ARSIMI NË KOSOVË KEDS KIDS ACADEMY SHKOLLAT PROFESIONALE AFTËSIME TË VEÇANTA NË KEDS SUNNY HILL FESTIVAL ARTISTËT NË BIZNES PROFESIONET E SË ARDHMES

Transcription

1 11 KORRIK - SHTATOR 2018 PROFESIONET E SË ARDHMES SUNNY HILL FESTIVAL KEDS KIDS ACADEMY SHKOLLAT PROFESIONALE ARSIMI NË KOSOVË ARTISTËT NË BIZNES AFTËSIME TË VEÇANTA NË KEDS ARGËTIM / SHKENCË / KULTURË / SPORT

2

3 Përmbajtja / Sadržaj / Contents EDITORIAL 4-5 Arsimimi është rruga e sigurt për të ardhmen / Obrazovanje je siguran put za budućnost / Education is the secure path to the future EDUKIM 6-9 Universitetet publike në Kosovë i gëzohen përmirësimit në renditjen e webometrics/ Javni univerziteti na kosovu obradovani poboljšanjem redosleda u webometrics / Public universities in kosovo are enjoying improvements in the ranking of webometrics EDUKIM Institucionet dhe bizneset mirëpresin rritjen e interesimit për shkollat profesionale / Institucije i biznisi prihvataju povećanje interesovanja za profesionalne škole / Institutions and businesses welcome increased interest in vocational schools EKONOMIA Bizneset kërkojnë t i kushtohet më shumë rëndësi përgatitjes profesionale të kuadrove / Biznisi zahtevaju da se više važnosti posveti profesionalnoj pripremi kadrova / A qualified workforce, a must for the growth of the economy KEDS ACADEMY Studentët e KEDS Academy në vizitë profe-sionale në Turqi / Studenti KEDS Academy u profesionalnoj poseti u Turskoj / KEDS Academy students in a professional visit in Turkey POLITIKË Kosova synon ta vazhdojë reformimin e sistemit arsimor / Kosovo cilja da nastavi reformisanje obrazovnog sistema / Kosovo aims to continue the reform on the education system ZHVILLIMET NË KEDS Trajnime të veçanta në KEDS/ Posebne obuke u KEDS Special trainings at KEDS EDUKIM Profesionet e së ardhmes / Profesije budućnosti / Professions of the future BOTA Sistemet më të mira të arsimit në botë / Najbolji sistemi obrazovanja na svetu / Best educational systems in the world KEDS KIDS ACADEMY KEDS Kids Academy edukon fëmijët për elektrikë dhe robotikë / KEDS Kids Academy obrazuje decu za elektriku i robotiku / KEDS Kids Academy educates kids for electronics and robotics KULTURA Ta vësh kreativitetin në punë / Da uneseš kreativnost na poslu / Putting art to work SPORT Një lojë ku të gjithë dalin fitues / Jedna igra gde svi pobedjuju / A game where everyone wins! EDUKIM IQ Test ARGËTIM Sunny Hill Festival ZHVILLIMET NË KEDS Investimet në rrjet / Investicije u mreži / Investments in the network EDUKIM Arti i ndërthurjes së mësimit me praktikën / Umetnost kombinovanja nastave sa praksom / The art of combining education with practice ZHVILLIMET NË KEDS KESCO nis përditësimin e të dhënave të konsumatorëve / KESCO počinje sa ažuriranjem podataka potrošača / KESCO starts updating customer data ZHVILLIMET NË KEDS Prioritet i kompanisë - siguria dhe shëndeti në punë / Prioritet kompanije bezbednost i zdravlje na poslu / Company priority - safety and health at work *Shënim / Beleska / Note Shqip / Srpski / English Implementuar nga: ProCon Group LLC Implementira: ProCon Group LLC Implemented from: ProCon Group LLC

4 ARSIMIMI ËSHTË RRUGA E SIGURT PËR TË ARDHMEN OBRAZOVANJE JE SIGURAN PUT ZA BUDUĆNOST EDUCATION IS THE SECURE PATH TO THE FUTURE George Karagutoff Drejtor Ekzekutiv, KEDS 4

5 ENERGY EDITORIAL Arsimimi është rruga për prosperitet dhe zhvillim. Kjo ka dëshmuar të jetë rasti në shumë vende të ndryshme anembanë botës dhe kjo mund të jetë edhe më evidente në një vend si Kosova, me një popullsi shumë të re. Ne si kompani kemi vendosur në misionin tonë të bëjmë një ndryshim në arsim dhe kemi vepruar në këtë drejtim. Mbi pesë vjet më parë, shumë shpejt pasi filluam veprimtarinë tonë në Kosovë, ne krijuam KEDS Academy, një projekt që synonte të ofronte arsim për rininë aspiruese të Kosovës. Sot, me krenari e festojmë diplomimin e qindra profesionistëve të rinj, të cilët tashmë po bëjnë një ndryshim në vendet e tyre të punës dhe në shoqëri në tërësi. Përveç kësaj, këtë vit kemi filluar edhe një projekt edukativ që synon të ofrojë trajnime bazë për fëmijët e shkollave fillore. Projekti me titull KEDS Kids Academy, ofron trajnime themelore në elektronikë dhe teknologji dhe synon të rrisë interesimin e fëmijëve për këtë fushë të rëndësishme të industrisë qysh në moshë të re. Ne kemi marrë pjesë në shumë projekte dhe trajnime të tjera arsimore dhe e gjithë kjo është në përputhje me misionin tonë, dhe rëndësinë që ne i kushtojmë arsimimit. Në një botë që po ndryshon gjithnjë e më shumë, mbajtja e ritmit me pjesën tjetër të botës është një sfidë në vetvete, dhe duke qenë të përgatitur dhe të arsimuar në përballjen me këtë sfidë do të mund të bëjmë dallimin. Qoftë në avancimet tona të vazhdueshme teknologjike ose në fushën e ofrimit të trajnimeve dhe zhvillimit të aftësive për kolegët tanë, ne synojmë të jemi një shembull që duhet ndjekur. Si një kompani që mban përgjegjësi të madhe për ofrimin e një shërbimi që prek çdo familje në Kosovë, nuk lë anash edhe përgjegjësinë për të bërë ndryshime në sektorin e arsimit. Ne do të vazhdojmë të zgjerojmë programet tona ekzistuese dhe të fillojmë programe të tjera në të ardhmen. Siç deklaroi ish-presidenti amerikan Clinton: Në ekonominë e re, informacioni, arsimimi dhe motivimi janë gjithçka, dhe ne besojmë dhe jemi të vendosur të bëjmë ndryshimin në përpjekjet tona për të edukuar, motivuar dhe informuar. Obrazovanje je put za napredak i razvoj. Ovo je dokazano kao slučaj u raznim zemljama širom sveta i ovo može biti još očigledno u jednom mestu kao Kosovo sa jednim veoma mladim stanovništvom. Mi smo kao kompanija odlučili da u našoj misiji učinimo jednu promenu u obrazovanju i delovali smo u tom pravcu. Pet godina ranije, veoma brzo pošto smo počeli našu delatnost na Kosovu, stvorili smo KEDS Akademiju, jedan projekat koji je imao za cilj pružanje obrazovanja za mlade na Kosovu. Danas sa ponosom slavimo diplomiranje stotinu mladih profesionalaca koji sada prave promene u svojim radnim mestima i u društvu u celini Osim ovog, ove godine smo počeli još jedan obrazovni projekat čiji je cilj pružanje osnovne obuke za decu osnovnih škola. Projekta pod nazivom KEDS Kids Akademija, pruža osnovnu obuku u elektronici i tehnologiji i stremi ka povećanju intersovanja dece za ovo važno polje industrije još u mlado doba. Mi smo učestvovali u mnogim projektima i ostalim OFF obrazovnim obukama i sve ovo je skladu sa našom misijom, i važnošću koju mi posvećujemo obrazovanju. U jednom svetu koji se menja sve više, održavanje ritma sa ostalim delom sveta je jedan izazov u sebi, i biti spremni i obrazovani u suoćavanju sa ovim izazovom možemo napraviti razliku. Bilo u našim neprestanim tehnološkim napredovanjima ili u polju pružanja obuke i razvijanju sposobnosti za naše kolege, mi ciljamo da budemo jedan primer koji treba slediti. Kao jedna kompanije koja ima veliku odgovornost u pružanju jedne usluge koja dotiče svaku porodicu na Kosovu, ne ostavlja po strani i odgovornost da uradi promene u sektoru obrazovanja. Mi ćemo nastaviti da proširujemo naše postojeće programe i početi sa ostalim programima u budućnosti. Kao što je izjavio bivši američki predsednik Clinton U novoj ekonomiji, informacija, obrazovanje i motivacija su sve i mi verujemo i odlučni smo da učinimo promene u našim naporima za obrazovanje, motivisanje i informisanje. Education is the way to prosperity and development. This has proven to be the case many different countries around the world and that could be even more evident in a country like Kosovo with a very young population. We as company have established in our mission to make a difference in education and we acted in this direction as well. Over five years ago, soon after we began our operations in Kosovo, we established KEDS Academy, a project that aimed to offer education for the aspiring youth of Kosovo. Today we proudly celebrate the graduation of hundreds of young professionals who are already making a difference in their workplaces and in the society as a whole. In addition, this year we started another educative project that aims to offer basic training for children of the primary schools. The project titled KEDS Kids, offers basic trainings in electronics and technology and it aims to raise interest from early on among these children about this important field of industry. We have taken part in many other education projects and trainings and all this is in line with our mission, and the importance we place in education. In an ever fast changing world, keeping the pace with the rest of the world it s a challenge in itself, and being prepared and educated in facing this challenge will make the difference. Whether in our continuous technological advancements or in the field of offering trainings and skills development for our coworkers, we aim to set an example and be a leader to be followed. As a company that carries great responsibility for offering a service that touches every household in Kosovo, we will not shy away to carry the responsibility in making a difference in education sector. We will continue a grow our existing programs, and initiate others in the future. As former US President Clinton once stated In the new economy, information, education and motivation are everything and we believe and are determined to make a difference in our efforts to educate, motivate and inform. 5

6 UNIVERSITETET PUBLIKE NË KOSOVË I GËZOHEN PËRMIRËSIMIT NË RENDITJEN E WEBOMETRICS JAVNI UNIVERZITETI NA KOSOVU OBRADOVANI POBOLJŠANJEM REDOSLEDA U WEBOMETRICS PUBLIC UNIVERSITIES IN KOSOVO ARE ENJOYING IMPROVEMENTS IN THE RANKING OF WEBOMETRICS Universiteti i Prishtinës Hasan Prishtina vazhdon të jetë institucioni i arsimit të lartë më i lakmueshëm në vend nga studentët, përkundër faktit se viteve të fundit janë hapur universitete publike në çdo rajon të Kosovës. Ky universitet, që është themeluar në fillim të viteve 70, për çdo vit pranon rreth 10 mijë studentë të rinj në dhjetëra drejtime që ofron në nivelin Bachelor, Master dhe të doktoraturës. Përkundër se ky universitet vazhdon të përballet me sfida, ai ka shënuar përparim vitin e fundit në listën e Webometrics, që vlerëson rreth 30 mijë institucione të arsimit të lartë në mbarë botën. Në janar të vitit 2016, Webometrics e kishte renditur Universitetin e Prishtinës në vendin e 3860-të, kurse në korrik të vitit 2016-të në vendin e 3878-të. Por, në edicionin për vitin 2017 të publikuar në janar të këtij viti, UP ishte renditur në vendin e 3790, që i bie se UP ka shënuar ngritje të konsiderueshme në renditjen e universiteteve botërore krahasuar me vitin paraprak. Webometrics është matje që organizohet nga Iniciativa Cybermetrics, që i përket njërit prej ekipeve më të mëdha kërkimore të quajtur Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC). Çdo vit, Webometrics nxjerr renditjen e cilësisë së universiteteve në botë duke u bazuar në disa kritere, përfshirë numrin e punimeve shkencore të publikuara brenda një viti, si dhe impaktin e tyre dhe citimet. Universiteti i Prishtinës është më mirë i listuar në këtë renditje edhe Univerzitet u Prištini Hasan Prishtina nastavlja da bude najpoželjnija institucija visokog obrazovanja u zemlji od strane studenata, uprkos činjenici da su zadnjih godina otvoreni javni univerziteti u svakom regionu Kosova. Ovaj univerzitet koji je osnovan na početku 1970 godine, svake godine prima oko 10 hiljada novih studenata u desetak pravaca koje pruža na nivou Bachelor, Master i doktorature. Uprkos što ovaj univerzitet nastavlja da se suočava sa izazovima, on je postigao napredak zadnje godine na listi Webometrics, koji ocenjuje oko 30 hiljada institucija visokog obrazovanja na celom svetu. U januaru 2016 godine, Webometrics je rangirao Univerzitet Prištine na 3860 mestu, dok je julu 2016 e na 3878 mestu. Dok, u ediciji za 2017 godinu objavljena u januaru ove godine, UP je rangiran na 3790 mestu, što ispada da je UP postigao znatan porast u rangiranju svetskih univerziteta u poredjenju sa prošlom godinom. Webometrics je merenje koje se organizuje od strane Inicijative Cybermetrics, koja pripada jednoj od University of Prishtina Hasan Prishtina continues to be the most desirable institution of higher education in the country by students, despite the fact that in recent years public universities have been opened in every region of Kosovo. This university, which was established in the early 1970 s, enrolls annually about 10,000 new students in dozens of courses at Bachelor, Master and Doctorate level. Despite the fact that this university continues to face challenges, it has made progress last year in the Webometrics list, which assesses about 30,000 higher education institutions around the world. In January 2016, 6

7 ENERGY EDITORIAL EDUKIM në krahasim me disa prej vendeve të rajonit. Për shembull, Universiteti i Evropës Juglindore në Maqedoni renditet në vendin 5787, kurse Universiteti i Tiranës në vendin Ndërkaq Universiteti Shtetëror i Tetovës në vendin Përmirësim në ranglistë ka shënuar edhe Universiteti i Prizrenit Ukshin Hoti. Bazuar në të dhënat e Webometrics, ky universitet renditet në vendin 14903, kurse vitin paraprak ishte në vendin Universiteti i Prishtinës është themeluar me Ligjin mbi Themelimin e Universitetit të Prishtinës, të cilin e miratoi Kuvendi i Krahinës Socialiste të Kosovës, më 18 nëntor Themelimi i Universitetit të Prishtinës ishte ngjarje historike për popullin e Kosovës, si edhe për mbarë kombin shqiptar. najvećih istraživačkih ekipa nazvana Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC), Svake godine, Webometrics iznese rangiranje kvaliteta univerziteta u svetu zasnovano na nekoliko kriterijuma, obuhvatajući broj naučnih radova objavljenih tokom jedne godine, kao i njihov uticaj i citate. Univerzitet u Prištini je najbolje rangiran u ovoj 77

8 Kuvendi themelues i Universitetit të Prishtinës u mbajt më 13 shkurt 1970, kurse dy ditë më vonë, më 15 shkurt 1970, u mbajt edhe mbledhja solemne e Kuvendit dhe pikërisht kjo datë u shpall dita e Universitetit të Prishtinës. Kurse Universiteti Publik i Prizrenit Ukshin Hoti në Prizren (UPZ) ka nisur punën në vitin 2010 pas vendimit të Qeverisë së Kosovës për themelim. UPZ është universiteti i dytë publik në Kosovë. listi i u poredjenju sa nekim mestima u regionu. Na primer, Univerzitet Jugoistočne Evrope u Makedoniji je rangiran 5787 mestu, dok Univerzsitet u Tirani na 6710 mestu. Dok Državni Univerzitet u Tetovu na 7512 mestu. Poboljšanje u ranglisti je postigao i Univerzitet u Prizrenu Ukshin Hoti. Zasnovano na podacima Webometrics, ovaj univerzitet je rangiran na mestu, dok je prethodne godine bio na mestu. Univerzitet u Prištini je osnovan sa Zakonom o Osnivanju Univerziteta u Prištini, koji je usvojila Skupština Socijalističke Pokrajine Kosova, 18 novembra 1969 godine. Osnivanje Univerziteta u Prištini je bio istorijski dogadjaj za narod Kosova, kao i za celu albansku naciju. Osnivačka Skupština Univerziteta u Prištini je održana 13 februara 1970, dok dva dana kasnije, 15 februara 1970, održana je svečana sednica Skupštine i tačnije ovaj datum je proglašen za Dan Univerzitea u Prištini. Dok, Javni Univerzitet Prizrena Ukshin Hoti u Prizrenu (UPZ) je počao sa radom u 2010 godini nakon odluke Vlade Kosova za osnivanje. UPZ je drugi javni Univerzitet na Kosovu. Webometrics ranked Pristina University in the 3860th place, and in July 2016 in the 3878th place. But in the 2017 edition published in January this year, the UP was ranked 3790th, which shows that the UP has marked a considerable rise in the rankings of world universities compared to the previous year. Webometric is a measure that is organized by the Cybermetrics Initiative, belonging to one of the largest research teams called Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC) Every year, Webometrics sets the ranking of universities in the world based on several criteria, including the number of scientific papers published within a year as well as their impact and quotations. The University Prishtina is listed as one of the best in this ranking compared to some of the countries in the region. For example, the University of South East Europe in Macedonia ranks 5787, while the University of Tirana at Meanwhile, the State University of Tetovo at Improvement in the rankings has also been marked by the University of Prizren Ukshin Hoti. Based on Webometrics data, this university ranks 14903, compared to the previous year being in the 23856th place. The University of Prishtina was established by the Law on the Establishment of the University of Prishtina, which was approved by the Assembly of the Socialist Province of Kosovo on 18 November The establishment of the University of Prishtina was a historic event for the people of Kosovo as well as for the entire Albanian nation. The Founding Assembly of the University of Prishtina was held on February 13th, 1970, and two days later, on February 15th, 1970, the solemn meeting of the Assembly was held and exactly that date was announced as the Day of the University of Prishtina Whereas, the Public University of Prizren Ukshin Hoti in Prizren (UPZ) has started working in 2010 after the decision of the Kosovo Government for establishment. UPZ is the second public university in Kosovo. 8

9 ENERGY EDUKIM 9

10 INSTITUCIONET DHE BIZNESET MIRËPRESIN RRITJEN E INTERESIMIT PËR SHKOLLAT PROFESIONALE INSTITUCIJE I BIZNISI PRIHVATAJU POVEĆANJE INTERESOVANJA ZA PROFESIONALNE ŠKOLE INSTITUTIONS AND BUSINESSES WELCOME INCREASED INTEREST IN VOCATIONAL SCHOOLS Numri i të rinjve të cilët po marrin njohuri në shkollat profesionale në vend është në rritje, dhe ky fakt vlerësohet si hap pozitiv drejt përmbushjes më efikase të nevojave të tregut në vend. Në përgjithësi, në të kaluarën të rinjtë kosovarë kanë zgjedhur degë të studimit, ku konkurrenca ka qenë më e madhe dhe mundësitë për punësim pas diplomimit kanë qenë më të vogla. Sipas disa analizave, profilet në arsimin e lartë jo domosdoshmërisht po përputhen me nevojat e tregut të punës. Fushat, si administrata e biznesit, ekonomia, juridiku dhe shëndetësia, kanë një interes të lartë, ndërsa saldimi dhe hidraulika, që kërkohen nga tregu i punës, kanë një interes të ulët. Broj mladih koji dobijaju znanja u profesionalnim školama u zemlji je u povećanju, i ova činjenica se procenjuje kao pozitivan korak u pravcu ispunjenja efikasnijih potreba za tržište u zemlji. U globalu, u prošlosti mladi Kosova su birali smerove studiranja gde je konkurencija bila veća, i mogućnosti za zapošljenje nakon diplomiranja su bile manje. Prema nekim analizama, profili u visokom obrazovanju se neophodno ne poklapaju sa potrebama tržišta rada. Oblasti kao administracija biznisa, ekonomija, pravo i zdravstvo imaju jedan veliki interes, dok je varenje i hidraulika koja se zahtevaju iz tržišta rada, imaju mali interes. The number of young people who are getting acquainted with vocational schools in the country is growing, and this fact is assessed as a positive step towards more efficient market demand in the country. In general, in the past, young Kosovars have chosen a study field where the competition has been greater, and employment opportunities after graduation were smaller. According to some analysis, higher education fields of study are not necessarily meeting the needs of the labor market. Areas such as business administration, economics, law and healthcare have a high interest, while welding and hydraulics required by the labor market have a low interest by the youth. 10

11 ENERGY EDUKIM Por të dhënat nga institucionet e vendit, tregojnë se në dy vitet e fundit interesimi i të rinjve për t u regjistruar në shkollat profesionale është duke u rritur dukshëm. Në Kosovë ekzistojnë 66 shkolla profesionale, ku rreth 45 mijë nxënës vijojnë mësimet. Në këto shkolla mësimi bëhet edhe në kabinete, gjë që lehtëson marrjen e mësimeve. Vetë ministri i arsimit, Shyqri Bytyqi, në mars të këtij viti kishte thënë se shkollat profesionale janë prioritet i Qeverisë së Kosovës. Edhe organizatat e shoqërisë civile dhe përfaqësues të bizneseve, e konsiderojnë si tejet të rëndësishme fuqizimin e shkollave profesionale. Institucionet duhet të punojnë për të rritur vetëdijen e prindërve dhe nxënësve për rëndësinë e ndjekjes së mësimeve në këto institucione, thuhet në raportin e publikuar nga Oda Ekonomike Amerikane të publikuar në vitin Kohëzgjatja e shkollimit të mesëm të lartë profesional ka dy nivele. Niveli i parë përfshin klasën 10-të dhe 11-të. Ky nivel ofron kualifikimin bazik dhe mundëson punësimin në treg të punës si punëtor i gjysmë-kualifikuar. Niveli i dytë, është vazhdimësi e nivelit të parë dhe përfshinë klasën e 12-të, duke ofruar punësim në treg të punës si punëtor i kualifikuar. Ali, podaci iz institucija u zemlji pokazuju da je u dve zadnje godine interesovanje mladih za upis u profesionalnim školama se vidljivo povećava. Na Kosovu postoje 66 profesionalnih škola, u kojima oko 45 hiljade učenika pohadjaju nastavu. U ovim školama nastava se radi i u kabinetima, stvar koja olakšava dobijanje znanja. Sam Ministar Obrazovanja, Shyqri Bytyqi, u martu ove godine je rekao da su profesionalne škole prioritet Vlade Kosova. I organizacije civilnog društva i predstavnici biznisa smatraju kao veoma važnim osnaživanje profesionalnih škola. Institucije treba da rade da bi podigli savest roditelja i učenika za važnost pohadjanja nastave u ovim institucijama, kaže se u izveštaju objavljenom od strane Privredne Komore Amerike objavljena u 2017 godini. Vrema trajanja srednjeg visokog profesionalnog školovanja, ima dva nivoa. Prvi nivo obuhvata 10-i i 11-i razred. Ovaj nivo pruža osnovnu kvalifikaciju i omogućava zapošljenje na tržištu rada kao polu kvalifikovani radnik. Drugi nivo, je nastavak prvog nivoa i obuvata 12-i razred pružajući zapošljenje na tržistu rada kao kvalifikovani radnik. But data from domestic institutions shows that in the last two years the interest of young people to enroll in vocational schools is increasing significantly. There are 66 professional schools in Kosovo, in which around 45 thousand students attend lessons. In these schools the teaching is also done in the cabinets, which facilitates the taking of lessons. The Minister of Education himself, Shyqri Bytyqi, in March of this year said that vocational schools are a priority of the Government of Kosovo. Civil society organizations and business representatives also consider the empowerment of vocational schools as very important. Institutions should work to raise parents and students awareness of the importance of teaching lessons in these institutions, said the report published by the American Chamber of Commerce issued in The duration of upper secondary vocational education has 2 levels. The first level includes the 10th and 11th grade. This level provides basic qualification and enables job placement in the job market as a semi-skilled worker. The second level is a continuity of the first level and includes the 12th grade by offering employment in the job market as a skilled worker. 11

12 12

13 ENERGY EDUKIM Me këto dy nivelet e para një student/e mund të punojë në degën e tij/saj përkatëse ose të vazhdojë shkollimin për një shkallë më të lartë, që e bënë studentin/en si punëtorë/e specialist/e i/e kualifikuar, thuhet në një raport të Ministrisë së Arsimit të Kosovës. Sipas të dhënave të Ministrisë së Arsimit, në Kosovë janë afër një mijë shkolla fillore dhe të mesme të ulëta, 116 shkolla të mesme të larta dhe gjashtë universitete publike. Gjithashtu, janë 10 shkolla private të licencuara që ofrojnë arsimin fillor dhe të mesëm, si dhe 25 institucione private të licencuara të arsimit të lartë. Fakti se bizneset hasin në vështirësi në gjetjen e kuadrove përkundër shifrave të larta të papunësisë, është me të vërtetë dekurajues, dhe kjo duhet të shërbejë si sinjal për të gjitha palët e interesit që t i japin rëndësi më të madhe sistemit arsimor në vend, në kontekst të përgatitjes së kuadrove që nevojiten në tregun e punës, ka thënë Arian Zeka, Drejtor i Odës Ekonomike Amerikane. Sa i përket trajnimit të vazhdueshëm, edhe kompanitë në sektorin privat dita- ditës më shumë e shohin fuqinë e shkathët punëtore si një faktor kyç që ndikon në rritjen e tyre. Prandaj, kësaj fushe me kalimin e kohës është duke iu shtuar rëndësia që i jepet nga sektori privat, ka shtuar ai. Sa ova dva prva nivoa jedan student/kinja može da radi u njegovoj/njenoj odgovaraćoj struci ili da nastavi školovanje za jedan viši stepen koji čini studenta/kinju kao kvalifikovanog/ne Radnika/Specijaliste, kaže se u jednom izveštaju Ministarstva Obrazovanja na Kosovu. Prema podacima Ministarstva Obrazovanja, na Kosovu su blizu jedne hiljade osnovnih i niže srednjih škola, 116 više srednjih škola i šest javnih univerziteta. Takodje, tu su 10 privatnih licenciranih škola koje pružaju osnovno i srednje obrazovanje, kao i 25 licenciranih privatnih institucija visokog obrazovanja. Činjenica da biznisi nailaze na poteškoće u nalaženju kadrova uprkos visokim ciframa nezaposlenosti je zaista obeshrabrujuće i ovo treba da posluži kao signal za sve stranke intersa da daju veću važnost obrazovnom sistemu u zemlji, u vezi sa pripremom kadrova koji su potrebni tržištu rada, rekao je Arian Zeka, Direktor Američke Privredne Komore. Što se tiče neprestane obuke, i kompanije u privatnom sektoru iz dana u dan uvidjaju sve više spretnu radnu snagu kao ključnog faktora koja utiče na njihovom porastu. Zato, ovoj oblasti sa prolaskom vremena se povećava važnost koja se daje iz privatnog sektora, dodao je on. With these first two levels a student can work in his respective branch or continue education for a higher degree that makes the student as a Qualified Specialist Worker, reads a report by the Ministry of Education of Kosovo. Vocational schools are generally not considered a serious option, regardless of the reality of the market, and attract lower students. According to the data of the Ministry of Education, in Kosovo there are close to a thousand primary and lower secondary schools, 116 high schools and six public universities. There are also 10 licensed private schools offering primary and secondary education as well as 25 private licensed higher education institutions. The fact that businesses face difficulties in finding staff despite the high unemployment figures is really discouraging, and this should serve as a signal to all stakeholders to give greater importance to the education system in the country, in the context of preparing the staff needed in the labor market, said Arian Zeka, Director of the American Chamber of Commerce. Regarding ongoing training, private sector companies more and more see workforce power as a key factor affecting their growth. Therefore, this field is over time adding to the importance given by the private sector, he added

14 BIZNESET KËRKOJNË T I KUSHTOHET MË SHUMË RËNDËSI PËRGATITJES PROFESIONALE TË KUADROVE BIZNISI ZAHTEVAJU DA SE VIŠE VAŽNOSTI POSVETI PROFESIONALNOJ PRIPREMI KADROVA A QUALIFIED WORKFORCE, A MUST FOR THE GROWTH OF THE ECONOMY Një nga asetet më të rëndësishme të një kompanie, konsiderohen punëtorët e saj, dhe në këtë kontekst, përfaqësuesit e bizneseve thonë se është e rëndësishme që institucionet e vendit të përkushtohen më shumë për të përgatitur kuadro sa më profesioniste. Me gjithë shkallën e lartë të papunësisë në vend, bizneset jo rrallë janë ankuar se kanë vështirësi për të gjetur staf të kualifikuar dhe të gatshëm për tregun e punës. Jedna od najvažnije imovine jedne kompanije se smatraju njeni radnici, i u ovom kontekstu, predstavnici biznisa kažu da je važno da se institucije u zemlji više posvete na pripremi što profesionalnijih kadrova. Uprkos visokom stepenu nezaposlenosti u zemlji, biznisi su se često žalili na poteškoće koje imaju u pronalasku kvalifikovanog osoblja i spremnog za tržište rada. One of the main assets of a company are considered to be its workers, and in this context, business representatives say it is important to have the state institution commit more to preparing a professional workforce. Even though Kosovo has a high level of unemployment, companies have often said they face difficulties to hire qualified workers. 14

15 ENERGY EKONOMIA 15

16 Një sfidë që bizneset dita-ditës po i kushtojnë vëmendje më të theksuar, është edhe boshllëku i shkathtësisë të fuqisë punëtore. Për shumëkënd mund të duket paradoksale, mirëpo për profile të caktuara bizneset hasin në vështirësi enorme për gjetjen e punëtorëve me shkathtësi dhe njohuri të nevojshme, thotë Arian Zeka, drejtor i Odës Amerikane në Kosovë. Në masë të madhe, boshllëku i shkathtësive është një shqetësim që e ndajnë të gjithë sektorët, mirëpo më problematik është në sektorin e prodhimit dhe të shërbimeve profesionale, shton ai. Zeka thotë se mungesa e kuadrove profesionale në fusha të ndryshme, është padyshim një shqetësim që e ndan edhe Oda Amerikane në Kosovë. Është një fushë ku institucionet e vendit duhet të fokusojnë përpjekjet e tyre gjatë viteve në vijim, me qëllim që të përmirësojnë konkurrueshmërinë e bizneseve vendore, thotë ai. Por, përveç institucioneve shtetërore, edhe bizneset mund të luajnë rol në këtë drejtim. Sipas tij, kompanitë kanë filluar t i kushtojnë rëndësi trajnimit të vazhdueshëm të stafit të tyre. Sa i përket trajnimit të vazhdueshëm, edhe kompanitë në sektorin privat dita- ditës më shumë e shohin fuqinë e shkathët punëtore, si një faktor kyç që ndikon në rritjen e tyre. Prandaj, kësaj fushe me kalimin e kohës është duke iu shtuar rëndësia që i jepet nga sektori privat, thotë ai. Megjithatë, përgjatë rrugëtimit të tyre dhe sa më shumë të rriten këto ndërmarrje, do të rritet edhe rëndësia që të njëjtat të investojnë edhe më shumë në zhvillimin e kapitalit njerëzor. Oda Amerikane gjatë vitit 2017 ka publikuar një studim mbi këtë fushë të titulluar Boshllëku i Shkathtësive të Fuqisë Punëtore, ku në mënyrë të detajuar janë paraqitur ato shkathtësi dhe profile që sektori i prodhimit, tregtisë dhe i shërbimeve, po ka vështirësi t i gjejë në mesin e punëkërkuesve. Në masë të madhe boshllëku i shkathtësive është një shqetësim që e ndajnë të gjithë sektorët, mirëpo është më problematik në sektorin e prodhimit dhe të shërbimeve profesionale. Kosova vazhdon të ketë përqindje të lartë të papunësisë. Sipas të dhënave zyrtare, rreth 30 për qind e njerëzve në Kosovë nuk janë të punësuar, dhe situata është më e rëndë te të rinjtë dhe gjinia femërore. Jedan izazov koji biznisi iz dana u dan posvećuju naglašeniju pažnju je i praznina veština radne snage. Za mnoge može izgledati paradoksalno, ali za određene profile biznisi nailaze na ogromne poteškoće u pronalaženju radnika sa potrebnim veštinama i znanjima, kaže Arian Zeka, direktor Američke Privredne Komore na Kosovu. U velikoj meri praznina veština je jedno uznemirenje koje dele svi sektori, ali najproblematičnije je u sektoru proizvodnje i profesionalnih usluga, dodaje on. Zeka kaže da je nedostatak profesionalnih kadrova u raznim oblastima nesumnjivo jedno uznemirenje koje deli i Američka Komora na Kosovu. To je jedna oblast gde institucije u zemlji treba da fokusiraju svoje napore tokom sledećih godina u cilju da poboljšaju konkurentnost domaćih biznisa. Ali, osim državnih institucija i biznisi mogu da odigraju ulogu u ovom pravcu. Prema njemu, kompanije su počele da posvećuju pažnju neprestane obuke njihovog osoblja. Što se tiče neprestane obuke, i kompanije u privatnom sektoru iz dana u dan sve više uviđaju veštu radnu snagu kao jedan ključni faktor koji utiče na njihov porast. Zato, ovoj oblasti sa prelaskom vremena je pridodata važnost koja se daje iz privatnog sektora, dodao je on. Medjutim, tokom njihovog puta što se više povećavaju ova preduzeća, povečaće se i važnost da iste investiraju još više u razvoju ljudskog kapitala. Američka Komora je tokom 2017 godine objavila jednu studiju o ovoj oblasti pod nazivom Praznina u Veštinama Radne Snage, gde su na detaljan način predstavljene one veštine i profili koje sektor proizvodnje, trgovine i usluga ima poteškoća da pronalazi među onima koji traže posao. U velikoj meri praznina veština je jedno uznemirenje koje dele svi sektori, ali još problematično je u sektoru proizvodnje i profesionalnih usluga. Kosovo nastavlja da ima veliki postotak nezaposlenosti. Prema zvaničnim podacima, oko 30 odsto ljudi na Kosovu nisu zaposleni, i situacija je teža kod žena i mladih. One of the challenges that businesses are increasingly paying attention has to do with the qualification of the workers. It may seem as a paradox, but companies face enormous difficulties to hire people in certain sectors, Arian Zeka, head of American Chamber of Kosovo, says. In general, this is a problem in all sectors, but it is more problematic in [some] production sectors and professional services, he says. According to Zeka, American Chamber of Kosovo is also concerned with the lack of qualified workforce. This is something that state institutions must focus their efforts in the future, in order to improve the competiveness of our local businesses, Zeka says. However, besides the state institutions, businesses can also play a key role in this regard. According to him, companies have started to be more aware of the needs for continually training their staff. Companies in the private sector are increasingly realizing the importance of a qualified workforce as one of the main factors affecting the growth of a company. So, lately we are seeing that companies pay more attention on this regard, he explains. The more these companies grow the need for investment in trainings will increase. In 2017, American Chamber has published a study entitled Skills Gap Analysis where they have specified a number of sectors including production, trade and services that have difficulties in hiring qualified staff. Production sectors and services are among those lacking professional staff. Kosovo continues to have a high level of unemployment. According to official data, around 30 per cent of the people do not have a job, and the situation is particularly worse with the youth and women. 16

17 ENERGY ZHVILLIMET NË KEDS 17

18 STUDENTËT E KEDS ACADEMY NË VIZITË PROFESIONALE NË TURQI STUDENTI KEDS ACADEMY U PROFESIONALNOJ POSETI U TURSKOJ KEDS ACADEMY STUDENTS IN A PROFESSIONAL VISIT IN TURKEY Dhjetë studentë të gjeneratës së pestë të KEDS Academy kanë qëndruar në Turqi në fillim të muajit tetor. Përgjatë tri ditëve, studentët e këtij programi mësimor kanë zhvilluar vizita në kompanitë Limak dhe Çalik, si dhe kanë mbajtur trajnime që atyre do t u shërbejnë për ngritje profesionale. Vizitën e parë gjatë qëndrimit në Turqi, studentët e zhvilluan në Limak Holding. Ata panë nga afër se si zhvillohet Deset studenata pete generacije KEDS Academy boravili su u Turskoj na početak oktobra. Tokom tri dana, studenti ovog nastavnog programa su razvili posete u kompanijama Limak i Çalik, kao i održali obuku koju će njima služiti za profesionalno uzdizanje. Prvu posetu tokom boravka u Turskoj, studenti su imali u Limak Holding. Oni su sa blizine videli kako se razvija rad u ovoj korporaciji i produbili njihova Ten students of the fifth generation of the KEDS Academy have stayed in Turkey in the beginning of October. During the three days of their stay, students of this programme have visited companies Limak and Calik and attended courses that are in the benefit of their professional growth. On the first day, students visited Limak Holding. They were closely acquainted with the work of this corporate. In 18

19 ENERGY puna në këtë korporatë dhe thelluan njohuritë e tyre rreth menaxhimit të Departamentit të Tregtimit të Energjisë Elektrike. Anëtari i bordit të Limak Energy, Mesut Serhat Dinc, i cili është edhe anëtar i Bordit Ekzekutiv në KEDS, njëherësh edhe ideator i KEDS Academy, e lavdëroi punën që po bëhet në këtë program mësimor. Edhe ky vit ka qenë një vit i suksesshëm. Është një udhëtim që po e shijojmë të gjithë. Unë shoh studentët, gjeneratën e re që janë shumë të kënaqur nga ky projekt. Kjo është shtysë për neve që të vazhdojmë projektin edhe më tutje. I falënderoj mentorët dhe stafin e KEDS për punën. Edhe kjo gjeneratë e KEDS Academy është e mirë dhe pres që edhe në të ardhmen të punojë me ta në aspektin profesional. Ky udhëtim nuk përfundon, është vetëm fillimi, dhe do të vazhdojë më tutje në zyrat e KEDS, tha ai. KEDS Academy është program mësimor që organizohet nga KEDS dhe ka për qëllim të përkrahë studentët vendorë të Universiteteve Publike të Kosovës në zhvillim të mëtutjeshëm akademik dhe profesional. Akademia ofron programe të akredituara për studentë të institucioneve të arsimit të lartë dhe programe tjera interaktive për studentë të shkollave të mesme teknike në Kosovë, me qëllim të zvogëlimit të numrit të papunësisë duke ofruar mundësi punësimi në KEDS dhe njohuri për punësim në ndërmarrje tjera të ngjashme. Drejtoresha e Komunikimeve në KEDS, Naxhije Arifaj, tha se ky është program i rëndësishëm për edukimin e të rinjve dhe përgatitjen e tyre për tregun e punës. Kjo, sepse siç tregon ajo, studentëve të kësaj akademie pas përfundimit të programit u jepet mundësia e punësimit në KEDS, programi gjithashtu u ndihmon për avancim të mëtutjeshëm, si dhe krijohen gjenerata që do të japin kontributin e tyre për zhvillimin e mëtutjeshëm të sektorit energjetik në vend. Kjo është gjenerata e pestë e akademisë dhe kjo nuk është hera e parë që ne dërgojmë studentët në Turqi. Kjo vizitë u shërben atyre për thellimin e njohurive dhe ne jemi të kënaqur që kemi mundësi t u ndihmojnë atyre në këtë drejtim, ka thënë Arifaj. Studentët vizituan edhe Çalik Holding, tjetër korporatë me renome në Turqi. znanja oko menadžiranja Departmana Trgovine Električnom Energijom. Član borda u Limak Energy, Mesut Serhat Dinc, koji je i član Izvršnog Borda u KEDS, ujedno i ideator KEDS Academy, pohvalio je rad koji se vrši u ovom nastavnom programu. I ova godina je bila jedna uspešna godine. To je jedno putovanje koje svi uživamo. Ja vidim studente, novu generaciju koji su veoma zadovoljni od ovog projekta. Ovo je motiv za nas da nastavimo sa projektom i dalje. Zahvaljujem mentore i osoblje KEDS-a na radu. I ova generacija KEDS Academy je dobra i ja očekujem u budućnosti da sa njima radim u profesionalnom aspektu. Ovo putovanje se ne završava, to je samo početak, nastaviće se dalje u kancelarijama KEDS-a, rekao je on. KEDS Academy je nastavni program koji se organizuje od KEDS-a i ima za cilj da podrži domaće studente Javnih Univerziteta na Kosovu u daljem akademskom i profesionalnom razvoju. Akademija pruža akreditovana programe za studente institucija visokog obrazovanja i ostale interaktivne programe za studente srednjih tehničkih addition, they learned about the managing of the Department of Trade of Electricity. Board member of Limak Energy, Mesut Serhat Dinc, who is also a member of the Executive Board of KEDS and promotor of the idea of establishing the academy, praised the work that is being done in this program. This is yet another successful year. This is a journey that everyone is enjoying. I see students and generations that are very much satisfied with this project. This encourages us to keep on with this project. I thank KEDS staff and mentors for their work. This generation KEDS ACADEMY of KEDS Academy is also very good and I expect to work with them in the future. This journey does not end here, it will continue in the KEDS offices, this is only the beginning. he said. KEDS Academy is organized by KEDS and aims to support local students of Public Universities in their further academic and professional development. The Academy offers accredited programmes to higher education students and other interactive programmes for secondary 19

20

21 KEDS ACADEMY

22 Ata u mirëpritën nga drejtori gjeneral i Çalik Energy dhe anëtari i Bordit Ekzekutiv të KEDS, Ridvan Akturk. Ai u shpjegoi studentëve aktivitetet e korporatës, me theks të veçantë ato të fushës së energjisë. Kompania është si familja. Në familje secili punon që të zgjidhë një problem dhe në këtë mënyrë avancohet ajo. Trajtojeni kompaninë si të tillë. Ju siguroj se edhe ajo do t ju trajtojë njësoj. Në të njëjtën kohë shfrytëzoni mundësitë që ju jepen për t u avancuar. Mësoni dhe punoni shumë, ka thënë Akturk. škola na Kosovu, sa ciljem smanjenja broja nezaposlenosti pružajući mogućnost zapošljenja u KEDS i znanja za zapošljenje u ostalim sličnim preduzećima. Direktor Komuniciranja u KEDS, Naxhije Arifaj, rekla je da je ovaj program važan za obrazovanje mladih i njihovu pripremu za tržište rada. Kako ona kaže, studentima ove akademije nakon završetka programa daje se mogućnost zapošljenja u KEDS, program takodje pomaže u daljem napredovanju, kao i stvaraju se nove generacije koje će dati svoj school students at the technical secondary schools in Kosovo with the goal of decreasing the number of unemployment by offering employment at KEDS and knowledge in employment at other similar companies. Director of Communications at KEDS, Naxhije Arifaj, said this is an important program for educating the youth and preparing them for the market. She said students of this academy have the chance of working with KEDS following the completion of the program. In addition, the program helps them 22

23 ENERGY Në ditën e tretë të vizitës studentët qëndruan në Universitetin Boğaziçi në Stamboll. Aty janë pritur nga drejtori i Qendrës për Mësim Gjatë Gjithë Jetës në këtë universitet, z. Tamer Atabarut. Studentëve u është shpjeguar historia e universitetit, programet e studimit dhe mënyra e organizimi të tij. Pastaj, ata kanë vijuar trajnimin që ka zgjatur gjatë gjithë ditës me fokus fillimisht në shkathtësitë komunikuese e më pas me punë praktike. Ata kanë vazhduar pastaj me trajnimin në laboratorin për testimin e pajisjeve elektrike që është në kuadër të universitetit, e që është ndër më të mirët në Europë për çështjet energjetike. Për studentët, kjo eksperiencë ishte shumë e dobishme. Ata thanë se kanë përfituar shumë nga ky udhëtim profesional. KEDS ACADEMY doprinos u daljem razvijanju energetskog sektora u zemlji. Ovo je peta generacija akademije i ovo nije prvi put da mi šaljemo studente u Turskoj. Ova poseta služi njima za produbljivanje znanja i mi smo zadovoljni što imamo mogućnosti da pomažemo njima u ovom pravcu, rekla je Arifaj. Studenti su posetili i Čalik Holding, druga korporacija sa renomeom u Turskoj. Oni su dočekani od strane Generalnog Direktora za Calik Energy i Član Izvršnog borda u KEDS, Ridvan Akturk. On je studentima objasnio aktivnosti korporacije, sa posebnim naglaskom onim u sektoru energije. Kompanija je kao familjija. U familjiji svako radi da reši jedan problem i na taj način ona napreduje. Tretirajte kompaniju kao takvu. Obezbedjujem vam i ona će vas tretirati isto. Istovremeno koristite mogućnost koja vam se daje da napredujete. Učite i radite mnogo, rekao je Akturk. Trećeg dana posete studenti su boravili u Universitetu Boğaziçi u Istanbulu. Tu su dočekani od strane direktora Centra za Učenje tokom Celog Života u ovom univerzitetu, g. Tamer Atabarut. Studentima je objašnjena istorija univerziteta, programi studiranja i način njegove organizacije. Potom, oni su pohadjali obuku koja je trajala tokom celog dana sa fokusom u početku na komunikativnim veštinama a potom u praktičnom radu. Oni su posle nastavili sa obukom u laboratoriji za testiranje električne opreme koja je u sklupu univerziteta, i koja je jedna od najboljih u Evropi za energetska pitanja. Za studente, ovo iskustvo je bilo veoma korisno. Oni su rekli da su dobili mnogo od ovog profesionalnog putovanja. to further grow professionally and creates generations that will give their contribution to further develop the energy sector in the country. This is the fifth generation of this academy, and this is not the first time we send the students in Turkey. This helps them deepen their knowledge and we are pleased to have the opportunity to help them in this direction, Arifaj said. Students visited Calik Holding, another renown corporation in Turkey. They were welcomed by Ridvan Akturk, general director of Calik Energy, also member of the Executive Board of KEDS. He explained the students the activities of the corporation, especially in the field of energy. A company is like a family. In a family, everyone is engaged to solve a problem, and this is how the family advances. Treat your company as it was your family. I can assure you it will treat you the same. At the same time, use all the opportunities given to you to advance. Learn and work hard, Akturk said. On their third day of the visit, students visited Bogazici University in Istanbul. They were welcomed by Tamer Atabarut, Director of the Lifelong Learning Centre of this university. Students were acquainted with the history, teaching programs and the organization of this university. Then, they continued a training which lasted the whole day. Initially, the training was focused on communication skills and then with practical courses. In addition, they received training at universities laboratory for testing the electric equipment, which is one of the best in Europe for energy. Students said this visit was very useful and that they have benefited from this professional visit. 23

24 KOSOVA SYNON TA VAZHDOJË REFORMIMIN E SISTEMIT ARSIMOR KOSOVO CILJA DA NASTAVI REFORMISANJE OBRAZOVNOG SISTEMA KOSOVO AIMS TO CONTINUE THE REFORM ON THE EDUCATION SYSTEM 24

25 ENERGY POLITIKA Që nga përfundimi i luftës, shteti i Kosovës e ka vënë sektorin e arsimit si një nga prioritetet kryesore. Përgjatë viteve të fundit, janë ndërtuar një numër i madh i shkollave të mesme e fillore, janë hapur universitete publike në qendrat kryesore të vendit. Por, përveç investimeve në infrastrukturë, është bërë trajnim i stafit mësimor dhe reforma të tjera. Megjithatë, njohës të çështjeve të arsimit, thonë se Kosova ka ende shumë punë për të bërë për të arritur nivele më të larta të kualitetit të arsimit. Një gjë e tillë në një mënyrë është konfirmuar edhe nga Testi PISA (Programi për Vlerësimin e Studentëve Ndërkombëtarë), ku nxënësit kosovarë shënuan sukses jo aq të lakmueshëm. Bazë për reformimin e mëtutjeshëm të sistemit arsimor në vend është Plani Strategjik i Arsimit në Kosovë, PSAK, për periudhën Kjo është hera e dytë që Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MAShT), harton një plan strategjik gjithëpërfshirës për zhvillimin e arsimit në Republikën e Kosovës. Qëllimi i këtij plani është të përcaktojë kahet e zhvillimit të sistemit të arsimit në mënyrë që arsimi të jetë në funksion të zhvillimit ekonomik dhe shoqëror të vendit, thuhet në këtë strategji. Još od završetka rata, država Kosovo je postavila sektor obrazovanja kao jedan od glavnih prioriteta. Tokom zadnjih godina, izgrađeno je veliki broj srednjih i osnovnih škola, otvoreni ju javni univerziteti u glavnim centrima zemlje. Ali, osim investicija u infrastrukturi, izvršena je obuka obrazovnog osoblja i ostale reforme. Medjutim, poznavaoci oko pitanja obrazovanja kažu da Kosovo ima još mnogo posla da završi da bi dostigla najviše nivoe kvaliteta obrazovanja. Jedna takva stvar na jedan način je potvrđena i od Testa PISA (Program za Procenu Međunarodnih Studenata), gde su kosovski studenti postigli ne tako poželjni uspeh. Osnova za dalje reformisanje obrazovnog sistema u zemlji je Strateški Plan Obrazovanja na Kosovu, SPOK, za period Ovo je drugi put da Ministarstvo Obrazovanja, Nauke i Tehnologije (MONT) izrađuje jedan sveobuhvatni strateški plana za razvoj obrazovanja u Republici Kosova. Cilj ovog plana je da određuje smerove razvoja sistema obrazovanja na način da obrazovanje bude u funkciji ekonomskog i društvenog razvoja zemlje, kaže se u ovoj strategiji. Since the end of the war, Kosovo has identified the education sector as one of its top priorities. Over the last few years, a large number of primary and secondary schools have been built, public universities have been opened in the main centers of the country, and in addition to infrastructure investments, staff training and other reforms have been made. However, experts of education say that Kosovo still has a lot of work to do to achieve higher level of education quality. This has been confirmed in a way by the PISA (Program for International Student Assessment) test, where Kosovo students scores were not satisfactory. The basis for further reforming the education system in the country is the Strategic Education Plan in Kosovo, for the period This is the second time that the Ministry of Education, Science and Technology (MEST) drafts a comprehensive strategic plan for the development of education sector in the Republic of Kosovo. The purpose of this plan is to determine the ways of developing the education system so that education is in function of the country s economic and social development, it is said in this strategy. 25

26 Sipas ministrisë, buxheti për PSAK është paraparë të jetë afër 200 milionë euro. Sipas Bankës Botërore, shpenzimet publike në arsim janë rritur në mënyrë domethënëse, nga 3.3% të GDP-së në vitin 2007 në 4.1% në vitin Pavarësisht nga kjo rritje, Kosova ende shpenzon më pak se mesatarja e vendeve të Evropës dhe Azisë Qendrore (4.6% ) apo mesatarja e vendeve me të ardhura të mesme dhe të larta (5% ). Një nga objektivat kryesore të kësaj strategjie është harmonizimi i arsimit dhe aftësimit profesional me kërkesat e tregut të punës në vend. Sipas PSAK, fokusi do të jetë në përmirësimin e ndërlidhjes së programeve shkollore me nevojat e tregut të punës, në zhvillimin e një kurrikule bërthamë të veçantë, dhe në sigurimin sistematik të përvojës së punës dhe të praktikës profesionale të cilësisë lartë. Po ashtu, sipas PSAK, synim në këtë kontekst është edhe sigurimi i qëndrueshmërisë së Qendrave të Kompetencës dhe zhvillimin e mëtejshëm të tyre. Drejtuesit e kompanive që operojnë në Kosovë, në jo pak raste janë ankuar për nevojën e rritjes së numrit të të rinjve të cilët gëzojnë kualifikim për profesione të ndryshme, duke mos u kufizuar vetëm në drejtimet që janë shumë më popullore te studentët, siç janë shkencat sociale, ekonomia e të tjera. Aktualisht, sistemi arsimor karakterizohet me një përdorim të ulët të teknologjisë së informimit dhe komunikimit (TIK) dhe teknologjia bashkëkohore nuk është e integruar si duhet në kurrikulë. Raporti kompjuter-nxënës në Kosovë është 1:46 dhe është shumë më i ulët në krahasim me mesataren e BE-së, ku 3-7 nxënës përdorin një kompjuter. Integrimi i TIK-ut në mësimdhënie dhe të nxënë mbetet një prioritet i rëndësishëm që duhet të adresohet në ciklin e ardhshëm të planifikimit. Për këtë arsye, vëmendje e veçantë duhet t i kushtohet furnizimit të shkollave me pajisjet e TIK-ut, si dhe me mjete të tjera mësimore, thuhet në PSAK. Objektiv tjetër me rëndësi i kësaj strategjie ka të bëjë me rritjen e gjithë-përfshirjes dhe parandalimit të braktisjes në arsim. Kjo do të mundësojë monitorimin e fëmijëve me nevoja të veçanta dhe fëmijët që braktisin shkollën, si dhe me përmirësimin e cilësisë së mësimdhënies, si përmes ofrimit të programeve të trajnimit për gjithë-përfshirje. Prema ministarstvu, budžet za SPOK je predviđen da bude blizu 200 miliona eura. Prema Svetskoj Banci, javni troškovi u obrazovanju su povećani na značajan način, od 3.3% GDP-a u 2007 godini na 4.1% u 2012 godini. Nezavisno od ovog povećanja, Kosovo još uvek troši manje od proseka zemalja Evrope i Centralne Azije (4.6%) ili prosek zemalja sa srednjim visokim primanjima (5%). Jedan od glavnih objektiva ove strategije je harmonizacija obrazovanja i profesionalno osposobljavanje sa zahtevima tržišta rada u zemlji. Prema SPOK, fokus će biti u poboljšanju povezivanja školskih programa sa potrebama tržišta rada, u razvoju jednog nastavnog plana i programa posebnog jezgra i u obezbeđivanju sistematskog radnog iskustva i profesionalne prakse visokog kvaliteta. Takođe, prema SPOK, cilj u ovom kontekstu je obezbeđivanje održivosti Centara Nadležnosti i njihov dalji razvoj. Rukovodioci kompanija koje operiraju na Kosovu u ne malo slučajeva su se žalili za potrebu povećanja broja mladih koji poseduju kvalifikacije za razne profesije, ne ograničavajući se samo u pravcima koji su više popularni kod studenata, kao što su društvene nauke, ekonomija i drugo. Aktuelno, obrazovni sistem se karakterizuje sa jednom nižom upotrebom informativne i tehnologije komuniciranja imit (TIK) i savremena tehnologija nije integrisana kako treba u nastavni plan i program. Odnos kompjuter-učenik na Kosovu je ë 1:46 i mnogo je niži u poređenju sa prosekom EZ-e, gde 3-7 učenika koriste jedan kompjuter. Integrisanje TIK-a u nastavi učenika ostaje jedan važni prioritet koji treba da se adresira u sledećem ciklusu planiranja. Zbog ovog razloga, posebna pažnja treba da se posveti snabdevanju škola sa opremom TIK-a, kao i ostalim nastavnim sredstvima, kaže se u SPOK. Drugi važni objektiv ove strategije odnosi se na sveukupno povećanje i sprečavanje napuštanja obrazovanja. Ovo će omogućiti monitorisanje dece sa posebnim potrebama i dece koja napuštaju školu, kao i kvalitet nastave, kao i preko pružanja programa obuke za sveobuhvatanje. Takođe, Ministrastvo Obrazovanja predviđa povećanje kvaliteta nastave, koji će doprineti na primeni reforme škola i direktno će uticati u poboljšanju rezultata učenika. According to the Ministry, the budget for KESP is projected to be close to 200m euros. According to the World Bank, public spending on education has increased significantly from 3.3% of GDP in 2007 to 4.1% in Despite this growth, Kosovo still spends less than the average of Central European and Asian countries (4.6%) or the average of high-income countries (5%). One of the main objectives of this strategy is the harmonization of education and vocational trainings with the requirements of the labor market in the country. According to KESP, the focus will be on improving the interconnection of school curricula with labor market needs, the development of a core curriculum, and systematic provision of high-quality work experience and professional practice. Also, according to the KESP, the goal in this context is to ensure the sustainability of the Competence Centers and their further development. The leaders of the companies operating in Kosovo in a few cases have complained about the need to increase the number of young people who enjoy qualification for different professions, not limited to those that are much more popular among students, such as social sciences, economy and others. Currently, the education system is characterized by low usage of information and communication technology (ICT) and contemporary technology is not properly integrated into the curriculum. The computer-student ratio in Kosovo is 1:46 and is much lower compared to the EU average, where 3-7 students use a computer. ICT integration in teaching and learning remains an important priority that needs to be addressed in the next planning cycle. For this reason, special attention should be paid to equipping schools with ICT equipment, as well as other teaching aids., is said in KESP. Another important objective of this strategy is to increase inclusiveness and prevent drop-out in education. This will enable monitoring of children with special needs and dropout children, and the improvement of the quality of teaching both through the provision of training programs for inclusion. Also, the Ministry of Education foresees raising the quality of teaching, which will contribute to the implementation of school reform and directly affect the improvement of student outcomes. 26

27 ENERGY POLITIKA Po ashtu, Ministria e Arsimit parasheh ngritjen e cilësisë së mësimdhënies, që do të kontribuojë në zbatimin e reformës së shkollave dhe do të ndikojë drejtpërdrejt në përmirësimin e rezultateve të nxënësve. Përveç trajnimit të mësimdhënësve, kjo kërkon përgatitjen e teksteve shkollore dhe materialeve të tjera mësimore, përfshirë materialet elektronike mësimore. Mobiliteti i nxënësve dhe profesorëve në arsimin e lartë është nënvizuar si një nga prioritetet kryesore të strategjisë së arsimit për Vëmendje do t i kushtohet cilësisë së mësimdhënies dhe nevojës për të rritur mobilitetin e personelit akademik dhe të studentëve, si dhe pjesëmarrjes në programe ndërkombëtare të arsimit të lartë dhe të hulumtimit shkencor, thuhet në këtë strategji. Kosova ka si synim strategjik anëtarësimin në Bashkimin Evropian, dhe në përgjithësi, hartimi i PSAK-ut u realizua në kontekstin e katër objektivave të përbashkëta të BE-së për të trajtuar sfidat në sistemet e arsimit dhe aftësimit deri në vitin Këto objektiva janë: Bërja realitet e të mësuarit gjatë gjithë jetës dhe mobilitetit; përmirësimi i cilësisë dhe efikasitetit të arsimit dhe aftësimit; promovimi i barazisë, kohezionit social dhe qytetarisë aktive; shtimi i kreativitetit dhe inovacionit, duke përfshirë ndërmarrësinë në të gjitha nivelet e arsimit dhe aftësimit, thuhet në PSAK. Osim obuke nastavnika, ovo zahteva i pripremu školskih tekstova i ostalih nastavnih materijala, obuvatajući elektronske materijale nastave. Mobilnost učenika i profesora u Visokom Obrazovanju (VO) je podvučena kao jedan od glavnih prioriteta Strategije za Obrazovanje za Pažnje će biti posvećena kvalitetu nastave i potrebi za povećanje mobilnosti akademskog osoblja i studenata, kao i učešće u međunarodnikm programima VO i naučnog istraživanja, kaže se u ovoj Strategiji. Kosovo ima kao strateški cilj učlanjivanje u Evropskoj Zajednici, i sve ukupno, izrada SPOK-a je ostvarena u kontestu četri zajedničkih objektiva EZ-e da bi tretirali izazove u sistemu obrazovanja i osposobljavanja do 2020 godini. Ovi objektivi su: stvaranje realnosti doživotnog učenja i mobilnosti.; Poboljšanje kvaliteta i efikasnosti obrzovanja i osposobljavanja, Promovisanje jednakosti, socijalne povezanosti i aktivnog građanstava; Porast kreativnosti i inovacije, obuhvatajući preduzetništvo, u svim nivoima obrazovanja i osposobljavanja, kaže se u SPOK. In addition to the training of teachers, this requires the preparation of textbooks and other teaching materials, including electronic learning materials. The mobility of students and professors in Higher Education (HE) is highlighted as one of the main priorities of the Education Strategy for Attention will be paid to the quality of teaching and the need to increase the mobility of academic staff and students, as well as participation in international HE programs and scientific research, it is said in the Strategy. Kosovo has a strategic goal of joining the European Union, and in general, the development of the KESP was conducted in the context of the four common objectives of the EU to address the challenges in education and training systems by These objectives are: Making a reality of lifelong learning and mobility; Improving the quality and efficiency of education and training; Promoting equality, social cohesion and active citizenship; Increasing creativity and innovation, including entrepreneurship, at all levels of education and training, is stated in KESP. 27

28 TRAJNIME TË VEÇANTA NË KEDS POSEBNE OBUKE U KEDS SPECIAL TRAININGS AT KEDS Në mënyrë që të jetë në hap me kohën dhe të aplikojë teknologji të reja në procesin e punës, KEDS dhe KESCO vazhdimisht janë duke investuar në trajnime të veçanta të stafit. Këto trajnime janë zhvilluar në departamente të ndryshme, duke aplikuar programet më të avancuara të trajnimeve, në mënyrë që të bëhet aftësimi i stafit për të përdorur teknologjitë e reja që përdoren në sektorin energjetik. Projekti i ndërrimeve të njehsorëve Projekti për zhvillimin e aplikacionit për ndërrimet e njehsorëve ka filluar si ide që nga fillimi i vitit 2018 nga Departamenti i Operimeve, Zyra Qendrore (ZQ) dhe është zhvilluar nga Departamenti i IT-së së KEDS-it. Na način kako bi bili u korak sa vremenom i primenjuju novu tehnologiju u procesu rada, KEDS i KESCO neprestano investiraju u posebnim obukama osoblja. Ova obuka se razvija u raznim departmanima, primenjujući naprednije programe obuke, na način da se osoblje osposobi u upotrebi nove tehnologije koja se koristi u sektoru energetike. Projekat zamene brojila Projekat za razvoj primene o zameni brojila počeo je kao ideja još na početku 2018 godine od strane Departmana Operiranja Centralna Kancelarija CK i razvijena od departmana IT-a KEDS-a. Ovaj projekat je počeo sa ciljem olakšavanja procedure registracije, In order to be in a step with time and apply the new technology in the work process, KEDS and KESCO are constantly investing in special staff training. These trainings have been developed in different departments, applying the most advanced training programs in order to enable staff to use the newest technologies in the energy sector. The meter shift project The project for the development of the meter shift application has started as an idea since the beginning of 2018 by the Operations Department of the Central Office and was developed by the KEDS IT department. This project has started with the aim of facilitating the 28

29 ENERGY ZHVILLIMET NË KEDS Ky projekt ka filluar me qëllimin të lehtësimit të procedurave të regjistrimit, monitorimit dhe raportimit të të dhënave, si dhe të minimizimit të gabimeve që mund të behën gjatë procesit të ndërrimit të njehsorëve. Që nga muaji maj i këtij i viti, ka filluar trajnimi i gjithsej 55 koordinatorëve regjionalë të distrikteve dhe koordinatorëve të nën-distrikteve nga Departamenti i Operime, ZQ, dhe më pas secili koordinator ka trajnuar punëtorët e tij për përdorimin e këtij aplikacioni. Kjo nënkupton që janë trajnuar të gjithë punëtorët e Departamentit të Operimeve dhe Departamentit të Humbjeve të cilët punojnë në procesin e ndërrimit të njehsorëve. Si për çdo aplikacion tjetër të ri, punëtorëve në terren iu është dashur një kohë për adaptim me formën e re, por me përcjelljen dhe ndihmën e vazhdueshme, është mundësuar që kjo të arrihet shpejt. Ky aplikacion, përveç që ua ka lehtësuar punën punëtorëve të KEDS-it, ka ndikuar edhe në zhvillimin e aftësive të tyre për përdorimin e teknologjive të reja. Veçantitë e Departamentit të Tregtimit të Energjisë Nëse i bëjmë një vështrim burimeve të energjisë elektrike në Kosovë dhe kërkesës për konsum, vërehet mungesa e prodhimit për të mbuluar kërkesën për energji elektrike gjatë ditës, gati gjatë tërë vitit, dhe njëkohësisht teprica gjatë natës në pjesën më të madhe të kohës. Sigurimi i importit në kohë dhe me kushte sa më të favorshme, është objektiv i këtij departamenti dhe realizohet prej kohësh, edhe nga fakti i të qenit furnizues i vetëm i licencuar që ka mbuluar kërkesën e gjithmbarshme të vendit. Edhe pas fillimit të liberalizimit të tregut në Kosovë, me ç rast janë licencuar edhe furnizues nga vendet tjera, ky departament ende është i vetmi furnizues që mbulon kërkesën për energji të konsumit të rregulluar, atij të parregulluar dhe humbjeve. Ky departament po ashtu vazhdon të bëjë eksportin e tepricave të energjisë në emër të KEK-ut. E tërë kjo punë është rezultat i stafit profesional, i cili tashmë ka krijuar një përvojë të konsiderueshme. Stafi përbehet nga eksperti për tregtim, eksperti për tregtim afatshkurtër dhe menaxheri, dhe ky ekip vazhdimisht përkrahet nga sektori i planifikimit dhe ai i menaxhimit të kontratave. monitorisanja i izveštavanja podataka kao i minimiziranju grešaka koja mogu da se dese tokom procesa zamene brojila. Još od meseca maja ove godine je počela obuka ukupno 55 regionalnih koordinatora i koordinatora u poddistriktima od departman za Operiranje CK, a potom je svaki koodrinator obučavao svoje radnika za upotrebu ove aplikacije. Ovo podrazumeva da su obučeni svi radnici Departmana Operiranja i Departmana Gubitaka koji rade u procesu zamene brojila. Kao za svaku drugu novu aplikaciju, radnicima na terenu je trebalo jedno vreme za prilagodjavanje sa novim oblikom, ali sa neprestanim praćenjem i pomoću je postignuto da se ovo brzo postigne. Ova aplikacija, osim što je olakšala rad radnicima KEDS-ia, uticala je na razvoj njihovih sposobnosti u upotrebi novih tehnologija. Posebnosti Departmana Trgovanja Energijom Ako uradimo jedan pregled izvorima električne energije na Kosovu i zahtevima potrošnje, primećuje se nedostatak proizvodnje da bi se pokrio zahtev za električnu energiju tokom dana, tokom cele godine, i ujedno, višak tokom noći u najvećem delu vremena. Obezbedjivanje uvoza na vreme i sa povoljnim uslovima je objektiv ovog departmana i ostvaruje se vremenom, i sama činjenica jedinog licenciranog snabdevača koji je pokrivao sveukupne potrebe u zemlji. I nakon početka liberalizacije tržišta na Kosovu, kada su licencirani i snabdevači iz ostalih zemalja, ovaj Departman je jedini snabdevač koji pokriva zahteve za električnu energiju regulisane potrošnje, one nergilusane i gubitaka. Ovaj departman takodje nastavlja da radi na izvozu viška energije u ime EKK-a. Sav ovaj rad je rezultat profesionalnog osoblja koji je sada stvorio jedno znatno iskustvo. Osoblje se sastoji od stručnjaka za trgovinu, stručnjak za kratkoročnu trgovinu i menadžera, i ova ekipa se neprestano podržava od sektora planiranja i onog od menadžiranja ugovora. procedures of recording, monitoring and reporting of data, as well as minimizing the errors that may occur during the process of meter shifts. Since May of this year, training of 55 regional coordinators of district and sub-district coordinators has started by the Operations Department, and then each coordinator has trained its employees to use this application. This means that all employees of the Department of Operations and the Department of Losses who are working in the process of changing the meters, have been trained. As with any other new application, fieldworkers needed time to adapt to the new form, but with tracking and ongoing assistance, this has shown great results so far. This application, besides facilitating the work of KEDS employees, has influenced the development of their skills for the use of new technologies Special Features of the Energy Trading Department If we look at the sources of electricity in Kosovo and the demand for consumption, we notice the lack of production to cover the demand for electricity during the day, almost throughout the year, and at the same time, the surplus at night most of the time. Providing timely and favorable terms of delivery is the objective of this department and is accomplished for a long time even by the fact that it is the only licensed supplier that has covered the country s total demand. Even after the start of market liberalization in Kosovo, where there were licensed suppliers from other countries, this Department is still the only supplier covering the demand for regulated, unadjusted and loss-consuming energy. This department also continues to export energy surplus. All this work is the result of a professional staff who has already created a considerable experience. The staff consists of the marketing expert, the short-term expert and the manager, and this team is continually supported by the planning and contract management sector. 29

30 Trajnim për stafin e përfshirë në projektin Sistemi për menaxhimin e dokumenteve Sistemi për menaxhimin e dokumenteve DMS është mjet për përshpejtimin dhe automatizimin e proceseve të punës, arkivimin e dokumenteve, si dhe ruajtjen e ambientit, duke zvogëluar shfrytëzimin e letrës. Ky projekt në kompaninë tonë filloi nga qershori i vitit 2016 dhe si i tillë kaloi nëpër disa faza kryesore si: Grumbullimi i proceseve të punës, prezantimi i tyre te menaxhmenti, aprovimi nga menaxhmenti, trajnimi i administratorëve, dizajnimi i proceseve në DMS, faza testuese, pranimi teknik dhe fillimi i aplikimit të DMS. Qëllimi i aplikacionit ishte dhe është integrimi i të gjitha dokumenteve në një sistem unik. Projekti DMS ka filluar të aplikohet në këtë vit në të gjitha distriktet dhe nën-distriktet e KEDS-it dhe KESCO-s si dhe në arkivat e KEDS-it. Gjatë projektit janë organizuar edhe trajnime të veçanta për personelin të përfshirë në këtë projekt. Trajnimet janë mbajtur nga inxhinierët e CbkSoft Envision, dhe në modulet Document And Process Management System, janë trajnuar dhe aftësuar menaxheri dhe udhëheqësit e këtij projekti, të cilët më pas aftësuan tërë stafin të përfshirë në këtë projekt. Tani ky staf mban trajnime për gjithë stafin e KEDS dhe KESCO që janë të përfshirë nëpër procese. Në vazhdimësi po punohet në dizajnimin dhe standardizimin e proceseve të punës për shumicën e departamenteve sipas përparësive. Obuka za osoblje obuhvaceno u projektu Sistem za menadžiranje dokumenata Sistem za menadžiranje dokumenata DMS je sredstvo za ubrzavanje i automatizaciju procesa rada, arhiviranje dokumenata, kao i očuvanje ambijenta skračivajući upotrebu papira. Ovaj projekat u našoj kompaniji je počeo od juna 2016 godine i kao takav je prošao kroz nekoliko glavnih faza kao: prikupljanje procesa rada, njihovo prezentiranje kod menadžmenta, usvajanje od menadžmenta, obuka administratora, dizajniranje procesa u DMS, faza testiranja, tehnički prijem i početak primene DMS. Cilj primene je bio i jeste integrisanje svih dokumenata u jedan jedinstveni sistem. DMS projeka je počeo da se primenjuje ove godine u svim distriktima i pod-distriktima KEDS-a i KESCO-a kao i u Arhivi KEDS-a. Tokom projekta je organizovana i posebna obuka za uključeno osoblje u ovaj projekta. Obuku su održali inžinjeri CbkSoft Envision, a u modulima Document And Process Management System, obučeni su i osposobljeni menadžeri i rukovodioci ovog projekta, koji su kasnije osposobili celo osoblje obuhvaćeno u ovom projektu. Sada ovo osoblje održava obuku za celo osoblje KEDS ikesco koji su obuhvaćeni u procesima. U nastavku se radi na dizajniranju i standardizaciji procesa rada za većinu departmana prema prioritetu. Training for staff involved in the Document Management System project Document Management System - DMS is a tool for accelerating and automating work processes, archiving documents, and maintaining the environment by cutting paper usage. This project in our company started from June 2016 and as such passed through several main phases: gathering work processes, presenting them to management, management approval, administrator training, designing processes in DMS, testing phase, technical acceptance and start of application of DMS. The purpose of the application was and it is to integrate all documents into a unique system. The DMS project has started to be implemented this year in all districts and sub-districts of KEDS and KESCO as well as in KEDS Archives. The project has been organized for the staff involved in this project. The trainings are held by CbkSoft Envision engineers, the Document and Process Management System modules, and have been trained to manage the managers, who are then involved in this project. The training courses for all KEDS and KESCO staff are involved in the process. Continuously, it works in designing the standardization of work processes for most of the departments and priorities. 30

31 ENERGY ZHVILLIMET NË KEDS Zhvillimi i Teknologjisë G3-PLC në KEDS Teknologjia G3 PLC është teknologji e re e komunikimit të njehsorëve, që ka filluar në treg në vitin 2015 dhe ka gjetur zbatim në shumë vende. Bazuar në trendin e zhvillimit të teknologjisë PLC dhe suksesit të arritur në vendet e tjera, KEDS në prill të vitit 2016 ka filluar zhvillimin e teknologjisë PLC fillimisht me 100 njehsorë, ndërsa deri në gusht 2018 gjithsej janë implementuar mbi njehsorë të tillë. Teknologjia PLC përfshin leximin dhe komandimin në distancë të njehsorëve përmes aplikacionit Qendra. Gjatë periudhës prill 2016-prill 2017, monitorimi i pilot-projektit është bërë nga sektori AMR. Gjatë kësaj periudhe stafi i AMR-së ka marrë trajnimet e nevojshme rreth kësaj teknologjie. Një pjesë e trajnimit është mbajtur nga ana e Landis+Gyr në KEDS dhe pjesa tjetër ka qenë bashkëpunimi ditor që është bërë online. Në prill të vitit 2017 është filluar edhe me gjashtë projekte të tjera, ku është përfshirë instalimi i rreth 1000 njehsorëve. Teknologjia PLC deri tani, gusht 2018, është e shpërndarë në mbi 180 projekte, ku përfshihen mbi njehsorë. Duhet theksuar leximi dhe Razvoj Tehnologije G3-PLC u KEDS Tehnologija G3 PLC je nova tehnologija komuniciranja brojila, koja je počela na tržištu 2015 godine i našla primenu u mnogim zemljama. Zasnovano na trendu razvijanja tehnologije PLC i postignutog uspeha u ostalim zemljama, KEDS je u 2016 godine počeo sa razvijanjem tehnologije PLC početno sa 100 brojila, dok do avgusta 2018 ukupno su implementirana više od sličnih brojila. Tehnologija PLC obuhvata očitavanje i komandu sa distance brojila preko aplikacije Centar. Tokom perioda april 2016-april 2017, nadgledanje pilot projekta je izvršeno od sektora AMR. Tokom ovog perioda osoblje AMR-a je dobilo potrebnu obuku oko ove tehnologije. Jedan deo obuke je održan od strane Landis+Gyr u KEDS a drugi deo je bio dnevna saradnja koja je uradjena uživo. U aprilu 2017 je počelo i sa šest ostalih projekata gde je obuvaćeno instaliranje oko 1000 brojila. Tehnologija PLC do sada u avgustu 2018 je raspodeljena u više od 180 projekata gde su obuhvaćeni iznad brojila. Treba naglasiti očitavanje i fakturisanje ovih potrošača vrši se na automatski način gde čitač treba samo da štampa račun Development of G3-PLC Technology at KEDS Technology G3 -PLC is the new metering communications technology, which started in 2015 and has been implemented in many countries. Based on the development trend of PLC technology and the success achieved in other countries, KEDS in April 2016 started developing PLC technology initially with 100 meters, while by August 2018, over 14,000 meters have been implemented. PLC technology includes reading and remote meter control through the Center application. During the period April April 2017, the monitoring of the pilot project was done by the AMR sector. During this period AMR staff has received the necessary training on this technology. Part of the training was held by Landis + Gyr at KEDS and the rest was the day-to-day collaboration that was made online. In April 2017 it has started with six other projects involving the installation of about 1000 meters. PLC technology so far in August 2018 is distributed over 180 projects involving over 14,000 meters. It should be noted that reading and billing of all these customers is done automatically where the reader 31

32 faturimi i të gjithë këtyre konsumatorëve bëhet në mënyrë automatike, ku lexuesi vetëm duhet të shtypë faturën te konsumatori. Projekti i KEDS, SCADA Me qëllim të përmirësimit të performancës së shërbimeve ndaj konsumatorëve, qëllimi kryesor i një sistemi modern të rrjetit të energjisë, është që të jetë në gjendje të funksionojë siç duhet dhe t u ofrojë konsumatorëve të tyre cilësi të lartë të furnizimit me energji të pandërprerë. Ky qëllim mund të arrihet në shumë mënyra, duke filluar nga përmirësimi i rrjetit elektrik, por më e rëndësishmja, kjo mund të arrihet me sistemin e duhur të monitorimit dhe kontrollit kompjuterik. Sistemet SCADA pranohen si një mjet për monitorimin në kohë reale dhe kontrollin e sistemeve të energjisë elektrike, duke përfshirë sistemet e prodhimit, transmetimit dhe shpërndarjes. SCADA e krijuar me personazhet (karakteret) e para të fjalëve Kontrollit Mbikëqyrës dhe Marrjen e të Dhënave. Ajo quhet sistemi Kontrolli i Auditimit Qendror dhe Mbledhja e Shënimeve. SCADA është në thelb një softuer që lejon instalime në shkallë të gjerë të monitorohen nga një qendër e vetme me pajisje të tilla, si kompjuterë, telefona celularë ose tableta. Duke pasur parasysh trendin e zhvillimit të teknologjive të reja të përdorura në këtë sistem dhe bazuar në rëndësinë që të kemi një sistem të tillë për rrjetin e shpërndarjes, KEDS vendosi që nga viti i kaluar të fillojë menjëherë me zhvillimin e SCADA-s në shtetin e Kosovës. Pra, arsyet kryesore përse KEDS vendosi të bëjë projektin SCADA, qëndron në faktin se sistemi mund të monitorohet në çdo kohë, mund të mbledhë dhe përpunojë të dhëna në kohë reale, sistemi mund të marrë lajme nga lokacioni dhe do të bëhet ndërhyrja e menjëhershme. Pjesë e rëndësishme e këtij projekti janë gjithashtu punëtorët të cilët do të punojnë drejtpërdrejt me këtë sistem. KEDS do t u japë mundësi punonjësve të SCADA-s për zhvillim profesional në një mjedis të mirë dhe mundësinë për rritjen e aftësive të tyre në fusha të ndryshme të punës me këtë sistem. Gjithashtu do të ofrohen trajnime për personelin e autorizuar që do të punojë për SCADA, në mënyrë që personeli të jetë i aftë të punojë në mënyrën më të mirë të duhur. potrošaču. Projekat KEDS Scada Sa ciljem poboljšanja učinka usluga prema potrošačima, glavni cilj jednog modernog sistema energetske mreže je da bude u stanju da funkcioniše kako treba i pruži potrošačima visoki kvalitet snabdevanje sa neprestanom energijom. Ovaj cilj može se postići na mnogo načina, počevši od poboljšanja električne mreže, ali najvažnije ovo se može postići sa potrebnim sistemom nadgledanja i kompjuterske kontrole. Sistemi SCADA se priznaju kao sredstvo nadgledanja u realnom vremenu i kontrolu sistema električne energije, obuhvatajući sisteme proizvodnje, transmisije i distribucije. SCADA stvorena sa prvim personažima (karakterima) reči Kontrola Nadgledanja i Uzimanje Podataka. To se naziva Kontrola Centralne Revizije i Prikupljanje Podataka. SCADA je u suštini jedan softver koji dozvoljava instaliranje u širokom stepenu i nadgledanje od jednog jedinog centra sa sličnom opremom kao kompjuteri, mobilni telefoni ili tableti. Imajući u vidu trend razvoja novih tehnologija upotrebljenih u ovom sistemu i zasnovano na važnosti da imamo jedan sličan sistem za distributivnu mrežu, KEDS je odlučio da od prošle godine odmah počne sa razvojem SCADA u državi Kosova. Dakle, glavni razlozi zašto je KEDS odlučio da uradi projekat Scada stoji u činjenici da se sistem može monitorisati u svako vreme, može prikupiti i obraditi podatke u realnom vremenu, sistem može dobiti vesti iz lokacije i intervencija će se izvršiti odmah. Važan deo ovog projekta su takodje radnici koji će direktno raditi sa ovim sistemom. KEDS će dati mogućnost radnicima SCADA za profesionalni razvoj u jednoj boljoj sredini i mogućnost za porast njihovih sposobnosti u raznim poljima rada sa ovim sistemom. Takodje biće pružena obuka za ovlašćeno osoblje koje će raditi za - Scada, na način da osoblje bude sposobno da radi na najbolji zahtevani način. only needs to print the bill to the customer. KEDS Scada Projects In order to improve customer service performance, the main purpose of a modern power grid system is to be able to function properly and provide their customers with high quality of uninterrupted power supply. This goal can be achieved in many ways, ranging from improving the electrical network, but most importantly this can be achieved with the proper monitoring and control system. SCADA systems are considered as a tool for real-time monitoring and control of power systems, including transmission and distribution systems. SCADA abbreviation means, Supervisory Control and Data Acquisition. It is called the Central Audit Control and Records Collection system. SCADA is essentially a software that allows large-scale installations to be monitored from a single hub with devices such as computers, cell phones, or tablets. Given the trend of developing new technologies used in this system and based on the importance of having such a system for the distribution network, KEDS decided from the past year to start immediately with the development of SCADA in the state of Kosovo. So, the main reasons why KEDS decided to make Scada s project, lies in the fact that the system can be monitored at any time, can collect and process data in real time, the system can get news from the location and immediate intervention will take place. An important part of this project are the workers who will work directly with this system. KEDS will enable SCADA employees to develop professionally in a good environment and the ability to increase their skills in different areas of work with this system. Also, training will be provided for authorized personnel to work for Scada, so that the staff can be able to work in the best way they want. 32

33 ENERGY PROFESIONET E SË ARDHMES PROFESIJE BUDUĆNOSTI PROFESSIONS OF THE FUTURE EDUKIM 33

34 Teknologjia është duke u avancuar me hapa të shpejtë dhe thuajse çdo ditë inovacionet e reja po ndryshojnë jetën tonë. Ka kompani automobolistike për shembull, që po punojnë në vetura që nuk kanë nevojë për drejtues. Në këto kushte, është ngritur nevoja për njerëz profesionistë të fushave të ndryshme të cilët do të jenë në krye të punëve që lidhen aq ngushtë me zhvillimin teknologjik. Portali ListeList ka bërë një përmbledhje me disa prej profesioneve që mund t i hasim në të ardhmen. Për shembull, shoqëritë do të kenë nevojë për inxhinier të printimeve 3D. Printerat 3D janë një nga zbulimet më interesante të viteve të fundit. Natyrisht, nuk është e vështirë të parashihet se nevoja për ekspertë të cilët do t i programojnë robotët, në kohën kur robotët ngadalë po bëhen pjesë e jetës tonë, do të rritet. Si duket do të duhet të mësohemi me praninë e robotëve rreth nesh, dhe në këto rrethana, ky do të jetë një nga profesionet më të rëndësishme të së ardhmes. Me zhvillimin e teknologjisë, inteligjenca artificiale është një nga Tehnologija napreduje brzim koracima i takoreći svaki dan nove inovacije menjaju naš život. Ima kompanija automobilistike, na primer, koje rade na vozilima koje nemaju potrebe za upravljačem. U ovim uslovima, je podignuta potreba za profesinalne ljude iz raznih oblasti koji će biti na vrhu zadataka i koji su tesno povezani sa tehnološkim razvojem. Portal ListeList je uradio jedan sažetak sa nekoliko profesija na koje možemo naići u budućnosti. Na primer, društva će imati potrebe za inžinjere štampanja 3D. Printeri 3D su jedni od najinteresantnijih otkrića zadnjih godina. Naravno, nije teško predvideti potrebu za stručnjake koji će programirati robote, u vremenu kada roboti polako postaju deo našeg života, koja će se povećati. Izgleda da mi treba da se naučimo sa prisustvom robota oko nas, i u ovim okolnostima, ovo će biti jedna od važnih profesija budućnosti. Sa razvojem tehnologije, veštačka Technology is advancing fast and almost every day new innovations are changing our lives. There are automotive companies, for example, that are working on cars that do not need drivers. Under these conditions, there is a need for professional people from different fields who will be in charge of jobs that are so closely related to technological development. The listelist portal has made a summary of some of the professions that we may encounter in the future. For example, societies will need 3D print engineers. 3D printers are one of the most interesting discoveries of recent years. Of course, it is not difficult to foresee that the need for experts who will program robots, at a time when robots are slowly becoming part of our lives, will grow. We seem to have to get used to the presence of robots around us, and in these circumstances, this will be one of the important professions of the future. 34

35 ENERGY EDUKIM temat më të diskutuara. Qëllimi është t i mësojmë sjelljen njerëzore dhe mënyrën e të menduarit makinave. Kjo fushë e teknologjisë do të kërkojë numër të konsiderueshëm të njerëzve. Ndoshta një nga profesionet më të kërkuara në të ardhmen. Droni po përdoret çdo herë e më shumë si hobi te njerëzit apo për filmime nga ajri. Madje, ka edhe gara mes dronëve, ashtu sikurse mes veturave. Edhe pse ky është një profesion i ri, në të ardhmen dronët nuk do të përdoren vetëm për filmime, por edhe për qëllime të tjera, qoftë mbajtjen e objekteve të ndryshme. Këshilltarë për privatësi: Çdo ditë, njerëzit ndajnë me të tjerët përmes rrjeteve sociale se çfarë hanë, vendet që vizitojnë, njerëzit që takojnë. Me zhvillimin e teknologjisë, ne do të jemi të mbushur me informacione të shumta, dhe do të përdorim sisteme bankare online, apo kyçemi me të dhëna personale. Njerëzit parashohin se kjo mund të sjellë probleme në të ardhmen dhe ndoshta do të na duhen këshillues për privatësi. inteligencija je jedna od najčešće razmatranih tema. Cilj je da ih naučimo ljudskom ponašanju i načinu razmišljanja mašina. Ova oblast tehnologije zahtevaće znatan broj ljudi. Možda jedno od najtraženijih profesija u budućnosti. Dron se upotrebljava sve više kao hobi kod ljudi, ili za snimanje iz vazduha. Čak, ima i takmičenja medju dronovima, kao izmedju vozila. Iako je ovo jedna nova profesija, u budućnosti dronovi se neće koristit samo za snimanje, nego i za ostale namene, bilo i za držanje raznih objekata. Savetnik za privatnost: Svaki dan, ljudi dele sa drugima preko društvenih mreža šta jedu, mesta koja posećuju, ljude koje susreću. Sa razvojem tehnologije, mi ćemo biti ispunjeni mnogim informacijama, upotrebljavaćemo bankarske sisteme online, ili se uključujemo sa ličnim podacima. Ljudi predvidjaju da ovo može dovesti probleme u budućnosti, a možda će nam trebati savetnik za privatnost. With the development of technology, artificial intelligence is one of the most discussed topics. The goal is to learn human behavior and the way cars think. This area of technology will require a considerable number of people. Perhaps one of the most sought-after professions in the future. Drones are being used more and more as a hobby for humans or for airborne footage. There is even racing between drones, similar to car races. Although this is a new profession, in the future drones will not only be used for video footage, but also for other purposes as well as for holding various objects. Personal Privacy Counselor: Every day, people share with others through social networks what they eat, the places they visit, the people they meet. With the development of technology, we will be filled with multiple information, and we will use online banking systems, or connect with personal data. People anticipate that this may cause problems in the future, and maybe we will need privacy advisers. 35

36 SISTEMET MË TË MIRA TË ARSIMIT NË BOTË NAJBOLJI SISTEMI OBRAZOVANJA NA SVETU BEST EDUCATIONAL SYSTEMS IN THE WORLD Në momentin që po lexoni këtë artikull, në Kosovë dhe në botë është duke u përgatitur një gjeneratë e re, që një ditë do të qeverisë me të gjithë ne. Për këtë arsye, shtetet i kushtojnë rëndësi të madhe dizajnimit të një sistemi arsimor që do të tentojë të nxjerrë më të mirën e fëmijëve dhe studentëve. Ka vende sikur Finlanda, për shembull, që sistemin e arsimit e ka të fokusuar më shumë në argëtim dhe socializim, U momentu kada čitate ovaj članak, na Kosovu i u svetu se priprema jedna nova generacija, koja će jednog dana upravljati sa svima nama. Zbog ovog razloga, države pridaju veliku važnost dizajniranju jednog obrazovnog sistema koje će pokušati da izvuče najbolje od dece i studenata. Ima mesta kao Finska, na primer, koja sistem obrazovanja ima fokusiran više u zabavljanju i druženju, različito od There are many research findings on the education systems around the world that forces us to think about how we convey education to our students. There are places such as Finland that their educational system is based on games and socialization and Japan that has a technology-based education system. The few countries that dominate conversations of good education systems are Finland, South Korea, ndryshe nga Japonia që ka sistem të arsimit të bazuar në teknologji. Edhe pse të ndryshme, këto sisteme kanë dëshmuar të jenë efektive. Disa prej vendeve që kryesojnë listën me sistemet më të mira të arsimit në botë, janë Koreja Jugore, Japonia, Hong-Kongu, Singapori dhe Finlanda. Sashi Gundala ka publikuar një shkrim Japana koji ima sistem obrazovanja zasnovan na tehnologiji. Iako su različiti, ovi sistemi su dokazali efektivnim. Nekoliko od zemalja koje su na vrhu liste sa najboljim sistemom obrazovanja na svetu su Južna Koreja, Japan, Hong Kong i Singapur, Finska. Sashi Gundala je objavio jedan članak u časopisu Education Viewpoints gde Japan, Hong Kong and Singapore. Let s take a deep dive into the education systems of these countries and understand what is working in their favor. South Korea: The main focus of their system is primary education. According to an article published by Sashi 36 36

37 ENERGY në revistën Education Viewpoints, ku krahason këto sisteme arsimore. Koreja e Jugut Fokusi kryesor i Koresë së Jugut është fokusi në arsimin fillor. Sipas artikullit të Gundalas, në Korenë e Jugut përmes shkollës fillore, bëhet punë e madhe me nxënësit në vitet e tyre të para, kështu duke përcjellë edukimin e tyre gjatë gjithë jetës. Nxënësit shkojnë në shkollë shtatë ditë në javë. Koreja e Jugut shpenzon 8 për qind të GDP-së së saj në arsim në krahasim me një mesatare prej 6 për qind të vendeve pjesëmarrëse të OECD-së. Në përgjithësi, prindërit janë shumë të përfshirë dhe janë të gatshëm të shpenzojnë shumë para që fëmijët e tyre të marrin edukimin që ju duhet. Mësuesit duhet të jenë shumë të kualifikuar. Ata gjithashtu kanë paga të mira. Të jesh mësues është profesion i lakmuar në Korenë e Jugut, shkruan Gundala. Japonia / Singapori / Hong -Kong uporedjuje ove obrazovne sisteme. Južna Koreja Glavni fokus Južne Koreje je fokus u osnovnom obrazovanju. Prema članku Gundala, u Južnoj Koreji preko osnovne škole, radi se veliki posao sa učenicima u njihovim prvim godinama, prateći njihovo obrazovanje tokom celog života. Učenici idu u školi sedam dana u nedelji. Južna Koreja troši 8 odsto na njen GDP u obrazovanju sa jednim prosekom od 6 odsto zemalja učesnica - OECD-a. Uopšte, roditelji su mnogo obuhvaćeni i spremni da troše mnogo para da bi njihova deca dobila obrazovanje koje im treba. Nastavnici treba da budu veoma kvalifikovani. Oni takodje imaju dobre plate. Da budeš nastavnik je poželjna profesija u Južnoj Koreji, piše Gundala. Japan / Singapur / Hong Kong Sve tri zemlje imaju jednu strukturu obrazovanja zasnovana na tehnologiji. Gundala on Linkedin social platform, South Korea system makes a good start with students, which carries them through the rest of their educational life. The students go to school seven days a week. South Korea spends 8% of its GDP on education as compared to a 6% average of other OECD participating countries. Culturally there is high emphasis placed on education. Parents are very involved and are willing to spend a lot of money to get their child the education they need. Teachers have to be highly qualified and are also paid good salaries. It is one of the coveted career choices in South Korea. Japan/Singapore/Hong Kong All three systems have a technology-based education structure. They are also similar to South Korea in the fact that their main focus is also primary education and they spend a good percentage of their GDP on education. The primary, secondary and higher education levels are exemplary BOTA 37

38 Të tre vendet kanë një strukturë të arsimit të bazuar në teknologji. Këto sisteme janë gjithashtu të ngjashme me Korenë e Jugut, për faktin se fokusi i tyre kryesor është edhe arsimi fillor, dhe ata shpenzojnë përqindje të konsiderueshme të GDP-së së tyre në arsim. Sistemi i arsimit ka ndryshuar, nga memorizimi dhe detyrat e përsëritura, që ishe i përqendruar më herët, në kuptimin e thelluar konceptual, dhe në mësim bazuar në zgjidhje të problemeve. Politika e kohëve të fundit e Ministrisë së Arsimit të Singaporit për Mësoni më pak, edukohuni më shumë, është shumë popullor dhe ka katapultuar sistemin e saj të arsimit në nivelet më të larta në botë. Finlanda Edhe pse Finlanda ka kryesuar listat e sistemeve më të mira të arsimit, kohëve të fundit po humbet kundrejt vendeve aziatike. Megjithatë, ky vend mbetet një ndër vendet me sistemin më të mirë të arsimit në botë. Shkolla fillon për fëmijët vetëm kur ata të jenë 7 vjeç. Për ta nuk ka detyra shtëpie dhe nuk ka testim të standardizuar derisa të arrijnë shkollën e mesme. Nxënësit shpenzojnë kohë më të shkurtër në shkollë. Edhe studentët dhe mësuesit shpenzojnë më pak kohë në shkollë në krahasim me homologët e tyre amerikanë. Finlanda gjithashtu jep tre vjet pushim të lehonisë për prindërit, në mënyrë që të jenë afër fëmijëve të tyre, dhe ofron shërbime të subvencionuara dhe parashkollore për fëmijët 5-7 vjeç, ku i kushtohet rëndësi lojërave dhe shoqërimit me të tjerët. Ovi sistemi su takodje slični sa Južnom Korejom zbog činjenice da njihov glavni fokus je i osnovno obrazovanje, i oni troše značajan postotak njihovog GDP-a u obrazovanju. Sistem obrazovanja se promenio, od memorizacije i ponavljanih zadataka, što je bio usmeren ranije, u produbljenju konceptualnog razumevanja i u nastavi zasnovano na rešavanju problema. Politika zadnjih vremena u Ministarstvu Obrazovanja Singapura za Učite manje, obrazujte se više je veoma omiljena i katapultirala je njen sistem obrazovanja u najvišim nivoima na svetu. Finska Iako je Finska vodila na listama najboljih sistema obrazovanja, u zadnjem vremenu gubi protiv azijskih zemalja. Medjutim, ova zemlja ostaje ostaje jedna od zemalja sa najboljim sistemima obrazovanja na svetu. Škola počinje za decu samo kada su oni starosti 7 godina. Za njih nema domaćih zadataka i nema standardizovanog testiranja dok ne stignu u srednju školu. Učenici troše manje vremena u školi. I studenti i nastavnici troše manje vremena u školi u poredjenju sa njihovim američkim homolozima. Finska takodje daje tri godine trudničkog bolovanja za roditelje na način da budu blizu njihove dece, i pruža subvencionirane i predškolske usluge za decu od 5-7 godina, gde se daje važnost igrama i druženju sa ostalima. in their approach and work. The education system has moved instruction further away from the rote memorization and repetitive tasks on which it had originally focused to deeper conceptual understanding and problem-based learning. The Singapore s ministry of education s recent policy of Teach less, learn more is highly popular and has catapulted its education system onto the top rungs in the world. Finland Although a top runner in the past, it is losing ground to its Asian counterparts. Regardless, Finland still figures in the top 10 performing countries in the world. School does not begin for children until they are 7 years old. There is no homework and no standardized testing until they reach high school. They have shorter school days. All schools follow a national curriculum. Students and teachers spend less time in schools in comparison to their American counterparts. Finland also provides three years of maternity leave, subsidized daycare and pre-school for 5-7 year olds where the emphasis is on playing and socializing. 38

39 ENERGY BOTA Kanada Ka qenë befasuese hyrja e Kanadasë në listën e 10 vendeve që kanë sistemet më të mira të arsimit në botë. Sistemi i tyre është shumë i thjeshtë. Ai përqendrohet në tre pjesë kryesore: Shkrim-lexim, matematikë dhe diplomim në shkollën e mesme. Me një vizion të qartë, ata kanë krijuar një sistem transparent në bashkëpunim me mbikëqyrësit, mësuesit dhe komunitetin për të krijuar një kurrikulë dhe metodologji që është e suksesshme. Sistemi inkurajon punën në grup, arsimin cilësor, trajnimin e vazhdueshëm të mësuesve, rezultatet transparente dhe një kulturë të shkëmbimit të praktikave më të mira. Morali i mësuesit është gjithashtu i lartë, sepse paga e tyre është e pranueshme, kushtet e punës janë të favorshme, objektet janë të mira dhe ka mundësi të ndryshme për mësuesit për të përmirësuar praktikat e tyre. Kanada Bilo je iznenadjenje ulazak Kanade u listi od 10 zemalja koje imaju najbolje obrazovne sisteme na svetu. Njihov sistem je veoma prost. On je koncentrisan u tri glavna dela: pisanje-učenje, matematika i diplomiranje u srednjoj školi. Sa jednom jasnom vizijom, oni su stvorili jedan transparentan sistem u saradnji sa nadzornicima, nastavnicima i zajednicom da bi stvorili jedan nastavni plan i program i metodologiju koja je uspešna. Sistem podstiče rad u grupi, kvaliteno obrazovanje, neprestano obučavanje nastavnika, transparetne rezultate i jednu kulturu razmene najboljih praksi. Moral nastavnika je takodje visok, jer je njihova plata prihvatljiva, uslovi rada su povoljni, objekti su dobri i ima raznih mogućnosti za nastavnike za poboljšanje njihove prakse. Canada In the last few years, Canada has been a surprise entry in the top 10 education systems surprising many. Their system is very simple. They focus on three main parts: literacy, math and high school graduation. With a clear vision, they have created a transparent system in collaboration with administrators, teachers and the union to create a curriculum and methodology that is successful. The system encourages teamwork, quality education, continued teacher training, transparent results and a culture of sharing best practices. The teacher morale is also high because their pay is acceptable, working conditions are favorable, facilities are good and there are all kinds of opportunities for teachers to improve their practice. Most importantly, perhaps, there is discretion for teachers to make their own judgments. 39

40 KEDS KIDS ACADEMY EDUKON FËMIJËT PËR ELEKTRIKË DHE ROBOTIKË KEDS KIDS ACADEMY OBRAZUJE DECU ZA ELEKTRIKU I ROBOTIKU KEDS KIDS ACADEMY EDUCATES KIDS FOR ELECTRONICS AND ROBOTICS KEDS Kids Academy, një projekt i ri i KEDS që për synim ka edukimin e fëmijëve në fushën e elektronikës dhe robotikës, ka mbledhur rreth 150 fëmijë të cilët përmes ligjëratave nga profesionistë të kësaj fushe kanë marrë njohuritë e para në këtë lëmi. Ky projekt është zhvilluar në kuadër të Përgjegjësisë Shoqërore të kompanisë, që mbetet e përkushtuar të përkrahë projekte të ndryshme të edukimit. Në kuadër të projektit janë trajnuar fëmijët e moshës 7 deri në 10 vjeç të punëtorëve të KEDS të Distriktit të Prishtinës. KEDS Kids Academy, je jedan novi projkat KEDS-a koji ima za cilj obrazovanje dece u polju elektronike i robotike, okupio je oko 150 dece koji su preko predavanja od strane profesionalaca struke dobila prva znanja u ovoj oblasti. Ovaj projekat je razvijen u sklopu društvene odgovornosti kompanije, koja ostaje posvećena da podrži razne projekte obrazovanja. U sklopu projekta obuku su prošli deca od 7 do 10 godina radnika KEDS-a iz Distrikta Prištine. KEDS Kids Academy, a new KEDS project which aims to educate children in the field of electronics and robotics, has gathered about 150 children who were offered basic lectures. This project has been developed within the company s social responsibility, which remains supportive in various education projects. Within the project, 7 to 10-year-old kids of KEDS employees in Pristina District were trained. Classes were divided into several groups and were held during July and August, when children are on vacation. Ligjëratat janë ndarë në disa grupe dhe janë zhvilluar gjatë muajve korrik dhe gusht, në kohën kur fëmijët janë në pushim veror. Ndër të tjerash, fëmijët kanë mësuar si të programojnë dhe të dizajnojnë qarqe, si dhe të montojnë pajisje elektronike. Ata përmes ligjëratave dhe ushtrimeve po ashtu mësuan Predavanja su bila razvdvojena u nekolko grupa i sprovedena tokom meseca Jula i Avgusta, u vremenu kada su deca u letnjem raspustu. Između ostalog, deca su naučila kako da programiraju i dizajniraju strujna kola, kao i da montiraju elektronsku opremu. Oni su preko predavanja i vežbi takođe naučili kako funcioniše Among others, children have learned how to program and design circuits, and to install electronic devices. Through lectures and exercises they also learned how Arduino works, which is a platform used to build projects in electronics and robotics. KEDS has collaborated with one of the most experienced information technology 40

41 ENERGY KEDS KIDS ACADEMY si funksionon Arduino, që është një platformë që përdoret për ndërtimin e projekteve në elektronikë dhe robotikë. KEDS ka angazhuar një ndër kompanitë më me përvojë në vend për teknologji informative, kompaninë Cacttus, për të krijuar kurrikulën si dhe për të mbajtur ligjëratat. Përveç ligjëratave, fëmijët mësuan edhe përmes ushtrimeve. Ata vizituan laboratorët e KEDS-it, ku nga afër mësuan se si funksionojnë njehsorët elektrikë. Gjatë tërë këtij programi, fëmijët kanë shfaqur interesim për të marrë njohuri bazike në këtë fushë. Në fund, atyre iu është ndarë nga një certifikatë. Kështu, organizatorët dhe trajnuesit e këtij programi shprehen edhe simbolikisht mirënjohjen ndaj përkushtimit të fëmijëve përgjatë tërë kursit. Ky trajnim synon të zgjerohet edhe për fëmijët e punëtorëve të distrikteve të tjera, dhe më vonë të shndërrohet në një program falas për të gjithë fëmijët e Kosovës. Arduino, koja je jedna platforma koja se upotrebljava za izradu projekata elektronike i robotike. KEDS je angažovao jednu od najiskusnijih kompanija u zemlji za informativnu tehnologiji, kompaniju Cacttus, da bi kreirala nastavni plan i program kao i održavanje predavanja. Osim predavanja, deca su učila i preko vežbi. Oni su posetili laboratorije u KEDS, gde su iz blizine naučili kako funcionišu elektronska brojila. Tokom celog ovog programa, deca su prikazala interesovanje da dobiju osnovna znanja u ovoj oblasti. Na kraju, njima su podeljena po jedna potvrda. Tako su organizatori i treneri ovog programa izrazili i simbolično zahvalnost prema posvećenošću dece tokom ovog kursa. Ova obuka ima za cilj proširenje i za decu radnika u ostalim distriktima, a kasnije da se pretvori u jedan besplatan program za svu decu Kosova. companies in the country, Cacttus, to create curricula and to offer lectures. In addition to lectures, children learned through exercises. They visited the KEDS laboratories, where they learned closely how the electric meters work. Throughout this program, children have shown great interest in gaining basic knowledge in this area. In the end, they were provided with a certificate. Hence, the organizers and trainers of this program also symbolically expressed their gratitude to the dedication of children during the training. This training aims to expand and involve children of the workers of other districts and later to become a free program for all children of Kosovo. 41

42 42

43 ENERGY KEDS KIDS ACADEMY 43

44 44

45 ENERGY KEDS KIDS ACADEMY 45

46 46

47 ENERGY KEDS KIDS ACADEMY 47

48 TA VËSH KREATIVITETIN NË PUNË DA UNESEŠ KREATIVNOST NA POSLU PUTTING ART TO WORK 48

49 ENERGY Arti dhe biznesi nuk janë një kombinim i pazakontë, dhe kjo duket edhe më e saktë për disa prej adhurueseve të artit në Kosovë, të cilët këtë pasion po e shkrijnë në punët e tyre të përditshme. Ideja në fillim ishte për ta plotësuar kohën time - gjithçka filloi duke e kombinuar kreativitetin dhe pasionin që kam për artin, thotë Granita Grezda, e cila tash e një kohë është duke punuar pjata të argjilës. Ajo ka përfunduar Fakultetin e Arteve në Prishtinë, që sipas saj, i ka ndihmuar shumë që t i ofrojë njohuritë bazike dhe kreativitetin për ta zhvilluar punën që e bën sot. Pjatat e argjilës, Granita i zbukuron me forma të ndryshme. Këto pjata zakonisht përdoren si dhurata apo thjesht si suvenire për t i lënë në ndonjë qoshe të dhomës. Granita nuk është e vetme në këtë lloj ndërmarrësie. Të tjerë persona të talentuar po ashtu po zhvillojnë këtë formë biznesi, ndërsa prodhimet e tyre i shesin kryesisht me ndihmën e rrjeteve sociale. Umetnost i biznis nisu jedna neuobičajena kombinacija, i ovo se vidi još tačnije od nekoliko ljubitelja umetnosti na Kosovu, koji ovu strast tope u njihovom svakodnevnim radovima. Ideja na početku je bila da ispunim moje vreme sve je počelo sa kombinacijom kreativnosti i strasti koju imam za umetnost, kaže Granita Grezda, koja sada i jedno vreme radi glinene posude. Ona je završila Fakultet Umetnosti u Prištini, koji je prema njoj, mnogo pomogao da pruži osnovna znanja i kreativnost za razvijanje posla koji danas radi. Glinene posude, Granita ulepšava u raznim oblicima. Ovo posudje se obično upotrebljavaju kao pokloni ili prosto kao suvenir da bi ih postavikli u neki ćošak sobe. Granita nije jedina u ovoj vrsti preduzetništva. Druge talentovane osobe takodje razvijaju ovaj oblik biznisa, dok njihove proizvode uglavnom prodaju uz pomoć društvenih Art and business are not an unusual combination, and this seems even more accurate to some of the art lovers in Kosovo who are using their passion in their daily work. The idea at first was to fill my spare time - everything started combining the creativity and passion that I have for art, says Granita Grezda, who has been working with clay plates for a while now. She graduated from the Faculty of Arts in Pristina, which, according to her, has helped a lot to gain basic knowledge and creativity to develop the work she does today. Granita decorates plates of clay in different shapes. These plates are usually used as gifts or simply as souvenirs to leave them in any corner of the room. Granita is not alone in this kind of business. Other talented people are also developing this form of business, while selling their products mainly through the help of social networks. KULTURA 49

50 Agata Çetta, një tjetër artiste e diplomuar në arte, po ashtu vë kreativitetin e saj në punë. Ajo thotë se pas përfundimit të studimeve ka pasur mundësi që të udhëtojë nëpër vende të ndryshme të botës, ku ka parë suvenire që promovonin bukuritë, traditat dhe historinë e vendeve që ka vizituar. Kjo më shtyri që edhe unë të filloj të mendoj për krijimin e punimeve unike me motive të ndryshme për vendin tim, që do të mund të ishin interesante për turistët që e vizitojnë Kosovën, e pse jo edhe për vendasit, ka thënë ajo. Në faqen e saj në rrjete sociale, Çetta tregon pjatat e argjilës që përmbajnë pikërisht traditën dhe historinë tonë. Kur kam filluar të merrem me krijimin e punimeve artistike, nuk kam menduar që kjo të jetë i vetmi burim i të ardhurave të mia, pasi që unë gjithashtu kam qenë e punësuar si dizajnere grafike. Tani që merrem më intensivisht me këtë aktivitet, përmbushja dhe qetësia shpirtërore që unë përfitoj gjatë punës, janë motivi më i madh që unë të vazhdoj me realizimin e këtij lloj aktiviteti, ka thënë ajo. Ajo thotë se përfundimi i studimeve për art është i rëndësishëm për këtë lëmi, por kjo nuk më bën mua më kreative sesa shumë njerëz të tjerë të cilët kanë talent nga lëmi i artit. mreža. Agata Çetta, jedna druga diplomirana u umetnosti, takodje unosi svoju kreativnost na poslu. Ona kaže da nakon završetka studija imala je mogućnost da putuje po raznim zemljama sveta, gde je videla suvenire koja promovišu lepote, tradiciju i istoriju mesta koja sam posetila. Ovo me navelo da i ja počnem da mislim o stvaranju jedinstvenih radova sa raznim motivima moga mesta, koji bi mogle biti interesantne za turiste koji posećuju Kosovo, a što da ne i za meštane, rekla je ona. U njenoj stranici u društvenim mrežema, Çetta pokazuje glinene posude, koje tačno sadrže našu tradiciju i istoriju. Kada sam počela da se bavim sa kreiranjem umetničkih radova, nisam mislila da će ovo biti jedini izvor mojih prihoda, pošto sam ja takodje bila zaposlena kao grafički dizajner. Sada kada se intenzivnije bavim ovom asktivnošću, ispunjenost i duševni mir koje ja dobijam tokom rada, su najveći motiv da ja nastavim sa ostvarenjem ove vrste aktivnosti, rekla je ona. Ona kaže da je završetak studija za umetnost važna za ovu oblast, ali ovo ne čini mene krativnijom od mnogo drugih ljudi koji imaju talenta iz oblasti Agata Cetta, another art graduate, also puts her creativity at work. She says she has been able to travel to various locations around the world after studies, where she has seen souvenirs which promoted the beauties, traditions and history of the sites I visited. It made me start thinking about creating unique works with different motives of my country, which could be interesting for tourists visiting Kosovo, and why not for the locals, she says. On her social network site, Çetta shows the clay plates, which display exactly our tradition and history. When I started dealing with artwork, I did not expect this to be the only source of my income, as I was also employed as a graphic designer. Now that I am intensely involved with this activity, the spiritual calmness that I gain during work are the greatest motive for me to continue with this kind of activity, she says. She says studying art is important for this subject, but it does not make me more creative than many other people who have talent in the art field

51 ENERGY Me këtë konstatim të saj duket se pajtohet Valbona Derdovski, themeluese e Art me Pika. Derdovski nuk ka përfunduar studimet për art, dhe punimet e saj të artit ka filluar t i bëjë rishtazi, si një lloj hobi. Ajo ka punuar për rreth 30 vjet si rrobaqepëse dhe ideja për këtë iniciativë i kishte ardhur nga rrjetet sociale. Arti Aborigjin (Art që unë e bëj), është një art shumë i veçantë që kërkon precizitet, simetri dhe çka është më e veçanta e këtij arti, është se kërkon shumë durim, e që fal Zotit unë e kam këtë dhunti, thotë ajo. Edhe Derdovski bën vizatime të ndryshme në pjata, tavolina dhe punë të tjera. Por, ajo insiston se arti i saj nuk është biznes, por më shumë është hobi. umetnosti. Sa ovom njenom konstatacijom slaže se i Valbona Derdovski, osnivač Umetnost sa tačkama. Derdovski nije završila studije za umetnost, i njene umetničke radove je počela da izradjuje skoro, kao jedna vrsta hobija. Ona je radila oko 30 godina kao krojačica i ideja za ovu inicijativu je došla iz društvenih mreža. Aboridjinska Umetnost (umetnost koju ja radim), je jedna veoma posebna umetnost koja zahteva preciznost, simetriju i ono što je posebnost ove umetnosti, je da zahteva puno strpljenja, što hvala Bogu ja imam tu osobinu, kaže ona. I Derdovski pravi razne crteže na posudje, stolove i ostale radove. Ali, ona insistira da njena umetnost nije biznis nego više kao jedan hobi. Valbona Derdovski, founder of Art me Pika, agrees. Derdowski has not attended any art school, and she began with artwork just recently, initially as a hobby. She worked for about 30 years as a tailor and the idea for this initiative came from social networks. Autochthonous art (the art that I do) is a very special art that requires precision, symmetry and what is the most special of this art is that it requires a lot of patience, but thankfully I have this gift, she says. Derdovski also makes various drawings on plates, tables and other works. But, she insists that her art is not business but rather it is more like a hobby. KULTURA 51

52 NJË LOJË KU TË GJITHË DALIN FITUES JEDNA IGRA GDE SVI POBEDJUJU A GAME WHERE EVERYONE WINS! Një nga sportet më të vjetra në botë, karlingu (apo Curling në gjuhën angleze), ndonëse me hapa të ngadaltë, ka filluar të popullarizohet edhe në Kosovë. Aktiviteteve të ndryshme që janë mbajtur viteve të fundit i ka paraprirë themelimi i Federatës së Karlingut të Kosovës në shtator të vitit Edhe pse Kosova ende nuk ka asnjë terren të përshtatshëm ku mund të luhet, ky sport në formën e karlingut rrugor iu prezantua publikut në maj të vitit të kaluar, kur u shënua Dita e Mjedisit dhe Sportit në Prishtinë. Federata e Karlingut ka organizuar edhe turnetë rrugore në qershor të vitit 2017, kurse në shtator të po atij viti, ky sport iu prezantua edhe nxënësve të shkollave të ndryshme në Kosovë. Nxënësit mësuan për rregullat e kësaj loje përmes një terreni miniaturë. Kosova ende nuk ka përfaqësuesen e saj për të marrë pjesë në garat ndërkombëtare, por një grup adhuruesish të këtij sporti kanë mbajtur trajnimin e parë në akull në Budapest të Hungarisë në prill të vitit Ata janë trajnuar nga David Jones, trajner olimpik nga Skocia. Jedan od najstarijih sportova na svetu, Karling (ili Curling na engleskom jeziku ), iako sporim koracima, počeo je da se popularizuje i na Kosovu. Razne aktivnosti koje su održane zadnjih godina prethodilo je osnivanju Federacije Karlinga na Kosovu u septembru 2011 godine. Iako Kosovo još uvek nema nijedan prikladan teren gde se može igrati, ovaj sport u obliku uličnog karlinga je predstavljena javnosti u maju prošle godine, kada je obeležen Dan Životne Sredine i Sporta u Prištini. Federacija Karlinga je organizovala i ulične turnire u junu 2017 godine, dok u septembru te godine, ovaj sport je predstavljen učenicima raznih škola na Kosovu. Učenici su naučili za pravila ove igre preko jednog minijaturnog terena. Kosovo još uvek nema svoju reprezentaciju da bi učestvovala na medjunarodnim takmičenjima, ali jedna grupa ljubitelja ovog sporta su održali prvu obuku na ledu u Budimpešti u Madjarskoj u aprilu 2018 godine. Njih je trenirao David Jones, olimpijski trener iz Škotske. U stvari, Karling je rodjen u Škotskoj, i podaci pokazuju da je prvo kamenje ovog sporta gadjano još 1511 godine u regionima Stirling i Peth. One of the oldest sports in the world, Curling, although slow, has begun to become popular even in Kosovo. Various activities that have been held in recent years have preceded the establishment of the Kosovo Curling Federation in September of Although Kosovo still does not have any suitable ground to play, this sport was presented to the public in the form of road curling in May of last year when the Day of Environment and Sports in Pristina was marked. The Curling Federation also organized road tours in June 2017, and in September of that year, this sport was also presented to students of different schools of Kosovo. The students learned about the rules of this game through a miniature ground. Kosovo still does not have its own representatives to participate in international competitions, but a group of fans of this sport have held the first ice training in Budapest, Hungary in April They were trained by David Jones, an Olympic coach from Scotland. In fact, Curling was born in Scotland, and records show that the first stones of this sport were thrown in 1511 in the Stirling and Peth regions. The first curling clubs were also established in Scotland, starting with the Grand Caledonian Curling Club, which was formed in The rules that this team had set up continue to apply today. 52

53 ENERGY SPORTI Në fakt, karlingu ka lindur në Skoci, dhe të dhënat tregojnë se gurët e parë të këtij sporti u hodhën qysh në vitin 1511 në rajonet Stirling dhe Peth. Klubet e para të karlingut janë themeluar po ashtu në Skoci, duke filluar me Grand Caledonian Curling Club që u formua në vitin Rregullat që i kishte vënë ky ekip vazhdojnë të aplikohen edhe në ditët e sotme. Në vitin 1924 karlingu i burrave bëri debutimin në Lojërat Olimpike Dimërore të para në Chamonix, Francë. Kurse në vitin 1998 në Nagano të Japonisë, ky sport zyrtarisht iu bashkua programit olimpik duke përfshirë burrat dhe gratë. Karlingu luhet me dy ekipe prej katër personave, në një sipërfaqe akulli drejtkëndëshe. Pajisjet të cilat përdoren, janë këpucët dhe fshesa, si pajisje kryesore. Pastaj janë gurët e punuar nga graniti i fortë me peshë prej 19-25kg që rrëshqasin në sipërfaqen e akullt për të shkuar sa më afër shtëpisë apo qendrës. Çdo ekip ka tetë gurë për t i rrëshqitur deri në fund të një seti të lojës, ku zakonisht janë tre deri në gjashtë sete. Secili lojtar gjuan dy gurë njërin pas tjetrit. Lojtari shënon një pikë për secilin gurë që është sa më afër shtëpisë, sesa guri i ekipit kundërshtar. Natyrisht që fituesi e merr çmimin, mirëpo sipas traditës fituesit duhet t i shpërblejnë humbësit zakonisht me pije apo edhe me darkë, pasi që loja të ketë përfunduar. Kështu, të gjithë jenë fitues, si me çmim, pije, ushqim dhe miqësi. Sipas disa të dhënave, janë rreth 1.5 milionë njerëz në mbarë botën që e luajnë këtë sport. Prvi klubovi karlinga su osnovani takodje u Škotskoj, poćevši sa Grand Caledonian Curling Club koji je osnovan 1838 godine. Pravila koje je postavila ova ekipa nastavljaju da se primenjuju i dan danas. Godine 1924 muški karling je debitovao na prvim zimskim olimpijskim igrama u Chamonix, u Francuskoj. Dok, u godini 1998 u Nagano u Japanu, ovaj sport se zvanično pridružio Olimpijskom programu obuhvatajući muškarce i žene. Karling se igra u dve ekipe od po četiri članova, u jednoj pravougaonoj ledenoj površini. Oprema koja se koristi su cipele i metla, kao glavna oprema. Potom je kamenje izradjeno od čvrstog granita sa težinom od 19-25kg koji klizaju u ledenoj površini da bi se približili što bliže kući ili centru. Svaka ekipa ima osam kamena da ih kliza do kraja jednog seta igre, gde su obično tri do šest seta. Svaki igrač gadja dva kamena, jedan za drugim. Igrač postiže jedan poen za svaki kamen koji je što bliže kućici, nego kamen protivničke ekipe. Naravno dobitnik dobija nagradu, ali prema tradiciji pobednici treba da nagrade gubitnike obično sa pićem ili i sa večerom pošto se igra završi. Tako, svi su pobednici, sa nagradom, pićem, hranom i prijateljstvom. Prema nekim podacima, ima oko 1.5 miliona ljudi u celom svetu koji igraju ovaj sport. In 1924, men curling made its debut at the first winter Olympic games in Chamonix, France. And in 1998 in Nagano, Japan, this sport officially joined the Olympic program, including men and women competitions. Curling is played with two teams of 4 people on a rectangular ice surface. The equipment s used are shoes and brooms, as the main ones. Then there are stones made of heavy granite with a weight of 19-25kg that slip to the icy surface to get closer to the home or center. Each team has 8 stones to slide to the end of a set of games, where there are usually 3 to 6 sets. Each player throws two stones, one after the other. The player scores one point for each stone that is closer to the house than the opponent s stone. Of course, the winner gets the prize, but tradition has it that the winners must reward the losers usually with drinks or even dinner after the game is over. Thus, all are winners, such as in price, drinks, foods, and friendships. According to some data, there are about 1.5 million people around the world playing this sport. 53

54 54

55 ENERGY EDUKIMI 55 55

56 56

57 ENERGY EDUKIMI 57

58 58

59 ENERGY ARGËTIM SUNNY HILL FESTIVAL 59 59

60 INVESTIMET NË RRJET INVESTICIJE U MREŽI INVESTMENTS IN THE NETWORK KEDS ka intensifikuar angazhimet për përmirësimin e rrjetit energjetik sipas planit zhvillimor, që parasheh deri në vitin 2025 vendosjen e 3500 trafostacioneve të reja dhe mbi 200 kilometra rrjet të ri në tërë territorin e Kosovës. KEDS je pojačao angažovanja u poboljšanju električne mreže prema razvojnom planu, koji predviđa da do 2025 godine postavljanje 3500 novih trafostanica i iznad 200 kilometara nove mreže u celoj teritoriji Kosova. KEDS has intensified its commitment to improve the power grid according to the development plan, which foresees the deployment of 3500 new substations by 2025 and over 200 kilometers of new grid in the entire territory of Kosovo. Risi e këtij viti të investimeve të KEDS-it në rrjetin distributiv, është kalimi nga tensioni 10kV në tensionin 20kV. Ky investim ka filluar si pilot-projekt në daljen Drenica dhe Breznica në vitin 2017 e duke vazhduar pastaj në daljen Runiku. KEDS ka planifikuar edhe investimet në rrjetin 10kV të tensionit në daljen Apollonia në Fushë-Kosovë, Palaj-Plementin në Obiliq, Hogosht dhe Muçivercë, në Distriktin e Gjilanit dhe Novina ove godine u investicijama KEDS-a u distributivnoj mreži, je prelazak od napona 10kV na napon 20kV. Ova investicija je počela kao pilot-projekat na izlazu Drenica i Breznica 2017 godine nastavljajući na izlazu Rudnika. KEDS je planirao i investicije u mreži napona 10kV na izlazu Apolonia u Kosovom Polju, Palaj-Plementin u Obiliću, Hogošt i Mućiverce, u distriktu Gnjilana i Zahać This year s KEDS investment launch in the distribution network is the 10kV voltage switch to 20kV and this investment started as a pilot project at the Drenica and Breznica exit in 2017 and continuing at Runiku s exit. KEDS has also planned investments in the 10kV voltage network at the Apollonia exit in Fushë Kosovë, Palaj-Plementin in Obiliq, Hogosht and Muçivercë, in the districts of Gjilan and 60

61 ENERGY Zahaqi në Distriktin e Pejës. Vlen të përmendet investimi në linjën kabllore Mitrovicë-Shupkovc për të eliminuar nivelin 35kV dhe për të furnizuar TS Shupkovci nga nënstacionin i ri që është duke u ndërtuar në Mitrovicë. Gjithashtu, janë planifikuar punimet në përforcimin e rrjetit në fshatrat Obrançë, Bradash, Katunishtë 2, Kodra e Trimave në Prishtinë, Smrekovnicë, Vërnicë, Pantinë, Maxhunaj, Ropicë, Reznik, Prekaz, Klinë e Mitrovicës, Zhabar, Bajë e Malishevës, Llozicë, Lebushë, Dubovik, Prapaçan, Hoxhovit në Podujevë, Cakit, Lladovc, Shajkovc dhe Muqiq. Kryesisht është paraparë që në këto projekte të bëhet ndërrimi i rrjetit të stër-vjetruar nga përçuesit e zhveshur ajror në kabllo të mbuluar ABC, ndërrimin e shtyllave ekzistuese të drurit me ato të reja të betonit, ndërrimi i transformatorëve të vjetër, si dhe instalimin e transformatorëve të rinj për shkak të rritjes së numrit të konsumatorëve në këto vende. Po ashtu në shumë projekte është bërë investim duke kaluar nga rrejti ajror në rrjet nëntokësor, ku në këto raste është eliminuar tërësisht rrjeti me shtyllat ekzistuese. Një investim që përfshinë 12 fshatra të Podujevës Me ndërtimin e largpërçuesit 10 kvorllani nga KEDS, përfituesit më të mëdha direkt nga ky projekt janë fshatrat Orllan dhe Brainë, ku 512 familje i gëzohen këtij investimi. Pamjes të bukur natyrore të kësaj zone i kanë dhënë hijeshi edhe ndryshimet energjetike nga KEDS-i. Trafo-kulla e vjetër më nuk është aty dhe në vend të saj KEDS ka vendosur një të re me një kapacitet prej 400 kv, që bashkë ma ato ekzistueset përmbushin nevojat për banorët vendas. Projekti i përfunduar ka ofruar kushte shumë më të mira për biznese dhe amvisëri që po zhvillohen në këto anë. Menaxheri i restorantit Liqeni që gjendet në këtë zonë, Mustafë Troshi, për projektin e përfunduar nga KEDS-i, thotë se ka ofruar kushte shumë të mira dhe stabilitet energjetik. Rrjeti elektrik në këto anë ka qenë në gjendje të mjerueshme dhe ka pasur shumë ndërprerje. Për ne është shumë i nevojshëm ky projekt, sepse me stabilizimin e rrymës rritet edhe u distriktu Peći. Vredi napomenuti investiciju u kablovskoj liniji Mitrovica-Šupkovac za eliminisanje nivoa 35kV i za napajanje TS Šupkovac od nove podstanice koja se gradi u Mitrovici. Takodje su planirani radovi u pojačavanju mreže u selima Obranća, Bradaš, Katunište 2, Vranjevac u Prištini, Smrekovnica, Vrnica, Pantina, Madžunaj, Ropica, Reznik, Prekaze, Klina kod Mitrovice, Žabare, Banja kod Mališeva, Lozica, Lebuš, Dubovik, Prapačan, Hodžovit u Podujevu, Cakit, Ladovci, Šajkovac i Mućić. Uglavnom je predvidjeno da se u ovim projektima izvrši zamene zastarele mreže od vazdušne neizolovane žice na pokriveni kabal ABC, zamenu postojećih drvenih stubova sa onim novim betonskim, zamenu starih transformatora, kao i instaliranje novih transformatora zbog povećanja broja potrošača u ovim mestima. Takodje u mnogim projektima je uradjena investicija sa prelaskom iz vazdušne linije na podzemnu mrežu, gde su u ovim slučajevima u potpunosti eliminisana mreža sa postojećim stubovima. Jedna investicija koja obuhvata 12 sela Podujeva Sa izgradnjom dalekovoda 10 kvorlane od strane KEDS-a, najveći dobitnici direktno od ovog projekta su sela Orlane i Braina, gde su se 512 porodica obradovale ovoj investiciji. Lepom prirodnom pogledu ove zone dale su lep izgled i energetske promene od strane KEDS-a. Stara Trafo-kula nije više tamo i na njeno mesto KEDS je postavio novu sa kapacitetom od 400 kv, koja zajedno sa onim postojećim ispunjavaju potrebe za lokalno stanovništvo. Završeni projekat je pružio mnogo bolje uslove za biznise i domaćinstva koji se razvijaju u ovom delu. Menadžer restorana Jezero koji se nalazi u ovoj zoni, Mustafa Troši, za završeni projekat od strane KEDS-a kaže da su pruženi mnogo bolji uslovi i energetska stabilnost. Električna mreža u ovom delu je bila u jadnom stanju i bilo je mnogo prekida. Za nas ovaj projekat je veoma potreban, jer sa stabilnošću struje povećava se i bezbednost usluga za naše klijente, rekao je Troši. Zahaqi in the district of Peja. It is worth mentioning the investment in the Mitrovica-Shupkovc cable line, to eliminate the 35kV level and to supply TS Shupkovci from the new substation being built in Mitrovica. Also, works on strengthening and improving the network in the villages of Obranca, Bradash, Katunishtë 2, Kodra e Trimave in Prishtina, Smrekovnica, Vërnicë, Pantinë, Maxhunaj, Ropicë, Reznik, Prekaz, Klinë e Mitrovicës, Zhabar, Bajë e Malishevës, Llozicë, Lebushë, Dubovik, Prapaçan, Hoxhov in Podujevë, Cak, Lladovc, Shajkovc and Muqiq. It is mainly foreseen that these projects include the replacement of the outdated network of bare air conductors in ABC-covered cable, the replacement of existing wood pillars with new concrete ones, the replacement of old transformers, and the installation of new transformers due to increasing the number of customers in these places etc.also, in many projects, investments have been made by switching from an aerial network to an underground one where in these cases the network with the existing pillars is completely eliminated. An Investment Involving 12 Podujevo Villages With the construction of the 10 kv Orllani conveyor line by KEDS, the biggest beneficiaries from this project are the villages Orllan and Brainë, where 512 families enjoy this investment. The beautiful natural scenery of this area has given elegance the energy changes made by KEDS. The old substation tower is no longer there and instead, KEDS has set up a new 400 kv capacity, which together with the existing ones, meet the needs of local residents. The completed project has provided much better conditions for businesses and households being developed in these areas. The manager of the Lake restaurant in this area, Mustafa Troshi, for the project completed by KEDS, says it has provided very good conditions and energy stability. The electrical network on these sides has been in a miserable condition and there have been many interruptions. For us, this project is very necessary, because with the stabilization of ZHVILLIMET NË KEDS 61

62 siguria e shërbimit për klientët tanë, ka thënë Troshi. Të kënaqur më këtë ndryshim të ri energjetik shprehen edhe banorët e tjerë të kësaj ane. Në fshatin tonë e kena pas një shprehje: Nji zog me hip në tel e nal rrymën, çdo herë me probleme, tash është diçka krejt tjetër. Edhe moti kur po ndryshon nuk vërehet, se rryma tash është super. Falënderojmë KEDS-in që me këtë punë na e ka letu jetën, ka thënë Mentor Haliti, banor i fshatit. Me ndërtimin e këtij largpërçuesi janë evituar prishjet e shpeshta dhe ndërprerjet e zgjatura të energjisë elektrike, pasi që rrjeti i mëparshëm ka qenë tepër i vjetruar dhe i shtrirë nëpër terren kodrinoro-malor, ku është vështirësuar evitimi i prishjeve. Tani rrjeti i ri shtrihet përgjatë rrugës kryesore, dhe punët e mirëmbajtjes do të jenë më të lehta. Tri trafo dhe shumë shtylla në Sofali të Prishtinës Lagjja Sofalia afër Gërmisë në Prishtinë ka marrë një pamje të re pas përfundimit të projektit energjetik të KEDS-it. Janë 148 familje që përfitojnë nga ky investim. Deri para përfundimit të projektit nga KEDS-i, banorët e lagjes janë furnizuar vetëm nga një trafo, që ka qenë e pamjaftueshme për nevojat energjetike për popullatën e këtushme. Sofalia çdo ditë po zgjerohet me shtëpi dhe ndërtime të reja. Me shtimin e popullatës është paraqitur nevoja për rritjen e kapaciteteve të reja energjetike. Për këtë projekt KEDS ka vendosur tri Zadovoljni sa ovom novom energetskom promenom su i stanovnici u domaćinstvu. U našem selu smo imali jedan izraz: Jedna ptica da bude na žici zaustaviće struju, uvek sa problemima, sada je sve drugačije. I kada se vreme menja ne primećuje se, sada je struja super. Zahvaljujemo KEDS-u što je sa ovim radom olakšao naš život, rekao je Mentor Haliti, stanovnik sela. Za izgradnjom ovog dalekovoda su eliminisani česti kvarovi i dugi prekidi električne energije, pošto je stara mreža bila veoma zastarela i položena u bregovito-planinskom delu, gde je bilo otežano eliminisanje kvarova. Sada je nova mreža položena pored glavnog puta, gde će i radovi na održavanju biti lakši. Ima još mnogo ostalih projekata koji čekaju na ostvarenju od KEDS-a da bi bili što bliže potrošačima. Tri trafoa i mnogo stubova u Sofaliji Prištine Naselje Sofalija blizu Grmije u Prištini dobilo je novi izgled nakon završetka energetskog projekta KEDS-a. Tu su 148 porodica koje će imati dobit od ove investicije. Pre završetka ovog projekta od strane KEDS-a, stanovnici naselja su se snabdevali iz jednog trafoa, koje je bili nedovoljno da bi ispunili energetske potrebe za tamošnje stanovništvo. Sofalija se svakoga dana proširuje sa kućama i novom izgradnjom. Sa povećanjem stanovništva pojavila se potreba za povećanjem novih electricity supply, the security of service for our customers increases, said Troshi. Satisfied with this new improvements other residents of this area also express their appreciation. In our village, I heard an expression: A bird in a wire can cut the energy, every time with problems, now it is something else. Even when the weather changes it is not noticeable, because now the supply is super. We thank KEDS for making our lives better, said Mentor Haliti, a village resident. With the construction of this converter, frequent disruption and prolonged power outages have been eliminated, as the previous network has been outdated and lying on a hill-mountainous terrain, where it is difficult to avoid breakdowns. Now the new network extends along the main road, and maintenance work will be much easier. There are also many other projects under implementation, and many others that are expected to be realized by KEDS. Three powerhouses and many pillars in Sofali, Pristina The Sofalia neighborhood near Gërmia in Pristina has now a new look after the completion of the KEDS energy project. There are 148 families who benefit from this investment. Until the end of the project by KEDS, neighborhood residents were supplied only by a powerhouse that was insufficient to meet the energy needs of the local population. Sofalia is expanding every day with new homes and constructions. With the increase of the population, there is a need to increase the new energy capacities. For this project KEDS has set up three substations. A blind type transformer with a power rating of 630 kva, another type of 160 kv power pillar type and a 100-kVA powerhouse pylon type. There is also a 4,5 km low voltage air network and 1-kilometer airborne medium voltage network and 980m groundwater network. The pillars are made of concrete - 95 low voltage pylons and 14 pylons of medium voltage. Neighborhood residents thank KEDS for this new energy infrastructure. With these investments and changes made by KEDS in the power grid, we now have it much better. The electrical equipment is safe and we are no longer afraid of the bare wires. Now the tension has been stabilized. We thank KEDS for its work, said Fikrije Bojniku, 62

63 ENERGY ZHVILLIMET NË KEDS trafo. Një trafo e tipit blind me fuqi prej 630 kva, një tjetër e tipit shtyllë me fuqi 160 kv A dhe një trafo po e tipit shtyllë me fuqi 100 kva. Gjithashtu është shtirë rrjet i ri ajror dhe nëntokësor për tensionin e ulët dhe të mesëm dhe shtyllat janë vetëm prej betoni. Banorët e lagjes falënderojnë KEDS-in për këtë infrastrukturë të re energjetike. Me këto investime dhe ndryshime që ka bërë KEDS-i në rrjetin energjetik, tash e kemi shumë më mirë. Pajisjet elektrike i kemi të sigurta dhe nuk e kemi më atë frikën nga telat e zhveshur. Tani edhe tensioni është stabilizu. Falënderojmë KEDS-in për punën që ka bërë, ka thënë Fikrije Bojniku, banore e lagjes. KEDS zgjeron dhe përforcon rrjetin në Dragobil të Malishevës Janë 225 familje dragobilase që do të kenë energji elektrike shumë më kualitative edhe stabile nga investimi i radhës nga KEDS në Dragobil të Malishevës. Me këtë investim tani është rritur edhe cilësia e jetës së banorëve në këto anë. Ky investim është i mirëseardhur për banorët e fshatit, e sidomos për biznese. Një prej tyre është edhe biznesi për prodhimin e kubëzave betonike që përdoren në ndërtimtari dhe veprimtaritë ndryshme. Pronari i NTSH Neziri, Behxhet Paçarrizi, shprehet tepër i kënaqur me punën e KEDS-it në fshatin e tyre. energetskih kapaciteta. Za ovaj projekat KEDS je postavio tri trafoa. Jedan blindirani trafo sa snagom od 630 kva, jedan drugi tipa stubni sa snagom od 160 kv A i takođe jedan stubni trafo sa snagom od 100 kva. Takođe je položena jedna vazdušna mreža od 4,5 km niskog napona i 1km vazdušne mreže srednjeg napona i 980m podzemne mreže. Dok su stubovi samo od betona i to 95 stubova niskog napona i 14 stubova srednjeg napona. Stanovnici naselja zahvaljuju KEDS-u za ovu novu energetsku infrastrukturu. Sa ovim investicijama i promenama koje je KEDS uradio u energetskoj mreži, sada nam je mnogo bolje. Električna oprema je bezbedna i nemamo strah od neizolovanih žica. Sada je i napon stabilan. Zahvaljujemo KEDS-u za posao koji je uradio, rekla je Fikrije Bojniku, stanovnica naselja. Slične investicije, uvek prema predviđenom planu biće položene na celoj teritoriji Kosova. KEDS proširuje i pojacava mrežu u Dragobilju kod Mališeva Ima 225 porodica u Dragobilju koje će imati mnogo kvalitetniju I stabilniju električnu energiju od sledeće investicije od strane KEDS-a u Dragobilju kod Mališeva. Sa ovom investicijom sada je povećan i kvalitet života stanovnika u ovom delu. Ova investicija je dobrodošla za stanovnike sela, a naroćito za biznise. Jedna od njih je I a neighborhood resident. Such investments, always according to the foreseen, plan will be extended to the entire territory of Kosovo. KEDS expands and reinforces the network in Dragobil of Malisheva There are 225 families from Dragobil that will have much more qualitative and stable electricity from the next investment from KEDS in Dragobil of Malisheva. With this investment, the quality of life of residents in these areas has also increased. This investment is welcomed for the village residents, especially for businesses. One of them is the business for the production of concrete cubes used in construction and various activities. The owner of NTSH Neziri, Behxhet Paçarrizi, is extremely satisfied with the work of KEDS in their village. The pillars were too old and with very low tension and we had many, many problems. There was power, but we could not use it. The village has grown a lot and with this capacity it has been increased for about 200 houses in the area. Now the voltage is 220 V and everything is fine. We are grateful to KEDS for the solution, said Paçarrizi. Village residents say this investment has made their works much easier. Mrs. Vahide Paçarizi, thanks KEDS for their work and the efforts they have done for them. Children were at risk whenever they walked across the yard from the wires 63

64 Shtyllat kanë qenë tepër të vjetra dhe tensioni shumë i ulët dhe kemi pasur shumë, shumë probleme. Rrymë ka pasur, por nuk kemi mundur ta shfrytëzojmë. Fshati është rritur shumë dhe me këtë janë rritur edhe kapacitet për rreth 200 shtëpi në këtë zonë. Tash është tensioni 220 V dhe gjithçka është në rregull. I jemi mirënjohës KEDS-it që na ka bërë zgjidhje, ka thënë Paçarrizi. Banorët e fshatit thonë që ky investim ua ka lehtësuar shumë punët. Zonja Vahide Paçarizi, falënderon KEDS-in për punën dhe mundin që kanë bërë për ta. Fëmijët kanë qenë të rrezikuar sa herë që ecnin nëpër oborr prej telave të shtrirë përtokë. Si u nalte rryma na u nalshin krejt puntë. Tash KEDS është duke punu shumë mirë dhe po ecim përpara. Falënderojmë kompaninë për punën dhe mundin që ka bë për ne, ka thënë ajo. Rrjeti elektrik i vitit 1972 në Shtime zëvendësohet me rrjet të ri Fshati kodrinor Petrovë dhe lokaliteti te udhëkryqi i quajtur Te Pishat (Bincë) të qytetit të Shtimes, janë dy vendbanimet që kanë përfituar nga investimi i radhës të KEDS-it. 145 familje të cilët ndër vite kanë pasur probleme të mëdha me tensionin e ulët, si pasojë e rrjetit të vjetër, tashmë janë përfitues të këtij investimi. Në Projektin Petrova I- Kulla Rashiti në fshatin Petrovë, që njihet edhe për biznesin e gurëthyesve, gjatë zbatimit të projektit, KEDS ka vendosur dy trafo, njëra me fuqi prej 400 kva dhe tjetra me një kapacitet 250 kva. Edhe shtyllat e reja të betonit dhe shtrirja e rrjetit të ri i ka ndikuar dukshëm në stabilitetin energjetik. Për Lavdim Tërshanën, banor i fshatit, KEDS ka bërë një investim me hapa të sigurt. Vetëm nji trafo e kena pas për krejt mahallat knej dhe kena pas problem pas problemi. Gjendja ka qenë katastrofë dhe ngarkesat kanë qenë të mëdha. Pasi KEDS vendosi trafon e re në mahallën tonë, gjithçka ka ndryshu. Tash rryma është stabile. KEDS ka bërë investim të sigurt me hapa të sigurt. Falënderojmë kompaninë për gjithë këto ndryshime që na ka sjellë, është shprehur Tërshana. Pas përfundimit të projektit nga KEDS-i, këto lokalitete kanë marrë pamje krejtësisht të re energjetike. Është rritur dukshëm furnizimi me energji elektrike dhe siguria për banorët e këtyre anëve. Edhe banori tjetër i këtij fshati, Hazer kompanija za proizvodnju betonskih ploča koje se koriste u građevinstvu I raznim delatnostima. Vlasnik NTSH Neziri, Behddžet Pačarizi, izražava se veoma zadovoljnim sa radom KEDS-a u njihovom selu. Stubovi su bili veoma stari i napon je bio veoma slab, imali smo veoma mnogo problema. Struje je bilo ali nismo mogli da je koristimo. Selo se mnogo povećalo i sa ovim su se povećali i kapaciteti za oko 200 kuća ove zone. Sada je napon 220 V i sve je u redu. Zahvaljujem KEDS-u koji nam je uradio rešenje, rekao je Pačarizi. Stanovnici sela kažu da im je ova investicija olakšala mnogo poslove. Gospodja Vahide Paçarizi zahvaljuje KEDS-u na radu i zalaganju što su radili za njih. on the ground. When the power was off, our work was off too. Now KEDS is working very well and we are moving forward. We thank the company for the work and effort it has made for us, she said. The 1972 electrical network in Shtime is replaced by a new network The hilly village of Petrova, and the crossroads called Te Pishat (Bince) of the town of Shtime, are the two settlements that have benefited from the next KEDS investment. 145 families, who have had major problems with low voltage due to the old network, are already benefiting from this investment. In the Petrova I-Tower Rashiti project in the village of Petrova, known for quarrying, during 64 64

65 ENERGY Rashiti, me profesion zdrukthëtar, falënderon kompaninë dhe punëtorët për punën që kanë bërë në fshat. Tension i lartë na kalonte nëpër shtëpi dhe rrjeti ishte i vjetër që nga viti 1972, dhe gjithmonë paraqiste rrezik. Më kujtohet kur një shtyllë ra mbi një kulm të një shtëpie, por fati deshi që të mos pësojë askush. Tash rryma është e fortë dhe stabile. Dua të them edhe nja dy fjalë për punëtorët e KEDS-it. Kanë qenë mjaft të përgjegjshëm dhe shumë të sjellshëm gjatë gjithë kohës sa kanë punu këtu. Ju lumtë juve për punën që keni bërë, shprehet Rashiti. Projekti tjetër i KEDS-it në qytetin e Shtimes përfshin lokalitetin Te Pishat II, fshati Bincë, ku KEDS ka investuar që 127 familje në këto anë t u gëzohen këtyre investimeve. Banorët që jetojnë këtu kryesisht janë të ardhur nga viset Deca su bili u opasnosti uvek kada su išli dvorištem od žica položenih u zemlju. Čim je nestajala struja, stajao je i naš celokupan rad. Sada KEDS radi veoma dobro i idemo napred. Zahvaljujemo kompaniji na radu i naporima koje su uradili za nas, rekla je ona. Elektricna mreža iz 1972 godine u Štimlju zamenjena sa novom mrežom Bregovito selo, Petrovo, i lokalitet kod raskrsnice nazvan Kod Borova, (Binca) grada Štimlja, su dva naselja koja će imati koristi od sledeće investicije KEDS-a. 145 porodica, koje su godinama imali problema sa niskim naponom, koa posledica stare mreže, sada su korisnici ove investicije. Na Projektu Petrova I- Kula Rašiti u selu Petrovo, koji je poznat i po biznisima kamenoloma, tokom primene ZHVILLIMET NË KEDS the implementation of the project, KEDS has installed two transformers: one with a power of 400 kva and the other with a capacity of 250 kva. Even the new concrete pillars and the extension of the new grid have significantly influenced the energy stability. For Lavdim Tërshana, a village resident, KEDS has made an investment with safe steps. We only had one substation for all the neighborhoods around here and we had problems after problems. After KEDS set up a new substation in our neighborhood, everything changed. Now the current is stable. KEDS has made safe investment with safe steps. We thank the company for all these changes that have brought us, said Tërshana. After the completion of the project by KEDS, these sites have taken on a completely new energy view. The electricity supply and security for residents of these areas has significantly increased. Another resident of this village, Hazer Rashiti, a carpenter, thanks the company and the workers for their work in the village. The high voltage went through the house and the network was old since 1972, and always posed a risk. I remember when a pillar fell on a roof of a house, but luckily no one got hurt. Now the current is strong and stable. I want to say a few words about KEDS workers. They were quite responsive and very polite all the time they worked here. Good for you, for the work you have done, says Rashiti. The other KEDS project in the town of Shtime, includes the Te Pishat II site, the village of Bincë, where KEDS has invested so that 127 families in these areas benefit from these investments. Residents living here mainly come from other areas. During the implementation of the project, KEDS has installed a 400-kVA power station (TS10 / 0,4kV), 112 low voltage concrete pylons, 8 medium voltage concrete pylons, and 4700m low voltage aerial cables and 365m underground cables for medium voltage. Ramadan Duli, a resident of this area, says that they have had a great deal of current with the new trafo, the power is much stronger. We ve had big hurdles, wires have fallen to the ground, being on a simple piece of wood. We ve been worried on how to resolve this case. We are afraid that the worst might happen to our children. Now we have a new powerhouse, a new home and a strong power, Duli said. 65

66 tjera. Gjatë implementimit të projektit KEDS këtu ka vendosur një trafostacion (TS10/0,4kV) me fuqi 400 kva, shtylla të reja betoni si për tensionin e ulët shtu edhe për atë të mesëm, gjithashtu janë shtrirë rrjet kabllor ajror dhe tokësor. Ramadan Duli, banor i kësaj ane, thotë se kanë pasur hall të madh me rrymën e tash me trafon e re, rryma është shumë më e fortë. Kemi pasur pengesa të mëdha, telat kanë qenë të ramë përtokë, do të kapur për druni të thjeshtë. Hallin e kena pas si do të bëhet zgjidhje kësaj pune. Jemi frikësu mos po u ndodh naj e keqe fëmijëve. Tash kemi trafo të re, shtëpi të re e rrymë të fortë, ka thënë Duli. Banorët e Gadimes të ngazëllyer me rrjetin e ri energjetik Fshati Gadime e Epërme të Lipjani është përfitues i investimeve të planifikuara nga KEDS, që do të ndikojë drejtpërdrejt në rritjen e cilësisë së furnizimit dhe rënien e humbjeve në rrjet. Projekti është mirëpritur nga banorët e kësaj ane të cilët kryesisht merren me bujqësi. Për Agim Hajdinin banor i fshatit, projekti i KEDS-it është më i miri nga të gjithë projektet tjera që janë realizuar në këtë fshat. Shpeshherë kur bëj pagesën mujore të rrymës, paguaj edhe euro avanc, prej gëzimit që kam për gjendjen e mirë që kemi me rrymë. Prej të gjithë projekteve që janë bërë në fshatin tonë, ky i KEDS-it është më i miri. Përpara me rrymën e dobët që kishim as vullnet për punë s kishim, tash punojmë me qejf. Falënderojmë shumë KEDS-in dhe juve që po interesoheni për konsumatorët. Për 100 vjet e kemi hequr dertin për rrymë, ka thënë Agim Hajdini, i cili punon në kompaninë Bechtel&Enka. Janë 130 familje që i gëzohen këtij investimi. Për ndryshimet dhe përfitimet e banorëve prej këtij investimi tregon edhe Xhyzide Limani, banuese në këtë lokalitet. Përpara një frymë që i prekte telat e nalte rrymën. E kena pas problem me i përdorë pajisjet shtëpiake që nuk kanë punonin pa korrektorë. Tash rryma është e fortë dhe nuk tutemi kur fryn era. E ka knaq KEDS-i, super e ka ba, thotë e zonja e shtëpisë, Xhyzidja. Tension të fuqishëm energjetik dhe siguri për banorët e fshatrave të Suharekës projekta, KEDS je postavio dva trafoa. Jedna sa snagom od 400 kva i druga sa kapacitetom 250 kva. I novi betonski stubovi i polaganje nove mreže je vidljivo uticalo na energetsku stabilnost. Za Lavdima Tršana, stanovnik sela, KEDS je uradio jednu investiciju sa sigurnim koracima. Samo jedan trafo smo imali za sve mahale ovde i imali smo problem za problemom. Stanje je bilo katastrofa i opterećenja su bila velika. Pošto je KEDS postavio novi trafo u našoj mahali, sve se promenilo. Sada je struja stabilna, KEDS je uradio sigurnu investiciju sa sigurnim koracima. Zahvaljujem kompaniji za sve ove promene koje nam je donela, izrazio je, Tršana. Nakon završetka projekta od KEDS-a, ovi lokaliteti su dobili sasvim drugi energetski izgled. Vidljivo je povećano snabdevanje električnom energijom i bezbednost za stanovnike ovog dela. I drugi stanovnik ovog sela, Hazer Rašiti, sa profesijom stolara, zahvaljuje kompaniji i radnicima za posao koji su uradili u ovom selu. Visoki napon je prolazio iznad kuća i mreža je bila stara još od 1972 godine i uvek je predstavljala opasnost. Sećam se kada je jedan stub pao na krov jedne kuće, ali sreća je htela da ne strada niko. Sada je struja jaka i stabilna. Želim da kažem još jedno dve reči za radnike KEDS-a. Bili su veoma odgovorni i ljubazni tokom celog vremena dok su radili ovde. Hvala za posao koji ste izvšili, izrazio je Rašiti. Drugi projekat KEDS-a u gradu Štimlje obuhvata lokalitet Kod Borova II, selo Binca, gde je KEDS investirao da bi se 127 porodica u ovom delu radovali ovim investicijama. Stanovnici koji žive ovde uglavnom su došli iz drugih krajeva. Tokom primene projekta KEDS je ove postavio jednu trafostanicu (TS10/0,4kV) sa snagom 400 kva, 112 betonskih stubova za niski napona, 8 betonskih stubova za srednji napon, takođe su položena 4700m vazdušnog kabla za niski napon i 365m podzemnog kabla za srednji napon. Ramadan Duli, stanovnik ovog dela, kaže da su imali veliku brigu sa strujom, ali sada sa novim trafoom, struja je mnogo jača. Imali smo velikih poteškoća, žice su bile pale na zemlji, nekoliko su bile postavljene u obično drvo. Imali smo brigu kako će biti rešenje za ovaj posao. Plašio sam se da se ne dogodi nešto loše deci. Sada imamo novi trafo, novu kuću i jaku struju, rekao je Duli. Such investments, always under the foreseen dynamic plan, KEDS continues to extend to the entire territory of Kosovo. Gadime s farmers rejoice at KEDS s investment A very important investment project was just completed by KEDS in the village of Gadime e Epërme of Lipjan. It is the project named TS Gadime School, a project that will directly affect the increase of quality of supply and decrease of losses.the project was well received by the residents of this area, who are known for their agriculture. For Agim Hajdini village resident, KEDS project is the best of all other projects that have been implemented in this village. Often when I pay monthly electricity, I pay another euros in advance, for the joy I have for the good condition we have on electricity. Of all the projects that have been done in our village, this of KEDS is the best. Before with the weaker current we had, we did not have the will to work, now we work with pleasure. We thank very much KEDS and you who are interested for the customers. For 100 years we have removed the burden for electricity, said Agim Hajdini, who works in Bechtel & Enka company. There are 130 families who benefit from this investment. For the changes and benefits for the residents from this investment, also tells Xhyzide Limani, resident of this locality. Before a wind that touched the wires stopped the current. We had a problem with using household appliances that did not work without correctors. Now the current is strong and we are not afraid when the wind blows., says the housekeeper, Xhyzidja. KEDS invests vigorously in villages of Suhareka The villages Gjinoc, Leshan, Sallagrazhdë and Mushtisht of Suhareka are beneficiaries of the 10 kv over headline that KEDS has built, while from 0.4 kv network have benefited 61 families of Leshan village. Within the project is installed a completely new distribution facility and quite necessary for residents and businesses, has significantly improved the power grid and the transmission capacity. But most importantly, it is the increase of safety for residents. Quite happy about this project, are expressed the residents of these sides. Astrit Berisha, a resident of the village of Gjinoc, with profession car mechanic, 66

67 ENERGY Fshatrat Gjinoc, Leshan, Sallagrazhdë dhe Mushtisht të Suharekës, janë përfitues nga largpërçuesi 10 kv që ka ndërtuar KEDS, ndërsa nga rrejti 0.4kV kanë përfituar 61 familje të fshatit Leshan. Ky projekt kryesisht i tensionit të lartë, ku KEDS ka instaluar një stabiliment shpërndarës krejtësisht të ri dhe mjaft të nevojshëm për banorët dhe bizneset, ka përmirësuar dukshëm rrjetin energjetik dhe kapacitetin bartës. Por ajo që më së që shumti vlen të theksohet, është rritja e sigurisë për banorët, të cilët kanë qenë gjithmonë të rrezikuar nga rrjeti i vjetër energjetik. Mjaft të gëzuar për këtë projekt, shprehen banorët e këtyre anëve. Astrit Berisha, banor i fshatit Gjinoc, me profesion automekanik, ndjehet mjaft i lumtur për punën që ka bërë KEDS-i këtu. KEDS na ka hequr shtyllat e vjetra dhe për këtë jemi të lumtur, kurse sa i përket furnizimit me energji elektrike, tensioni është më i fuqishëm dhe për të gjithë banorët e fshatit është larguar frika dhe tani jemi të lirë për të lëvizur, ka thënë Berisha. Në këto fshatra dominon biznesi familjar dhe natyrisht me përfundimin e këtij Stanovnici Gadimlja oduševljeni sa novom energetstskom mrežom Selo Gornje Gadimlje kod Lipljana je korisnik planiranih investicija KEDS, koje će direktno uticati u povećanju kvaliteta napajanja i smanjivanje gubitaka na mreži.projekat je veoma dobro dočekan od stanovnika ovog dela, koji se uglavnom bave poljoprivredom. Za Agima Hajdinija stanovnik sela, KEDS je najbolji od svih ostalih projekata koji su ostvareni u ovom selu. Često kada plaćam mesečni račun za struju, plaćam I eura avansa, od radosti koju imam za dobro stanje koje imamo sa strujom. Od svih projekata koji su urađeni u našem selu, ovaj KEDS-ov je najbolji. Pre sa slabom strujom nismo imali volje za radom, sada radimo sa zadovoljstvom. Mnogo zahvaljujemo KEDS-u I vama što se intersujete za potrošače. Za 100 godina smo makli brigu za struju, rekao je Agim Hajdini, koji radi u kompaniji Bechtel & Enka. 130 porodica će imati koristi od ove investicije. Za promene I koristi stanovnika od ove investicije govori ZHVILLIMET NË KEDS feels very happy about the work that KEDS has done here. KEDS has removed the old poles and we are happy about it, and with regard to electricity supply, the voltage is stronger and for all the inhabitants of the village the fear is gone and we are now free to move said Berisha. Family business dominates in these villages and, of course, with the completion of this project, it is now easier to develop their business, with a more sophisticated and quality network. For all the villagers now, the technical safety is 100% guaranteed, while the risk 0%. Also, for resident Mithat Ramadani from Leshani, the danger has been avoided already in his village. The project has had a very positive impact on elimination of the risk with removal of wooden poles and high voltage. So, with the replacement of the old network, the risk is avoided, Ramadani said. KEDS continues to invest in the expansion and upgrading of the energy network throughout the country. 67

68 projekti tani e kanë më të lehtë të zhvillojnë biznesin e tyre, me një rrjet më të sofistikuar dhe cilësor. Për të gjithë fshatarët tani më siguria teknike është 100% e garantuar, ndërsa rrezikshmëria 0 për qind. Edhe për banorin Mithat Ramadani nga Leshani, tashmë rreziku është larguar nga fshati i tij. Projekti ka ndikuar shumë pozitivisht në largimin e rrezikut me heqjen e shtyllave të drurit si dhe tensionit të lartë. Pra, me ndërrimin e rrjetit të vjetër është evituar edhe rreziku, është shprehur Ramadani. KEDS po vazhdon me investime, dhe tashmë ka rregulluar tensionin dhe infrastrukturën energjetike për shumë vendbanime anekënd Kosovës. I Džuzide Limani, stanovnica ovog lokaliteta. Pre je vetar koji je duvao spajao žice I prekidao struju. Imali smo problema da upotrebimo kućnu opremu koja nije radila bez korektora. Sada je struja jaka I ne strahujemo kada duva vetar. KEDS je odradio super, kaže domaćica kuće, Džuzida. Snažan energetski napon za stanovnike sela Suve Reke. Sela Djinovce, Lešan, Salagražda i Mušitište kod Suve Reke, su korisnici dalekovoda od 10 kv koje je izgradio KEDS, dok od mreže 0.4kV koristi će imati 61 porodica u selu Lešane. Ovaj projekat uglavnom visokog napona, gde je KEDS instalirao potpuno novo distributivno postrojenje i veoma potrebno za stanovnike i biznise, vidljivo je poboljšao energetsku mrežu i noseći kapacitet. Ali ono što najviše treba da se naglasi je povećanje bezbednosti za stanovnike, koji su uvek bili u opasnosti od stare energetske mreže. Veoma radosni za ovaj projekat izrazili su se stanovnici ovog dela. Astrit Beriša, stanovnik sela Djinovce, sa profesijom automehaničar, oseća se veoma radosnim za posao koji je obavio KEDS ovde. KEDS nam je otklonio stare stubove i za ovo smo veoma radosni, dok što se tiče napajanja električnom energijom, napon je snažniji i za sve stanovnike sela otklonjen je strah i sada smo slobodniji u kretanju, rekao je Beriša. U ovim selima dominira porodični biznis i naravno sa završetkom ovog projekta sada je lakše da razvijaju njihov biznis, sa jednom modernijom i kvalitetnijom mrežom. Za sva sela sada je tehnička bezbednost 100% garantovana, dok je rizičnost 0 odsto. I za stanovnika Mithat Ramadanin iz Lešana, sada je opasnost otklonjena u njegovom selu. Projekat je uticao veoma pozitivno u otklanjanju opasnosti sa eliminisanjem drvenih stubova kao i visokog napona. Dakle, sa zamenom stare mreže je izbegnuta i opasnost, izrazio je Ramadani. KEDS nastavlja sa investicijam, isada je regulisao napon za energetsku infrastrukturu za mnoga naselja širom Kosova. 68

69 ENERGY

70 ARTI I NDËRTHURJES SË MËSIMIT ME PRAKTIKËN UMETNOST KOMBINOVANJA NASTAVE SA PRAKSOM THE ART OF COMBINING EDUCATION WITH PRACTICE Departamenti i Burimeve Njerëzore në KEDS ka përgjegjësi të rëndësishme për krijimin e një klime bashkëpunimi në kompani, si dhe bashkërendimin e aktiviteteve që për qëllim kanë aftësimin e resurseve njerëzore. Një gjë e tillë është esenciale për të qenë në hap më kërkesat e tregut dhe të konsumatorëve. Departman Ljudskih Resursa u KEDS ima važnu odgovornost za stvaranje jedne klime saradnje u kompaniji, kao i koordinaciji aktivnosti koje za cilj imaju osposobljavanje ljudskih resursa. Jedna takva stvar je neophodna da bi bili u korak za zahtevima tržišta i potrošača. The Department of Human Resources of KEDS has important responsibilities in creating a friendly working environment, as well as organizing activities aiming to further improve the working skills of the company s employees. This is crucial for any company aiming to be in line with the demands of the market and clients. 70

71 ENERGY EDUKIMI Stafi i punësuar në këtë departament dhe drejtoresha Valbona Kadrijaj, në vazhdimësi janë në kërkim të projekteve të ndryshme që janë në dobi të aftësimit të punëtorëve. Për shembull, përmes KEDS Academy, një program që po zhvillohet që nga viti 2013, aftësohen kuadro të reja për nevojat e tregut të punës. KEDS Academy ndihmon në rekrutimin e të rinjve dhe të rejave të talentuara në kompani. Pjesë e këtij programi janë të rinjtë dhe të rejat nga shkollat e mesme dhe universitetet publike, të cilët aftësohen për Programet për Teknik Industrial dhe për Lidership. Përmes përfshirjes së tyre në kurse dinamike dhe interaktive, që karakterizohen me diskutime të hapura, projekte dhe punë grupore, të pasuara me ushtrime praktike, ku mund të zbatohen konceptet e mësuara në universitet në boten reale të punës, u ndihmohet të rinjve që përgatiten për kërkesat e punës dhe profesionit. Qëllimi kryesor i programeve të trajnimit është kualifikimi i të rinjve dhe punëtorëve aktual për punë brenda një profesioni, duke mbuluar gjithashtu kërkesat e kompanisë për punëtorë të kualifikuar. Kompania ka motive të ndryshme për të zgjedhur dhe ofruar programe trajnimi. Thelbësore, fokusohet në sigurimin dhe tërheqjen e punëtorëve të kualifikuar për të mbajtur dhe/ose për të rritur konkurrencën ose për detyrimin social të kompanive, thotë Kadrijaj. Departamenti i Burime Njerëzore i kushton edhe implementimit të politikës së kompanisë për trajnim rreth Sigurisë dhe Shëndetit në Punë, duke synuar krijimin e ambientit të shëndetshëm dhe të sigurt për punë, përfshirë edhe parandalimin e rrezikut të aksidenteve. Viteve të fundit është investuar shumë për blerjen e pajisjeve, mjeteve dhe veglave profesionale, certifikimin e stafit si ekspert të sigurisë në punë, të cilët vazhdimisht mbajnë trajnime për punëtorët, duke ndikuar edhe në vetëdijesimin e tyre për rëndësinë që ka përdorimi i mjeteve mbrojtëse në punë si dhe respektimi i rregullave të sigurisë në punë. Osoblje zaposleno u ovom Departmanu i Direktor Valbona Kadriaj neprestano su u potrazi sa raznim projektima koji su u korist osposobljavanja radnika. Na primer, preko KEDS Academy, jedan program koji se razvija još od 2013 godine, osposobljavaju se novi kadrovi za potrebe tržišta rada. KEDS Academy pomaže u regrutaciji talentovanih mladića i devojaka u kompaniji. Deo ovog programa su mladi iz srednjih škola i javnih univerziteta, koji se osposobljavaju za Programe Industrijalne Tehnike i Liderstvo. Preko njihovog obuhvaćanja u dinamičnim i interaktivnim kursevima, koji su karakterizovani sa otvorenim diskusijama, projektima i grupnim radom, nastavljeni sa vežbama prakse, gde mogu da se primene koncepti naučeni u univerzitetu u realnom svetu rada, pomaže mladima koji se pripremaju za zahteve rada i profesije. Glavni cilj programa obuke je kvalifikovanje mladih i aktuelnih radnika za rad unutar jedne profesije, pokrivajući takodje zahteve kompanije za kvalifikovane radnike. Kompanija ima razne motive da izabere i pruža programe obuke. Suštinski, fokusira se na obezbedjenju i privlaćenju kvalifikovanih radnika da bi zadržali i/ ili povećali konkurenciju ili društvenu obavezu kompanija, kaže Kadriaj. Departman Ljudskih Resursa poklanja pažnju i primeni politike kompanije za obuku oko Bezbednosti i Zdravlja na Radu, imajući za cilj stvaranje zdravog i bezbednog ambijenta za rad, obuhvatajući i sprečavanje opasnosti i nesreća. Zadnjih godina je investirano mnogo u kupovini opreme, sredstvima i profesionalnom alatu, sertifikaciji osoblja kao stručnjaci za bezbednost na radu, koji neprestano održavaju obuku za radnike, uticajući i na njihovu svesnost za važnost koju ima upotreba zaštitnih sredstava na radu kao i poštovanje pravila bezbednosti na radu. The staff engaged in this Department and Director Valbona Kadriaj are continuously looking to implement different projects that are in the benefit of workers. For instance, KEDS Academy is a program established five years ago, which offers training for talented youngsters. This program helps the company in recruiting of young talented people. High schools and university students who attend this program receive lectures on Technical and Leadership Courses. They are involved in dynamic and interactive courses, which are characterized with open discussions, team work, and practical trainings. In addition, they put into practice concepts learned at university, which helps them prepare for their future work. The main goal of this training course is improving the skills of company s workers of different sectors while also covering the demands of the company for new qualified workers. The company has different motives to select and offer training courses. The main motive has to do with attracting qualified workers in order to increase the competition within the company or for Corporate Social Responsibility, she says. Department of Human Resources is also focused on implementation of company s policy for Safe and Healthy Workplace, aiming to create a healthy and safe working conditions, including preventing accidents. Over the last few years, the company has been investing in buying professional working tools and equipment, and certification of staff as safety experts, who then offer trainings for other workers, by increasing awareness for the importance of using protective equipment at workplaces and respecting the safety rules. 71

72 KESCO NIS PËRDITËSIMIN E TË DHËNAVE TË KONSUMATORËVE KESCO POČINJE SA AŽURIRANJEM PODATAKA POTROŠAČA KESCO STARTS UPDATING CUSTOMER DATA Në mënyrë që të përmirësojë shërbimin e vet dhe ta personalizojë e ta ofrojë atë sa më afër konsumatorit, KESCO ka filluar me përditësimin e të dhënave të konsumatorëve. Përmes përditësimit të dhënave secila orë do të lidhet me një person dhe me së paku një numër telefoni. Me rastin e regjistrimit të këtyre të dhënave në rastet kur konsumatori në fjalë të telefonojë Qendrën e Thirrjeve të KESCO-s, emri, mbiemri, numri i DPR-së dhe vendndodhja e njehsorit do të paraqiten automatikisht në monitorin e zyrtarit të Qendrës së Thirrjeve, dhe në këtë mënyrë shërbimi ndaj klientit do të jetë i menjëhershëm. Përveç kësaj, në raste të punimeve, prishjeve apo ndërprerjeve emergjente KESCO do të lajmërojë me kohë të gjithë konsumatorët e afektuar të një zone të caktuar përmes SMS-së. Përveç këtyre të mirave që sjellë përditësimi i të dhënave, KESCO do të organizojë edhe lojëra shpërblyese për të gjithë ata konsumatorë të cilët bëjnë përditësimin e të dhënave, në mënyrë që ky proces të kryhet sa më shpejt dhe konsumatorëve t u ofrohen shërbime shtesë në kohë optimale. Na način da poboljša i prilagodi svoje usluge i da pruži to što bliže potrošaču, KESCO je počaeo sa ažuriranjem podataka potrošača. Preko ažuriranja podataka svako brojilo će se povezati sa jednom osobom i najmanje sa jednim telefonskim brojem. Prilikom registracije ovih podataka kada pomenuti potrošač telefonira u pozivni centar KESCO-a, pojaviće se ime i prezime, automatski broj DPR i mesto nalaženja brojila u monitoru službenika pozivnog centra i na ovaj način usluga prema klijentu će biti neposredna. Osim ovog u slučaju radova, kvarova ili urgentnih prekida KESCO će na vreme obavestiti sve pogodjene potrošače jedne odredjene zone preko SMS-a. Osim ovih koristi koje pruža ažuriranje podataka KESCO će organizovati i nagradne igre za sve one potrošače koji ažuriraju podatke, na način da se ovaj proces završi što brže i potrošačima pruže dodatne usluge u najpovoljnije vreme. In its continuous efforts to improve the customer service, KESCO has started a major project to update the customer data. By updating the data, each electric meter will be associated with one person and at least one phone number. Upon registering and updating this data, when a customer calls at the KESCO call center, the name, the DPR number and the location of the person will be automatically displayed on the monitor of the call center officer and this way the service to the client will be instantaneous and more accurate. In addition, in cases of emergency works, breaks or disruptions, KESCO will promptly notify all affected consumers of a given area through SMS. In order to have as many customers updated their information, KESCO will undertake different initiatives including competitive games and other fun activities. 72

73 ENERGY ZHVILLIMET NË KEDS 73

74 PRIORITET I KOMPANISË - SIGURIA DHE SHËNDETI NË PUNË PRIORITET KOMPANIJE BEZBEDNOST I ZDRAVLJE NA POSLU COMPANY PRIORITY - SAFETY AND HEALTH AT WORK Zyra e Sigurisë dhe Shëndetit në Punë është pjesë e strukturës organizative të Departamentit të Burimeve Njerëzore. Përmes funksioneve dhe përgjegjësive që mbulon ky sektor, KEDS në vazhdimësi synon arritjen e objektivave dhe direktivave të BE-së sa i përket sigurisë dhe shëndetit në punë. Përkundër që ky sektor është i centralizuar në nivel qendror, i njëjti mbulon të gjitha distriktet e kompanisë përmes punonjësve të punësuar në këto distrikte. Marrë parasysh rëndësinë që ka siguria e të punësuarve, kjo zyrë në vazhdimësi angazhohet që punëtorëve t u sigurohet një mjedis i sigurt për punë, me zero aksidente dhe lëndime në vendin e punës. Ured Bezbednosti i Zdravlja na Radu je deo organizativne strukture Departmana Ljudskih Resursa. Preko funkcija i odgovornosti koji pokriva ovaj sektor, KEDS neprestano cilja postizanje objaktiva i direktivama EZ-e što se tiče bezbednosti i zdravlja na radu. Uprkos što ovaj sektor centralizovan na centralnom nivou, isti pokriva sve Distrikte kompanije preko radnika zaposlenih u ovim Distriktima. Uzimajući u vidu važnost koju ima bezbednost zaposlenih, ovaj ured se neprestano angažuje da radnicima obezbedi sigurnu sredinu za rad, sa nula nesreća i povreda na radnom mestu. Da bi postigli ovaj cilj, KEDS je neprestano investirao u opremi The Office of Occupational Safety and Health is part of the organizational structure of the Department of Human Resources. Through the functions and responsibilities covered by this sector, KEDS continuously aims at achieving EU objectives and directives in terms of safety and health at work. Although this sector is centralized at the central level, it covers all districts of the company through employees employed in these districts. Given the importance of employee safety, this office is constantly committed to providing a safe working environment for workers, with zero accidents and injuries at the workplace. To achieve this goal, KEDS has continually invested in providing its staff with personal protective equipment 74

75 ENERGY ZHVILLIMET NË KEDS Për të arritur këtë synim, KEDS në vazhdimësi ka investuar në pajisjen e punonjësve me pajisje personale mbrojtëse (PPM), në pajisjen e punonjësve me mjete dhe veglave profesionale për punë, organizimin e trajnimeve profesionale, mentorim dhe dhënien të udhëzime profesionale në vendin e punës, etj. Nëse i referohemi një kronologjie, nga viti në vit, pajisja e punëtorëve me PPM si dhe përmirësimi i kushteve dhe ambientit të punës, ka avancuar në vazhdimësi. Vetëm në dy vitet e fundit janë investuar afro 1 milionë euro vetëm në PPM, vegla dhe pajisje të nevojshme për punë. Si rezultat i faktorëve të cekur më lartë, numri i aksidenteve në këtë vit është zvogëluar për 60 % krahasuar me vitin paraprak. Pajisja e punëtorëve me PPM bëhet në baza të rregullta në varësi të nivelit të përgjegjësisë së vendit të punës. Të gjitha pajisjet janë të testuara sipas specifikave teknike radnika sa ličnom zaštitnom opremom (LZO), u opremanju radnika sa profesionalnim instrumentima i alatom za rad, organizovanjem profesionalne obuke, mentorisanjem i davanjem profesionalnih uputstva na radnom mestu i dr. Ako govorimo o hronologiji, iz godine u godini, oprema radnika sa LZO kao i poboljšanje uslova i radnog ambijenta je neprstano napredovalo. Samo u zadnje dve godine je investirano blizu 1 milion eura samo na LZO, alat i potrebna instrumenta za rad. Kao rezultat gore navedenih faktora, broj nesreća ove godine je smanjen za 60 % u poredjenju sa prošlom godinom. Opremanje radnika sa LZO se radi na osnovu pravila zavisno od nivoa odgovornosti radnog mesta. Sva oprema je testirana prema tehničkoj specifikaciji i prihvatljivim standardima. Osim opremanja radnika sa LZO, sredstvima i profesionalnim alatom za rad, u svim prostorima rada je stvorena (PPE), equipment of workers with professional tools, professional training, mentoring and vocational guidance in the workplace, etc. If we refer to a chronology, year after year, the equipment of PPE workers as well as the improvement of working conditions have progressed consistently. Only in the last two years there have been investments nearly 1 million euros in PPE, tools and equipment needed for work. As a result of the factors mentioned above, the number of accidents in this year has decreased by 60% compared to the previous year. The equipment of PPE workers is done on a regular basis depending on the level of responsibility of the job. All equipment s are tested according to the technical specifications and acceptable standards. In addition to equipping PPE workers, professional tools, all the work areas have been created to provide the necessary infrastructure for safety. This has been achieved by providing 75

76 dhe standardeve të pranueshme. Përveç pajisjes së punëtorëve me PPM, mjete dhe vegla profesionale për punë, në të gjitha hapësirat e punës është krijuar infrastruktura e nevojshme për punë të sigurt. Kjo është arritur duke siguruar pajisjet e nevojshme për punë të sigurt, duke vendosur shenja informuese, pajisjet për dhënien e ndihmës së parë në rast të lëndimeve në vendin e punës, aparatet për fikje të zjarrit të testuara në përputhje me infrastrukturën ligjore, planet emergjente, informatat për daljet emergjente në rast nevoja për evakuim si dhe materialet/ pajisjet tjera përcjellëse që janë të kërkuar nga Siguria në Punë dhe Ruajtja e Mjedisit. Po ashtu, bazuar në rregulloren për vlerësim të riskut Nr. 03/2014, kompania është në proces të vlerësimit të riskut për të gjitha vendet e punës. Edhe pse një vlerësim i tillë është bërë në vitin 2015, pas certifikimit të stafit si ekspertë për siguri dhe shëndet në punë, është në procedurë Licencimi i kompanisë për vlerësim të riskut sipas kërkesave që dalin nga Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në punë si dhe Rregullorja Nr. 03/2014 për mënyrën e përgatitjes së dokumenteve për potrebna infrastruktura za bezbedan rad. Ovo je postignuto obezbedjivanjem potrebne opreme za bezbedan rad, postavljajući informativne znakove, opremom za davanje prve pomoći u slučaju povrede na radnom mestu, aparata za gašenje požara testirani u skladu sa zakonskom infrastrukturom, urgentnih planova, informacija za urgentne izlaze u slučaju potrebe za evakuaciju kao i ostali prateći materijali/oprema koji su zahtevani od Bezbednosti na Radu i Očuvanja Sredine. Takodje, zasnovano na pravilniku za procenu opasnosti Br. 03/2014, kompanija je u procesu preocene rizika za sva radna mesta. Iako je jedna slična procena uradjena 2015 godine, nakon Sertifikacije osoblja kao stručnjaci za Bezbednost i Zdravlje na Radu, u proceduri je Licenciranje kompanije za procenu rizika prema zahtevima koji proizlaze iz Zakona za Bezbednost i Zdravlje na radu kao i Pravilnik Br. 03/2014 za način pripreme dokumenata za procenu rizika. Ovo će pomoći u pregledu procene rizika i prilagodjavanja u jednom prihvatljivom formatu u skladu sa Zakonom i primenjivim pravilnikom. the necessary equipment for safe work, setting up information signs, equipment for first aid in case of workplace injuries, fire extinguishers tested in accordance with legal infrastructure, emergency plans, information on emergency exits in case of need for evacuation as well as other materials / equipment required by Occupational Safety and Health. Also, based on the Risk Assessment Regulation no. 03/2014, the company is in the process of risk assessment for all jobs. Although such an assessment was made in 2015, after certification of staff as occupational safety and health experts, the company is in the process of licensing a risk assessment company under the requirements of the Law on Occupational Safety and Health and Regulation Nr. 03/2014 on how to prepare risk assessment documents. This will help review the risk assessment and adaptation to an acceptable format in accordance with applicable law and regulations. To meet legal requirements and in accordance with the importance of safety and health at work, the company has invested in certification of persons as occupational safety experts, thus 76

77 ENERGY ZHVILLIMET NË KEDS vlerësimin e riskut. Kjo do të ndihmojë në rishikimin e vlerësimit të riskut dhe përshtatjes në një format të pranueshëm në përputhje me ligjin dhe rregulloren e aplikueshme. Për të përmbushur kërkesat ligjore, dhe në përputhje me rëndësinë që ka siguria dhe shëndeti në punë, kompania ka investuar në certifikimin e personave si ekspertë të sigurisë në punë, duke përmbushur kështu kërkesat ligjore. Da bi ispunili zakonske zahteve i u skladu sa važnošću koju ima bezbednost i zdravlje na radu, kompanija je investirala u sertifikaciji osoba kao stručnjaci za bezbednost na radu, ispunjavajući tako zakonske zahteve. Osim procene rizika, izvršiće se i inspektiranje i sistematsko testiranje sredstava i radnog alata, kao i priprema i ostvarenje programa za obuku radnika za bezbedno izvršenje meeting legal requirements. In addition to the risk assessment, systematic inspection and testing of tools and equipment will be carried out as well as the preparation and implementation of the employee training program for safe work performance. Commitment for the continuous improvement of work processes in the field of safety and health at work is the core goal and it is being worked on the Përveç vlerësimit të riskut, do të bëhet edhe inspektimi dhe testimi sistematik i mjeteve dhe veglave të punës, si dhe përgatitja dhe realizimi i programit për trajnimin e punonjësve për kryerjen e sigurt të punës. Angazhimi për përmirësim të vazhdueshëm të proceseve të punës nga lëmi i sigurisë dhe shëndetit në punë, është synim bazë dhe po punohet në Certifikimin e kompanisë me standardet OHSAS (i transferuar në vitin 2018 në ISO 45000) për Menaxhim të Cilësisë për Siguri në Punë dhe IS për Menaxhimin e posla. Angažovanje i neprestano poboljšavanje procesa rada iz oblasti bezbednosti i zdravlja na poslu je osnovni cilj gde se radi na Sertifikaciji kompanije sa standardima OHSAS (prenet 2018 godine na ISO 45000) za Menadžiranje Kvaliteta Bezbednosti na Radu i IS za Menadžiranje Sredine. Takodje, KEDS saradjuje i uspeo je da izgradi veoma dobre odnose sa kompanijama i raznim institucijama iz oblasti bezbednosti i zdravlja na radu, sa ciljem razmene dobrih iskustva iz Company Certification with the OHSAS (transferred in 2018 to ISO 45000) Standards for Quality Management for Safety at Work and IS for Environmental Management. Also, KEDS cooperates and has managed to build very good relations with different companies and institutions in the field of occupational safety and health in order to exchange good experiences in this area. It has regular and highly productive co-operation with the Labor Inspectorate, whose suggestions always apply. Certain importance is given to 77

78 Mjedisit. Po ashtu, KEDS bashkëpunon dhe ka arritur të ndërtojë raporte shumë të mira me kompani dhe institucione të ndryshme nga lëmi i sigurisë e shëndetit në punë, me qëllim të shkëmbimit të përvojave të mira nga kjo lëmi. Bashkëpunim të rregullt dhe mjaft produktiv ka me Inspektoratin e Punës, sugjerimet e të cilëve zbatohen gjithmonë. Rrëndësi e veçantë i kushtohet bashkëpunimit me kontraktorët e KEDS-it për respektimin e rregullave të sigurisë dhe shëndetit në punë. Në përputhje me nevojat e kompanisë, në vazhdimësi organizohen trajnime që ndihmojnë në zhvillimin e aftësive teknike dhe të lidershipit. Trajnimi dhe mentorimi në vendin e punës, në masë të madhe ka ndikuar në përmirësimin dhe vetëdijesimin e punonjësve për rëndësinë që ka zbatimi i rregullave të sigurisë dhe shëndetit në punë, si dhe adaptimin në ndryshimet organizative. Në kuadër të bashkëpunimit ndërinstitucional, përfshirë edhe bashkëpunimin me përfaqësuesit e punëtorëve, në korrik të këtij viti është mbajtur seminari Ngritja e njohurive dhe bashkëpunimi për mbrojtje dhe siguri në punë përmes gazetarisë hulumtuese, organizuar nga BSPK-ja. Donator i këtij projekti është Komisioni Evropian. Pjesëmarrës në këtë takim ishin përfaqësuesit e BSPK-së, të sindikatave SR KEK dhe FSPE e KEDS-it, ekspertë ndërkombëtarë të sindikatës UNIA nga Zvicra, ekspert të mbrojtjes dhe të sigurisë në punë nga BSPK dhe të Inspektoratit të Punës. Përveç rëndësisë që ka bashkëpunimi për mbrojtje dhe siguri në punë, përfaqësuesit e sindikatës nga Zvicra theksuan rëndësinë e mediave për ngritjen e njohurive dhe bashkëpunimin për mbrojtjen dhe siguri në punë, duke theksuar se mediat duhet gjithmonë ta kenë rolin kritik dhe bashkëpunues në shoqëri për të ndikuar në përmirësimin e shkallës së sigurisë në punë. Në seminarin e radhës nikoqir do të jetë FSPE në kuadër të KEDS, takim ky që do të organizohet në vjeshtë. ove oblasti. Redovnu saradnju i veoma produktivnu ima sa Inspektorijatom Rada, čije sugestije uvek primenjuje. Posenba važnost se posvećuje saradnji sa ugovoračima KEDS-a za poštovanje pravila bezbednosti i zdravlja na poslu. U skladu sa potrebama kompanije, neprestano se organizuje obuka koja pomaže u razvoju tehničke sposobnosti i rukovodjenja. Obuka i mentorisanje na radnom mestu, u velikoj meri je uticala na poboljšanju i podizanju svesti radnika o važnosti koju ima primena pravila bezbednosti i zdravlja na radu kao i prilagodjavanje u organizativnim promenama. U sklopu interagencijske saradnje, obuhvatajući i saradnju sa predstavnicima radnika, u julu ove godien održan je seminar Podizanje znanja za zaštitu i bezbednost na poslu preko istraživačkog novinarstva organizovanog od strane ZNSK-a. Donator ovog projekta je Evropska Komisija. Učesnici u ovom susretu su bili predstavnici ZNSK, sindikata SR EKK i FNSE iz KEDS-a, medjunarodni stručnjaci sindikata UNIA iz Švajcarske, stručnjaci zaštite i bezbednosti na radu iz ZNSK i iz Inspektorijata Rada. Osim važnosti koju ima saradnja za zaštitu i bezbednost na radu, predstavnici sindikata iz Švajcarske su naglasili važnost medija na podizanju znanja i saradnje za zaštitu i bezbednost na radu, naglašavajući da mediji uvek treba da imaju kritičnu ulogu i saradnje u društvu da bi uticali na poboljšanju stepena bezbednosti na poslu. U sledećem seminaru domaćin će biti FNSE u sklopu KEDS-a, susret koji će se održat na cooperation with KEDS contractors in respect of safety and health at work. In line with the needs of the company, training is continuously organized to assist in the development of technical skills and leadership. Training and mentoring in the workplace have contributed to the improvement and awareness of employees regarding the importance of occupational safety and health rules and the adaptation to organizational changes. In the framework of inter-institutional cooperation, including cooperation with workers representatives, this year in July was held the seminar Raising knowledge and cooperation on protection and safety at work through research journalism, organized by BSPK. The donor of this project is the European Commission. Participants in this meeting were representatives of BSPK, trade unions SR KEK and FSPE of KEDS, international experts of UNIA union from Switzerland, defense and security expert at work by BSPK and Labor Inspectorate. In addition to the importance of cooperation on protection and safety at work, representatives of the trade unions from Switzerland emphasized the importance of the media for raising knowledge and cooperation for protection and safety at work, stressing that the media should always play a critical and cooperative role in society influencing the improvement of the degree of safety at work. In the next seminar, the host will be FSPE within KEDS, a meeting that will be organized in autumn. 78

79 ENERGY KEDS ACADEMY 79