin e këtij procesi në fakt mund të bëhet fjalë për një model karakteristik zhvillimi të procesit të integrimit. Kaq për këtë bilanc të shkurtër të ndërmjetëm, i paraqitur në mënyrë të detyruar me anë

29 Konkluzion shembujsh dhe në linjat e veta më të rëndësishme, por që duhet të ketë treguar se sa interesante dhe potencialisht e dobishme mund të jetë një përballje analitike me zhvillimin e procesit të integrimit. E në mbyllje edhe një vështrim përmbledhës i informacioneve tona të deritanishme. Kursi bazë 3: Si është zhvilluar BE? Etapa 5: Nga Traktati i Mastrihtit deri në Traktatin e Amsterdamit EFTA-EFTA-Zgjerimi dhe zbatimi i vendimeve te Mastrihtit Krahas rritjes së numrit të anëtarëve me Finlandën, Austrinë dhe Suedinë në 1 janar 1995 ndërkohë në Norvegji, gjatë referendumit të nëntorit 1994, popullsia ishte shprehur me plot 52% të votave kundër anëtarësimit zhvillimi i brendshëm i Bashkimit Evropian në këtë fazë karakterizohej para së gjithash nga krijimi i raportit me instrumentet e reja, krijuar nga Traktati i Mastrihtit, nga zbatimi i vendimeve të marra aty si dhe nga përgatitja e konferencës tjetër qeveritare, mbajtja e së cilës ishte caktuar për vitin 1996, dhe për të cilën mbeteshin pra vetëm dy vite të tjera kohë Që në qershor të vitit 1994, për vetëm pas një gjysmë viti nga hyrja në fuqi e Marrëveshjes së Maastriht-it u ngrit një grup i ashtuquajtur refleksioni për përgatitjen e Konferencës qeveritare të vitit Në bazë të raportit të këtij grupi Këshilli Evropian përcaktoi në mars 1996 edhe programin e punës për këtë konferencë. Traktati i Amsterdamit

30 Procesi i reformave nisur me grupin e refleksionit dhe konferencën qeveritare përfundoi në Marrëveshjen e Amsterdamit, si rishikimi i tretë i madh i Marrëveshjes së Komunitetit Evropian pas Dokumentit të Njësimit Evropian dhe Traktatit të Mastrihtit. Ai u nënshkrua në vitin 1997 dhe hyri në fuqi më 1 maj Le të përmbledhim risitë më kryesore si më poshtë: Risitë: Kolona e Komunitetit Evropian Kolona e Tretë Integrim i shkallëzuar Pakti i Stabilitetit dhe Punësimit Kolona e Dytë (PPJS) Përsa i përket kolonës së Komunitetit Evropian, zgjerimi i planifikuar i modaliteteve të vendimmarrjes me shumicë të kualifikuar edhe në shumë fusha të tjera politike nuk mund të realizohej. Përkundër saj, për habi edhe të vetë Parlamentit Evropian, tanimë po aplikohej procedura e bashkë-vendimmarjes, si për shembull në fushën e politikës së punësimit, të transportit dhe atë të zhvillimit. Me rëndësi vendimtare për kontekstin tonë është fakti, që rënia dakord për çështje të rëndësishme dhe urgjente institucionale, për përbërjen e Komisionit Evropian dhe për ponderimin e votave në këshill nuk ishte e mundur të arrihej. Dhe ky është një aspekt shumë i rëndësishëm, që do të ndikonte në mbarë zhvillimin e mëtejshëm. Në lidhje mekolonën e Tretë mund të thuhet, që në të drejtën komunitare u përfshinë edhe ato pjesë, që preknin drejtpërsëdrejti Tregun e brendshëm. Përpara se të vijmë në Kolonën e Dytë, PPJS, do të doja të përmendja në mënyrë plotësuese edhe dy vendime të tjera të rëndësishme, të cilat qëndrojnë jashtë sistemit të tre kolonave Fillimisht vendimi, sipas të cilit krijohej mundësia e një bashkëpunimi më të ngushtë mes shtetesh të caktuara anëtare, pa qenë nevoja e pjesëmarrjes së të gjitha shteteve anëtare. Sipas kompromisit të Amsterdamit vendimi nëse një bashkëpunim i tillë do të ishte i lejueshëm duhet marrë me shumicë votash. Këtu në fakt bëhet fjalë, nëse duam ta themi kështu, për një integrim të shkallëzuar, por me pengesa relativisht të larta: këtu duhet të sigurohet pjesëmarrja e shumicës së shteteve anëtare, e institucioneve të BE por pa lejuar që të rrezikohet aftësia funksionale e tij. Së dyti duhet përmendur Pakti i Stabilitetit dhe Punësimit. Me anë të këtij pakti u vendos një procedurë, e cila fillon me një bilanc të gjendjes së shteteve anëtare. Këshilli i Ministrave përcakton për çdo vit disa linja, të cilave qeveritë duhet t u përmbahen. Çdo shtet anëtar duhet të paraqesë një raport të tijin në Bruksel një herë në vit; Këshilli i verifikon këto raporte dhe në mbyllje mund t u drejtojë qeverive rekomandimet e tij të vendosura me shumicë të kualifikuar. Një pamje ambivalente gjejmë të PPJS. Nga njëra anë ishin ndërmarrë ndryshime në modalitetet e vendimmarrjes në mënyrë të veçantë ishin gjetur mundësi për vendimmarrje me shumicë si dhe ishte bërë përcaktimi, që abstenimet e disa vendeve të caktuara të mos bëheshin pengesë, si deri më tani, në

31 marrjen e vendimeve -, por nga ana tjetër secilit prej shteteve anëtare i njihej e drejta e vetos. Kapacitetet për një politikë largpamëse duhej të përmirësoheshin me ngritjen e një të ashtuquajture Njësi për Planifikimin e Strategjive dhe Paralajmërimit, të përbërë nga përfaqësues të Këshillit, të Komisionit dhe të Bashkimit Evropiano-Perëndimor, njësoj sikurse i gjithë bashkëpunimi me BEP në përgjithësi. Por për një integrim të plotë të kësaj organizate në BE një opsion ky, që diskutohej prej kohësh nuk bihej ende dakord. Vlerësim i Traktatit të Amsterdamit Përgatitje e dështuar për zgjerimin lindo Një vlerësim i Traktatit të Amsterdamit rezulton kontradiktor. Nga njëra anë identifikohet qartë përpjekja për të mbajtur pasojat e deficiteve të krijuara dukshëm gjatë realizimeve të vendimeve të Maastricht-it. Dhe kjo mund të kuptohet edhe nga programi i punës propozuar nga grupi i refleksionit në raportin e tij drejtuar Këshillit Evropian. Në fakt, të paktën pjesërisht, kjo u arrit, dhe këtu në mënyrë të veçantë duhen nxjerrë në pah me gjithë afatet e parashikuara të tranzicionit dhe rezervat në tekstin e marrëveshjes përparimi i arrirë në bashkëpunimin në sektorët e drejtësisë dhe politikës së brendshme. Por nga ana tjetër nuk mund të anashkalohet fakti, që Traktati i Amsterdamit nuk ka përmbushur një prej objektivave të tij kryesorë, atë të përgatitjes së BE-së për zgjerimin në dimensionin e lindjes. As ponderimi i votave në Këshill, një proces kaq i rëndësishëm për këtë zgjerim, dhe as përbërja dhe mënyra e punës së Komisionit nuk pësuan ndryshime apo përshtatje; po kështu nuk mundi të arrihej as zgjerimi i vendimmarrjes me shumicë të kualifikuar, aq urgjentisht i nevojshëm në kushtet e rritjes së vazhdueshme të numrit të anëtarëve potencialë. Në këtë mënyrë Traktati i Amsterdamit dhe ky është gjykimi i shumë kritikëve nuk justifikoi trysninë e jashtëzakonshme të problematikës dhe shpërdoroi një mundësi tjetër për një thellim të qëndrueshëm të integrimit, çka e bën edhe më të rëndë humbjen e shansit historik për krijimin e një Evrope të Bashkuar pas ndryshimeve epokale të viteve 1989/1990. Ndryshim gjithnjë e më i shpejtë Në mbyllje mbetet të thuhet, që BE-ja, që prej miratimit të DNjE, ka hyrë në një proces gjithnjë e më të shpejtë dhe intensiv të diskutimit rreth rregullave të lojës dhe përshtatjes së tyre në situatën e ndryshimit të kushteve të brendshme por sidomos atyre të jashtme. Ndërsa në periudhën prej DNjE deri në hapjen e diskutimeve rreth një ndryshimi tjetër të Marrëveshjes, që më pas përfundoi në Traktatin e Mastrihtit, kaloi një kohë minimale, me hyrjen në fuqi të Traktatit të Mastrihtit filloi debati për përshtatje dhe ndryshime të reja të bazave kontraktore, debat ky që përfundoi në Traktatin e Amsterdamit. ursi bazë 3: Si është zhvilluar BE? Etapa 6: Traktati i Nisës Temat e Konferencës Qeveritare 2000 Vendimi për thirrjen e një konference qeveritare u mor në fillim të qershorit 1999, pra vetëm një muaj pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Amsterdamit, me rastin e mbledhjes së Këshillit Evropian në Köln. Kjo do të thotë që dinamika e zhvillimit u forcua sërish. Konferenca duhej të zhvillohej, sipas vullnetit të lajmëruar të kryetarëve të shteteve dhe qeverive, në vitin 2000 si dhe të trajtonte ato çështje, që nuk ishin mundur të zgjidheshin në Amsterdam: Madhësia dhe përbërja e Komisionit;

32 Shpërndarja e votave në Këshill; Zgjerimi i mundshëm i vendimmarrjes me shumicë të kualifikuar; çështje të tjera në lidhje me ato ndryshime traktati, që do të rezultonin nga të ashtuquajturit left-overs ose nga zbatimi i Traktatit të Amsterdamit; Këtyre temave nga mesi i vitit iu shtua edhe tematika e një bashkëpunimi më të fuqishëm, pra mundësitë për një integrim të shkallëzuar. Konteksti: Konferenca Qeveritare Përcaktimet e Traktatit të Nisës Ponderimi i votave në Këshill dhe shumica e kualifikuar Bisedimet në Konferencën Qeveritare u zhvilluan në kontekstin e negociatave aktuale për anëtarësim me gjithsej dymbëdhjetë shtete dhe me qëllim, që përmes ndryshimeve institucionale të garantohej, që edhe një bashkim me një numër anëtarësh pothuaj të dyfishuar mund të mbetej funksional. Këtu bëhej fjalë para së gjithash për pesë temat e listuara më sipër. Cilat janë rezultatet e Konferencës Qveritare, cilat janë përcaktimet më të rëndësishme të Traktatit të Nisës, dhe cilat janë ndryshimet, që sjell ky i fundit? Përsa i përket madhësisë dhe përbërjes së Komisionit, Traktati parashikon, që secili prej shteteve anëtare duke nisur nga viti 2005 do të kete vetëm një anëtar komisioni. Me anëtarësimin e shtetit të 27-të anëtar ( Bullgarisë ose Rumanisë) numri i komisionerëve do të kufizohet (duhet të jetë më i vogël se 27). Për garantimin e një trajtimi të barabartë të të gjitha shteteve anëtare do të futet sistemi i rotacionit. Në lidhje me dy çështjet e tjera, shumë të lidhura me njëra tjetrën, pikërisht me ponderimin e votave në Këshill dhe zgjerimin e vendimmarrjes me shumicë të kualifikuar, Traktati parashikon, që në plot 30 dispozita të Traktatit parimi i unanimitetit të zëvendësohet me marrjen e një vendimi me shumicë të kualifikuar, ku mbeten jashtë gjithsesi disa fusha me rëndësi qendrore. Më tej, me fillimin e punës së Komisionit Barroso në Këshill do të bëhet një shpërndarje e re votash. Shumica e kualifikuar vlen si e arritur, kur, vendimi merr një numër të caktuar votash, i cili duhet verifikuar dhe përshtatur pas çdo anëtarësimi të ri, shumica e shteteve anëtare jep miratimin e vet në lidhje me vendimin, dhe kjo shumicë përbën të paktën 62% të të gjithë popullsisë së Bashkimit Evropian (verifikohet me kërkesë të një shteti anëtar). Left-overs të Traktatit të Amsterdamit Bashkëpunim i konsoliduar Vlerësim i Traktatit të Nisës Për Parlamentin Evropian Traktati i Nisës përcaktonte një ndarje të re të vendeve, e cila nga njëra anë zbut të paktën relativisht pabarazpeshat në përfaqësimin e deputetëve nga vende të veçanta, dhe, nga ana tjetër, duke marrë në konsideratë aftësinë operative të Parlamentit, kufizon numrin e deputetëve në një shifër prej jo më shumë se 732. Le të vijmë në pikën e fundit të të pesë pikave qendrore të Traktatit të Nisës, në të ashtuquajturin bashkëpunim i konsoliduar. Rezultatet në këtë aspekt mund të përmblidhen si më poshtë. Në fakt pengesat për një bashkëpunim të konsoliduar në të ardhmen do të jenë më të pakta, gjë që padyshim do të kontribuojë në rrezimin e bllokadave ekzistuese në sektorë të caktuar. Por ajo, që nuk do të jetë e mundur, është shfrytëzimi i këtij bashkëpunimi si instrument i procesit të thellimit për të përftuar në këtë bashkëpunim fusha politike të reja. Por për këtë, kufizimet, të cilave duhet t u nënshtrohen ato, janë në të tre kolonat tejet të paepshme. Kaq në lidhje me risitë e Nisës. Por si do të mund të kategorizoheshin dhe vlerësoheshin rezultatet e Nisës brenda kuadrit të zhvillimit të BE-së, sikurse e kemi analizuar deri më tani? Këtu duhet dalë në përfundimin, që është arritur vetëm në mënyrë sipërfaqësore dhe formale të krijohen kushtet paraprake për fillimin e një procesi zgjerimi. Nëse do të shihej më nga afër, me Nisën dhe përmes saj e ardhmja e Bashkimit Evropian më tepër u rëndua.

33 Hipotekë të papërgatitur për zgjerimin zgjerohet pushteti pengues i shteteve anëtare Kjo ka të bëjë fillimisht me faktin, që linjat e konfliktit mes shteteve anëtare nuk kishin dalë asnjëherë në pah aq qartë sa në këtë periudhë dhe që në lidhje me interesat kombëtare u negociua në një mënyrë të tillë, e cila gjithashtu është pa precedent. Kjo ka së pari efektet e veta të konsiderueshme në klimën që zotëron, por duket shumë qartë edhe në rezultatet e Nisës, të cilat e rëndojnë BE-në në të ardhmen më një hipotekë strukturore. Mendoni për shembull për vendimet në lidhje me Komisionin, të cilat kanë mbetur dukshëm pas rregullave të caktuara nga Amsterdami, apo për vështirësimin e vendimmarrjes me shumicë të kualifikuar. Kjo do të thotë gjithashtu - dhe ky është gjykimi i pjesës më të madhe të vëzhguesve - që nuk u krijuan aspak kushte të mjaftueshme proceduriale dhe institucionale për zgjerimin që pritej. Në tërësi përshtypja, që duhet krijuar është, që Nisa nuk u shfrytëzua për të përmirësuar aftësinë vepruese dhe vendimmarrëse të BE-së, por për të zgjeruar pushtetin pengues të disa shteteve të caktuara anëtare. Një konstatim ky padyshim tejet i rëndësishëm edhe për çështjen e ngritur prej nesh në lidhje me faktorët përcaktues dhe modelet e zhvillimit të procesit të integrimit. Këto deficite ishin kaq të dukshme, saqë praktikisht menjëherë (!) pas Nisës u mor vendimi për të ndërmarrë një përpjekje tjetër për të zgjidhur problemet urgjente ende përpara një zgjerimi potencial me vende të Evropës Qendrore dhe Lindore. Më shumë në lidhje me këtë do të lexoni në analizën vijuese të etapës 7. Kursi bazë 3: Si është zhvilluar BE? Etapa 7: Nga Konventa deri te Kushtetuta Konventa si një metodë e re për përgatitjen e rishikimit të një marrëveshjeje Në këtë përpjekje, që më në fund problemet urgjente të zgjidheshin ende përpara zgjerimit, është interesante mënyra e veçantë që u zgjodh për këtë, pikërisht thirrja e një konvente, e cila do të duhej të përpunonte një projekt-kushtetutë të re. Ndërsa deri më tani, sikurse njihet edhe nga fragmentet e mëparshme, kishin qenë vetëm qeveritë e shteteve anëtare ato, që këshillonin dhe përgatisnin ndryshimet e teksteve të marrëveshjeve, tanimë kjo do të behej në një kuadër më të gjerë, i cili do të përfshinte aktorë si në nivelin e Brukselit ashtu edhe në atë të shteteve anëtare. Pas gjithë kësaj qëndronte para së gjithash ideja e shmangies së përqendrimit në interesat kombëtare, sikurse ndodhte gjatë konferencave qeveritare, dhe bllokadat që rrjedhin së këtejmi. Një ide kjo, që ishte provuar si shumë e suksesshme edhe gjatë konceptimit të Kartës Evropiane për të Drejtat Themelore. Krahas kësaj, duke u nisur nga objektivat e bëra të ditura të rishikimit tjetër të Marrëveshjes demokratizimi, çburokratizimi, afërsia me qytetarin si dhe thjeshtëzimi i të drejtës komunitare ekzistuese (formuluar në të ashtuquajturën Deklaratë të Laeken mbi perspektivën e Bashkimit Evropian) dukej se ishte i domosdoshëm një diskutim publik më i gjerë. Ndër të tjera qytetaret dhe qytetarët e shteteve anëtare ishin dukshëm gjithnjë e më pak të gatshëm, për ta njohur politikën e BE vetëm në teori pa patur mundësinë të ndikojnë vetë në të, dhe kjo ishte bërë gjithnjë e më e qartë në vitet që prej miratimit të Marrëveshjes së Mastrihtit. Përbërja dhe puna e Kjo Konventë, në përbërjen e së cilës bënin pjesë 15 përfaqësues të kryetarëve të shteteve dhe qeverive (pra një përfaqësues për secilin shtet anëtar), 30 anëtarë të

34 Konventës parlamenteve kombëtare (2 për secilin shtet anëtar), 16 anëtarë të Parlamentit Evropian dhe 2 përfaqësues të Komisionit, u mblodh për herë të parë në datën 1 mars 2002 nën kryesinë e ish-presidentit francez, Giscard D'Estaing dhe dy zëvendëspresidentëve. Krahas tyre në seancat e kësaj konferencë morën pjesë edhe vëzhgues, pikërisht tre përfaqësues të Komisionit Ekonomiko-Social, tre përfaqësues të prtnerëve socalë evropianë, gjashtë përfaqësues të komisionit të Rajoneve si dhe i Ngarkuari i Qytetarëve Evropianë. Lidhja me aktivitetin e komisioneve vendimmarrëse të BE u realizua përmes faktit, që Presidenti i Konventës duhej që gjatë çdo seance të Komisionit Evropian të paraqiste një raport gojor në lidhje me stadin aktual të punimeve dhe më pas reagimet e kryetarëve të shteteve dhe qeverive ndaj këtij raporti t i bënte të ditura dhe t i sqaronte përpara Konventës : Seancat e Konventës Fund 2003: Konferenca Qeveritare Interesat kombëtare si faktor kryesor ndikues Konventa zhvilloi seancat e veta me këtë përbërje deri në 20 qershor 2003 dhe gjatë kësaj kohe punoi në konceptimin e kushtetutës evropiane. Vëzhgues për vite të tëra të zhvillimit të BE nuk po u besonin veshëve. Vetëm përdorimi i termit "Kushtetutë" në kontekstin e BE kish qenë gjithnjë një tabu, dhe ja papritur mbi tryezë gjendej një projekt i përfunduar pikërisht i kësaj kushtetute. Të mësuar me një përshtatje të ngadaltë dhe graduale të zhvillimit të BE (inkrementalizmi), një dinamikë e tillë perceptohej si marramendëse. Por në fund të fundit ligjet e zhvillimit të BE do të vazhdonin të mbeteshin të vlefshme, sikurse do ta shohim më vonë. Në datën 4 tetor 2003 filloi punimet, nën kryesinë e italianëve, konferenca qeveritare e cila do të debatonte rreth kësaj projekt-kushtetute dhe do ta miratonte atë deri në Samitin e Brukselit të datës 13 dhjetor Megjithë shpresat e mëdha nuk u arrit të bihej dakord, dhe kjo, në fakt, për shkak ndryshimesh shumë të thella në këndvështrimet lidhur me përbërjen e Komisionit dhe shpërndarjen e votave në rast vendimesh me shumicë të kualifikuar. Ju me siguri duhet ta mbani mend debatin e fuqishëm mes Spanjës dhe Polonisë nga njëra anë dhe vendeve të tjera, veçanërisht Gjermanisë dhe Francës nga ana tjetër. Cila ishte konkretisht tema e këtij debati? Këtu ishte fjala për mungesën e proporcionit mes numrit të vogël të popullsisë krahasuar me numrin e lartë të votave, që Spanja dhe Portugalia zotëronin, por nuk donin të hiqnin dorë. Përsa i përket komisionit, këtu ishte fjala se, pas anëtarësimit të Bullgarisë dhe Rumanisë, kur numri i komisionerëve do të ishte më i vogël se ai i vendeve, kush do të emëronte një komisioner dhe në cilat distanca kohore. Pra, bëhej fjalë dhe vazhdon të bëhet fjalë për njërin prej faktorëve më të rëndësishëm ndikues, interesat kombëtare. Dëshira për të patur mundësisht sa më shumë ndikim brenda aparatit të BE apo frika se mos ky ndikim pakësohet. Një faktor ky, i cili ka pastaj efekt tejet negativ në rastet kur për arsye të detyrueshme funksionale kërkohet domosdoshmërisht një zgjidhje mbikombëtare dhe dorëzimi i kompetencave, gjë të cilën shtete të caktuara kombëtare nuk janë në gjendje ta bëjnë. Në fillim të janarit presidenca irlandeze ndërmori një përpjekje të re për të mundësuar mbylljen e suksesshme të bisedimeve deri në qershor Sa për kujtesë: më 1 maj 2004 ishte planifikuar zgjerimi i madh me 10 shtete të reja anëtare, ndërkohë pjesa më e rëndësishme, Kushtetuta, nuk ishe ende gati. Tetor 2004: Nënshkrimi i Marrëveshjes mbi Kushtetutën Pas debatesh jashtëzakonisht të vështira, më në fund, më 18 qershor 2004, u arrit të bihej dakord. Nënshkrimi ceremonial nga kryetarët e shteteve dhe qeverive, si dhe nga ministrat e jashtëm u realizua në fund të tetorit 2004 dhe pikërisht në atë sallë, ku pothuaj 50 vjet më parë ishin nënshkruar edhe marrëveshjet për krijimin e KEE.

35 Kandidatët për anëtarësim, Bullgaria, Rumania dhe Turqia nënshkruan vetëm aktin përfundimtar. Kroacia mori pjesë vetëm si vëzhguese, pasi ajo nuk kishte marrë pjesë në punën për Kushtetutën. Pas kësaj vijoi marrja disi e vonuar e detyrës nga Komisioni Barroso, në nëntor 2004, me të cilin hynë në fuqi edhe rregulloret e reja institucionale, parashikuar për një Bashkim Evropian prej 25 apo 27 shtetesh anëtare. Këtu bëjnë pjesë ndër të tjera edhe ndryshimet në shpërndarjen e votave në Këshillin e Ministrave dhe fakti që, prej këtij momenti, secili vend do të ketë si përfaqësues vetëm një komisioner. Procesi i ratifikimit të Marrëveshjes mbi Kushtetutën Jo! në Francë dhe Hollandë Në nëntor 2004 filloi edhe procesi i miratimit të Kushtetutës nga - atëherë - 25 shtetet anëtare, në pjesën më të madhe me anë procedurash parlamentare por pjesërisht edhe përmes referendumesh. Ratifikimi i realizua me sukses nga Lituania, Hungaria, Sllovenia, Italia, Greqia, Sllovakia, Spanja vendi i parë me referndum (76,73 %: po; 17,24: jo; pjesëmarrja në referendum = 42,32%;), Austria dhe Gjermania. Por pas kësaj vijuan dy goditje të rënda njëra pas tjetrës për projektin e Kushtetutës Evropiane, të cilat bënë që kjo kushtetutë të mos hynte në fuqi. Fillimisht referendumi në Francë në datën 29 maj 2005, me anë të të cilit Marrëveshja për Kushtetutën u refuzua me një shumicë prej 54,87% (Jo) kundër 45,13% (Po) dhe më një pjesëmarrje të konsiderueshme prej 69,74%. E vetëm pak ditë më vonë referendumi në Hollandë, në të cilin u votua madje me 61,8% me Jo dhe vetëm 38,2% me Po. Dhe kjo në dy shtete anëtare të themelimit të KEE! Me këtë zgjedhësit u kishin sinjalizuar qeverive të tyre një Stop! të qartë, që nuk do ta lejonte më BE të vazhdonte sikur deri më tani dhe thjeshtë të kalonte në rendin e ditës. Dhe këtë nuk mundi ta ndryshonte as Po -ja e fortë e referendumit, zhvilluar në Luksemburg më 10 korrik Përcaktimet e mangëta të Traktatit të Nisës vazhduan të mbeteshin në fuqi dhe BE ra sërish në një krizë të thellë. Arsyet e refuzimit Cilat kishin qenë arsyet e refuzimit? Në Francë, sipas anketimeve, një ndër arsyet kryesore për "Jo!"-në për 52% të të anketuarve ishte gjendja ekonomike dhe sociale

36 e vendit. 24% e kundërshtarëve të Kushtetutës deklaruan, se kishin shfrytëzuar mundësinë për t'i bërë opozitë qeverisë dhe presidentit. 31% pohuan, se me Jo!-në e tyre kishin dashur të shprehin mosbesimin e tyre ndaj klasës politike në përgjithësi. Pra me fjalë të tjera në plan të parë qëndronin arsye të politikës së brendshme. Kjo përshtypje të përforcohet më tej kur sheh që ideja bazë për kushtetutën mbështetet nga një shumicë prej 61% e qytetarëve të BE - sikurse rezulton nga anketimet e Eurobarometrit në korrik dhe anëtarësimi në BE vlerësohet si shumë pozitiv si në Francë me 53% dhe veçanërisht në Hollandë me 67%. Por në kundërshtim me këtë ka një rritje të skepticizmit përkundër zgjerimit dhe para së gjithash pranimit të mundshëm të Turqisë në BE. Qytetarët si faktor i ri ndikimi Por ç'do të thotë kjo për analizën tonë të zhvillimit të BE? Qytetarët e BE, popullsitë e shteteve anëtare janë shndërruar vitet e fundit - krejt e kundërta e fillimeve të KEE/Komunitetit Evropian - në një faktor qendror ndikues. Prej BE kërkohet me ngulm të jetë e hapur për qytetarët shumë më shumë se deri më tani dhe t'i përfshijë ata në veprimtarinë e tij. Kursi bazë 3: Si është zhvilluar BE? Etapa 8: Kriza e BE pas dështimit të Kushtetutës Fazë reflektimi Linjat e konfliktit i pasur vs. i varfër Pas referendumeve refuzuese në dy vendet anëtare të themelimit, Francë dhe Hollandë, procesi i integrimit ndodhej në krizë. Duke e zbukuruar, këtë moment e kanë quajtur një fazë reflektimi, një pauzë. Në fakt askush nuk e dinte se si do të shkonte më tej. Ndërthurja thellim-zgjerim kish mbetur në vend. Në vitin 2004 kishin hyrë edhe 10 shtete të reja, gjë që në vetvete ishte një sfidë e stërmadhe për BE. Shtoi kësaj edhe dështimin e procesit të thellimit, në sajë të të cilit ishte bërë e mundur në thelb kjo fazë zgjerimi! Kriza kishte ardhur, pa lejuar që shtetet e reja anëtare të kishin shansin për t'u ambientuar me BE, për të njohur mekanizmat dhe procedurat, për t'u mësuar me klimën e gjithë kësaj. Mungesa e këtyre proceseve të të mësuarit ishin një arsye për pamundësinë e reagimit. Por pati gjithashtu edhe linja bazë konflikti, që përbënë faktorë të rëndësishëm ndikimi për zhvillimin e mëtejshëm. Edhe vetëm rritja e jashtëzakonshme e numrit të shteteve anëtare dhe e heterogjenitetit paraqisnin një problem shumë të madh. Një analizë e shkurtër tregon, se ekzistojnë apo janë shtuar edhe pesë linja të reja e të rëndësishme konflikti, të cilat pjesërisht u bënë edhe më të mprehta pas zgjerimit. Këtu do të përmendja së pari linjën e konfliktit mes vendeve të pasura dhe atyre të varfra. Kjo linjë ndarjeje nuk është e re, përkundrazi ka qenë një faktor qendror që në mes të viteve 80. Këtu konfliktet ishin mes vendeve relativisht me mirëqenie, si për shembull Gjermania, dhe vendeve më të varfra me strukturë të dobët, sikurse Greqia, Spanja, Portugalia, të cilat përfitonin nga fondet e strukturës dhe të kohezionit në BE. Por kjo linjë është rënduar shumë më tepër pas zgjerimit. Kështu të gjitha shtetet e ardhura rishtaz në datën 1 maj 2004, marrë së bashku, kanë një vlerë mesatare të prodhimit të brendshëm bruto për frymë të popullsisë as sa gjysma e mesatares së BE 15! Shto këtu edhe ndryshimet shumë të mëdha, që ekzistojnë mes vetë shteteve të reja anëtare. Për këtë arsye, parë në tërësi, BE 25 duhet ndarë në tre grupe shtetesh: grupi i shteteve në krye të listës, ku bëjnë pjesë shumica e shteteve të BE 15; grupi i

37 mesëm, ai i vendeve më të varfra të BE 15 (Greqia, Portugalia, Spanja) dhe atyre më të mirëqena të sapoanëtarësuara (Qipro, Sllovenia, Malta, Çekia dhe Hungaria), dhe në fund grupi i tretë, ai i vendeve më të varfra, ku ndër të tjera bën pjesë edhe Polonia dhe tre shtetet balltike. Këtu priten konflikte vetëm mes grupit të parë nga njëra anë, dhe grupit të dytë dhe të tretë nga ana tjetër. Por parashikohet të ketë përplasje të fuqishme edhe mes grupit të dytë dhe të tretë, kur të jetë fjala për përcaktimin e mekanizmave dhe kritereve për ndarjen e ndihmave financiare. i madh vs. i vogël Linja e konfliktit "Shtete të mëdha kundër shteteve të vogla" do të bëhet veçanërisht e dukshme në trajtimin e temave institucionale. Kjo është pasojë e numrit gjithnjë e në rritje të vendeve të vogla, gjë që e ka çekuilibruar përherë dhe më tepër sistemin e vendimmarrjes, i ngritur tashmë mbi bazën e një konsiderimi mbiproporcional i shteteve të vogla. Në parim mund të thuhet se shtetet e vogla janë përpjekur të ruajnë me çdo kusht vendin e tyre të përhershëm në Komision si dhe t i japin Komisionit një rol qendror në procesin e vendimmarrjes. Ndërsa shtetet e mëdha, nga ana e tyre, kanë përdorur gjithë ndikimin e tyre për një numër më të madh votash në Këshill si dhe për një përqendrim më të madh të kompetencave ekzekutuese në Këshillin Evropian. Edhe kjo linjë ndarjeje është bërë më e mprehtë dhe e komplikuar përmes procesit të zgjerimit. Duke përjashtuar Poloninë, dhjetë vendet e tjera të reja anëtare janë vende të vogla, madje shumë të vogla! Efektet janë bërë të dukshme edhe gjatë diskutimeve rreth Kushtetutës, ku shtetet e reja anëtare, gjatë diskutimit të çështjeve institucionale, në shumicën e rasteve kanë mbajtur anën e shteteve të vogla (BE 15). Kjo me siguri nuk do të ndihmojë në rritjen e aftësisë funksionale të BE-së, por nga ana tjetër edhe nuk do të rrisë interesin e shteteve më të mëdha për të bashkëpunuar më ngushtë në rreth më të vogël vendesh, sikurse mund të vihej re. mbikombëtar vs. ndërshtetëror Përballja mes atyre shteteve, që synojnë një bashkëpunim në nivel BE, me një dimension më shumë mbikombëtar, në formën e një shteti federal, dhe atyre shteteve, perspektivat e të cilave synojnë një ruajtje maksimalisht të mundshme të sovranitetit kombëtar, dhe, së këtejmi, do të donin një bashkëpunim më shumë ndërshtetëror, janë po aq të hershme, sa edhe vetë procesi i integrimit. Duke qenë se raundet paraprake të anëtarësimit, sikurse ai i vitit 1973 (me Mbretërinë e Bashkuar dhe Danimarkën) ose i vitit 1995 (Suedia), e rritën numrin e shteteve në favor të bashkëpunimit ndërshtetëror, kjo tendencë debatesh me siguri do të përforcohet dukshëm pas zgjerimit të realizuar në vitin Pasi shumë prej shteteve të reja anëtare i kushtojnë shumë rëndësi sovranitetit të tyre kombëtar, çka nuk është e papritur nëse sjellim ndërmend historinë e tyre. Dhe këtë e ilustron shumë qartë pozicioni i Polonisë gjatë diskutimeve dhe votimeve në lidhje me Kushtetutën e re të BE-së. "Evropianë" vs. "Atlantikas" Edhe linja tjetër "Evropianë kundër Atlantikas" përbën një linjë konflikti, e cila është po aq e vjetër sa edhe vetë Komuniteti Evropian. Kjo linjë vë përballë njëri tjetrit ato shtete, që mendojnë se BE duhet të ndërtojë një politikë të vetën mbrojtjeje, të pavarur nga politika e jashtme dhe e mbrojtjes e SHBA, dhe atyre shteteve në formën më të dukshme në rastin e Britanisë së Madhe të cilat e konsiderojnë të domosdoshëm bashkëpunimin e ngushtë me SHBA dhe institucionet e dominuara prej saj (NATO). Faktin, që procesi i zgjerimit do të ketë pasoja, madje edhe formën e këtyre

38 pasojave e tregoi më së miri lufta në Irak, në të cilën shtetet e Evropës Qendrore dhe Lindore mbajtën anën e SHBA dhe nuk mbështetën kursin e anti-luftës përfaqësuar nga Gjermania, Franca dhe shtete të tjera të BE-s.ë shtete të reja vs. shtete të vjetra anëtare Hapësirë më e vogël veprimi Faktorë, që shtyjnë drej komunitarizimit Institucione mbikombëtare Integrim i shkallëzuar? Një linjë tjetër e dukshme ndarjeje dhe jo për t u nënvlerësuar është ajo mes shteteve të reja dhe të vjetra anëtare. Kjo linjë ndan ato shtete, të cilat i njohiin tashmë mirë institucionet e veçanta, rregullat e lojës dhe proceset e gjetjes së kompromisit à la BE, prej vendeve, të cilat duhet ende t i mësojnë dhe t i bëjnë pjesë të tyren të gjitha këto. Si shembull këtu le të shërbejë pozicioni i Polonisë në votimin e parë të projektkushtetutës në vitin Këtyre linjave të konfliktit mes shteteve anëtare u shtohet si një faktor i mëtejshëm ndikimi i popullsive të shteteve anëtare të reja, i cili vazhdon të kufizojë gjithnjë e më shumë hapësirat padyshim të vogla të qeverive negociatore. Në fakt dikush mund të frikësohet dhe shqetësohet në lidhje me të ardhmen e mëtejshme të BE-së. Gjithsesi kjo pamje nuk është e plotë dhe ka nevojë të plotësohet. Pro, sikurse e dimë edhe nga përmbledhja jonë historike, ka edhe faktorë të tjerë, të cilët ndikojnë në drejtim të zgjidhjeve komunitare. Fillimisht përmendim sfidat e jashtme të shumëllojshme, të cilat kërkojnë prej Bashkimit Evropian përgjigje të përbashkëta (fjalë kyçe: globalizimi, migracioni etj). Një presion të tillë problematik nga jashtë kemi patur mundësi ta vëzhgojmë vazhdimisht në kuadër të zhvillimit të BE. Së dyti, është e tërë struktura ekzistuese dhe e vefshme e rregullave, e cila ndërkohë përfshin plot faqe me tekste ligjesh, varësitë ekzistuese mes fushave të ndryshme, përcaktuar në këtë strukturë, si dhe detyrimet funksionale, që rrjedhin së këtejmi, ku të gjitha këto shkojnë gjithashtu në drejtim të zgjidhjes së përbashkët. Dhe së treti e së fundmi nuk janë vetëm shtetet anëtare dhe përfaqësuesit e tyre në strukturën e Bashkimit Evropian, Këshilli apo Këshilli Evropian. Vëmendje u duhet kushtuar edhe institucioneve mbikombëtare, të cilat - edhe ky është një rezultat i ekskursit tonë përmes zhvillimit të procesit të integrimit - herë pas here i kanë përdorur sfidat e jashtme dhe detyrimet funksionale në mënyrë gjithnjë e më të zgjuar për të gjetur dhe vënë në jetë zgjidhje mbikombëtare dhe për të zhvilluar më tej BE. Gjithsesi mundësia, që BE të arrijë ta bëjë këtë me të gjithë shtetet anëtare, është zvogëluar dukshëm. Më të mundshme duket se janë zgjidhjet fleksible, ku nuk marrin pjesë të gjithë me të gjitha kapacitetet, ashtu sikurse dimë se ka qenë në regjimin Shengen apo në Bashkimin Monetar. Por në rastet, kur me të vërtetë nevojitet domosdoshmërisht unanimiteti - si për shembull në rastin e reagimeve në lidhje me çështje të anëtarësimit të vendeve të tjera - reagimet duket se do të jenë shumë më të përmbajtura se deri më tani. Kjo do të rëndojë në bisedimet me Turqinë dhe shtetet e Ballkanit. Kursi bazë 3: Si është zhvilluar BE? Etapa 9: Traktati i Lisbonës Dalja nga kriza Në nisje të Presidencës Gjermane, fillimi i vitit 2007, Kancelarja Federale e Gjermanisë Angela Merkel bëri një përpjekje për të nxjerrë BE nga kriza. Ajo e deklaroi të mbyllur fazën e post-analizës. Me rastin e përvjetorit të 50-të nënshtrimit të Traktateve të Romës drejtuesit e shteteve dhe të qeverive vendosën, që deri në vitin 2009 të përmbyllnin një marrëveshje tjetër.

39 Traktati i Lisbonës Referendum refuzues në Irlandë Përmbajtja e Traktatit Ndryshime të rëndësishme Edhe njëherë u zhvilluan bisedime të ashpra, por gjithsesi në qershor të vitit 2007 u ra dakord për linjat e përgjithshme të marrëveshjes. U thirr një konferencë qeveritare, së cilës iu dha një mandat i ngushtë. Pas një kohe relativisht të gjatë bisedimesh konferenca paraqiti një tekst-marrëveshje në tetor Dhe Marrëveshja e re u nënshkrua gjatë një seance speciale të Këshillit në Lisbonë në dhjetor Përpara se të hynte në fuqi, kjo marrëveshje duhej të ratifikohej nga të gjitha 27 shtetet anëtare (dhe Parlamenti Evropian). Sikurse edhe gjatë reformave të deritanishme, edhe në Traktatin e Lisbonës u shfaqën probleme. Pasi e kishin ratifikuar 18 shtete, irlandezët e refuzuan traktatin me anë të një referendumi (53,4%: Jo!, 46,6%: Po!; pjesëmarrja: 53,1%). Në këtë mënyrë kjo marrëveshje nuk mund të hyjë më në fuqi në kohën e duhur përpara zgjdhjeve të ardhshme për në Parlamentin Evropian të vitit Cilat ishin përcaktimet e kësaj marrëveshjeje të re? Këtu duhet thënë fillimisht, që shumë përcaktime të Kushtetutës së refuzuar i rigjejmë në këtë Traktat. Ndryshimet më të rëndësishme në një vështrim: Presidenti i Këshillit: Në Këshillin e Evropës kryesinë në të ardhmen duhet ta marrë një president i Këshillit. Ai do të zgjidhet për një periudhë dy vjet e gjysmë me një shumicë prej 2/3 të Këshillit të Evropës dhe do të drejtojë aktivitetin e këtij të fundit. Në këtë mënyrë bie poshtë rotacioni i kryetarëve çdo gjashtë muaj. Në Këshillin e BE (Këshillin e Mnistrave) do të vazhdojë të mbetet një ekip kryesues prej tre vendesh anëtare për një periudhë prej 18 muajsh. Përfaqësues i lartë për politikën e jashtme dhe atë të sigurisë: Ky post i ri në Kushtetutë ishte cilësuar si Ministër i Jashtëm. Duke marrë në konsideratë disa vende anëtare tanimë u quajt me një emër tjetër. Ai ësht ënë të njëjtën kohë zv.president i komisionit Evropian dhe drejton këshillin e ministrave të jashtëm. Prej tij do të varet një shërbim diplomatik i BE. Posti i ri zëvendëson dy poste të deritanishme: Përfaqësuesin e Lartë për Politikën e Jashtme dhe të Sigurisë (Javier Solana) dhe Komisionerit për Marrëdhëniet me Jashtë. Komisioni: Numri i komisionerëve të BE në vitin 2014 do të reduktohet nga 27 në dy të tretat e vendeve anëtare, pra 18 në rastin e BE-27. Sistemi i ri do të thotë që një vend anëtar në 5 vjet të një periudhe 15 vjeçare (3 mandate) nuk do të ketë komisioner të vetin në Bruksel. Vendime mbi bazë shumice në Këshill: Që prej vitit 2014 (me një periudhë tranzicioni deri në vitin 2017) vendimet do të merren me shumicë të dyfishtë. Për një vendim me shumicë të cilësuar në Këshillin e BE do të duhen 55% të shteteve anëtare, që njëkohësisht duhet të përfaqësojnë 65% të popullsisë së përgjithshme. Procedurat e bashkëvendosjes: Procedurat e bashkëvendosjes do të jenë më të zakonshmet në rastin e ligjvënies së BE. Këtu Parlamenti Evopian ka të njëjtën të drejtë vendosjeje sikurse Këshilli i BE. Pra konsolidohet Parlamenti, numri i deputetëve kufizohet në 750. Parlamentet kombëtare: Përmirësohet e drejta për tu shprehur e paprlamenteve kombëtare në procesin e ligjvënies evropiane. Ato duhet të informohen në kohë lidhur me proceset ligjvënëse, e më pas mund të pozicionohen në lidhje me to. Nëse një shumicë e parlamenteve kombëtare shprehet kundër një procesi të caktuar, ky kthehet mbrapsht nga Komisioni Evropian. Shpërndarja e kompetencave: Ndarja e kompetencave mes BE dhe vendeve anëtare rregullohet më qartë. Për herë të parë në historinë e BE ka një listë të saktë

40 me ndarjen e kompetencave. Sektorët e politikës: Bashkëpunimi në luftën kundër terrorizmit dhe krimit si dhe në fushën e politikave të energjisë do të përforcohet. Krahas kësaj ka përcaktime të reja në fushëne mbrojtjes së klimës. Kollona e Tretë e deritanishme shpërbëhet duke kaluar në kollonën e parë të deritanishme atë të Komunitetit Evropian. Fleksibilitet: Mundësitë për një bashkëpunim të përforcuar të një grupi shtetesh anëtare, që dëshirojnë të bashkëpunojnë më ngushtë me njëri-tjetrin në fusha të caktuara, do të lehtësohet. Karta e të Drejtave Themelore: Karta e të Drejtave Themelore do të jetë e vlefshme për të gjitha shtetet anëtare përveç Britanisë së Madhe dhe Polonisë. Kërkesat e qytetarëve: Ky instrument i ri duhet të përmirësojë ndjenjën e përgjegjësisë dhe të reagimit nga ana e BE. Një milion qytetarë të BE mund të kërkojnë që Këshilli dhe Parlamenti të merren me një projekt të caktuar. Dalja: Për herë të parë që prej themelimit të Komunitetit Evropian/BE përcaktohet në mënyrë kontraktore mundësia e shkëputjes nga BE. Simbolet: Duke marrë në konsideratë ndjeshmëritë kombëtare dhe shqetësimet në disa vende për një "shtet evropian të madh" në Traktatin e Lisbonës - ndryshe nga Kushtetuta - nuk përmenden simbolet evropiane. Kushtetutë "nga dritarja" Edhe vetëm një krahasim sipërfaqësor me Kushtetutën tregon, që kjo marrëveshje e re reformash aplikon risitë e atjeshme duke i futur ato tanimë "nga dritarja". Se sa të suksesshme do të jenë këto elemente të reja në realitetin politik, këtë duhet ta tregojë zhvillimi i mëtejshëm i BE. Veçanërisht interesante do të jetë të vëzhgohet, se si do të performojnë postet e sapokrijuara të Presidentit dhe të "Ministrit të Jashtëm" në ndërveprimin mes tyre. E njëjta gjë vlen edhe për instrumentin e ri të kërkesave të qytetarëve apo rolin e parlamenteve kombëtare. Këtu kemi përfunduar kalimin tonë përmes historisë së deritanishme të Integrimit Evropian. Është koha pra për të bërë bilancin e njohurive kryesore... Kursi bazë 4: Si merren vendimet në BE? Konteksti Veçoritë e BE Në Kursin bazë 1 jemi marrë me rëndësinë e BEdhe në Kursin bazë 2 kemi përcaktuar, që në rastin e BE kemi nevojë për një model të ri të politikës, duke e konsideruar atë sistem disanivelesh. Në Kursin bazë 3 jemi marrë me zhvillimin e procesit të integrimit. Këtu në fakt bëhej fjalë edhe për përçimin e fakteve më të nevojshme, megjithëse kjo nuk ishte qëllim në vetvete, por fillimisht për identifikimin e pyetjeve bazë, që lindin në kontekstin e marrjes me BE, dhe, së dyti, për krijimin e një përshtypjeje lidhur me faktorët e mundshëm përcaktues dhe modelet e zhvillimit të procesit të integrimit. Cilat ishin çështjet kryesore, çfarë veçorish të BE ndeshëm? Ne konstatuam, që në rastin e KEQÇ, KEE, Komunitetit Evropian dhe BE bëhet fjalë për forma të reja dhe unike të bashkëpunimit; që këtu vihet re një bashkëekzistencë shumë e veçantë elementesh mbikombëtare dhe ndërqeveritare; që është realizuar një proces zhvillimi, për t u vlerësuar, nga një bashkëpunim i kufizuar sektoral në një gjithëpërfshirës si dhe nga një bashkëpunim ndërshtetëror në një mbikombëtar; që shumë masa mundën të realizoheshin vetëm pas një vonese kohore, në një pjesë të tyre deri edhe prej disa dekadash;

41 që rrethi i shteteve anëtare është zgjeruar jashtëzakonisht shumë. Objekti i Kursit bazë 4 Qëllimet e Kursit bazë 4 Përfshirja e të gjitha niveleve Në këtë kurs bazë duam të merremi më hollësisht me strukturën institucionale të BE, duke ndjekur të njëjtat qëllime, ndaj po fillojmë me dy pikat e para të listës, duke analizuar më nga afër, se çfarë përbën konkretisht risi në fushën e institucioneve dhe se ku mund të identifikohen këto elemente mbikombëtare dhe ndërshtetërore. Nisur nga këto ide paraprake për kursin bazë 4 rrjedhin dy qëllime. Ne duhet që, së pari, të krijojmë një ide të përgjithshme në lidhje me karakteristikat kryesore strukturore të BE-së, veçanërisht rreth atyre karakteristikave, të cilat çojnë në klasifikimin e saj si organizatë mbikombëtare, pra si një organizatë, e cila ndryshon nga marrëdhëniet thjesht ndërshteterore apo organizatat klasike. së dyti, të mbajmë parasysh të gjithë kontekstin dhe kompleksitetin e ndërtimit strukturor. Kjo do të thotë, që ne nuk duhet të mbetemi në nivelin mbikombëtar, por duhet të bëjmë objekt të analizës sonë edhe shtetet anëtare. Po përse duhen analizuar të gjithë këta faktorë dhe nivele, kur vetëm niveli mbikombëtar duket se është mjaft i komplikuar? Këtë na e bën të qartë diagrama e mëposhtme: Ndërthurje e të gjitha niveleve Diagrama tregon se si, nga njëra anë, aktorët e nivelit kombëtar dhe nënkombëtar janë të përfaqësuar në nivel BE-je dhe mund të ndikojnë në vendimmarrje qeveritë kombëtare përfaqësohen në Këshillin e BE dhe në Këshillin Evropian, pra, në një pozicion qendror; strukturat nënkombëtare të qeverisjes në Komisionin e rajoneve; shoqatat në Komisionin Social-Ekonomik, dhe krahas kësaj popullsitë e shteteve anëtare zgjedhin deputetët e Parlamentit Evropian.

42 Nga ana tjetër mund të vihet re, që vendimet e BE, "ligjet" e tij, kanë efekt të drejtpërdrejtë dhe të detyrueshëm në shtetet anëtare njësoj sikurse ligjet kombëtare dhe kjo në një masë dhe cilësi gjithnjë e më të konsiderueshme. Mjafton të sillni ndërmend faktin, që në vendet e eurozonës qeveritë e shteteve anëtare i dorëzuan vetë kompetencat e tyre në fusën e politikës monetare, aq të rëndësishme për sovranitetin kombëtar! Me fjalë të tjera: tre nivelet janë të ndërthurura aq ngushtë me njëri-tjetrin, sa që detyrimisht ato duhet të merren në shqyrtim dhe të analizohen bashkarisht dhe në ndërveprim. Ndaj në debatin shkencor flitet gjithmonë rreth "Sistemit-BE" ose "Sistemit-BE disanivelesh". Së këtejmi rrjesh ndarja e mëposhtme e Kursit bazë 4: Ndarja e kursit bazë Struktura BE 1: Këtu, në një hap të parë, do të përqendrohemi në nivelin mbikombëtar duke parë më nga afër institucionet e veçanta, përbërjen dhe detyrat e tyre, si dhe ndërveprimin reciprok. Fillimisht do të flasim për trekëndëshin institucional Komision Këshill - Parlament. Struktura BE 2: Me trajtimin e Gjykatës dhe Këshillit Evropian plotësojmë kështu panoramën e nivelit mbikombëtar. Struktura BE 3: Në një hap të dytë do të bëhet fjalë për premisat strukturore më të rëndësishme dhe faktorë të tjerë përcaktues, me rëndësi qendrore për politikën komunitare të shteteve anëtare, pra për nivelin kombëtar. Struktura BE 4: Dhe së fundmi do t i kushtohemi Kolonës së Dytë, pra Politikave të Përbashkëta të Jashtme dhe të Sigurisë (PPJS). Cilat janë organet kryesore, si bashkëpunojnë ato, si janë ndarë detyrat mes Bashkimit Evropian dhe shteteve anëtare, cilat janë modalitetet e vendimmarrjes krahasuar me Komunitetin Evropian, si dhe si kufizohen nga njëri-tjetri apo si ndërthuren me njëri-tjetrin sektorët e detyrave pikërisht me ato të Kolonës së Parë këto do të jenë çështjet kryesore, për të cilat do të flasim në këtë kurs. Bilanc: Në mbyllje do të provojmë të përmbledhim në mënyrë sistematike tiparet kryesore të ndërtimit strukturor të BE-së. Kursi bazë 4: Si merren vendimet në BE? Struktura institucionale në nivel mbikombëtar (I) Ndarja e pjesës Institucionet e BE në një vështrim Këshilli i Bashkimit Evropian Komisioni Evropian Parlamenti Evropian Vështrim përmbledhës Përpara se të marrim në shqyrtim secilin prej organeve le të hedhim paraprakisht - duke e shprehur në gjuhën e filmit - një vështrim nga "totali" mbi mbarë strukturën e institucioneve, duke marrë për ndihmë diagramën e mëposhtme.

43 Karakteristika, që të bie më shumë në sy në tërësinë e aktorëve të nivelit mbikombëtar dhe një dallim shumë i rëndësishëm me sistemet politike kombëtare është padyshim fakti, që vendimet merren në pjesën dërrmuese të tyre nga një organ i përbërë nga përfaqësues të qeverive të shteteve anëtare, Këshillit të Bashkimit Evropian (ose Këshillit të Ministrave). Dhe pikërisht me të do të fillonim. [Kreu i faqes] Këshilli i Bashkimit Evropian organ qendror vendimmarrës Baza e Këshillit të BE Komisioni i Përfaqësuesve të Përhershëm Në rastin e Këshillit të Ministrave bëhet fjalë për organin qendror vendimmarrës të Komunitetit Evropian. Me propozim të Komisionit dhe pjesëmarrjen e Parlamentit Evropian ai vendos ligjet e Komunitetit. Ky ka qenë procesi bazë vendimmarrës i Komuniteit që në fillimet e tij. Ajo, që ka ndryshuar, është pesha dhe rëndësia relative e tre organeve pjesëmarrëse. Këshilli mblidhet me përbërje të ndryshme në varësi nga fusha politike në diskutim, për shembull si Këshill i Ministrave të Bujqësisë, Këshill i Ministrave të Mjedisit etj. Përveç kësaj në çdo seancë është i pranishëm edhe anëtari përkatës i Komisionit. Për shumë ministra të shteteve anëtare puna në kuadër të Këshillit përbën një pjesë të konsiderueshme të detyrave. Meqenëse ata mund të jenë në Bruksel vetëm për pak kohë, kanë nevojë për mbështetje. Për këtë është shumë i rëndësishëm Komisioni i Përfaqësuesve të Përhershëm, me seli në Bruksel (COREPER), i cili përbëhet nga Përfaqësuesit e Përhershëm të shteteve anëtare në Bruksel si dhe nga zëvendësit e tyre dhe mblidhet një herë në javë. Ky Komision mbikqyr dhe koordinon edhe punën e rreth 250 komisioneve dhe grupeve të punës, të cilat përbëhen nga nëpunës të shteteve anëtare dhe përgatisin në nivel teknik dosjet, që u paraqiten COREPER dhe Këshillit. COREPER merr përsipër pjesën më të rëndësishme të punës përgatitore të procesit vendimmarrës në të gjitha çështjet e përmbajtjes.

44 Sekretaria e Këshillit Sekretaria e Këshillit përmbledh rreth 2500 punonjës në 6 departamente. Detyrat e saj janë në rradhë të parë të natyrës administrative, që do të thotë se këtu realizohen procese të tilla si përgatitja e axhendës së punës, hartimi i raporteve, shërbimi i përkthimit, verifikimi i çështjeve ligjore etj. Diagrama më poshtë bën të qartë strukturën e Këshillit. Këshilli i BE në një vështrim Modaliteti i vendimmarrjes Diferencimi funksional Sipas Kompromisit të Luksemburgut vendimet fillimisht u morën kryesisht në mënyrë unanime. Por që prej mesit të viteve 80, dhe para së gjithash që prej Marrëveshjes së Maastrihtit dhe asaj të Amsterdamit filloi të aplikohet shumica e kualifikuar si modalitet vendimmarrjeje. Marrëveshja e Lisbonës parashikon, që që prej vitit 2014 (me një periudhë tranzicioni deri në vitin 2017) vendimet të merren me shumicë të dyfishtë. Për vendimmarrjen me shumicë të cilësuar kërkohen 55% e shtetevë anëtare të Këshillit, të cilët në të njëjtën kohë duhet të përfaqësojnë 65% të Popullsisë. Si tipar tjetër i rëndësishëm i këtij organi qendror vlen të përmendet fakti, që puna e tij që prej themelimit te Komunitetit Evropian për Ekonominë është kristalizuar në mënyrë të vazhdueshme. Me këtë duam të themi, që fushat e veçanta politike, që mbulonin këshilla të ndryshëm të pjesshëm, kanë krjuar gjithmonë e më shumë një ekzistencë të tyren të mirëpërcaktuar dhe të pavarur, dhe kjo, para së gjithash, për dy arsye: Në nivelin e shteteve anëtare ka gjithnjë e më pak koordinim dhe po kështu gjithnjë e më pak një pozicion gjerman, italian apo britanik. Ky është ndër të tjera një tregues domethënës i faktit, se sa shumë politika e shteteve të veçanta anëtare përkundrejt BE e ka humbur karakterin e vet si "Politikë e Jashtme". Së dyti, me kalimin në shumicën e kualifikuar është bërë gjithnjë e më pak e domosdoshme gjetja e dakordeve të mëdha, përfshirës të disa fushave politike, të

45 tipit package deals. Një pasojë shumë e rëndësishme e këtij zhvillimi është që në plan të parë dalin elemente specifike të fushave politike dhe jo ai i shtetit anëtar. Kjo do të thotë, që linja e ndarjes shkon tanimë përmes fushavë të veçanta dhe gjithnjë e më pak mes shteteve anëtare. Dhe këtu mund të shihet edhe një tregues tjetër i karakterit të veçantë, pikërisht jo më vetëm ndërshtetëror të bashkëpunimit në BE. [Kreu i faqes] Komisioni Evropian Komisioni në një vështrim Kemi mbërritur kështu te Komisioni edhe ky pa një shembull të krahasueshëm si në politikën ndërkombëtare si në atë kombëtare i cili ëshë i pari organ vërtetë mbikombëtar. Edhe këtu diagrama e mëposhtme mund t Ju ndihmojë të krijoni një ide të përgjithshme: Përbërja dhe detyrat Ai përbëhet aktualisht nga 27 anëtarë, të cilët propozohen nga qeveritë e shteteve anëtare dhe emërohen me një mandat pesëvjeçar, për të cilin ndërkohë nevojitet edhe miratimi i Parlamentit Evropian. Traktati i Lisbonës parashikon që numri i komisionerëve në vitin 2014 nga aktualisht 27 të reduktohet me dy të tretat e nr. të vendeve anëtare, pra në rastin e BE-27 të jetë 18. Ky sistem i ri do të thotë, që një vend anëtar në një periudhë prej 15 vjetësh (3 mandate) për 5 vjet të mos ketë asnjë komisioner të vetin në Bruksel. Komisionerët nuk duhet të veprojnë për llogari të vendit të tyre të origjinës, por duhet të angazhohen në pavarësi të plotë për interesin e Komunitetit. Ata mbështeten nga rreth nëpunës më pak se ndonjë qyteti i madh organizuar në të ashtuquajtura Drejtori të Përgjithshme, të cilat mund të ndahen në

46 katër grupe të mëdha: sektorët politikë (bujqësia dhe zhvillimi rural, politika e konkurrencës, poliitka industriale etj.), marrëdhëniet me jashtë (zhvillimi, zgjerimi, tregtia etj.), shërbimet e përgjithshme (Eurostat, Sekretaria e Përgjithshme etj.) dhe shërbimet e brendshme (buxheti, përkthimet etj.). Detyrat qendrore të Komisionit mund të përshkruhen me katër fjalë kyçe: E drejta për iniciativë: Çdo vendim i Këshillit duhet të paraprihet nga një propozim i Komisionit. Ai, si një motor i integrimit, duhet të përpunojë propozime për zhvillimin e politikës komunitare. E drejta për të përcaktuar rendin e ditës, për të bërë propozime në një moment të caktuar si dhe për të lidhur iniciativat me njëra-tjetrën, i lejon Komisionit të ushtrojë një ndikim të konsiderueshëm në procedurat ligjvënëse. Mbrojtës i marrëveshjeve: Komisioni mbikqyr zbatimin e dispozitave të marrëveshjeve dhe të vendimeve të marra nga organet e Komunitetit Evropian dhe, në rast se konstaton shkelje të tyre, mund të kërkojë ndërmjetësinë e Gjykatës Evropiane. Organ ekzekutiv për zbatimin e politikës komunitare: këtu përfshihet administrimi i financave publike si dhe zbatimi i politikave. Kjo, natyrisht, nuk do të thotë, që vetë Komisioni do të marrë përsipër zbatimin konkret në shtetet anëtare të urdhëresave dhe direktivave të panumërta. Ai nuk do të kishte qenë absolutisht në gjendje për ta bërë këtë, qoftë edhe vetëm duke u nisur nga struktura e personelit të tij. Kjo është detyrë e administratës së shteteve anëtare apo edhe e njësive të tyre rajonale. Ndërsa detyra kryesore e Komisionit qëndron në mbikqyrjen dhe kontrollin e zbatimit të këtyre rregullave nga shtetet anëtare. Përfaqësim i jashtëm: Komisioni duhet të përfaqësojë Komunitetin për shembull në seancat e GATT/WTO dhe përballë Organizatave Ndërkombëtare; kjo realizohet pjesërisht së bashku me shtetet anëtare dhe/ose me Presidencën e radhës. Karakteristikat Si karakteritika të veçanta të Komisionit duhen përmendur: diferencimi funksional i mirëprofiluar si dhe fakti, që kemi të bëjmë me një burokraci shumëkombëshe, e cila zotëron një sistem tejet të gjerë komisionesh (Komitologji), në kuadër të të cilave zhvillohet një bashkëpunim shumë i ngushtë si me administratat e shteteve anëtare ashtu edhe me shoqatat kombëtare dhe evropiane. [Kreu i faqes] Parlamenti Evropian PE në një vështrim Në rastin e Parlamentit Evropian (PE) kemi të bëjmë me organin e parë në nivel mbikombëtar, i cili mbart një cilësim të njohur tashmë nga sistemet politike kombëtare. Edhe këtu do të ishte me vlerë t i hidhnim një sy diagramës së mëposhtme.

47 Zgjerimi i kompetencave Organizimi dhe struktura e PE Komisionet Karakteristikat Gjithsesi PE dallon dukshëm nga parlamentet kombëtare. Kompetencat dhe roli i PE në Komunitet kanë qenë që prej themelimit të KEQÇ në ndryshim të vazhdueshëm, dhe pikërisht në një shndërrim të tillë, nga i cili ai përfitoi një ndikim në rritje. Etapa të rëndësishme këtu kanë qenë zgjerimi i kompetencave të tij në çështje të buxhetit (1975), realizimi i zgjedhjeve të para të drejtpërdrejta (1979), futja e procedurës së bashkëpunimit (1986) dhe e asaj të bashkëvendosjes (1992) si dhe së fundmi, me anë të traktateve të ndryshimeve në vijim, një zgjerim i konsiderueshëm i fushave, ku gjen zbatim kjo procedurë bashkëvendosjeje. PE përbëhet nga Grupe Parlamentare mbikombëtare, sikurse është për shembull Grupi Parlamentar i Partive Popullore të Evropës ose ai i Partive Socialdemokrate të Evropës (SPE). Jashtëzakonisht të rëndësishme për punën e PE dhe ndikimin e tij janë 20 Komisionet e Përherëshme. Parlamentarët, që angazhohen në komisione të veçanta gjatë mandatit të tyre pesëvjeçar, janë në gjendje të përvetësojnë njohuri substanciale të fushës konkrete. Në këtë mënyrë ata jo vetëm mund të ndjekin në mënyrë intensive aktivitetin e Drejtorive të Përgjithshme të Komisionit dhe të Këshillit të Ministrave sipas fushës përkatëse, por edhe t i ndikojnë ato më tepër se sa mund të merret me mend nisur nga kompetencat formale. I rëndësishëm në këtë kontekst është edhe bashkëpunimi i ngushtë me instancat përkatëse të Komisionit si dhe me shoqatat ndërkombëtare dhe kombëtare. Pra si karakteristikat kryesore të PE mund të përmendim: fjala është për një parlament shumëkombëtar në ndryshim të përhershëm, i cili dëshmon si linja konflikti ideologjik për të gjitha fraksionet ndërshtetërore ashtu edhe linja konflikti kombëtar referuar origjinës së deputetëve nga vende të veçanta. Sikurse në rastin e organeve tashmë të diskutuara edhe në rastin e Parlamentit vihet re një diferencim shumë i qartë funksional. Këtu duhen nxjerrë në pah më në fund edhe lidhjet jashtëzakonisht të ngushta dhe bashkëpunimi intensiv me Komisionin, shpesh

48 kundër Këshillit të Ministrave. Vlerësimi Konkluzioni Vlerësimi i PE me bazë krahasimin me parlamentet kombëtare varet nga perspektiva. Nga një këndvështrim statik mund të përcaktohet, që PE vazhdon të mbetet më pak i rëndësishëm se parlamentet e sistemeve kombëtare, por që gjithsesi është shumë më tepër se gjithë çka ndodh në Asambletë Parlamentare apo komitetet e Organizatave Ndërkombëtare. E nëse do të shihnim në mënyrë të veçantë zhvillimin e dy dekadave të fundit, nuk mund të mos vësh re, që rëndësia e tij krahasuar me organet e tjera është rritur jashtëzakonisht shumë: një tregues tjetër i rëndësishëm i "mbikombëtarizimit" të Komunitetit Evropian. Tre institucionet e sipërpërmendura Komisioni, Këshilli dhe Parlamenti përbëjnë qendrën vendimmarrëse të Sistemit Komunitar. Ky trekëndësh shoqërohet nga organe të tjera tejet të rëndësishme, rreth të cilave do të flasim në faqen e ardhshme: Gjykata Evropiane dhe Këshilli Evropian. Kursi bazë 4: Si merren vendimet në BE? Struktura institucionale në nivel mbikombëtar (II) Ndarja e pjesës Gjykata Evropiane Këshilli Evropian Gjykata Evropiane Detyrat dhe kompetencat Edhe Gjykata Evropiane (GjE) sikurse Parlamenti Evropian (PE) mbart një cilësim të njohur tashmë në kontekstin e shtetit kombëtar. Përveç kësaj, duke iu referuar pushtetit gjyqësor ngarkuar asaj, ajo i është përmbajtur ndarjes së pushteteve sikurse njihet në sistemet liberal-demokratike. Ajo është përgjegjëse për respektimin e të drejtës komunitare. Në kompetencat e saj bëjnë pjesë mosmarrëveshjet juridike mes shteteve anëtare, kontradiktat mes Bashkimit Evropian dhe shteteve anëtare, mes organeve dhe institucioneve të Bashkimit Evropian si dhe mes individëve dhe Bashkimit Evropian. Krahas kësaj, gjykatës të sistemeve kombëtare mund t i drejtohen Gjykatës Evropiane në raste problemesh interpretative lidhur me të drejtën komunitare, probleme këto, që mund të lindin në kuadër të një procesi gjyqësor përpara një gjykate kombëtare. Në diagramë mund të shihni, që krahas Gjykatës ekziston edhe një Gjykatë e ashtuquajtur e Shkallës së Parë. Kjo e fundit u krijua më 1989 për të lehtësuar disi punën e Gjykatës Evropiane. Në fushën e saj të kompetencave bëjnë pjesë ndër të tjera paditë direkte të qytetarëve dhe sipërmarrjeve kundër veprimeve apo shkeljes së procedurave nga ana e organeve të BE si dhe padi për zhdëmtime ngritur kundër BE.

49 Ndërmjetësia e GjE mund të kërkohet në dy mënyra. Së pari përmes të ashtuquajturave procedura preliminare, gjatë të cilave gjykatat kombëtare kërkojnë interpretimin e aspekteve të caktuara të së drejtës komunitare, interpretim, që atyre u nevojitet për të marrë vendime në lidhje me çështjet që janë duke trajtuar, dhe, së dyti, përmes padish direkte. Ndikim i jashtëzakonshëm i GjE në zhvillimin e BE Ndikimi i saj i vërtetë duket vetëm atëherë, kur shohim veprimtarinë e saj në fusha të veçanta. Ajo ka ndikuar në një masë shumë të madhe kuadrin kushtetuto-ligjor në drejtim të mbikombëtarizmit dhe ndër të tjera ka realizuar edhe parimin e veprimit të pandërmjetësuar dhe të drejtpërdrejtë të së drejtës komunitare pra, për secilin qytetar të Komunitetit Evropian pa ndërmjetësimin e shteteve anëtare si dhe parimin e përparësisë të së drejtës komunitare ndaj asaj kombëtare. Por kjo Gjykatë ka lënë gjurmët e saj pjesërisht të thella dhe të shumta edhe në politikën materiale duke realizuar, për shembull, me anë të një vendimi unik parimin e njohjes reciproke të standarteve të shteteve anëtare, që zëvendësoi harmonizimin e mundimshëm dhe të zgjatur në kohë të normave dhe standardeve, duke krijuar kështu një ndër kushtet më të rëndësishme për projektin e Tregut të Brendshëm. Një ndër arsyet më të rëndësishme të arritjes së këtij ndikimi të madh të GjE ishte fakti, që ajo ia doli mbanë, që me anë të një strategjie të mirëorientuar dhe shumë inteligjente të përfshinte në jurisdiksionin e Komunitetit Evropian edhe gjykata kombëtare. Konkluzion dhe vlerësim Nëse do të bënim një vlerësim, do të konstatonim, se GjE, krahasuar qoftë edhe me Gjykata Kushtetuese Kombëtare me shumë ndikim, sikurse janë Supreme Court (Gjykata e Lartë) në SHBA apo Bundesverfassungsgericht (Gjykata Kushtetuese) në Gjermani, ka më shumë rëndësi duke i dhënë procesit të integrimit impulse vendimtare. Roli i saj si dhe rendi juridik, për ndërtimin e të cilit ajo ka dhënë një kontribut thelbësor, bëjnë pjesë padyshim në treguesit më të shkëlqyer të "mbikombëtarizimit" të Komunitetit Evropian, çka e dallon atë thelbësisht nga të

50 gjitha Organizatat e tjera Ndërkombëtare. [Kreu i faqes] Këshilli Evropian Këshilli Evropian në një vështrim Në rastin e Këshillit Evropian bëhet fjalë për një organ, i cili ngrihet mbi tre kolona, i lidh dhe alternon ato me njëra-tjetrën dhe merr përsipër realizimin e detyrave të një rëndësie qendrore. Edhe këtu do të ishte me vlerë që fillimisht të vështronit diagramën e mëposhtme. Zhvillimi Samiti i Kryetarëve të qeverive dhe shteteve Ndërsa Këshilli i Ministrave ishte ankoruar që në fillim në marrëveshje, Këshilli Evropian jo. Ai u krijua gjatë samiteve të kryetarëve të shteteve dhe qeverive të Komunitetit, zhvilluar që prej vitit Fillimisht këto takime nuk zhvilloheshin periodikisht; por me vendim të Konferencës së nivelit të lartë në Paris 1974 ato u konstituuan në një institucion të përhershëm, si Këshill Evropian, por gjithsesi jo i ankoruar në Marrëveshjen e Komunitetit. Këshilli Evropian trajtonte tema të rëndësishme të Komunitetit, por para së gjithash edhe me ato të të ashtuquajturit Bashkëpunim Politik Evropian (BPE), i cili ishte institucionalizuar që prej vitit 1970 mbi baza ndërshtetërore, dhe, më anë të të cilit synohej koordinimi në fushën e politikës së jashtme. Si pasojë e përbërjes së tij edhe pse i paparashikuar në Marrëveshje ai u shndërrua në organin më të lartë vendimmarrës. Përcaktim i linjave drejtuese për zhvillimin e Gjithsesi një përcaktim më i saktë i rolit të tij u arrit vetëm me Dokumentin e Njësuar Evropian (DNjE) 1986/87. Më pas vijoi Traktati i Maastrihtit mbi Bashkimin Evropian, e cila e konfirmoi atë në funksionin e tij, për të çuar përpara në tërësi procesin e bashkimit evropian dhe të përcaktojë sektorët e ndryshëm në këtë

51 Bashkimit Evropian kontekst. Kështu neni D i Marrëveshjes mbi Bashkimin Evropian thotë: "Këshilli Evropian i jep Unionit impulset e nevojshme për zhvillimin e tij dhe përcakton objektivat e përgjithshme për këtë zhvillim." Kjo vlen para së gjithash për linjat kryesore të Politikave të Përbashkëta të Jashtme dhe të Sigurisë, lidhur me të cilat Traktati i Amsterdamit parashikon deri edhe një kompetencë urdhëresash përkundrejt Bashkimit Evropian Perëndimor (BEP). Krahas kësaj, Këshilli Evropian do të ndihmojë në rastet kur Ministrat e një fushe të caktuar në Këshillin e Ministrave nuk do të mund të bien dakord me njëri tjetrin si dhe atëherë kur janë të nevojshme marrëveshje dhe "paketa dakordimi" mes sektorëve të ndryshme të politikës. Konkluzion Këshilli i Evropës, si institucioni, që reflekton në miniaturë komponentin ndërshtetëror të Bashkimit Evropian, është bërë në rrjedhën e dekadave të fundit padyshim gjithnjë e më i rëndësishëm. Dhe ndikimi i tij u rrit edhe më shumë me hyrjen në skenë të kushtetutës së re, e cila fillimisht dështoi pas rezultateve negative të votimeve në referendumet e Francës dhe Hollandës. Por edhe që, duke u nisur nga e gjithë kjo, të deduktosh një tendencë ndërshtetërore të BE, do të ishte diçka e gabuar. Informacionet rreth Gjykatës Evropiane, por në veçanti përmbledhja e zhvillimit të procesit të integrimit në Kursin bazë 3 e kanë bërë shumë më të qartë faktin, se në të njëjtën kohë ka patur tendenca të mirëfillta që shkonin në drejtim të mbikombëtarizimit. Dhe kjo njëkohshmëri zhvillimesh të kundërta e ka gjetur shprehjen e saj edhe në mënyrën e ndërtimit të strukturës së komplikuar institucionale, unike në llojin e vet. Nisur nga objektivat e përcaktuar në fillim të kompleksit tematik, në diskutimin rreth institucioneve në nivelin e BE u përqendruam në pesë organet më të rëndësishme. Informacione bazë lidhur me institucionet e nivelit mbikombëtar, përmendur më sipër, do të gjeni në internet, për shembull për të përmendur vetëm njërin nga shumë burime të mundshme - në Portalin e Bashkimit Evropian. Kursi bazë 4: Si merren vendimet në BE? Niveli kombëtar Sistemi disanivelesh i BE Nëse flitet për strukturën institucionale të BE, pjesa më e madhe e trajtimeve mjaftohen me paraqitjen e organeve të BE, përbërjes dhe detyrave të tyre si dhe ndarjes së detyrave mes këtyre organeve. Diagrama e mëposhtme bën të qartë faktin që, dhe, arsyen pse kjo mënyrë trajtimi është shumë e paplotë dhe jep një përshtypje krejtësisht të gabuar për Bashkimin Evropian.

52 Diagrama tregon se nga njëra anë janë të përfaqësuar aktorë të nivelit kombëtar dhe mbikombëtar, të cilët kontribuojnë në vendimmarrje qeveritë kombëtare në Këshillin e BE dhe në Këshillin Evropian, njësitë qeveritare nënkombëtare në Komisionin e Rajoneve, shoqatat në Komisionin Ekonomiko-Social, dhe përveç kësaj popullsitë e shteteve anëtare zgjedhin deputetë e Parlamentit Evropian. Nga ana tjetër mund të vihet re, që vendimet e BE, "ligjet" e tij, kanë efekt të drejtpërdrejtë dh të detyrueshëm në shtetet anëtare njësoj sikurse ligjet kombëtare dhe kjo në një masë dhe cilësi gjithnjë e më të konsiderueshme. Mjafton të sillni ndërmend faktin, që në vendet e eurozonës qeveritë e shteteve anëtare i dorëzuan vetë kompetencat e tyre në fushën e politikës monetare, aq të rëndësishme për sovranitetin kombëtar! Por për zbatimin e këtyre ligjeve nuk është administrata e BE përgjegjëse por ajo lokale, rajonale dhe kombëtare. Me fjalë të tjera: tre nivelet janë të ndërthurura aq ngushtë me njëri-tjetrin, sa që detyrimisht ato duhet të merren në shqyrtim dhe të analizohen bashkarisht dhe në ndërveprim. Ndaj në debatin shkencor flitet gjithmonë rreth "Sistemit-BE disanivelesh". Probleme në përcaktimin e nivelit kombëtar Gjithsesi analiza e nivelit kombëtar lidhet me vështirësi shumë të veçanta, së pari për arsye se është e vështirë të përkufizohet qartë dhe saktë se çfarë përmbledh në fakt "niveli kombëtar", s dhe cilat struktura, cilët aktorë dhe faktorë të tjerë përcaktues të politikës së shteteve anëtare në kuptimin e Bashkimit Evropian duhen përfshirë këtu. Ne nuk duam dhe në fund të fundit nuk duhet të analizojmë sistemin politik të secilit prej shteteve anëtare, por vetëm ato elemente të cilat marrin pjesë në proceset vendimmarëse të BE dhe në realizimin e politikës së tij. Së dyti, sepse veç kësaj është e nevojshme, që këta faktorë të sistematizohen në mënyrë të arsyeshme, në mënyrë që, së treti dhe së fundmi, të mund të identifikohen dhe kuptohen edhe

53 ndryshimet kryesore mes vendeve të caktuara në këtë kontekst. Faktorë përcaktues të politikës së shteteve anëtare rreth BE në një vështrim Diagrama e mëposhtme bën një përpjekje për ta zgjidhur këtë problem në një masë disi të kënaqshme. Për një kategorizim sistematik të faktorëve përcaktues u bë fillimisht dallimi mes faktorëve relativisht stabël, pra vështirësisht të ndryshueshëm ose vetëm në perspektiva shumë afatgjata, nga njëra anë, dhe, nga ana tjetër, atyre faktorëve që u nënshtrohen ndryshimeve afatshkurtra. Domethënia analitike e një kategorizimi të tillë, në gjykimin tim, është absolutisht gjetur. Atëherë cili është qëllimi i kriterit të dytë të kategorizimit, pikërisht atij të specifikave sipas vendeve dhe fushave të politikës? Faktorë relativisht stabël dhe relativisht të ndryshueshë m Faktorët sipas specifikave të fushave të politikës dhe të vendeve Sfondi analitik i ndarjes Sillni ndër mend njohuritë tona rreth nivelit mbikombëtar, ku konstatuam se ekziston një masë madhe diferencimi funksional, pra, dimensioni i fushave të politikës ka një rëndësi të jashtëzakonshme. Së dyti, mendoni për dallimet e konsiderueshme, që vihen re në shtete të veçanta anëtare në fusha të ndryshme. Kështu për shembull marrëdhëniet e aktorëve të politik bujqësore mund të kenë një pamje krejtësisht të ndryshme nga ato të politikës së mjedisit. Krahas kësaj në politikën bujqësore Ju mund të ndeshni një "ideologji" krejt tjetër, nëse pavarësisht nga një politikë në përgjithësi e orientuar për nga ekonomia e tregut pranohen dh praktikohen nderhyrje masive të shtetit. Por çfarë do të thotë kjo, e parë nga perspektiva e Bashkimit Evropian? Kjo do të thotë, që edh në ato raste kur faktorët specifikë të vendeve të veçanta dallojnë shumë nga njëri-tjetri, në fusha të caktuara mund të ketë një masë të lartë përputhshmërie, që do ta lehtësonte apo do t mundësonte fillimisht bashkëpunimin. Si shembull për një masë të lartë përputhshmërie në fusha specifike politike mund të përmendim Politikën e Përbashkët Bujqësore në kuptimin e pranueshmërisë së ndërhyrjeve masive të shtetit në bujqësi -, e cila pikërisht për këtë arsye u përfshi që në fillim në proceset e bashkëpunimit dhe dëshmon një karakter të mprehtë

54 mbikombëtar. Ndërsa një shembull i mirë për një masë relativisht të lartë dallimesh në fusha specifike politike përbën politika sociale; këtu bashkëpunimi u bë i mundur si duhet vetëm në fund të viteve 80 dhe vazhdon të dëshmojë një karakter të qartë ndërshtetëror. Faktorë relativisht stabël sipas vendeve Dhe të vijmë tani te vetë faktorët përcaktues prezantuar më sipër dhe pikërisht në fillim faktorë relativisht stabël, ndarë sipas vendeve specifike; po përmendim dy prej tyre, që kanë të bëjnë drejtpërsëdrejti me Bashkimin Evropian, pikërisht sistemi vendimmarrës dhe përspektivat bazë të Bashkimit Evropian. Përsa i përket sistemit vendimmarrës të Komunitetit Evropian, këtu do t përmendnim si të rëndësishme tre dimensione, në lidhje me të cilat mes shteteve anëtare vihen re ndryshime të konsiderueshme: Ndarja e detyrave mes pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ. Këtu konstatohet për Francën një ndikim shumë i dobët i parlamentit, ndërsa për Danimarkën një ndikim tejet i madh i tij. Ndiki i fortë, i cili natyrisht, parë nga perspektiva e një popullsie daneze të pozicionuar disi në mënyr skeptike përkundrejt BE, mund të ketë pasoja të shumta për politikën dhe zhvillimin e BE në tërësi, veçanërisht nëse do të duhet të vendoset unanimisht. Dimensioni i koordinimit të Politikës së Komunitetit Evropian. Në këtë kontekst Franca, me koordinimin e saj tepër të ngurtë dhe të centralizuar të të të gjitha aktiviteteve politike të Komunitetit, dhe Gjermania, me një masë të lartë autonomie të ministrive të veçanta dhe, për më tepër, fragmentimin përmes rendit federal, prezantonin dy ekstreme të kundërta. Gjithses vitet e fundit vihet re një tendencë e përgjithshme për t'u larguar nga koordinimi gjithëpërfshirës në drejtim të një pavarësie më të madhe të aktorëve, që veprojnë në fusha të veçanta të politikës, e cila bën që politika e BE të humbasë gjithnjë e më shumë karakterin e "politikës së jashtme". Raporti i nivelit kombëtar dhe nivelit mbikombëtar. Se sa i rëndësishëm është ky aspekt, këtë e tregon shembulli i situatës në Gjermani me rendin e saj federal, në kuadër të të cilit Landet Federale, që prej Marrëveshjes së Maastrihtit, dhe, si pasojë e saj, që prej marrjes në Kushtetutën Gjermane të nenit 23, kanë mundur të ndikojnë fuqishëm politikën e Komunitetit Evropian. Edhe këtu dëshmohet një ndryshim themelor me politikën e jashtme normale. Perspektiva të ndryshme në lidhje me BE Faktorë të tjerë relativisht stabël sipas vendeve Faktorë relativisht stabël sipas fushave specifike Se sa të ndryshme mund të jenë perspektivat bazë, pra opinionet në lidhje me organizimin institucional të bashkëpunimit në Komunitetin Evropian referuar raportit të vazhdueshëm mes elementeve karakteristike të mbikombëtarizmit dhe të ndërshtetësisë, kjo mund të bëhet e qar përmes shembullit të krahasimit të Britanisë së Madhe dhe Danimarkës nga njëra anë, dhe Gjermanisë dhe Italisë nga ana tjetër. Këto ndryshime luajnë, natyrisht, një rol shumë të rëndësishëm në rast çështjesh thelbësore dhe rishikimesh të marrëveshjes, dhe, sikurse shpjeguam në Kursin bazë 3,janë shtuar edhe më shumë që prej zgjerimit lindor të BE me 10 shtete të tjera anëtare. Kaq në lidhje me disa prej faktorëve më të rëndësishëm relativisht stabël, në përputhje me specifikat e vendeve. Unë nuk do të doja të përmendja këtu shumë hollësisht karakteristikat e përgjithshme të sistemit të shteteve anëtare. Këtu bëjnë pjesë ndër të tjera përcaktimet juridiko-konstitucionale, strukturat dhe kuadri institucional, kultura politike si dhe orientimet e rendit politik. Me rëndësi janë këtu dallimet përkatëse mes shteteve anëtare dhe pasojat që lidhen me to. Në këtë kontekst është gjithashtu i rëndësishëm konstatimi, që në rrjedhën e bashkëpunimit dallimet pjesërisht shumë të mëdha, të themi në lidhje me çështje të rendit publik, janë zvogëluar, gjë që ka çuar në një proces afrimi, duke bërë të mundur një projekt të tillë sikurse ishte Bashkimi Monetar. Do të doja të flisja shkurtimisht edhe në lidhje me faktorët relativisht stabël ndarë sipas fushav të caktuar. Kërkimet Shkencore Krahasuese mbi Sistemet në vitet e fundit janë marrë në mëny intensive me marrëdhëniet mes aktorëve në fusha të veçanta politike, me Policy-Network, dhe kanë konstatuar, që këto ndikojnë në mënyrë të konsiderueshme në prodhimtarinë politike në fushën e tyre pra edhe politikën referuar BE. Kjo është provuar në mënyrë mbresëlënëse në një studim rreth politikës mjedisore të BE. Nësë në një fushë të caktuar politike arrin të krijohe një politikë komunitare, deri në ç masë është e mundur kjo dhe cila do të ishte pamja e saj

55 konkrete, këto varen shumë nga përputhshmëria e Policy-Network në shtetet anëtare. Ideologjitë sipas fushave specifike pra idetë bazë, se cila duhet të jetë politika në një fushë t caktuar, janë të rëndësishme, nëse përputhja e tyre, krahasuar sipas shteteve anëtare, mund t krijojë pika reference për një bashkëpunim, si dhe të bëjë të mundur këtë të fundit, megjithë dallimet e mëdha në faktorët specifike sipas vendeve, sikurse janë për shembull perspektivat bazë përkundrejt Komunitetit Evropian. Këtu do të përmendnim si shembuj politikën agrare, po edhe Tregun e Brendshëm, ku Britania e Madhe, megjithë heqjen e padëshiruar të unanimitetit ishte e gatshme të bashkëpunonte, pasi ideologjia e projektit ekonomi e lirë tregu dhe konkurrencë e lirë në përgjithësi dhe liberalizim në veçanti - përputhej me perspektivat britanike. Faktorë relativisht të ndryshueshë m Dhe kështu kemi mbërritur së fundmi te faktorët relativisht të ndryshueshëm. Ata vështirë se kanë nëvojë për shpjegime të mëtejshme. Fakti që qeveritë mund të kenë ide të ndryshme në lidhje me politikën evropiane, që ato reagojnë ndaj situatave dhe opinioneve aktuale, dhe, që k ndikon politikën e Komunitetit përmes ndërthurjes së niveleve të ndryshme dhe modaliteteve të vendimmarjes, këtë e kanë treguar bindshëm ndërrimet e qeverive në Britaninë e Madhe, Franc apo Gjermani gjatë gjysmës së dytë të viteve 90. Kursi bazë 4: Si merren vendimet në BE? Struktura institucionale në Kollonën e Dytë: PPJS dhe PESM Ndarja e pjesës: Hyrje Fillimet: BPE PPJS në Traktatin e Maastriht-it Faktorët përcaktues të strukturës institucionale në PPJS PPJS në Traktatin e Amsterdamit PPJS dhe PESM pas Traktatit të Nisës Institucionet e reja ushtarake Struktura institucionale ne Kollonën e Dytë: bilanci Hyrje Shkaqet Analiza e Kollonës së Dytë Analiza e risisë së BE edhe në strukturën e tij institucionale ky është objektivi kryesor i Kursit bazë 4. Në këtë kontekst ne kemi zbuluar deri më tani përgjatë kësaj pjese një numër të madh veçorish: Sillni ndër mend këtu përbërjen e institucioneve si atë të Këshillit të Ministrave, Komisionit apo Parlamentit Evropian dhe ndërveprimin e tyre, të cilat janë unike në këtë formë, apo mendoni për mënyrën po aq unike të ndërtimit të sistemit disanivelesh të BE. Në këtë kuadër ne u ndeshëm edhe me arsyet për këtë konstrukt karakteristik, të cilat ishin, nga njëra anë, pikërisht një sërë detyrimesh funksionale, të cilat impononin bashkëpunimin. Nga ana tjetër janë idetë e ndryshme të shteteve anëtare për mënyrën e organizimit të këtij bashkëpunimi (ndërshtetëror mbikombëtar). Të dyja këto çuan në struktura krejt të ndryshme institucionale dhe proceduriale në fusha të caktuara politike dhe mbajnë kështu përgjegjësinë kryesore për kompleksitetin e sistemit të BE. Këto njohuri të fituara deri më tani ekskluzivisht nga analiza e Kolonës së Komunitetit Evropian, duhen plotësuar tashmë me shqyrtimin e Kollonës së Dytë të Bashkimit Evropian, pikërisht të Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë (PPJS), dhe të plotëses së saj, Politikës Evropiane për Sigurinë dhe Mbrojtjen

56 (PESM). plotëson panoramën e strukturës institucionale Në këtë fushë bëhet fjalë për një mbështetës kryesor të sovranitetit kombëtar, i cili sikurse duket, edhe për këtë arsye u pranua brenda kuadrit të BE vetëm pas Marrëveshjes së Maastrihtit pra pas dekadash të tëra bashkëpunimi në Komunitetin Evropian pikërisht pra jashtë Komunitetit Evropian dhe me rregulla proceduriale dhe institucionale, që ishin shmangie nga Kolona e Komunitetit Evropian. Por pikërsht për këto arsye përfshirja e Kollonës së Dytë në këtë kontekst është shumë e rëndësishme dhe e domosdoshme, në mënyrë që të përftohet një panoramë e plotë e strukturës institucionale të BE dhe e dinamikës së procesit të integrimit. [Kreu i faqes] Fillimet: BPE Në lidhje me zhvillimin e Kolonës së Dytë, Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë (PPJS), kemi parë tashmë që në Kursin bazë 2 që me zhvillimin e procesit të integrimit lindi edhe nevoja e një koordinimi më të mirë të çështjeve të politikës së jashtme. Një marrëveshje e parë në këtë kontekst u realizua në vitin Në të u përcaktua kuadri institucional i mëposhtëm për të ashtuquajturin Bashkëpunim Politik Evropian. E rëndësishme për ne është të dimë, që në këtë rast bëhej fjalë për një bashkëpunim të pastër ndërshtetëror të shteteve anëtare të Komunitetit Evropian, bashkëpunim i ndarë në mënyrë strikte nga Komuniteti, sepse këtë e kishin kërkuar shprehimisht disa prej këtyre shteteve anëtare, në veçanti Danimarka dhe Britania e Madhe me perspektivat e tyre bazë të karakterit të theksuar ndërqeveritar kundrejt Komunitetit Evropian. Si modalitet vendimmarrjeje këtu aplikohet unanimiteti, njësoj si në bashkëpunimin ndërkombëtar tradicional; ndërsa sa për përmbajtjen këtu bëhej fjalë për një shkëmbim të lirë informacionesh dhe, nëse duhet, për një koordinim pozicionesh. Ngjarje të tjera të mëdha dhe të rëndësishme ishin Dokumenti i Njësuar Evropian

57 (DNjE), i cili lidhi Komunitetin Evropian me Bashkëpunimin Politik Evropian, si dhe Traktati i Mastrihtit me institucionin e një PPJS si një kolonë e dytë e Bashkimit Evropian. Ne duam të shohim tani strukturën institucionale të kësaj kolone të dytë. [Kreu i faqes] PPJS në Traktatin e Maastriht-it Diagrama na tregon disa zhvillime me rëndësi të konsiderueshme, 20 vjet pas krijimit të BPE. Këtu bën pjesë fillimisht një ndërthurje e ngushtë me Komunitetin Evropian, e cila dëshmohet ndër të tjera në pjesëmarrjen e Komisionit si dhe në faktin, që Komiteti Politik, pjese e bashkëpunimit ndërshtetëror në kuadër të BPE, nuk ia paraqet më direkt Këshillit të Ministrave të Jashtëm punët e tij, por vetëm nëpërmjet Komisionit të Përfaqësuesve të Përhershëm - një pjese institucionale të Kolonës së Komunitetit Evropian. Krahas kësaj është zgjeruar shumë konsiderueshëm edhe tërësia e instrumenteve operative të vëna në dispozicion (ana e djathtë e diagramës); por në përdorimin e tyre vazhdon të mbetet i nevojshëm modaliteti i unanimitetit. [Kreu i faqes] Faktorët përcaktues të strukturës institucionale të PPJS Kjo na sjell drejt pyetjes, që na ka shoqëruar gjatë gjithë kompleksit tematik, pikërisht në atë rreth faktorëve qendrorë përcaktues të procesit të integrimit, pra të përcaktuesve të politikës së jashtme. Dhe në këtë kuadër, në gjysmën e parë të viteve '90, vazhdojmë të shohim forcën e jashtëzakonshme gjurmëlënëse të faktorëve, që kanë shoqëruar dhe ndikuar që në fillim bashkëpunimin në politikën e jashtme, pikërisht perspektivat e ndryshme në lidhje me sovranitetin kombëtar dhe, së këtejmi edhe me organizimin në fushën e politikës së jashtme si dhe orientimet e veçanta të politikës së jashtme. Në fakt ata nuk kanë mundur të pengojnë, që edhe faktorë të tjerë përcaktues, të lenë gjurmët e tyre si për shembull ndryshimet e mjedisit ndërkombëtar dhe sfidat e reja e të pashmangshme, që rrjedhin prej tyre, apo praktika ndërkohë dhjetëravjeçare në politikën e jashtme të përbashkët.

58 Situata në shtete të veçanta anëtare, perspektivat e tyre në lidhje me BE dhe me çështjen e sovranitetit shtetëror-kombëtar si dhe dallimet, që ekzistojnë në lidhje me këtë çështje në rrethin e Nëntëshes apo Dymbëdhjetëshes, kanë bërë që ndryshimet të ishin të mundura vetëm në hapa të vegjël. Ato kanë kontribuar, që rregulloret më shpesh të ishin kontradiktore në vetvete, mbartnin probleme gjatë zbatimit dhe duhej të rishikoheshin herë pas here. PPJS në Traktatin e Amsterdamit Kjo duket edhe në përcaktimet mbi PPJS bërë në Marrëveshjen e Amsterdamit, e cila hyri në fuqi më 1 maj Këtu shohim angazhimin e një "përfaqësuesi të lartë për PPJS" (Javier Solana), i cili më në fund i jep një fytyrë politikës së Jashtme Evropiane, dhe atij i nënrenditet edhe një Njësi për Planifikimin e Strategjive dhe për Paralajmërimin, e cila duhet të garantojë identifikimin në kohë të zhvillimeve ndërkombëtare, relevante për PPJS, duke ndryshuar në këtë mënyrë karakterin tejet reaktiv të politikës së jashtme evropiane. Krahas kësaj, procesi i vendimmarrjes u bë më i lehtë, pasi tanimë abstenimet nuk mund të pengonin vendimet; por gjithsesi, një kalim në vendimmarje me shumicë votash, që nisur nga thelbi i vet, do të dukej urgjentisht i nevojshëm, mbetet ende i pamundur për vetë arsyet e përmendura më sipër. Gjithsesi është për t'u vënë re, që - pasi kjo temë kishte përbërë një tabu të ngurtë në bashkëpunimin mes shteteve anëtare të Komunitetit Evropian në fushën e politikës së Jashtme - tanimë politika e mbrojtjes dhe e sigurisë, edhe pse fillimisht ende me pak drojë, nis të luajë një rol të rëndësishëm. [Seitenanfang] PPJS dhe PESM pas Traktatit të Nisës Pikërisht ky sektor është zhvilluar me një shpejtësi marramendëse në vitet dhe në pjesën më të madhe jashtë rishikimeve të mëdha të Amsterdamit dhe Nisës duke çuar kështu drejt një Politike Evropiane të Sigurisë dhe të Mbrojtjes, pra duke i krijuar PPJS edhe një krah ushtarak. Nëse do të përshkruanim hollësisht këtë zhvillim kjo to ta kalonte kuadrin e vënë në dispozicion këtu dhe, parë edhe nga këndvështrimi i objektivave tona, nuk do të ishte i nevojshëm; për ne këtu është i rëndësishëm organizimi institucional i Kolonës së Dytë

59 dhe sfondit të saj. Dhe ky organizim institucional paraqitet kështu pas Traktatit të Nisës: KPS Komiteti për aspektet civile në menaxhimin e krizave Me Traktatin e Nisës (neni 25) Komiteti Politik i BEP shndërrohet në Komitetin Politik të Politikave të Sigurisë (KPS). Ai merret me të gjitha aspektet e PPSJ dhe duhet njëkohësisht të veprojë si "motor" i PPSJ dhe PESM. KPS vëzhgon ngjarjet ndërkombëtare të rëndësishme për PPSJ/PESM (funksion analitik), me qëllim që në bazë të analizave t'i japë rekomandime për organizimin e politikave (përgatitje e vendimmarrjes) Këshillit për Çështje të Përgjithshme (Këshillit të Ministrave të Jashtëm). Më tej KPS mbikqyr zbatimin e politikave të dakorduara (kontrolli i implementimit) dhe përbën një pikë lidhëse për shkëmbimin e informacioneve mes institucioneve dhe aktorëve të ndryshëm, që marrin pjesë në PPSJ/PESM përfshi këtu edhe NATO-n (funksion ndërlidhës). Pra ky institucion ka pësuar një rritje të qartë në vlerën e tij pas Traktatit të Nisës. Që prej qershorit 2000 ekziston një institucion tjetër civil i PPJS Komiteti për aspektet civile në menaxhimin e krizave. Ai pasqyron konceptin e ndryshuar të sigurisë, duke trajtuar aspekte të ndryshme të parandalimit të krizave dhe duke përpunuar plane për tu bërë ballë krizave në mënyrë civile. Ai ia drejton KPS propozimet e tij. Edhe Komisioni është i përfaqësuar në këtë komitet. Në këtë mënyrë është krijuar lidhja më Kolonën e Komunitetit Evropian, ku gjithashtu ekzistojnë potenciale për menaxhimin e krizave. [Kreu i faqes] Institucione të reja ushtarake Në mbyllje le të shohim edhe dy institucionet e reja ushtarake: Komiteti Ushtrak i BE (KUBE) dhe Shtabin Ushtarak të BE (ShUBE).

60 Komiteti Ushtarak Shtabi Ushtarak Komiteti Ushtarak përfaqëson organin më të lartë ushtarak të Këshillit dhe drejton të gjitha aktivitetet ushtarake. Ai ndërmerr funksion këshillues në çështje ushtarake përkundrejt KPS dhe i jep direktiva Shtabit Ushtarak. KUBE përbëhet nga Shefat e Shtabeve të Përgjithshëm të shteteve anëtare. Kryesinë e merr një Gjeneral katër yjesh apo një admiral, i cili emërohet nga Këshilli për një për një periudhë zyrtare prej tre vitesh. Shtabi Ushtarak (ShUBE) në mënyrë të ngjashme me KPS realizon funksione analitike dhe planifikimi në kuadër të përmbushjes së detyrave të Petersbergerit. Konkretisht në këtë kontekst ai merret më paralajmërimin, vlerësimin e gjendjes dhe planifikimin strategjik. Për të përmbushur në mënyrë efektive këtë funksion ai mban lidhje me shtabet kombëtare dhe NATO-n. ShUBE është ankoruar si drejtori e përgjithshmme pranë Sekretarisë së Këshillit dhe ka rreth 100 punonjës. [Kreu i faqes] Struktura institucionale në Kolonën e Dytë: Bilanc Pas prezantimit dhe analizës së kësaj tërësie çorientuese institucionesh të Kolonës së Dytë dhe të ndërveprimit të tyre të komplikuar duhet sjellë fillimisht edhe një herë në kujtesë, se për se bëhet fjalë këtu. Këtu duhet dokumentuar e gjithë struktura e veçantë institucionale e BE, risia e saj, dhe kjo duhet bërë në të gjithë spektrin, dhe e njëjta gjë vlen edhe për Kolonën e Dytë. Gjithashtu duhet bërë e qartë se prej nga vjen kjo risi e komplikuar, e cila në fund të fundit nuk e thjeshton bashkëpunimin, me qëllim që në këtë mënyrë të mësojmë të kuptojmë më mirë procesin e integrimit. Dhe në lidhje me këtë duhet konstatuar, që në rastin e PPJS dhe të PESM në fakt u ndoq një rrugë krejtësisht e ndryshme institucionale, që në linjë kohore karakterizohet nga një masë e lartë mbikombëtarizmi. Mendoni vetëm për numrin e madh të fushave të politikës të bëra komunitare, rolin aktiv që ndërmarrin në këtë kontekst Komisioni dhe Parlamenti Evropian, apo vendimet aq të rëndësishme të