GEODETSKA SLUŽBA BOSNE I HERCEGOVINE

Transcription

1 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Mustafa Begić GEODETSKA SLUŽBA BOSNE I HERCEGOVINE GEODETIC SERVICE OF BOSNIA AND HERZEGOVINA UDK 528:930 Stručni rad SAŽETAK Opisana su tri ključna razdoblja razvoja geodetske službe u Bosni i Hercegovini. Prve zemljišne evidencije u BiH potiču iz perioda uprave Osmanske carevine, od XV do XIX stoljeća. Za vrijeme okupacije i aneksije BiH od strane Austro-Ugarske monarhije izvršen je premjer i uspostavljen katastar zemljišta, zemljišna knjiga, izgrađena saobraćajna infrastruktura, definisana rudna polja itd. Tokom uprave stare i nove Jugoslavije primjenom modernijih metoda uspostavljene su geodetske mreže, izveden novi premjer i uspostavljene nove evidencije o zemljištu, izrađene veoma kvalitetne karte Na različitim geodetskim poslovima u bosanskohercegovačkoj geodetskoj upravi radila su 982 stručna lica, tokom potekle 132 godine. Ključne riječi: geodetska uprava, premjer, zemljišne evidencije, geodetske mreže, historijat geodezije u BiH. ABSTRACT Three key periods of development of geodetic service in Bosnia and Herzegovina are described. The first land registers in B&H come from the period of administration of the Ottoman Empire, from the fifteenth to the nineteenth century. During the occupation and annexation of B&H by the Austro-Hungarian monarchy, land surveying was conducted, land cadastre and land registration were established, road infrastructure was built, mine fields were determined, etc. During the administration of the old and the new Yugoslavia, geodetic networks were established by applying more modern methods, new survey was conducted and new evidentions were established, high quality maps were produced...at the different geodetic operations in B&H Geodetic Administration worked 982 professionals, during last 132 years. Keywords: geodetic administration, land surveying, land registers, geodetic networks, history of geodesy in Bosnia and Herzegovina 1. UVOD Sve ima svoj početak, razvoj i kraj. Bosna i Hercegovina je zemlja na ugodnoj geografskoj širini, prepoznatljivih godišnjih doba, bogate faune i flore, velikih različitosti, ispresijecana planinskim vijencima i rijekama, okićena bisernim planinskim jezerima, obogaćena šumskim kompleksima, planinskim pašnjacima, livadama, vinogradima, voćnjacima i oranicama, a nadasve naseljena plemenitim ljudima

2 54 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine širokog i jakog zagrljaja, plemenite duše, spremnih da putniku namjerniku i svima onima kojima treba pomoć, dobra topla riječ, budu od koristi i pomoći. Sva njena prirodna bogatstva i njen geografski položaj bili su povod ratnim razaranjima i velikim stradanjima, izazvanih, ne unutrašnjim šarolikostima ili pak ljudskim strastima, već željom drugih da ovladaju nesvakidašnjim draguljem koga priroda podari planeti Zemlji i skromnim ljudima koji živješe ili žive na ovim prostorima. Vrhovi njenih planina prkosno prodiru visoko u nebo kroz oblake, a rijeke, čas mirne i pitome, čas hirovite i razorne, čine ovu zemlju nesvakidašnjom, zemlju za kojom mnogi posegoše. Bosna i Hercegovina odoli svim pohlepama, osta gorda i prkosna i bez svojih gradova, njenih velikaša i kraljeva, ista kakvu je historija pamti. Mnogi osvajači, iz različitih razloga, radi lakšeg i uspješnijeg ovladavanja ovom zemljom i iskorištavanja njenih prirodnih bogatstava krenuše da, uz pomoć geodetske nauke, zemlju Bosnu i Hercegovinu predstave na geografskim kartama i geodetskim planovima. Karte i planovi jesu ljudska potreba, ali jesu i pomoć zlim i nedobronamjernim. Nakon dugotrajnih ratova Rimljani pokoriše ilirska plemena. Uspostaviše vlast, uobičajenu u rimskim provincijama. Jedna od prvih mjera koje su sproveli u Iliriku, bilo je uspostavljanje međa između raznih plemena, a koje su bile povod čestim sukobima. Očuvanje uspostavljenih granica posjeda dovelo je i do uspostave evidencija, kao garanta sigurnosti istih. Zemlja ukoliko nije bila u aludijelnom posjedu pojedinca bila je državni imetak, a njime je raspolagao jedino reprezentant suverenstva, dakle vladar. U Bosni, kao i ostaloj srednjoj Evropi, pravo vlasništva na nepokretnoj imovini pripadalo je vladaru. Pojavom kmetstva nastaju novi odnosi u pogledu zemljišta. Kmetstvo zahtjeva uspostavu novih stanja, a posebno uspostavu novih odnosa na zemlji. Osmanlije, osvajači Bosne, nisu razarali zatečene domaće institucije. Osmanlije su zatekle neriješene agrarne odnose, slabo i nepotpuno zakonodavno uređenje, različit tretman stanovništva po oblastima bosanskog teritorija. Da bi uredila odnose u agraru, Visoka Porta je pristupila izradi novih i noveliranju starih zakona. Značajna je reforma Gruntovnog zakonika, donošenje Saferske naredbe, Propisa o tapijama i drugih. Organizuje se administrativna podjela teritorija Bosne, vrši popis zemljišta i procjena vrijednosti istog. Time je stvorena jedinstvena osnova za oporezivanje a putem tapija uspostava vlasničkih odnosa. Da bi sve to funkcionisalo, osnovana je služba za popis i procjenu vrijednosti zemljišta, te izvršeno uvođenje evidencije zemljišta po korisnicima. Austrougarski period ( ) uvodi savremeni sistem registracije nekretnina, temeljem geodetskog premjera i uspostave zemljišnih evidencija, po propisima sličnim evropskim. Tada se razvijaju aktivnosti na uvođenju administracije i donošenju novih propisa iz agrarne sfere. 2. RAZVOJ GEODETSKE SLUŽBE BOSNE I HERCEGOVINE Razvojem ljudske zajednice brže se razvija ekonomija a s njom i pojava organizacije oblika države. Uspostavlja se državna vlast, državne ustanove te državni aparat. Državne ustanove jesu ustanove koje u ime države obavljaju određene stručno-tehničke funkcije i poslove koji spadaju u njihove nadležnosti. Njih osniva država, izdržava ih i njihovu djelatnost reguliše propisima. Rano se pojavljuju oblici vlasti, takozvani državni aparat, čiji je zadatak uspostava i vođenje zemljišnih evidencija. Ti oblici nisu imali karakter geodetskog djelovanja, bavili su se

3 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine prikupljanjem podataka o zemljištu, vrsti zemljišta, plodnosti zemljišta i njegovoj vrijednosti, kao podloge za oporezivanje. Dolaskom Osmanlija na prostor Bosne i Hercegovine, uvode se pravila o zemljištu kao prirodnom resursu, uređena Gruntovnim zakonikom. Nije bilo organizovane geodetske službe za registraciju zemljišta ali je bilo djelovanja u domenu kartografije. Okupacijom Bosne i Hercegovine od strane Austro Ugarske monarhije, godine, dolazi do zaokreta na polju kartografije i zemljišnih evidencija. Decembra godine, pri Ministarstvu za opšte poslove u Beču, formirana je komisija od sedam vojno-geodetskih stručnjaka i dvorskih savjetnika sa zadatkom da razmotre mogućnost katastarskog premjera Bosne i Hercegovine. Jedan od razloga za premjer bio je regulisanje agrarnih odnosa u Bosni i Hercegovini. S tim u vezi izrađen je Referat o bosanskom agrarnom pitanju, carsko - kraljevskog savjetnika C. Wassitscha (Vasića). Jedan od zaključaka (s kojim se svi učesnici slažu) je da s početkom katastarskih radova mora da počne i konstatiranje postojećih odnosa između posjednika i kmetova. Već godine, pri Zemaljskoj vladi, u administrativnom odjeljenju Zemaljske vlade je nadmjernik - inženjer i grupa inženjera. Formira se Procjembeni katastar sa katastarskim upraviteljstvom u Sarajevu, katastarskim nadzorništvom u Sarajevu, katastarskim nadzorništvom u Banja Luci i gradskim poglavarstvom u Sarajevu (slika 1). Slika 1: Geodeti u Zemaljskoj vladi za Bosnu i Hercegovinu, 1884 godine

4 56 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Slika 2: Dio organizacione strukture Zemaljske vlade za Bosnu i Hercegovinu u Sarajevu (Bošnjak kalendar, 1902)

5 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Promjene u organizaciji su nastale godine tako što je u Bosanskohercegovačkoj upravi, pri Vrhovnoj centralnoj upravi, ostalo mjesto mjernika, a u Zemaljskoj vladi za Bosnu i Hercegovinu u Sarajevu, u Centralnoj upravi, bile su pozicije direktora katastra, arhivara mapa, nadmjernika i mjernika (Bošnjak kalendar, 1896). Nakon promjena godine u Vrhovnoj centralnoj upravi je je djelovao mjernik Ernst Grobois, vil. O. F.J, dok su u Zemaljskoj vladi za Bosnu i Hercegovinu u Sarajevu bili direktor katastra Heinrih Spazzapan, arhivar mapa Franjo Kačena, nadgeometar, te nadzornici za evidencije, nadmjernici, mjernici i mjernički pristavi (slika 2). Tehnička stručna škola u Sarajevu otvorena je godine s ciljem obrazovanja graditelja, geometara, građevinskih poduzetnika i drugih kadrova za potrebe privatnih kompanija, općinsku i zemaljsku upravu. U Centralnoj upravi Zemaljske vlade za Bosnu i Hercegovinu godine formira se Odsjek Desetinski paušal, zemljišna izmjera i očevid i porezni ured. U kadrovskom sastavu ostaje nadzornik za evidenciju, nadgeometar za evidencije i arhivar mapa. Zatečenu organizaciju preuzima godine Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Zadržana je podjela Bosne i Hercegovine na šest oblasti sa katastarskim upravama po kotarima (52), te Direkciju katastra Bosne i Hercegovine, na nivou Bosne i Hercegovine, kao koordinatora za 52 katastarske uprave (slika 3). Slika 3: Dio organizacione strukture Oblasne direkcije katastra za BiH iz Godine (Arhiv BiH, fond Javna uprava - Oblasna direkcija katastra za Bosnu i Hercegovinu Sarajevo ( )) Zakonom o nazivu i podjeli Kraljevine na upravna područja godine formirano je devet upravnih područja banovina. Gasi se ime teritorije zvane Bosna i Hercegovina. Teritorija Bosne i Hercegovine podijeljena je između Drinske, Vrbaske, Primorske i Zetske banovine. Formirana su odjeljenja katastra i državnih dobara, Ministarstvo finansija sa odsjecima i katastarskim upravama pri finansijskim direkcijama. Cjelovitost prostora Bosne i Hercegovine, u tom periodu, sačuvana je s jedinstvenom kartografijom i zemljišnim evidencijama, naslijeđenim od Austro - Ugarske monarhije. Cjelovita evidencija, koja se odnosi na Bosnu i Hercegovinu, sačuvana je u prostorijama Drinske finansijske Direkcije u Sarajevu (Zgrada bivše Zemaljske vlade za Bosnu i Hercegovinu).

6 58 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine U ratnom periodu godine organizacija geodetske službe nije se mijenjala. Završetkom II svjetskog rata Bosna i Hercegovina, po odlukama AVNOJ-a godine, nastavlja svoje postojanje kao federalna jedinica Demokratske Federativne Jugoslavije. Organizacija vlasti počinje u ratnim godinama, a u Bosni i Hercegovini već godine osniva se Geodetska uprava Narodne republike Bosne i Hercegovine, da bi Zakonom iz godine Geodetska uprava Bosne i Hercegovine bila ukinuta (Službeni glasnik BiH, 2009). 3. PRAVNI KONTINUITET GEODETSKE SLUŽBE BOSNE I HERCEGOVINE Početak geodetske službe na prostorima Bosne i Hercegovine veže se za godinu. Austro-Ugarska uz organizaciju vlasti za Bosnu i Hercegovinu uspostavlja i geodetsku službu sa zadatkom da organizuje premjer teritorije Bosne i Hercegovine, uspostavi katastar zemljišta i uradi kartografske podloge teritorija Bosne i Hercegovine. Uspostavu državnih organa vlasti, pa i geodetske službe (tako su je tadašnje vlasti Austro- Ugarske nazvale) inicirao je Referat carsko-kraljevskog ministarskog savjetnika C. Wassitsch-a (Vasića) o bosanskom agrarnom pitanju od 30. novembra godine, potpisano po Artiljerijskom generalu Philipoviću (slika 4)(Kapidžić, 1969). Kao jedna od mjera rješavanja agrarnog pitanja i pravednijeg zahvatanja poreza u obliku trećine, desetine i drugih davanja, je premjer svake parcele, utvrđivanje njene plodnosti, posjednika i uspostava katastra zemljišta. Radi provođenja mjera i zadataka utvrđenih u Referatu, prihvaćenih od strane Carskokraljevskog ministarskog vijeća godine, pri Zemaljskoj vladi za Bosnu i Hercegovinu u okviru Administrativnog odjeljenja Zemaljske vlade, uspostavljena je geodetska služba za Bosnu i Hercegovinu. Služba je uspostavljena u tri nivoa: - Administrativno odjeljenje. - Procjembeni katastar. - Katastarsko nadzorništvo u Sarajevu i Banja Luci. Tako je godine pri Zemaljskoj vladi za Bosnu i Hercegovinu bila uspostavljena Centralna uprava za Desetinski paušal, zemljišnu izmjeru i očevid, te porezni ured, o čemu se podaci mogu pronaći u Izvještajima o upravi Bosne i Hercegovine iz 1884., 1885., 1886., 1887., 1888., 1889., 1893., 1896., 1902., i godine, u izdanju c. i kr. Zajedničkog ministarstva finansija.

7 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Slika 4: Uvodni dio Referata o bosanskom agrarnom pitanju C. Wassitsch-a (Kapidžić, 1969) Zatečenu organizaciju geodetske službe preuzela je Država Srba, Hrvata i Slovenaca, a kasnije i Kraljevina Jugoslavija, kao službu u okviru Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije. O ovome se opširno govorilo u časopisu Geometarski glasnik, 1922., 1924., 1926., i godine. U vrijeme takozvane Nezavisne države Hrvatske geodetska služba za Bosnu i Hercegovinu djeluje u sastavu ministarstva državne riznice, sa cjelokupnom arhivskom građom zatečenom godine. Na osnovu člana 81. stav 2. Ustava NRBiH u vezi sa članom 4. Uredbe o osnivanju i nadležnosti Glavne geodetske uprave od godine, Vlada Narodne republike Bosne i Hercegovine donosi Uredbu o osnivanju i nadležnosti Geodetske uprave Narodne republike Bosne i Hercegovine, pri Predsjedništvu Vlade Narodne republike Bosne i Hercegovine (Službeni list NR BiH, 1947). Zakonima o organima i upravi NR BiH / R BiH objavljenim u Službenom listu NRBiH br. 9/56, 23/58, 25/60 i Službenom listu R BiH br. 5/92, 18/92, 25/93, 15/94 te Zakonom o republičkim organima uprave i republičkim organima objavljenim u Službenom listu SR BiH br. 4/69, 31/74, 40/79, 9/85 i 7/89, i Službenom listu R BiH, br. 5/92, 18/92, 25/93, 15/94 i 17/96,

8 60 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Republička uprava izdvaja se iz sastava Republičkog sekretarijata za finansije i nastavlja rad kao Republička geodetska uprava, te se reguliše njen rad. Prelaznim odredbama Aneksa II (4) Ustava Bosne i Hercegovine je utvrđeno da dok ne budu zamijenjeni novim sporazumom ili zakonom, organi vlasti, institucije i druga tijela Bosne i Hercegovine će funkcionisati u skladu sa važećim propisima. Zakonom o Vijeću ministara Bosne i Hercegovine i ministarstvima Bosne i Hercegovine, objavljenom u Službenom glasniku BiH br. 4/97, 11/00 i 5/03, u prelaznim i završnim odredbama, članom 51. utvrđeno je: U roku od trideset dana od stupanja na snagu ovog zakona, Vijeće ministara će donijeti odluku o načinu nastavka rada, izmjene ili raspuštanja postojećih administrativnih tijela koja vrše funkcije koje su u nadležnosti Bosne i Hercegovine. Zakonom o Vijeću ministara Bosne i Hercegovine i ministarstvima Bosne i Hercegovine (Službeni glasnik BiH, 2009) u prelaznim i završnim odredbama, član 50., utvrđeno je: U roku od 30 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona, Vijeće ministara donijet će odluku o načinu nastavka rada, izmjene ili raspuštanja postojećih administrativnih tijela koja obavljaju funkcije koje su u nadležnosti Bosne i Hercegovine. Pitanje Uprave za geodetske i imovinsko-pravne poslove, čiji se pravni kontinuitet proteže od godine do ovih dana (njeno zadnje potvrđivanje Zakonom bilo je godine), nije shodno odredbama člana 51. odnosno 50. Zakona o Vijeću ministara Bosne i Hercegovine i ministarstvima Bosne i Hercegovine riješeno kao što su riješeni drugi organi Bosne i Hercegovine, uspostavljeni prije donošenja Ustava Bosne i Hercegovine. Tek je Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o ministarstvima i drugim tijelima uprave Bosne i Hercegovine riješeno pitanje Uprave za geodetske i imovinsko pravne poslove Bosne i Hercegovine tako što je određeno: Stupanjem na snagu ovog zakona Arhiv Bosne i Hercegovine će, sukladno Zakonom o arhivskoj građi i Arhivu Bosne i Hercegovine ( Službeni glasnik BiH br. 16/09) preuzeti Arhiv i dokumentaciju Uprave za geodetske i imovinskopravne poslove, a odluku o statusu opreme, inventara, sredstava za rad, službenih prostorija i zaposlenih u upravi donijet će Vijeće ministara, a na prijedlog Ministarstva civilnih poslova u roku od 60 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona. 4. AKTIVNOSTI GEODETSKE SLUŽBE BIH U PERIODU OD 132. GODINE 4.1 Period osmanske vladavine Jedan od reformskih zakona bio je takozvani Ramazanski zakonik Gruntovni zakonik iz godine. Trebalo je prije svega novim zakonom dovesti u sklad pravni odnošaj u zemljišnom posjedu sa provedenim reformama. Dana 7. ramazana (2. maja godine) izdan je pod imenom Arazinizamnama (opširni zakonik, tzv. Ramazanski zakonik), kojim se ovo pitanje definitivno i dosta opširno rješava. Taj zakon postao je temeljem za buduće prosuđivanje agrarnih prilika u Otomanskoj carevini a još i danas ima u Bosni zakonitu vrijednost. U Ramazanskom zakoniku njegov djelokrug doduše još nije potanko određen, ali je označen u posebnoj tapunizamnami od 8. džemazuevela (15. decembra godine), odnosno kotarski malmemur, koji su intervenirali kao državni organi kod kupoprodajnih, baštinskih i drugih transakcija, kojima je objektom bilo kakvo zemljište. Ti memuri nisu kao ni spahije

9 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine mogli samovoljno raspolagati državnim zemljištem a da se predusretne svakoj zlouporabi u njihovom zvanju, zabranjuje se paragrafom 88. Ramazanskog zakonika naročito, da tapumemur u svom uredovnom području ne smije kupovati mahlul-zemlju ni za se, ni za svoju djecu, braću, sestre, oca, majku, ženu, dapače ni za roba svoga a ako bi njemu ili komu od svojte pravo tapije pripalo po baštinstvu, imao mu je tapunamu izdati i pristojbu odmjeriti koji drugi tapu-memur. O svemu ovome opširnije se govori u Komentaru Gruntovničkog zakonika iz godine, koji se čuva u Arhivu Bosne i Hercegovine. Ramazanski zakonik osniva se uglavnom na temeljnim načelima, na kojima se osnivaju i stari turski kanuni, na pet vrsta: erazi memluke, e virije, e mevikufe, e metruke i e mevat, a značenje svake se tačno definira. Pravo posjednika tapijske zemlje zaštićeno je nizom posebnih ustanova. Tako nema na tuđoj njivi niko pravo paše (paragraf 24), ne smije na tuđe drvo nasaditi kalem, u privatnoj šumi nema osim vlasnika niko prava sječe. Drugi dio Ramazanskog zakona raspravlja potanje o dvjema vrstima zemalja, koje se u starim kanunima spominju samo mimogred, o metruki i mevatu. U erazi metruke računaju se one zemlje, koje služe općoj koristi seljana ili građana, dakle šume, opredijeljene za sječe, (baltaluk) pojedinim selima ili gradovima, seoske ili gradske paše (mere), seoska guvna (harmani), ceste, putevi, sokaci, trgovi i musale (javna mjesta za klanjanje); sve to ostaje zajedničko vlasništvo dotične općine i ne smije se privatnoj osobi prodavati. Erazi mevat su sva ostala mjesta, planine, krševi, šikare, gajevi, travnjaci i druga neobrađena mjesta, koja se ne nalaze u ničijem tapijskom posjedu, niti su od starine svojina seoske ili gradske općine a udaljena su od sela ili varoši tako daleko, da do njih ne dostiže glasni povik ljudskog grla. Radij udaljenosti od sjedišta civilizacije do periferije, na kojoj započinje erazi mevat, izjednačuje se u Ramazanskom zakoniku i sa jednom miljom ili pola sata hoda. Prema tom je sva nekultivirana zemlja, koja nije u ničijem posjedu, udaljena od sela ili grada najmanje pola sata hoda, erazi mevat. Na ovakvoj zemlji mogu se dozvolom države, odnosno memura, krčenjem napraviti njive, koje ako se za tri godine urede, postaju besplatnim vlasništvom krčioca, a ako se ne urede u tom roku, mogu se davati drugom. Ako neko iskrči bez dozvole, može ih posjedovati samo ako plati tapul-misl. Pojam erazi mevata izgubio se u modernoj praksi u Bosni na štetu prava vrhovnosti države. Treći dio Ramazanskog zakona sadrži razne druge ustanove: o majdanima o tom, da posjednik prava tapije to pravo gubi, ako je druge vjere ili drugoga državljanstva, nego li je prvašnji vlasnik, ako ga je ubio brani, da se zemlja daje za doživotnu rentu ili uz uvjet, da preuzimač doživotno hrani njena vlasnika, ponavlja staru ustanovu, da se erazi-mirija ne može za dug zaplijeniti. Posve u duhu starih kanunama dozvoljava se uvakufljenje erazimirije samo na osnovu naročite carske mulkname, brani prodaja i davanje pod tapiju crkvenih zemalja, ustanovljuje da kod uspostavljanja starih razorenih granica treba da prisustvuje šerijatski sud a granicu da opredijele stari ljudi itd. (Truhelka, 1915; Begić, 1997). Obzirom na sadržaj prava i obaveze koje proizilaze iz vrste zemljišta to je sama evidencija zemljišta bila složenija, već što je to slučaj povremenih katastarskih evidencija. Popis zemljišta iz perioda godine sadržan je u Zborniku katastara sandžaka Hercegovina, Bosna i Zvornik ( godina), (naslov originala: Numaralı Hersek, Bosna ve İzvornik Livâları İcmâl Tahrîr Defterleri ( / )), u izdanju Generalnog sekretarijata državne arhive Republike Turske.

10 62 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Period austrougarske vladavine Nedostatak karata i planova, potreba za evidencijom o zemljištu i rješavanje agrarnih odnosa, ponukalo je upravnu vlast Austro-Ugarske da izvrši prvi premjer, koji je počeo 15. avgusta godine, a završen 15. maja godine Prije ulaska austrijske vojske na teritoriju Bosne i Hercegovine, počeli su radovi na pripremi za premjer, uspostavu katastra zemljišta i izradu topografskih karata raznih razmjera. Natporučnik Robert von Šternek godine na teritoriji BiH određuje 53. astronomske tačke, zatim određuje za mnoge tačke pomoću aneroida nadmorsku visinu. Ovi radovi su izvođeni sa ciljem stvaranja jedne trigonometrijske mreže I IV reda, kao osnove za topografski i katastarski premjer BiH. Kao polazna osnova za radove na uspostavljanju trigonometrijske mreže bile su na raspolaganju: baza koja je godine bila izmjerena kod Sinja, te baza koja je 1878/79 izmjerena kod Dubice na Donjoj Uni sa astronomskom tačkom II reda. Godine se započinje s određivanjem trigonometrijskih tačaka I i II reda, a godine i tačaka III i IV reda. U Sarajevskom polju je određena kontrolna baza. Radovi postavljenja i mjerenja obavljeni su do 01. jula godine. Dužina baze je iznosila 4.601,3449 m. Ova baza je poslužila za određivanje trigonometrijskih tačaka na Trebeviću i Igmanu. Detaljna uputstva kako će se izvoditi premjer dat je u Instruktion fur die Catastral Vermssung in Bosnien und der Hercegovina, koji se čuva u Arhivu Geodetske uprave BiH. Grafičko snimanje površine BiH izvršeno je geodetskim stolom u dvostrukoj razmjeri vojnog snimanja tj. u razmjeri 1:12 500, snimanje parcela se vrši u dvostrukoj razmjeri geodetskim stolom, tj. u razmjeri 1:6 250, dok se snimanje naseljenih mjesta izvodi u osmostrukoj razmjeri od vojne, tj. u 1: Planovi su snimani i u razmjeri 1:1 562,5 i u 1:781,25. Površina BiH, koja je snimljena, iznosila je ukupno km 2. Snimljeno je katastarskih opština sa parcela i 622 pradiuma (veliki državni šumski kompleksi snimani u mjerilu 1:12500). Zatim je izvršeno snimanje granične zone prema Sandžaku, Srbiji i Crnoj Gori u razmjeri 1: Poslovi klasiranja i bonitiranja zemljišta te utvrđivanja katastarskog prihoda povjereni su Direkciji za katastralno procjenjivanje, koja je osnovana godine. Procjembenu službu vodio je direktor katastra, njegovoj direkciji su bila podređena procjembena nadzorništva. Ti poslovi katastralne procjene obuhvatili su poslove procjenjivanja, ocjenjivana i detaljno utvrđivanje čistoga prihoda (slika 6 i slika 7). Poslovi procjene bili su završeni u oktobru godine. Za stručno obavljanje poslova, koji spadaju u mjeračku struku, naredbom Zemaljske vlade u Sarajevu od 20. juna godine utvrđena je ustanova oblasno autoriziranih civilnih geometara. Oni su bili ovlašteni za premjer parcela, izdavanje nacrta (skica) planova i sve poslove oko premjeravanja zemljišta. Vođenje katastarske evidencije bilo je na istim temeljima kao i u Monarhiji. Zadatak evidencije je bio da reambulira katastarski operat i tako ga dovede u faktičko stanje u katastru. Osnivanje gruntovnice je započeto godine a završeno godine i tako je dovršeno osnivanje gruntovnice za čitavu BiH.

11 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Slika 5: Podaci o Sarajevu dobiveni na osnovu popisa stanovništva iz godine, provedenom uz veliki doprinos geodetskih stručnjaka (Bošnjak kalendar, 1896)

12 64 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Slika 6: Geodetska priprema za izradu tapije iz godine (Arhiv Geodetske uprave BiH)

13 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Slika 7: Skica premjera i bonitiranja zemljišta za potrebe izrade tapije (Arhiv Geodetske uprave BiH)

14 66 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Period uprave Jugoslavije (Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, Kraljevina Jugoslavija, Demokratska federativna Jugoslavija, Federalna narodna republika Jugoslavija, Socijalistička federativna republika Jugoslavija) Radovi na trigonometrijskoj mreži Na teritoriji Jugoslavije uspostavljena je površinski neprekidna i geodetski određena trigonometrijska mreža prvog reda. Ona se sastoji od 341 trigonometrijske tačke koje su međusobno povezane u 595 trouglova prosječne družine strane oko 30 km. Osnovu za njeno postavljanje i određivanje činila je austrougarska triangulacija prvog reda, koju je bečki Vojno geografski institut djelomično razvio u drugoj polovni 19. vijeka, na području Slovenije, Hrvatske, Vojvodine, Bosne i Hercegovine, Dalmacije i u primorskom dijelu Crne Gore. Geografske koordinate i drugi podaci o tim trigonometrijskim tačkama preuzeti su iz kataloga Die Ergebnisse der Triangulerunen des K. U K. Militar- Geographiscen Institut, izdanih u Beču i godine. Sada u jugoslovenskoj mreži prvog reda ima 36 tačaka za koje su koordinate preuzete iz austrougarske triangulacije, a sve ostale su određivane kasnije sa osloncem na ove date tačke Postavljanje i određivanje jugoslovenske trigonometrijske mreže prvog reda, sa prekidima za vrijeme balkanskih i svjetskih ratova, trajalo je 50. godina (od do godine). Do godine, radove su izvodile isključivo vojnogeodetske ustanove (Geodetsko odjeljenje srpskog generalštaba. Topografsko odjeljenje srpske Vrhovne komande, Geografski institut bivše Jugoslavenske vojske), a od do godine Odjeljenje katastra i državnih dobara Ministarstva finansija. Završni radovi na oformljavanju jugoslovenske trigonometrijske mreže prvog reda obavljeni su od do godine. Na mrežu prvog reda oslonjena je trigonometrijska mreža ostalih redova (drugog, trećeg i četvrtog), a na ove cjelokupan poslijeratni topografski premjer i skoro sva kartografisanja teritorije Jugoslavije. Zbog toga, kao i niza drugih naučnostručnih razloga, pitanja kvaliteta trigonometrijske mreže prvog reda ostalo je do danas veoma značajno. Mnogobrojna istraživanja su pokazala da se ona koristi za potrebe nauke i da ima praktičnu primjenu, ali i dosta nedostataka u svojoj unutrašnjoj tačnosti i homogenosti, a naročito u svom geografskom položaju i orijentisanju u prostoru. Razmjera mreže bazira se na 14 geodetskih osnovica, od kojih su (preko posebnih osnovičkih mreža) određene dužine trigonometrijskih strana. Pet osnovica i osnovičkih mreža, na području Maribora, Sinja, Dubice, Sarajeva i Vršca, izmjerio je bečki Vojnogeografski institut godine. Četiri osnovice i osnovičke mreže (kod Paraćina, Negotina, Vranja i Loznice) mjerilo je godine Geografsko odjeljenje tadašnje srpske vojske. Sljedeće četiri osnovice i osnovičke mreže (kod Prizrena, Stumice, Prilepa i Sjenice) postavio je i u periodu godine odredio Geografski institut bivše jugoslovenske vojske (Banska uprava, 1929).

15 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Slika 8: Trigonometrijska mreža prvog reda na teritoriji BiH U okviru trigonometrijske mreže prvog reda i oslanjanjem na nju, radi obezbjeđenja dovoljno guste geodetske osnove na teritoriji Jugoslavije, razvijene su mreže ostalih redova - drugog osnovnog, drugog popunjavajućeg, trećeg osnovnog, trećeg popunjavajućeg i četvrtog reda. Trigonometrijska mreža trećeg i četvrtog reda razvijena je nekoliko decenija prije i poslije II svjetskog rata. U postratnom periodu, naročito od do 1966 godine, intenzivno je rađeno na određivanju visina naslijeđenih trigonometrijskih tačaka i daljem razvijanju ove neposredne osnove premjera. U Arhivu BiH Geodetskoj upravi BiH nalaze se podaci o sadašnjem broju i rasporedu trigonometrijskih tačaka za Bosnu i Hercegovinu, i to: 82 tačke 1. reda, drugog reda, trećeg i četvrtog reda. Uporedo sa završavanjem trigonometrijske mreže prvog reda izvršene su opsežne pripreme za početak radova na njenom osavremenjavanju i pretvaranju u astronomsko-geodetsku mrežu, koja bi po svom geografskom položaju bila tačna, pravilno orijentisana, visoke unutrašnje tačnosti i približno konstantnog razmjera. Drugim riječima, preduzete su potrebne mjere i planirani odgovarajući radovi za otklanjanje poznatih nedostataka postojeće mreže prvog reda, a time i stvaranje kvalitativno nove geodetske osnove za sva položajna određivanja, precizna orijentisanja, geodetsko-kartografska povezivanja i razne druge potrebe. Zbog toga se već godine pristupilo mjerenju potrebnog broja novih geodetskih osnovica i određivanja dovoljnog broja Laplasovih tačaka. Na realizaciji projektovane astronomsko-geodetske mreže intenzivno je rađeno više od 20 godina. Odgovarajuće radove su planirali, organizovali, materijalno obezbjeđivali i pretežno izvodili Savezna geodetska uprava i Geografski institut JNA. Međutim, početkom sedamdesetih godina ukinuta je Savezna geodetska uprava i poslovi iz njenog djelokruga prenijeti su u nadležnost republičkih i pokrajinskih geodetskih uprava. Tada je nastao prekid u izvođenju skoro svih osnovnih geodetskih radova u Jugoslaviji, pa i u dovršenju astronomsko-geodetske mreže. Nadležni republički i pokrajinski organi nisu uspjeli da se organizuju za zajedničko

16 68 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine programiranje i nastavljanje tih radova, mada su na tome neprekidno insistirali Savez geodetskih inženjera i geometara Jugoslavije, Vojnogeografski institut, pojedini geodetski fakulteti i drugi zainteresovani. U obimnije radove na stvaranju astronomsko-geodetske mreže, koji su izvedeni prije ukidanja saveznog organa za poslove geodetske službe, spadaju: obnova stabilizacije tačaka i uglovnih mjerenja u mreži, mjerenja novih geodetskih osnovica i njihovo povezivanje sa odgovarajućim osnovnim stranama u mreži, astronomska mjerenja i neki drugi. Projektovana astronomsko-geodetska mreža, u svom sjeverozapadnom, sjeveroistočnom i jugozapadnom dijelu, popunjena je sa ukupno 11 novoodređenih geodetskih osnovica. One su locirane na području Radovljice, Pule, Zagreba, Udbine, Okučana, Osijeka, Sente, Alibunara, Livna, Mostara i Titograda. Na 60 trigonometrijskih tačaka (BiH 10), od kojih je 59 obuhvaćeno projektom astronomskogeodetske mreže, izvršena su astronomska mjerenja po programu za određivanje tzv. Laplasovih tačaka. Određene su: geografska širina tačke, geografska dužina tačke i geografski azimut trigonometrijske strane koja povezuje dvije susjedne Laplasove tačke. Ovi radovi su izvedeni od do godine sa osnovnim ciljem da se obezbjede potrebni astro-geodetski podaci za uspostavljanje što tačnijeg geografskog položaja i pravilne geografske orijentacije triangulacione mreže na teritoriji Jugoslavije. Za fundamentalnu (početnu) tačku nacionalne mreže izabrana je trianogometrijska tačka prvog reda broj 359 Palića vis (sjeverozapadno od Tuzle) i ona je određena u grupi od šest Laplasovih tačaka koje obrazuju gnijezdo u vidu astrogeodetskog centralnog sistema (Peterca i Čolović, 1987) Osnovna nivelmanska mreža Osnovna nivelmanska mreža u sjevernim i zapadnim krajevima Jugoslavije (Slovenija, Hrvatska, Vojvodina, Bosna i Hercegovina i Dalmacija) potiče iz perioda godine. Prvobitnu mrežu razvila je austrougarska vojna geodetska služba. Ova mreža je imala 19 zatvorenih nivelmanskih poligona, od kojih su neki zahvatili i pojedina područja van granica današnje Jugoslavije. Mreža je formirana postepeno iz pojedinih dijelova, većeg ili manjeg prostiranja, koji su nadovezivani jedan na drugi. Ukupna dužina vlakova u mreži iznosi oko km (slika 9). Visine repera u mreži su računate u odnosu na srednji nivo Jadranskog mora (kod Trsta), koji je određen iz samo jednogodišnjeg mareografskog registrovanja vodostaja godine. Kasnija ispitivanja su pokazala da bi visina uspostavljenog početnog (normalnog) repera na molu Sartorio u Trstu (H= 3,352 m) morala biti veća za oko 9 cm, što znači da su i visine svih ostalih repera u mreži za toliko manje.

17 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Slika 9: Austrougarska osnovna nivelmanska mreža iz perioda godine (Peterca i Čolović, 1987) Osnovna nivelmanska mreža u Jugoslaviji je znatno oštećena tokom II svjetskog rata. U pojedinim vlakovima je oštećeno ili uništeno i do 70 % repera. Zbog toga je već godine počela obnova i djelomično progušćavanje naslijeđene nivelmanske osnove.

18 70 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Rješavanje niza problema nastalih tokom radova na mreži nivelmana visoke tačnosti (NVT) detaljno je razmatrano na I kongresu geodetskih inženjera i geometara Jugoslavije, održanom u Zagrebu godine. Tada je posebno naglašena potreba uspostavljanja normalnog (početnog) repera na teritoriji Jugoslavije i njegovog povezivanja sa postojećim mareografima duž jugoslovenske obale Jadranskog mora. Prihvaćena je međunarodna preporuka da se smanji uticaj sistematskih grešaka prouzrokovanih refrakcijom i neparalelnošću nivoskih površina, kao i primjena nivelmanskih letava sa dvostrukom podjelom i promjenjivom konstantom. Prelazak na programirani i sistematski rad u mreži NVT bio je uslovljen i izvjesnim međunarodnim preporukama koje su uslijedile i godine. Na X generalnoj skupštini Međunarodne geodetske i geofizičke unije (MGGU), održanoj u Rimu godine, odlučeno je da se obrazuje zajednička komisija za uspostavljanje jedinstvene evropske nivelmanske mreže (REUN). Ova komisija se sastala godine u Firenci i preporučila da se od nacionalnih mreža NVT obrazuje jedinstvena evropska mreža, sastavljena od poligona obima km. Preporučeno je, također, uključivanje mareografa u mrežu, fiksiranje graničnih tačaka na kojima bi se međusobno povezale nacionalne mreže, te izvršenje odgovarajućih gravimetrijskih mjerenja duž vlakova NVT i određivanje geopotencionalnih razlika. Slika 10: Jugoslovenska mreža nivelmana visoke tačnosti na teritoriji BiH Shodno tim preporukama, u okviru jugoslovenske mreže NVT obrazovana je tzv. Međunarodna mreža i dalji radovi usmjereni na dovršenje njene obnove. Time je, u stvari, postojeća mreža NVT podijeljena na osnovnu (međunarodnu) i popunjavajuću. Od tada su radovi na obnovi mreže izvođeni prema Uputstvu za izvršenje nivelmana visoke tačnosti i preciznog nivelmana, koje je godine izdala Savezna geodetska uprava. Rješavanje postavljanja normalnog (osnovnog, početnog) repera započelo je godine. Na prijedlog grupe eminentnih stručnjaka za geologiju, geofiziku i geodeziju, normalni reper je godine postavljen u Maglaju. To je zapravo sistem nivelmanskih biljega, izrađenih na

19 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine geološko-seizmički stabilnom terenu, približno u središtu postojeće mreže NVT. Sistem se sastoji od osnovnog i osam kontrolnih repera, postavljenih u grupama po tri pored puta Zavidovići Doboj. Centralnu grupu čine osnovni reper i dva kontrolna u njegovoj neposrednoj blizini. Sjeverna grupa kontrolnih repera udaljena je od centralne grupe oko 700 m, a južna oko 2 km. Osnovni reper se nalazi u namjenski izgrađenom podzemnom objektu. Osnovni reper je od godine nivelmanski povezan sa mareografima u Splitu i Dubrovniku. Od do godine izveden je NVT duž obale Jadranskog mora, kojim su međusobno povezani stalni mareografi u Kopru, Rovinju, Bakru, Splitu, Dubrovniku i Baru. Dužina ove nivelmanske linije iznosi preko km. Nivelanje na relaciji Bakar Senj obavila je ekipa Geodetske uprave SR Hrvatske. Na relaciji Split Dubrovnik angažovane su ekipe Savezne geodetske uprave koje su povezivale normalni reper sa mareografima a nivelanja na relacijima Bakar Rovinj - Kopar, Senj - Split i Dubrovnik Bar izvele su ekipe Vojnogeografskog instituta. Rezultati navedenih nivelmanskih povezivanja nisu iskorišteni za određivanje visine normalnog repera u Maglaju. Osnovni razlog je bio što ni do danas nije riješeno pitanje određivanja referentne površine. Slika 11: Raspored biljega u sistemu normalnog repera u Maglaju (Peterca i Čolović, 1987) Krajem godine, u organizaciji Savezne geodetske uprave i Vojnogeografskog instituta, u Beogradu je održano dvodnevno savjetovanje o mreži NVT. Cilj ovog stručnog savjetovanja je

20 72 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine bio da se analizira stanje postojeće mreže NVT, razmotre prijedlozi pripremljeni za njenu opštu reviziju i daju odgovarajuće smjernice za izvođenje predstojećih radova na uspostavljanju savremene visinske osnove u SFRJ. Na osnovu prezentiranih analiza, mišljenja, sugestija i konkretnih prijedloga, učesnici savjetovanja su zaključili slijedeće: Predstavnici Savezne geodetske uprave, republičkih i pokrajinskih organa uprave za geodetske poslove, Vojnogeografskog instituta, Hidrografskog instituta, geodetskih radnih organizacija, (zavoda), geodetskih fakulteta i viših geodetskih škola, kao i zainteresovani stručnjaci, na savjetovanju o mreži nivelmana visoke tačnosti pozdravljaju i podržavaju odluku o reviziji i obnovi mreže nivelmana visoke tačnosti. Da bi se osigurala što bolja osnova za mrežu NVT savjetovanje smatra da je potrebno da se, pored normalnog repera u Maglaju, izradi i u mrežu uključi veći broj fundamentalnih repera koji po svojoj izradi i mjestu nalaženja mogu da obezbjede najveću moguću trajnost i geološku stabilnost. Izgradnja fundamentalnih repera (FR) povjerena je Zavodu za geološka i geofizička istraživanja Geozavod iz Beograda, koji je ove radove uglavnom izveo tokom i godine. Ovom specijalnom stabilizacijom obuhvaćene su, po pravilu, sve čvorne tačke, pojedine međutačke, priključci mareografa i posebno izabrane kvote za sigurno oslanjanje pojedinih dijelova mreže na nedovoljno stabilnim područjima koja se nisu mogla izbjeći. Ukupno je izgrađeno oko 180 FR, na odstojanju ne većem od 200 m postavljena je mikronivelmanska mreža sa po 2-4 radna repera u njoj. Nova nivelmanska mjerenja su započela i do kraja godine završena su na svim vlakovima osnovne mreže, njenom povezivanju sa odgovarajućim mrežama Mađarske i Bugarske Gravimetrijska mreža Gravimetrijska mjerenja u Jugoslaviji počeo je godine da izvodi tadašnji Vojnogeografski institut. Određene su anomalije sile Zemljine teže pomoću torzione vage Njemačke firme Askania. Mjerenja su obavljena na 127 tačaka raspoređenih na području Sarajeva, Dubrovnika, Cetinja, Podgorice, Nikšića, Andrijevice, Peći, Uroševca, Kosovske Mitrovice, Vranja, Leskovca, Pirota, Niša, Raške, Kraljeva, Trstenika, Lazarevca, Beograda, Zagreba i Novog Sada. Prva poslijeratna gravimetrijska mjerenja, počev od godine, izvođena su da bi se istražila, ležišta nafte i drugih mineralnih sirovima u Jugoslaviji. Gustina gravitametrijski određenih tačaka na pojedinim područjima zavisila je od konkretnog zadatka i bila je veoma različita. Rezultati mjerenja su, po pravilu, obrađivani u lokalnim sistemima i na različite načine. Osnovna gravimetrijska tačka postavljena je na tadašnjem beogradskom aerodromu u Zemunu. Dalji radovi na gravimetrijskoj mreži prekinuti su nakon ukidanja Savezne geodetske uprave i stavljanja osnovnih geodetskih radova u nadležnost republičkih i pokrajinskih organa za geodetske poslove. Od tada (1974. godine) skoro da ništa nije rađeno ne samo na osnovnoj mreži namijenjenoj opštim potrebama već i na dovršavanju gravimetrijskog premjera (regionalnog i detaljnog) oko Laplasovih tačaka i duž vlakova u mreži NVT, koji je započet i dugo izvođen radi obezbjeđenja odgovarajućih podataka za rješavanje određenih geodetskih problema. Uporedo sa učešćem u osnovnom, regionalnom i detaljnom gravimetrijskom premjeru teritorije Jugoslavije, Vojnogeografski institut je organizovao i sa više ili manje uspjeha izvodio neke geofizičke radove za posebnu potrebu u JNA. Naime, krajem pedesetih godina u njegovoj nadležnosti su sljedeće poslovi:

21 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine geomagnetski premjer određenih područja, ispitivanje elektromagnetske provodljivosti zemljišta, praćenje i prognoziranje promjena u jonosferi, radio meteorološka osmatranja, služba tačnog vremena. Geomagnetski premjer je izvođen na područjima aerodroma i nekih radarskih i radiogoniometarskih stanica. Prva mjerenja su izvršena i godine na područjima aerodroma Batajnica, Pleso, Brežnice, Niš, Skoplje, Tuzla, Zadar, Mostar i Titograd. Od do godine ovaj premjer je organizovan svake godine. Premjeravana su sljedeća područja: Tuzla Banjaluka Sarajevo Bihać Tuzla Mostar Sarajevo Bihać Tuzla Mostar, Sarajevo Bihać Tuzla Mostar, Glamoč Sarajevo Za svako od navedenih područja određivana je srednja vrijednost i magnetska deklinacija iz rezultata terenskih mjerenja na po tačaka, izvođen je podatak o prosječnoj godišnjoj promjeni deklinacije i konstruisane su izogone na odgovarajućoj karti odnosnog područja. Osima toga, na pojedinim aerodromima određena je tzv. kompenzaciona površina za baždarenje kompasa na vazduhoplovima Premjer Na teritoriji Bosne i Hercegovine prvi premjer izvršila je Austro-Ugarska u vremenu od do godine. Na osnovu podataka ovog premjera izrađeni su katastarski planovi i katastarski operat. Za potrebe prostornog planiranja, projektovanja i građenja u skladu sa Uredbom o osnivanju nadležnosti Geodetske uprave NR BiH godine počeo se izvoditi novi premjer. Podaci novog premjera su obimni i sadržajni. U današnjoj praksi koriste se u oblastima urbanizma, građevinarstva, vodoprivrede, elektroprivrede, šumarstva, rudarstva, nauke, kulture, statistike i u oblasti finansija i državne uprave. Do donošenja Zakona o premjeru i katastru nekretnina Službeni list NR BiH broj 11/47 i Službeni list SR BiH broj 22/84, premjer i katastar zemljišta završen je u 60 opština. Po odredbama Zakona o premjeru i katastru nekretnina premjer je završen i uspostavljen katastar nekretnina u tri opštine do godine

22 74 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Na području 61 opštine premjer i uspostavljanje katastra nekretnina je u toku. U ovim opštinama izvršeno je izlaganje podataka premjera i utvrđivanje prava na nekretninama na području 424 katastarske opštine. Na području 12 opština u 128 katastarskih opština završeno je izlaganje podataka premjera i utvrđivanje prava na nekretninama. Geodetski radovi na poslovima premjera i izrade katastra zemljišta, odnosno katastra nekretnina, vršeni su na osnovu srednjoročnih programa i godišnjih planova i geodetskih radova. Prvi tip evidencije je na područjima opština u kojima je na snazi grafički austrougarski premjer i katastarski operat na osnovu tog premjera. Drugi tip evidencije je na područjima opština koje su premjerene numeričkom metodom i za koje je izrađen novi katastarski operat. Treći tip evidencije je popisni katastar koji je izrađen na području 21 opštine za koje je u toku Drugog svjetskog rata bio uništen katastar zemljišta i zemljišne knjige. Uz premjer zemljišta urađeno je katastarsko klasiranje i dijelom bonitiranje zemljišta. Katastarsko klasiranje zemljišta obuhvata utvrđivanje katastarske kulture i klase posebno za svaku parcelu u jednoj katastarskoj opštini, dok bonitiranje zemljišta obuhvata utvrđivanje plodnosti zemljišta na osnovu njegovih prirodnih svojstava i ostalih prirodnih uslova za proizvodnju, bez obzira na postojeći način njegovog iskorištavanja. U toku II svjetskog rata uništen je katastarski operat u 21 opštini i dijelom u još nekoliko opština. Za ova područja između i godine izvršen je popis zemljišta, izgrađen popisni katastar i blokovskog klasiranje. U razdoblju između dva svjetska rata u Bosni i Hercegovini obrazovani su katastarski tzv. Procjembeni srezovi, čije su se granice poklapale sa granicama tadašnjih političkoadministrativnih srezova. Granice katastarskih srezova obuhvatala su područja koja su, po njihovim ekonomskim opisima predstavljala ekonomske cjeline u tadašnjim prirodnim uslovima poljoprivredne i šumske proizvodnje, saobraćaja, industrije i tržišta. Katastarski srez predstavlja jednu prirodno - ekonomsku cjelinu sa sličnim prirodnim i ekonomskim uslovima privređivanja, koja obuhvata više cijelih katastarskih opština, koje u ekonomskom pogledu gravitiraju istom centru. Detaljno katastarsko klasiranje u vremenu od do godine izvršeno je za područje 94. opštine. Pored podataka koji su od uticaja na katastarsko klasiranje i bonitiranje zemljišta, posebno su registrovani podaci važni za detaljnu pedološku kartu, stepene erozije, redovnih i povremenih poplava, zemljišta na kojima se zadržava voda i nivou podzemnih voda. Na svakom radilištu na kopijama planova razmjere 1:1 000, 1:2 500 i 1:5 000 su prikazani svi postojeći tipovi i podtipovi zemljišta, stepeni erozije (slojevita, brazdasta, jača i slabija jaružasta erozija i erodirani krš), stalna i povremena poplava kao i upisivanje kulture i klase za svaku postojeću parcelu. U toku radova detaljnog katastarskog klasiranja zemljišta u vremenu od godine u Bosni i Hercegovini nije vršeno bonitiranje zemljišta. Pokus je vršen samo na području katastarskog sreza Bosanski Brod Odžak godine i to na području opštine Odžak, gdje su u spiskovima katastarskih klase upisivane i bonitetne klase. U 1970 im godinama izrađene su bonitetne karte na razmjeri 1: za katastarske srezove Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Bosanska Gradiška, Srbac i Prnjavor. Komasacija zemljišta rađena je na području opština: Bijeljina, Brčko, Odžak, Livno, Grude i Orašje, na površini od ha (Službeni list FNRJ, 1959; Lukić i dr., 1991).

23 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Time je završen petogodišnji Program poslova premjera, uspostavljanja katastra nekretnina i rješavanje imovinsko-pravnih odnosa za period do godine. Već godine pripremljen je desetogodišnji Program poslova premjera i katastra nekretnina i rješavanja imovinsko-pravnih odnosa koji su u funkciji uspostavljanja katastra nekretnina za period od do godine. Uporedo sa donošenjem Desetogodišnjeg programa radova premjera donesen je Zakon o finansiranju poslova premjera, uspostavljanja katastra nekretnina i rješavanja imovinskopravnih odnosa koji su u funkciji uspostavljanja katastra nekretnina za period godine. Programom je, između ostalog predviđeno da će Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove, prema Programu i godišnjim članovima vršiti ugovaranje, nadzor, tehničku kontrolu i prijem radova i podnositi Vladi godišnje izvještaje o realizaciji Programa i planova. Bilo je predviđeno da će izvršenjem Programa biti stvoren jedinstven fond geodetskih podataka neophodnih za sve geodetske radove u Bosni i Hercegovini i druge, a posebno u zaštiti prava vlasništva. Agresija na Bosnu i Hercegovinu prekinula je aktivnosti premjera sa nivoa Bosne i Hercegovine pa su te aktivnosti od godine preuzeli entiteti. 5. SPISAK ZAPOSLENIH U GEODETSKOJ UPRAVI BOSNE I HERCEGOVINE OD GODINE DO DANAS Geodetska uprava Bosne i Hercegovine ostvarila je brigu oko arhiva akumuliranih geodetskih podataka koji su nastali u protekle 132 godine. Na poslovima organizacije, planiranja, izvršenja i kontrole i prijema u službi Bosne i Hercegovine radila su 982 stručna lica. Imena stručnih lica prikupljana su iz raznih izvora, u prvom redu iz Izvještaja o upravi Bosne i Hercegovine - Zajedničkog ministarstva finansija za godine 1896., 1897., 1902., 1906., 1907., 1908., 1909., 1910., 1911., 1913., 1914., i 1918., Bosanskog glasnika za godinu, Geometarskog godišnjaka iz godine, Geodetskog godišnjaka godine, te Matične knjige službenika Geodetske uprave Bosne i Hercegovine za period godine. 1 Abaza Hakija Adžemović Fadila Aganović Alija Aganović Džemal Aganović Ismet Aganović Nedžad Ahmetanović Abdulah Ajdović Ljubica Akšamija Mensur i Alagić Abdulah Alagić Mensur

24 76 Begić, M.: Geodetska služba Bosne i Hercegovine Alagić Muhamed Aleksa Vasari Aleksić Vitomir Alendar Hajrija Alibegović Emin Alibegović Harudin Alibegović Zufer Alić Fadila Alidžanović Ahmet Alijagić Ibrahim Alikadić Nail Alimanović Hamdija Alois pl. Erlach Andreasch Vinko Anđić Milovan Anđić Vera Anko Štanel Antešević Milorad Antonić Drago i Antuljević Dimitrije Antuljević Manja Arapović Drago Armić Inna Arnautlija Abdulah i Arnautović Hašim Arnautović Kemal Arnautović Safet Arnautović Salih Arnold Maks Arsić Novica i Arslanagić Nusret Avazović Mihajlo Avdagić Midhat Avdagić Šemsa Babić Bogdan