TE MITURIT NE BURGJET SHQIPTARE

Transcription

1 QENDRA PER MBROJTJEN E TE DREJTAVE TE FEMIJEVE NE SHQIPERI Children s Human Rights Centre of Albania TE MITURIT NE BURGJET SHQIPTARE Nje raport per situaten e te drejtave te femijeve ne burgjet shqiptare Nentor

2 FELENDERIME CRCA dëshiron të falenderojë në mënyrë të veçantë znj.valbona Kotorri (Avokate) dhe znj. Belioza Çoku (Punonjëse Sociale) për përmbushjen e misionit të gjetjes së fakteve si dhe për përgatitjen e këtij raporti. CRCA falenderon Save the Children në Shqipëri dhe stafin e saj për mbështetjen në misionit të gjetjes së fakteve dhe përgatitjes se këtij raporti. CRCA falenderon të gjithë fëmijët në burgje të cilët folën lirisht përsa i përket jetës së tyre, problemeve që hasin, si dhe shqetesimeve që kanë. CRCA falenderon veçanërisht z. Gramoz Xhaferaj, Drejtor i Përgjithshëm i Burgjeve në Shqipëri, per mbështetjen e tij dhënë misionit të mbledhjes së fakteve. CRCA falenderon të gjithë drejtorët dhe stafin e burgjeve, të intervistuar gjatë misionit të mbledhjes së fakteve. CRCA falenderon z. Altin Hazizaj dhe z. S. Thornton Barkley, anëtare të Grupit të Monitorimit dhe Raportimit pranë CRCA, për rishikimin që i bëne këtij raporti në një sërë rastesh. CRCA falenderon organizmat e ndryshëm shtetërorë të cilët na ndihmuan me nivelin e tyre të njohurive dhe të të dhënave. Shenim mbi Copyright-in E drejta e botimit, ribotimit, shumefishimit te ketij Raporti eshte prone e Qendra per Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve ne Shqiperi (CRCA) CRCA, Tirane Te gjithe lexuesit jane te lejuar dhe te inkurajuar qe te shperndajne te gjithe ose pjese nga ky Raport duke theksuar gjithmone se atributi kryesor per botimin e tij eshte prone e Qendres per Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve ne Shqiperi. Asnje pjese e ketij Raporti nuk mund te shitet pa lejen me shkrim te CRCA. Opinionet dhe te dhenat e publikuara ne kete liber jo domosdoshmerisht perfaqesojne opinionet e CRCA. Publikuar nga CRCA - Tirane Botuar ne SHQIPERI, Dhjetor

3 1. PERMBLEDHJE E PERGJITHSHME Permbledhje e raportit Gjetjet PERMBAJTJA 2. KRIMINALITETI TEK TE MITURIT NE SHQIPERI 3. OBJEKTIVAT 4. METODOLOGJIA Metodat Kriteret Grupi i targetuar 5. REFERENCA NE LIGJET KOMBETARE DHE NDERKOMBETARE Kushtetuta e Republikes se Shqiperise Kodi Penal i Republikes se Shqiperise Kodi i Procedures Penale i Republikes se Shqiperise Konventa per te Drejtat e Femijes e Kombeve te Bashkuara 6. PUNONJESIT E ADMINISTRATES SE BURGJEVE Struktura e varesise se sistemit te burgjeve Stafi qe punon ne Burgun 325 ne Tirane Stafi qe punon ne Institucionin e Riedukimit Vaqarr, Tirane Struktura e Burgun 325 Struktura e Institucionit te Riedukimit Vaqarr 7. PERFAQESIMI LIGJOR I FEMIJEVE 8. DHUNA KUNDER FEMIJEVE NE BURGJE 9. KUSHTET E JETESES SE FEMIJEVE NE BURGJE Femijet ne Burgun 325 Kontakti me familjen Ushqimi Aktivitetet dhe edukimi Trajtimi psiko-social Kushtet e dhomes Higjena vetjake Femijet ne Institucionin e Riedukimit Vaqarr Kontakti me familjen Ushqimi Aktivitetet dhe edukimi Trajtimi psiko-social Kushtet e dhomes Higjena vetjake 10. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME Konkluzione Rekomandime 11. ANEKS 1 FEMIJET FLASIN PER VETEN E TYRE Intervista me femijet 12. KONTAKTET - 3 -

4 1. PERMBLEDHJE E PERGJITHSHME 1.1 Permbledhje e raportit Ky raport pershkruan situaten e te miturve ne burgjet shqiptare si dhe te drejtat e tyre, bazuar ne Konventen e Kombeve te Bashkuara per te Drejtat e Femijes (KDF). Pergatitja e ketij raporti filloi me realizimin e nje misioni vezhgimi ne dy burgjet ku mbahen te miturit, Burgu 325 dhe Burgu i Vaqarit. Misioni I vezhgimit u realizua nga datat 27 Prill deri ne date 6 Maj 200 dhe te dyja burgjet u vizituan çdo dite nga nje grup ne perberje te te cilit ishte nje avokate dhe nje punonjese sociale. Burgjet ne Shqiperi jane nen administrimin e Ministrise se Drejtesise dhe Drejtorise se Pergjithshme te Burgjeve. Shqiperia ende nuk ka nje burg te veçante ku mund te mbahen vetem te miturit. Shqiperia gjithashtu ende nuk ka ngritur nje system te administrimit te drejtesise per te mitur. Gjate kohes qe u realizua misioni I veshgimit, edukimi formal nuk ishte i lejuar per te miturit ne burgje. Ne fillim te ketij viti akademik Ministria e Arsimit dhe Shkences ne bashkepunim me Ministrine e Drejtesise zyrtarisht happen te paren shkolle ne brendesi te mjediseve te burgut per te miturit ne Burgun e Vaqarit. Objektivi kryesor i ketij raporti eshte njohja me situaten e te miturve ne burgje; aplikimi i KDF-se nga stafi i burgjeve, si dhe te shihej nese kishte shkelje te te drejtave te femijeve. Ne perfundim te misionit te vezhgimit dhe mbledhjes se fakteve ne arritem ne keto konkluzione: a) Dhuna fizike eshte ushtruar kunder femijet ne Institucionin e Riedukimit Vaqar Tortura mbi femijet sipas standarteve ndekombetare dhe kombetare eshte rreptesisht e ndaluar. Ne burgun 325 Tirane dhe ne Vaqar, sipas femijeve dhe sipas punonjesve te policise, nuk eshte ushtruar torture mbi femijet. Ne Institucionin e Riedukimit Vaqar, femijet deklarojne se eshte ushtruar dhune fizike mbi ta, ne rastet kur ata per thyerje disipline jane detyruar te vendosen ne dhomat e izolimit. Shume prej femijeve hezitonin te pranonin kete fenomen pasi kishin frike, se do te perseritej perseri perdorimi i dhunes mbi ta. Ne rregulloren e brendeshme te institucionit, lejohej nderhyrja e forcave te gatshme mbi femijet, ne raste te rebelimit te tyre. Perdorimi i forces prej forcave te gatshme, sipas femijeve pershkruhej si torture. b) Interesi me i larte i femijes nuk eshte marre parasysh nga Ministria e Drejtesise dhe Drejtoria e Pergjithshme e Burgjeve. Ne Institucionin e Riedukimit Vaqar dhe ne Burgun 325, femijet jane ne kontakte te vazhdueshme me te rriturit. Kjo ben qe ata te ndikohen dhe te influencohen nga te rriturit. Femijet pasi kane kryer gjysmen e denimit, kane te drejte te bejne nje kerkese per lirimin e tyre. Ne shume raste kjo kerkese nuk eshte marre parasysh nga autoritetet drejtuese te struktures se burgjeve. Jane lene pas dore ne shume raste, kerkesat e femijeve per perimiresimin e kushtet qe ekzistojne ne burgje. c) Femijet ne Institucionin e Riedukimit Vaqar, nuk kane te drejte per arsimim Ne burgun 325 Tirane femijet mesonin gjuhen shqipe, historine, gjeografine dhe gjuhen italiane me metoda te thjeshta. Ne Institucionin e Riedukimit Vaqar, femijet nuk gezonin te drejten per tu arsimuar. Midis femijeve kishte edhe analfabete. Ata nuk pranonin te vazhdonin shkollen ne mbarim te denimin, sepse mosha e tyre kishte per te qene shume here me e madhe sesa ajo e femijeve te tjere. Drejtori i Burgut te Vaqarit ka kerkuar disa here ne Ministrine e Arsimit, venien ne zbatim te kesaj te drejte te femijeve, nepermjet krijimit te nje klase mesimi. Ministria e Arsimit nga ana e saj e ka mirepritur kete kerkese, por gjithcka eshte akoma ne nivelin e dokumentacionit. 1 1 Ne kohen qe u krye misioni i vezhgimit ende nuk ishte hapur shkolla ne Institucionin e Riedukimit ne Vaqarit

5 d) Ka raste te abuzimit seksual kunder te miturve nga te rriturit ne burgje Nga intervistat e zhvilluara me femijet dhe nga bisedat me anetaret e stafit ne Burgun e Vaqarrit doli se, ne kete institucion ka patur raste te abuzimit seksual te te miturve nga te rriturit. Te burgosuri e rritur kane mundesi te abuzojne me femijet. Kjo favorizohet nga dhomat e te rriturve qe ndodhen prane atyre te te miturve, nga larja ne dushe te perbashketa, nga takimet ne korridore te perbashketa etj. Per kete shmagur kete fenomen asnjehere nuk jane marre masa nga ana e autoriteteve te institucionit. e) Ne burgje ka mungese te aktiviteteve per te miturit. Dy vajzave, qe vuanin denimin ne burgun 325 Tirane, i mungonin aktivitetet e moshes se tyre. Kishte aktivitete te pergjithshme si: qendisje, grep etj, por vajzat kishin nevoje per aktivitete me specifike per moshen e tyre. Ne Institucionin e Riedukimit Vaqar, femijet mund te luanin vetem futboll gjate ajrosjes dhe domino ose me letra gjate qendrimit ne dhome. Nuk kishte asnje program te vecante aktivitetesh per femijet. Femijet analfabete nuk mund te lexonin as librat e bibliotekes. Sipas femijeve, askush nuk i kushtonte rendesi aktiviteteve, pervec shefit te policise, i cili merrte pjese ne lojrat e futbollit dhe ne bisedat e lira me ta. f) Ne Burgje mungojne programet specifike per trajtimin e te miturve. Ne burgun 325 Tirane, mungojne programet specifike per trajtimin e te miturave qe vuajen denimin. Ato marrin pjese ne programet qe zhvillohen per te gjitha te denuarat, por per dy vajzat nuk ka programe specifike. Duke pasur parasysh moshen dhe gjinine e tyre, trajtimi ne menyre me te veçante do ndihmonte shume ne kapercimin e ngjarjes nga vajzat dhe ne pergatitjen e tyre per kthimin ne komunitet dhe familje. Ne institucionin e Riedukimit Vaqar, edukatori nuk perdor asnje lloj programi per trajtimin e femijeve. Ai sjell vetem posten e tyre. Shumica e femijeve ishin denuar per krime te renda dhe mungesa e trajtimit bente qe nje pjese e mire e tyre te mendonte se do te kthehej dhe here te tjera ne burg. g) Ne burgje nuk ka psikolog dhe punonjes social Psikologu dhe punonjesi sociale nuk jane te pershire ne strukturen e Burgut 325 dhe ne Institucionin e Riedukimit Vaqar. Edukatorja ne burgun 325 zhvillonte programe mesimore dhe aktivitete te perbashketa. Te miturat kishin nevoje per nje trajtim me te vecante. Ne te dyja rastet ishin te nevojshme lidhjet me familjen. Eshte psikologu dhe punonjesi social ai, qe ben lidhjet dhe trajtimin mbi marredheniet midis femijeve dhe familjes. Ne Institucionin e Riedukimit Vaqar, disa femije nuk e njihnin psikologun dhe punonjesin social. Drejtori i ketij institucioni ishte perpjekur per te vendosur kontakte me OJQ-te per te realizuar nje trajtim psiko-social te te miturve. h) Mjekime (ilaçe) te skaduara dhe shume qetesues u ishin dhene ne perdorim te miturve. Gjate vizites ne farmacine e institucioneve te riedukimit u vu re qe ne farmaci kishte shume ilace qetesuese dhe disa prej tyre ishin te skaduara. Ilacet ishin te tilla si: Librian, diasepan, doxepin, nytpl, fluphenozin. Ne farmaci po ashtu ndodhej dhe nje sasi e madhe vitaminash, te cilat perdoreshin ne rastet kur femijet dhe te denuarit e tjere shfaqnin shenja anoreksie. Nje pjese e vitaminave ishin gjithashtu te skaduara. i) Femijet ankohen per sasine dhe cilesine e ushqimit Pjesa me e madhe e te miturve nuk hanin ne mencen e burgut. Kjo ndodhte sepse dieta e ofruar nga kuzhina e institucionit, ishte shume e varfer ne kalori dhe ne sasi. Ne Burgun e Vaqarit kuzhina private nuk perdorej dhe ushqimet e lejuara nga familja ishin te kufizuara. Kjo bente qe ne disa raste, femijet te mos hanin fare - 5 -

6 dhe te shfaqnin shenja anoreksie. Ne burgje per te miturit gatuhej vetem çaj, makarona, supe, presh dhe fasule. Gjalpi dhe djathi nuk perdoreshin. Per dreke perdorej mish i cilesise se ulet. Ne raste festash mund gatuhej hallve dhe ndonje embelsire. Ne Burgun 325 te miturat mund te perdornin kuzhinen private. j) Ne Institucionin e Riedukimit Vaqar ka mbipopullim te te denuarve. Ne kete institucion ka 185 te denuar, prej te cileve 24 jane femije, 35 jane pleq dhe 126 jane te rritur te moshes nga vjeç. Dhomat e femijeve jane perballe me dhomat e te rriturve. Gjate kohes qe ata dalin ne korridor ka kontakte te vazhdueshme te femijeve me te rriturit. Mjedisi eshte bere per te perballuar pak te burgosur, por per shkak se nuk ka vende ne burgjet e tjera, ne kete burg ka nje mbipopullim. Ky institucion ishte parashikuar per vuajtjen e denimit te femijeve dhe pleqve Findings GJETJET KRYESORE TE RAPORTIT Dhuna fizike eshte ushtruar kunder femijet ne Institucionin e Riedukimit Vaqar Interesi me i larte i femijes nuk eshte marre parasysh nga Ministria e Drejtesise dhe Drejtoria e Pergjithshme e Burgjeve. Femijet ne Institucionin e Riedukimit Vaqar, nuk kane te drejte per arsimim Ka raste te abuzimit seksual kunder te miturve nga te rriturit ne burgje Ne burgje ka mungese te aktiviteteve per te miturit. Ne Burgje mungojne programet specifike per trajtimin e te miturve. Ne burgje nuk ka psikolog dhe punonjes social Mjekime (ilaçe) te skaduara dhe shume qetesues u ishin dhene ne perdorim te miturve. Femijet ankohen per sasine dhe cilesine e ushqimit Ne Institucionin e Riedukimit Vaqar ka mbipopullim te te denuarve

7 2. KRIMINALITETI TEK TE MITURIT NE SHQIPERI Kalimi i Shqiperise nga sistemi komunist ne sistemin e demokracise ishte mjaft i veshtire, veshtiresi te cilat shqiptaret i ndeshen ne te gjitha fushat, ne politike, ne jeten sociale si edhe ate ekonomike gjate viteve1991 deri Keto ndryshime ndikuan dhe u pasqyruan ne jeten e perditshme te shqiptareve dhe vecanerisht te femijeve. No. i femijve te denuar Femije te denuar ne Shqiperi (sipas viteve) Vitet 1998 Femra vjeç Meshkuj vjeç Gjate kesaj periudhe kemi shtimin e problemeve te ndryshme sociale si edhe nje rritje te dukshme te krimit ne Shqiperi. Ne krime jane perfshire edhe nje numer i konsiderueshem i femijeve. Levizja masive e njerezve nga zonat e vogla rurale dhe urbane ne qytete te medha solli shtimin e dukshem te kriminalitetit ne qytete, si edhe nje perfshirje ne krim te femijve dhe te rinjve shqiptare. Ne vitin 1997 kishte 91 femije meshkuj te moshes nga 14 deri 18 vjeç qe u denuan per vepra penale te kryera nga ata dhe vetem nje vajze e po kesaj moshe. Ne vitin 1998 kishim 386 meshkuj te kesaj moshe te denuar per vepra penale dhe perseri vetem nje vajze. 2 Rritja e kriminalitetit ka ndikuar thellesisht jeten e ketyre femijeve kohet e fundit, sidomos ne vitet kur kane ndodhur edhe shumica e ketyre veprave penale nga ta ose ndaj tyre. Ne 1999 kishte 56 vepra penale kunder femijeve nen 14 vjeç, dhe 221 te tjera ndaj atyre ne moshen vjeç. Gjate 1999 femijet nen moshen 14 vjeç kryen 86 vepra penale, nderkohe qe ata ne Numri i veprave penale te kryera nga femijet Numri ne total i veprave 797 Vrasje 37 Tentative per vrasje 40 Demtime te renda trupore 35 Krime seksuale 4 Mashtrim 1 Grabitje 479 Krime te lidhura me drogat 17 Te tjera 184 Te dhena marre nga Min. Rendit Publik grupmoshen vjeç kryen 683 akte te tilla qe perbejne me shume se 10 perqind te numrit te pergjithshem te veprave penale te kryera ne Shqiperi 3 Instituti i Statistikave (INSTAT) vazhdimisht ka raportuar persa i perket femijeve te neduar gjate viteve 1991 dhe Femije te denuar ne Shqiperi Vitet Femra vjeç Meshkuj vjeç Te miturit ne Shqiperi me vendim gjykate mund te denohen me burgim vetem pasi kane mbushur moshen 14 vjeç. 2 Femrat dhe Meshkujt ne Shqiperi publikim i INSTAT ne Dhjetor Faqe Te dhena dhe fakte nga Ministria e Rendit Publik - 7 -

8 Meshkuj vjeç Femra vjeç Ne Shqiperi ka dy burgje ku mund te burgosen dhe mbahen te miturit. Ne Burgun 325 mbahen te burgosurat e mitura femra, ndersa ne Burgun e Vaqarit mbahen te burgosurit e mitur meshkuj. Burgu 325 eshte rreth 15 minuta larg qendres se Tiranes, ndersa Burgu i Vaqarit eshte rreth 15 km larg kryeqytetit Meshkuj vjeç Sic shikohet edhe nga statistikat e Institutit te Statistikave kemi nje rritje te dukshme te numrit te femijeve te denuar ne periudhen e viteve 1991 deri Nga ana tjeter gjate vitit 1997, gjate periudhes se trazirave ne Shqiperi, u shkaterruan dhe u dogjen shume burgje. Qeveria shqiptare dhe partneret e saj kane financuar rehabilitimin dhe moderinizimin e burgjeve egzistuese si dhe ndertimin e burgjeve te reja. Ne qytetin e Lezhes eshte ka filluar nga ndertimi nje burg i ri, ne te cilin nje ndertese e veçante do t i kushtohet femijeve te denuar Femra vjeç Numri i femijeve te burgosur gjate vitit 2000 nuk u be i mundur te behej publik nga zyra e Drejtesise per te Mitur prane Ministrise se Drejtesise. Deri tane asnje mase parandaluese nuk eshte marre nga keto institucione per pakesimin e numrit te veprave penale te kryera nga keto femije. Per te ardhmen nuk shihet ndonje perpjekje per zgjidhjen e ketyre problemeve apo per rehabilitimin e femijeve pas perfundimit te denimit. Shume pak masa parandaluese jane marre per te kufizuar pershirjen e te miturve ne krim. Shume pak masa parandaluese jane marre per te kufizuar pershirjen e te miturve ne krim.nga ana tjeter sipas vezhgimeve tona shume pak eshte bere nga strukturat shteterore pergjegjese per administrimin e drejtesise per te mitur per rehabilitimin e te miturve qe kane kryer vepra penale. Asnje rregullore ose ligj rezulton qe te jete e aprovuar nga Qeveria shqiptare, Parlamenti apo Ministria e Drejtesise per mbrojtjen e te drejtave te femijeve ne Shqiperi si dhe zbatimin e Konventes se Kombeve te Bashkuara per te Drejtat e Femijes. Vetem tani se fundi Qeveria shqiptare me nje vendim te saj krijoi Bordin per Pergatitjen e Strategjise Kombetare per Femijet ne Shqiperi dhe pergatitja e strategjise eshte drejt perfundimit. Megjithate Shqiperia ende vazhdon te mbetet nje nga vendet me te pakta ne Europe qe nuk ka ngritur nje sistem te administrimit te drejtesise per te mitur, duke pershire ketu edhe ngritjen e gjykatave per te miturit. 3. OBJEKTIVAT Objektivat e misionit te vezhgimit jane keto: a) Te raportoje per situaten e te drejtave te femijeve qe viajne denimin e tyre ne burgjet shqiptare; b) Te shikoje se ne çfare mase aplikohet Konventa per te Drejtat e Femijeve e Kombeve te Bashkuara nga strukturat qe administrojne drejtesine per te rinj si dhe punonjesit e administrates se burgjeve. 4 Treguesit Sociale INSTAT 1999, faqe

9 c) Te raportoje per shkeljet e te drejtave te femijeve qe vuajne denimin e tyre ne burgje. d) Te rekomandoje ndryshime per Qeverine dhe Ministrite, institucionet shteterore, OJQ-te etj. 4. MMETODOLOGJIA 4.1. Metodat Misioni i vezhgimit filloi ne daten 27 Prill dhe perfundoi ne 6 Maj te vitit Te dyja burgjet u vizituan çdo dite nga nje avokate dhe nje punonjese sociale. Grupi u lejua te vizitonte mjediset e brendeshme te burgjeve nga ora 8 e mengjezit deri ne oren te drekes. Nne shume pak raste stafi i sigurimit te burgut ose punonjes te policies ishin te pranishem gjate intervistimit te te miturve. DISA PYETJE QE IU DREJTUAN STAFIT TE BURGJEVE 1 A eshtee mundur qe te miturit te ndjekin shkollen gjate kohes qe jane ne burg? Nese jo, a I kane I kerkuar zyrtaret e saj Ministrise se Drejtesise hapjen e nje shkolle brenda ne burg? 2 Cilat jane llojet e kimeve te kryera nga te miturit qe vuajne denimin ne burg? 3 A ishte e mundur per te miturit te burgje te kishin kontakte me te burgosurit e rritur? 4 A kane ndeshur stafi i burgjeve ne raste te ushtrimit te dhunes fizike apo seksuale ndaj te miturve nga te mitur te tjere apo te burgosurit e rritur? Nese po, a jane raportuar keto raste tek instancat perkatese? A ka patur ndonje rast te fillimit te ndjekjes penale ndaj atyre qe kane ushtruar dhunen? 5 Si eshte organizuar struktura e burgjeve dhe cilat jane detyrat dhe pergjegjesite e tyre? 6 A kane burgjet rregulloret e tyre te brendshme apo Rregullorja e Burgjeve aplikohet ne te gjithe punen dhe organizimin e burgjeve? 7 Si e organizojne te miturit ne burgje kohen e tyre dhe a ofron stafi drejtues i burgjeve aktivitete marrin ne considerate formimin e te miturve? Metodat qe jane perdorur per pergatitjen e ketij raporti jane: a) Vizita dhe intervista me drejtues ne Drejtorine e Pergjithshme te Burgjeve b) Vizita ne burgun 325 te Tiranes dhe ne Institucionin e Riedukimit Vaqar si dhe intervista me drejtuesit e ketyre institucioneve. c) Intervista me femijet qe vuajne denimin ne burgun 325 te Tiranes dhe ne Institucionin e Riedukimit Vaqar d) Njohje e literatures ligjore kombetare te miratuar nga Parlamenti apo Qeveria dhe qe lidhet me te miturit ne burgje. e) Rregullorja e Pergjithshme e Burgjeve dhe rregulloret e brendshme te burgut 325 Tirane dhe Institucionit te Riedukimit Vaqar. f) Njohje e instrumentave nderkombetare te Kombeve te Bashkuara per administrimin e drejtesise per te rinj perfshire edhe KDF-ne. g) Njohje me publikimet qe kane te bejne me te miturit ne burtgje te OJQ-ve, Mass Medias ne Shqiperi dhe jashte saj. h) Marrje ne konsiderate e te dhenave nga burime te ndryshme te institucioneve shteterore per femijet dhe kriminalitetin

10 1 Çfare krimi kishin kryer te miturit? DISA NGA PYETJET QE IU DREJTUAN TE MITURVE NE BURGJE 2 A ishte perdorur dhuna fizike dhe/ose tortura kunder te miturve gjate arrestimit dhe gjykimit te tyre? 3 A kishin patur te miturit gjate hetimit dhe gjykimit ndihmen e nje avokati? Nese po, kush kishte paguar per ndihmen ligjore te ofruar? 4 A kishin perdorur zyrtaret e burgut dhune dhe/ose torture kunder tyre? Nese po, per çfare arsyeje dhe deri ne çfare mase? 5 A ishin ata apo ndonje prej shokeve te tyre viktime e dhunes seksuale apo perdhunimit? Nese po, a ishte raportuar çeshtja tek zyrtaret e burgut dhe çfare masash kishin marre ata per rastin konkret? 6 Si e kalonin te miturit kohen ne burg dhe çfare do t u peklqente te benin gjate kohes qe vuanin denimin? 7 Sa shpesh takoheshin te miturit me familjet e tyre dhe per sa minuta/ore u lejohej te qendronin se bashku? 4.2. Kriteret Burgu 325 i Tiranes dhe Institucioni i Riedukimit Vaqar u perzgjodhen sipas ketyre kritereve: a) Prezenca e femijeve ne keto institucione b) Kriteri i moshes vjeç c) Intervistat me te miturit qe vuajne denimin ne burg te realizoheshin pa pranine e stafit te sigurimit te burgut Grupi i synuar - Te gjithe femijet nga vjeç qe vuajne denimin ne burgun 325 Tirane dhe ne Institucionin e Riedukimit Vaqar. - Stafi policor dhe civil qe punon ne keto institucione. 5. REFERENCA NE LIGJET KOMBETARE DHE NDERKOMBETARE Sistemi ligjor shqiptar klasifikohet si pjese e sistemit ligjor romak, ku drejtesia bazohet ne ligje te aprovuara nga Paralamenti, te cilat klasifikohen ne menyre hierarkike. Ne sistemin shqiptar nuk detyrohesh te bazohesh ne precedentin siç ndodh ne sistemin common law te vendeve te tjera. Hierarkia e ligjeve shqiptare eshte si me poshte: a) Kushtetura b) Instrumentat nderkombetare te ratifikuara nga Shqiperia c) Kodet e aprovuara nga Parlamenti d) Ligje te tjera te aprovuara nga Parlamenti

11 e) Dekretet e Presidentit te Republikes f) Rregullat, vendimet dhe udhezimet e aprovuara nga Keshilli i Minsitrave te Qeverise Shqiptare. Per qellimet e ketij raporti ne i jemi referuar standarteve te meposhtme ligjore: 1 Kushtetuta Shqiptare. Kushtetuta u aprovua nga Kuvendi (Parlamenti) i Republikes se Shqiperise ne 21 Tetor 1998, dhe me pas u hodh per votim ne referendum popullor qe u mbajt ne 22 Nentor Kushtetuta ka 182 nene. Neni 25 thote: Askush nuk mund ti nenshtrohet tortures, denimit apo trajtimit mizor, çnjerezor ose poshterues. Neni 54 vijon si me poshte: Femijet,te rinjte,grate shtatzena dhe nenat e reja kane te drejten e nje mbrojtjeje te vecante nga shteti. Çdo femije ka te drejte te jete i mbrojtur nga dhuna,keqtrajtimi, shfrytezimi dhe perdorimi per pune,e vecanerisht nen moshen minimale per punen e femijeve,qe mund te demtoje shendetin,moralin ose te rrezikoje jeten a zhvillimin e tij normal. 2 Kodi Penal i Shqiperise u aprovua nga Parlamenti me Ligjin nr 7895, ne Nderkohe ka propozime per amendamente ne kete Kod per ta plotesuar ate ne perputhje me Kushtetuten dhe me ndryshimet sociale dhe politike qe kane ndodhur ne vend. Neni 12 me titull Mosha per pergjegjesi penale thote: Ka pergjegjesi penale personi qe ne kohen e kryerjes se nje krimi ka mbushur moshen 14 vjec. Personi qe ka kryer nje kundervajtje penale ka pergjegjesi kur ka mbushur moshen gjashtembedhjete vjec. Neni 51 me titull Denimi me burgim per te miturit shkruan si vijon: Per te miturit,qe ne kohen e kryerjes se vepres penale nuk kane mbushur moshen 18 vjec,denimi me burgim nuk mund te jete me shume se gjysma e denimit qe parashikon ligji per vepren penale te kryer. Neni 52 me titull Perjashtimi i te miturit nga denimi thote: Gjykata,nisur nga rrezikshmeria e paket e vepres penale,nga rrethanat konkrete te kryerjes se saj,nga sjellja e meparshme e te miturit,mund ta perjashtoje ate nga denimi. Ne keto raste gjykata mund te vendose dergimin e te miturit ne nje institucion edukimi. Neni 86 i Kodit Penal pershkruan definicionin e tortures. Tortura, si dhe cdo akt tjeter çnjerezor apo poshterues denohen me burgim nga pese gjer ne dhjete vjet. Ndersa neni 116 me titull Homoseksualizmi Marredheniet homoseksuale, kur kryhen me dhune, me persona te mitur ose me persona te pazote per tu mbrojtur, denohen me burgim gjer ne pese vjet. 3 Kodi i Procedures Penale u aprovua nga Parlamenti me Ligjin nr.7905, ne

12 Neni 5 thote: Liria e personit mund te kufizohet me masa sigurimi vetem ne rastet dhe menyrat e percaktuara me ligj. Askush nuk mund ti nenshtrohet tortures,denimit apo trajtimit poshterues. Te denuarve me burgim u sigurohet trajtimi njerezor dhe rehabilitimi moral. Neni 35 pershkruan ndihmen qe duhet t I jepet nga organet perkatese te pandehurit te mitur Te pandehurit te mitur i sigurohet ndihme juridike dhe psikologjike,ne cdo gjendje dhe shkalle te procedimit,me pranine e prinderit ose te personave te tjere te kerkuar nga i mituri dhe te pranuar nga autoriteti qe procedon. Organi procedues mund te kryeje veprime dhe te perpiloje akte,per te cilat kerkohet pjesmarrja e te miturit,pa pranine e personave te treguar ne paragrafin 1,vetem kur nje gje e tille eshte ne interes te te miturit ose kur vonesa mund te demtoje rende procedimin,por gjithmone ne pranine e mbrojtesit. Neni 42 i Kodit te Procedures penale me titull Verifikime per personalitetin e te pandehurit te mitur thote: Organi procedues merr te dhena per kushtet e jeteses personale,familjare dhe shoqerore te te pandehurit te mitur me qellim qe te sqaroje pergjegjshmerine dhe shkallen e pergjegjesise,te vleresoje rendesine shoqerore te faktit si dhe te caktoje masa te pershtatshme penale. Organi procedues mbledh informacione nga personat qe kane patur marredhenie me te miturin dhe degjon mendimin e eksperteve. Neni 49 percakton mbrojtjen e detyrueshme ligjore per te miturit gjate procesit penal. Kur i pandehuri eshte nen moshen tetembedhjete vjec ose me te meta fizike a psikike qe e pengojne per te realizuar vete te drejten e mbrojtjes, ndihma nga nje mbrojtes eshte e detyrueshme. 4 - The United Nations Convention on the Rights of the Child (CRC) adopted by the General Assembly on 20 th of November Albania ratified the CRC on 28 th of February The Child Rights Situation Report (Country Report) has not been submitted to the UN Committee on the Rights of the Child, which had planned hearings in March 1995 and March Other hearings were held later specifically for Albania. We also have been referring to other international standards ratified by Albania such as: Konventa Nderkombetare per te Drejtat Civile dhe Politike e Tetorit 1991; kjo Konvente hyri ne fuqi me 4 Janar 1992; Konventa Nderkombetare per te Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore e 4 Tetorit 1991; Konventa hyri ne fuqi me 4 Janar 1992;

13 Neni 37 i Konventes thote: Shtetet pale sigurojne qe: Asnje femije te mos i nenshtrohet tortures, as trajtimeve ose denimeve mizore, çnjerezore ose poshteruese. As denimi me vdekje, as burgimi i perjetshem nuk duhet te jepen per shkelje te ligjit te kryera nga persona nen 18 vjec. Asnje femije te mos i mohohet liria ne menyre te paligjshme dhe arbitrare. Arrestimi, ndalimi ose burgimi i nje femije duhet te jete ne perputhje me ligjin dhe te perdoret vetem si nje mase e fundit dhe per nje kohe sa me te shkurtet. Çdo femije i privuar nga liria te trajtohet ne menyre njerezore dhe me respektin qe i takon dinjitetit te njeriut dhe ne menyre te tille qe te kihen parasysh nevojat e personave te moshes se tij. Ne vecanti, cdo femije i privuar nga liria duhet te vecohet nga te rriturit, me perjashtim te rastit kur mendohet se eshte ne interesin me te larte te femijes qe kjo te shmanget dhe ai te kete te drejten te mbaje lidhje me familjen me korrespondence dhe vizita, me perjashtim te rrethanave te jashtezakonshme. Çdo femije i privuar nga liria duhet te kete te drejten qe ti jepet menjehere ndihme juridike ose cdo ndihme tjeter e pershtatshme, si edhe te drejten te kundeshtoje vendimin per heqjen e lirise perpara nje gjykate ose nje autoriteti tjeter kompetent, te pavarur dhe te paanshem, si edhe per nje vendim te shpejte per çdo rast te tille. Megjithate Shqiperia nuk ka njohur dhe ratifikuar: Rregullat Baze Minimale te Kombeve te Bashkuara per administrimin e drejtesise per te miturit (Rregullat e Pekinit) Rregullat e OKBse per mbrojtjen e te miturve te privuar nga liria. Udhezimet e OKBse per Parandalimin e Kriminalitetit nga te miturit. Per qellim et e ketij raporti ne nuk i jemi referuar ketyre tre dokumentave (rregulloreve), sepse ato nuk jane ratifikuar dhe nenshkruar nga Shqiperia, prandaj zbatimi i tyre nuk eshte i detyrueshem per Shqiperine. Variantet ne gjuhen shqipe te tre Rregullave te OKB-se jane publikuar ne numra te ndryshem te Revistes per te Drejtat e Femijeve dhe te Rinjve ne Shqiperi botim i Qendra per Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve ne Shqiperi - CRCA PUNONJESIT E ADMINISTRATES SE BURGJEVE 6.1. Struktura e varesise se sistemit te burgjeve Ne mbeshtetje te nenit 76 ligjit Nr.8328 dt «Per te drejtat dhe trajtimin e te denuarve me burgim», te miratuar nga Keshilli i ministrave, me propozim te Ministrit te Drejtesise, sipas nenit 6, Kreu i pare, vartesia ne Sistemin e Burgjeve vijon si me poshte: Ministri i Drejtesise Zv/Ministri i Drejtesise i deleguar nga Ministri, per sistemin e Burgjeve Drejtori i pergjithshem i Burgjeve Drejtori i policise se Burgjeve Shefat e Sektoreve ne Drejtorine e Pergjithshme te Burgjeve Drejtoret e Burgjeve Zv/Drejtoret e Burgjeve Shefat e Policise se Burgjeve 5 Revista per te Drejtat e Femijeve dhe te Rinjve ne Shqiperi eshte nje publikim i Qendres per te Drejtat e Femijes ne Shqiperi. Keto rregullore jane te publikuara ne Nr 1 dhe 2 te Bulletineve

14 Shefat e Sektoreve ne Burgje 6.2. Stafi qe punon ne burgun 325 ne Tirane Ne burgun 325 ne Tirane stafi eshte i organizuar ne kete menyre: - Drejtori i burgut ben organizimin e punes se stafit. Ky staf, ne fillim te cdo viti paraqet nje program vjetor, i cili per femijet eshte i vecante. Çdo fund muaji behet analiza e planit mujor dhe e programit vjetor. - Sektori i edukimit, perbehet nga shefi i edukimit dhe dy edukatoret. Nje edukator punon ne regjimin e burrave dhe nje edukatore punon ne regjimin e grave. Shefi i edukimit harton programin vjetor te edukimit dhe planin mujor se bashku me dy edukatoret. Edukatorja mbulonte zhvillimin e mesimit te gjuhes shqipe, italiane, historise dhe gjeografise. Ne fillim te shtatorit pritet nga Ministria e Arsimit, qe te krijohet mundesia e hapjes se shkolles. Roli i sektorit te edukimit ne kete institucion, eshte rehabilitimi i femijeve ne institucion. Eshte e rendesishme te kemi nje klase mesimi per te gjithe tha nje nga drejtuesit e ketij burgu. - Sektori shendetesor. Ky sektor mbulon, problemet shendetesore te higjenes vetjake dhe merret me ekzaminimin perkates ne rast se te denuarit kane shenja te ndonje semundjeje. Ky ekip mjekesor i drejtuar nga Psikiatria dhe ndihmuar nga pese ndihmes-mjeke, ka te drejte te denoncoje dhe raste te perdorimit te forces, nese kjo ka ndodhur gjate qendrimit ne stacionin e policise ose ne paraburgim dhe burg. Por zakonisht eshte e veshtire te perballesh me te tilla raste, pasi ka kaluar nje kohe e gjate nga qendrimi ne stacion policie, dhoma paraburgimi dhe burgje. Ne menyre qe te mos perdoret me force ne stacionet e policise, se shpejti ka nje propozim qe dhomat e paraburgimit te kalojne ne varesi te Ministrise se Drejtesise. Ne kete menyre mendohet se do te ndryshoje trajtimi i femijeve ne stacione policie. - Sektori i finances. Shefi i ketij sektori merret me administrimin e vlerave monetare, se bashku me drejtorin. - Sektori i prapavijes. Ky sektor merret me mirembajtjen e vlerave materiale. - Sektori i policise. Shefi i ketij sektori drejton 90 punonjes policie, te cilet kane si detyre sigurimin e jetes se individeve te privuar nga liria, sidomos te femijeve Stafi qe punon ne Institucionin e Riedukimit Vaqar Stafi i Institucionit te Riedukimit Vaqar eshte i ndare ne dy sektore; Ne sektorin civil dhe; Ne sektorin e policise Sektori i policise eshte ne mbeshtetje te sektorit civil Sektori i policise perbehet nga: - Shefi i policise, i cili organizon kontrrollon dhe pergjigjet per punen e dy inspektoreve: - Inspektori i policise se jashtme, qe pergjigjet per ruajtjen e perimetrise se burgut. - Inspektori i policise se brendeshme, qe pergjigjet per ruajtjen dhe sigurimin e te denuarve. Sektori civil perbehet nga:

15 - Drejtori, qe merret me problemet e trajtimit, te sigurimit dhe te prapavijes. Per hartimin e rregullores se brendshme duke u mbeshtetur ne rregulloren e pergjithshme te burgjeve, eshte krijuar nje komision ku kryetar ka qene drejtori. - Nendrejtori. Aktualisht nuk ka, pasi tani eshte menduar te behet pjese e organikes se burgut, per te mbuluar problemet e personelit. - Sektori i edukimit. Perbehet nga nje shef edukimi, dy edukatore dhe nje bibliotekar. Ky sektor mbulon edukimin e te burgosurve duke iu referuar programeve te hartuara nga perfaqesuesit e ketij sektori. - Sektori shendetesor. Perbehet nga shefi i sektorit, kater ndihmesmjeke, nje stomatolog dhe nje farmaciste. Ky sektor mbulon kontrollin mjekesor per te gjithe te denuarit qe hyjne ne kete institucion. Te denuarit pajisjen me kartelat e tyre, sherbimin mjekesor 24 ore. Ky sektor ka nje program te vecante shendetsor, per femijet dhe pleqte. Pergjigjet per cilesine dhe higjenen e ushqimit. Mjeku se bashku me oficerin e informacionit pergjigjet per shperndarjen e ushqimit. Ne po mundohemi - thote mjeku - qe ti informojme femijet per semundjet seksualisht te transmetueshme. Kjo do te behet pas disa kohesh me ndihmen e disa materialeve te pershtatshme. - Sektori i prapavijes, pergjigjet per administrimin e vlerave materiale te institucionit. - Sektori i finances, administron vlerat monetare te institucionit The Structure of Prison of Vaqar Institucioni i Riedukimit ne Vaqarr eshte i ndare ne tre ndertesa. Ne ndertesen me te madhe qe shihet qe ne hyrje, ndodhen dhomat e te denuarve, kuzhina dhe mensa, biblioteka, banjot dhe dushet. Ne ndertesen e pasme prane fushes se ajrimit, ndodhen dhoma e berberit, dhoma e farmacise, dhoma e dentistit dhe dhoma e mjekeve. Ne te majte te nderteses kryesore ndodhen zyrat e drejtorit, te shefit te policise, te shefit te mjekeve, dhe te shefit te edukimit. Ne kete institucion vuajne denimin 185 vete nga te cilet: 24 jane femije nga vjeç 35 jane pleq nga vjeç 126 jane te moshave nga vjeç 6.5. Struktura e Burgut 325 ne Tirane Burgu 325 Tirane eshte i ndare ne dy regjime, ne te burrave dhe ne ate te grave. Te dy regjimet ndahen nga njeri tjetri nga nje mur. Ne regjimin e burrave vuajne denimin 80 burra nga mosha vjec Ne regjimin e grave vuajne denimin 32 gra nga mosha vjec dhe dy vajza te moshes 16 dhe 17 vjeç. Ne te djathte te regjimit te grave ndodhen zyrat e drejtorit, te shefit te edukimit, te mjekut, dhe te finances

16 7. PERFAQESIMI LIGJOR Nga te dhenat dhe intervistat me te miturit dhe me drejtuesit e struktures se burgjeve behet e qarte se shume prej te miturve kane kryesor krime serioze. Ne Burgun e Vaqarit 11 te mitur kane kryer krimin e vrasjes 85% Vrasje 15% Femra Meshkuj Kategorite e krimeve te kryera nga te miturit Vrasje Tentative per vrasje Grabitje Vjedhje Femra Meshkuj Totali Burimi i informacionit: Drejtoria e Pergjithshme e Burgjeve Nga intervistat me femijet djem qe vuanin denimin ne burgun e Vaqarrit, rezultoi se 14 prej tyre gjate hetimit gjyqesor jane perfaqesuar ne mbrojtje me avokat privat, te siguruar nga te afermit e tyre. Pagesa e te cilit ne shumicen e rasteve u ka kushtuar shume, duke marre parasysh veprat e renda penale qe ato kane kryer. Kurse 9 prej tyre iu ishte ofruar ndihma juridike per mbrojtje nga shteti pa pagese. Disa prej tyre kishin kryer vepren penale te vrasjes per motive hakmarrje, kurse disa prej tyre per motive te ndryshme. Denimet lidhur me vepren penale te vrasjes variojne nga 10 deri ne 25 vjet. Kurse sipas nenit 78 te Kodit Penal ne rastet e vrasjes me paramendim denimi shkon nga burgim i perjetshshem ose me vdekje. Por gjykata ne baze te Kodit te Procedures Penale duke marre parasysh moshen e tyre ka dhene gjysmen e denimit per veprat penale qe ato kane kryer. Te miturit ne burgje klasifikuar ne baze te moshes Femra Meshkuj Totali Burimi i informacionit: Drejtoria e Pergjithshme e Burgjeve Te mitur ne burgje (Bazuar ne moshen e tyre) No. i te miturve Femra Meshkuj Grupe-moshat A.B. 17 vjeç eshte denuar me 25 vjet heqje lirie nga gjykata e shkalles se pare dhe vendimin nuk e ka ankimuar. Pra gjykata e ka marre parasysh faktin qe ai ka qene nen moshen 18 vjec. Gjithashtu nga intervistat me femijet djem te denuar rezultoi se ishin vetem tre femije djem qe kishin kryer vepren penale te vjedhjes dhe tete femije djem kishin kryer grabitje me dhune. Per vepren penale te vjedhjes me arme ose me dhune sipas Kodit Penal denimi varion nga pese deri ne njezet vjet. Per te gjitha rastet Gjykata e ka marre parasysh se ata ne momentin e kryerjes se krimit kane qene femije nen moshen 18 vjec, dhe i ka dhene gjysmen e denimit siç percaktohet ne Kodin e Procedures Penale. 8. DHUNA FIZIKE DHE SEKSUALE NDAJ FEMIJEVE NE BURGJE 8.1 Dhuna fizike Duke marre ne konsiderate intervistat e realizuara me te miturit ne Burgun e Vaqarit ne arritem ne perfundumin se dhuna fizike eshte perdorur ndaj te miturve. Kjo dhune eshte perdorur nga stafi i burgut. Nderkohe disa nga te miturit e intervistuar deklarojne se ka patur raste te dhunes seksuale te perdorur ndaj tyre nga te burgosurit me te rritur

17 «Nje here ne vendosem te organizonim nje proteste paqesore per te protestuar kunder kushteve ne dhoma dhe ushqimit. Kur drejtori e morri vesh per protesten, ai kerkoi menjehere ndihmen e forcave speciale, te cilat mund te vijne ne burg vetem ne rastet e revoltave. Ajo nate ka qene nje enderr e keqe per te gjithe ne. Ata na kane rrahur per ore te tera si dhe na kercenuan. Dua ta harroj ate nate.» -thote A.S. Sipas A.S. gjate intervistes me te, ai tregoi se dhuna ushtrohej nga punonjesit e administrates se burgut dhe forcat speciale ne rastet e protesteve te femijeve. Kjo eshte ne kundershtim me ligjet si edhe me Kushtetuten e Republikes se Shqiperise. Po ne burgun e Vaqarrit rezulton te ushtrohet dhune sexuale ndermjet te burgosurve te rritur dhe femijeve. Sipas D.I. i cili tregon se keto raste ishin kapur edhe nga administrata e burgut dhe personat dhunues ishin futur ne dhomat e izolimit. Vetem kaq. Nderkohe dihet se ushtrimi i dhunes sexuale ndaj femijeve denohet me burgim. Ushtrimi i dhunes fizike ne burgun e Vaqarrit u pohua nga shumica e femijeve qe vuanin denimin ne burgun e Vaqarrit. 8.2 Dhuna seksuale D.I. i deklaroi te misionit te vezhgimit se te miturit qe vuajne denimin ne Burgun e Vaqarit kane qene viktima te dhunes seksuale te perdorur ndaj tyre nga te burgosurit me te rritur, gjate kohes kur nuk ka kontroll te qelive nga zyrtaret e burgjeve. Keto raste jane raportuar ne Administraten e Burgut te Vaqarit dhe abuzuesit u vendosen ne dhoma izolimi. Asnje çeshtje penale ose vendim tjeter nuk u mor per te ndjekur keto krime nga administrata e burgut. «Nje nga shoket e dhomes ishte duke bere dush kur nje i burgosur ne moshe te madhe erdhi prane tij. Ai e kercenoi shokun tim me jeten, nese ai nuk e linte te bente seks me te. Shoku im nuk me tregoi per kete rast per nje kohe te gjate, sepse ai ishte i frikesuar.kur e morem vesh, te gjithe ne takuam Drejtorin dhe i kerkuam atij qe te na mbronte nga te burgosurit me te rritur. Ata vetem sa e vendosen abuzuesin per disa dite ne dhomat e izolimit dhe kaq ishte e gjitha. Vazhdojme ta shohim ende abuzuesin verdalle nesh.» Drejtori i Burgut te Vaqarit e pranoi se disa nga te miturit ne burg kishin filluar te shfaqnin ndjenjat e tyre homoseksuale, por ai nuk pranoi se ka patur raste te abuzimit te te miturve ne burg nga te burgosurit me te rritur. 9. KUSHTET E JETESES SE FEMIJEVE NE BURGJE Femijet meshkuj qe kane kryer vepra penale ne Shqiperi, e vuajne denimin ne Institucionin e Riedukimit Vaqar, ndersa femijet e seksit femer vuajne denimin e tyre ne burgun 325, Tirane Femijet ne Burgun 325, Tirane Ne burgun 325 ne momentin qe u vizitua nga misioni I vezhgimit ndodheshin dy vajza perkatesisht 16 dhe 17 vjec qe vuanin denimin. Njera nga vajzat eshte denuar per vrasjen e babait, ndersa vajza tjeter per vrasjen e nenes se saj. Te miturat jane nga Gramshi dhe tjetra nga Burreli. Vajza nga Gramshi eshte denuar me 5 vjet heqje lirie dhe vajza tjeter me 4 vjet heqje lirie. Me mungon shtepia ime, liria dhe shoqet e mia. Grate qe jane ketu jane shume te mira me ne, por ne jemi te ndryshme. Ndonjehere dua te flas me duke per problemet dhe gjerat e mia personale, por eshte e pamundur. Kam frike se asnje prej tyre s do te me kuptoje. tha nje nga vajzat

18 Kontakti me familjen Ne kete burg, sipas rregullores, takimet lejoheshin kater here ne muaj ku nje here ishte takimi special me familjen. Familja kishte te drejte te qendronte 12 ore me te denuaren dhe mund te qendronte brenda burgut gjate kesaj kohe. Vajza nga Gramshi kontaktonte nje here ne tre muaj me familjen e saj, per arsye ekonomike. Nga familja vinte e takonte vetem i ati. Vellezerit qe jetojne jashte jane te zene me punet e tyre dhe problemet e tyre dhe nuk mund te vijne te me takojne. Ata e dine qe jam ketu, por nuk mund te vijne. Ushqimi Kontakti, nje here ne tre muaj me familjen bente qe vajza nga Gramshi te hante ne mensen e burgut ne pjesen me te madhe te kohes. Personat qe kishin kontaktet e rregullta me familjen, kater here ne muaj, perdornin kuzhinen private. Ne kuzhinen private lejoheshin, pasi kontrolloheshin, te gjitha ushqimet qe sillte familja. Çdokush kishte nje furnele personale ndersa frigoriferi ishte i perbashket. Ne magazinen ku ndodhej frigoriferi, ndodheshin dhe dollapet me emrat perkates, ku çdo e denuar mund te mbante ushqimet personale. Ne mensen e burgut sherbehej çdo mengjes, caj dhe buke. Ne dreke zakonisht sherbehej spinaq ose patate. Darka ishte presh ose patate. Here pas here ne dreke ka edhe mish. Ne raste festash ofrohen embelsira dhe hallve. Femijet ishte e pakenaqur nga ushqimi qe gatuhej, por nuk kishin mundesi te perdornin kuzhinen private, gje kjo qe kushtezohej nga niveli i ulet ekonomik i familjes se tyre. Higjena e kuzhines ishte e dukshme. Ne kuzhine ndodheshin dy dollape buke, dy soba me gaz dhe me korent, dy tavolina per perdorim te brendshem. Vaktet sherbeheshin ne mense qe perdorej dhe si salle leximi njekohesisht. Kishte dhe nje dhome te vogel, e cila ishte magazina e ushqimeve te kuzhines se administrates se burgut. Personeli qe gatuante ne kuzhine perbehej nga, nje kuzhiniere dhe dy ndihmes kuzhiniere. Oraret e ngrenies ishin: Mengjesi ne oren 7 30 Dreka ne oren Darka ne oren Aktivitetet dhe edukimi Femijeve iu mungonin shume aktivitet e moshes se tyre dhe kjo bente qe ato te ndjeheshin te vecuar. Aktivitet qe kryheshin nga femijet ishin: - Rregullim i kopshtit te luleve qe ndodhej perreth ambjentit te dhomave te tyre. - Qendisje ose pune me grep - Ndjekje e perbashket e emisioneve televizive, pasi kishte nje televizor te perbashket qe ndodhej ne mense. - Lexim i librave te bibliotekes, artistike ose fetare. - Mesim i gjuhes shqipe, italiane, gjeografise dhe historise se Shqiperise. - Mesim me nje perfaqesuese te fese se Jehovait dhe biseda te lira me te. D.K-se, i pelqente te vazhdonte shkollen dhe kishte perparuar ne programet mesimore qe zhvilloheshin brenda burgut, ndersa vajza tjeter e kishte ecurine ne mesime me te prapambetur. Nje nga arsyet kryesore te konflikteve qe kishte pasur D. K. me nenen e saj, kishte qene kembengulja e nenes qe vajza te mos shkonte ne shkolle, por te bente punet e shtepise. D. K. shkruante dhe lexonte shume mire pasi edhe ne fshat kishte mbaruar Klasen e 7 te shkolles tetevjecare, megjithese me shume mungesa. Tani kishte filluar te ndiqte dhe gjuhen italiane nepermjet nje metode te thjeshte, qe i kishte dhene edukatorja

19 Me vinte shume keq, kur shkoja ne klase dhe shikoja qe kisha me shume mungesa se te gjithe shoket e mi. Me mungojne shume bisedat dhe lojrat qe beja me moshataret e mia thote ajo. Trajtimi psiko-social D.K nga fshati i Gramshit ishte shume e penduar per vepren qe kishte kryer dhe e kishte shume te veshtire te mendonte se si do te jetonte po ne ate shtepi ku kishte kryer vrasjen e nenes, pasi te mbaronte denimin. Edukatorja bente biseda te lira ne grup per problemet e tyre, por vajza kishte nevoje qe disa shqetesime te saj te trajtohej ne menyre individuale dhe te mbeshtetej nga personi prej te cilit trajtohej. Sektori i edukimit mbulonte ne nje fare menyre, trajtimin psiko-social te te denuarve. Por programet e ketij sektori asistonin ne mesimin e gjuhes shqipe dhe italiane, ne mesimin e gjeografise dhe te historise dhe ne bisedat e lira ne grup qe zhvilloheshin nga edukatorja. Qe ne momentin qe vajzat kishin kryer vepren penale, ishin mbeshtetur ligjerisht nga avokati dhe ne burg nga sektori i edukimit nepermjet programeve te thena me lart. Duhet pasur parasysh ne kete rast, mosha e tyre dhe trauma e pesuar nga ngjarja. Ne kete rast eshte i domosdoshem nje trajtim psiko social me programet perkatese, ne menyre qe te ndihmohen vajzat per traumen e kaluar dhe per rehabilitimin e tyre gjate qendrimit dhe pas daljes nga burgu. Ne nje ambjent te perbashket me biseda te perbashketa ne grup me te gjitha grate, mosha e tyre e ka te veshtire te analizoje dhe te kaperceje ngjarjen e ndodhur. Per te theksuar me pas, mbarimin e denimit dhe kthimin e tyre ne te njejtin vend ku ka ndodhur ngjarja. Ato presin me frike se si do ti gjykoje opinioni, apo si do ti prese shoqeria dhe familja. Prania e nje punonjesi social qe ne kete rast do te ruante kontaktet me familjen dhe femijen, do te ndihmonte te dy palet, per te pranuar dhe kapercyer ate qe ka ndodhur. Si pasoje e mungeses se trajtimit psiko-social, vajzat ishin mosbesuese, te mbyllura ne vetvete, te pasigurta per te ardhmen e tyre dhe kjo pasiguri i bente te paqarta zgjedhjet e tyre. Nuk e di se çfare do te bej pasi te dal qe ketej. E kam te veshtire te jetoj perseri atje ku kam bere ate gje aq te tmerrshme. Nuk e di se si do me presin moshateret e mi dhe bashkefshataret e mi tha njera prej tyre. Kushtet e dhomes Dy vajzat jetonin ne nje dhome me kater gra mbi moshen 60 vjeç. Kjo ishte bere me qellim qe vajzat te mos abuzonin me njera-tjetren ose grate me te reja me to. Ne dhome kishte 6 krevate, te shtruara siper me carcafe dhe batanie. Ne dhomat e tjera kishte 8-10 gra. Çdokush kishte nje hapesire prej 11m kub ajer. Dhomat ishin te gjitha njesoj. Çdo dhome kishte nga nje komodine per nje ose dy persona. Ne dhome mund te vinin dhe sende ose fotografi te preferuara te tyre. Te gjitha dhomat ishin ne rresht te ngjitura me njeratjetren dhe nuk kishin dritare. Kjo bente qe te mos kishte shume drite dhe ajrim ne dhoma. Sapo dilnin nga dhoma kishin kontakt te drejteperdrejte me oborrin ne te cilin, ishin te lira te ajroseshin gjate gjithe dites. Dhomat ne pergjithesi ishin te pastra dhe te rregullta. Kushtet e higjenes vetjake Çdo femije kishte mjetet e higjenes personale, si furce dhembesh, paste dhembesh etj. Sipas rregullit femijet laheshin dy here ne jave dhe kishin ne dispozicion dy dushe. Sipas D.K. duhej te ishin ne dispozicion tre dushe. Dushet dhe tualetet ishin te pastra. Kishte nje ambjent te paster, per lavanterine, ku kishte nje lavatrice e cila lante te gjitha rrobat e grave. Rrobat thaheshin ne ambientet e oborrit. Per hekurosjen e tyre ishte ne dispozicion nje tavoline dhe nje hekur. Ne pergjithesi shumica e grave te denuara perdornin veshje te thjeshta

20 9.2 Femijet ne Institucionin e Riedukimit Vaqar Ne kete institucion vuanin denimin 24 femije te grupmoshes vjec. Grupi i ketyre femijeve, ishte i ndare ne tre dhoma, nga 8 veta ne nje dhome. Ky ishte sektori i femijeve. Sektori i femijeve ndodhej ne katin e dyte te nderteses, ku ndodheshin 18 dhoma me te denuar. Kater femije jane denuar per vrasje per gjakmarrje. Pjesa tjeter eshte denuar per vrasje, gjate konflikteve dhe per grabitje me force. Pjesa me e madhe e te burgosurve te rritur jane denuar per vrasje ose per gjakmarrje. Pjesa e mbetur prej 126 personash te moshes nga 19-50, jane denuar per vepra penale te ndryshme. Kontakti me familjen Ne kete institucion, takimet me familjen lejoheshin, ashtu si edhe ne burgun 325, kater here ne muaj. Nuk kishte takime speciale per minorenet ndryshe nga burgu 325, ku nje takim me familjaret zgjaste 12 ore. Çdo takim zgjaste 30 minuta. Ne rastet, kur kishte fluks ne takimet me familjaret, femijet vendosnin secili te rrinte me pak minuta me familjaret, ne menyre qe te kishin mundesi te takoheshin te gjithe me familjet e tyre. Te gjithe - thote L.K. - kane deshire te takohen me familjet e tyre, keshtu takohemi per pak kohe dhe keshtu kane mundesi te gjithe te rrine nga pak me familjen. Ne te tilla raste ishin vete femijet qe krijonin kushtet per te pasur kontakt me familjet, duke respektuar orarin e caktuar per takimet. Shumica e femijeve kishin kontakte te rregullta me familjen. Shume pak femije kishin kontakte te rralla me familjaret e tyre. Nje djale 17 vjecar, kishte tre muaj qe nuk ishte takuar me familjaret e tij, per shkak te largesise dhe per shkaqe ekonomike. Sipas drejtorit te institucionit kishte pasur raste, kur familjaret kishin ndikuar keq tek femijet e tyre, duke sjelle ne takime edhe thika apo droge. Keto pak raste ishin kapur menjehere nga punonjesit e policise se institucionit. Ata femije qe kane vrare per gjakmarrje - thote Drejtori i burgut - mendojne se kane bere ate qe duhej. Eshte familja e tyre qe i thote se nuk kane bere asgje, por vetem detyren. Keshtu sipas familjeve te tyre, ata jane ketu vetem se nuk kane para per te dale. Ky lloj mentaliteti ndikon keq per rehabilitimin e femijeve. Ushqimi Sipas bisedave qe u zhvilluan me femijet, shumica e femijeve nuk hanin ne mensen e institucionit. Kjo per shkak te pakenaqesise se femijeve per ushqimet qe gatuheshin ne kuzhinen e burgut. Pjesa me e madhe e tyre perdorte ushqimet e sjella nga familja. Por dhe ne kete aspekt kishte pakenaqesi, sepse nuk lejoheshin ushqime te tilla si: patatja veza etj. Lejoheshin kryesisht ushqime te thata si sallami, brumerat etj. Femijet mendonin se ishte i nevojshem perdorimi i kuzhines private. Mjedisi i kuzhines private ishte gati, por nuk ishte vene ne perdorim per femijet. Ne te gjitha burgjet lejohet kuzhina private tregon S. P. - perse tek ne nuk lejohet? Nuk mund ti hame gjellet qe gatuhen ketu. Jane pa kalori dhe te pashijshme. Menuja qe gatuhej nga kuzhina e institucionit ishte: Mengjesi: Dreka: çaj makarona, supe ose pilaf