REPUBLIK Nr 92 Prot. Tiranë, më. Data: Ora: përmbarimo. Drejtuar: Për Dijeni: z. Shkëlqim Cani. z. Pajtim Melani. z. Edi Rama. tonë.

Transcription

1 REPUBLIK KA E SHQIPËRISË DHOMA KOMBËTA ARE E PËRMBARUESVE GJYQËSORË PRIVATË Nr 92 Prot. Tiranë, më Data: Ora: Lënda: Parashtrime e, komente dhe problematika të ngritura nga këndvështrimi i juristit përmbarimo or / 11 pika shtjelluese, adresuese edhe argumentuese në lidhje me kreditë e këqija në Shqipëri. Drejtuar: Për Dijeni: Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë z. Gent Sejko Ministritt të Financave z. Shkëlqim Cani Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare z. Pajtim Melani Në Vëmendje të: Kryeministrit të Shqipërisë z. Edi Rama I nderuar z. Guvernator, Më lejoni së pari t Ju uroj për detyrën e re tejet të rëndësishme përr të cilën jeni mandatuar dhe keni marrë përsipër të kryeni, jo vetëm për nga rëndësia e saj, por më shumë për shkallën e vështirësisë që paraqet ajo, duke konsideruar gjendjen dhe kontekstin aktual ekonomik të vendit tonë. 1 Adresa: Nikolla Jorga Ndërtesa 9, Kati 2, Tiranë, Mobile: web:

2 Njëkohësisht, duke përfituar edhe nga ky prezantim i parë shkresor, me lejoni t Ju shpreh konsideratën personale, për besimin që kam, se angazhimin e detyrës si Guvernator i Bankës së Shqipërisë, Ju do ta përmbushni me sukses, pasi vini nga një eksperiencë e mjaftueshme, e rëndësishme dhe tejet profesionale në fushën apo praktikën, të cilën e keni kryer në vetë sistemin bankar. Si përfaqësuesi i një strukture të rëndësishme juridike si është edhe trupa e përmbaruesve gjyqësorë privatë, besoj se, sfida e detyrës tuaj, përkon, por edhe kërkon ndihmën apo bashkëpunimin tonë në betejën e përbashkët dhe të përditshme për triumfin e ligjit. Zhvillimi i demokracisë dhe i shtetit tonë të së drejtës është një qëllim, i cili mund të arrihet vetëm bashkërisht. Përmbaruesit gjyqësorë privatë shqiptarë, megjithëse, një organizim relativisht i ri, i krijuar vetëm 4.6 vite më parë, sot gjenden në pozicionin e një detyre kyçe, e cila çdo ditë do të duhet të prezantojë te publiku besimin e njëkohshëm në fushën e drejtësisë, por po kaq, edhe në marrëdhëniet ekonomiko-tregtare që krijohen për shkakun e saj. Si implementuesit e materializimit të ekzekutimit të drejtësisë së dhënë, ne, sot, ndoshta duhet të pohojmë se: mbetemi barrikada e vetme dhe e fundit mbrojtëse, ndaj arbitraritetit apo padrejtësive, por njëkohësisht edhe e vetmja urë lidhëse midis Ligjit dhe Ekonomisë. Por, Ju lutem më lejoni që brenda kësaj paranteze, m andej, edhe pse Ju mund të jeni të informuar, të pranoni t Ju bëj një prezantim të shkurtër, por të nevojshëm të shërbimit të Përmbarimit Gjyqësor në Shqipëri. 1. Prezantim i Shërbimit të Përmbarimit Gjyqësor. Në Shqipëri, shërbimi i përmbarimit gjyqësor është i organizuar në Shërbimin Përmbarimor Gjyqësor Shtetëror dhe në Shërbimin Përmbarimor Gjyqësor Privat. Sistemi miks/dualist i këtij shërbimi, i cili parashihet edhe si qëllimi final i materializimit të drejtësisë së dhënë, nënkupton faktin se funksionet që ka Shërbimi Përmbarimor Gjyqësor Shtetëror, të mund të kryhen edhe nga operatorët privatë të certifikuar për këtë qëllim, pra nga Shërbimi i Përmbarimit Gjyqësor Privat, duke respektuar të njëjtat rregulla procedurale referuar në Kodin e Procedurës Civile, i cili është edhe akti themelor udhërrëfyes për të dy shërbimet. Ky lloj sistemi, i cili funksionon edhe në shumë vende demokratike të botës, ka avantazhin se i jep lirinë e duhur individit apo subjekteve të interesuara si janë edhe korporatat private, publike apo shtetërore për të zgjedhur ndërmjet të dyve: shërbimit publik dhe/ose atij privat. 2

3 Në këtë kontekst, të dy shërbimet përmbarimore (shtetërori dhe privati) tashmë janë kthyer në një pjesë integrale, e unifikuar dhe aktive në/me procesin e gjykimit që realizohet në vendin tonë, por janë njëkohësisht edhe pjesa më e rëndësishme (sot) e institucionit të së drejtës, i cili nga ana e tij vuan shumë për të qenë në lartësinë e duhur të pritshmërisë së nevojave publike për drejtësi. Me përmbledhjen e një panorame shifrore sipas grafikut më poshtë, po ju vë në dijeni edhe të aftësisë apo kapacitetit strukturor - organizativ të të dy shërbimeve që operojnë sot në Republikën e Shqipërisë. Shërbimi i përmbarimit gjyqësor publik shtetëror, i cili funksionon që prej vitit 2001 (me 58 përmbarues aktivë sot) dhe Shërbimi i përmbarimit gjyqësor publik privat (nga 230 licenca ekzistuese/150 janë aktive sot), i cili funksionon si i tillë që prej vitit 2010, me dallimin e vetëm se shërbimi privat ka juridiksion veprimtarie për të gjithë territorin e vendit dhe është i organizuar brenda Dhomës Kombëtare të Përmbaruesve Gjyqësorë Privatë, ndërsa ai shtetëror ka kompetenca juridiksioni lokale sipas ndarjes (zyrat vendore); dhe varet direkt nga Ministria e Drejtësisë (Drejtoria e Përgjithshme e Përmbarimit). Modelimiks përmbarimor Shqipëri Shërbim shtetëror Shërbim privat Numri i përmbaruesve gjyqësorë total (shtet & privat) Stafi Tekniko Administrativ 58 ( përmbarues të emëruar) 230 licenca (150 aktive) 13 ( punonjës) 165 (punonjës) (Juristë, financierë, ftues postierë) Shërbimi privat përmbarimor Persona Fizikë Persona Juridikë 71 (Përmbarues Gjyqësorë Privatë) 48 (Shoqëri Përmbarimore) Struktura organizative e shërbimit përmbarimor sipas modelit miks Si edhe mund të konstatohet qartë, përparësia e Shërbimit të Përmbarimit Gjyqësor Privat, është e dukshme në analizimin e shifrave të strukturës organizative, por edhe në drejtim të vëmendjes shtetërore të fuqizimit të tij. 3

4 Gjatë, për më shumë se katër viteve të ekzistencës së Shërbimit Përmbarimor Privat, evolucioni i ndihmës që ky shërbim ka dhënë në kuadër të ekzekutueshmërisë së vendimeve civile, ka hasur ritme mjaft të shpejta dhe sot shihet si partneri më i rëndësishëm, sikurse edhe zgjedhja e parë e kreditorëve publikë, por edhe privatë, personave fizikë apo juridikë, ku pothuajse 100% e sistemit bankar përdor këtë shërbim për ekzekutimin e kredive të këqija. Përveç këtij parashtrimi shifror në lidhje me funksionalitetin organizativ të këtij shërbimi, për ta trajtuar dhe kuptuar më mirë rolin e këtij profesioni do të duhet që të analizohet shkurtimisht edhe: 1.1 Natyra e veçantë e fushës së Përmbarimit Gjyqësor Privat. Dekadën e fundit, përpjekjet për zhvillimin e ekonomisë së tregut në vendin tonë janë intensifikuar dukshëm, por synimi për të arritur mirëfunksionimin e ekonomisë mbetet edhe sot një prioritet, i cili kërkon strategji dhe energji të reja. Liberalizimi i Shërbimit Përmbarimor me ligjin 10031, datë Për Shërbimin Përmbarimor Gjyqësor Privat, (si një detyrim i përafrimit të legjislacionit me BE-në), konsiderohet si një faktor shtesë kontribues në drejtim të rritjes ekonomike, për faktin se, një ekonomi me nota pozitive progresi, do të duhet të ketë një mbledhje efikase të detyrimeve me qëllim të ndikimit direkt te qarkullimi i lirë i parasë. Liberalizimi dhe mirëfunksionimi i shërbimit të përmbarimit gjyqësor, sigurisht që, ndikon drejtpërsëdrejti te këto variabla: Liberalizimi i Shërbimit Përmbarimor Ekzekutim i shpejtë dhe efikas i vendimeve gjyqësore/kontratave bankare Qarkullim i lirë i parasë dhe likuiditetit, si shtysë për ekonominë e tregut dhe klimës së favorshme të biznesit Pra, dukshëm, faktori i shërbimit përmbarimor ka ndikim të disafishtë të treguesit ekonomikë po aq sa edhe te ata ligjorë. I ndodhur midis ekonomisë dhe ligjit, këtij shërbimi në aspektin teorik dhe praktik, do të duhet t i njihet roli dhe natyra e veçantë, madje shumë specifike që ka. 4

5 Ai ndikon direkt tek realizimi final i drejtësisë, pasi është faza përmbyllëse dhe përmbushëse fundore e saj, porse nga ana tjetër ka një rol tejet specifik si një ndërmjetës ekonomik, i cili mundëson kanalizimin e fondeve të ngrira, për shkak të mosekzekutimit në kohë të detyrimeve, apo për shkak të kredive të këqija, duke i kanalizuar ato tek agjentët e tjerë ekonomikë, si: kreditorët, personat fizikë apo juridikë. Pra, duke qenë një lloj transfuzuesi energjie i sistemit ekonomik në tërësi. Ligji Nr.10031, datë Për Shërbimin e Përmbarimit Gjyqësor Privat, shfaq natyrën publike të veprimtarisë së përmbaruesve gjyqësorë, për shkak se mbron një interes publik: atë të ekzekutimit dhe të përmbushjes reale të detyrimeve, të cilat rrjedhin nga vendimet gjyqësore, duke qenë në këtë mënyrë, pasqyra e vetme e reflektimit të drejtësisë reale. Veçantia e natyrës së këtij profesioni del qartë po të referojmë edhe nenin 32 të ligjit 10031, datë , ku jepen detyrat konkrete të përmbaruesit gjyqësor privat, e ku mes të tjerash mund të citojmë se:b) Përmbaruesi gjyqësor privat duhet të zbatojë me përpikmëri dispozitat e Kodit të Procedurës Civile dhe aktet e tjera ligjore e nënligjore; g) të marrë masat dhe veprimet e nevojshme për ekzekutimin e titullit ekzekutiv, në respekt të dinjitetit njerëzor, duke vënë në balancë nevojat e debitorëve dhe interesat e kreditorëve. Ky nen tregon qartë jo vetëm natyrën e veçantë të përmbaruesit gjyqësor, por edhe qëllimin e ligjvënësit, i cili përtej risisë së liberalizimit të shërbimit përmbarimor dhe krijimit të tregut përmbarimor, i ka përcaktuar përmbaruesit gjyqësor detyra të shenjta ligjore, si një zbatues/ekuilibrues dhe shërbyes i ligjit në rolin e një gjyqtari ekzekutiv. Jo pa qëllim, parashtrimin apo prezantimin njohës sa më sipër, në lidhje me natyrën e veçantë të kësaj fushe, apo të këtij funksionari të dhënies së drejtësisë, e konsiderojmë një domosdoshmëri informuese, për të mbështetur (më pas) arsyetimin në lidhje me analizimin e problematikave të rëndësishme që lidhen me fushën e ekzekutimit të kontratave bankare. I nderuar z. Guvernator, Ju jeni autoriteti Nr.1 i vendit, i cili ka informacionin e plotë dhe funksionin me adekuat për të evidentuar shkallën apo nivelin real të huave të pakthyera që ka Shqipëria, si edhe për të luftuar 5

6 në uljen përmirësuese të këtij niveli. Nuk është konstatim i ri dhe as impresionues fakti se, Shqipëria është renditur prej disa vitesh si vendi i dytë (pas Kazakistanit) ndër ekonomitë e vendeve në zhvillim të Europës dhe Azisë, për nivelin e kredive të këqija nga organizmat financiare ndërkombëtare. Madje, Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) në çdo mision të tij në Shqipëri vitet e fundit, e ka cilësuar përkeqësimin e portofolit të kredisë, si një nga rreziqet më të mëdha për ekonominë dhe qëndrueshmërinë financiare të vendit tonë. Të njëjtin shqetësim kanë shprehur edhe Banka Botërore, bashkë me BERZH lidhur me pasojat që sjell në rritjen ekonomike të vendit ky nivel apo fenomen. Së fundi, jo shumë larg, por më shumë se 1 muaj më parë, shefi i misionit të FMN, z.nadeem Ilahi në datën në një prononcim mediatik, i cili pati një jehonë jo të pakët në opinionin publik, evidentoi në formë pyetësore, apo dha një orientim pothuajse sugjestiv për çështjen e rritjes se kredive të këqija, me konstatimin e shprehur se: Ka diçka në sistem që nuk po i lejon kreditë e këqija të ulen. Se çfarë është, këtë pyetje po i bëjmë edhe ne vetes: Përse problemi i huave të pashlyera vazhdon edhe pas një sërë masash të ndërmarra për uljen e tyre? Më tej sugjeroi: Ndaj, ramë dakord me Qeverinë ta shohim problemin më gjerë, nga të gjitha aspektet. Pra, jo thjesht si një problem bankar, por në gjithçka: si ekzekutohen kontratat; si funksionon kolaterali; si merren vendimet gjyqësore. Kjo mund të na ndihmojë të identifikojmë përfundimisht se ku qëndron problemi". Përsa lexohet qartë, shefi i FMN-së adresoi pyetjen se, Ku ta kërkojmë të keqen?, duke mos i vendosur thjesht bankat apo drejtësinë të veçuara në fokusin e kësaj çështjeje, por duke e parë të gjithë kontekstin e faktorëve në mënyrë logjike dhe të lidhur reciprokisht, për të nxjerrë apo evidentuar saktë dhe objektivisht problemin real, në tërësi. Po ato ditë, shefi i FMN-së, në një konferencë të përbashkët për shtyp, të cilën e mbajti në praninë e përfaqësuesve të qeverisë dhe Tuajën si përfaqësuesi më i lartë i Bankës së Shqipërisë, theksoi kërkesën se, institucionet duhet të hartojnë një strategji për zgjidhjen e këtij problemi që frenon kreditimin, duke e asociuar faktin e nivelit të lartë të kredive problematike me dobësitë në fushën e ekzekutimit të kontratave, dhe duke inkurajuar me sugjerimin se: Ne 6

7 mirëpresim angazhimin e autoriteteve për të hartuar një strategji gjithëpërfshirëse, që adreson çështjen e kredive me probleme, me synimin për të përmirësuar mjedisin e kreditimit. Në të njëjtin sens të deklarimit të atypëratyshëm, ministri i Financave, por edhe Ju morët angazhimin E ndërmarrjes së një strategjie të menjëhershme, plani-masash konkrete, nëpërmjet ngritjes së një grupi ndërinstitucional pune, në bashkëpunim me industrinë bankare, por edhe me autoritetet e tjera të vendit për adresimin dhe zgjidhjen e shpejtë të situatës problematike të krijuar. I nderuar z.guvernator, Megjithëse është i qartë angazhimi juaj i shprehur, por edhe ai qeveritar përsa më lart i cituar, duke u vetëpërfshirë paraprakisht si pjesëtar i një organizmi, i cili do duhet të pjesëmarrë në strategjinë që do të ndërmerret për të rregulluar situatën problematike të krijuar prej çështjes së kredive të këqija, Ju lutem pranoni edhe adresimet, analizën apo sugjerimet që mund të parashtrojë grupi i interesit që përfaqësoj në këtë drejtim. Duke konsideruar faktin se: Pikënisja e çdo platforme zgjidhjeje mbetet tek adresimi së bashku me referimin e saktë të problemit real, por edhe të burimit që e gjeneron atë.., më pas, ne të gjithë bashkë do të mund të kuptojmë pozicionimin e të gjithë aktorëve të përfshirë në këtë proces si janë, ata: a) të drejtësisë;b) të sektorit bankar; c) atij ekonomik por d) edhe të faktorit politik, për të ndërtuar në përfundim dhe qartë: skenarin strategjik të përmirësimit të klimës kredituese në vend. 2. Panoramë e shkurtër fotografike, statistika të ecurisë së kredive të këqija në Shqipëri. Vendi ynë si një demokraci e re që përqafoi të gjitha mekanizmat e ekonomisë së tregut të lirë që në fillim të viteve 90, përjetoi edhe fazën fillestare të njohjes me institucionet që mbledhin kursimet e publikut dhe ushtrojnë kreditin, të cilat janë bankat e nivelit të dytë. Kreditë realisht filluan të jepen me një agresivitet të spikatur tregtar në fillim të viteve 2000, porse në ato kohë duhet të pranojmë se kushtet e tregut ishin ende të paorientuara, por edhe bankierët së bashku me stafet e tyre kishin një mungesë të theksuar eksperience apo formimi profesional në këtë drejtim të ri. Ecuria e kredidhënies vazhdoi në ekspansion për pothuajse një gjysmë dekade pa u shqetësuar për problematikën e feedback-ut apo të kthyeshmërisë së saj. 7

8 Deri në fund të vitit 2007, përpara se ekonomia të përfshihej nga kriza e rëndë, Shqipëria ishte një ndër vendet për t u marrë në referencë pozitive apo model në aspektin e shlyerjes së kredive. Sipas të dhënave zyrtare niveli i kredive të këqija ishte vetëm 3.3 %. Me fillimin e vitit 2008 deri në Janar 2009 ky nivel pësoi rritjen e menjëhershme prej 6..8 %. Ishte koha kur zërat qeveritare të asaj kohe amplifikuann një lajm të çuditshëm të mbështetur në statistikaa zyrtare, se: Shqipëria nuk ishte prekur nga kriza globale dhe se pikërisht ajo ishte një lloj lokomotive e vogël e ekonomisë ballkanike, porse në të vërtetë rezultoi se paskësh qenë vetëm një vagon-lokomotivë që tërhiqte me shpejtësi një ngarkesë të madhe me kredi të këqija. Në Maj 2010, niveli i tyre u rrit në 12 % të kredive të këqija në raport me totalin e portofolit të kredisë së dhënë. Situata në përkeqësim vazhdoi pandalshmërinë e saj kur deri në fund të vitit 2011 arriti në 18.8% dhe në dhjetor 2012 në %, ose e konvertuar në vlerë në 1 miliard e 260 milionë dollarë të portofolit tërësor, gjithmonë referuar të dhënave zyrtare. Natyrishtt që, kriza e papranuarr dhe e shtuar ekonomike vazhdoii të shkaktojë rritje në këtë drejtim sa në vitin 2013 niveli zyrtar i pranuar arriti ne 24.4 %. Nga të dhënat e sapopublikuara për vitin 2014 supozohet se ky nivel është në shifrën e përafërt rreth23 % PROGRESIONI I KREDIVEE TË KËQIJA Si u përmend edhee më lart, të gjitha të dhënat statistikore të institucioneve financiare ndërkombëtare e klasifikojnë Shqipërinë si vendin me nivelin më të lartë të huave të pakthyera në Evropë dhe Azi, me rreth 23 % të të gjithë portofolit të kredive të dhëna, pas Kazakistanit me 36.7%, duke qenë kështu vendi i parë në rajon me dyshimin e arsyeshëm se edhe statistikat 8 Adresa: Nikolla Jorga Ndërtesa 9, Kati 2, Tiranë, Mobile: web:

9 zyrtare (por edhe ato bankare) janë gjithnjë një referencë që duhet marrë me rezerva, duke parë apo prekur realitetin ekonomik të vendit tonë. Ajo që evidentohet qartë është krahasimi humbës që kemi me fqinjët si: Maqedonia që e ka nivelin e kredive të pashlyera në shifrën 0.9%, Bosnjë-Hercegovina me 5%, Serbia dhe Mali i Zi me pothuajse 6%, sikurse simotra jonë Kosova me një nivel më të ulët se këto shtete. Niveli i kredive të këqija në disa vende të Rajonit Mali I Zi Serbia Bosnje Heregovina Maqedonia Shqiperia Duke qenë vendi i parë në rajon dhe i dyti në Azi dhe Evropë natyrisht që, kemi qenë objekt i shqetësimit të vazhdueshëm të Bankës Botërore, FMN-së dhe i BERZH-it, të cilët janë edhe organizmat që na ndihmojnë dhe suportojnë financiarisht për rritjen ekonomike, por edhe përkujdesen për rreziqet që i kanosen financave tona nga fenomenet negative, si ky i regresionit të kredive të këqija. I nderuar z. Guvernator, Në shfaqjen e fundit publike në Shqipëri shefi i FMN-së, z. Nadeem Ilahi, pasi e parashtroi, u largua duke na lënë të gjithëve me shqetësimin pyetës: 3. Përse problemi i huave të pashlyera vazhdon të mbetet i tillë, edhe pas një sërë masash të ndërmarra për uljen e tyre? Duke u përpjekur të japim një kontribut modest analizues në lidhje me këtë pyetje, e cila natyrisht e ka një shpjegim arsyetues edhe pse jo tërësisht shterues do të parashtronim analizueshëm sa më poshtë vijon: 9

10 Referuar statistikave tepër domethënëse të sistemit bankar kur konstatimi i rritjes së nivelit të kredive të këqija në vetëm katër vite kapi shifra alarmante për ekonominë e vendit tonë, të cilat u pasqyruan drejtpërsëdrejti në jetën apo të ardhurat e popullatës, ndërkohë, apo për të njëjtën kohë këto humbje nuk i shkaktuan asfarepak vuajtje bankave tregtare, apo të emërtuarat si bankat e nivelit të dytë. (Disa nga indikatorët kryesore të performancës bankare për të njëjtën periudhë ) Treguesit Asetet (%PBB) 76,7 77,5 79,7 84,6 89,4 91,1 Depozitat totale (%PBB) Kredi për Ekonominë(%PBB) 59,3 60,7 65,7 69,8 73,3 75,7 36,5 39,3 39,5 42,5 42,7 41,8 Fitimi 7,34 3,54 6,7 0,8 3,8 6,6 (miliard lekë) Burimi: Raportet vjetore të Albanian Association of Banks Nuk kemi ende një raport vjetor për vitin 2014 nga Banka e Shqipërisë, por megjithatë, edhe ky vit supozohet se shënon rritje të performancës bankare. Nga indikatorët e treguar në tërësi, janë përmbledhur dhe selektuar disa prej tyre. Po veçojmë vlerën e kredisë së keqe për vitin Nga të dhënat e sapo publikuara nga Deklarata e Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e dytë të vitit 2014, supozohet se niveli i tyre është në shifrën e përafërt prej 23%. Nga të dhënat zyrtare të publikuara nga raportet vjetore të AAB (Shoqatës së Bankave në Shqipëri) lehtësisht evidentohet një nivel i lartë dhe me tendencë rritëse e kreditimit, çka tregon një rritje të portofolit të kredive. Në këtë tendencë rritëse të kreditimit, edhe probabiliteti i kreditimit të keq është i madh. 10

11 Ndërkohë, shihet një tendencë rritëse e depozitave, të cilat nënkuptojnë rritje të shkallës së likuiditetit, madje, sipas raportit shpesh kanë kaluar edhe pragun minimal të kërkuar nga Autoriteti Mbikëqyrës. Paralelisht edhe fitimi ka ecur me të njëjtat ritme. Pra, gjatë katër viteve të fundit, performanca bankare rezulton të jetë sinjifikative dhe pozitive. Të dhënat janë përzgjedhur në tabelë të shprehura në terma relative në krahasim me Produktin e Brendshëm Bruto, me qëllim që të dalë në pah impakti tek ekonomia. Qershor 2014 Mars 2014 Qershor 2013 Kredi në ekzekutim (në raport me portofolin e kredive) Detyrimi në urdhër ekzekutimi (TOTAL, miliard lekë) Detyrimi për subjektet private (si pjesë e detyrimit total) Detyrimi për individë(si pjesë e detyrimit total) Detyrimi i mbledhur (në raport me detyrimin e urdhëruar ) 19,2% 107,9 74% 26% 27,4% 26,4% 19,6% SHQIPËRI RAJON Kreditë e këqija (2014) 23% 5% 10% Krahasuese për kreditë e këqija si pjesë e portofolit të kredive në Shqipëri dhe Rajon Megjithëse vlera e keqe e kreditimit vazhdon të mbetet e lartë dhe si rrjedhojë edhe provigjionimi për këtë kosto vazhdon të jetë po i tillë, përsëri fitimi neto i sektorit bankar për të njëjtën periudhë rezultoi në shifra të kënaqshme, kjo e vërtetuar edhe statistikisht nga të dhënat zyrtare të publikuara nga vetë këto institucione financiare. 4. Por si arrihet kjo? Ku transferohen kostot e humbjeve të kreditimit të keq? 11

12 Ato/bankat, me sa mund të supozohet dhe del qartë, arritën t i transferojnë humbjet (ku?) diku brenda sistemit të tyre dhe pikërisht te klientët e tyre (tek ata të rregulltit), nëpërmjet mekanizmit të rritjes së interesave për kreditë ekzistuese. Ky rezulton të jetë i vetmi shpjegim logjik dhe ekonomik po ta marrim të mirëqenë faktin se, bankat që ushtrojnë aktivitetin e tyre tregtar sot në Republikën e Shqipërisë operojnë nën një liri absolute dhe të përkorë veprimtarie, përsa i përket ndryshimit të mundshëm po aq sa të realizueshëm të normës së interesit të kredive, përkundrejt kontratave që kanë lidhur me klientët e tyre. Praktika e normës së ndryshueshme të interesit zbatohet nga pothuajse të gjitha bankat e nivelit të dytë me të njëjtën frymë dakordësie financiare, duke dalluar nga njëra-tjetra vetëm nga formulimet që i veshin sanksioneve të këtij lloji, pasi thelbin e përfitimit e përçojnë tek klientët - të gjitha njëlloj. Një fakt interesant që përligj 100% përkujdesjen e bankave në drejtim të sigurisë së tyre financiare në kuptimin e ruajtjes nga çdo e papritur që do të cënonte progresionin e fitimit është edhe investimi që ato kryejnë dhe po vazhdojnë ta kryejnë sot vetëm në bono thesari, të cilat janë praktikisht investime njëqind për qind të sigurta, përpos apo kundër nevojës së dëshpëruar të ekonomisë sonë private (biznesit dhe individit) për të gjeneruar fonde nga investimet bankare. Por dukshëm vitet e fundit dhe pikërisht vitet e krizës së kredisë së keqe bankat po zgjedhin një alternativë investimi më shumë më pak rrezik, apo me rrezikun pothuajse zero: atë të investimit vetëm në drejtim të titujve qeveritarë. Rezultati i pritshëm sipas kësaj qasje të institucioneve bankare është natyrisht: rrezikimi permanent i rritjes ekonomike të vendit tonë. I nderuar z. Guvernator, Gjetjet e kësaj analize të lehtë statistikore më shumë se financiare, të parë nga këndvështrimi përmbarimor Ju mundeni t i elaboroni shumë më gjerë, nëse vendosni t i konsideroni si pikënisje apo orientim të një fillim-analize më zbërthyese apo të detajuar. Nëse Ju vendosni të kryeni apo ndërmerrni një analizë më strikte, profesionale dhe të thelluar për këtë problem të ekonomisë shqiptare, sigurisht që do të gjeni edhe rrënjët e vërteta të saj. Eksperienca e profesionit të përmbaruesit gjyqësor na ka vendosur shpesh në pozicionin demaskues përballë mjaft problematikash, të cilat shpresojmë që pasi t i prezantojmë do të duhet të konsiderohen edhe nga Ju, si autoriteti më i lartë mbikëqyrës i sistemit bankar. 12

13 Megjithëse njihet nga të gjithë deviza e mirënjohur bankare se: Një kredi e dhënë mirë është një gjysmë kredi e kthyer!,ne kemi hasur me dhjetëra apo qindra raste huadhëniesh me shkallë garancie pothuajse inekzistente; kolaterale fiktive; shoqëri tregtare të falimentuara apo në kufijtë e anonimatit tregtar. Mungesa të garancive reale dhe mungesa të garancive të arsyeshme për një likuiditet të marrë nga bankat prej shumë kredimarrësve, së bashku me mungesën e informacionit të përshtatshëm, apo të specializuar mes termash të ngatërruara juridiko-financiare, gjejnë shpalosjen më të mirë njohëse te proceset përmbarimore të përditshme. 5. Vazhdim i Strategjisë së amendimeve ligjore apo vëmendje ndaj mirëmenaxhimit të portofolit të kredive nga vetë institucionet bankare? Nisur edhe nga referencat statistikore, shihet qartë se niveli i kredive të këqija në Republikën e Shqipërisë është rritur ndjeshëm dhe vazhdon të njëjtën tendencë, çka përbën një kërcënim real edhe për stabilitetin e tërë sistemit bankar në përgjithësi. Shkaqet, të cilat kanë shkaktuar rritjen e numrit të kredive të këqija kryesisht identifikohen me krizën ekonomike që ka përfshirë në përgjithësi sipërmarrjen private, por sigurisht, nuk duhet të harrojmë këtu edhe keqmenaxhimin që i është bërë portofolit të kredive nga vetë institucionet bankare. Përsa i përket keqmenaxhimit mund të sjellim plot raste, kur kemi konstatuar se kreditë bankare janë akorduar, pa siguruar garancitë e mjaftueshme ligjore: hipotekat, pengjet apo dorëzanitë për kredimarrësit. Por, një fakt më i fortë është se: vetë institucionet bankare shpeshherë janë treguar neglizhente dhe nuk i kanë ndjekur në kohë rastet e kredive problematike, duke i kthyer ato në potencial për të shtuar numrin e të ashtuquajturave kredi të këqija. I nderuar z. Guvernator, Në vitet e fundit, për t i dhënë subjekteve bankare garanci dhe mundësi ligjore, që të rikuperojnë në mënyrë sa më të shpejtë dhe pa pengesa, detyrimet që burojnë nga kreditë me probleme, janë ndërmarrë një sërë masash me iniciativën e tyre, sikurse edhe janë kryer një sërë amendimesh ligjore, si në Kodin e Procedurës Civile, ashtu edhe në akte të tjera ligjore e nënligjore që prekin veprimtarinë e bankave apo procesin e ekzekutimit të detyrueshëm. Ndryshimet në paketën ligjore të kryera në lidhje me procesin e ekzekutimit të detyrueshëm, të sinkronizuara edhe me shfrytëzimin e mundësive që ofronte tashmë shërbimi përmbarimor 13

14 gjyqësor privat, do të ofronin një mjet shumë efikas, për të ulur ndjeshëm peshën e kredive të këqija në sistemin bankar. Një proces ekzekutimi i shpejtë dhe me sukses do të parandalonte mundësinë e degradimit të kredive me problem - në kredi të këqija; por përsëri niveli i tyre rritet pa ndalim. Suksesi i pritshëm i këtyre lëvizjeve strategjike ka qenë në fakt një dështim. Kreditë e këqija kanë evoluar rritjen e tyre dhe kjo është evidente. Në opinionin e shumë juristëve, jo vetëm përmbarimorë, ky dështim ka ardhur si pasojë e iniciativave të nxituara dhe të pamenduara ligjore, të cilat kanë ardhur vetëm nga një zë mono-juridik, ai bankar. Asnjë grup tjetër interesi nuk ka dhënë mendim apo kontribut në gjithë këta vite në këtë drejtim. Madje, ekzekutorët përmbarimorë, ata që do të implementonin ndryshimet ligjore, janë përjashtuar çuditërisht (apo qëllimisht) totalisht nga ky proces, i cili edhe sot paraqitet si një përpjekje progresiste në lehtësim të situatës së krijuar. Dhoma Kombëtare e Përmbaruesve Gjyqësorë Privatë, që në krijimin e saj, në tetor 2010, nuk ka marrë pjesë në asnjë takim konsultativ dhe nuk ka dhënë asnjë mendim të pranuar juridik në lidhje me amendime të ndryshme të transformuara në legjislacionin e sotëm i detyrueshëm për respektim. Dhe ndodhi që: 5.1. Amendimet apo penicilinat ligjore nuk e shëruan sistemin bankar, por gjallëruan më tepër kreditë e këqija. Më poshtë do të paraqesim një listë me mundësi të kërkuara nga operatorët e sistemit bankar dhe të ofruara me bujari nga legjislatori, duke favorizuar me armë ligjore këtë grup interesi, porse sërish nuk është arritur ulja e peshës negative që rëndon mbi subjektet bankare të barrës së këtyre kredive të këqija, përkundrazi ajo është rritur. Madje, edhe sot kërkohen strategji zgjidhëse apo ndryshuese të situatës pikërisht në këtë drejtim: Propozime amenduese dhe ligjvënie miratuese! Por kjo devizë e gabuar jo vetëm që nuk është strategjike për përmirësimin e situatës së krijuar, por nëpërmjet ilustrimeve të faktuara si më poshtë vijon, tregon se amendimet ligjore nuk kanë shëruar asfarepak sistemin bankar nga e keqja e kredive të këqija. Për të ndihmuar sistemin bankar gjatë viteve të rendimit nga kreditë e këqija u kryen këto amendime, ndërhyrje dhe ndryshime ligjore të kërkuara nga operatorët bankarë të përfaqësuar nga AAB (Shoqata Shqiptare e Bankave): Shtesat dhe ndryshimet në Kodin e Procedurës Civile (lidhur me ekzekutimin e kolateralit) me të gjitha propozimet direkte të ofruara nga AAB, u miratuan ne Kuvend me ligjin nr datë , duke i dhënë mundësi sistemit bankar të hyjë në një fazë të re procedurash ekzekutimi të detyrueshëm me kosto shumë të ulët. Ligji krijoi 14

15 premisa direkte për reduktimin e rrezikut që shoqëronte kreditë bankare (veçanërisht ato hipotekore), duke ndikuar në zvogëlimin e faktorit të rrezikut në përgjithësi dhe normave përfundimtare të interesit, që do të paguheshin nga klientët e bankave, në veçanti. Në tetor-dhjetor 2010 spikati pamundësia qeveritare për të kryer një ndryshim në Ligjin Nr. 8438, datë Për Tatimin mbi të Ardhurat, ku në Nenin 25 Mbi rezervat ligjore për bankat dhe kompanitë e sigurimeve, provizionet për kreditë e humbura në përputhje me SNRF-ishte parashikuar të mos mbeteshin shpenzime të zbritshme. AAB (Shoqata e Bankave) pas një lobimi të fortë kundërshtues arriti të rrëzojë iniciativën e Ministrisë së Financave të asaj kohe. U arrit të ndikohej direkt në ndryshimin e Ligjit Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme, ku propozimet në lidhje me fondin e garancisë, procedurën e bllokimit (pezullimit) si dhe hipotekën ligjore, u morën tërësisht në konsideratë dhe në 21 mars 2012 Parlamenti shqiptar miratoi ligjin e ri, i cili solli epërsi të dukshme në funksionalitetin e Zyrës për Regjistrimin e Pasurive të Paluajtshme, në dobi të interesit bankar. Ndryshimet në Mars 2011 dhe 2012 në Ligjin Për disa ndryshime në Ligjin nr të datës Për parandalimin e pastrimit të parave dhe financimin e terrorizmit patën gjithashtu, ndikimin e propozimeve të AAB (Shoqata Shqiptare e Bankave). Megjithëse fryma e ligjit 9917 nuk ishte që t i penalizonte subjektet, por që t i ndërgjegjësonte ato për t i patur partnere/partnerë në luftën kundër pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit, ndërhyrjet për mosrritjen e masave penalizuese të subjekteve financiare bankare ishin evidente. Ndryshimi nga në përqindje me vlerë fikse në marzh minimal dhe maksimal i sanksioneve administrative, paçka se formalisht u paraqit si propozim nga ligjvënësit, shkuan për shtat të lobimit bankar, të cilët kërkuan mosarkëtimin në përqindje me transaksionet e paraportuara në lidhje me detyrimin e këtyre subjekteve në kuadër të vigjilencës së duhur apo të zgjeruar që kërkonte ky ligj. Më 18 Prill 2013, Kuvendi i Republikës së Shqipërisë miratoi ligjin Nr. 122/2013 Për disa ndryshime në Kodin e Procedurës Civile të Republikës së Shqipërisë. AAB u përfshi direkt dhe fuqishëm në procesin e hartimit, konsultimit, dhe propozimeve direkte mbi projekt-ndryshimet e paraqitura nga Ministria e Drejtësisë, duke lobuar në Ministrinë e Drejtësisë së asaj kohe, pa asnjë alternativë oponence ligjore. U ndryshuan nenet 511/1, 517, 564, 577, 609, 610, 611 dhe 615 të K.Pr.Civile, të cilët kishin të bënin direkt me ekzekutimin përmbarimor. Këtu spikati ndryshimi ekzemplar i nenit 517 ku ligjvënësit shqiptarë votuan në interes të institucioneve kredidhënëse, duke u pajtuar me citimin e nenit: Me kërkesë të debitorit Gjykata e Shkallës së Parë të vendit të ekzekutimit, në raste të veçanta, duke marrë parasysh gjendjen pasurore të debitorit ose rrethana të tjera të çështjes dhe pasi të dëgjojë kreditorin, mund të shtyjë afatin e ekzekutimit të detyrimit në të holla ose të ndajë këtë detyrim në këste, përveç rasteve, kur ky detyrim rrjedh nga një akt për dhënien e kredisë bankare. 15

16 Referuar këtij neni: asnjë gjykatë shqiptare nuk ka më fuqi juridike të vlerësojë, por as të disponojë nëse i kërkohet, mbi gjendjen e kredimarrësve shqiptarë, edhe sikur ata të jenë në pozita të faktuara ekstreme apo madhore pamundësie, pasi kjo e drejtë tashmë pengohet me ligj. Më 28 Dhjetor 2013, Kuvendi i Republikës së Shqipërisë miratoi ligjin Nr. 177/2013 Për disa ndryshime në ligjin nr. 8438, për tatimin mbi të ardhurat. Një ndryshim i rëndësishëm në këtë ligj, që ndikonte drejtpërdrejt veprimtarinë bankare ishte ndryshimi sipas të cilit rezervat e krijuara nga bankat për provigjionimin e kredive do të njihen si shpenzime sipas standardeve të SNRF/SNA. Si edhe shihet nga të dhënat e mësipërme në pak vite është amenduar një sasi e rëndësishme ligjesh materiale dhe procedurale, vetëm me iniciativë propozuese të AAB, e cila në sferën e lobimit ka sjellë një risi, kur ka arritur të vjelë miratimin e më shumë se 90% të propozimeve të saj, porse në përmirësimin e situatës së kredive të këqija ka sjellë një rezultat në të kundërt të kësaj përqindjeje. E njëjta kulturë propozim-ndryshimi është vërejtur edhe në aktet nënligjore që kanë të bëjnë me ekzekutimin e detyrueshëm, ku më i spikaturi lobim-ndryshim-miratim e më pas rrëzim ishte edhe Udhëzimi i ministrit të Financave dhe ministrit të Drejtësisë me Nr. 1665/1, datë Për përcaktimin e tarifave përmbarimore dhe shërbimet e miratuara nga shërbimi përmbarimor privat, i cili kërkoi-ndryshoi-paralizoi për pothuajse 4 muaj (2014) parimin funksional të shërbimit përmbarimor gjyqësor, por edhe vetë ekzistencën e tij, duke e kthyer përkohësisht në një shërbim collection, i cili nuk njihet ende ligjërisht në Shqipëri dhe ku tarifa përmbarimore u tentua, provua dhe po kështu për shumë pak kohë u shndërrua në tarifë suksesi. Ky udhëzim u rrëzua si i paligjshëm nga Gjykata Administrative e Apelit në datë Roli mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë në parandalimin e ndjekjes me vonesë të kredive të kategorizuara si të humbura. I nderuar z. Guvernator, Mbrojtja e interesave të përbashkëta të të gjithë klientëve bankare edhe kur këta kthehen në statusin debitorë, mbetet dhe duhet të jetë një synim aktiv i autoritetit shtetëror, pasi është pikërisht ky autoritet garantori i fundit i gjendjes juridike të subjekteve të tij. Autoriteti shtetëror, i cili në rastin konkret është Banka e Shqipërisë, mban si rolin e kontrollit apo mbikëqyrjes shtetërore, por edhe atë të zhvillimit të aktivitetit ekonomik në tërësi. Sigurisht që, periudha e kredisë së keqe kërkon që ky rol të jetë më mbikëqyrës dhe më i rreptë në të gjitha drejtimet që do të ndihmonin strategjinë e ardhshme të reduktimit të tyre. Ky rol do të duhet të projektohet, gjithashtu, edhe në drejtim të forcimit të infrastrukturës ligjore për këtë 16

17 qëllim, duke forcuar kuadrin rregullativ të parandalimit apo menaxhimit të rrezikut të kredive të tilla nga bankat e huaja që operojnë edhe në vendin tonë. E vetmja rregullore që trajton sot rrezikun e kredisë nga bankat është rregullorja Nr. 62 "Për Administrimin e rrezikut të kredisë nga bankat dhe degët e bankave të huaja", ku nenet 11 dhe 17 të saj, janë edhe parashikimet e vetme rregulluese për afatin e ndjekjes së kredisë deri në fshirjen e saj. Në nenin 11 referohet edhe kufiri maksimal i 180 ditëve, për kreditë që konsiderohen të humbura. Ndërsa në pikën 4 të nenit 17 të kësaj rregullore parashikohet edhe fshirja e kredive të humbura nga bilanci, por për këtë nuk përcaktohet saktë ndonjë afat kohor, i cili u lihet në diskrecion këshillave drejtues të bankave tregtare, porse nuk do duhet të mbahen më shumë se 3 vite, me përjashtim kur banka çmon se ka mundësi efektive të shlyerjes së kredisë. 6.1 Por çfarë po ndodh sot me ndjekjet e kredive të kategorisë të humbura, apo me vlerat e ndryshueshme/shtuara të detyrimeve edhe përgjatë një procesi përmbarimor? Përse fillimi i një procedure ekzekutuese përmbarimore nga shumë kreditorë - banka kërkon shpesh edhe vite kohë? Rasti A.Sula vs Raiffeissen Bank është emblematikë për të ilustruar, faktuar dhe vlerësuar për problematikën shumë shqetësuese që shfaqin vlerat e ndryshueshme apo të shtuara të detyrimeve, të cilat sot janë kthyer në një fenomen pothuajse i ligjëruar bankar, i cili u implementua vitet e fundit edhe nga një pozicionim i pasigurt i operatorit përmbarimor (shtetëror apo privat), por më shumë, duke i shpëtuar vigjilencës mbikëqyrëse të Bankës së Shqipërisë. Me qindra debitorë të çdo lloj kategorie kredimarrësish gjenden sot përballë vlerave të shtuara të detyrimit, për shkak të aplikimit të interesave dhe penaliteteve, si pasojë e kalimit të një kohe të gjatë që nga momenti i mospërmbushjes dhe deri në momentin e fillimit të procedurës përmbarimore ekzekutive. Por nga praktikat e shumta përmbarimore janë evidentuar raste edhe më problematike se ato, si p.sh: a) kur koha e kaluar (mbajtja pezull e titullit ekzekutiv) që nga momenti i konstatimit të mospërmbushjes së detyrimit deri në momentin e kërkesë/lëshimit të urdhrit të ekzekutimit apo fillimit të procesit përmbarimor, mund të llogaritet edhe me vite të tëra, apo b) kur ky harrim për penalizim faktohet se ka ndodhur edhe për rastet kur urdhrat e ekzekutimit janë marrë/administruar, por që janë mbajtur me vite pa u dërguar për ekzekutim të detyruar pranë subjekteve përmbarimore. 17

18 6.2 Një rast tipik është ai i debitorit A. Sula vs Raiffeissen Bank, të cilit i është dyfishuar detyrimi pikërisht nga ky fenomen. Kredia e përfituar me Kontratë Kredie, datë ,424.9 LEK 1,152, ALL (total) Detyrimi me vonesë i debitorit në datë , sipas vërtetimit të Raiffeisen Bank sipas Urdhrit Ekzekutues Nr Akt, Datë , ALL (Principal) 247,621.2 ALL (Interesa) + 76, ALL (Kamatëvonesa) 1,964, ALL (total) Vlera e detyrimit të konfirmuar nga kreditori i parë në Datë me anë të Shkresës Njoftim për kalim krediee te një kreditor tjetër Tranzit Sh.a Vlera e detyrimit e kërkuarr nga kreditori Tranzit Sh.a sipas Kërkesëë për Vënie në Ekzekutim Datë protokolluar nga Shoqëria e Përmbarimit Corrector sh.p.k me nr. 02 prot, datë , ALL (Principal) 554, ALL (Interesa) + 571, ALL (Penalitete)+ 11,780 ALL (Shpenzime ligjore) 2,211,927 ALL (total) 2,500, ,000, ,500, ,000, , vlera nga kredia vlera e detyrimit 866, detyrimi me vlera e konfirmuar vonese I debitorit ne mom kalimi tek Tranzit, ,152, ,964, vlera e kerkuar nga Tranzit ne mom e venies ne ekzekutim ,211, Adresa: Nikolla Jorga Ndërtesa 9, Kati 2, Tiranë, Mobile: web:

19 Sipas këtij shembulli (tabela&grafiku) brenda harkut kohor të tre viteve vihet re qartë një rritje drastike dhe e dyfishuar e vlerës së detyrimit në ngarkim të debitorit A.Sula, i cili fillon rritjen progresive që nga dalja në vonesë e tij deri në momentin e vënies në ekzekutim të detyrimit në një operator përmbarimor. Ndërsa po t i referohemi thjesht kredimarrësit A.Sula, apo vlerës së kredisë fillestare që ka marrë fillimisht, konstatohet se brenda pesë viteve ka një trefishim të vlerës së shtuar dhe të shumëfishuar të detyrimit. Në rritjen e kësaj vlere detyrimi ndaj kredimarrësit konsumator Sula ka kontribuar me marrjen pjesë apo të pjesës së tij edhe një operator factoring, i cili përveçse ka marrë tagrat e kontestuara të kreditorit zëvendësues, e ka kthyer praktikisht debitorin A.Sula në fenomenin Sula. 6.3 Fenomeni Sula po evidentohet gjerësisht në praktikat përmbarimore në qindra raste të tjera dhe ky është një shqetësim, i cili do të duhet të marrë menjëherë vëmendjen Tuaj mbikëqyrëse. Sigurisht që kjo rëndesë e pozitave të debitorit shqiptar, cënon rëndë të drejtat e tij themelore dhe njëkohësisht i kthen rastet (kreditë me probleme) në të pashpresa për t u përmbushur, jo vetëm nga vullneti apo mundësitë e vetë debitorëve, por edhe të organeve të specializuara për ekzekutimin e detyrimeve si janë edhe përmbaruesit gjyqësor. Në vlerësimin tonë, fenomeni Sula nuk duhet të lejohet të vazhdojë të prekë gjithë sistemin bankar. Kjo për vetë pasojat e pariparueshme që sjell ai, ku kredimarrësit që kthehen në debitorë dhe debitorët që betonohen si të tillë, brenda një rrethi vicioz me progres shifrash detyrimi arrijnë të prekin në fund rezultatin e vetëm atë të dënimit apo penalizimit të rëndë social. Ndërkohë që, vetë imazhi i sistemit bankar bie në nivelet e një perceptimi jopozitiv publik, ku vetë misioni bankar humbet kreditet e fituara nga puna e respektuar ndër vite. Po kaq i rëndësishëm për rastin Sula, është edhe mesazhi që jep ai në publikun e gjerë. Nevoja imediate për kredimarrje e konsumatorëve shqiptarë do të duhet të shoqërohet edhe me këndvështrimin e elementit social, po aq sa edhe human kur përcaktohen politikat e interesave bankare. Këto interesa do të duhet të jenë të pranueshme, të besueshme, po aq shumë sa ato të reklamave televizive, sepse interesat realisht të pranueshme, do ndihmonin në të vërtetë si atë që e merr kredinë edhe atë që e jep, d.m.th. bankën; sepse për bankën të ardhurat për interesat përbëjnë fitimin kryesor të saj. Në të kundërt, interesat e larta me qëllime spekulimi dhe ireale (si në rastin konkret), të cilat rriten dhe rriten artificialisht në progresion apo në formën e fajdeve, nuk do bënin gjë tjetër veçse do të rrënonin përfundimisht kredimarrësin, apo besimin e tij, si rastin A.Sula, i cili sot, 19

20 megjithëse një qytetar korrekt në marrëdhënie shembullore pune publike, nuk ka asnjë mundësi reale për mbijetesë. Rasti Sula, ashtu si qindra apo mijëra raste të tjera ngrenë edhe pikëpyetje të tjera në lidhje me kreditorët bankarë apo kontributin e tyre në shtimin e kredive të këqija, po të konsiderojmë parimin se: çdo kreditor, ka në dorën e tij mundësinë reale për të filluar në kohë një proces ekzekutues përmbarimor. Shërbimi përmbarimor është shpesh dëshmitar-bashkëpunëtor i çështjeve kur këto mundësi neglizhohen me dashje apo nga pakujdesia prej kreditorëve bankarë apo më së shumti e institucioneve financiare jobankare, kur rastet e tyre mbërrijnë të vonuara për ekzekutim te subjektet përmbarimore; dhe këto vonesa janë me muaj, apo vite..., të cilat mbikëqyrja e Bankës se Shqipërisë do të duhet t i verifikojë në frymën respektuese të Rregullores së saj për "Për Administrimin e rrezikut të kredisë nga bankat dhe degët e bankave të huaja". I nderuar z. Guvernator, Është rasti të përfshihet edhe vlerësimi se bashku me vëmendjen Tuaj, pasi të informoheni në lidhje me mosmarrëveshjen aktuale e AAB dhe DHKPGJP në lidhje me aplikimin e vlerës së ndryshuar të detyrimit përgjatë zhvillimit të një procesi përmbarimor. 7. Kazusi i marrëdhënies përmbarues - bankë në kuadrin e vlerës së ndryshuar të detyrimit. Pozicioni aktual i trupës përmbarimore, i cili është shprehur edhe në një direktivë orientuese dhe unifikuese, të cilën Dhoma Kombëtare e Përmbaruesve Gjyqësorë Privatë e ka nxjerrë për gjithë shërbimin privat është se: Përmbaruesi Gjyqësor nuk mund të ekzekutojë vlera të reja detyrimi, përveçse vlerës përfundimtare të titullit të ekzekutimit për të cilin urdhri ka dalë si vendim ekzekutues, në kundërshtim të pretendimit bankar për vazhdimin e ekzekutimit përmbarimor me praktikën e vërtetimeve të ndryshueshme (rritëse) të detyrimeve ku debitorëve përgjatë procesit do të duhet t i ekzekutohen edhe interesat apo penalitetet e përllogaritura pas datës së lëshimit të urdhrit të ekzekutimit. Llogaritja e interesave dhe penaliteteve pas datës së lëshimit të urdhrit të ekzekutimit nuk ka ende një zgjidhje përfundimtare apo të unifikuar nga ana e legjislacionit aktual, por këto vakume ligjore nuk mund të lejohen të shfrytëzohen në favor të palëve kreditore, duke cënuar ndjeshëm interesat e palëve debitore. Rezultati? Rëndim social dhe i padrejtë i pozitës financiare të 20

21 debitorëve popullorë, të cilët edhe pa këtë cënim janë shumë të prekur, si u pa edhe në rastin Sula. Sanksionimi me ligj i akteve të kredisë bankare si titull ekzekutiv, neni 510/d K.Pr.Civile i ka vendosur subjektet-banka në një pozicion më të favorshëm në krahasim me huadhënësit e tjerë. Por, edhe pse i ka njohur atributin e veçantë sistemit bankar, duke e specifikuar taksativisht si titull ekzekutiv, K.Pr.Civile nëpërmjet filtrit të organit gjyqësor, parashikon lëshimin e urdhrit ekzekutiv. Është pikërisht dhe vetëm një urdhër ekzekutimi akti që inicion procesin e ekzekutimit të detyrueshëm dhe investon shërbimet e përmbarimit gjyqësor, pasi ka konstatuar: Një detyrim përfundimtar; të plotë, të kërkueshëm, të saktë dhe të përcaktuar. Vetëm me lëshimin e urdhrit të ekzekutimit dhe vetëm gjykata konkludon që kemi të bëjmë me një detyrim përfundimtar të debitorit. Përmbaruesi gjyqësor në këtë moment, me kërkesën e kreditorit, ka të drejtë të fillojë procedurën e ekzekutimit në bazë dhe për llogari të urdhrit dhe disponimit të gjykatës, si mekanizmi bazë i gjithë procesit ekzekutues. Këtu ka lindur edhe debati juridik apo kontradikta aktuale mbi larmishmërinë e vërtetimeve të detyrimit që dërgohen nga bankat kreditore përgjatë një procesi përmbarimor, ndërkohë që, një urdhër ekzekutimi është lëshuar dhe përmbaruesi duhet ta zbatojë atë me përpikmëri. Jurisprudenca kushtetuese ka nënvizuar faktin që, parashikimi në ligj i lëshimit të urdhrit të ekzekutimit, sipas kërkesës së subjektit bankar, me qëllim shlyerjen e shpejtë të kredisë ka pasur për qëllim të sigurojë ekuilibrin e nevojshëm midis interesit publik nga njëra anë, si edhe respektimit të të drejtave të individit nga ana tjetër. Po kështu, kreditorët kanë të drejtë të referohen në parimet e K.Civil, ku palët kontraktore referuar kontratave të kredimarrjes, mospagimin e kamatave e quajnë mospërmbushje thelbësore të detyrimit. Për këto raste Kodi ynë Civil nuk ka përcaktuar ndonjë kufi maksimal të kamatave të lejuara, siç parashikojnë legjislacione të vendeve të tjera. Kodi ynë Civil është shumë demokratik në këtë drejtim dhe ka pranuar parimin e lirisë së plotë të kontraktimit sipas rregullave të tregut apo vullnetit të palëve kontraktore. Ky është një qëndrim shumë parimor dhe më i drejti i mundshëm, 21

22 por nga ana tjetër, ai i referohet një marrëdhënieje ku duhet të respektohen rregullat e lojës dhe ku liria e kontraktimit nuk do të thotë se është e kundërta e saj. Duke qenë se dispozitat e pjesës së posaçme të Kodit Civil, nuk parashikojnë cakun maksimal të lejuar të kamatave, atëherë bëhet më tepër i domosdoshëm referimi në dispozitat e përgjithshme parimore lidhur me natyrën ekonomike të detyrimit dhe korrektesës së pjesëmarrësve në të. Sipas nenit 422 te Kodit Civil, Kreditori dhe debitori duhet të sillen ndaj njëri -tjetrit me korrektesë, me paanësi dhe sipas kërkesave të arsyes. Përmbajtja e kësaj dispozite dhe e atyre që përcaktojnë kushtet e përgjithshme të kontratave të çon në përfundimin se edhe liria e kontraktimit nuk është absolute, por ajo mund të kufizohet edhe nga disa faktorë ekonomikë e moralë, injorimi i të cilëve do të sillte një mungesë të theksuar proporcionaliteti, apo dëmtim të shpërpjesëtuar të interesave të palës kontraktuese (debitore), gjë që nënkupton se vullneti /pëlqimi i kësaj pale nuk ka qenë krejt i lirë. Nga praktikat përmbarimore faktohet qartë se, vlerat e ndryshuara dhe të shtuara të detyrimit jo vetëm nga institucionet bankare, por më së shumti të atyre jobanka, kapin vlera tejet të rënduara dhe krejtësisht të paarsyeshme për debitorët edhe kur një proces ekzekutues përmbarimor është duke u zhvilluar. Këto kushte kanë sjellë edhe pozicionimin unifikues dhe orientues (në vleresimin tonë) ligjor të shërbimit përmbarimor gjyqësor privat, për të mos vazhduar të ekzekutojë mbi vlerat e ndryshueshme të detyrimit përgjatë një procesi përmbarimor pasi ka dalë një urdhër ekzekutimi dhe ka filluar procesi ekzekutues, jo vetëm për arsye të moralit kontraktor, por më shumë për respektimin e parimeve apo të detyrimit ligjor. Për këtë orientim, sigurisht, kërkojmë edhe vlerësimin e gjykimit tuaj si autoriteti qëndror që mbikëqyr dhe orienton gjithë sistemin bankar. 8. Shërbimi i Përmbarimit Gjyqësor Privat si kontribues frenues i rritjes së kredive të këqija në Shqipëri. I nderuar z. Guvernator, Ne si grup interesi kohët e fundit po konstatojmë me shqetësim një prirje të përgjithshme për të shpërndarë një përgjegjësi morale, por edhe ligjore në lidhje me situatën e kredive të këqija në Shqipëri, larg të vërtetave të provueshme apo fakteve të prekshme ku shërbimi përmbarimor po përfshihet në tërësi jo si mekanizëm suksesi, duke synuar madje, edhe gjetjen e strategjive apo alternativave zgjidhëse larg tij. Të dhënat zyrtare tregojnë se, për rreth katër viteve të ekzistencës të shërbimit përmbarimor gjyqësor privat shqiptar, është zhvilluar një punë kolosale dhe ka pasur me qindra procese përmbarimore të nisura dhe të përfunduara me sukses, brenda një kohe shumë të shkurtër. 22

23 Madje, vetë kreditorët bankarë, në vitin e parë dhe të dytë të ekzistencës se tij (Tetor 2010/ ) janë shprehur me superlativa në lidhje me suksesin e arritur në mbledhjen e detyrimeve nga shërbimi përmbarimor gjyqësor privat, si rrjedhojë e bashkëveprimit të ri, i cili u quajt përveçse i suksesshëm, por edhe risi. Por, megjithëse një punë e palodhur dhe e suksesshme nga shërbimi përmbarimor gjyqësor privat, sërish nuk u arrit të mbushet gropa e thellë e krijuar nga kreditë e këqija bankare, të cilat duket se nuk po pakësohen. 8.1/ Nisur nga këto fakte me të drejtë lindin pyetjet: Cilët faktorë, apo kush po kontribuon direkt në shtimin e këtyre kredive të këqija në Republikën e Shqipërisë dhe a është Shërbimi i Përmbarimit faktor ndihmues apo frenues-pozitiv në këtë drejtim? Në përgjigje të pyetjeve sa më sipër do të duhet të kemi parasysh faktin se detyrimet që rrjedhin nga Kontratat e Kredive dhe/ose Huave Bankare janë të garantuara më së miri dhe njihen nga ligji, si titull ekzekutiv (neni 510/d i K.Pr.Civile) pa pasur nevojë për një proces themeli gjyqësor për të njohur apo legjitimuar detyrimin e rrjedhur për debitorin. Kjo mundësi ligjore, bën të mundur që kreditori, operatori bankar, i cili konstaton mospërmbushjen e rregullt të detyrimeve sipas kushteve të kontratës (gjatë ekzistencës së marrëdhënies kontraktore) nga ana e kredimarrësit (debitorit), menjëherë mund t i drejtohet gjykatës për lëshimin e Urdhrit të Ekzekutimit dhe të iniciojë procesin e ekzekutimit përmbarimor, sa më shpejt që të jetë e mundur në kohë. Nisja e një procesi ekzekutues përmbarimor sa më të shpejtë në kohë, sikurse është edhe qëllimi i legjislatorit në parashikimet që përmbajnë dispozitat e neneve 510 e vijues të K.Pr.Civile dhe Ligjit Nr datë Për Shërbimin Përmbarimor Gjyqësor Privat garanton pasojat në favor të procesit si më poshtë: 1. Mundësi më të mira për ekzekutimin e plotë dhe të shpejtë të detyrimit që rrjedh nga titulli ekzekutiv; 2. Zvogëlimin e mundësisë kohore dhe reale, që pala debitore të shmangë apo të fshehë pasurinë e saj, nga e cila mundet të nxirret vlera e detyrimit; 3. Shmangien e thellimit të detyrimit (borxhit), duke u shtuar detyrimi nga interesi dhe penalitetet, si pasojë e kalimit të një kohe të gjatë nga momenti i konstatimit të mospërmbushjes dhe deri në nxjerrjes së Urdhrit të Ekzekutimit. Meqenëse kreditori (operator bankar) ka në dorë momentin e fillimit të ekzekutimit të detyrimit që rrjedh nga një kredi apo hua bankare atëherë mbetet ai, i vetmi faktor, që luan rolin determinant në ardhjen e pasojave sa më sipër, të cilat më pas do të ndikojnë drejtpërsëdrejti procesin ekzekutues përmbarimor në tërësi. Në qoftë se, një proces përmbarimor do të fillohej shpejt në kohë, në raport me konstatimin e parë të mospërmbushjes kontraktore të detyrimit (pika 1 sa më sipër), atëherë shanset për një 23