6.0 Hitimisho JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA WIZARA YA VIWANDA NA BIASHARA. Ifahamu Sekta ya Biashara. TOLEO Na. 1, Desemba, 2012

Transcription

1 6.0 Hitimisho Wafanyabiashara wanahamasishwa kutumia fursa zitokanazo na Mikataba mbali mbali ya biashara ambayo Tanzania imesaini ili kujiletea mafanikio katika biashara zao na kukuza pato, kuinua uchumi wa Taifa kwa ujumla na kuondoa umasikini. JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA WIZARA YA VIWANDA NA BIASHARA TOLEO Na. 1, Desemba,

2 Wizara ya Viwanda na Biashara Yaliyomo Orodha ya Vifupisho Utangulizi Fursa mbalimbali zipatikana zo chini ya Sekta ya Bia shara Masoko ya Upendeleo baina ya nchi na nchi (Preferential Market Access) Mahusiano mengine ya Kibiashara baina ya Nchi na Nchi (Bilateral Trade) Makubaliano ya Biashara ya Kikanda (Regional Trading Arrangements -RTAs) Jumuiya ya Afrika Mashariki (EAC) Jumuiya ya Maendeleo ya Nchi za Kusini mwa Afrika (SADC) Mpango wa Mtangamano wa Utatu (COMESA-EAC - SADC Tripartite Free Trade Area Arrangements) Vik wa zo Visiv yokuwa v ya K iushuru (NT Bs) K itengo cha Kushughulikia NT Bs Mafanikio katika Sekta ya Bia shara Mafanikio katika fursa za ma soko Hitimisho Makamu wa Rais wa Tanzania Mhe. Dkt. Mohamed Gharib Bilal akizindua Nembo ya utambuzi wa bidhaa GS1. Kusajiliwa kwa kampuni inayoshughulikia mfumo wa utambuzi wa bidhaa (Bar Codes) GS 1(TZ) National Limited. Matumizi ya Bar Codes yanawezesha bidhaa zinazozalishwa hapa nchini kutambulika kitaifa na kimataifa Kupanuka kwa biashara na upatikanaji wa bidhaa na huduma Wizara inashiriki, inahamasisha na kuwezesha Wafanyabiashara na Wazalishaji kushiriki maonesho mbalimbali ndani na nje ya nchi (Trade Fairs). Maonesho hayo yamewasaidia kujifunza teknolojia katika uzalishaji, vifungashio bora na kutumia fursa hizo ipasavyo. Uanzishwaji wa Vituo vya pamoja vya Mpakani Vituo hivi vinajumuisha Taasisi za usimamizi wa shughuli za mipakani za nchi husika kwa nia ya kutekeleza majukumu yao kwa pamoja ili kuwezesha watu, magari na bidhaa kukaguliwa mara moja wakati wa kuingia au kutoka katika mipaka ya nchi. 2 15

3 5.0 Mafanikio katika Sekta ya Biashara 5.1 Mafanikio katika fursa za masoko Kuongezeka kwa fursa za masoko ya bidhaa za Tanzania nje kutokana na mahusiano ya kiuchumi na nchi moja moja (bilateral), kikanda (regional) na kimataifa (multilateral) 14 Kukidhi vigezo na masharti ya masoko ya upendeleo maalum (preferential market access) baina ya Tanzania na nchi za China, India, Japan, Kanada, Korea Kusini ikiwa ni pamoja na yale ya Marekani kupitia mpango wa AGOA. Wafanyabiashara wameendelea kutuamia fursa hizo kikamilifu na kwa mafanikio; Kuongezeka kwa fursa za masoko na hasa biashara ya huduma baada ya kusainiwa kwa Itifaki ya ta Soko la Pamoja la Jumuiya ya Afrika Mashariki; Kuongezeka kwa masoko ya bidhaa za Tanzania kusini mwa Afrika baada ya kuanzishwawa Eneo Huru la Biashara (Free Trade Area) la nchi wanachama wa Jumuiya ya Maendeleo ya Nchi za Kusini mwa Afrika (SADC); Upatikanaji wa fursa za masoko nafuu katika masoko ya Jumuiya ya Ulaya na Uswisi chini ya mpango wa Uza Kila Kitu Isipokuwa Silaha (Everything But Arms-EBA); Chini ya Duru la Doha, Tanzania na ya nchi za kundi la LDCs katika majadiliano ya Biashara ya Kimataifa (Multilateral Trade Negotiations) zimeweza kuhakikishiwa kuwa; v nchi zilizoendelea zinafuta kabisa ruzuku ambazo nchi hizo zinatoa kwa wakulima wa ndani (elimination of export subsidies) na hivyo kuleta ushindani sawa na hasa bidhaa zitokanazo na kilimo;; v nchi zilizoendelea na zinazoendelea zimeweza kutoa fursa za masoko bila ushuru na bila ukomo (duty free-quota free market access) kwa nchi za LDCs; Kuanzishwa Kamati za Ushirikiano katika vituo vya mipakani (Joint Boarder Committees-JBCs) ambazo zinarahisisha biashara mipakani kwa kusaidia kuondoa vikwazo visivyokuwa vya kiushuru na kuhakikisha hakuna vikwazo vipya vinavyojitokeza wakati wa kufanya biashara zinazovuka mipaka; Orodha ya Vifupisho CAMARTEC Centre for Agricultural Mechanization and Rural Technology CTI Confederation of Tanzania Industries CoET College of Engineering and Technology CHC Consolidated Holding Corporation EPZ Export Processing Zone EPZA Export Processing Zone Authority GDP Gross Domestic Product JICA Japan International Cooperation Agency LAT Leather Association of Tanzania NBS National Bureau of Stastistics NDC National Development Corporation PSRC Parastatal Sector Reform Commission SEZ Special Economic Zone SME Small and Medium Enterprise SIDO Small Industries Development Organization TCCIA Tanzania Chamber of Commerce, Industry and Agriculture TEMDO Tanzania Engineering and Manufacturing Design Organisation TILT Tanzania Institute of Leather Technology TIRDO Tanzania Industrial Research and Development Organisation TFDA Tanzania Food and Drug Association TANTRADE Tanzania Development Authority TAHA Tanzania Horticulture Association TGF Tanzania Gatsby Foundation TRA Tanzania Revenue Authority UNDP United Nations Development Programme UNIDO United Nations Industrial Development Organisation 3

4 1.0 Utangulizi Tanzania katika Dira ya Taifa ya maendeleo ya mwaka 2025 imedhamiria kwa makusudi kufuta umasikini miongoni mwa jamii katika kipindi cha uzao mmoja ujao. Kwa upande mmoja, maendeleo yanayoibuka katika mahusiano ya kiuchumi kimataifa yanatoa fursa ya kufikia lengo hili. Fursa hizi ni pamoja na utandawazi na ulegezaji wa masharti ya biashara; matukio ambayo yanatoa msukumo mpya wa kupanua biashara na na kuongeza kasi ya ukuaji wa uchumi. Sekta ya biashara katika kufanikisha lengo la taifa la kutokomeza umasikini kwa mujibu wa Sera ya Taifa ya Biashara ya mwaka 2003 ni kubaini njia na mbinu za kuelekea katika uchumi imara unaoegemea biashara ya kimataifa na wenye uwezo wa kuhimili ushindani. Kwa upande wa biashara ya kikanda na kimataifa, ili kujenga soko kubwa zaidi na kukuza bishara, Tanzania imeweka kipaumbele cha juu katika jumuiya za ushirikiano wa kiuchumi na makubaliano ya bishara ya kimataifa.kwa mantiki hiyo, Tanzania imejiunga na Jumuiya mbalimbali 2.0 Fursa mbalimbali zipatikanazo chini ya Sekta ya Biashara 2.1 Masoko ya Upendeleo baina ya nchi na nchi (Preferential Market Access) Kwa kuzingatia faida na maslahi yatokanayo na mahusiano mazuri kati ya nchi na nchi, Tanzania imesaini Mikataba ya makubaliano ya ushirikiano wa kibiashara na nchi mbalimbali ulimmwenguni ambayo yameiwezesha Tanzania kupata fursa za masoko ya upendeleo ambapo bidhaa nyingi ziingiazo nchi husika hazitozwi ushuru na hivyo kuzifanya kuwa shindani. Mfano wa baadhi ya nchi ambazo zimeipa Tanzania fursa hizo ni pamoja na;. Jumuiya ya Ulaya chini ya mpango wa kuzisaidia nchi masikini ambapo imeruhusiwa kuuza kila kitu soko la EU bila kutozwa ushuru wala kuwekewa ukomo. (Everything But Arms - EBA), Nchi zingine ni China, Canada, Japan, Korea Kusini na Uturuki ambazo zimetoa fursa Maalum za Upendeleo 4 NTB Focal points na NMC members wa Jumuiya ya Afrika mashariki wakihudhuria mkutano wa NTB wa Kikanda uliofanyika April 2012, New Afrika Hotel, Dar es salaam 4.0 Kitengo cha Kushughulikia NTBs Ili kuwarahisishia wafanyabiashara kutoa taarifa ya malalamiko yao, Wizara imeunda Kitengo maalum cha kushughulikia maswala yote yahusuyo Vikwazo Visivyokuwa vya Kiushuru. Kitengo hiki kipo Wizarani chini ya Idara ya Mtangamano wa Biashara na kinashirikiana na wajumbe wa kamati ya kitaifa inayoshughulikia masuala hayo. Wafanyabiashara wanatakiwa kutoa taarifa kwa kamati hii kuhusu vikwazo wanavyokumbana navyo wanapokuwa wanasafirisha bidhaa kuvuka mipaka ya nchi wanachama. Taarifa hizi zinaweza kuwasilishwa kwa maandishi kupitia kwa Katibu Mkuu au kuwasiliana moja kwa moja na wanakamati au kwa kutumia mtandao wa 13

5 3.0 Vikwazo Visivyokuwa vya Kiushuru (NTBs) Pamoja na nchi wanachama wa Jumuiya za kiuchumi za kikanda kuondoleana vikwazo vya kibiashara vya kiforodha, bado kuna tatizo sugu la vikwazo visivyo vya kiforodha (Non Tarrif Barriers) ambavyo vimekua vikikwaza biashara miongoni mwa nchi wanachama wa Jumuiya hizi. Vikwazo hivi ni pamoja na Vizuizi vya barabarani, rushwa na matumizi mabaya ya tafsiri ya viwango vya ubora. Kanda za SADC na EAC ziliweka utaratibu wa kufuatwa kuhakikisha vikwazo hivi vinaondolewa katika kanda hizo. Kwa EAC mpango unaotumika ni Time Bound Programme on elimination of NTBs na katika kanda ya SADC taarifa kuhusu vikwazo hivi huwekwa kwenye tovuti ya Ili kudhibiti vikwazo vya kibiashara visivyo vya kiforodha, Kanda zilikubaliana kuunda Kamati za Kitaifa za ufuatiliaji na uondoaji vikwazo hivyo (National Monitoring Committees - NMC). Tanzania iliunda NMC mwaka 2007 ikihusisha wadau wote muhimu wa biashara nchini. Kamati hii inaongozwa na Wizara ya Viwanda na Biashara kwa kushirikiana na Chama cha Wafanyabiashara, Wakulima na Wenye viwanda (Tanzania Chamber of Commerce, Industry and Agriculture TCCIA) ambao ni wawakilishi wa Sekta Binafsi na Wizara ya Ushirikiano wa Afrika Mashariki ambayo ni mratibu wa maswala yote ya Mtangamano wa Biashara ndani ya Jumuiya ya Afrika Mashariki. (Generalized System of Preference GSP). Marekani nayo imetoa fursa kama hizo kupitia mpango wake wa AGOA. Waziri wa Viwanda na Biashara wa Tanzania Mh. Dkt. Abdallah O. Kigoda na Waziri wa Chakula, Kilimo na Mifugo wa Uturuki Mh. M. Mehdi Eker, wakisaini mkataba wa makubaliano ya kibiashara kati ya Tanzania na Uturuki, Novemba

6 Wizara ya Viwanda na Biashara 2.2 Mahusiano mengine ya Kibiashara baina ya Nchi na Nchi (Bilateral Trade) Ili kukuza biashara na uwekezaji nchini, Tanzania imesaini makubaliano ya kibiashara kadhaa na nchi moja moja (Bilateral Trade Agreements). Nchi hizo ni kama vile Algeria, Comoro na Uturuki. Katika Mikataba hii nchi hizi zimefunguliana masoko kutokana na makubaliano yaliyofikiwa. Kwa mantiki hii, wafanyabiashara wana fursa ya kuuza bidhaa katika nchi hizo kwa upendeleo unaotolewa na Mikataba hiyo. 2.3 Makubaliano ya Biashara ya Kikanda (Regional Trading Arrangements -RTAs) Tanzania ni mwanachama wa Jumuiya mbili za Ushirikiano wa Kiuchumi yaani; Jumuiya ya Afrika Mashariki (EAC) na Jumuiya ya Maendeleo ya Nchi za Kusini mwa Afrika (SADC). Jumuiya hizi ziko katika hatua mbalimbali za ushhirikiano wa kiuchumi Ambapo: 2.4 Jumuiya ya Afrika Mashariki (EAC) Jumuiya ya Afrika Mashariki ilianzishwa upya mwaka 1999, baada ya iliyokua awali kuvunjika mwaka 1967 na ilianzishwa na nchi za Tanzania, Kenya na Uganda na hatimaye nchi za Rwanda na Burundi zilijiunga mwaka Dira ya Jumuiya ya Afrika Mashariki ni kuwa na Afrika Mashariki iliyoungana yenye matumaini, ushindani na maendeleo endelevu na salama ambapo malengo ya Jumuiya ya Afrika Mashariki ni kupanua na kuimarisha ushirikiano kiuchumi, kisiasa, kijamii na kiutamaduni ili kuboresha maisha ya watu waishio Afrika ya Mashariki kupitia katika miradi na programu mbalimbali za Jumuiya. Katika kufikia lengo hilo kuu, Nchi Wanachama zimekubaliana kutekeleza mtangamano huu hatua kwa hatua ambapo hatua ya kwanza ni Umoja wa Forodha, hatua ya pili ni Soko la Pamoja, hatua ya tatu ni Sarafu Moja na hatimaye hatua ya nne ni Shirikisho la Kisiasa. Jumuiya ya Afrika Mashariki iko katika hatua ya Soko la Pamoja ambapo nchi wanachama zimekubaliana juu Uhuru wa Biashara ya Bidhaa, ( Free Movement of Goods) Uhuru wa watu kwenda watakako ( Free movement of Person ) Uhuru wa raia wa Afrika Mashariki kufanya kazi katika Nchi yoyote ndani ya Jumuiya ( Fee Movement 6 Ujumbe wa Tanzania katika zoezi la marejeo ya Sera za Biashara kwa Nchi za Jumuiya ya Afrika Mashariki ikiwemo Tanzania lililofanyika Novemba, 2012, Geneva Uswisi Nchi wanachama wa EAC zilifanyiwa mapitio ya sera zao za biashara mnamo Novemba, 2012 mjini Geneva chini ya mwavuli wa EAC. Makao Makuu ya WTO yapo Geneva, Uswiss. Taarifa zaidi zinapatikanakupitia tovuti yao Wizara ya Viwanda na Biashara iko katika zoezi la mapitio ya Sera ya taifa ya biashara ya mwaka Lengo la mapitio haya ni kuifanyia maboresho ili iweze kuendana na mabadiliko yaliyojitokeza tokea ilipoanzishwa na hasa katika nyanja za biashara ya kimataifa. Kituo cha Utoaji Taarifa za biashara (Tanzania WTO Reference Centre) Ili kuwa karibu zaidi na nchi wanachama na kubadilishana taarifa, WTO ilianzisha vituo vya utoaji taarifa katika nchi wanachama. Kituo cha Tanzania kipo Wizara ya Viwanda na Biashara na kinapokea taarifa kutoka WTO zinazohusiana na nchi nyingine wanachama na kuzisambaza kwa wadau ikiwa ni pamoja na kuwapatia huduma wanazohitaji kuhusu WTO. Kituo hiki hujibu maswali mbalimbali yanayoulizwa na wananchi kuhusu WTO, pia kinatoa muongozo kuhusu masomo ya WTO kwa njia ya mtandao. Taarifa zaidi zinapatikana Idara ya Mtangamano wa Biashara, Wizara ya Viwanda na Biashara. 11

7 Shirika la Biashara Dunia (WTO) huratibu utekelezaji wa taratibu za mfumo wa biashara duniani. Malengo yake ni kuchochea ukuaji endelevu wa uchumi duniani kupitia ongezekeo la biashara na kuondoa vikwazo vya kibiashara vya kiushuru na visivyo vya kiushuru. Tanzania ni mwanachama mwanzilishi wa WTO, shirika ambalo lilianzishwa mwaka 1995 ambapo hadi sasa lina wanachama 155. Tanzania inafaidika na uwanachama wake katika WTO kwa kupata upendeleo unaotolewa kwa nchi masikini na zile zinazoendelea kama vile kujengewa uwezo kupitia mafunzo mbalimbali na hasa yale yanayohusiana na Sera ya Biashara, utoaji wa taarifa mbalimbali kuhusu mabadiliko ya sheria na kanuni mbalimbali zinazosimamia biashara, mafunzo kwa vitendo (Internship), misaada mbalimbali kupitia mashirika chini ya WTO kama vile UNCTAD, ITC na Aid for TRADE ambayo inalenga kuimarisha utendaji kazi na kuchochea maendeleo katika sekta ya biashara. Tanzania inashiriki kikamilifu katika majadiliano ya Duru la Doha kupitia Ubalozi wetu Geneva na imekua ikishiriki vikao mbalimbali ngazi ya wataalam na vile vya ngazi ya Mawaziri. Tanzania na nchi nyingine masikini zimeungana pamoja katika kutetea maslahi ya nchi zao katika masuala yote yanayojadiliwa chini ya WTO Mapitio ya Sera ya Taifa ya Biashara Sera ya Taifa ya Biashara ya mwaka 2003 inatoa mwongozo wa shughuli zote za biashara nchini na kukuza mauzo nje ya nchi. Taratibu za WTO hulazimu nchi changa kimaendeleo kufanya mapitio ya Sera zao za biashara ili kuhakikisha kuwa zinaenda sanjari na taratibu za Shirika hilo na hasa katika masuala ya uwazi (Transparency). Workers ), Uhuru wa Biashara ya Huduma ( Free Movement of Services ) na Uhuru wa kuhamisha Mitaji ( Free Movement of Capital ). Makao Makuu ya Jumuiya ya Afrika Mashariki yako Arusha, Tanzania. Taarifa zaidi kuhusu Jumuiya ya Afrika Mashariki zinapatikanakupitia tovuti yao Jumuiya ya Maendeleo ya Nchi za Kusini mwa Afrika (SADC) Jumuiya ya Maendeleo ya Nchi za Kusini mwa Afrika (SADC) ilianzishwa mwaka 1992 ikijumuisha nchi 14 ambazo ni Angola, Botswana, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Lesotho, Madagascar, Malawi, Mauritius, Msumbiji, Namibia, Afrika Kusini, Swaziland, Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Zambia na Zimbabwe. Dhima ya SADC ni kuboresha uchumi na maisha ya mwananchi wa kawaida kwa ujumla kwa kuwapatia uhuru, haki na amani wananchi wa nchi wanachama. SADC iko katika hatua ya Eneo Huru la Biashara (Free Trade Area) ambalo lilizinduliwa rasmi mwaka Nchi wanachama zimekubaliana kuondoleana Ushuru wa Forodha na vikwazo vya biashara visivyokuwa vya kiushuru ili kuchochea ukuaji wa uchumi na kupunguza umaskini kwa wananchi wa nchi wanachama. Makao Makuu ya Jumuiya ya Maendeleo ya Nchi za Kusini mwa Afrika yako Gaborone, Botswana. Taarifa zaidi kuhusu SADC zinapatikana kupitia tovuti yao Mpango wa Mtangamano wa Utatu (COMESA-EAC- SADC Tripartite Free Trade Area Arrangements) Nchi wanachama wa kanda tatu za EAC, SADC na COMESA zimekubaliana kuingia katika majadiliano ambayo yanalenga kuanzishwa kwa Eneo Huru la Biashara. Lengo 10 7

8 la mpango huu ni kupanua zaidi fursa za masoko kwa kuondoleana vikwazo vya kiforodha na hivyo kurahisisha mtiririko wa biashara miongoni mwao. Sambamba na kupanua fursa za masoko, hatua hii vilevile itawezesha kuondoa tatizo lililopo la mwingiliano wa kikanda (Multiple Membership) ambapo nchi nyingi ziko katika uanachama wa Jumuiya zaidi ya moja jambo ambalo linakwaza biashara. Mpango huu utakapokamilika Tanzania itanufaika na wigo mpana wa biashara kwa kujipatia soko lenye watu wengi zaidi. 1. Majadiliano ya Mkataba wa Ubia wa Uchumi kati ya Jumuiya ya Afrika Mashariki na Umoja wa Ulaya (EAC-EU EPA) Majadiliano ya Ubia wa Uchumi kati ya Jumuiya ya Afrika Mashariki na Jumuiya ya Ulaya yalianza rasmi 2007 baada ya nchi wanachama wa EAC kukubaliana kujitoa makundi yao ya awali ya SADC - EPA na ESA - EPA na kuunda kundi la EAC EPA ambapo tarehe 27 Novemba, 2007 pande zote mbili EAC na EU zilitiliana sahihi ya awali (Initialled) Mkataba wa Mpito wa EPA (Framework Economic Partnership Agreement FEPA). Kutiliana sahihi ya ya awali kulitokana na msukumo wa kukwepa kuvurugika kwa biashara miongoni mwa nchi wanachama wa Jumuiya ya Afrika Mashariki ambapo kibali cha awali kilichotolewa na Shirika la Biashara Duniani WTO kilichokua kinaruhusu mahusiano ya biashara kati ya EAC na EU kilikua kinaishia tarehe 31 Desemba, Hivyo nchi za ACP zilitakiwa kuanzisha mahusiano mapya ambayo yanatangamana na matakwa ya WTO Yaliyokubalika kwenye FEPA Mambo yaliyopo kwenye initialed FEPA ni pamoja na fursa zifuatazo: Jumuiya ya Ulaya ilizipa nchi wanachama wa EAC fursa za masoko kuuza bidhaa zake soko la EU bila kutozwa ushuru wala kuwekewa ukomo Duty Free Quota Free Market Access kuanzia tarehe 01 Januari, 2008; Jumuiya ya Afrika Mashariki kwa upande wake ilifungua masoko yake kwa EU kwa kiasi cha asilimia 82.6 katika kipindi cha mpito cha miaka 25. Kuanzia mwaka 2010 bidhaa zote ambazo zilikua zinaingia nchi wanachama toka EU na hazitozwi ushuru zilihalalishwa kuendelea kutotozwa ushuru ambapo 8 ni sawa na asilimia 64 ya bidhaa toka EU. Bidhaa hizi ni mashine, mitambo na malighafi za viwandani; Kuanzia mwaka 2010 ushuru wa asilimia 10 wa bidhaa zote toka EU utandelea kupunguzwa na kufikia asilimia 0 ifikapo mwaka 2023 sawa na asilimia 16 ya bidhaa toka EU. Bidhaa hizi ni zile za kati ambazo zimeongezwa thamani kwa kiasi (intermediate Goods); Kuanzia mwaka 2025 bidhaa ambazo zinatozwa ushuru wa asilimia 25 ushuru wake utaanza kupunguzwa kwa awamu na kufikia asilimia 0 ifikapo mwaka 2033; Hii ni sawa na asilimia 2 ya bidhaa toka EU; Bidhaa hizi ni zile zilizokamilika (Consumer Goods); Asilimia 17.4 ambayo inahusu bidhaa nyeti na hasa zitokanazo na kilimo hazitafunguliwa kabisa ili kusaidia kukuza viwanda vya ndani na hasa katika kuongeza thamani. Biashara ya Kimataifa (Multilateral Trade) Katibu Mkuu Wizara ya Viwanda na Biashara Bi. Joyce Mapunjo na wataalam wakishiriki mkutano wa majadiliano ya Biashara ya Kimataifa ili kutetea maslahi ya Taifa, katika makao makuu ya WTO, Geneva Uswiss. 9