NAVIKE STUDENATA U POTROŠNJI BRZE HRANE NA TERITORIJI VRNJAČKE BANJE STUDENT'S HABITS OF IN FAST FOOD CONSUMPTION IN VRNJCI SPA

Transcription

1 NAVIKE STUDENATA U POTROŠNJI BRZE HRANE NA TERITORIJI VRNJAČKE BANJE STUDENT'S HABITS OF IN FAST FOOD CONSUMPTION IN VRNJCI SPA dr Marija Kostić 1), Milica Petrović 2) Rezime: Način ishrane ljudi, pogotovu mlađeg dela populacije poslednjih godina poprilično je izmenjen. Na kvalitet ishrane najviše utiču društveni mega trendovi. Obaveze na fakultetima, način i tempo života dnašnjice nameću sve veću upotrebu proizvoda iz objekata brze hrane. Činjenica da je ishrana jako važan faktor koji utiče na psihofizičko i fiziološko delovanje pojedinca, nam nameće obavezu da bude što kvalitetnija i redovnija, posebno u mlađim godinama, kada su izraženi rast i razvoj organizma. Zato konzumacija brze hrane, sa malom nutirtivnom vrednošću nije preporučljiva. Ovaj rad je imao za cilj da prikaže rezultate anketnog istraživanja na uzorku od 100 studenata (N=100) o njihovim navikama koje se tiču redovnosti ishrane, kvaliteta ishrane i potrošnji proizvoda brze hrane. Ključne reči: brza hrana, kvalitet ishrane, studenti Abstract: People's nutrition, especially the younger part of the population in recent years is quite altered. The food quality is most affected by social mega trends. Nowdays, obligations of the colleges, the manner and pace of life impose increasing use of products from fast food establishments. The fact that nutrition is a very important factor that affects the psychophysical and physiological functioning of the individual., We should pay more attention to the quality and regularity of nutrition., especially in the younger age, when expressed growth and development of organism. Therefore, consumption of fast food, with a small nutrition value is not recommended. This paper is aimed to present the results of a survey on a sample of 100 students (N = 100) about their habits concerning the regularity of nutrition, food quality and consumption of fast food. Key words: fast food, food quality, students 1. UVOD Ishrana ljudi je od presudnog značaja za njihov opstanak, rast i razvoj, obavljanje svakodnevnih ak-tivnosti i uopšteno doprinosi boljem kvalitetu života. Hrana predstavlja sve ono što čovek unosi u svoj organizam iz okoline, a služi mu kao izvor energije. Zbog svega toga je jako važno da svaki pojedinac bude upoznat sa osnovnim elementima zdravog obroka, namirnicama koje su obavezne u sva-kodnevnoj ishrani, njihovom nutritivnom vrednošću, kao i da zna koje su metode pripremanja namirnica poželjne, a koje bi trebalo izbegavati i zašto. Poslednjih desetak godina u Srbiji se poprilično promenio i način života, a samim tim i navike ljudi kada je ishrana u pitanju, čak je promenjeno i vreme obedovanja. Razlozi za to su: novo radno vreme zaposlenih, sve veći broj zaposlenih žena i veća po-tražnja jeftinih proizvoda zbog niskog životnog standarda. Takođe, vrlo zabrinjavajuć je i podatak o smanjnju broja porodica, kao i trend smanjenja broja dece u porodicama, a paralelno sa tim se odvija i pro-ces individualizacije što sve doprinosi nestanku tradicionalnog porodičnog obedovanja [1]. Restorani brze hrane su pogodili ovakve potrebe potrošača, pa su ponudili novi koncept koji odgovara takvom promenjenom načinu života [2]. Sa druge strane, pojava ovakvih restorana sa visoko kaloričnom hranom vrlo često se ističe kao jedan od osnovnih uzroka gojaznosti, posebno među mlađom populacijom [3]. Međutim, bez obzira na to, potrošnja brze hrane beleži pozitivan trend u svetu [4], a i u našoj zemlji, čak su dosadašnja istraživanja na ovu temu pokazala da svaki sat produženog boravka izvan mesta stanovanja povećava verovatnoću potrošnje brze hrane za 0,5% [5,6]. Iako se navike u ishrani uglavnom stiču u detinjstvu, među porodicom i prijateljima, pokazano je da studenti nakon odlaska na studije i napuštanja mesta stanovanja menjaju svoje prehrambene navike [7] tako što biraju manje zdravu hranu koja je jednostavna i brza za pripremu [8]. Studenti se 1) dr Marija Kostić, Univerzitet u Kragujevcu, Fakultet za hotelijerstvo i turizam u Vrnjačkoj Banji, mail: marija.kostic@kg.ac.rs 2) Milica Petrović, Univerzitet u Kragujevcu, Fakultet za hotelijerstvo i turizam u Vrnjačkoj Banji, mail: milica.petrovic@kg.ac.rs

2 zbog toga neretko svrtsavaju u rizičnu grupu za konzumiranje nezdrave hrane, a i konzumiranje brze hrane u restoranima brze hrane je postalo deo njihovog životnog stila [9], zbog čega su upravo oni ciljna grupa u ovom i sličnim istraživanjima. 2. CILJ ISTRAŽIVANJA Ovaj rad ima za cilj da istraži kakve su prehrambene navike studenata Fakulteta za hotelijerstvo i turizam u Vrnjačkoj Banji, koliko često posećuju objekte brze hrane i koliko konzumiraju njihove proizvode, odnosno kakve bi bile mogućnosti intervenisanja za razvoj dobrih navika u njihovoj daljoj zdravoj ishrani kao važnom segmentu njihovog razvoja i kvaliteta života. 3. METODE RADA I IZVORI PODATAKA Anketno ispitivanje studenata Fakulteta za hoteli-jerstvo i turizam u Vrnjačkoj Banji, sprovedeno je tokom marta i aprila meseca godine na 100 studenata (N=100) treće i četvrte godine osnovnih akademskih studija, koji su tokom studija bili upoznati sa definicijom i osnovnim karakteristikama brze hrane. Anketiranje je bilo anonimno. Anketni upitnik se sastojao od tri grupe pitanja i sastavljen je isključivo za potrebe ovog istraživanja. Prvu grupu pitanja činila su sociodemografska pitanja: pol, godine starosti, da li žive sa porodicom ili sami, prosečni mesečni džeparac, kao i stepen stručne spreme roditelja. Druga grupa pitanja se odnosila na redovnost njihovih obroka, kao i vrstu užine i napitaka koju konzumiraju između obroka, a treća grupa pitanja odnosila se direktno na navike i potrošnju tzv.brze hrane, gde su ponuđeni odgovori bili sa višestrukim izborom. Za analizu prikupljenih podataka korišćena je jed-novarijantna (učestalosti i distribucije) i dvovarijantna (hi-kvadrat test) metoda analize. Za grupu pitanja koja su analizirana Likertovom skalom, računate su srednje vrednosti i standardne devijacije. 4. REZULTATI I DISKUSIJA 4.1. Opis uzorka Prethodno je već pomenuto da je u istraživanju učestvovalo 100 studenata treće i četvrte godine os-novnih akademskih studija. Opis uzorka prikazan je u Tabeli 1. U uzorku su bili zastupljeni studenti starosti od 21 do 32 godine života, a odnos muškog pola pre-ma ženskom bio je približno 1:2. Manji broj studenata (22%) živi odvojeno od svojih porodica, ali sa pristojnim mesečim džeparcem kojim mogu sebi da priušte konzumaciju proizvoda iz restorana brze hrane Redovnost i kvalitet obroka Istraživanje je pokazalo da je većina studenata upoznata sa važnostima doručka, koji na početku dana daje organizmu dovoljno energije, jer većina njih (>75%) redovno doručkuje svakog dana, dok ostatak retko doručkuje, a samo manje od 10% uopšte ne doručkuje. Takođe, mnogo značajniji podatak do koga se ovim radom došlo je da skoro 90% studenata svakoga dana ima kuvani ručak, što je vrlo bitno, s obzirom da takav obrok predstavlja izbalansirani glavni dnevni obrok, koji je kvalitetno pripremljen i od svežih namirnica. Tabela 1. Opis uzorka Pol Muški 33 Ženski 67 Godine starosti Da li žive sa Da 78 porodicom? Ne 22 Mesečni džeparac < 1.000,00 rsd , ,00 44 rsd > 5.000,00 rsd 44 Stručna sprema oca Bez škole 0 Osnovna škola 3 Srednja škola 58 Viša ili visoka 36 Magistar ili doktor 3 Stručna sprema majke nauka Bez škole 0 Osnovna škola 3 Srednja škola 72 Viša ili visoka 23 Magistar ili doktor 2 nauka Na pitanje šta konzumiraju za međuobrok, gotovo ujednačeno su se opredelili za voće ili slatkiše. Poznato je da su slatkiši namirnice koje sadrže veći udeo tzv. praznih kalorija, sa previše masti i šećera, te stoga njihov izbor u odnosu na voće, koje osig-urava dnevni unos vitamina i minerala u organizam, nam već ukazuje na loše navike u ishrani, koje studenti veoma lako usvajaju. U korist ove tvrdnje ide i podatak da B-32

3 skoro 97% studenata slatkiše konzumira svakodnevno ili povremeno. Razlozi za to su uglavnom cena ovih proizvoda, kao i njihova dostupnost. Iznenađujuće dobar podatak je da više od 90% studenata pije vodu kada je žedno umesto voćnih sokova i gaziranih pića. Ako ove podatke analiziramo u odnosu na pol studenata, možemo zaključiti da nema značajne razlike u njihovim odgovorima (Grafikon 1). Slika 1 - Redovnost i kvalitet obroka i međuobroka 4.3. Potrošnja praktične i brze hrane Učestalost konzumiranja brze hrane među ispti-vanim studentima je vrlo raznovrsna. Iako su skoro svi studenti, čak 97%, upoznati sa zdravim načinom ishrane, 80% njih smatra da konzumiranje brze hrane nije dobro za njihovo zdravlje, ali i bez obzira na to, 2/3 uzorka se ne boji konzumacije ovako spremljene hrane. Ipak, 26% studenata, što je zapravo ¼ uzorka, izrazila je zabrinutost, odnosno strah od upotrebe brze hrane. Bilo nam je važno da utvrdimo izvor njihovih informacija o zdravom načinu ishrane (Tabela 2). Tabela 2 - Izvor informacija o zdravom načinu ishrane N Min Max Srednja vrednost Stand. devijacija Roditelji Mediji Nastavnik Lekar Pokazalo se da roditelji imaju najveći uticaj na njihovo informisanje o zdravoj ishrani, što je i logičan rezultat s obzirom da 78% njih još uvek i živi sa porodicom koja sigurno da najvećim delom i ima uticaja na izbor i način njihove ishrane. Reklamne poruke svih prehrambenih proizvoda danas su dostupne preko svih medija, a posebno preko različitih internet portala i svih društvenih mreža. Studenti, uopšte mladi, veoma su naklonjeni ovakvim načinom komunikacije i oglašavanja, pa je sasvim logično da su mediji sledeći izvor njihovog informisanja. To samo još jednom potvrđuje već poznatu konstataciju koliko mediji mogu imati uticaja na sve njihove životne navike, pa čak i na izbor proizvoda koje koriste u ishrani. U ovom radu, pored potrošnje brze hrane, analizirane su navike studenata u potrošnji tzv. praktične hrane. Praktična hrana (engl. convenience food) podrazumeva hranu koja se može brzo i jednostavno pripremiti, samim tim štedi vreme za pripremanje, duže traje, a pri tome ne gubi arome i nutrijente [10]. Upravo zbog tih navedenih karakteristika je posebno dobro prihvaćena kod mladih ljudi koji koriste svaku vrstu olakšavanja koje im pruža prehrambena industrija. 62% studenata se izjasnilo da koristi u svojoj ishrani praktičnu hranu i to uglavnom gotove B-33

4 supice, krompir pire, smrznuto povrće ili voće koje dalje pripremaju za određena jela ili poslastice. Ipak, 38% njih uopšte ne koristi ovako polupripremljene namirnice u svojoj svakodnevnoj ishrani. Ohrabrujući je podatak da analizirana grupa mladih u ovom radu, ipak u objekte brze hrane ne odlazi tako često. Svega 16% studenata odlazi 2-3 puta nedeljno, 30% jedanput nedeljno, 32% mesečno, 19% ređe od jednom mesečno i svega 3% njih nikada ne odlazi ove objekte i ne konzumira uopšte ove proizvode (Grafikon 2). Polazne pretpostavke ovog istraživanja bile su da mladi danas objekte brze hrane najčešće posećuju sa prijateljima, odnosno kolegama, jer na taj način provode i neko zajedničko vreme, i tako utiču jedni na druge na konzumaciju ovakvih proizvoda. Ovo istraživanje je upravo to i potvrdilo. 78% studenata u ove objekte odlazi isključivo sa društvom, bilo prijateljima ili kolegama, svega 20% njih sami, a zanemarljiva 2% sa porodicom (Tabela 3). Utvrđena je statistički značajna razlika u ovim podacima ako se analiziraju u odnosu na pol ispitanika (χ2=14,342, p=0,002). Grafikon 2 - Učestalčost poseta objekata brze hrane U vezi sa prethodnim pretpostavkama urađena je i analiza mesta konzumacije proizvoda brze hrane (Tabela 3). Najveći broj studenata je izdvojio kuću ili stan kao mesto gde konzumira ovakvu hranu, a odmah iza toga i restorane brze hrane. Ako se ova tvrdnja analizira zajedno sa prethodnom, jasno se uočava da danas mladi ne uživaju u zajedničkom pripremanju hrane, već to vrlo pojednostavljuju poručivanjem brze hrane i uslugama kućne dostave koju pružaju gotovo svi restorani ovog tipa, ili odlaskom u ove objekte, opet u društvu prijatelja. Anketnim istraživanjem pokušali smo da utvrdimo i vreme konzumiranja brze hrane, odnosno posete ovih objekata nudeći im opcije: za doručak, ručak, međuobrok ili večeru. Najveći broj ispitanika se slaže da je najčešće vreme za večeru, što se poklapa sa skoro svim istraživanjima ovog tipa u svetu koja govore da su to najčešće ručak ili večera, a isvakako vrlo logičan rezultat, s obzirom da se većina izjasnila da ima kuvani ručak. Tabela 3 - Mesto konzumiranja proizvoda brze hrane N Min Max Srednja vrednost Stand. devijacija Kuća/stan Restoran Uz put Među ponuđenim jelima brze hrane: pizza, pljeskavica, pomfrit, pileće belo meso, ćevapi, hot dog, burek, peciva, sladoled, gazirana pića i ostalo, najveći broj studenata konzumira pizzu (24,7%), zatim pljeskavicu (16,7%) i pileće belo meso (14,3%). Ostala ponuđena jela bila su zastupljena sa nižim udelom. Interesantan podatak je da kada se ove vrednosti analiziraju u odnosu na pol ispitanika, uočava se statistička značajnost tih podataka (χ2=30.919, p=0.000). Ispitanici muškog pola se više odlučuju za proizvode kao što su pljeskavica, ćevapi i burek, dok devojke više konzumiraju laganije proizvode kao što su peciva, sladoled, pomfrit. Istraživanje Brevard i saradnika [11] pokazalo je da studenti odlaskom na studije menjaju navike u ishrani koje su do tada bile stečene, pa zbog toga učestalije konzumiraju brzu hranu u odnosu na period pre odlaska na studije. Upravo iz tog razloga, koji je i vrlo logičan, i u ovom istraživanju je studentima postavljeno pitanje: Da li smatrate da ste pre dolaska na studije jeli manje u objektima brze hrane? Interesantno je da su mišljenja vrlo podeljena, ima onih koji se potpuno slažu sa ovom konstatacijom, a sa druge strane i onih koji je ne prihvataju (srednja vrednost 2.64, standardna devijacija 1.53). Razlog za to je svakako veliki procenat studenata koji još uvek živi sa svojom porodicom i čije se navike u ishrani nisu značajno promenile u ovom periodu života Važnost pojedinih karakteristika brze hrane Važnost pojedinih karakteristika brze hrane me-rena su Likertovom skalom od 5 stupnjeva, gde 1 predstavlja u potpunosti se ne slažem, a 5 pred-stavlja u potpunosti se slažem. Najvažnija obeležja brze hrane za ispitane studente bili su ukus proizvoda (srednja vrednost 3.64, Tabela 4), zatim faktor uštede vremena koje im pruža ovakav način ishrane (srednja vrednost 3.56), a onda i cena tih proizvoda, kao i dobar ambijent. Najmanje važnim obeležjem studenti su ocenili trend takve ishrane (srednja vrednost 1.8), što se poklapa sa gotovo svim rezultatima sličnih istraživanja u svetu [7,8]. B-34

5 Interesantno je da obeležjima poput čisti resto-rani ili sigurna hrana nisu pridavali mnogo značaja, što je drugačije u odnosu na slična istraživanja u svetu, jer su upravo to karakteristike kojima se pridaje najviše pažnje kada su ovi proizvodi u pitanju. Tabela 4- Važnost pojedinih obeležja brze hrane N Min Max Sred. Vred. Stand. devijacija Ukusni proizvodi Ušteda vremena Dobro mesto za druženje Ugodan ambijent Jeftini proizvodi Čisti restorani Sigurna hrana Uklapa se u životni stil Trend takve ishrane ZAKLJUČAK Rezultati ovog istraživanja su pokazali da studenti na teritoriji opštine Vrnjačka Banja konzumiraјu brzu hranu jednom nedeljno ili čak mesečno, iako veoma mali broj uopšte ne konzumira ove proizvode. Među proizvodima koje najviše biraju su pizza, pljeskavica i pileće belo meso i to uglavnom za ručak ili večeru. S obzirom da se većina njih složila sa konstatacijom da su pre studiranja manje posećivali ove objekte i koristili njihove proizvode u ishrani, neo-phodno je da se i u budućnosti konstantno radi na edukaciji studenata o zdravom načinu ishrane, kao i da im se što više omogući dostupnost takvih objekata bilo u studentskim restoranima ili kod kuće. Jedan od problema sa kojima se sreće Vrnjačka Banja je upravo nedostatak studentskog restorana, o čemu bi takođe trebalo da se razmišlja, s obzirom da je broj studenata iz godine u godinu sve veći. Svakako bi rezultati predstavljeni u ovom radu mogli da budu značajni za razmišljanje i buduće konkretne aktivnosti povodom otvaranja jednog ovakvog objekta, gde bi studentima bila dostupna kvaliteno spremljena hrana tokom čitavog dana. U budućem istraživanju ovog prehrambenog fenomena trebalo bi obuhvatititi veći uzorak ispitanika, uključiti decu iz osnovne i srednje škole, kao i stariju populaciju, kao i proširivanje uzorka na nivou čitave Republike Srbije. Takvo istraživanje moglo bi da da odgovore na pitanja koji sve segmenti brze hrane postoje na domaćem tržištu, kao i kompletniju sliku o tome kakve su veze između stavova o brzoj hrani i ponašanja potrošača. Takođe, ovo istraživanje, a još više njegovo proširivanje, moglo bi imati uticaja na kreiranje nove ponude restorana brze hrane, koja bi se zasnivala na domaćoj, tradicionalnoj kuhinji i kvalitetnijim proizvodima. LITERATURA [1] Karmasin, H., Ernährungstrends, Agrarvermarktung in Österreich, 2, aktualisierete Auflage, Service Fahcveralg, Wien, 1994, p.9-7. [2] Rützler, H., Was essen wir morgen?, Springer, [3] Kirsten, I., Dunn, K.I., Philip, B., Mohr, B.P., Wilson, C.J., Wittert, G.A., Belifes about fast food in Australia: A qualitative analysis, Appetite 2008, 51, p [4] Anderson, B., Rafferty, A.P., Lyon-Callo, S., Fussman, C., Imes, G., Fast-food consumption and obesity among Michigan adults Prev Chronic Dis, 2011, 8 (4), A71. [5] McCracken, V.A., Brandt, J.A., Household Consumption of Food-Awayfrom-Home: total Expenditure and by Type of Food Facility, American Journal of Agricultural Economics, 1987, 69(2), p [6] Ayo, S.A., Bonabana-Wabbi, J., Sserunkuuma, D., Determinants of fast food consumption in Kampala, Uganda, African Journal of Food, Agriculture, Nutrition and Development, 2012, 12(5). [7] Tomić, M., Fočić, N., Marjanović, B., Topličanec, J., Navike hrvatskih studenata u potrošnji brze hrane, Agronomski glasnik, 2012, 5-6, p [8] Driskell, J.A., Young-Nam, K., Goebel, K.J., Few differences found in the typical eating and physical activity habits of lower-level and upper-level university students, Journal of the American Dietetic Association, 2005, 105(5), p B-35

6 [9] Kovačić, D., Džigumović, M., Ponašanje i stavovi potrošača o brzoj hrani, Agronomski glasnik, 2010, 2-3, p [10] Kovačić, D., Cerjak, M., Lang, P., Markovina, J., Suvremeni prehrambeni trendovi, Proceedings. 46th Croatian and 6th International Symposium on Agriculture. Opatija, Croatia, 2011, p [11] Brevard, P.B., Ricketts, C.D., Residence of college students affects dietary intake, physical activity, and serum lipid levels, Journal of the American Dietetic Association, 1996, 96, p B-36