Regjistrimi i faktit të lindjes në Kosovë unite for children

Transcription

1 Çdo fëmijë vlen: Regjistrimi i faktit të lindjes në Kosovë unite for children

2 Çdo fëmijë vlen: Regjistrimi i faktit të lindjes në Kosovë unite for children

3 Ky raport është shkruar nga Zyra Prism Research në Prishtinë, e ndihmuar nga Zyra PRISM në Sarajevë. U falënderohemi të gjithë hulumtuesve që janë përfshirë në jetësimin e këtij hulumtimi dhe të gjithë personave që kanë pranuar të intervistohen për këtë projekt. UNICEF-i gjithashtu dëshiron t i shprehë mirënjohje zyrës së UNHCR-së në Kosovë për ofrimin e ndihmës dhe të mbështetjes për përshkrim dhe kuptim më të mirë të kornizës ligjore, e cila rregullon apo i përket regjistrimit të lindjes në Kosovë. Design: XHAD Studio 2

4 Lexues të dashur, Kam kënaqësinë të ju prezantoj raportin e parë të regjistrimit të lindjes në Kosovë. Regjistrimi i lindjes është një shënim i përhershëm dhe zyrtar i ekzistimit të një fëmije dhe ka rëndësi themelore për realizimin e të drejtave dhe nevojave praktike të fëmijëve. Ky është shënimi zyrtar i lindjes së një fëmije nga ana e procesit administrativ shtetëror. Sigurimi i të drejtës së fëmijëve të regjistrohen do t i mundëson të nxjerrin pasaportën, të hapin llogarinë bankiere, të marrin kredi, të votojnë dhe të gjejnë punësim. Ky proces siguron qasje në shërbime bazike, përfshirë këtu imunizimin, kujdesin shëndetësor dhe regjistrimin në shkollë në moshën e duhur. Konventa për të Drejtat e Fëmijëve bën thirrje për regjistrimin e fëmijës menjëherë pas lindjes (Neni 7). Regjistrimi i lindjes është poashtu i rëndësishëm për arritjen e Qëllimeve të Zhvillimit të Mileniumit: Planifikimi efektiv është gati i pamundur pa të dhëna të sakta dhe të hollësishme, dhe regjistrimi i lindjes ofron bazamentin informatat themelore të cilat janë jetësore për komunitetet lokale, strategjitë gjithëkombëtare dhe së fundit, për një bashkëpunim global. Sikurse që do të lexoni në këtë studim, të hartuar nga UNICEF-i dhe të zbatuar në bashkëpunim me Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe kompaninë hulumtuese Prism, regjistrimi i fëmijëve në Kosovë është një sfidë e vazhdueshme. Kosova ka shkallën më të ulët të regjistrimit të lindjeve në Evropën Qendrore dhe Juglindore. Pjesëtarët e komunitetit të Romëve, Ahkalive dhe Egjiptasve në shumicën e rasteve nuk i regjistrojnë fëmijët e tyre, të përcjellë nga Shqiptarët dhe Turqit. Poashtu janë vërejtur edhe ndryshimet brenda regjioneve. Me qëllim që të arrijmë regjistrimin e lindjeve në Kosovë, ne duhet të identifikojmë mangësitë dhe të pyesim veten se cilat janë mënyrat më të mira për të tejkaluar këto mangësi. Neve na duhet një qasje sistematike, si në nivelin e sistemit institucional ashtu edhe në nivelin shtëpiak. Dhe për të parën herë, ky raport ofron disa zgjidhje të arritshme. Dua të shpreh mirenjohjen time Ministrisë së Punëve të Brendshme, përfshirë këtu Departamentin e Regjistrimit dhe Gjendjes Civile, për përkushtimin e tyre dhe për rëndësinë që i kanë kushtuar regjistrimit të lindjes si njërit nga prioritetet kryesore të regjistrimit civil në Kosovë. Sinqerisht shpresoj se këtë studim do të konsideroni si burim të dobishëm që do të shërben si katalizator për shërbime më të mira të regjistrimit të lindjes, ashtu që asnjë fëmijë në Kosovë të mos mbet i padukshëm. Z. Robert Fuderich Udhëheqës i Zyrës, UNICEF Kosovë 3

5 4 Regjistrimi i faktit të lindjes në Kosovë

6 PËRMBAJTJA 1. Përmbledhje ekzekutive Qëllimet e hulumtimit Metodologjia Pengesat në Regjistrimin e Lindjeve në Kosovë Regjistrimi i lindjes: Përshkrim Statistikor Arsyet për regjistrim me kohë, të mëvonshëm dhe mos-regjistrim të fëmijëve Pse është i rëndësishëm regjistrimi i lindjes? Rekomandimet HYRJE Prapavija Objektivat dhe arsyet e studimit REGJISTRIMI I LINDJES Regjistrimi i lindjes në përgjithësi Regjistrimi i lindjes në Kosovë Regjistrimi i lindjes dhe të drejtat e fëmijëve në Kosovë Llogaritja e regjistrimit të lindjeve dhe besueshmëria e të dhënave REALITETI I REGJISTRIMIT TË LINDJEVE NË KOSOVË: TË GJETURAT KRYESORE Rajonet dhe regjistrimi i lindjeve në Kosovë Etniciteti dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Gjinia dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Arsimimi dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Prapavija ekonomike dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Vendi i lindjes dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Regjistrimi i lindjes së prindërve dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Arsyet për mos-regjistrimin e lindjes FAKTORËT QË NDIKOJNË NË REGJISTRIMIN E LINDJES Pengesa politike Pengesa administrative Pengesa ekonomike Geographic obstacles Pengesa legjislative Aktivitetet për ngritjen e vetëdijes REKOMANDIMET DHE SUGJERIMET PËR PROJEKTET DHE POLITIKAT E ARDHSHME...57 SHTOJCA Metodologjia Hulumtuese...60 SHTOJCA Punëtoria mbi regjistrimin e faktit te lindjes: Rekomandime shtese

7 LISTA E SHKURTESAVE CRC Konventa e të Drejtave të Fëmijëve CRP/K Program për të Drejtat Civile Kosovë ND/NDP Nuk e di/nuk dëshiron të përgjigjet ID/TD Dokument identifikues/dokument i udhëtimit IDI Intervista ta thukëta KFOR Forca e Kosovës MICS Studim i Treguesve të Shumëfishtë OSCE organizatë për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë PISG Institucionet e Përkohshme të Vet-Qeverisjes RAE Komunitetet romë, ashkalinj dhe egjiptianë PSSP Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm UNICEF Fondi për Fëmijë i Kombeve të Bashkuara UNHCR Komisionari i Lartë i Kombeve të Bashkuara për Refugjatë UNMIK Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë 6

8 1. Përmbledhje ekzekutive 1.1. Qëllimet e hulumtimit Regjistrimi i lindjes është incizim zyrtar i lindjes së një fëmije përcjellë nga një proces shtetëror administrativ. Është regjistrim permanent dhe zyrtar i ekzistencës së fëmijës dhe është thelbësor për realizimin e të drejtave të fëmijës dhe për nevoja praktike (UNICEF 2002). Kjo e drejtë i garantohet secilit fëmijë sipas dokumenteve kyçe ndërkombëtare, të cilat ndërlidhen me mbrojtjen e fëmijëve Konventën për të Drejtat e Fëmijës (CRC, nga anglishtja). Në Kosovë, ka problem lidhur me regjistrimin e lindjeve, gjë që është pranuar dhe e cila ka nevojë të adresohet para se të keqësohet më tej. Andaj, UNICEF-i ka iniciuar dhe ka kryer këtë projekt hulumtues me qëllim të marrjes së informatave lidhur me situatën ekzistuese të regjistrimit të lindjeve në Kosovë dhe me qëllim të identifikimit të mënyrave se si të reagohet në barrierat e evidentuara. Qëllimet e këtij studimi janë që të: mbledhë të dhëna bazike në mënyrë që të analizohet shkalla dhe karakteristikat e regjistrim- it të lindjeve në Kosovë; mësojë më shumë lidhur me boshllëqet sistematike, përmasat e problemit dhe perceptimet e regjistrimit të lindjeve në mënyrë që të kuptohen sfidat me të cilat ballafaqohet Qeveria e Kosovës; identifikojë çfarëdo mospërputhje në mes të politikave dhe praktikave duke u përqendruar në çfarëdo ligji apo rregullore kontradiktore, si dhe në qendrat e ofruesve të shërbimeve; ilustrojë se kush është më i ndjeshëm duke ekzaminuar se si individët e perceptojnë, e kuptojnë se si marrin masa gjatë procesit të regjistrimit të lindjes dhe duke vlerësuar qasjen e tyre në shërbimet bazike siç janë shërbimet shëndetësore dhe arsimore; dhe skicojë hapat e domosdoshëm e të nevojshëm që adresojnë çështjet e regjistrimit të lindjeve, të cilat do të kontribuojnë në zhvillimin e një sistemi të qëndrueshëm dhe të zotimit afat-gjatë brenda institucioneve të Kosovës. Ky projekt hulumtues përqendrohet në procesin e regjistrimit të lindjeve, ku individët janë pjesërisht apo tërësisht të pa-dokumentuar. Gjithashtu, raporti shikon në çështjen e regjistrimit të mëvon- 7

9 shëm dhe po ashtu studion çështjet e regjistrimit të lindjeve për fëmijët e braktisur apo fëmijët nën përkujdesje të kujdestarëve. Për më tepër, projekti hulumtues angazhohet për cilësim të procesit të regjistrimit të lindjeve duke vlerësuar mundësitë për qasje te shërbimet e regjistrimit në pesë komuna të Kosovës dhe duke kuptuar perceptimin e popullsisë në mënyrë që të vihen në pah boshllëqet sistematike dhe duke kërkuar mundësitë e zgjidhjeve më të mira Metodologjia 1 Janë aplikuar tri metoda për të analizuar çështjen e regjistrimit të foshnjeve në Kosovë prej muajit dhjetor 2007 deri në muajin qershor 2008: Studimi i Materialit ( Desk Research ), e cila ka përfshirë mbledhjen dhe analizën e informatave relevante të kornizës juridike së regjistrimit të lindjes dhe aplikimi i saj në praktikë. Hulumtimi Kërkimor Sasior, e cila përfshin mostrën prej 1,145 ekonomive familjare me fëmijë nën moshën 7 vjeçare dhe të cilët kanë ofruar informata për secilin fëmijë në familjen e tyre. Andaj, rezultatet janë analizuar në dy mënyra: për familje (N=1,145) dhe për fëmijë, i. e., numri i përgjithshëm i fëmijëve në familjet e anketuara (N=2,883). Sondazhi gjithashtu ka ofruar informata bazike lidhur me regjistrimin e fëmijëve nën 5 vjeç (N=1,457) dhe nën 18 vjeç. Hulumtimi Kërkimor Cilësor, e cila ka përfshirë intervista të thukëta (IDI, nga anglishtja) që kanë ndihmuar të ofrojnë pasqyrë më të thellë në prapavijën e përgjithshme të kësaj çështjeje. These three methods of analysis shed light on the main factors influencing birth registration, namely: political, administrative and geographical barriers, as well as legal requirements Pengesat në Regjistrimin e Lindjeve në Kosovë Kosova ka ndërtuar një sistem të ri të regjistrimit civil, që nga viti Regjistrimi i lindjeve në Kosovë momentalisht është i rregulluar me Ligjin për librat amzë dhe Ligjin për familjen. Në disa raste ka pasur përforcim dhe jetësim joadekuat dhe jo të përhershëm të këtyre ligjeve. Po ashtu, ka disa rregullore administrative që ndërlidhen me këtë temë. Jetësimi i disa dispozitave të ligjeve është treguar i vështirë në disa zyra komunale për regjistrim të statusit civil veçanërisht regjistrimi i lindjeve të mëvonshme dhe ri-regjistrimi. Mirëpo, korniza juridike e cila rregullon regjistrimin e lindjeve së fundi është përmirësuar, dhe kjo do të ndihmojë në ofrimin e zgjidhjeve të reja për këtë problem. Kushtetuta e Kosovës u ofron të drejta të gjithë pjesëtarëve të komuniteteve që jetojnë në Kosovë për ta regjistruar emrin e tyre personal në formën e tyre origjinale, si dhe u ofron mundësi që të ndryshojnë emrin personal të gjithë ata që kanë pësuar devijime në të dhënat personale, në të kaluarën. Ndërkohë, Ligji mbi nënshtetësinë parasheh të drejtën e të gjithë fëmijëve të cilët lindin në Kosovë që të regjistrohen në librat e gjendjes civile pa marrë parasysh vendbanimin e përhershëm të prindërve të tyre. 1 Për më shumë detale lidhur me Metodologjinë, shih Shtojca 1. 8

10 Me aprovimin e Kushtetutës së Kosovës dhe nxjerrjen e Ligjit mbi nënshtetësinë, u krijua hapësirë për fuqizimin e Ligjit për statusin civil. Ligji mbi statusin civil do të ndihmojë në përdorimin e dëshmitarëve në regjistrimin e lindjeve të të gjithë banorëve, të cilëve u mungojnë dokumentet e nevojshme. Sistemi administrativ kompleks dhe i pa organizuar, si dhe mungesa e udhëzimeve formale në të shkruar shpesh kanë shpënë në aplikimin jo konsistent të procedurave edhe/ apo gjobave për: regjistrim të mëvonshëm, mungesë të regjistrimit, refuzim të regjistrimit, përdorim të dëshmitarëve për regjistrimin e të dhënave në zyrën për regjistrimin e statusit civil. Kjo ka kontribuar në krijimin e konfuzionit më të madh si te publiku i gjerë, ashtu edhe te zyrtarët e administratës publike. Kosova, po ashtu has në probleme të arritjes së regjistrimit universal të lindjes shkaku i ekzistimit të sistemit të regjistrimit paralel civil për zonat e populluara me shumicë serbe dhe me shumicë shqiptare. Për më tepër, momentalisht ka mungesë të njohurive në mesin e kosovarëve lidhur me rëndësinë, pasojat dhe procedurat për procesin e regjistrimit të lindjes Regjistrimi i lindjes: Përshkrim Statistikor 8.3% të familjeve në Kosovë nuk e kanë regjistruar lindjen e një (apo më shumë) fëmije të tyre të moshës nën 18 vjeçare. Krahasimi në mes të normës së regjistrimit të lindjes (në mesin e fëmijëve nën 5 vjeç) në Kosovë dhe në vendet përreth tregon se norma e regjistrimit të lindjeve në Kosovë (93.1%) është shumë e ngjashme me atë në IRJ Maqedoni (93.8%) dhe këto dy vende kanë normat më të ulëta të regjistrimit të lindjeve në rajon; Mos-regjistrimi i lindjes së fëmijëve për fëmijët deri në moshën 18 vjeçare është më i shprehur në rajonet me shumicë shqiptare të Prishtinës, të Ferizajt dhe të Mitrovicës; Komunat me gjasë më të vogël të regjistrimit të fëmijëve nën moshën 18 vjeçare janë komuna e Shtimes (26%), e Podujevës (22%) dhe e Obiliqit (19%); Në anën tjetër, Deçani, Dragashi, Gjakova, Skenderaj, Vitia dhe Kamenica kanë arritur normën prej 100% të regjistrimit të lindjeve të të njëjtit grup; Në mesin e të gjithë banorëve të Kosovës, komunitetet romë, ashkalinj dhe egjiptianë janë më shumë të prirë të mos i regjistrojnë lindjet e fëmijëve të tyre (14% të fëmijëve më të rinj se 18 vjeç në zonat me shumicë shqiptare dhe 5% në zonat me shumicë serbe, nuk janë regjistruar) të përcjellë nga shqiptarët (5.7%) dhe turqit (5.2%); Familjet rurale janë më shumë të prira sesa ato urbane që të mos e regjistrojnë lindjen e fëmijës (për fëmijët deri në moshën 5 vjeçare, mos-regjistrimi në viset rurale është 9.3%, kurse për ata në viset urbane është 5.3%), veçanërisht kur flitet për grupet etnike shqiptare dhe boshnjake; Femrat e gjinisë femërorë janë më shumë të prira të mos regjistrohen në lindje 9.1% të fëmijëve femra të pa-regjistruara deri në moshën 5 vjeçare (4.8% të fëmijëve meshkuj) dhe 6.7% deri në moshën 18 vjeçare (4.6% të fëmijëve meshkuj); Në përgjithësi, grupet që janë më shumë të prira të përjashtohen nga regjistrimi i lindjes në Kosovë janë: fëmijët e gjinisë femërore, fëmijët e lindur në familjet rurale, fëmijët e lindur që kanë prindër më 9

11 pak të arsimuar (më saktë, që kanë nëna më pak të arsimuara), fëmijët e lindur në familje të varfra dhe fëmijët që kanë lindur në shtëpi Arsyet për regjistrim me kohë, të mëvonshëm dhe mos-regjistrim të fëmijëve Respodentët të cilët kanë regjistruar fëmijët e tyre menjëherë pas lindjes (më pak se një muaj pas lindjes) e kanë kryer këtë për shkak të të drejtave të fëmijës (64.5%), që fëmija të mund të vijojë shkollën (51.7%), që fëmija të mund të pranojë shërbime shëndetësore (43.5%) dhe për arsye se zakonisht kështu veprohet në shoqërinë time (40%). Një numër më i vogël i respodentëve kanë deklaruar se regjistrimi i mëvonshëm i lindjes është nxitur nga nevoja - të pranojmë ndihmë sociale (p.sh. përkrahje për kujdes të fëmijës) (30.4%) apo nevojë për pasaportë (20.0%). Kjo përmbledhje e informatave lidhur me arsyet e regjistrimit të mëvonshëm të lindjes tregon se një numër i konsiderueshëm i kosovarëve i kanë regjistruar lindjet vetëm pasi që kanë mbushur moshën e pjekurisë! Numër më i vogël i familjesh i kanë regjistruar fëmijët e tyre vetëm atëherë kur kanë pasur nevojë për certifikatë të lindjes, në mënyrë që të lidhin bashkësi martesore (6.4%) apo të marrin lejen e vozitjes (4.0%). Arsyet më të shpeshta të mos-regjistrimit të lindjes në Kosovë, të paraqitura nga prindërit/ kujdestarët janë: Mungesa e njohurisë për rëndësinë e regjistrimit të lindjes (23% të prindërve nuk e dinë se kjo është në interes të fëmijës) Mungesa e dokumenteve të nevojshme për prindër që të regjistrohen (kartela e identifikimit, certifikata e lindjes, etj.) (19%) Mungesa e njohurisë lidhur me procedurat e regjistrimit (15%) Besimi se procedura është e papërshtatshme, në fakt, është shumë e gjatë (13%) Kjo tregon se një nga arsyet më të shpeshta për mos-regjistrimin e lindjes në Kosovë është mungesa e njohurisë për përparësitë/ jo leverdia e regjistrimit Pse është i rëndësishëm regjistrimi i lindjes? Edhe pse fëmijët e paregjistruar në Kosovë nuk janë në rrezik që të përjashtohen nga pranimi i arsimimit dhe kujdesit shëndetësor elementar, shumë familje të fëmijëve të paregjistruar kanë probleme të përfitimit të ndihmës sociale. Fëmijët e aplikuesve lindja e të cilëve nuk është regjistruar apo të cilët nuk kanë dokument identifikues nuk mund të llogariten si anëtarë të kësaj familje gjatë procedimit të kritereve për ndihmë sociale. Në këto situata fëmijët pa certifikatë të lindjes trajtohen sikur fare nuk ekzistojnë. Regjistrimi i lindjes është po ashtu thelbësor në përpjekjet mbrojtëse, ku përfshihen: parandalimi i punës së fëmijëve duke përforcuar ligjin për moshën minimale për angazhim në punë; të siguruarit se fëmijët në konflikt me ligjin nuk trajtohen (juridikisht dhe në praktikë) si të rritur; kundërshtimi i lidhjes së bashkësisë martesore te fëmijët; zvogëlimi i trafikimit; si dhe asistimi i fëmijëve që janë të çatdhesuar dhe ribashkuar me anëtarët e familjes. 10

12 1.7. Rekomandimet Në mënyrë që të kontribuohet në zhvillimin e procedurave më efikase të regjistrimit të lindjes dhe t u mundësohet nënshtetasve të Kosovës që të ushtrojnë të drejtat e garantuara universale, do të duhej të jetësoheshin rekomandimet në vijim: Adaptimi i legjislacionit të ri dhe jetësimi i rregulloreve ekzistuese Përforcimi dhe jetësimi i ligjit të tanishëm që rregullon regjistrimin e lindjes dhe përshpejtimi i zhvillimit të ligjeve të tjera e akteve nën-ligjore, të cilat do të duhet të thjeshtësonin dhe shkurtonin procedurat e regjistrimit të lindjes. Themelimi i sistemit efikas të regjistrimit të statusit civil, në nivelin lokal dhe qendror Regjistri i statusit civil duhet të njihet si pjesë kyçe e administratës dhe prioritet, si në nivelin komunal ashtu edhe në nivelin qendror të Qeverisë. Sistemi i integruar, funksional dhe i rregulluar me ligj i regjistrimit duhet të zhvillohet në mënyrë që t i shërbejë të gjithë qytetarëve të Kosovës duke: ofruar shërbime të nevojshme të regjistrimit të statusit civil në të gjitha komunat; siguruar standardizimin dhe konsistencën e softuerit i cili përdoret për mbledhjen e të dhënave në të gjitha komunat 2 ; themeluar procedurën e unifikimit të sistemeve në një bazë të vetme të dhënash të centralizuar që përdoret në nivelin qendror. Trajnimi i administratës publike Zhvillon kapacitete të zyrtarëve të regjistrit të statusit civil dhe të tjerë relevantë lidhur me legjislacionin e tanishëm dhe praktikat e mira në regjistrimin e lindjeve. Ofrimi i ndihmës teknike për përkrahjen e tyre në menaxhimin e bazës së të dhënave në nivelin lokal dhe qendror. Përmirësimi i qasjes së qytetarëve në informata lidhur me procedurat e regjistrimit të lindjes Administron kampanjë informative shumëdimensionale me qëllim të ngritjes së vetëdijes lidhur me regjistrimin e lindjes. Përdorimi i mediave, shkollës dhe spitaleve me qëllim të shpërndarjes së informatave lidhur me pasojat dhe procedurat e regjistrimit të lindjes. Thjeshtësimi i procedurave të regjistrimit Prek ato procedura të cilat i kanë parandaluar kosovarët në të kaluarën nga qasja e lehtë dhe përdorimi i shërbimeve të regjistrimit të lindjeve. Ligjet e reja duhet të jenë të qarta dhe të jenë të jetësuara në mënyrë të njëjtë, kur bëhet fjalë për përdorimin e dëshmitarëve, vendit të lëshimit të certifikatave të lindjes dhe regjistrimet e mëvonshme. 2 UNICEF-i ka mësuar kohët e fundit se Ministria e Punëve të Brendshme kishte filluar në Shtator të vitit 2007 një projekt të quajtur 'Zhvillimi i Softverëve për Integrimin e Komunave në nivelin Qendror'. Projekti ka filluar të zbatohet së voni, me pajisjen e softverëve të standardizuar në të gjitha komunat e Kosovës dhe do të bëjë unifikimin e sistemeve të ndryshme në një databazë të vetme. 11

13 2. HYRJE Prapavija Artikulli 7 i Konventës së Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e Fëmijëve pohon se secili fëmijë duhet të regjistrohet menjëherë pas lindjes dhe duhet të ketë të drejtë që nga lindja për emër, të drejtë të fitojë nënshtetësi dhe aq sa është e mundur, të drejtë të njihet dhe të kujdeset prej prindërve. Po ashtu, pohon se akterët shtetërorë duhet të sigurojnë jetësimin e këtyre të drejtave në harmoni me ligjin kombëtar të tyre dhe obligimet e tyre nën instrumentet përkatëse ndërkombëtare në këtë fushë, në veçanti kur fëmija në të kundërtën do të mbetej pa nënshtetësi. Pa emër dhe nacionalitet apo nënshtetësi të njohur (nacionaliteti dhe nënshtetësia janë, zakonisht, të përdorura si sinonime), të dhuruar nga shteti, fëmija nuk mund të dëshmojë legalisht moshën apo ekzistencën e tij/ saj. Dështimi në njohjen nga shteti do të thotë për fëmijën mohim i qasjes në shërbimet elementare, siç janë shërbimet shëndetësore e arsimimi dhe përjashtim nga çfarëdo mbrojtje juridike e cila garanton realizimin e të drejtave thelbësore njerëzore. Shtetet që e pranojnë CRC-në janë të obliguara të sigurojnë jetësimin e regjistrimit të lindjes dhe politikat nacionale që garantojnë nënshtetësinë e fëmijëve të lindur brenda territorit të vet. Për shkak të njohjes së CRC-së në Kornizën Kushtetuese të Kosovës, rrjedhimisht Kosova është e obliguar të sigurojë që secili fëmijë i lindur në territorin e vet të regjistrohet në lindje dhe se sistemi i regjistrimit të lindjes efektiv të mirëmbahet. Barrierat që parandalojnë kompletimin e regjistrimit të të gjithë fëmijëve menjëherë pas lindjes mund të përfshijnë mungesën e burimeve apo të dëshirës politike të qeverisë, jo zbatueshmërinë e sistemit lokal të regjistrimit, dhe mungesën e vetëdijes mbi rëndësinë, apo edhe frikën nga regjistrimi i lindjes. Barrierat nga regjistrimi gjithëpërfshirës i lindjes përfshijnë të gjithë këta faktorë në masë më të madhe apo të vogël, në vartësi nga komuniteti apo rajoni i përfshirë. Mirëpo, metodologjia e regjistrimit është duke ndryshuar shpejt dhe si rezultat i zhvillimeve politike dhe juridike. Pritet që kjo të ketë efekt pozitiv dhe domethënës në ndryshimin e qasjes së regjistrimit të lindjes në tërë Kosovën. 12

14 Tarifat e ndryshme për regjistrim dhe ekzistimi i sistemit paralel 3 gjithashtu kontribuon në sistemin kompleks administrativ i cili pengon regjistrimin universal të lindjeve. Tani për tani, disa fëmijë në Kosovë ende kanë qasje në shërbimet bazike siç janë shkollat dhe spitalet edhe përkundër faktit se nuk janë të regjistruar. Kjo mund të ketë efekt të dobësimit të urgjencës apo nevojës së perceptuar nga komunitetet që t i regjistrojnë fëmijët. Është e ditur se problemi i regjistrimit të lindjes në Kosovë duhet të adresohet para se të keqësohet më tej. Rrjedhimisht Kosova duhet të nisë adresimin e çështjes së regjistrimit të lindjeve që të sigurohet se të gjithë fëmijët e lindur brenda territorit të vet janë të njohur, kështu që të ju garantojë atyre me sukses të drejtat njerëzore, në të ardhmen. Në mënyrë që të arrihet kjo nevojitet mbledhja e të dhënave sasiore dhe cilësore mbi numrin e fëmijëve të regjistruar/ paregjistruar, si dhe të identifikohen burimet e regjistrimit në mënyrë të vënies në pah të çfarëdo boshllëku sistematik. Mbi regjistrimin e lindjeve në Kosovë janë kryer disa studime. Duke përcjellë rekomandimet nga UNHCRja, OSBE rishtazi ka publikuar një raport monitorues mbi regjistrimin civil të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në Kosovë. Raporti ka pasur për qëllim të monitorojë se si Institucionet e Përkohshme të Vetë-Qeverisjes (IPVQ) dhe komunat kanë siguruar dhe kanë tentuar të sigurojnë kompletimin e kërkesave në pritje për regjistrim të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë. Po ashtu, ka shërbyer të theksojë aktivitetet e komunës dhe praktikat lidhur me regjistrimin e lindjeve. Kjo ka gjeneruar perspektivë thelbësore në çështjet e regjistrimit të lindjeve duke theksuar se problemi është veçanërisht prezent por jo ekskluzivisht me komunitetet romë, ashkalinj dhe egjiptianë, te të cilët UNHCR-ja vlerëson se ka në mes 20-40% të atyre që u mungon regjistrimi i statusit civil. Fokusi i raportit të OSBE-së ka qenë në funksionimin e komunave dhe praktikave të tyre të ndryshme të regjistrimit të lindjeve. Në mënyrë që të ndërtojë dhe të përmirësojë këto njohuri, janë të nevojshme studime të mëtutjeshme. Sektorët tjerë, institucionet dhe niveli qendror mund të vlerësohet gjithashtu në mënyrë që të fitohet një kuptim më i gjerë i funksionimit të sistemit të përgjithshëm të regjistrimit të lindjes në Kosovë dhe të përmirësohet informimi se si të ndërmerren aktivitete pozitiv,e të cilat sigurojnë qasje për të gjithë fëmijët në regjistrimin e lindjes. Andaj, është e nevojshme të kryhet një studim i cili do të vlerësojë sistemin i cili tanimë është ndërtuar, në mënyrë që të identifikohen dobësitë dhe mundësitë të cilat shtrihen sikurse brenda ashtu edhe në mes të institucioneve, pastaj të hulumtojë perceptimet individuale të popullsisë. Rrjedhimisht, UNICEF-i ka kryer hulumtim cilësor dhe sasior në mënyrë që të kuptojë mbi boshllëqet sistematike, nivelin e problemit dhe perceptimet e komunitetit mbi regjistrimin e lindjes, në mënyrë që të kuptojë sfidat me të cilat ballafaqohet Qeveria e Kosovës. 3 Sistemi paralel Serb në Kosovë operon duke respektuar rregullat dhe procedurat e administratës shtetërore të Serbisë, operon në veriun e Kosovës dhe enklavat e banuara nga popullsia shumicë serbe. Të dyja këto sisteme, i Kosovës dhe i Serbisë, operojnë të pavarura dhe nuk kanë komunikim zyrtar në mes tyre. Sistemi paralel serb i regjistrimit në territorin e Kosovës paraqet barrierë serioze për sistemin e regjistrimit e statusit civil pasi që të dhënat nga institucionet serbe nuk incizohen në sistemin ekzistues të Kosovës. Përderisa komuniteti serb nuk ka pësuar ndonjë problem serioz si pasojë e ekzistimit të sistemit paralel, ka pasur raste të shpeshta kur komunitetet romë, ashkalinj dhe egjiptianë të cilët kanë qenë të regjistruar pranë sistemit paralel serb janë ballafaquar më pas me probleme që të përfshihen në institucionet e Kosovës. Ka pasur disa raste të incizuara ku pjesëtarë të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë kanë pranuar shërbime shëndetësore dhe arsimore nga institucionet paralele serbe për një kohë, mirëpo pasi që disa territore kanë ndërruar administratën (nga ai serb në të UNMIK-ut dhe IPVQ-ve) dhe ata janë integruar në institucionet e Kosovës, dokumentet e tyre nuk janë njohur pastaj nga institucionet paralele serbe që operojnë në Kosovë. 13

15 2.2. Objektivat dhe arsyet e studimit Ky projekt hulumtues përqendrohet në procesin e regjistrimit të lindjeve ku individët kanë mungesë të pjesshme apo të tërësishme të dokumenteve. Po ashtu, shikon në çështjen e regjistrimit të mëvonshëm dhe eksploron çështjet e regjistrimit të lindjeve për fëmijët e braktisur apo fëmijët nën përkujdesje të kujdestarëve. Projekti hulumtues cilëson procesin e regjistrimit të lindjes duke vlerësuar qasjen e shërbimeve të regjistrimit në pesë komuna dhe duke kuptuar perceptimin e popullsisë, në mënyrë që të identifikojë se ku janë boshllëqet sistematike dhe cilat do të mund të jenë zgjidhjet më të mira Objektiva Kryesore Strukturat e ofrimit të shërbimit dhe mekanizmat e regjistrimit të lindjeve veçse ekzistojnë në Kosovë. Objektiva e përgjithshme e hulumtimit është të përmirësojë kuptimin e tanishëm të sistemit të regjistrimit të lindjeve ashtu që të identifikohen boshllëqet. Ky studim ka për qëllim të kontribuojë në zhvillimin e: sistemit gjithëpërfshirës të mbrojtjes së fëmijës, të masave dhe hapave konkret të regjistrimit të lindjes, të cilat do të jetësohen dhe do të mirëmbahen nga Qeveria e Kosovës; angazhim konstruktiv të institucioneve dhe të autoriteteve të Kosovës, i cili do të sigurojë mbrojtje juridike, andaj duhet të mbrojë fillimet e të drejtave të njeriut te populli i Kosovës përderisa të bëhet model i praktikave të mira në rajon dhe në Evropë. Hulumtimi përfundimisht do t i udhëzojë projektet e UNICEF-it në të ardhmen që të ndihmojnë në ndërtimin dhe përkrahjen e Qeverisë dhe të institucioneve të Kosovës, të kenë sistem të qëndrueshëm, modern dhe inkluziv të regjistrimit të lindjes Objektivat specifike: Në mënyrë që të arrihet qëllimi i përgjithshëm i hulumtimit, objektivat strategjike të cekura në vijim janë propozuar: A. Të rrisë kuptimin e sistemit të regjistrimit të lindjes në Kosovë, në mënyrë që të mundësohet ndryshimi nga brenda a. të Identifikojë institucionet të cilat merren me dhe të cilat janë përgjegjëse për regjistrim të lindjes, dhe të qartësojë rolin e përgjegjësitë e tyre; b. të prodhojë vlerësime sasiore për regjistrime të mëvonshme dhe për fëmijët e paregjis- truar; c. të vlerësojë nivelin e koordinimit/ komunikimit brenda sistemit, dhe po ashtu në mes të sistemit e të grupeve në disavantazh; d. të vlerësojë sistemin e regjistrimit të lindjeve brenda dhe jashtë spitaleve; e. të kuptojë se ku qëndrojnë boshllëqet në sistem dhe çfarë qasje kanë të gjitha komu- nitetet në shërbimet bazike; f. të identifikojë çfarëdo mungese të vëmendjes apo keqkuptimi të ligjeve lidhur me fëmi- jët dhe të drejtën e tyre për regjistrim të lindjes. 14

16 B. Të kuptojë perspektivën e individëve dhe dallimet në mes të komuniteteve lidhur me mundësitë për qasje të njëjtë a. të kuptojë traditat, zakonet dhe arsyet që parandalojnë regjistrimin e fëmijëve; b. të vlerësojë çështjet gjinore dhe ndjeshmërinë që kontribuon në dështimin e regjistrimit të lindjes; c. të identifikojë boshllëqet dhe çështjet e atyre që nuk janë regjistruar. Ky studim shpreson të arrijë këto gjëra: Të kuptojë kontekstin, veçanërisht lidhjen dhe boshllëqet në mes të institucioneve të përfshira në regjistrimin e individëve; Të fitojë njohuri se si të gjenerojë më së miri ndryshimet, mënyrat e përforcimit të sistemit ekzistues dhe të përdorimit të sektorëve tjerë siç janë sektorët e arsimimit dhe të shëndetësisë; Të tentojë që të kontribuojë, sa është e mundur, në zgjidhje konkrete për përfshirjen e komuniteteve minoritare si dhe fëmijët e cenueshëm në shoqëri; Të krijojë rekomandimet të cilat do të këshillojnë Qeverinë për politikat dhe strategjitë e reja të regjistrimit të lindjes; Të identifikojë metodat për thjeshtësim të sistemit; Të prodhojë një raport mbi çështjen e regjistrimit të lindjes në Kosovë, i cili mund të krahasohet me atë të vendeve tjera apo të përdoret si model për projekte në të ardhmen. 15

17 3. REGJISTRIMI I LINDJES 3.1. Regjistrimi i lindjes në përgjithësi Sistemi i regjistrimit efikas ofron të dhëna të sakta, me kohë dhe të qasshme për lindjet dhe popullsinë që u mundësojnë qeverive të planifikojnë ofrimin e shërbimeve thelbësore siç janë në shëndetësi, arsimim dhe mirëqenie, dhe të jetësojnë politikat përkatëse. Për më tepër, kur këto të dhëna janë të ndara nëpër kategori, qeveritë janë në gjendje të identifikojnë pabarazitë dhe të përmirësojnë fokusin e programeve e të përpjekjeve të politikave. 4 Regjistrimi i lindjes mundëson individin të rregullojë statusin e tyre legal, duke ua lejuar atyre të drejtën të marrin pasaportë, të hapin xhirollogari bankare, të marrin kredi, të votojnë dhe të gjejnë punë. Ndihmon në sigurimin e qasjes në shërbime bazë, përfshirë edhe imunizimin, kujdesin shëndetësor dhe regjistrimin në shkollë në moshën e duhur. Regjistrimi i lindjes, po ashtu është esencial në përpjekjet mbrojtëse, përfshirë: parandalimin e punës së fëmijëve duke përforcuar ligjet për caktimin e moshës minimale për punë; duke u siguruar që fëmijët në konflikt me ligjin nuk trajtohen (juridikisht dhe praktikisht) si të rritur; duke i mbrojtur ata nga shërbimi nën moshë i ushtrisë apo rekrutimit; nga identifikimi i martesave te fëmijët; dhe në zvogëlimin e trafikimit, si dhe asistimi i fëmijëve të cilët janë riatdhesuar dhe ribashkuar me anëtarët e familjes Principi i Jus Soli dhe Jus Sanguinis Në sistemin Jus Soli, e drejta për nënshtetësi fitohet duke regjistruar lindjen në regjistrin civil, përderisa në Jus Sangiuinis, nënshtetësia varet nga faktet e dokumentuara zakonisht nga certifikata e lindjes e cila dëshmon që të paktën një prind është nënshtetas i vendit në fjalë. Kushtetuta politike e shtetit apo karta themeluese në përgjithësi e përcakton se kush është nënshtetas, kush është i huaj, dhe si mund të fitohet apo humbet nënshtetësia [UNICEF (2002:4) a] 5. 4 TË DREJTAT NË LINDJE: 2007, Regjistrimi i Lindjes në Vendet e Evropës Qëndrore dhe Lindore dhe Federata e Shteteve të Pavarura, UNICEF REGJISTRIM I LINDJES; TË DREJTAT NË NGA FILLIMI; UNICEF 2002 (Referenca origjinale: Departamenti i Kombeve të Bashkuara për Çështje të Ekonomisë dhe Sociale, Divizioni i Statistikës (1998), Udhëzuesi për Regjistrimin Civil dhe Sistemin Vital Statistikor, Zhvillimi i Informatave, Arsimimit dhe Komunikimit, Kombet e Bashkuara, New York 16

18 Disa qeveri përcjellin principin Jus Soli (Ligji i Dheut), përderisa ata që kanë lindur brenda territorit të shtetit konsiderohen si nënshtetas të atij vendi, edhe nëse njëri apo të dy prindërit vijnë nga një shtet tjetër. Në këtë rast, regjistrimi i lindjes i ofron fëmijës automatikisht të drejtën e nënshtetësisë së vendit ku ai apo ajo ka lindur. Ky sistem mund të haset në shumë vende të Amerikës. Një numër i vendeve ofron nënshtetësinë duke u mbështetur në principin e Jus Sanguinis (Ligji i Gjakut). Në këtë rast, fëmija nuk ka të drejtë automatike për nënshtetësi nga vendi i lindjes po qe se asnjëri nga prindërit nuk është nënshtetas i atij vendi. Ky sistem aplikohet në shumicën e vendeve aziatike dhe në shumicën e vendeve që përcjellin ligjin Islam. Në disa vende që aplikojnë Jus Sanguinis, nënshtetësia mund të përcillet te fëmija vetëm nga i ati (babai) i cili është nënshtetas. Deri para një kohe, Kosova nuk ka pasur ligj që e ka rregulluar çështjen e nënshtetësisë. Kjo çështje juridikisht nuk ka qenë e rregulluar për shkak të statusit politik të Kosovës. Ligji në fuqi iu ka referuar popullsisë së Kosovës si banorë. Të drejtën e regjistrimit si banorë të rregullt të Kosovës ua kanë ofruar personave që kanë lindur në Kosovë apo që kanë pasur së paku një prind të lindur në Kosovë, personat që kanë qëndruar në Kosovë për së paku pesë vite (pa ndërprerë) dhe fëmijëve të varur të banorëve të rëndomtë (UNMIK/REG/2000/13 mbi Regjistrin qendror civil). Sipas kësaj, të dy principet (Jus Soli dhe Jus Sanguinis) janë aplikuar. Secili fëmijë i lindur në Kosovë ka pasur të drejtën të bëhet nënshtetas i Kosovës pa marrë parasysh nënshtetësinë e prindërve të tij/ saj. Nga ana tjetër, fëmijët e lindur në vendet e tjera, të cilët kanë pasur prindër me dokument identifikues personal të lëshuar nga autoritetet e Kosovës, po ashtu kanë pasur të drejtën të aplikojnë për dokumente personale identifikuese të Kosovës. Me aprovimin e Kushtetutës së Kosovës, Ligji mbi nënshtetësinë po ashtu është aprovuar nga Kuvendi i Kosovës. Ligji mbi nënshtetësinë ua ofron të gjithë qytetarëve të Kosovës të drejtën e nënshtetësisë, siç mund të haset në vende të tjera. Ky ligj sërish aplikon principin e Jus Soli dhe Jus Sanguinis dhe njeh secilin fëmijë të lindur në Kosovë, apo secilin fëmijë që së paku ka njërin prind me nënshtetësi të Kosovës, që të bëhet nënshtetas i Kosovës Definicionet e termave kryesorë të ndërlidhur me regjistrimin e lindjes Regjistrim i lindjes: incizim zyrtar i lindjes së një fëmije nga një proces administrativ i shtetit i koordinuar nga një degë e veçantë e qeverisë. Është regjistrim permanent dhe zyrtar i ekzistimit të ekzistencës së fëmijës (UNICEF, 2006)6. Regjistrim civil: krijim i identitetit përmes mbledhjes dhe regjistrimit të të dhënave personale në sistemin qendror të regjistrimit si banor i përhershëm i një territori të caktuar administrativ. 6 FLETA INFORMATIVE PËR MBROJTJEN E FËMIJËS; UNICEF 2006, faqe 13 Protection_Information_Sheets_(Booklet).pdf 17

19 Banor i përhershëm: status që dikush merr si pasojë e regjistrimit në regjistër civil. Ky status i pajis ata që regjistrohen me dokument identifikues/ dokument të udhëtimit nën Rregulloren e UNMIK-ut, etj. Regjistrimi i statusit civil: regjistrimi i fakteve për secilin individ siç janë informata lidhur me lindjen, martesën, vdekjen, etj. Pa nënshtetësi de jure: i referohet gjendjes ku individi nuk konsiderohet si nënshtetas i asnjërit shtet sipas ligjit vendor. (UNHCR)7 Pa nënshtetësi de fakto: mënyra se si personat mund të interpretohen me mungesë nënshtetësie duke qenë të përjashtuar nga sistemi i regjistrimit të lindjes. Libri i statusit civil (libri amzë): libri zyrtar i cili përmban të dhëna mbi statusin personal të banorit lidhur me lindjen, martesën dhe vdekjen. Regjistri civil: Regjistri zyrtar i cili përmban të dhëna për qytetarë dhe të cilët lëshojnë dokumente identifikimi (ID), dokumente udhëtimi, leje të vozitjes Regjistrimi i lindjes në Kosovë Korniza juridike Administrimi i regjistrimit të lindjes në Kosovë ka qenë i ndikuar nga struktura të ndryshme politike dhe administrative që kanë qeverisur territorin gjatë dekadës së fundit. Në terma të statusit juridik të Kosovës deri në vitin 1999 ka qenë pjesë e strukturës administrative të Republikës së Serbisë; gjatë periudhës ka qenë nën administrimin e Kombeve të Bashkuara dhe që nga shkurti i vitit 2008 si shtet i pavarur. Deri në vitin 1999, regjistrimi i lindjes ka qenë i rregulluar sipas Ligjit mbi regjistrin civil (1981) dhe Ligjin mbi marrëdhëniet familjare (1981). 8 Pas konfliktit të vitit 1999 në Kosovë, shumica dërrmuese e librave të regjistrit civil (librat amzë) janë shkatërruar apo dislokuar, gjë e cila ka shkaktuar probleme në procesin e validimit të identitetit të banorëve të Kosovës. Librat e gjendjes civile kanë mbetur në Serbi, respektivisht në strukturat e komunave të dislokuara dhe autoritetet serbe nuk pajtohen që këto t i kthejnë në Kosovë. Vetëm komuna e Prizrenit dhe e Gjakovës nuk kanë pasur që t i rikonstruojnë regjistrat e gjendjes civile pasi që regjistrat origjinale të para-luftës kanë mbetur në posedimin e tyre (intervistë e thukët (IDI) 1) 9. Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK) dhe institucione tjera ndërkombëtare kanë pranuar obligimin e ri-krijimit të procedurave relevante administrative duke filluar nga rregullimi i gjendjes civile dhe regjistrimit civil. 7 GJENDJA E REFUGJATËVE ANEMBANË BOTËS; Gjendja e mungesës së nënshtetësisë dhe nënshtetësia; UNHCR 8 Ligji mbi Martesën dhe Lidhjet Familjare, Gazeta Zyrtare e Kosovës; 28 mars Ligji i ri i Kosovës për Familjen (Kuvendi i Kosovës, ligji numër 2004/32, UNMIK/REG/2006/07) nuk përmban dispozita që rregullojnë çështjet e ndërlidhura me dhënien, përmirësimin apo ndryshimin e emrit personal. Sipas zyrtarëve në Njësinë për Regjistrimin Civil, seksioni IX i ligjit të vjetër mbetet në fuqi derisa nuk aprovohet ligji i ri. 9 Lista e plotë e intervistave të thukëta është e shënuar në Shtojca 1 (Metodologjia) 18

20 Nisja e regjistrimit të statusit civil ka qenë çështje e brengës së menjëhershme dhe aktivitetet në këtë fushë janë iniciuar sapo UN-i ka ndërmarrë administrimin në Kosovë. Rregullimi i gjendjes civile është parakusht për të gjitha procedurat e mëtutjeshme të regjistrimit të identitetit të cilat ndërlidhen me një grup të personave. Rregullimi i gjendjes civile ndihmohet nga librat amzë, të cilat përmbajnë të gjitha të dhënat identifikuese thelbësore personale për secilin person që jeton brenda një grupi të personave. Pasi që në librat amzë të Kosovës nuk kishte qasje, është iniciuar procesi i rekonstriuimit të tyre. Rekonstruimi i librave amzë zyrtarisht ka filluar në vitin 2006, nën udhëzimin administrativ 2005/04 të lëshuar nga Zyra Ligjore e Ministrisë së Shërbimeve Publike. Është me rëndësi të përmendet se në disa komuna inicimi i rekonstruimit të librave amzë ka filluar para se të hyjë në fuqi udhëzimi i lartpërmendur. Për shembull, komuna e Prishtinës ka nisur rekonstruimin e librave amzë në vitin 2000, duke u mbështetur në Ligjin mbi regjistrat civilë të vitit 1981, e cila ka përfshirë vetëm disa dispozita lidhur me mënyrat e rekonstruimit të librave amzë si pasojë e humbjes apo shkatërrimit, apo aksidente tjera. Mirëpo, disa komuna tjera e kanë shtyrë procesin e restaurimit të librave amzë. Komuna e Mitrovicës mund të përdoret si shembull e cila ka nisur rekonstruimin e librave vetëm në vitin e fundit, në mungesë të fondeve për një aktivitet të tillë. Rikonstruimi i librave të statusit civil mbështetet në dokumente identifikuese personale të cilat i kanë poseduar banorët e Kosovës apo të cilat kanë mundur t i marrin nga disa institucione që kanë pasur regjistrat e veta. Spitalet, administrata komunale dhe shkollat janë vetëm disa nga institucionet të cilat u kanë ofruar banorëve të Kosovës kopje të dokumenteve personale me çfarë është ndihmuar verifikimi i identitetit të tyre. Regjistrimi ka qenë i mundur duke dorëzuar dokumente të lëshuara nga Jugosllavia e mëhershme, siç janë certifikatat e lindjes, leja e vozitjes, fletë-lëshimi nga spitali, etj. Procedurat speciale të regjistrimit janë përshkruar në ligj për personat të cilët nuk kanë qenë në gjendje të pajisen me këto dokumente. Informatat e ofruara nga aplikuesit të cilët nuk kanë qenë në gjendje të ofrojnë dokumente personale të lëshuara nga institucionet e Jugosllavisë së mëhershme janë përkrahur nga fakte vërtetuese të dokumentuara nga dëshmitarët. Përafërsisht në kohë të njëjtë, pak para se të mbahen zgjedhjet e para komunale në Kosovë (në 2001), është iniciuar procesi i regjistrimit civil me ç rast janë lëshuar dokumente personale identifikuese për të gjithë banorët e interesuar të Kosovës. Regjistrimi civil që është nisur në këtë kohë ka pësuar një dalje tejet të madhe dhe besohet se shumica dërrmuese e personave që kanë jetuar në Kosovë kanë marrë pjesë në këtë proces regjistrues. Shumica e personave të cilët janë regjistruar gjatë këtij procesi kanë marrë kartela personale identifikuese (ka pasur raste të regjistrimit të dyfishtë, ku një person i është qasur sistemit të regjistruar më shumë se një herë, dhe sistemi elektronik ka qenë i zhvilluar ashtu që t i identifikojë rastet e tilla), edhe pse shumë persona nuk kanë qenë të regjistruar në gjendjen civile. Qasja në regjistrin civil ka krijuar konfuzion në mesin e popullsisë duke shkaktuar tek ata besim se regjistrimi i tyre është i plotë, kur në fakt ata kanë vazhduar të mos jenë të regjistruar në regjistrat e gjendjes civile. Kjo mund të ketë krijuar shtyrje për personat që të plotësojnë saktë dhe të kompletojnë procesin e regjistrimit në gjendjen civile. Për më tepër, pas regjistrimit civil, personat janë 19

21 pajisur me dokumente të udhëtimit, të cilat i kanë mundësuar atyre udhëtimin jashtë vendit, dhe në të njëjtën kohë, ata të mos jenë të regjistruar në regjistrat e statusit civil. Gjatë kësaj periudhe, autoritetet e huaja kanë vërejtur mospërputhje në mes të dokumenteve personale dhe kanë kërkuar që këto dokumente të shoshiten dhe të jenë të vlefshme. Procesi i regjistrimit të lindjes po ashtu është shënuar me shumë gabime dhe probleme të shumta. Institucionet që kanë pasur juridiksion mbi procesin e regjistrimit civil kanë pësuar ndryshime disa herë në mes të vitit 2002 dhe 2007 [Ministria e Shërbimeve Publike (2002) Departamenti për Status Civil ( ); Ministria e Punëve të Brendshme (2007-më tej)]. Deri në vitin 2005 ka pasur mungesë të kontaktit në mes të zyrave në nivelin lokal dhe qendror. Supozohet se certifikatat e reja të lindjes nga librat amzë të rikonstruara i janë lëshuar rreth 80% të banorëve të Prishtinës, të lindur para vitit 1999 (IDI 1). Fushë Kosova paraqet një shembull në mesin e komunave të tjera me mungesë të maternitetit. Banorët e kësaj komune, fëmijët e të cilëve kanë lindur pas vitit 1999 duhet të udhëtojnë në Prishtinë që të regjistrojnë fëmijët e tyre në zyrën për regjistrimin e statusit civil, përderisa ata që kanë lindur para vitit 1999 mund të aplikojnë te zyra për regjistrimin e statusit civil në Fushë Kosovë dhe të regjistrohen duke ndjekur procedurat e riregjistrimit, si pjesë e procesit të rikonstruimit të librave (IDI 3). Arkivi i Spitalit të Prishtinës, i cili përmban fletë-lëshimet e të gjithë personave të lindur në këtë spital që nga viti 1955, mund të jetë gjithashtu i dobishëm. Personat pa dokument identifikues personal të cilët kanë lindur në këtë spital mund t i drejtohen administratës së spitalit me kërkesë që të pranojnë një kopje të fletë-lëshimit nga spitali (IDI 7). Regjistrimet e lindjes pas-konfliktit janë iniciuar në shtator të vitit Të gjitha lindjet para kësaj kohë janë regjistruar në librat amzë dhe janë lëshuar certifikatat e lindjes për fëmijët e lindur. Certifikatat e lindjes, të lindjeve të ndodhura para qershorit të vitit 1999 po ashtu janë lëshuar gjatë kësaj kohe. Mirëpo, këto certifikata të lindjes nuk janë regjistruar në librat amzë (as nuk është mbajtur një kopje e informatave të incizuara në librat tjerë amë), kështu që personat nuk posedojnë numër serik nga librat amzë dhe këto certifikata të lindjes kanë shërbyer si zëvendësim dhe si certifikatë e përkohshme e lindjes gjatë periudhës fillestare. Në fazat e mëtejshme, lëshimi i certifikatave të lindjes apo gjatë fazës së rikonstruimit të librave amzë, këto certifikata të lindjes nuk kanë mundur të përdoren si vërtetim për identitetin apo ripërtëritjen e certifikatës së lindjes. Regjistrimi i lindjes në Kosovë momentalisht është i rregulluar në bazë të Ligjit për librat amzë dhe Ligjit për familje, të aprovuara nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm (PSSP), në harmoni me rregulloren e UNMIK-ut 2005/21 dhe 2006/07. Mirëpo, jetësimi i disa dispozitave të këtij ligji është treguar të jetë i vështirë në disa zyra komunale për regjistrim: për shembull, jetësimi i dispozitave për regjistrimet e mëvonshme dhe ri-regjistrimet (regjistrimi i procesit të restaurimit të librave amzë dhe regjistrimi i fëmijëve që kanë lindur jashtë vendit). 20

22 Ligji 2004/46 për librat amzë Kuvendi i Kosovës, UNMIK/REG/2005/21 Afatet kohore për paraqitjen dhe regjistrimin e lindjes dhe përgjegjësitë e ndërlidhura me regjistrimin e lindjes; Informatat të regjistrohen në librin amzë; Dispozita për regjistrimin e fëmijëve të braktisur. Ligji 2004/3 kundër diskriminimit Kuvendi i Kosovës, UNMIK/REG/2004/32 Ligji kundër diskriminimit Rregullorja për Regjistrin e Gjendjes Civile UNMIK/REG/2000/13 Rregullon regjistrimin civil si banor i përhershëm Udhëzimi administrativ Udhëzimi administrativ 2006/07 Udhëzimi administrativ 2005/04 Zyra Ligjore, Ministria e Shërbimeve Publike, Institucionet e Përkohshme të Vetë-Qeverisjes (IPVQ) Zyra Ligjore, Ministria e Shërbimeve Publike, IPVQ Zyra Ligjore, Ministria e Shërbimeve Publike, IPVQ Rregullon çështjen e certifikatave të vendbanimit (duke ndjekur lëvizjen e popullsisë) Rregullon procedurat e rikonstruimit të librave të gjendjes civile në të gjitha zyrat komunale të regjistrimit civil në Kosovë Rregullon të drejtat e aplikuesit për përdorimin e emrit në dokumentet publike dhe personale (duke u mundësuar anëtarëve të komuniteteve të ndryshme të Kosovës që të shkruajnë emrin e tyre në alfabetin latin apo/ dhe cirilik) Ligji për familjen Kuvendi i Kosovës, Ligji numër 2004/32, Ligji per familjen, i shpallur nga Kuvendi i Kosovës 2004/32, UNMIK/REG/2006/07 Nuk i rregullon të drejtat e fëmijës për emër dhe identitet. Seksioni IX i ligjit paraprak e rregullon këtë çështje dhe është raportuar nga përfaqësuesit e Njësisë për Regjistrimin Civil se është ende në përdorim Tabela 1. Legjislacioni nacional në Kosovë që rregullon regjistrimin e lindjes E drejta dhe obligimi i regjistrimit të lindjes është i rregulluar me CRC-në ndërkombëtare. Nga palët nënshkruese kërkohet që të respektojnë të drejtën e fëmijëve për identitet, përfshirë edhe të drejtën për emër dhe nënshtetësi, dhe të regjistrohet menjëherë pas lindjes (Artikulli 7, 8). Principet e ligjit ndërkombëtar për të drejtat njerëzore, përfshirë CRC-në, janë inkorporuar qartazi në kornizën kushtetuese të Kosovës gjatë përpilimit të Kornizës Kushtetuese për Vetë-Qeverisje të Përkohshme. Edhe pse Kosova nuk është palë nënshkruese e CRC-së për shkak se ende nuk e ka statusin e nevojshëm juridik që ta nënshkruajë atë ka demonstruar vullnet të përmbushjes dhe të udhëheqjes nga standardet ndërkombëtare në zhvillimin e politikave të veta sociale. E drejta e fëmijës për emër dhe identitet është e rregulluar nga seksioni IX i ligjit paraprak për familjen. Zgjedhja e emrit personal është e drejtë e veçantë e nënshtetasve, dhe ai/ ajo e përdor emrin i cili është i regjistruar në Zyrën për Regjistrimin e Lindjes. Fëmija merr mbiemrin e familjes e njërit apo të dy prindërve, përpos në raste kur prindërit vendosin që fëmija të mbajë mbiemër tjetër. Po ashtu ka dispozita lidhur me vënien e emrit të fëmijëve, të cilëve u kanë vdekur prindërit, nuk janë të njohur, etj. Në rast të adoptimit të fëmijës, prindërit adoptues përcaktojnë emrin e fëmijës së adoptuar dhe mund t ia vënë fëmijës mbiemrin e tyre, po qe se nuk parandalohet në dokumentet adoptuese. Një person i cili dëshiron të ndërrojë emrin e tij/ saj mund ta bëjë këtë me kërkesë të prindërve, prindërve 21

23 adoptues apo kujdestarit, apo po qe se organi kompetent i kujdestarisë pajtohet. Nëse fëmija është mbi 10 vjeç, gjithashtu kërkohet pajtimi i tij/ saj. Për më tepër, Kodi Penal i Kosovës parasheh shkelje të ligjit po qe se një person fsheh, zëvendëson apo në çfarëdo mënyre ndryshon statusin familjar të një fëmije (Artikulli 209) Kush mund të regjistrohet në Regjistrin Civil? Secili që mund të ofrojë dëshmi për identitet siç është paraparë në Udhëzimin e UNMIK-ut për Regjistrat në Kosovë 10 ka të drejtë të regjistrohet dhe të pajiset me dokument personal. Ky dokument shërben si udhëzues për të gjithë zyrtarët lokalë të regjistrimit civil, duke shpjeguar procedurat dhe rregullat që duhet ndjekur gjatë lëshimit të certifikatës së statusit civil. Ky udhëzues është përdorur deri në vitin 2005 dhe pastaj është zëvendësuar me Ligjin për librat amzë. Me aprovimin e Kushtetutës së Kosovës rishtazi është hapur mundësia për aprovimin e Ligjit për nënshtetësi. Ligji për nënshtetësi ofron bazament të mirë për qytetarët e Kosovës që dëshirojnë të regjistrohen në regjistrin civil. Mirëpo, edhe pse Ligji mbi nënshtetësinë i jep të drejtë të gjithë personave që kanë lindur në Kosovë, apo që së paku kanë një prind i cili ka lindur në Kosovë në të fituarit e nënshtetësisë së Kosovës, hapi i parë drejt fitimit të kësaj të drejte ende mbetet regjistrimi pranë regjistrit të gjendjes civile për nxjerrjen e certifikatës së lindjes Procedurat e përgjithshme të regjistrimit të lindjes Ku kryhet regjistrimi i lindjes? Regjistrimi i lindjes kryhet në Zyrën e Regjistrimit të Lindjes pranë Zyrës për Regjistrimin e Statusit Civil (zyra për regjistrim) të komunës ku ka lindur fëmija Kush e dorëzon aplikacionin për regjistrim të lindjes? Institucionet shëndetësore kanë obligim ligjor të informojnë zyrat për regjistrim lidhur me lindjen e fëmijës në periudhë prej 15 ditësh nga dita kur ka ndodhur lindja dhe lindja duhet të regjistrohet brenda 30 ditëve nga kjo datë. Në harmoni me rregulloren e UNMIKT 2001/14, institucionet shëndetësore janë pajisur në vitin me forma të standardizuara (të njoftuara si format DEM 1 ) të cilat përfshijnë të gjitha informatat relevante për secilën lindje (përfshirë edhe identitetin e prindërve dhe të dhëna tjera demografike). Kjo formë është shtypur në katër kopje njëra mbetet për arkivim në institucionin shëndetësor, njëra i dorëzohet Entit Statistikor të Kosovës, njëra shkon në Zyrën e Komunës për Regjistrim të Statusit Civil dhe njëra i jepet prindit. Rregulla të ndryshme janë aplikuar në komuna të ndryshme për procedurat e regjistrimit të lindjes. Nga një repart i spitalit të Mitrovicës (i cili ofron kujdesin para dhe gjatë lindjes pasi që spitali është i vendosur në pjesën veriore të Mitrovicës dhe nuk është i qasshëm) i ofrohen format lajmëruese të lindjes zyrës për regjistrim të lindjes një herë në javë (IDI 2). Spitali në Prizren i dorëzon lajmërimet çdo dy javë (IDI 4), përderisa spitali në Gjakovë i dorëzon lajmërimet një herë në dy ditë (IDI 5). 10 Ky dokument në fakt nuk është zyrtar pasi që nuk përmban asnjë nënshkrim apo informatë referuese. Është përgatitur nga një zyrtar i UNMIK-ut (znj. Verena Ditmar dhe dokumenti ka qenë i njohur si 'Udhëzimet e Verenës') dhe i është shpërndarë të gjitha zyrave për regjistrim të statusit civil. 11 Para fillimit të aplikimit të procedurës standarde, institucionet mjekësore nuk kanë përdorur formë të njëjtë në gjithë Kosovën. 22

24 Në vitin 2007, është hapur zyra për regjistrim, në spitalin e Prishtinës. Kjo iniciativë është treguar të jetë shumë e dobishme pasi që prindërit janë ndihmuar në regjistrimin e fëmijës së tyre pa pasur nevojë ta vizitojnë zyrën për regjistrim në komunë. Zyra për regjistrim në spital ia dorëzon raportin autoriteteve komunale në fund të çdo muaji (IDI 7). Mundësia e regjistrimit të fëmijës në spitalin e Prishtinës është shfrytëzuar nga 8.7% të respodentëve të anketuar. Prindërit duhet të vizitojnë zyrën për regjistrimin e statusit civil personalisht dhe të ofrojnë dokumentet e nevojshme për regjistrim brenda 30 ditëve nga data e lindjes në mënyrë që të përfundohet procesi i regjistrimit të lindjes. Në rastet kur kjo mungon, fëmija regjistrohet me informatat e pranuara nga dispeçeri/ nëna para lindjes/ lëshimit nga institucioni shëndetësor. Informata lidhur me emrin e fëmijës nuk shënohet në regjistër përderisa prindi nuk e viziton dhe dorëzon aplikacionin për regjistrim të lindjes përfshirë edhe informatat e kërkuara për identitetin e fëmijës (IDI 2, 4, 7 dhe 9). Sipas një të intervistuari, vetëm zyra për regjistrimin e statusit civil në Gjakovë lejon prindërit të regjistrojnë emrin e fëmijës së tyre po qe se nuk i caktohet gjatë regjistrimit, por jo më larg se dy muaj pas regjistrimit (IDI 5). Edhe përkundër rregullave të përcaktuara strikt lidhur me obligimin e institucioneve shëndetësore për lajmërimin zyrave të regjistrimit, ka dallim në praktika. Në këtë rast, nëse institucioni shëndetësor nuk i informon autoritetet relevante lidhur me lindjen e një fëmije brenda afatit të caktuar nga Ligji mbi librat amzë, aplikacionin/ kërkesën për regjistrimin e lindjes duhet ta dorëzojë prindi i fëmijës apo kujdestari, përfaqësuesi ligjor apo organi i kujdestarisë, ose edhe një person i cili ka qenë prezent në momentin e lindjes së fëmijës. Nëse lindja ndodh jashtë institucionit shëndetësor (të ashtuquajturat lindje në shtëpi), ligji parasheh obligimin e prindit, personit në shtëpinë e të cilit ka ndodhur lindja dhe personit mjekësor apo motrës mjekësore po qe se ka qenë prezent gjatë lindjes, për ta regjistruar atë lindje brenda 30 ditëve. Sipas IDI 4, nëse ndodh kjo situatë dëshmitarët duhet të jenë të afërm të nënës. Nga prindërit kërkohet gjithashtu që të prezantojnë librezën e imunitetit. Në të gjitha rastet, prindërit, kujdestarët dhe dëshmitarët duhet të ofrojnë dëshmi të mjaftueshme për identitetin e tyre, para se të regjistrohet lindja. Identiteti i prindërve dhe dëshmitarëve mund të konfirmohet duke ofruar dokumente identifikuese personale (origjinalin apo fotokopjen). Si shtesë e dokumentit personal identifikues, prindërit gjithashtu duhet të dorëzojnë certifikatën e martesës. Kur prindërit janë të pamartuar, nëna dhe babai duhet të dorëzojnë dëshminë e tyre për pranimin e prindësisë, siç është paraparë me ligjin në fuqi Regjistrimet e mëvonshme Po nëse lindja nuk raportohet brenda periudhës prej 30 ditësh, atëherë regjistrimi i mëvonshëm i lindjes duhet të përfundohet nga trupi i autorizuar (zyrtari i regjistrimit të statusit civil, i cili merret me vendimet për regjistrime të mëvonshme), siç është përshkruar në artikullin 7 të Ligjit mbi librat amzë. Zyrat komunale për regjistrim janë të autorizuara të ndërmarrin këtë vendim. Asnjë sanksion juridik i paraparë nuk ngarkohet për regjistrimet e mëvonshme të lindjes, por tarifa për lejimin legal për regjistrim është më e 23

25 shtrenjtë zakonisht 1 euro për formën aplikuese plus 11 EUR si tarifë për regjistrimin e mëvonshëm (IDI 7 dhe 5). Zyrat për regjistrim fillimisht kanë qenë jo konsistente në jetësimin e dispozitave për regjistrimin e mëvonshëm apo ri-regjistrimin. Mirëpo, kohëve të fundit situata është përmirësuar. Regjistrimi i mëvonshëm nënkupton përfshirjen e të gjitha regjistrimeve pas kalimit të afatit 30 ditësh për regjistrim, për të gjitha lindjet pas qershorit të vitit Ri-regjistrimi nënkupton regjistrimin e të gjitha lindjeve para vitit 1999, dëshmia e së cilës ka humbur nga librat amë origjinalë në shumicën e komunave të Kosovës Regjistrimet e dyfishta Sipas Ligjit mbi librat amzë, të gjitha lindjet (në spital dhe në shtëpi) në territorin e një komune duhet të regjistrohen në zyrën për regjistrim të statusit civil të asaj komune. Mirëpo, këtu ka shumë raste ku nuk respektohet kjo dispozitë ligjore pasi që prindërit e rinj e kanë më të lehtë ta regjistrojnë lindjen e fëmijëve të vet në komunën ku ata banojnë. Për shembull, lindjet që ndodhin në spitalin e Prishtinës duhet, nën dispozitat e Ligjit mbi librat amzë, të regjistrohen në zyrën për regjistrim në komunën e Prishtinës. Mirëpo, prindërit shpesh i regjistrojnë këto lindje në komunën amë, pasi që prezantojnë kartelën e imunizimit dhe deklaratën nga dëshmitarët se lindja ka ndodhur jashtë spitalit. Në këto raste, mund të krijohen regjistrime të dyfishta njëra në komunë ku ka lindur fëmija dhe tjetra në komunën ku banon familja e fëmijës. Me qëllim të shmangies së këtij problemi, shumë komuna i kanë shqyrtuar me kujdes informatat mbi vendlindjen e fëmijës. Sipas disa të intervistuarve, zyrat e komunës për regjistrim refuzojnë të regjistrojnë fëmijët që kanë lindur në spitalin e një komune tjetër (duke i informuar prindërit se fëmijët duhet të regjistrohen në komunën ku kanë lindur fëmijët (IDI 2, 5, 7 dhe 9). Ky është një problem për disa prindër, posaçërisht për ata që jetojnë jashtë Prishtinës, por fëmijët e të cilëve kanë lindur në spitalin e Prishtinës (IDI 7). Me qëllim të shmangies së regjistrimit të dyfishtë, zyrat për regjistrimin e lindjeve në spitalin e Prishtinës kanë lëshuar konfirmime se fëmija nuk ka lindur në atë spital. Për shembull, personat e lindur në Fushë Kosovë mund të marrin konfirmimin se nuk kanë lindur në spitalin e Prishtinës, kështu që nuk u duhet të udhëtojnë për në Prishtinë secilën herë që u nevojitet të nxjerrin certifikatën e lindjes. Vetëm mund të ndërmerren masa të përkohshme për të zvogëluar rritjen e këtij problemi. Një nga zgjidhjet e mundshme mund të jetë që të kërkohet nga të gjitha institucionet relevante shëndetësore që të njoftojnë për lindjet e fëmijëve komunën ku ka vendbanimin familja e fëmijës, po ashtu edhe komunën ku ky institucion është i vendosur. Këto informata duhet të përfshijnë listën e emrave të prindërve dhe numrat personalë identifikues. Mirëpo, kjo mund të ketë sukses të kufizuar për shkak të dy arsyeve në vijim: 1. Institucionet shëndetësore janë të obliguara me ligj t u ofrojnë shërbime vetëm personave të cilët mund të ofrojnë dëshmi për identitetin e tyre (në formë të dokumentit personal identifikues), por kjo shpesh nuk është rasti në praktikë; dhe 2. Dokumentet personale identifikuese nuk përmbajnë informata për vendbanimin e bartësit të dokumentit që është arsyeja kyçe pse është e pamundur që në mënyrë të saktë të identifikohet komuna 24

26 në të cilën banojnë prindërit (përveç faktit që duhet të mbështetet në deklaratën e tyre, që në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si dëshmi e plotë) Vërtetimi i deklaratave të dëshmitarëve Për shkak të mungesës së përcaktimit të saktë të përdorimit të dëshmitarëve në procedurat e regjistrimit civil, që është qartazi e paraparë në Ligjin për librat amzë dhe që parashihet të aprovohet në të ardhmen e afërt, disa zyra komunale të regjistrimit shprehin hezitim të plotësojnë procedurën e regjistrimit të lindjes duke u mbështetur në vërtetimin e deklaruar nga dëshmitarët. Disa komuna nuk e mundësojnë regjistrimin me anë të pajisjes së vërtetimit të deklaruar nga dëshmitarët ashtu që kërkesa për regjistrim nga personi pa dokumente të mjaftueshme identifikuese duhet të dorëzohet për shqyrtim nga ekspertët ligjor në Departamentin për Ndihmë dhe Asistencë Juridike pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme. Kur zyrtarët e regjistrimit të lindjes kanë dyshime apo rezerva lidhur me përfundimin e regjistrimit në bazë të deklaratës së vërtetuar të dëshmitarit, ata e referojnë rastin relevant te Ministria e Punëve të Brendshme duke kërkuar interpretim ligjor nëse mund apo nuk mund të vazhdojnë me procesin e regjistrimit. Po qe se nuk merret vendimi në dy nivelet e cekura të qeverisjes, aplikuesi ka të drejtë të dorëzojë rastin e tij/ saj për konsideratë në gjykatën e autorizuar. Sipas Ligjit për procedurën administrative, po qe se zyra komunale për regjistrimin e statusit civil apo Ministria e Punëve të Brendshme mund të vendosin për rastin brenda periudhës prej 30 ditësh, aplikuesi mund të paraqesë ankesë pranë Gjykatës së Qarkut. Fëmijët e lindur në shtëpi mund të regjistrohen përmes procedurave të ofrimit të deklaratave të dy dëshmitarëve që duhet të jenë të afërm të nënës së fëmijës. Përfaqësuesit e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë deklarojnë se ata nuk janë të lejuar të regjistrojnë fëmijët e tyre përmes procedurave të përkrahura nga dëshmitarët (IDI 12). Më e mundura kjo vjen si pasojë e asaj që dëshmitarët duhet të jenë të regjistruar në regjistrin e gjendjes civile në mënyrë që të jenë në gjendje t i konfirmojnë të dhënat, rrjedhimisht të kenë rolin e dëshmitarit. Mirëpo, duke marrë parasysh se romët, ashkalinjtë dhe egjiptianët kanë probleme me statusin e tyre civil, ata nuk janë në pozitë që të kryejnë funksionin e dëshmitarit të lindjes. Aplikacioni për regjistrimin e lindjes Fletë-lëshimi nga spitali (privat apo publik) Certifikata e martesës së prindërve apo pranimi i prindësisë (për prindërit që nuk janë të martuar) Dokumentet identifikuese të prindërve. Tabela 2. Dokumentet e kërkuara për regjistrimin e fëmijëve të lindur në spital në Regjistrat e Lindjes së Statusit Civil Cerfitikata e martesës Certifikata e martesës duket se është njëra nga dokumentet më problematike që kërkohen për regjistrimin e lindjes. Mungesa e certifikatës së martesës është problem i përbashkët i shumë ko- 25

27 munave. Sipas përfaqësuesit të zyrës për regjistrim të lindjeve në spitalin e Prishtinës, rreth 60% të prindërve nuk kanë certifikatë të martesës. Në këtë rast, kërkohet nga të dy prindërit të paraqiten në zyrën komunale për regjistrim të statusit civil për ta regjistruar fëmijën e tyre në librat amzë. Prindërit duhet të kenë dokumente të vlefshme identifikuese (IDI 1, 4, dhe 5). Po qe se prindërit nuk janë legalisht të martuar, nga babai kërkohet të kryejë procedurën e pranimit të atësisë. Po qe se nëna nuk mund të dorëzojë certifikatën e lindjes dhe babai mungon, fëmija regjistrohet nën mbiemrin e nënës Kostoja e regjistrimit Aplikacioni për regjistrimin e lindjes kushton 1 EUR. Informatorët nga spitali i Prishtinës kanë raportuar se disa grupe të popullsisë siç janë invalidët e luftës, personat me aftësi të kufizuar apo familjarët e dëshmorëve janë të përjashtuar nga pagesa e aplikacioneve për regjistrimin e lindjes. Në komunën e Prishtinës, Mitrovicës, Fushë Kosovës dhe Gjakovës kjo e drejtë iu ofrohet edhe anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë (IDI 1, 2, 3 dhe 5). Sipas sondazhit të kryer, kostoja e regjistrimit është më e lartë se sa që tregohet dhe ngaqë ka kosto të ndryshme, ato janë përfshirë në shumën totale (Tabela 3). Dokumenti Zona me shumicë shqiptare Zona me shumicë serbe Kostoja e udhëtimit Certifikata e prindërve Certifikata e martesës Dokumenti identifikues i prindit Fletë-lëshimi nga spitali Shpenzimet administrative Aplikacioni i kërkuar TOTAL Tabela 3. Kostoja mesatare e regjistrimit të lindjes (shprehur në euro) Popullsia romë, ashkalinj dhe egjiptianë Janë shfaqur mendime të ndryshme nga anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë. Përfaqësuesit e zyrave për regjistrim të lindjeve në spitalin e Prishtinës kanë deklaruar se të gjithë anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë, fëmijët e të cilëve kanë lindur në spital kanë dokumentet e nevojshme për regjistrimin e lindjes (IDI 7). Mirëpo, shembulli i tyre ka qenë i izoluar nga komunat e tjera, ku janë mbledhur të dhëna se anëtarët e këtij komuniteti nuk kanë dokumente të nevojshme për regjistrimin e lindjes dhe se prindërit shpesh duhet të regjistrohen krahas fëmijëve të tyre (IDI 2 dhe 5); arsyeja kryesore për këtë i atribuohet nivelit të ulët të arsimimit të anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë (IDI 3). Mungesa e regjistrimit të statusit civil të fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë shpesh vjen si pasojë e mungesës së regjistrimit të statusit civil të paraardhësve të tyre, të një apo më shumë gjeneratave. Në mënyrë që të kryhet regjistrimi i statusit civil i paraardhësve të tyre, prezenca e anëtarëve të familjes apo e anëtarëve relevantë është e nevojshme. Mirëpo, mungesa e anëtarëve të familjes apo e anëtarëve relevantë sjell pengesë në regjistrimin e pasardhësve si dhe të gjeneratës së fundit. 26

28 Sipas rezultateve të sondazhit, çereku i prindërve romë, ashkalinj dhe egjiptianë nga zonat me shumicë shqiptare të cilët kanë regjistruar lindjen e fëmijës (24.4% të gjithë respodentëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë) kanë përjetuar diskriminim për shkak të përkatësisë etnike të tyre kur i janë qasur institucioneve publike. Në zonat me shumicë serbe ky lloj i përjetimit është raportuar shumë rrallë, me një shpeshtësi më të madhe në komunën e Mitrovicës (17%). Ky hulumtim nuk ka mundur të eksplorojë këto perceptime në më shumë detale, mirëpo këta indikatorë sugjerojnë se mund të ketë nevojë për studime të mëtutjeshme në këtë sferë. Problem tjetër i shpeshtë në mesin e anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë është se shpesh ata kanë mungesë të dokumenteve valide/ të vlefshme identifikuese. Në komunën e Fushë Kosovës komunitetet romë, ashkalinj dhe egjiptianë shpesh janë të pajisur me dokumente të lëshuara nga autoritetet e dislokuara/ paralele serbe, të cilat e kanë shtrirë administrimin e strukturave civile dhe të qeverisjes deri në vitin 2004 (shërbimet shëndetësore, autoritetet e komunës, etj.) Sipas një të intervistuari (IDI 3), këto dokumente janë pranuar ndonjëherë si dëshmi valide për të dhënat e një personi, kur aplikuesi ka pasur mungesë të dokumenteve tjera me të cilat ka mund të dëshmojë identitetin e vet. Në njërën anë kjo tregon se fleksibiliteti i zyrtarëve publikë kontribuon në mbrojtjen e interesave të fëmijëve dhe të familjes; në anën tjetër kjo situatë thekson nivelin e konfuzionit dhe mungesën e konsistencës së procedurave të adoptuara në mesin e zyrtarëve publikë, kryesisht për shkak të sistemit shumë kompleks administrativ. Udhëzimet administrative do të duhet të jenë shumë më të qarta lidhur me kushtet nën të cilat këto dokumente aplikohen dhe zyrtarët duhet të trajnohen në mënyrë adekuate kur ballafaqohen me këta qytetarë që janë veçanërisht të cenueshëm Nënshtetasit e huaj Fëmijët e nënshtetasve turq dhe kinez, si dhe të përfaqësuesve tjerë të komunitetit ndërkombëtarë në Kosovë, po ashtu janë regjistruar nga zyra për regjistrimin e lindjes në spitalin e Prishtinës. Me qëllim të regjistrimit të lindjes së fëmijëve të tyre, gjithashtu është kërkuar nga prindërit që të dëshmojnë lejen e tyre të qëndrimit, dokumentet identifikuese, etj. (IDI 7). Aplikacioni për regjistrim të lindjes Kartela e imunizimit e lëshuar nga institucioni shëndetësor Certifikata e martesës së prindërve apo pranimi i prindësisë (për prindërit që nuk janë të martuar) Dokumentet identifikuese të prindërve Tabela 4.Dokumentet e nevojshme për regjistrimin e fëmijëve të lindur në shtëpi në Regjistrat e Lindjes të Statusit Civil Fëmijët e lindur në klinikat private Fëmijët e lindur në klinikat private pranojnë trajtimin e njëjtë sikurse fëmijët e lindur në shtëpi dhe nga ata kërkohen dokumentet e njëjta që të regjistrohet lindja. Prindërve të këtyre fëmijëve u kërkohet të dorëzojnë fletë-lëshimin nga klinika private. Në pajtim me Artikullin 16.4 të Ligjit për librat amzë, i gjithë stafi mjekësor, jo vetëm punëtorët e shërbimit publikë, prezent në lindje janë të obliguar të njoftojnë autoritetin brenda 30 ditëve pas lindjes jo vetëm ata që shërbejnë në spitalet publike. Si të 27

29 tillë, fëmijët e lindur në institucionet shëndetësore publike apo private duhet të regjistrohen dhe raportohen sipas procedurave të njëjta po qe se stafi mjekësor i kryen obligimet e veta ligjore. Mirëpo, ky hulumtim nuk ka evidentuar ndonjë mënyrë standarde të komunikimit në mes të klinikave private dhe zyrës për regjistrimin e statusit civil Kartela e imunizimit Fëmijët pa kartelë të imunizimit nuk mund të regjistrohen në zyrën e regjistrimit të statusit civil. Prindërit e tyre këshillohen që t i dërgojnë fëmijët në ambulantë (shtëpi të shëndetit) që të pranojnë vaksinat e nevojshme (IDI 2), por sipas rezultateve të sondazhit përqindja e tyre është e vogël 90% të respodentëve kanë raportuar se fëmijët e tyre i kanë kartelat e imunizimit. Në të kaluarën, fëmijët janë pajisur me certifikata të sigurimit shëndetësor të njohura si libreza të shëndetit, ku kanë qenë të shënuara informata lidhur me vaksinat dhe kujdesin tjetër mjekësor që ata kanë pranuar. Mirëpo, tani fëmijët kanë vetëm kartelën e imunizimit ku janë të shënuara informata për vaksinat që ata kanë pranuar. Kartelat e imunizimit u lëshohen të gjithë fëmijëve që vizitojnë shtëpitë e shëndetit dhe mbesin në posedim të prindërve të tyre. Kartela e imunizimit lëshohen në të gjitha lokacionet ku kryhet imunizimi. Informata lidhur me vaksinat që pranojnë dhe datat se kur janë administruar shënohen në këtë dokument. Kartela e imunizimit mund të nxirret lehtë. Është i mundur edhe lëshimi i dyfishtë i kartelës së imunizimit. Një rast i veçantë është evidentuar në rastin e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në Fushë Kosovë. Njëra nga problemet kyçe në procesin e regjistrimit të lindjes të fëmijëve në këtë komunë që kanë lindur gjatë periudhës së pas-luftës deri në vitin 2004 është se këta fëmijë nuk kanë kartela të imunizimit të lëshuara nga institucionet shëndetësore të Kosovës. Zyrat për regjistrimin e statusit civil kërkojnë nga prindërit të prezantojnë kartelat e imunizimit të fëmijëve në mënyrë që të vërtetohet nëse fëmija ka pranuar vaksinat, por anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në rreth 900 raste kanë librezat e imunizimit të lëshuara nga institucionet e dislokuara/ paralele serbe të kujdesit shëndetësor, të cilat në shumicën e rasteve nuk pranohen nga institucionet e Kosovës. Në raste të tilla, është raportuar (IDI 3) se zyrtarët e zyrës për regjistrimin e gjendjes civile kërkojnë dokumente tjera si dëshmi të identitetit të aplikuesit. Po qe se aplikuesi nuk mund të ofrojë ndonjë dokument identifikues alternativ, ata i pranojnë dokumentet e lëshuara nga institucionet paralele serbe, ndonjëherë. Gjatë viteve 1990, kur popullsia shqiptare e Kosovës ka qenë e shtyre të mbështetet te regjimi serb i cili ka ofruar shërbime sociale dhe publike, Asociacioni Nëna Terezë ka iniciuar ofrimin e kujdesit gjatë shtatzënisë dhe lindjeve (krahas ofrimit të kujdesit të përgjithshëm shëndetësor) dhe ka lëshuar dokumente të veta, fletë-lëshime nga spitali. Këto dokumente janë pranuar si dëshmi valide të identitetit, në procesin e ri-regjistrimit të lindjeve dhe lëshimit të certifikatave të reja të lindjes (IDI 3) Fëmijët e lindur jashtë Kosovës Për regjistrimin e fëmijëve të lindur jashtë Kosovës, kërkohet certifikata ndërkombëtare e lindjes e lëshuar nga vendi ku ka lindur fëmija. Zyra e regjistrimit të statusit civil në komunën e Prishtinës mban shënime për të gjithë fëmijët e Kosovës që kanë lindur jashtë vendit. Atyre u lëshohet certifikata e njëjtë sikurse fëmijëve që kanë lindur në Kosovë dhe para së gjithash kërkohen dokumente identifikuese të Kosovës, në mënyrë që t u mundësohet qasja në shërbimet e arsimimit dhe shëndetësore (në shumicën e rasteve këta janë fëmijë të refugjatëve kosovarë që kanë kaluar kohë në shtetet e Evropës Perëndimore) (IDI 1). 28

30 Gjatë luftës, ka pasur disa raste të lindjeve të fëmijëve të qytetarëve të Kosovës në Mal të Zi. Këtyre fëmijëve nuk iu kanë lëshuar dokumente nga shteti që dokumentojnë lindjen e tyre në atë vend, andaj është e pamundur që këta të regjistrohen në librat amë përkatës në Kosovë nëse nuk mund të ofrojnë dokument valid/ të vlefshëm për vendin e tyre të lindjes (IDI 5) Fëmijët pa kujdes prindëror Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale përshkruan në detale procedurat për regjistrimin e thjeshtërve (fëmijë të gjetur). Po qe se një fëmije jetim i caktohet kujdestari, ai/ ajo duhet të regjistrohet nga menaxheri apo kujdestari i caktuar nga Njësia për Kujdes Social dhe Mbrojtje, që vepron në kuadër të Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale. Kujdestari është i obliguar të dorëzojë aplikacionin për regjistrimin e lindjes në zyrën për regjistrimin e statusit civil. Kujdestarët nisin dhe kompletojnë procedurat e regjistrimit për fëmijët e braktisur pas lindjes (përfshirë edhe fëmijët e porsalindur që janë lënë në spital), si dhe për fëmijët që janë braktisur më vonë në jetë. Fëmijët jetimë apo fëmijët për të cilët nuk dihen prindërit janë të regjistruar si fëmijë me identitet të panjohur para se të gjinden informatat e nevojshme lidhur me identitetin e tij/ saj: Po qe se identiteti i fëmijëve është i qasshëm (nga spitali, nëna biologjike apo ndonjë burim tjetër), këto informata shënohen në certifikatë të lindjes. Po qe se informatat relevante (data e lindjes, emri dhe mbiemri, etj.) për fëmijën pa prind gjenden në fazat e mëvonshme, certifikata e lëshuar në fillim do të azhurnohet duke përdorur informatat e reja që janë gjetur në ndërkohë. Në rastet e braktisjes së fëmijëve të porsalindur, data se kur është gjetur fëmija do të regjistrohet si datë e lindjes. Mirëpo, po qe se fëmija është i moshës më të rritur, ftohen ekspertët mjekësorë që të përcaktojnë moshën e tyre. Në rast se fëmija i porsalindur lihet në spital, ata mbesin në repartin e lindjeve për disa ditë, dhe pas kësaj ata transferohen në repartin e pediatrisë ku kujdestarët e tyre nisin procedurën për regjistrimin e lindjes. Para se fëmijët të akomodohen në jetimore (qendra për strehim të përkohshëm) janë të pajisur me certifikatë të lindjes. Nëse fëmija adoptohet/ birësohet, Qendra për Punë Sociale përkatëse lëshon vendimin për përditësimin e certifikatës së lindjes dhe prindërit adoptues regjistrohen si prindër biologjikë. Mirëpo, informatat përkatëse janë të shënuara në librat amë dhe gjithashtu fëmija ka të drejtë të njoftohet për adoptimin e tij/ saj Informatat në Regjistrin e Statusit Civil Regjistri i statusit civil përfshin informata lidhur me emrin dhe mbiemrin personal të fëmijës, gjininë, orën, datën, muajin, vitin dhe vendin e lindjes, vendbanimin dhe numrin e regjistrimit, si dhe informata lidhur me identitetin e prindërve të tij/ saj dhe nënshtetësinë. Po ashtu janë zhvilluar dispozita për regjistrimin e fëmijëve të braktisur dhe fëmijëve të prindërve identiteti i të cilëve nuk dihet, si dhe për përcaktimin e prindësisë që kryhet nga gjykata (Artikulli 18 i Ligjit për librat amzë). 29

31 Dallimi në mes të artikullit 7 dhe 8 të CRC-së Dispozitat e ligjit ekzistues nuk kërkojnë regjistrim të menjëhershëm të lindjes siç përcaktohet në Artikullin 7 të CRC-së. Periudha prej 30 ditësh e paraparë në Ligjin për librat amzë është dy herë më e gjatë se sa periudha e paraparë nga CRC-ja. Duke e konsideruar traditën e regjistrimit të lindjes në Kosovë, si dhe të prevalencës së tanishme të regjistrimeve të mëvonshme, zvogëlim i mëtejshëm i afatit për regjistrim të lindjes mund të ketë efekt negativ në numrin e lindjeve të regjistruara. Për më tepër, vetë procedura zhvillohet në dy vende: regjistrimi fillestar iniciohet nga institucioni relevant mjekësor dhe regjistrimi final në Njësinë për Regjistrin Civil. Kjo e komplikon procedurën dhe e vështirëson respektimin e saj Certifikata e lindjes Po qe se regjistrimi i lindjes përfaqëson njohjen zyrtare të qeverisë për ekzistencën dhe identitetin e fëmijës, certifikata e lindjes është dëshmi e prekshme të cilën e ka familja për këtë njohje. Certifikata e lindjes është dokument legal që i lëshohet individit dhe përmban informata vitale të shënuara gjatë regjistrimit të lindjes. Si minimum, përfshin informata lidhur me emrin e personit, gjininë, datën dhe vendin e lindjes, dhe për emrat e vendbanimin e prindërve. Pasi që certifikata e lindjes përmban informata lidhur me vendin e lindjes së personit dhe të dhënat personale të prindërve të tij/ saj, po ashtu mund të përdoren të zhvillohen regjistra tjerë civilë, siç janë regjistri civil dhe regjistri i qytetarëve. 12 Në Kosovë, certifikatat e lindjes lëshohen nga zyrtari i caktuar nga Departamenti i Administratës së Përgjithshme të Kuvendit Komunal përkatës e cila ka juridiksionin mbi çështjet e regjistrimit të statusit civil të asaj komune Regjistrimi i lindjes dhe strategjitë e zhvillimit publik Regjistrimi i statusit civil është i rëndësishëm për shumë arsye, përfshirë planifikimin kadastral, statistikat, arsimimin, imunizimin, etj. Planifikimi kadastral është i rëndësishëm për komunat që të zhvillojnë plane të përshtatshme kadastrale që rregullojnë përdorimin e hapësirës për shkolla, rrugë, industri, ndërtesa private, etj. Në mungesë të të dhënave të mbështetshme nga regjistrat lidhur me numrin dhe moshën e fëmijëve dhe të familjeve, është e pamundur të zhvillohen planet për hapësirat arsimore, numrin e mësimdhënësve, materialet e nevojshme arsimore, etj. Regjistrimi i lindjes po ashtu është i lidhur me planifikimin e imunizimit. Në vitin 2000/2001, UNICEF-i dhe autoritetet lokale të Kosovës kanë nisur një iniciativë për regjistrimin e të gjithë fëmijëve që kanë nevojë për imunizim. Informata lidhur me numrin e fëmijëve të mbledhur nga vizitat e të gjitha familjeve kanë shërbyer si informata bazë për zhvillimin e programit të imunizimit, përfshirë planin për numrin dhe shpërndarjen e vaksinave në gjithë Kosovën. Të dhënat e mbledhura lidhur me numrin e vaksinave të papërdorura nga viti paraprak gjithashtu janë rishikuar në baza vjetore dhe krahasuar me numrin e ofruar nga Enti Statistikor i Kosovës dhe të gjitha spitalet që kanë maternitet lidhur me numrin vjetor të lindjeve. 12 Të Drejtat në Lindje, UNICEF

32 3.3. Regjistrimi i lindjes dhe të drejtat e fëmijëve në Kosovë Regjistrimi i lindjes është parakusht për arritjen e shumë të drejtave juridike, përfshirë arsimimin, të drejtat ekonomike, kulturore dhe politike. Më tej është një përmbledhje e konventave dhe deklaratave ndërkombëtare lidhur me të drejtat e fëmijëve dhe qasjen në regjistrim të lindjes: Deklarata Universale mbi të Drejtat e Njeriut, 1948 Artikulli 15 Konventa Ndërkombëtare lidhur me Pa nënshtetësinë, 1961 Artikulli 1 Marrëveshje Ndërkombëtare mbi të Drejtat Civile dhe Politike, 1966 Artikulli 24 Konventa e Eliminimit të të Gjitha Formave të Diskriminimit Ndaj Femrave, 1979 Artikulli 9 Sesioni i 35 i Përfaqësuesit të KB për të Drejtat e Njeriut, 1989 Konventa mbi të Drejtat e Fëmijëve (CRC), 1989 Artikulli 7 Konventa Ndërkombëtare mbi Mbrojtjen e të Drejtave të Punëtorëve Emigrantë dhe Anëtarëve të Familjeve të Tyre, 1990 Artikulli 29 Konventa Evropiane mbi Nënshtetësinë, 1997 Artikulli 6 Secili ka të drejtë për nënshtetësi. Shteti kontraktues do t i ofrojë nënshtetësi personit të lindur në territorin e vet i cili përndryshe do të mbetet pa nënshtetësi.. Secili fëmijë duhet të regjistrohet menjëherë pas lindjes dhe do të ketë emër Secili fëmijë ka të drejtë të fitoj nënshtetësinë. femrave do t u ofrohen të drejta të njëjta sikurse meshkujve në raport me nënshtetësinë e fëmijëve të tyre. Cek rëndësinë e regjistrimit të lindjes për mbrojtjen e fëmijës, veçanërisht për fëmijët jo legjitim dhe për zvogëlimin e shitjes apo trafikimit të fëmijëve. Fëmija do të regjistrohet menjëherë pas lindjes dhe do të ketë të drejtë në emër prej lindjes, të drejtën të fitojë nënshtetësi dhe sa më shumë që është e mundur, të drejtë të dijë dhe të kujdeset nga prindërit e tij apo saj Shtetet pjesëmarrëse duhet të sigurohen për jetësimin e këtyre të drejtave në harmoni me ligjin e tyre shtetëror dhe obligimet e tyre në pajtim me instrumentet relevante ndërkombëtare në këtë fushë, në veçanti kur fëmija në të kundërtën do të mbetej pa nënshtetësi. Secili fëmijë i punëtorëve emigrantë kanë të drejtë në emër, të regjistrohet në lindje dhe në nënshtetësi Secili Shtet pjesëmarrës duhet të parashohë në ligjin e tij që nënshtetësia të fitohet ex lege duke për fëmijët e gjetur (thjeshtër) në territorin e tij që përndryshe do të mbeteshin pa nënshtetësi [dhe] që nënshtetësia e tij do të fitohej nga fëmijët e lindur në territorin e tij të cilët nuk fitojnë nënshtetësi tjetër në lindje. Tabela 5. Instrumentet ndërkombëtare për Të Drejtat e Njeriut lidhur me regjistrimin e lindjes 13 CRC përkrah 4 të drejta kyçe për fëmijët lidhur me regjistrimin e lindjes: 1. Të drejtën për regjistrim; 2. Të drejtën për regjistrim menjëherë pas lindjes; 3. Të drejtën në emër dhe të dijë prindërit e vet; dhe 4. Të drejtën për nënshtetësi. Regjistrimi i lindjes në Kosovë është ngushtë i lidhur me të drejtat e fëmijëve: arsimim, kujdes shëndetësor dhe social Arsimimi Ministria e Arsimit (IDI 13) pohon se kërkohen certifikatat e lindjes së fëmijëve nga prindërit që dëshirojnë t i regjistrojnë fëmijët në shkollë. Mirëpo, fëmijët regjistrohen në shkollë pa certifikatë të lindjes me ç rast kërkohet nga prindërit të ofrojnë certifikatën e lindjes deri në fund të vitit të parë shkollor. Certifikatat për përfundimin e vitit të parë të shkollës nuk lëshohen nëse prindi i fëmijës nuk e dorëzon certifikatën e lindjes së fëmijës. 13 Burimi: UNICEF (2002:3) a 31

33 Megjithatë, ky studim nuk ka hasur në ndonjë fëmijë të regjistruar në shkollë dhe që kanë vazhduar të jenë të regjistruar edhe po qe se certifikata e lindjes nuk është dorëzuar deri në fund të vitit të parë të shkollimit. Në njërën anë kjo qasje plotëson të drejtën fundamentale të secilit fëmijë për qasje në sistemin arsimor; në anën tjetër kjo qasje mund t u shkaktojë dëm përpjekjeve për edukimin e prindërve lidhur me rëndësinë e regjistrimit të lindjes dhe marrjes së certifikatës së lindjes për fëmijët e tyre. Në të ardhmen ky boshllëk mund të adresohet me bashkëpunim në mes shkollës dhe Asociacionit të Prindërve dhe Mësuesve, por edhe zyrtarëve të regjistrimit të statusit civil. Intervistat e thukëta me prindërit e fëmijëve të pa-regjistruar (IDI 15) kanë zbuluar se shumica e fëmijëve të pa-regjistruar gjithashtu mund të regjistrohen në shkollë duke dorëzuar kartelën e imunizimit apo pëlqimin nga pediatria. Në disa raste fëmijët regjistrohen në bazë të dokumenteve identifikuese të prindërve. Asnjë nga prindërit e intervistuar nuk ka deklaruar se ka pasur nevojë që të dorëzojë certifikatën e lindjes deri në fund të vitit të parë shkollor, që sugjeron se kjo politikë duhet të mbikëqyret më mirë. Fakti se regjistrimi i lindjes nuk është i nevojshëm për regjistrim në shkollë është konfirmuar nga Asociacioni i Prindërve dhe Mësuesve në Fushë Kosovë (IDI 12) dhe përfaqësuesit e tyre në nivelin qendror (IDI 14). Në vazhdën e kësaj, drejtorët e shkollave janë vlerësuar se kanë qenë shumë ndihmues dhe se është raportuar që asnjë fëmijë, i cili ka qenë i interesuar të vijojë shkollën të jetë lënë jashtë këtij procesi për shkak të mungesës së certifikatës së lindjes. Për arsye planifikuese, autoritetet komunale të arsimimit duhet të krahasojnë numrat e fëmijëve të regjistruar në regjistrat e lindjes relevante dhe fëmijët e regjistruar në shkollë, të vlerësojnë nëse të gjithë fëmijët që janë për regjistrim, e kanë kryer këtë në kohë të duhur. Në këtë mënyrë, regjistrimi në shkollë do të vëzhgohej. Mirëpo, shpesh zyrat komunale të regjistrimit nuk kanë të dhëna të sakta për 32

34 numrin e fëmijëve për shkak të problemit të regjistrimit të dyfishtë: fëmijët duhet të regjistrohen në komunën ku ata kanë lindur në vend se të regjistrohen në komunën ku ata banojnë (shih paragrafi të këtij studimi). Shumë fëmijë megjithatë regjistrohen në të dyja vendet (vendin e lindjes dhe vendin e banimit), por kjo praktikë është tejet jokonsistente dhe nuk është e harmonizuar, kështu që është shumë e vështirë që komunat të mund të mbështeten në regjistrat e lindjes së fëmijëve si të dhëna të sakta që të mbikëqyrin nëse fëmijët janë regjistruar në kohën e duhur. Shërbimet e inspektimit të quajtura njësitë rajonale të inspektimit duhet të intervenojnë në rast të dokumenteve të pakompletuara apo të dyshimit se janë falsifikuar. Mirëpo, gjatë viteve të kaluara ka pasur vetëm disa intervenime, ndoshta për shkak të të dhënave jo të sakta të mbledhura në zyrat e komunës. Inspection services called regional inspection units should intervene in cases of incomplete or suspected forged children s school files. However, there were just a few such interventions over the past couple of years, maybe also because of the inaccurate data stored in municipalities offices Kujdesi shëndetësor Në bazë të Ligjit për shëndetësi (numër 2004/04), qasja në kujdes shëndetësor u ofrohet vetëm personave që kanë dokumente valide personale. Në praktikë, shumicës së fëmijëve dhe femrave iu ofrohet kujdesi shëndetësor, pa marrë parasysh nëse ata kanë dokumente të nevojshme (certifikatë të lindjes apo dokument identifikues) (IDI 8). Kjo informatë është përforcuar gjithashtu gjatë sondazhit 66% të prindërve të cilët nuk e kanë regjistruar lindjen e fëmijës kanë deklaruar se nuk kanë pasur nevojë për asnjë dokument në mënyrë që t i qasen shërbimit shëndetësor. Intervistat e thukëta me prindër të fëmijëve të pa-regjistruar kanë konfirmuar se ka qenë e mjaftueshme që qendrat e kujdesit shëndetësor të vizitohen dhe të pranohet shërbimi; vetëm në raste të rralla iu është kërkuar kartela e imunizimit apo dokumenti i ndihmës sociale. Qendrat e kujdesit shëndetësor mbajnë regjistër ku shënojnë të gjitha informatat lidhur me identitetin e fëmijës që ka pranuar shërbimin shëndetësor (apo, kur është e mundur, të dokumentuara) nga prindërit (IDI 8). Përderisa shumica e popullsisë duket se janë në gjendje t i qasen kujdesit shëndetësor primar pa dëshmi të identitetit, gjithashtu ka dallim të vërejtur të bazuar në përkatësinë etnike të personit që kërkon kujdes shëndetësor. Përderisa përfaqësuesit e Ministrisë së Shëndetësisë deklarojnë se trajtim i njëjtë u ofrohet anëtarëve të të gjitha komuniteteve që jetojnë në Kosovë (IDI 8), përfaqësuesit lokalë të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë ankohen se kanë qenë të parandaluar nga qasja në kujdesin shëndetësor pa dokument valid identifikues (IDI 14). Për më tepër, në nivelin sekondar të kujdesit shëndetësor kur, për shembull, një person i cilësdo përkatësie etnike kërkon operacion apo trajtim nga mjeku specialist mund të kërkohet nga pacientët të ofrojnë dokument për identitetin e tyre (IDI 12) Kujdesi social dhe policia Punëtorët socialë dhe policia nënvizojnë se mungesa e dokumenteve të identifikimit për disa pjesëtarë të popullsisë me të cilët ata punojnë është problem me të cilin ballafaqohen. Mos-regjistrimi i lindjes së fëmijës është problem kyç në ofrimin e ndihmës sociale dhe mund të shkaktojë problem për policinë në delikuencën e të miturve, dhunën në familje dhe rastet e fëmijëve që kërkojnë lëmoshë. 33

35 Ndihma sociale Regjistrimi i faktit të lindjes në Kosovë Secili që aplikon për ndihmë sociale duhet të dorëzojë kartelën identifikuese të UNMIK-ut për të gjithë anëtarët e familjes së tij/ saj më të vjetër se 16 vjeç, dhe certifikatat e lindjes për anëtarët më të rinj se 16 vjeç. Aplikuesit duhet të dëshmojnë se janë banorë të Kosovës dhe asnjë person pa dokumente identifikuese personale të lëshuara nga autoritetet kosovare nuk mund të pranojë ndihmë sociale. Fëmijët e aplikuesve lindja e të cilëve nuk është regjistruar apo të cilët janë pa dokumente identifikuese nuk mund të llogariten si anëtarë të familjes së tij/ saj gjatë kalkulimeve të shumës së ndihmës sociale që do ta pranonte. Mirëpo, në raste të tilla, punëtorët socialë i inkurajojnë aplikuesit që t i regjistrojnë fëmijët e tyre dhe t i ndihmojnë duke iu ofruar informata për dokumentet e nevojshme për regjistrim. Po qe se, gjatë punës në terren, punëtorët socialë hasin në familje që kualifikohet për ndihmë sociale, por që nuk kanë dokumente të identifikimit, ata iniciojnë procedurat e regjistrimit për anëtarët e këtyre familjeve. Në të kaluarën, raste të tilla kryesisht kanë përfshirë anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë, të cilët janë ndihmuar nga punëtorët socialë të kompletojnë regjistrimin. Këto aktivitete të punëtorëve socialë janë raportuar nga zyrtarët e ministrisë (IDI 11). Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale (IDI 15) është përcaktuar që familjet anëtarët e së cilës kanë lindur jashtë Kosovës më e mundura do të ballafaqohen me probleme me mungesë të dokumenteve identifikuese (për shembull, familjet nga Serbia jugore, nga qytetet Preshevë dhe Bujanoc dhe në pjesët veriore të vendit). Familjeve të tjera rrallë është gjetur se u mungojnë dokumente identifikuese. Programi i ndihmës sociale është i disenjuar ashtu që të inkurajojë popullsinë për t u regjistruar dhe për të aplikuar për dokumente personale. Familjet e varfra të identifikuara nga punëtorët socialë ndihmohen duke ua siguruar të gjitha dokumentet të cilat u nevojiten që të aplikojnë për ndihmë sociale. Punëtorët socialë i dorëzojnë kërkesat tek autoritetet relevante që këto familje të përjashtohen nga pagesa e tarifave për këto dokumente apo ndihmojnë familjet e tilla të mbledhin të gjitha dokumentet e nevojshme që kërkohen për aplikim për ndihmë sociale. Gati të gjithë shqiptarët (99%) që aplikojnë për ndihmë sociale veçse kanë dokumente të identifikimit (IDI 12). Mungesa e dokumenteve identifikuese është më shumë e shprehur në mesin e anëtarëve të grupeve të minoriteteve, në veçanti të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë (kjo është konfirmuar nga IDI 12). Skema e ndihmës sociale ka ndihmuar në masë të madhe në ngritjen e vetëdijes në mesin e popullsisë, dhe në veçanti të prindërve, lidhur me nevojën e regjistrimit të fëmijëve dhe marrjen e dokumenteve identifikuese personale Delikuenca e të miturve Regjistrat e policisë në rastet e kundërvajtësve të mitur përfshin informatat e përgjithshme (emri, mbiemri, data e lindjes, vendi i lindjes, emri i prindërve, etj. shumica e informatave të mbledhura përgjatë intervistës, por dëshmi të dokumentuara mund të kërkohen më vonë). Po qe se kundërvajtësit e mitur nuk kanë dokumente valide identifikuese (si për shembull certifikatë të lindjes), po ashtu pranohen edhe dokumente të tjera, si për shembull libreza e shkollës, kartela e imunizimit, etj. 34

36 Informatat që marren gjatë intervistës me kundërvajtësin e mitur (apo me prindin/ kujdestarin e tij/ saj), duhet të gjitha të regjistrohen (IDI 6) Dhuna familjare Kur intervenon policia në rastet e dhunës në familje, ata mbështeten në të dhënat që i ofron prindi lidhur me fëmijët kundërvajtës po qe se policia ka dyshime lidhur me saktësinë e informatave të mbledhura, atëherë kërkojnë që të dorëzohen dëshmi të dokumentuara (IDI 6) Fëmijët që kërkojnë lëmoshë Detyra më e vështirë për policinë është të identifikojnë fëmijët që kërkojnë lëmoshë, në fakt, të sigurojnë dokumente valide identifikuese për ta. Kjo është veçanërisht e vërtetë për lypësit që vijnë nga Shqipëria të cilët nuk kanë kurrfarë dokumente identifikuese. Gjatë periudhës 2004/05, policia ka identifikuar 74 fëmijë lypës nga Shqipëria apo nga komunitetet romë, ashkalinj dhe egjiptianë. Lypësit nga Shqipëria janë riatdhesuar me ndihmën e gjykatës. Së fundi, fëmijët lypës kryesisht janë anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë apo banorë të mëparshëm të Kosovës (kryesisht popullsia e romëve, ashkalinjve dhe egjiptianëve apo nga Shqipëria) Llogaritja e regjistrimit të lindjeve dhe besueshmëria e të dhënave 14 Norma zyrtare e regjistrimit të lindjeve llogaritet si pjesë e të gjitha lindjeve të gjalla që janë regjistruar. Në praktikë, llogaritja e normës së regjistrimit të lindjeve dallon, edhe pse sistemi efikas i regjistrimit të statusit civil është i vendosur mirë për mbledhjen e të dhënave të sakta për lindje të gjalla dhe lindje të regjistruara. Regjistrimi i përgjithshëm dhe të dhënat nga sondazhi nuk ofrojnë informata të plota, permanente dhe të vazhdueshme për popullsinë. Të dhënat nga regjistrimi i përgjithshëm zakonisht bëhen çdo 10 vjet, përderisa sondazhet mbështeten në informatat e ofruara nga një mostër ë popullsisë apo nga vëzhgimet empirike. Mund të supozohet se niveli i përgjithshëm i regjistrimit është më i ulët se vlerësimet e dhëna, duke marrë parasysh vështirësitë e matjes së saktë të normës së lindjeve. Për më tepër, lindjet në mesin e popullsisë së margjinalizuar janë më shumë të prirë të nënpërfaqësohen pasi ka tendencë që metodologjia e shpërndarjes së regjistrimit civil dhe mostrës së sondazhit të jenë në shpërpjesëtim për shkak të pjesës së vogël të këtyre grupeve, duke rezultuar në norma të larta të regjistrimit, të krijuara artificialisht. Të dhënat jo të sakta mund të zvogëlojnë kapacitetin e qeverisë në zhvillimin e politikave dhe programeve me fokus të veçantë, veçanërisht drejt atyre që kanë më së shumti nevojë për këto shërbime. Duke pasur parasysh mungesën e regjistrimit të përgjithshëm të popullsisë dhe të dhënat tjera demografike të banorëve të Kosovës, si dhe të ngecjeve në sistemin e ri të regjistrimit të lindjeve, është e pamundur të fitohen të dhëna të sigurta lidhur me regjistrimin e lindjeve nga Enti Statistikor i Kosovës. Për shkak të mungesës së këtyre të dhënave, ky sondazh mund të vlerësohet se paraqet normën e regjistrimit të lindjeve në Kosovë. 14 Të Drejtat në LIndje, UNICEF

37 4. REALITETI I REGJISTRIMIT TË LINDJEVE NË KOSOVË: TË GJETURAT KRYESORE Rezultatet e sondazhit tregojnë se 8.3% të njerëzve të Kosovës nuk e kanë regjistruar lindjen e (së paku) një fëmije të tyre (nën moshën 18 vjeçare). Kjo përqindje përfshin 3.1% të familjeve që nuk e kanë regjistruar asnjë fëmijë dhe 5.2% të familjeve që kanë regjistruar disa, por jo të gjithë fëmijët e tyre. Familjet nga të dy grupet e cekura më lart kanë qenë më të përhapura në zonat me shumicë shqiptare (ku 3.8% të familjeve të anketuara nuk e kanë regjistruar lindjen e të gjithë fëmijëve përderisa 6.6% nuk e kanë regjistruar lindjen 94.3% Leposaviq e disa fëmijëve), ndërsa në zonat me shumicë serbe kjo dukuri ka qenë shumë e rrallë (0.8% Zveçan Zubin Potok Mitrovicë të familjeve). LEGEND Pe jë Deçan Prishtinë/Pristina region Mitrovica/K.Mitrovica region Gjakovë/Djakovica region Prizren region Ferizaj/Urosevac region Gjilan/Gnjilane region Pejë/pec region Gjakovë Is tog Klinë Rahovec Ma lishevë Pr izren Dr agash Skenderaj Gllogovc Suharekë Vushtrri Obiliq Fushë Kosovë Shtime Shtërpcë Podujevë Lipjan Ferizaj Pr ishtinë Kaçanik Norma e regjistrimit të lindjes për fëmijët nën moshën 18 vjeçare 93.1% LEGEND Pe jë Deçan Prishtinë/Pristina region Mitrovica/K.Mitrovica region Gjakovë Is tog Zveçan Mitrovicë Zubin Potok Klinë Rahovec Ma lishevë Pr izren Leposaviq Skenderaj Gllogovc Suharekë Vushtrri Obiliq Fushë Kosovë Shtime Shtërpcë Podujevë Lipjan Ferizaj Pr ishtinë Kaçanik Kame nicë Novobërdë Viti Viti Gjilan Kame nicë Novobërdë Gjilan Pasi që 5.7 për qind e fëmijëve të Kosovës nën moshën 18 vjeçare dhe 6.9% e fëmijëve nën moshën 5 vjeçare nuk janë të regjistruar, norma e regjistrimit të lindjeve për të parët është 94.3%, kurse për të fundit 93.1%. Në të dyja rastet, norma e mos-regjistrimit të lindjeve, siç është identifikuar nga Prism Research, është dukshëm më e ulët se shifra zyrtare prej 15% që citohet nga Ministria e Shërbimeve dhe e Punëve të Brendshme. Mirëpo, norma zyrtare e mos-regjistrimit të lindjeve është më shumë vlerësim se sa një fakt i llogaritur saktë. Veç kësaj, nuk i llogarit fëmijët serbë të Kosovës, të cilët janë të regjistruar nga institucionet paralele (të administruara nga autoritetet e Beogradit) e të cilat nuk janë të njohura zyrtarisht nga institucionet e Kosovës. Ky sondazh ka treguar se norma e regjistrimit të lindjeve në zonat me shumicë serbe të Kosovës është i ulët dhe se rastet e mos-regjistrimit janë të rralla në këto zona. Gjakovë/Djakovica region Prizren region Ferizaj/Urosevac region Gjilan/Gnjilane region Pejë/pec region Dr agash Norma e regjistrimit të lindjes për fëmijët nën moshën 5 vjeçare Gjithashtu është me rëndësi të theksohet se vlerësimi i cekur më lart nga Ministria e Shërbimeve Publike dhe Ministria e Punëve të Brend- 36

38 shme nuk ka datë të saktë, kështu që nuk ka indikacione të qarta se kur janë mbledhur këto të dhëna. Për shkak të kampanjave me qëllim të ngritjes së vetëdijes dhe masave aktive për inkurajim të regjistrimit të lindjeve në Kosovë (duke hapur zyra për regjistrim të lindjeve në secilën komunë, përmirësimin e punës së tyre dhe efikasitetin, themelimi i ekipeve mobile për regjistrim të lindjeve, etj.) që janë jetësuar gjatë viteve të kaluara, ka shumë gjasa që rezultatet e sondazhit të ofrojnë pasqyrë të përditësuar dhe mund të shërbejë si indikator i suksesit të aktiviteteve të fundit të vetëdijesimit dhe inkurajimit për punë të vazhdueshme në arritjen e regjistrimit të secilës lindje në Kosovë. Krahasimi në mes të normës së regjistrimit të lindjeve (në mesin e fëmijëve më të rinj se 5 vjeç) në Kosovë dhe vendet fqinje tregon se norma e regjistrimit të lindjeve në Kosovë (93.1%) është shumë e ngjashme me atë të IRJ të Maqedonisë (93.8%) dhe se këto dy vende kanë normën më të ulët të regjistrimit të lindjeve në rajon. Vendet tjera fqinje kanë ose nivel të lartë të regjistrimit të lindjeve (Shqipëria 97.6%) apo kanë arritur 100% e regjistrimit të lindjeve (Serbia 100%, Mali i Zi 100%) Rajonet dhe regjistrimi i lindjeve në Kosovë Edhe pse anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe Leposaviq egjiptianë në Kosovë janë më Zveçan shumë të prirë të mos regjistrojnë lindjen e fëmijëve të tyre, Mitrovicë Zubin Potok 6.0% Podujevë mos-regjistrimi i fëmijëve po Vushtrri Is tog Skenderaj 13.9% ashtu është prezent në mesin Pejë Pr ishtinë e familjeve shqiptare, turke dhe 5.3% Obiliq Klinë Gllogovc Fushë Kosovë Novobërdë Kamenicë boshnjake, kështu që ky është Deçan Lipjan Malishevë 0.8% problem më i theksuar në zonën 0.5% Shtime Gjilan Gjakovë e banuar me shqiptarë, se sa në Rahovec Ferizaj Suharekë Viti atë me serbë. 9.6% Mos-regjistrimi i lindjes më së LEGEND Pr izren Shtërpcë Kaçanik Prishtinë/Pristina region shumti është i shprehur në rajonin e Prishtinës dhe të Ferizajt. Mitrovica/K.Mitrovica region 4.0% Gjakovë/Djakovica region Prizren region Ferizaj/Urosevac region Dragash Përveç kësaj, mos-regjistrimi i Gjilan/Gnjilane region Pejë/pec region lindjes në mesin e fëmijëve më të rinj se 18 vjeç në rajonin e Norma e mos-regjistrijmit të fëmijëve nën moshën Mitrovicës dhe në mesin e fëmijëve më të rinj se 5 vjeç në ra- 18 vjeçare në zonat e banuara me shumicë shqiptare jonin e Prizrenit është më i lartë se sa mesatarja në nivel të Kosovës. Norma e regjistrimit të lindjes ndryshon në komuna të ndryshme të rajonit të banuar me shumicë shqiptare. Kjo situatë është kryesisht alarmuese në komunën e Shtimes, Podujevës dhe Obiliqit, ku 15 Të Drejtat në Lindje: UNICEF

39 në mes të një të pestës dhe çerekut të fëmijëve deri në moshën 18 vjeçare nuk janë të regjistruar. Këto të dhëna tregojnë se ka vetëm 3 nga 12 komuna në zona me shumicë shqiptare ku norma e mos-regjistrimit e fëmijëve të moshës nën 18 vjeçare është më e lartë se mesatarja në Kosovë. 0% 2% 8% 22% 1% 7% 0% 15% 7% 19% 5% 9% 0% 0% 11% 16% 1% 0% 2% 26% 9% 8% 0% 5% 0% 0% 3% 0% 1% 0% 0% 0% Norma e mos-regjistrimit në komunat e zonave me shumicë shqiptare Norma e mos-regjistrimit në komunat e zonave me shumicë serbe majori Mos-regjistrimi i lindjeve të fëmijëve është më i lartë në zonat me shumicë shqiptare (6.8%) se sa në zonat me shumicë serbe (1.5%). 16 Andaj, norma e regjistrimit të lindjeve në mesin e fëmijëve më të rinj se 18 vjeç në zonat e banuara me shumicë shqiptare është 93.2% dhe në zonat e banuara me shumicë serbe është 98.5%. Informata lidhur me fëmijët me të rinj se 5 vjeç tregojnë se norma e regjistrimit të lindjes te kjo popullsi është edhe më e ulët te zonat me shumicë shqiptare qëndron në 91.8%, ndërsa në zonat me shumicë serbe në 97.4% (shih Grafi 1). NORMA E REGJISTRIMIT TË FËMIJËVE DERI NË MOSHËN 18 VJEÇARE NORMA E REGJISTRIMIT TË FËMIJËVE DERI NË MOSHËN 5 VJEÇARE % ,1 91,8 Kosovë Zonë me shumicë Shqiptare 97,4 Zonë me shumicë Serbe % ,3 93,2 Kosovë Zonë me shumicë Shqiptare 98,5 Zonë me shumicë Serbe Grafi 1. Regjistrimi i lindjeve të fëmijëve në Kosovë 16 Respodentët e të gjitha grupeve etnike në zonat me shumicë shqiptare i kanë regjistruar fëmijët e tyre te institucionet e përkohshme të vetë-qeverisjes (institucionet e Kosovës) apo në institutionet që kanë operuar në Kosovë para vitit 1999 (në vartësi prej vitit të lindjes së fëmijës). Respodentët serbë i kanë regjistruar fëmijët e tyre të lindur pas vitit 1999 në institucionet që kanë operuar në Kosovë para vitit 1999 dhe autoritetet serbe që operuan në Kosovë pas vitit 1999 si dhe institutionet e dislokuara të Kosovës në Serbi. Anëtarët e grupeve etnike tjera që jetojnë në zonat me shumicë serbe gjithashtu kanë qenë më shumë të prirë t i regjistrojnë fëmijët e tyre te autoritetet serbe që operojnë në Kosovë pas vitit 1999 dhe komunat e dislokuara të Kosovës në Serbi. Ngjajshëm me respodentët në zonat me shumicë shqiptare, respodentët që jetojnë në zonat me shumicë serbe e të cilët i kanë regjistruar fëmijët e tyre para vitit 1999 e kanë bërë te institucionet që kanë operuar në Kosovë në atë kohë. 38

40 Norma e mos-regjistrimit të lindjes së fëmijëve gjithashtu është relativisht e lartë në rajonet me shumicë shqiptare të Pejës dhe të Prizrenit. Në pjesët me shumicë shqiptare të Kosovës, vetëm rajonet e Gjakovës dhe Gjilanit kanë regjistrim funksional të lindjes (shih Grafi 2). Nuk ka pasur dallim të këtillë në mes të rajoneve me shumicë të popullsisë serbe mos-regjistrimi i fëmijëve më të rinj se 18 vjeç ka qenë njëjtë i rrallë në të gjitha zonat me shumicë serbe 17 (shih Grafi 2). Zona me shumicë Shqiptare Zona me shumicë Serbe Rajoni Gjilan Rajoni Ferizaj Rajoni Prishtinë Rajoni Mitrovicë Rajoni Gjakovë Rajoni Gjilan Rajoni Prizren Rajoni Pejë Rajoni Mitrovicë Rajoni Ferizaj Rajoni Prishtinë % Grafi 2. Norma e mos-regjistrimit të lindjes së fëmijëve është më e larta në rajonet (zonat e banuara me shumicë Shqiptare) e Prishtinës dhe Ferizajt (grafi ofron informata lidhur me normën e mos-regjistrimit të fëmijëve me të rinj se 18 vjeç). Na anën tjetër, disa komuna kanë arritur 100% regjistrimin e lindjeve (Deçani, Dragashi, Gjakova, Skenderaj, Vitia dhe Kamenica) kështu që këto mund të përdoren si shembuj të praktikës së mirë. Në zonat me shumicë serbe, nuk ka variacione në mesin e komunave në regjistrimin e lindjeve të fëmijëve më të rinj se 18 vjeç. Shumica e fëmijëve të pa-regjistruar më të rinj se 5 vjeç në zonat me shumicë serbe jetojnë në komunën e Mitrovicës (5.5%). 17 Sa i përket fëmijëve nën moshën 5 vjeçare, është regjistruar trend i ngjashëm nuk ka pasur dallime domethënëse në normën e regjistrimit të lindjes ndërmjet rajoneve të ndryshme të banuara me shumicë serbe, përderisa norma më e lartë e mos-regjistrimit të lindjes në zonat e banuara me shumicë shqiptare ka qenë në rajonin e Prishtinës dhe Ferizajt, përcjellë nga rajoni i Prizrenit dhe i Mitrovicës, përderisa ka qenë më e ulëta nga rajoni i Gjakovës dhe i Gjilanit. 39

41 % Shtime Podujevë Obiliq Lipjan Prishtina Malishevë 9.38 Suharekë 8.73 F.Kosova 8.43 Ferizaj 8.09 Mitrovicë 7.25 Pejë 6.59 Vushtrri 5.00 Klinë 3.85 Kaçanik 1.92 Gllogovc 1.92 Rahovec Zona me shumicë Shqiptare 1.86 Prizren 1.49 Istog 1.30 Gjilan Deçan Dragash Gjakovë Skenderaj Viti Kamenicë 3.21 K.Mitrovica 1.20 Priština Leposavić Zubin Zvečan K.Kamenica Novo Brdo Zona me shumicë Serbe Štrpce Grafi 3. Mos-regjistrimi i fëmijëve deri në moshën 18 vjeçare është më i shpeshtë në komunën e Shtimes, Podujevës dhe Obiliqit Shqiptarët dhe boshnjakët që jetojnë në viset rurale janë më shumë të prirë se sa anëtarët e grupeve të njëjta etnike që jetojnë në viset urbane, të mos i regjistrojnë fëmijët e tyre. Kjo është njëjtë e vërtetë për fëmijët deri në moshën 5 vjeçare si dhe për ata deri në moshën 18 vjeçare. Më herët hulumtimi ka sugjeruar se, vetëm në zonat e banuara me shqiptarë, mos-regjistrimi i lindjeve të fëmijëve është më i shpeshtë në zonat rurale se sa urbane, në Kosovë (dhe i njëjtë në mesin e fëmijëve nën 5 vjeç sikurse edhe të atyre deri në 18 vjeç) % Urban Rural Urban Ruraln Deri 5 vjeç Deri 18 vjeç Grafi 4. Norma e mos-regjistrimit për viset urbane dhe rurale në Kosovë Sa i përket zonave me shumicë serbe, nuk ka ndryshime në regjistrimin e lindjeve në mes të kategorive urban-rural. Po ashtu, ka disa dallime nga ky rregull në zonat me shumicë shqiptare trendi në Mitrovicë është i kundërt, në fakt, fëmijët që jetojnë në viset urbane janë më pak të prirë se sa ata që jetojnë në viset rurale të mos e regjistrojnë lindjen (shih Grafi 5). 40

42 Urban Rural % Rajoni Prishtinë 1.22 Rajoni Mitrovicë Rajoni Gjakovë Rajoni Prizren 6.17 Rajoni Ferizaj Rajoni Gjilan Rajoni Pejë Grafi 5 Mos-regjistrimi i lindjes së fëmijëve është më i zakonshëm në viset rurale, në zonat e banuara me shqiptarë (grafi tregon normën e mos-regjistrimit të fëmijëve më të rinj se 18 vjeç). Situata ka qenë e ngjashme në dy komunat e rajonit të Mitrovicës, ku fëmijët e paregjistruar janë gjetur (Mitrovicë dhe Vushtrri) fëmijët që jetojnë në qendrat urbane janë më shumë të prirë të mos jenë të regjistruar. Kjo është për shkak të familjeve rome, ashkalinje dhe egjiptiane (të cilët kanë qenë grupi i vetëm i popullsisë në këtë rajon që nuk i ka regjistruar lindjet e fëmijëve deri në moshën 18 vjeçare) të cilët jetojnë në pjesët urbane të komunës së Mitrovicës dhe të Vushtrrisë. Analiza e mëtejshme po ashtu tregon normë të qëndrueshme në mesin e anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë pa marrë parasysh nëse jetojnë në viset urbane apo rurale, përderisa më shumë familje shqiptare dhe boshnjake të cilat jetojnë në vise rurale se sa urbane nuk e kanë regjistruar lindjen e fëmijës së tyre Etniciteti dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë janë më shumë të prirë në mesin e të gjithë banorëve të Kosovës të mos i regjistrojnë fëmijët e tyre. Norma e mos-regjistrimit të fëmijëve deri në moshën 18 vjeçare të grupit etnik RAE (romë, ashkalinj dhe egjiptianë) në zonat me shumicë shqiptare ka qenë 14%, ndërsa në zonat me shumicë serbe ka qenë 5%. Mos-regjistrimi i lindjes së fëmijës (të fëmijëve deri në moshën 18 vjeçare) në zonat me shumicë shqiptare, po ashtu ka qenë prezent në mesin e anëtarëve të komunitetit shqiptar (5.7%) dhe turk (5.2%), si dhe në mesin e boshnjakëve (3.3%). Në zonat me shumicë serbe ky korrelacion ekziston vetëm në rastet e anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj, egjiptianë dhe boshnjakë (shih Grafi 6). 41

43 % Shqiptar Boshnjak Turk Rom, Ashkali, Egjiptian Zona me shumicë Shqiptare Serb Boshnjak Rom, Ashkali, Egjiptian Zona me shumicë Serbe Grafi 6. Mos-regjistrimi i lindjes është më i shpeshtë tek anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë (grafi tregon normën e mos-regjistrimit të fëmijëve më të rinj se 18 vjeç) Analiza e ndarë sipas zonës tregon se norma e mos-regjistrimit të lindjes në mesin e anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë është më e lartë në rajonin e Mitrovicës; një e treta e fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në zonën me shumicë shqiptare dhe një e pesta e fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në zonën me shumicë serbe në këtë rajon nuk e kanë të regjistruar lindjen. Përveç Mitrovicës, normë të lartë të mos-regjistrimit të fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë gjithashtu janë shënuar në rajonin e Pejës (18%), si dhe në zonën me shumicë shqiptare të rajonit të Prishtinës (17%). Në zonën me shumicë shqiptare të rajonit të Ferizajt kjo shifër ka shënuar 7% dhe në pjesën e banuar me shumicë serbe të rajonit të Prishtinës ka qenë 5%. Mirëpo, mosregjistrimi i lindjeve të fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë ka qenë shumë i rrallë apo fare nuk ka ekzistuar (Prizren dhe Gjilan) 18 (shih grafi 6). Mos-regjistrimi i lindjes së fëmijëve shqiptarë deri në moshën 18 vjeçare ka qenë më i shpeshtë në rajonin e Prishtinës dhe Ferizajt (13%, respektivisht 11%), edhe pse po ashtu ka qenë prezent në rajonin e Prizrenit (4%) dhe Pejës (3%). Norma domethënëse të mos-regjistrimit të lindjes te fëmijët turq po ashtu ka qenë prezent në rajonin e Prizrenit dhe Gjilanit dhe të fëmijëve boshnjakë në rajonin e Prishtinës (përqindje e lartë e mos-regjistrimit të fëmijëve boshnjakë është shkaktuar nga numri i vogël në mostër, që do të thotë se 2 nga 4 (50%) të boshnjakëve të anketuar nuk i kanë regjistruar fëmijët e tyre) (shih Grafi 7). 18 Norma e mos-regjistrimit në mesin e komunitetit romë, ashkalinj dhe egjiptianë të fëmijëve më të rinj se 5 vjeç ka qenë më e larta në rajonin e Mitroviës (48% të fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në zonën me shumicë shqiptare dhe 8% të fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në zonën e banuar me shumicë serbe në këtë rajon lindja e të cilëve nuk është e regjistruar), si dhe në rajonin e Prishtinës (8.3% të fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në zonat e banuara me shumicë shqiptare dhe 25% të fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në zonat e banuara me shumicë serbe të këtij rajoni). Përveç kësaj, mos-regjistrimi i fëmijëve romë, ashkalinj dhe egjiptianë më të rinj se 5 vjeçar, gjithashtu ka qenë më shumë i shprehur në pjesën e banuar me shumicë shqiptare të rajonit të Prizrenit (8.3%), Ferizajt (7%) dhe Pejës (5%). 42

44 Shqiptar Rom, Ashkali, Egjiptian Boshnjak Turk Serb % Rajoni Prishtinë Rajoni Mitrovicë Rajoni Gjakovë Rajoni Prizren Rajoni Ferizaj Rajoni Gjilan Rajoni Pejë Rajoni Mitrovicë Rajoni Prishtinë Zona me shumicë Shqiptare Zona me shumicë Serbe Grafi 7. Mos-regjistrimi i lindjes te fëmijët romë, ashkalinj dhe egjiptianë është më i shpeshtë në rajonin e Mitrovicës (grafi tregon normën e mos-regjistrimit të fëmijëve më të rinj se 18 vjeç) 4.3. Gjinia dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Në Kosovë, fëmijët e gjinisë femërore janë më shumë të prirë se sa fëmijët meshkuj të mos jenë të regjistruar. Mirëpo, ky korrelacion është prezent vetëm në zonat me shumicë shqiptare, përderisa nuk ka pasur faktor domethënës në vendimin nëse një fëmijë do të regjistrohet apo jo në zonat me shumicë serbe. Përderisa familjet turke gjithashtu tregojnë tendencë më të madhe që të mos i regjistrojnë fëmijët femra se sa fëmijët meshkuj, ky dallim ka qenë statistikisht domethënës (në mesin e fëmijëve nën 18 vjeç) vetëm për respodentët e grupit etnik shqiptar dhe (në mesin e fëmijëve më të rinj se 5 vjeç) në mesin e anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë (shih Grafi 9) % Mashkuj Femër Mashkuj Femër Deri 5 vjeç Deri 18 vjeç Graph 8 Birth non-registration rate for male and female children in Kosovo 19 Me qenë se dallimi statistikor domethënës është drejtpërdrejt i ndërlidhur me madhësinë e (nën)mostrës, dallimi numerik në përqindje të fëmijëve femra dhe meshkuj të paregjistruar të grupit etnik shqiptar (N=2.267) ka qenë më i vogël se sa dallimi numerik në mesin e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë (N= 439) dhe fëmijëve të grupit etnik turk (N=58). 43

45 % Mashkuj Femër Mashkuj 0.0 Femër 3.1 Mashkuj 7.7 Femër 11.4 Mashkuj 16.0 Femër Mashkuj Femër 6.7 Mashkuj 0.0 Femër Mashkuj Femër Shqiptar Boshnjak Turk Rom, Ashkali, Egjiptian Serb Boshnjak Rom, Ashkali, Egjiptian Zona me shumicë Shqiptare Zona me shumicë Serbe Grafi 9. Femrat janë më shumë të prira të mos regjistrohen (grafi tregon normën e mos-regjistrimit në mesin e fëmijëve meshkuj dhe femra më të rinj se 18 vjeç) Ngjashëm, përderisa ka pasur frekuencë më të madhe të femrave të paregjistruara se sa fëmijëve meshkuj në viset urbane dhe rurale, i vetmi konkludim i sigurt është se fëmijët femra në viset urbane të zonës me shumicë shqiptare janë më shumë të prira të mos regjistrohen se sa fëmijët meshkuj. Kjo sugjeron se mos-regjistrimi i lindjes së fëmijëve është më i zakonshëm në viset rurale dhe në mesin e anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë, përderisa në viset urbane dhe në mesin e familjeve shqiptare duket se është i përhapur vetëm te fëmijët femra. Si shtesë e kategorive të cekura më lart, trendi i mos-regjistrimeve më të shpeshta të femrave se sa të fëmijëve meshkuj në zonat me shumicë shqiptare gjithashtu është vërejtur në mesin e respodentëve që nuk janë në marrëdhënie pune, respodentëve të martuar, familjeve ku babai ka të përfunduar katër vite të arsimimit të mesëm, familjet ku nënat kanë të përfunduar shkollën fillore apo për zanat, familjet të cilat e përshkruajnë statusin e tyre ekonomik se jetojnë në prag të varfërisë apo se janë deri diku më keq se mesatarja, familjet me të ardhura të përgjithshme mujore nën 400 euro apo ato që nuk pranojnë ndihmë sociale Arsimimi dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Këto rezultate spikatin korrelacion pozitiv në mesin e arsimimit të prindërve dhe regjistrimit të lindjes në Kosovë. Prindërit të cilët kanë përfunduar së paku nivelin minimal të arsimimit janë më shumë të prirë t i regjistrojnë fëmijët e tyre. Në zonat me shumicë shqiptare, përfundimi i arsimimit më të lartë të prindërve ka ndikuar në vendimin për regjistrimin e lindjes së fëmijëve deri 18 vjeç. Mirëpo, për fëmijët nën moshën 5 vjeçare, vetëm niveli i arsimimit të nënës ka luajtur rol domethënës në vendi- 44

46 min për regjistrimin e lindjes së fëmijës, përderisa niveli i arsimimit të babait nuk ka ndikuar në këtë vendim. Në familjet rome, të ashkalinjve dhe ato egjiptiane, ka qenë e mjaftueshme që nëna dhe/apo babai të ketë të përfunduar shkollën e mesme që të rrisin shanset për regjistrim të lindjes Prapavija ekonomike dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Statusi ekonomik i familjes gjithashtu ka korrelacion me mos-regjistrimin e fëmijëve ku familjet më të varfra në të dy zonat e banuara me shumicë të popullsisë janë më shumë të prira të mos e regjistrojnë lindjen e fëmijëve të tyre 20 (njëjtë e shprehur si te fëmijët nën 18 vjeç ashtu edhe te ata nën 5 vjeç) (shih Grafi 10) % Më pak se 30 euro euro euro euro euro euro euro euro euro Më shumë se 700 euro ND/NDP Manje od 30 euro euro euro euro euro euro euro euro euro Më shumë se 700 euro ND/NDP Zonë me shumicë Shqiptare Zonë me shumicë Serbe Graph 10. Poorer families are more likely not to register birth of their children (Graph shows birth nonregistration rates among children under 18-years of-age) Përqindja e fëmijëve të paregjistruar në mesin e familjeve me të ardhura më të mëdha se 700 EUR është dukshëm më e madhe në të dy zonat, por numri i familjeve të tilla është i vogël. Përqindja e ndërlidhur me numrin e fëmijëve të paregjistruar nga këto familje duhet të analizohet duke marrë parasysh faktin se fëmijë të tillë kanë qenë gjithsej pesë (5) në zonat me shumicë shqiptare dhe një (1) fëmijë i tillë në zonat me shumicë serbe. Mos-regjistrimi i lindjes së fëmijëve në zonat me shumicë serbe ka qenë më e madhja në mesin e familjeve me varfëri të skajshme (pragu i varfërisë së skajshme është përcaktuar në 0.93 EUR për të rritur ekuivalent për ditë). 21 Në zonat me shumicë shqiptare nuk ka pasur dallime domethënëse 20 Statusi ekonomik i familjes është përcaktuar në dy mënyra duke shikuar të ardhurat e pëgjithshme mujore të familjes dhe duke i ofruar respodentit mundësinë të përzgjedhin kategorinë e cila ai/ ajo beson se i takon familja e vet duke krahasuar të hyrat dhe pasurinë e tyre me familjet e tjera të Kosovës

47 në mes të atyre që janë skajshmërisht të varfër, të varfër (pragu i varfërisë është përcaktuar në 1.42 EUR për të rritur ekuivalent për ditë) apo te familjet që janë në gjendje më të mirë financiare. Diçka më shumë se një e treta e familjeve të cilat jetojnë nën pragun e varfërisë në zonat me shumicë shqiptare pranojnë ndihmë sociale (39.1%), përderisa përqindja e familjeve të tilla që pranojnë ndihmë sociale në zonat me shumicë serbe është dukshëm më e madhe (55.3%). Për më tepër, 16.8% e familjeve që jetojnë nën pragun e varfërisë në zonat me shumicë shqiptare dhe 71.4% e familjeve të tilla në zonat me shumicë serbe gjithashtu pranojnë ndihmë sociale nga Qendrat për Punë Sociale. Mirëpo, nuk kemi hasur në ndonjë korrelacion domethënës në mes të statusit të mirëqenies së familjeve të ndjeshme në aspektin social dhe regjistrimit të lindjeve % Më pak se 30 euro euro euro euro euro Më Më pak shumë se 700 se 30 euro euro euro euro euro euro Më shumë se 700 euro Deri 5 vjeçar Deri 18 vjeçar Grafi 11. Të ardhurat mujore të familjeve që nuk i kanë regjistruar fëmijët e tyre 4.6. Vendi i lindjes dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Shumica e fëmijëve deri në moshën 18 vjeçare në zonat me shumicë shqiptare dhe serbe (92%) kanë lindur në spital. Shumica e fëmijëve të tjerë (5.4% te zonat me shumicë shqiptare dhe 5.9% në zonat me shumicë serbe) kanë lindur në shtëpi, përderisa vetëm një pjesë e vogël e fëmijëve kanë lindur në spitale private, jashtë vendit apo diku tjetër. 22 Nënat nga komunitetet romë, ashkalinj dhe egjiptianë janë më shumë të prira të lindin fëmijët e tyre në shtëpi, në veçanti në zonat me shumicë serbe (ku një në pesë fëmijë romë, ashkalinj dhe egjiptianë kanë lindur në shtëpi. Kjo vlen gjithashtu edhe për një në dhjetë fëmijë romë, ashkalinj dhe egjiptianë të lindur në zonat me shumicë shqiptare). Në Kosovë, fëmijët e lindur në shtëpi janë më shumë të prirë se sa fëmijët që kanë lindur në spital të mos jenë të regjistruar. Mirëpo, në zonat me shumicë shqiptare pohimi i cekur më lart është i saktë vetëm për anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë përderisa në zonat me shumicë 22 Trend i njejtë është regjistruar për fëmijët nën moshën 5 vjeçare. Mirëpo, numri i fëmijëve të lindur në spital në këtë grup ka qenë diçka më i lartë apo 95.3% në zonën me shumicë shqiptare dhe 91.5% në zonën me shumicë serbe. 46

48 serbe kjo ka qenë njëjtë e vërtetë për anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj e egjiptianë dhe serbë (shih Grafi 12) 23. Para dhe gjatë viteve 1990, rreth 50% të fëmijëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në Fushë Kosovë kanë lindur në shtëpi. Proporcioni i tanishëm i lindjeve në shtëpi nga të gjitha lindjet e anëtarëve të këtyre komuniteteve vlerësohet se ka zbritur në 10% (IDI 12) % Shtëpi Maternitet Maternitet Maternitet Shtëpi Maternitet Shtëpi Maternitet Shtëpi Maternitet Shqiptar Boshnjak Turk Rom, Ashkali, Egjiptian Serb Boshnjak Rom, Ashkali, Egjiptian Zona me shumicë Shqiptare Zona me shumicë Serbe Grafi 12. Fëmijët e lindur në shtëpi janë më shumë të prirë të mos e kanë lindjen e regjistruar (grafi tregon normën e mos-regjistrimit të lindjeve në mesin e fëmijëve deri 18 vjeç; kudo që mungon kategoria në këtë tabelë, tregon se frekuenca e asaj kategorie është 0 për qind, apo vlerë zero.) 4.7. Regjistrimi i lindjes së prindërve dhe regjistrimi i lindjes në Kosovë Sa i përket ndikimit të regjistrimit të lindjes së prindërve në regjistrimin e lindjes së fëmijëve të tyre, përfundimi i vetëm i sigurt është se familjet në të cilët nënat nuk kanë qenë, ndërsa baballarët kanë qenë të regjistruar kanë qenë më të prira se sa familjet tjera të mos i regjistrojnë lindjet e fëmijëve të tyre Arsyet për mos-regjistrimin e lindjes Mungesa e njohurive për rëndësinë e regjistrimit të lindjes është arsyeja më e shpeshtë e mosregjistrimit të lindjes në Kosovë më shumë se një e treta e familjeve që kanë fëmijë të paregjistruar janë deklaruar se nuk i kanë regjistruar fëmijët e tyre, sepse certifikatat e lindjes nuk janë të 23 Grafi përfaqëson normën e fëmijëve të paregjistruar në vende (institucione) të ndryshme (N është më i lartë se 10). 24 Numri i prindërve të paregjistruar (njëri apo të dytë) ka qenë më i lartë tek anëtarët e komunitetit romë, ashkalinj dhe egjiptianë (të cilët kanë qenë më shumë të prirë të jetojnë në zonat me shumicë serbe se sa në zonat me shumicë shqiptare: 7.1%, respektivisht 16.2% (p <.05)) Mirëpo, statusi i regjistrimit të prindit nuk ka qenë faktor domethënës për (mos)regjistrimin e fëmijëve në cilëdo zonë. 47

49 rëndësishme për fëmijët e tyre apo sepse ende nuk iu ka nevojitur certifikata e lindjes për fëmijët e tyre. Ky pohim gjithashtu konfirmohet nga të dhënat e ndërlidhura me regjistrimet e mëvonshme të cilat tregojnë se regjistrimet e mëvonshme kryhen sipas nevojës më së shpeshti kur fëmijët kanë nevojë për kujdes mjekësor apo janë gati të shkojnë në shkollë. Nevojitet vetëm një herë që prindërit të kuptojnë se regjistrimet e mëvonshme ngërthejnë në vete procedura më të komplikuara dhe zgjatura që ata të regjistrojnë fëmijët e tyre me kohë në të ardhmen. Shumë familje të Kosovës me fëmijë të paregjistruar kanë cekur se 'nuk e dinë nëse fëmijët e tyre kanë nevojë për certifikatë të lindjes si arsye kryesore pse nuk i kanë regjistruar fëmijët e tyre në regjistrin e statusit civil, përcjellë me nuk i kanë pasur dokumentet e nevojshme që t'i regjistrojnë fëmijët e tyre (dokumentet identifikuese, certifikatat e lindjes, etj.) (19%), mungesa e njohurive për procedurat e regjistrimit të lindjes' (15%) dhe 'besimi se procedurat janë të papërshtatshme, në fakt, tepër të gjata' (13%). Është me rëndësi të ceket se në mesin e përgjigjeve më të shpeshta disa përgjigje shtesë kanë cekur mungesën e njohurive në mesin e respodentëve lidhur me rëndësinë e regjistrimit të lindjes 7% të respodentëve kanë thënë se certifikatat e lindjes nuk janë të rëndësishme për fëmijët e tyre, pastaj, 5% kanë thënë se nuk i kanë regjistruar fëmijët e tyre për shkak se nuk kanë pasur nevojë, përderisa 2% kanë deklaruar se ata janë duke pritur që fëmija i tyre të arrijë moshën që ta regjistrojë në shkollë. Kjo tregon se arsyeja më e shpeshtë e mos-regjistrimit të lindjeve në Kosovë është mungesa e njohurive lidhur me përparësitë/ mangësitë e regjistrimit % Nuk është e zakonshme në shoqërinë time Nuk kam ide nëse i nevoitet fëmijës tim Nuk i di procedurat Nuk është e rëndësishme për fëmijen tim Është larg nga vendi ku jetoj Procedura nuk është praktike/ka procedura të gjata asministrative Ka shpenzime të mëdha Unë/partneri im nuk i kam dokumentet e nevojshme Diçka tjetër Grafi 13. Arsyet e mos-regjistrimit të fëmijës 25 Po qe se konsiderojmë se shumica e familjeve me fëmijë të paregjistruar jetojnë në zonën më shumicë shqiptare (92%), përderisa vetëm 8% të familjeve të tilla jetojnë në zonën me shumicë serbe (shumica anëtarë të komunitetit romë, ashkalinj dhe egjiptianë dhe gati të gjithë ata me vendbanim në rajonin e Mitrovicës), arsyet e mos-regjistrimit të lindjes nuk janë analizuar sipas zonave të ndryshme shumicë të përkatësive etnike. 48

50 Ka disa arsye tjera domethënëse pse respodentët nga rajonet e zonave me shumicë të popullsisë shqiptare nuk i kanë regjistruar lindjet e fëmijëve të tyre. Shumica e respodentëve me fëmijë të paregjistruar në rajonin e Prishtinës kanë cekur mungesën e njohurive nëse fëmija e tyre duhet të pajiset me certifikatë të lindjes si arsye kryesore për mos-regjistrim (41%), përderisa arsyeja më e shpeshtë e cekur në rajonin e Mitrovicës ka qenë mungesa e njohurive lidhur me procedurat për marrjen e certifikatës së lindjes (40%). Gjithashtu, përgjigjet e klasifikuara nën kategorinë Tjetër (neglizhenca, mungesa e kohës, etj.) kanë qenë më të shpeshta në rajonin e Prizrenit. Lidhur me përkatësinë etnike të respodentëve që jetojnë në zonat me shumicë shqiptare, anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë kanë qenë më shumë të prirë se sa respodentët tjerë të mos i regjistrojnë fëmijët e tyre për shkak të vështirësisë, në fakt, procedurave të gjata për regjistrim Arsyet për regjistrimin e mëvonshëm të lindjes Një në dhjetë familje në Kosovë e kanë regjistruar lindjet e fëmijëve të tyre kur fëmija ka qenë me moshë një muaj apo më i vjetër. Arsyeja më e shpeshtë e cekur për vendimin që lindjet e fëmijëve të tyre t i regjistrojnë në këtë kohë ka qenë se fëmija ka pasur nevojë për kujdes shëndetësor (64%) apo se fëmija ka qenë gati të fillojë shkollën (46.4%). Numër më i vogël i këtyre respodentëve kanë deklaruar se regjistrimi i mëvonshëm ka qenë i nxitur nga nevojë të aplikojnë për ndihma sociale (përkrahje për kujdesin e fëmijëve) (30.4%) apo nevoja për pasaportë (20.0%). Përmbledhje e informatave lidhur me arsyet për regjistrimin e lindjes së mëvonshme dëshmon se numër i konsiderueshëm i Kosovarëve e kanë regjistruar lindjen e fëmijëve të tyre tek kur ata kanë arritur moshën e pjekurisë! Numër më i vogël i familjeve i kanë regjistruar fëmijët e tyre vetëm kur ata kanë pasur nevojë për certifikatë të martesës që të martohen (6.4%) apo të marrin lejen e vozitjes (4.0%). Shumica e 12.5% të familjeve në zonat me shumicë shqiptare që kanë regjistruar lindjen e fëmijëve të tyre më vonë kanë pohuar se ata kanë vepruar ashtu sepse fëmijët e tyre kanë pasur nevojë për kujdes shëndetësor apo për shkak të nevojës që të vijojnë shkollën. Anëtarët e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë janë më shumë të prirë se sa respodentët tjerë që t i regjistrojnë më vonë lindjet e fëmijëve të tyre, në mënyrë që të sigurojnë qasje në ndihmat sociale. Ngjashëm, shumica e familjeve (5.66%) në zonat me shumicë serbe që i kanë regjistruar fëmijët më vonë (shumica e tyre duke jetuar në rajonin e Ferizajt) kanë pohuar se kanë vepruar ashtu për shkak se fëmijët kanë pasur nevojë për kujdes shëndetësor apo se kanë pasur nevojë për atë dokument me qëllim të aplikimit për ndihmë sociale (66.7%). Familjet e Kosovës të cilat i kanë regjistruar lindjet e fëmijëve të tyre pas afatit të caktuar me ligj (74%) tani janë të vetëdijshëm se procedurat për regjistrimin e mëvonshëm janë më të komplikuara dhe kushtojnë më shumë se sa regjistrimet e lindjes me kohë. Rrjedhimisht, shumica e tyre (80%) kanë pohuar se në të ardhmen do t i regjistrojnë fëmijët e tyre brenda muajit të parë të lindjes në mënyrë që t i shmangen procedurave më komplekse dhe të zgjatura si dhe kostos shtesë për regjistrimin e mëvonshëm të lindjes. 49

51 Të gjitha familjet, pa marrë parasysh profilin e tyre socio-demografik, me përjashtim vetëm të familjeve me të ardhura të ulëta ndajnë të njëjtin qëndrim. Këta të fundit nuk kanë qenë të sigurt nëse do t i regjistrojnë fëmijët e tyre brenda afatit të caktuar me ligj, andaj t i shmangen edhe komplikimeve për regjistrimin e mëvonshëm të lindjes. Kjo është pjesërisht e saktë për shkak se ata kanë qenë më së paku të vetëdijshëm për faktin se regjistrimet e mëvonshme të lindjes janë më të komplikuara dhe më të shtrenjta Arsyet për regjistrimin (me kohë) të lindjes Respodentët të cilët kanë regjistruar fëmijët e tyre menjëherë pas lindjes (deri më pak se një muaj pas lindjes) e kanë bërë këtë në mënyrë që fëmija (fëmijët) i tyre t i gëzojë të drejtat e tij/ saj (64.5%), përcjellë me në mënyrë që fëmija të mund të regjistrohet në shkollë (51.7%), që fëmija të mund të pranojë kujdes shëndetësor (43.5%) dhe sepse zakonisht kështu veprohet në shoqërinë time (40%). Nevoja për pasaportë, në fakt, që t i mundësohet fëmijës që të udhëtojë, ka qenë përgjigje më e shpeshtë te zonat me shumicë shqiptare (26% krahasuar me 2% në zonat me shumicë serbe), përderisa respodentët nga zonat me shumicë serbe kanë qenë më të prirë të deklarohen se i kanë regjistruar fëmijët e tyre në mënyrë që qeveria të ketë të dhëna (35% krahasuar me 6% në zonat me shumicë shqiptare). Shumë pak respodentë kanë deklaruar se i kanë regjistruar fëmijët e tyre në mënyrë që ata të mund ta marrin lejen për vozitje (7%) apo të martohen (9%). 26 Përveç të ardhurave të ulëta të familjes, familjet në rajonin e Mitrovicës gjithashtu kanë qenë më pak të vetëdijshëm për këtë fakt. Familjet në rajonin e Pejës kanë qenë më së shumti të vetëdijshëm për faktin se procedura për regjistrimin e mëvonshëm të lindjes është më e komplikuar dhe më e shtrenjtë. 50

52 5. FAKTORËT QË NDIKOJNË NË REGJISTRIMIN E LINDJES Ka shumë faktorë të cilët ndikojnë në procesin e regjistrimit të lindjes që mund të klasifikohen në kategoritë vijuese: 5.1. Pengesa politike Banorët e Kosovës të përkatësisë etnike serbe rrallë i regjistrojnë lindjet e fëmijëve të tyre apo aplikojnë për certifikata të lindjes të institucioneve të Kosovës. Ata regjistrohen më së shpeshti kur kanë nevojë për ndihmë sociale, ndihmë për të paaftit, viza, etj. Pasi që ata i regjistrojnë lindjet në strukturat paralele, Qeveria e Kosovës nuk ka qasje në këto informata. Qeveria e kaluar e Kosovës nuk e ka njohur regjistrimin e statusit civil si çështje me prioritet andaj edhe nuk i ka kushtuar vëmendje të mjaftueshme. Në vitin 1990 shqiptarët e Kosovës janë përjashtuar nga puna në shërbimet publike. Prej atij momenti shqiptarët e Kosovës janë përmbajtur nga përdorimi i sistemit të regjistrimit të statusit civil për shkak të pengesave procedurale. Kur Kombet e Bashkuara kanë marrë përsipër administrimin e Kosovës në vitin 1999 duke mundësuar themelimin e Institucioneve të Përkohshme për Vetë-Qeverisje besimi i përgjithshëm në administratën publike nuk është konsideruar si çështje. Banorët e Kosovës kanë pranuar administratën publike pa hezitim dhe perceptimi i tyre ndaj shërbimit civil ka ndryshuar rrënjësisht. Mirëpo, mungesa e dokumenteve personale identifikuese dhe mungesa e traditës në organizimin e administratës publike ka vazhduar të paraqesë problem. Kjo është njëherit edhe arsyeja pse është nevojitur një kohë më e gjatë e krijimit të administratës funksionale publike Pengesa administrative Mungesa e udhëzimeve formale të shkruara u ka mundësuar organeve komunale të adaptojnë qasje të ngurtë në regjistrimin e statusit civil. Ka pasur mungesë të konsistencës në përdorimin e aplikacionit softuerik të ruajtjes së të dhënave në komuna të ndryshme. Përderisa ky nuk është problem 51

53 në nivelin lokal, problemet lehtë mund të shfaqen kur aplikacione të ndryshme softuerike përdoren të dërgohen informata në nivelin qendror. Kjo komplikon integrimin e bazës së të dhënave. Problemet tjera përfshijnë jetësimin joadekuat të procedurave administrative dhe mungesën e opcioneve legale personave për të cilët refuzohet regjistrimi. Trupat për ri-regjistrim special dhe regjistrim të mëvonshëm janë themeluar në të gjitha komunat që të ndihmojnë regjistrimin e lindjes së qytetarëve që nuk kanë dokumente valide identifikuese; mirëpo, këto trupa nuk kanë adaptuar qasje konsistente që ka shpënë në mungesë të efikasitetit. Në ndërkohë, autoritetet qendrore kanë dështuar të ofrimin e udhëzimeve të qarta për trupat komunale relevante lidhur me dallimin në mes të regjistrimit të mëvonshëm dhe regjistrimit të fëmijëve që kanë lindur në shtëpi. Për më tepër, zyrat për regjistrim të statusit civil kanë shtyrë marrjen e vendimeve për aplikacionet e regjistrimit të cilat kanë kërkuar rishikim special. Ligji momental nuk njeh praktikën e pranimit të deklaratës nga dy dëshmitarë si provë për regjistrimin e statusit civil përderisa është pranuar nga zyrat e regjistrimit të statusit civil në rastet kur aplikuesit nuk kanë arritur që ta dëshmojnë identitetin e tyre në mënyra tjera. Nuk janë zhvilluar standarde për këto procedura dhe zyrtarët e regjistrimit të statusit civil nuk janë udhëzuar se si t i aplikojnë këto në procesin e regjistrimit të lindjes Pengesa ekonomike Ka mungesë të fondeve buxhetore të alokuara nga Qeveria e Kosovës për zhvillimin dhe instalimin e aplikacionit softuerik dhe të Teknologjisë informative për lidhjen dhe komunikimin në mes të zyrave për regjistrimin e statusit civil në mes të nivelit lokal dhe qendror. Projekti për Reformën e Administratës Publike i iniciuar nga Ministria e Shërbimeve Publike ka përfshirë plane për mbledhjen e centralizuar të të dhënave të statusit civil. Mirëpo, ka qenë e pamundur që në mënyrë të suksesshme të arrihen të gjitha objektivat në mungesë të buxhetit të kufizuar. Njëra nga objektivat kryesore të projektit ka qenë lidhja në mes të zyrës për regjistrimin e statusit civil në spitalin e Prishtinës me atë në Komunën e Prishtinës, si dhe të vendosjes së komunikimit elektronik në mes të maternitetit dhe zyrës për regjistrimin e statusit civil në të gjitha komunat e Kosovës. Me qëllim të përmirësimit të punës së tyre, zyrat për regjistrimin e statusit civil kërkojnë më shumë fonde nga autoritetet komunale. Kufizimet financiare dhe mungesa e fondeve nga qeveria parandalojnë disa zyra komunale për regjistrim që të përfundojnë ri-konstruimin e regjistrave amë. Për shkak të mungesës së mjeteve financiare dhe pajisjeve teknike në disa komuna ka qenë e pamundur të instalohet softueri për mbledhjen e të dhënave personale dhe lëshimin e certifikatave. Përveç kësaj, 52

54 në disa komuna hardueri i siguruar nga Ministria e Shërbimeve Publike nuk ka qenë i kualitetit të mjaftueshëm për instalimin e softuerit të Ministrisë së Punëve të Brendshme në mënyrë që të ofrojë përkrahjen e një baze elektronike të centralizuar të regjistrave të statusit civil. 27 Në disa raste banorët e Kosovës i janë shmangur regjistrimit të lindjes së fëmijëve të tyre për shkak se regjistrimi është i mundur vetëm në komunat ku ka ndodhur lindja, që i ekspozon ata me ngarkesa shtesë financiare dhe administrative Geographic obstacles Distanca e udhëtimit deri në zyrën e regjistrimit të lindjes është një nga faktorët që mund të ndikojë në regjistrimin e lindjes. Rezultatet e sondazhit sugjerojnë se distanca për respodentët në zonat me shumicë serbe është më e madhe se për respodentët e zonave me shumicë shqiptare. Kjo nuk është proporcionale me normën e regjistrimit të lindjes në këto dy zona, pasi që norma e mosregjistrimit është shumë më e lartë në zonat me shumicë shqiptare. Mirëpo, po qe se ka arsye tjera (siç janë pengesat ekonomike, politike dhe të tjera) për mos-regjistrim, distanca ka rol të sigurt. Zyrat për regjistrimin e statusit civil kanë themeluar zyra mobile për lëshimin e certifikatave të statusit civil në mënyrë që t i mundësohet popullsisë marrja e certifikatave në lokacionet më të afërta nga shtëpia e tyre. Këto zyra (të vendit, siç njihen në popull) kanë ekzistuar para vitit 1999 dhe puna e tyre është ri-nisur në vitin 2003 nën patronazhin e Departamentit të Administratës Lokale të Ministrisë së Shërbimeve Publike. Mirëpo, kapaciteti i këtyre zyrave (184 gjithsej) shpesh nuk korrespondon me numrin e popullsisë të cilës i shërbejnë këto zyra dhe mund të lëshojnë vetëm një numër të kufizuar të certifikatave të statusit civil. Për më tepër, këto zyra lëshojnë certifikata të lindjes vetëm për lindjet e para vitit 1999 (si pjesë e procesit të rikonsutrimit të librave amzë) dhe lindjeve në shtëpi pas vitit Shumë nënave që lindin për herë të parë dhe femrave që kanë shtatzëni të komplikuar iu këshillohet që të lindin fëmijën e tyre në Spitalin e Prishtinës. Kur një nënë e tillë vjen nga komunitetet e largëta dhe rurale, më vonë ajo ballafaqohet me probleme që ka nevojë të udhëtojë në Prishtinë secilën herë që ka nevojë për certifikatën e lindjes së fëmijës. Secili aplikim që ka nevojë të dëshmojë për statusin civil dhe qasje të drejtë kërkon prezantimin dhe dorëzimin e kopjes origjinale të certifikatës së lindjes. Andaj, për secilin aplikacion, nevojitet kopja origjinale. Për më tepër, certifikata e lindjes konsiderohet si valide/ e vlefshme vetëm nëse kanë kaluar më pak se gjashtë muaj që nga data e lëshimit Pengesa legjislative Kosova e ka ndërtuar një sistem të ri të regjistrimit të statusit civil që nga viti Gjithsesi se jetësimi i një procesi të tillë ka qenë sfidues. Ligji mbi Librat amzë dhe Ligji për familjen rregullon regjistrimin e lindjes në Kosovë; mirëpo, ka pasur raste kur ka pasur përforcime dhe jetësime joadekuate dhe jokonsistente të këtyre ligjeve. Me qëllim 27 Siç është cekur në shënimet plotësuese nr. 2, Qeveria tani ka filluar një proces për standardizimin dhe unifikimin e softverëve prandaj këto probleme duhet të adresohen dhe të zgjidhen. 53

55 të përmirësimit e të përforcimit të këtyre ligjeve, duhet të zhvillohen ende udhëzime administrative. Një udhëzim i tillë do të mund të ishte për themelimin e komisionit i cili do të merrej me aplikimet për regjistrimin e statusit civil. Sqarime shtesë janë të nevojshme pasi që trupat komunale hezitojnë t i regjistrojnë personat mbi moshën 18 vjeçare, të cilët kanë jetuar jashtë Kosovës dhe këto raste i referojnë për shqyrtim të vendimit nga Ministria e Punëve të Brendshme. Përderisa artikulli 3.3 i Ligjit mbi Librat amzë qartazi përshkruan se faktet dhe informatat e ndërlidhura me lindjet, martesat dhe vdekjet e qytetarëve të Kosovës të cilat ndodhin jashtë territorit të Kosovës duhet të regjistrohen jo vetëm në zyrën komunale për regjistrin e statusit civil ku pala e interesuar jeton. Korniza legale e cila e rregullon regjistrimin e lindjeve së fundi është përpunuar, me aprovimin rishtas të Ligjit mbi nënshtetësinë, i cili do të ndihmojë që problemi të preket me zgjidhje të reja. Ky ligj parasheh të drejtën e të gjithë fëmijëve të cilët kanë lindur në Kosovë të regjistrohen në librat amzë pa marrë parasysh vendbanimin e përhershëm të prindërve të tyre. Me aprovimin e Kushtetutës së Kosovës dhe Ligjit mbi nënshtetësinë, i vjen radha Ligjit të statusit civil. Ligji i statusit civil do të ndihmojë përdorimin e dëshmitarëve në regjistrimin e lindjes së të gjithë banorëve të cilët kanë mungesë të dokumenteve të nevojshme. Ka nevojë për përshpejtimin e zhvillimit dhe aprovimit të: Ligjit mbi statusin civil (gjatë disa viteve të kaluara, ky ligj ka kaluar para dhe prapa ndërmjet akterëve të ndryshëm), i cili do të rregullojë qartazi procedurat e regjistrimit të lindjes dhe të ndaj përgjegjësitë në mes të niveleve të ndryshme të qeverisë. Ligji mbi emrin personal ky ligj do të rregullojë procedurat për ndërrimin dhe përmirësimin e emrit. Ligji mbi numrin personal identifikuese ky ligj do të mundësojë mbledhjen e centralizuar të të dhënave të gjitha lindjeve të regjistruara në Kosovë dhe parandalon regjistrimin e dyfishtë të lindjes. Ligji mbi vendbanimin ky ligj do të ofrojë të drejtën fëmijëve që kanë lindur në vende të tjera të regjistrohen si qytetarë të Kosovës duke u bazuar në statusin e vendbanimit të prindërve Aktivitetet për ngritjen e vetëdijes Niveli i ulët i vetëdijes lidhur me rëndësinë dhe procedurat për regjistrimin e lindjes dhe të statusit civil, si në mesin e popullsisë së përgjithshme ashtu edhe në administratën publike, është problem tjetër. Në vitin 2002, Enti Statistikor i Kosovës, në bashkëpunim me Zyrën për Regjistrimin e Statusit Civil, kanë iniciuar një kampanjë informative të përmasave të mëdha lidhur me nevojën dhe përparësitë e regjistrimit të lindjes. Kampanja ka përfshirë tre posterë të ndryshëm, secili duke ofruar informata 54

56 lidhur me regjistrimin e ngjarjeve vitale: respektivisht lindjes, martesës dhe vdekjes. Posterët të cilët janë shtypur në të gjitha gjuhët zyrtare të grupeve të ndryshme etnike janë vendosur anembanë qyteteve të Kosovës. Posterët ende figurojnë në zyrat komunale për regjistrin e statusit civil anembanë Kosovës. Programi për të Drejtat Civile në Kosovë (CRP/K) është organizatë lokale joqeveritare e cila u ofron informata relevante anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë dhe u ndihmon atyre lidhur me regjistrimin e statusit civil dhe regjistrimin civil (marrjen e dokumentit identifikues dhe të udhëtimit). Organizata përkrahet nga UHNCR-ja dhe Byroja e Shteteve të Bashkuara të Amerikës për Popullsi, Refugjatë dhe Migracion. Unioni i Asociacioneve të Prindërve dhe Mësimdhënësve të Kosovës është organizatë joqeveritare që angazhohet për parandalimin e anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë nga braktisja e shkollës. Së bashku me Ministrinë e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, UNICEF-in dhe Shërbimin Ndihmues Katolik (Catholic Relief Service) kanë publikuar një broshurë lidhur me parandalimin e braktisjes së shkollës nga fëmijët e këtij komuniteti. Kjo broshurë përfshinë informata lidhur me rëndësinë dhe procedurat e regjistrimit të lindjes. Në vitin 2006, Zyra e Kryeministrit të Kosovës ka zhvilluar Strategjinë për Regjistrimin Civil të anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë. Strategjia ka për qëllim të krijojë kushte për regjistrimin e anëtarëve të komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në regjistrin e statusit civil dhe t u ofrojë kartela personale identifikuese. Strategjia inkurajon autoritetet administrative të ndihmojnë integrimin e komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë në sistemin përkatës. Autoritetet lokale e kanë përdorur këtë strategji si bazë për zhvillimin dhe arritjen e marrëveshjes në formë të memorandumeve të mirëkuptimit me akterë relevantë me qëllim të ofrimit të ndihmës së komuniteteve romë, ashkalinj dhe egjiptianë që të pajisen me dokumente të lëshuara nga autoritete komunale pa paguar tarifën e nevojshme. Përfshirja e mediave të Kosovës në aktivitetet dhe ngritjen e vetëdijes publike lidhur me rëndësinë e regjistrimit të lindjes ka qenë aktive. Shërbimi publik emetues ka ofruar kohë emetuese pa pagesë për informatat lidhur me iniciativat për benefit/ përfitim të komunitetit. Si pjesë e kësaj iniciative, një film dokumentar lidhur me regjistrimin civil i prodhuar nga CRP/K është emetuar falas. Bazuar në rezultatet e sondazhit, prindërit e fëmijëve të regjistruar dhe të pa regjistruar kanë theksuar masat e njëjta të nevojshme për përmirësimin e normës së regjistrimit të lindjes: Qasje më e mirë në informata lidhur me procedurat e regjistrimit; Thjeshtësimi i procedurave të regjistrimit; Ofrimi i regjistrimit pa pagesë; Aplikimi i gjobave për mos-regjistrimin e lindjes. Andaj, edhe përkundër projekteve të shumta të cekura më lartë që kanë pasur për qëllim ngritjen e vetëdijes, rezultatet e sondazhit tregojnë se ka nevojë për vazhdimin e këtyre aktiviteteve 14% të 55

57 respodentëve të anketuar që ende nuk i kanë regjistruar fëmijët e tyre nuk janë të njoftuar me institucionet se ku kryhet regjistrimi i lindjes. Pasi që rezultatet e sondazhit tregojnë se shumica e informatave të ndërlidhura me regjistrimin e lindjes pranohen nga anëtarët e familjes, miqtë apo burime tjera joformale të informimit apo punëtorët e qendrave mjekësore/ spitalit (mjekët, motrat mjekësore, etj.), kampanjat mediale nuk janë të mjaftueshme për ngritjen e vetëdijes lidhur me çështjen e regjistrimit të lindjes. Praktikat e mira nga Spitali i Prishtinës (broshura, fletushka që përmbajnë informata të nevojshme lidhur me regjistrimin e lindjes) duhet të zgjerohen edhe në spitalet dhe maternitetet tjera të Kosovës. Gjithashtu, pasi që vetëm një e treta e respodentëve kanë qenë të njohur me rëndësinë/ përparësinë e posedimit të certifikatës së lindjes, aktivitete dhe kampanja tjera shtesë lidhur me ngritjen e vetëdijes duhet të bazohen në informatat lidhur me pasojat e regjistrimit/ mos-regjistrimit të lindjes, më parë se sa në procedurat për lëshimin e certifikatës së lindjes. Shumica e respodentëve të përfshirë në sondazh besojnë se nuk ka masa ligjore që mund të ndërmerren ndaj prindërve/ kujdestarëve të cilët nuk i kanë regjistruar fëmijët e tyre. Shumica e respodentëve të cilët nuk i kanë regjistruar fëmijët kanë deklaruar se nuk kanë qenë nën presion nga autoritetet që t i regjistrojnë ata. Prindërit duhet të jenë të vetëdijshëm se regjistrimi me kohë është shumë më i lehtë dhe i lirë se sa regjistrimi i mëvonshëm, i cili është proces shumë më i komplikuar. Në mënyrë që të veçohet kjo, prindërit duhet të informohen lidhur me benefitet e regjistrimit me kohë të lindjes dhe pasojave negative të regjistrimit të mëvonshëm apo mos-regjistrimit. 56

58 6. REKOMANDIMET DHE SUGJERIMET PËR PROJEKTET DHE POLITIKAT E ARDHSHME 6.7. Rekomandimet INë mënyrë që t i përgjigjet problemit të regjistrimit të lindjes rekomandimet e mëtejshme do të duhet të jetësoheshin në mënyrë që të kontribuojnë në procedura më efikase të regjistrimit të lindjes dhe t u mundësojnë qytetarëve të Kosovës që të ushtrojnë të drejtat e tyre të garantuara universale. Të adaptojë legjislacion të ri dhe të jetësojë rregulloret ekzistuese - Të përforcojë dhe të jetësojë ligjin e tanishëm i cili rregullon procesin e jetësimit të regjistrimit të lindjes: respektivisht të Ligjit për Librat Amzë, Ligjit për Familjen dhe ligjit të aprovuar rishtas mbi Nënshtetësinë. - Të përshpejtojë rishikimin e ligjeve të tjera (veçanërisht Ligjit për statusin civil, Ligjin mbi emrin personal, Ligjin për numrin identifikues personal dhe Ligjin mbi vendbanimin) të cilat parashihet se do të thjeshtësojnë dhe shkurtojnë procedurat e regjistrimit të lindjes dhe përmirësojnë qasjen e qytetarëve në zyrat për regjistrimin e statusit civil. Të themelojë sistem efikas të regjistrit të statusit civil, në nivelin lokal dhe qendror 28 Integrimi i plotë i aplikacionit të centralizuar të bazës së të dhënave duhet të ndahet në disa faza, secila duke përmbajtur hapa të rëndësishëm drejt përmirësimit të metodologjisë së mbledhjes së të dhënave elektronike. Momentalisht janë së paku tri aplikacione të bazës së të dhënave që përdoren në zyrat për regjistrimin e statusit civil, andaj, është tejet e rëndësishme që unifikimi i aplikacioneve të bazës së të dhënave të ndodhë në mënyrë që të përgatitet hapësira për përfshirje të mëtutjeshme 28 Shikoni foot note nr. 2 57

59 të gjitha të dhënave në një strukturë të vetme, të centralizuar të dhënash. Në mënyrë që ta arrihet ky cak, është e nevojshme të kryhen këto hapa: - Të sigurohet standardizimi dhe konsistenca e përdorimit të softuerit të përdorur për mbledhjen dhe ruajtjen e të dhënave të regjistrimit të lindjeve në zyrat e regjistrit të statusit civil në të gjitha komunat, përmirësimi i mbrojtjes së të dhënave personale në harmoni me ligjin. - Të zhvillohet rrjetë solide dhe e mbështetshme kompjuterike nëpër secilën zyrë të regjistrit të statusit civil për integrim të bazës së të dhënave në masë të gjerë. - Të unifikohen sistemet në aplikacion të vetëm të centralizuar të bazës së të dhënave, të cilat do të përdoren nga Ministria e Punëve të Brendshme dhe të ndara me Ministritë tjera relevante. Trajnimi i administratës publike Gjatë regjistrimit të fakteve të statusit civil, ka mungesë të dukshme të njohurive lidhur me informatat dhe praktikat e mira. Regjistrimet e mëvonshme dhe ri-regjistrimet (rikonstruimet e librave) duket të jenë posaçërisht konfuze për zyrtarët e regjistrimit (ofiqarët). Andaj, ka nevojë për trajnim të mëtutjeshëm të zyrtarëve për regjistrim në legjislacionin e tanishëm që është në fuqi. - Të sigurojë që ligjet standarde dhe rregulloret të aplikohen anembanë Kosovës, duke ndërtuar kapacitete të regjistrave të statusit civil dhe zyrtarë tjerë relevantë lidhur me legjislacionin e tanishëm dhe praktikat e mira lidhur me regjistrimin e lindjeve, përmes trajnimeve dhe materialeve adekuate, duke vënë theks jo vetëm në trajnimin teknik, por gjithashtu në motivim dhe orientimin kah të drejtat njerëzore. Kjo do të mund të kryhet përmes: - Organizimit të tryezave të rrumbullakëta me zyrtarë të zyrave për regjistrim të statusit civil, sipas mundësisë duke angazhuar Institutin Kosovar për Administratë Publike, të rishikohet jetësimi i ligjeve relevante për regjistrimin e lindjes duke u siguruar që zyrtarët publikë janë të njoftuar me praktikat anti-diskriminim dhe rëndësinë e tyre. - Ofruar ndihmë teknike për përkrahje lidhur me menaxhimin e bazës së të dhënave në nivelin lokal dhe qendror. 29 Të përmirësojë qasjen e qytetarëve në informata lidhur me procedurat për regjistrimin e lindjes Me qëllim të arritjes së një sistemi më funksional dhe efikas të regjistrimit të lindjes në Kosovë, kampanja informative e vazhdueshme dhe shumëdimensionale me qëllim të ngritjes së vetëdijes lidhur me rolin dhe procedurat e regjistrimit të lindjes konsiderohet të ketë rëndësi esenciale. Vetëdijesimi publik lidhur me regjistrimin e lindjes dhe përparësitë që vijnë nga kjo procedurë do të nxisë integrimin legal të të gjithë banorëve në shërbimet ekzistuese sociale dhe publike. - Udhëheq një kampanjë mediale me qëllim të inkurajimit të kërkesës së regjistrimit dhe certifikatës së lindjes 29 Shikoni foot note nr. 2 58

60 - Shpërndaj material informativ në shkolla dhe spitale lidhur me pasojat dhe procedurat e mosregjistrimit të lindjes, duke theksuar se procesi i regjistrimit me kohë i lindjes është dukshëm më i lirë dhe më i shpejtë. - Në komunat ku mos-regjistrimi i lindjes është në normë të madhe, kryej ngjarje me qëllim të ngritjes së vetëdijes dhe kampanja për regjistrim në klinikat mjekësore dhe shkollat fillore. - Themeloj njësi mobile për ngritjen e vetëdijes më të plotë në disa komuna. Thjeshtësimi i procedurave të regjistrimit Disa procedura për regjistrimin e lindjes kana parandaluar qytetarët t i qasen shërbimit të regjistrimit të lindjes. Fakti se certifikata e lindjes lëshohet duke u mbështetur në atë se ku ka ndodhur lindja, më parë se sa në vendbanimin e aplikuesit, shkakton probleme. Lëshimi i certifikatave të lindjes në bazë të vendbanimit, më parë së në vendin e lindjes mund të thjeshtësojë procedurat dhe ta bëjë regjistrimin e lindjes më të qasshëm për kosovarët, sikurse do të ndikonte edhe zvogëlimi i shpenzimeve të udhëtimit në komunat tjera dhe do të zvogëlohej kostoja e përgjithshme e procedurave të regjistrimit të lindjes. Gjithashtu përdorimi i dëshmitarëve si formë legale e regjistrimit të dhënave gjatë regjistrimit të lindjes shkakton probleme. Për momentin ka mungesë të legjislacionit i cili parasheh përdorimin apo ndalimin e përdorimit të dëshmitarëve, andaj zyrtarët e regjistrimit të statusit civil kanë përdorur në mënyrë jokonsistente këtë opsion në të kaluarën. Drafti i Ligjit mbi statusin civili, i cili do të duhej të aprovohej së shpejti parasheh që ta rregullojë legjislacionin sa i përket përdorimit të dëshmitarëve; duke ndihmuar zyrtarët të procedojnë më lehtë me procesin e regjistrimit të lindjes duke i angazhuar ata. Do të ishte një ndihmesë e madhe po të aprovohej së shpejti ky ligj. Për më tepër, pasi që një në pesë respodentë në sondazh kane deklaruar se nuk kanë pasur informata të mjaftueshme lidhur me kërkesat për regjistrimin e lindjes gjatë vizitës së tyre të parë në zyrat për regjistrim, rekomandohet që së pari të përgatitet një listë me kërkesat informata të sakta lidhur me dokumentet dhe vendet se ku mund të merren këto dokumente (informata të shkruara në tabela apo broshura) në vend të sqarimeve të ofruara gojarisht nga zyrtarët e zyrave të regjistrimit. Duhet te stimulohen amnistite per gjobat dhe denimet e mevonshme per te inkurajuar sektoret me te prekura te popullates per te bere regjistrimin e femijeve te tyre. Përmbushja e këtyre detyrave do të kontribuonte në përmirësimin e sigurisë sociale në Kosovë dhe të krijonte kushte që fëmijëve t u ofrohet realizimi i të drejtës së tyre për identitet dhe qasje në shërbimet elementare publike. 59

61 SHTOJCA 1 Metodologjia Hulumtuese Tri metoda janë përdorur për jetësimin e kësaj analize: Studim i Literaturës ( Desk researç ) e cila ka përfshirë mbledhjen dhe analizën e informatave lid- hur me regjistrimi e fëmijëve tek autoritetet lokale (rishikimi i dokumenteve dhe procedurave të nevojshme juridike që përdoren nga autoritetet lokale për regjistrimin e fëmijëve të sapolindur). Rezultati i studimit të literaturës është analiza në detale dhe përshkrimi i dokumenteve legjislative, përparësitë dhe dobësitë dhe procedurat qeverisëse. Studimi Sasior Hulumtuese i qytetarëve që kanë fëmijë më të ri se shtatë vjeç. Kufiri i moshës prej shtatë vjetësh është zgjedhur në mënyrë që të bëj të mundur analizimin e ndikimit regjistrimit të lindjes në regjistrimin në shkollë dhe të shihet se çfarë ka qenë situata me regjistrimin e lindjes menjëherë pas lufte (sepse regjistrimi i lindjes tek fëmijët Shqiptarë në Kosovë ka qenë shumë i vështirë para lufte). Pasi që kalkulimi i normës së regjistrimit të lindjes në mesin e fëmijëve deri në moshën 5 vjeçare parashihet në standardet ndërkombëtare, rezultatet e hulumtimit përfshijnë të dhënat për fëmijët deri në moshën 18 vjeçare, por gjithashtu për fëmijët deri në moshën 5 vjeçare. 30 Studimi Kualitativ Hulumtues Intervistat e thukëta (IDI) kanë ofruar pasqyrë më të qartë lidhur me kontekstin e plotë të kësaj çështje. Intervistat janë kryer me prindër që nuk i kanë regjistruar fëmijët e tyre dhe akterë përgjegjës të tjerë të cilët janë të përfshirë në këtë proces (përfaqësues të qeverisë të përfshirë në sektorin e gjendjes civile dhe regjistrit civil, zyrtar komunal në zyrat për regjistrimin e statusit civil, punëtorë të Qendrave për Punë Sociale, zyrtarë të spitaleve, zyrtarë të organizatave joqeveritare që jetësojnë projekte që janë të ndërlidhura me regjistrimin e lindjes, etj.). Hulumtimi Sasior 30 Klauza e mbrojtjes së të dhënave personale të respodentëve: Prism Research, në pajtim me rregullat dhe procedurat e ESOMAR-it dhe AAPOR-it, është e obliguar të mbroj anonimitetin e respodentëve. Të gjitha pyetjet / ndryshoret që përmbajnë çfarëdo lloji të informatave lidhur me identitetin e respodentëve janë hequr nga raporti dhe baza finale e të dhënave. Kjo do të thotë se të gjitha përgjigjet e dhëna nga respodentët janë fizikisht të ndara prej të dhënave që i përkasin identitetit të tyre. Çfarëdo tentative e qëllimshme që të arrihet deri tek identifikimi i respodentëve, qoftë nga Klienti, Prism Research, apo cilado palë tjetër do të konsiderohet si kundërvajtje serioze dhe do të trajtohet si e tillë. 60

62 Metoda e intervistimit Sondazhi është kryer duke shfrytëzuar intervistimin ballë-për-ballë. Sipas udhëzimeve specifike, anketuesit janë udhëzuar që të vizitojnë adresa të përzgjedhura rastësisht me qëllim të kryejnë anketimin (Teknika e Ecjes së Rastësishme) dhe të identifikojmë anëtarin e familjes me të cilin do të kryejnë anketën (prindin, gjyshin/gjyshen apo kujdestarin). Struktura dhe dizajni i pyetësorit Prism Research ka zhvilluar pyetësorin në bashkëpunim të ngushtë me zyrtarët e UNICEF-it. Metodologjia dhe procedurat e mostrës Mostra e rastësishme tre-shkallësh është dizajnuar për qëllime të këtij sondazhi. Janë ndërmarrë hapa konkret që të sigurohen se të gjitha parametrat e mostrës të plotësohen: bazuar në zonat me shumicë etnike (zona me shumicë shqiptare dhe serbe), rajonet dhe llojet e vendbanimit (urban/rural). Anketimi është kryer në të gjitha komunat dhe në të gjitha rajonet e Kosovës. Numri i anketave për secilën komunë është përcaktuar në baza të popullsisë së komunës (numri i votuesve të regjistruar në secilën komunë). Rrjedhimisht, më pak anketa janë kryer në komunat me numër më të vogël të popullsisë dhe më shumë në komunat me numër më të madh të popullsisë. Edhe pse mostra ka qenë fillimisht e dizajnuar në bazë të ndarjes administrative dhe territoriale të KFOR-it ( (UK KFOR Prishtina, KFOR Francës Mitrovica, USA KFOR Gjilan, KFOR Gjerman Prizren dhe KFOR Italian Pejë në zonat me shumicë Shqiptare, si dhe Veriu Mitrovica, Qendra Fushë Kosova dhe Graçanica, Lindje Novo Bërdo dhe Kamenica dhe Jug Shtërpce për zonën me shumicë Serbe), këto rajone janë rigrupuar në rajone administrative të zhvilluar nga Enti i Statistikave të Kosovës. Siç është përmendur më herët, grupimi i komunave në rajone reflekton ndarjen e zhvilluar nga Enti i Statistikës së Kosovës mostra është bazuar në informata e ofruara nga Enti i Statistikave të Kosovës, dhe mostra për secilën komunë është nxjerrë nga regjistri civili i marrë nga OSCE-ja. Përkundër faktit se rezultatet e janë analizuar sipas rajoneve të zhvilluara nga institucionet e Kosovës (rajoni i Prishtinës, Mitrovicës, Gjakovës, Prizrenit, Ferizaj, Gjilanit dhe Pejës), kjo nuk cenon përfaqësimin e mostrës si në nivelin e komunës, ashtu edhe në nivelin e rajonit. Gjithashtu është me rëndësi të ceket se grupet e minoriteteve (veçanërisht komunitetet romë, ashkalinj dhe egjiptianë) janë tejpërfaqësuar në mostër. Kjo ka bërë të mundur të arrihen përfundime lidhur me praktiket e (mos)regjistrimit të lindjes së fëmijëve në mesin e grupeve të ndryshme etnike në Kosovë. Po që se do të përdorej ndonjë qasje tjetër, do të bënte shumë më të vështirë të vërtetohen dallimet në mes të grupeve të ndryshme etnike. 61

63 Karakteristikat kryesore të mostrës Sondazhi është kryer në mostër prej 1,145 respodentëve, familjet e të cilëve kanë fëmijë më të vegjël se 7 vjeç dhe të cilët kanë ofruar informata për secilin fëmijë të familjes së tyre (më të ri se 18 vjeç). Andaj, rezultatet janë analizuar në dy mënyra: sipas familjes dhe sipas fëmijës. Numri i përgjithshëm i respodentëve i analizës sipas familjes ka qenë N=1,145, që do të thotë se familja ka qenë njësia kryesore e analizës. Numri i përgjithshëm i respodentëve në analizën sipas fëmijës ka qenë N=2,883 apo numri i përgjithshëm i fëmijëve në familjet e anketuara. Ky model është përdorur në analizimin e përgjigjeve në pyetjen lidhur me regjistrimin e fëmijëve (pyetja A e keni regjistruar lindjen e fëmijës/a është regjistruar fëmija juaj në librat e lindjes?) dhe të testohet korrelacioni në mes të ndryshoreve tjera. Raporti gjithashtu përfshin informata bazike lidhur me regjistrimin e fëmijëve më të ri se 5 vjeç (59 muaj) me ç rast numri i përgjithshëm i respodentëve ka qenë 1,457 (që është numri i përgjithshëm i fëmijëve nën moshën 5 vjeçare në familjet e anketuara). Table 1. Main characteristics of the sample by households Shumicë shqiptare Shumicë serbe Zona TOTAL 1145 Zona Shumicë shqiptare Shumicë serbe N % N % Rajoni Prishtinë Mitrovica Gjakovë Prizren Ferizaj Gjilan Pejë Grupi etnik Shqiptar Serb Boshnjak Turk Rom, ashkali dhe egjiptian Tjetër Statusi i punësimit Po Jo

64 Arsimimi Pa shkollë vjet të arsimimit fillor vjet të arsimimit fillor vjet të shkollës së mesme, zeje Përfunduar shkollën e mesme 4 vjeçare Arsimim i lartë - 2 vjeçar Përfunduar universitetin Studime pas-diplomike Master, Doktoraturë Diçka tjetër ND/NDP Të hyrat Më pak se 30 euro euro euro euro euro euro euro euro euro Më shumë se 700 euro Tabela 2. Karakteristikat kryesore të mostrës sipas fëmijëve deri në moshën 18 vjeçare Shumicë shqiptare Shumicë serbe Zona , ,1 TOTAL 2883 Zona Shumicë shqiptare Shumicë serbe N % N % Rajoni Prishtinë Mitrovica Gjakovë Prizren Ferizaj Gjilan Pejë

65 Grupi etnik Shqiptar Serb Boshnjak Turk Rom, ashkali dhe egjiptian Tjetër Gjinia Mashkull Mosha e fëmijëve Femër Table 3. Main characteristics of the sample by children up to 5 years of age Shumicë shqiptare Shumicë serbe Zona , TOTAL 1457 Zona Shumicë shqiptare Shumicë shqiptare N % N % 64

66 Rajoni Prishtinë Mitrovica Gjakovë Prizren Ferizaj Gjilan Pejë Grupi etnik Shqiptar Serb Boshnjak Turk Rom, ashkali dhe egjiptian Tjetër Gjinia Mashkull Mosha e fëmijëve Femër Anketuesit dhe procedurat e anketimit TEkipi i punës në terren për këtë hulumtim ka përfshirë pesë koordinatorë rajonal, 30 anketues, katër kontrollorë të punës në terren dhe një kontrollor përmes telefonit. Ata janë përzgjedhur në bazë të aftësive të tyre, eksperiencës së kaluar, moshës, gjinisë dhe origjinës rajonale në mënyrë që të sigurohet mundësi e barabartë në qasjen drejt shtresave të ndryshme të popullsisë. Koordinatorët dhe anketuesit kanë marrë pjesë në trajnim disa-orësh, i cili ka mbuluar detalisht procedurat e përzgjedhjes së mostrës, anketimin, analizën pyetje-për-pyetje dhe ushtrimin e luajtjes së rolit ( role play ). Sondazhi ka filluar me 12 dhjetor 2007 dhe ka përfunduar me 25 janar Pasi që anketuesit kanë mbërri në familje të duhura dhe kanë identifikuar respodenti e duhur, ata janë prezantuar veten, agjencinë Prism Research dhe kanë ofruar përshkrim të shkurtër mbi aspiratat dhe qëllimet e hulumtimit. Pas kësaj, ata i kanë informuar respodentët lidhur me procedurat e anketimit dhe kanë filluar anketimin. Anketuesit kanë lexuar pyetjet nga pyetësori, në të cilin edhe kanë shënuar përgjigjet e deklaruara nga respodenti. Gjatë punës në terren, anketuesit nuk kanë hasur në ndonjë problem të madh lidhur me gatishmërinë e popullsisë që të marrin pjesën në hulumtimit, veçanërisht pasi që respodentët janë informuar lidhur me qëllimin e hulumtimit. Andaj, norma e përgjigjes (përqindja e respodentëve të cilat kanë 65

67 marrë pjesë në anketimi krahasuar me numrin e përgjithshëm të respodentëve potencial apo të mundshëm) qëndron në 73.73%, duke e bërë mostrën përfaqësuese të mirë lidhur me realitetin që i përket normës së regjistrimit të lindjes në Kosovë. Tabela më poshtë përmban informata nga listat kontaktuese lidhur me rezultatin e kontakteve të arritura nga anketuesit me respodentët. Tabela 4. Përshkrimi i rezultateve të kontaktit Rezultati N % Total Anketa e përfunduar; 2 - Refuzim në nivel të familjes; anketa është refuzuar nga personi që ka hapur derën; 3 - Refuzim nga anëtari i familjes i përzgjedhur për anketim; 4 - Askush nuk lajmërohet në zile apo trokitje; 5 - Anketuesi ka vizituar adresën dy herë por nuk e ka takuar anëtarin e përzgjedhur të familjes për intervistim në shtëpi; 6 - Arsye tjera; 7 - Hapësirë biznesi, restoran/bar, organizatë apo agjenci e qeverisë; 8 Familja nuk i plotëson kushtet të marrë pjesë në hulumtim. Është e nevojshme të përmendet se vet sondazhi ka pasur ndikim pozitiv, respektivisht, pyetësori është zhvilluar në aso mënyre që të ngris vetëdijen e respodentëve lidhur me rëndësinë e regjistrimit të lindjes dhe gjithashtu të ofroj informata lidhur me procedurat që ndërlidhet me këtë aktivitet. Shumica e respodentëve të cilët kanë regjistruar më vonë lindjen e fëmijëve të tyre kanë deklaruar se do të regjistrojnë fëmijët e tyre të ardhshëm me kohë pasi që janë informuar gjatë anketimit se regjistrimi me kohë është më i lirë dhe më pak i komplikuar. Kontrolli i të dhënave Siç është cekur më herët, secili anketuesi ka pasur për detyrë që të kryej së paku një anketë me apo pa mbikëqyrjen e koordinatorit. Puna e anketuesve është kontrolluar në dy mënyra: pasi që anketa është kryer, kontrollorët kanë filluar punën në terren që të kontrollojnë në bazë të informatave të ofruar anë listat kontaktuese dhe kontrolluese, në mënyrë që të evidentohet nëse anketuesit kanë përcjellë rregullat e përzgjedhjes së mostrës, si dhe qasjen e tij/saj dhe sjelljen gjatë anketimit. Po ashtu, gjatë kryerjes së punës në terren, koordinatorët rajonal kanë kontrolluar secilin pyetësor të plotësuar pas dorëzimit me qëllim të zvogëlimit të mundësisë së pyetësorëve të plotësuar në mënyrë jo të saktë apo që gabimet sistematike të anketuesve të kalojnë të pakontrolluara. Pos kësaj, koordinatori kryesor i grumbullimit të dhënave ka kryer disa kontrolle nëpërmjet telefonit nga zyra qendrore e Prism Research. 66

68 Përpunimi dhe analiza e të dhënave Të gjitha të dhënat janë futur në kompjuter në zyrën e Prism Research në Prishtinë. Aplikacion special është zhvilluar për futjen e të dhënave. Pas futjes së të dhënave, ato janë transferuar dhe analizuar në programin SPSS (Software Program for Social Sciences) paketë profesionale softuerike për hulumtimin e opinionit publik. SPSS gjithashtu është përdorur për pastrimin e të dhënave dhe kontrollin logjik, si dhe për prezantimin tabular të kryqëzimeve të rezultateve. Përpunimi i të dhënave, analiza dhe shtruarja e raportit është kryer në bashkëpunim me zyrën qendrore të Prism Research në Sarajevë. Duhet të theksohet se vetëm dallimet statistikisht domethënëse në mes të ndryshoreve janë përmendur, ku dallimet statistikisht domethënëse theksojnë dallimin ku probabiliteti i fitimit të dallimit të tillë aksidentalisht është 5% apo më pak se 5%, i.e. po që se p 0,05. Po që se dallimi me probabilitet më të lartë është përmendur në raport, është shoqëruar me përshkrim përkatës. Hulumtimi kualitativ Duke përdorur intervista të thukëta kemi kuptuar më hollësisht gjithë prapavijën e opinioneve dhe qëndrimeve, arsyeve, motivimin e grupeve në fokus lidhur me çështjen e cila është hulumtuar. Për më tepër, intervistat janë mënyrë efikase e testimit të disa hipotezave dhe supozimeve fillestare. Metoda primare e mbledhjes së të dhënave Gjithsej 33 intervista të thukëta janë kryer. Intervistat janë kryer me kategoritë vijuese të respodentëve: Prindër që nuk i kanë regjistruar fëmijët e tyre, dhe akterë tjerë përgjegjës që janë të përfshirë në këtë proces (përfaqësues të qeverisë të përfshirë në sektorin e statusit civil dhe regjistrit civil, zyrtarë të komunës në zyrat për regjistrimin e statusit civil, punëtorë të Qendrës për Punë Sociale, zyrtarë të komunës, zyrtarë të organizatave joqeveritare që jetësojnë projekte që janë të ndërlidhura me regjistrimin e lindjes, etj.) Akterët përgjegjës të intervistuar në nivelin qendror 1. Ministria e Punëve të Brendshme, Departamenti për Regjistrim dhe Status Civil (Divizioni për Status Civil) 2. Ministria e Punëve të Brendshme, Departamenti për Regjistrim dhe Status Civil (Divizioni për Regjistër Civil) 3. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Departamenti për Shërbime Sociale, Sektori për Kujdes Social 4. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Departamenti për Shërbime Sociale, Sektori për Mbrojtje të Fëmijëve 5. Ministria për Punë të Brendshme, Departamenti për Prodhim të ID-ve 6. UNMIK, Regjistri Qendror Civil 7. Unioni i Asociacioneve të Prindërve dhe Mësimdhënësve të Kosovës 8. Ministri i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, Njësia për Arsimimin Fillor 9. Ministria e Punëve të Brendshme, Shërbimi Policor i Kosovës 10. Ministria e Shëndetësisë, Divizioni i Shëndetit Publik 67

69 11. Zyra e Kryeministrit, Zyra për Qeverisje të Mirë 12. Ministria e Shërbimeve Publike, Enti i Statistikave të Kosovës 13. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Departamenti për Ndihmë Sociale Akterët përgjegjës të intervistuar në nivelin lokal 1. MPB Zyra komunale e statusit civil në Prishtinë, 2. MPB Zyra komunale e statusit civil në Mitrovicë, 3. MPB Zyra komunale e statusit civil në Fushë Kosovë 4. MPB Zyra komunale e statusit civil në Prizren, 5. MPB Zyra komunale e statusit civil në Gjakovë, 6. MPB Zyra komunale për Regjistër Civil në Prishtinë 7. MPB Zyra komunale për statusin civil në spitalin e Prishtinës 8. Ministria e Shëndetësisë, Spitali në Prishtinë 9. Ministria e Shëndetësisë, Spitali në Gjakovë 10. Ministria e Arsimit, Njësia rajonale për inspektim, Mitrovicë 11. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Qendra për Punë Sociale, Mitrovicë 12. Asociacioni i Prindërve dhe Mësimdhënësve, Fushë Kosovë 13. Zyra komunale për Komunitete, Prizren Gjithashtu shtatë intervista janë kryer me prindër të fëmijëve të paregjistruar, nga: Obiliqi, Shtime (2 intervista), Podujevë, Rahovec, Mitrovica dhe Prishtina. Lista e intervistave të përdorura në raport 1. Ministria e Punëve të Brendshme Zyra për Regjistrimin e Statusit Civil, Prishtinë 2. Ministria e Punëve të Brendshme Zyra për Regjistrimin e Statusit Civil, Mitrovicë 3. Ministria e Punëve të Brendshme Zyra për Regjistrimin e Statusit Civil, Fushë Kosovë 4. Ministria e Punëve të Brendshme Zyra për Regjistrimin e Statusit Civil, Prizren 5. Ministria e Punëve të Brendshme Zyra për Regjistrimin e Statusit Civil, Gjakove 6. Ministria e Punëve të Brendshme Niveli qendror 7. Ministria e Punëve të Brendshme Zyra për Regjistrimin e Statusit Civil, Spitali i Prishtinës 8. Ministria e Shëndetësisë niveli qendror 9. Ministria e Shëndetësisë Spitali i Gjakovës 10. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale niveli qendror 11. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale niveli lokal 12. Asociacioni i Prindërve dhe Mësimdhënësve Fushë Kosovë 13. Ministria e Arsimit niveli qendror 14. Unioni i Asociacioneve të Prindërve dhe Mësimdhënësve të Kosovës niveli qendror 15. Prindërit e fëmijëve të paregjistruar Rekrutimi Rekrutimi i respodentëve për intervista të thukëta ka qenë i bazuar në kriteret kryesore si në vijim: GShtirjen gjeografike përfshirë mbulimin e të gjitha rajoneve gjeografike, minimum dy, një për secilën zonë me shumicë përkatëse etnike. 68

70 Numri i lokacioneve Në konsultim me UNICEF-in, nëntë komuna të Kosovës janë përzgjed- hur për hulumtimin kualitativ për të kryer hulumtimin, respektivisht Prishtinë, Mitrovicë, Fushë Kosovë, Prizren dhe Gjakovë për IDI me akterë përgjegjës, dhe Obiliq, Shtime, Podujevë, Rahovec, Prishtinë dhe Mitrovicë për IDI me prindër të fëmijëve të paregjistruar. Akterët përgjegjës dhe grupet në shënjestër: (1) Popullsia e përgjithshme prindërit e fëmijëve që nuk kanë regjistruar fëmijët, dhe (2) Akterë relevant institucionet kyçe qeveritare; si në nivelin qendror ashtu edhe lokal, organizata joqeveritare të përfshira në projekte që janë të ndërlidhura me regjistrimin e lindjes, etj. Udhëzuesi për diskutim Prism Research ka zhvilluar Udhëzuesin për diskutim për intervistat e thukëta në bashkëpunim me UNICEF-in. Përpunimi dhe analiza e të dhënave Intervistat e thukëta janë kryer nga moderatorët mirë të trajnuar të Prism Research. Intervistat janë kryer në lokacionet lehtë të qasshme dhe komfore. Ato janë incizuar për nevoja të transkriptimit, mbi të cilat të dhëna është bazuar raporti, apo janë marrë shënime aktivisht kurdo që respodentët nuk kanë qenë të pajtimit që intervista të incizohet. 69

71 SHTOJCA 2 Punëtoria mbi regjistrimin e faktit te lindjes: Rekomandime shtese Në datën 11 nëntor, UNICEF-i ka organizuar një seminar për qëllim të paraqitjes së rezultateve kyçe të hulumtimit të tij paraprak për regjistrimin e lindjeve në Kosovë dhe mbledhjes në një vend të palëve kyçe të interesuara të përfshira në sistemin e regjistrimit të gjendjes civile. UNICEF-i ka lehtësuar seminarin për të mundësuar diskutime shtesë për qëllim të përfundimit të raportit gjithëpërfshirës për çështjet që institucionet qeveritare në nivel qendror dhe komunal dhe shoqëria civile i identifikojnë si probleme dhe zgjidhje në lidhje me regjistrimin e lindjeve. Prandaj, duke zhvilluar edhe më tej rekomandimet ekzistuese tashmë të paraqitura në këtë raport, ekspertët dhe palët përkatëse të interesuara kanë identifikuar masa shtesë për të adresuar zbrazëtirat e tanishme në procesin e regjistrimit të lindjeve. Këtu kemi paraqitur disa nga pikat kryesore të paraqitura dhe diskutuara në seminar. Aftësimi dhe zhvillimi i kapacitetit të zyrtarëve për regjistrimin e statusit civil Zyrtarët komunal për status civil do të kenë nevojë t i nënshtrohen trajnimit për të drejtat e njeriut për fëmijë, si dhe orientimit të vazhdueshëm për legjislacionin e përditësuar dhe planifikimit buxhetor. Zyrtarët komunal për status civil po ashtu kanë nevojë për aftësim praktik në punë i cili do të pasohet nga një proces i akredituar i certifikimit i cili do të vërtetoj aftësitë e tyre për punë në procesin e regjistrimit të statusit civil. Trajnimet duhet të organizohen sipas rajoneve dhe të zbatohen në disa faza gjatë një viti. Ministria e Punëve të Brendshme do të hartojë një plan veprimi për menaxhimin e njohurive përfshirë edhe organizimin e trajnimeve, tryezave të rrumbullakëta, seminaret dhe vizitat studimore. Qasja e qytetarëve në informata për regjistrimet e lindjeve 70

72 Autoritetet komunale dhe OJQ-të do të mbështesin organizimin e aktiviteteve të vetëdijesimit në nivel të komunitetit dhe në mesin e prindërve për përparësitë që regjistrimi i lindjeve i sjell fëmijëve të tyre dhe për procedurat për regjistrimin e lindjeve. Fushatat e vetëdijesimit do të përqendrohen në mënyrë të veçantë tek prindërit me nivel më të ulët të arsimimit dhe me më pak qasje në shërbimet publike. Udhëheqësit fetar dhe të komunitetit do të kenë rol të veçantë në ngritjen e vetëdijes në mesin e popullatës dhe prindërve, për regjistrimin e lindjeve. Këta udhëheqës duhet të jenë të përfshirë dhe të jenë pjesëmarrës aktiv në tryezat e rrumbullakëta të përmendura më lart. Aktivitetet e mobilizimit shoqëror duhet të fillojnë sa më shpejt të jetë e mundur dhe të vazhdojnë derisa të dëshmohet rritja e shkallës së regjistrimit të lindjeve. Komunat duhet të hartojnë dhe vendosin strategjitë për informim, fushatat multimediale, takimet e rregullta me prindër, të shtypin dhe shpërndajnë materialet përkatëse përmes shkollave dhe institucioneve shëndetësore. Organizojnë njësitë mobile mbështetëse në terren dhe të ndihmojnë financiarisht familjet më të rrezikuara. Një grup punues shumë sektorial do të themelohet në mënyrë që të hartojë një plan për monitorim dhe vlerësim për të vlerësuar ndikimin e aktiviteteve për mobilizimin e komunitetit. 1 Përmirësimi i sistemit administrativ i cili përqendrohet në a} adresimin e zbrazëtirave në rregullore dhe mospërputhjet në procedura sa i përket regjistrimit të lindjeve dhe b}shërbime me qasje të lehtë. a} Udhëzimet administrative do të rregullojnë rastet e vështira (regjistrimin e vonshëm, përdorimin e dëshmitarëve, lindjet në shtëpi, etj.) derisa Ligji për rregullimin e regjistrimit të lindjeve të mos miratohet dhe zbatohet. Pas miratimit të Ligjit për regjistrimin e lindjeve, do të rishikohet e tërë korniza ligjore e cila prek regjistrimin e lindjeve, përfshirë projektligjin për Gjendjen civile, Ligjin për nënshtetësinë dhe ligjet tjera përkatëse. Do të hartohen akte adekuate sekondare për të vendosur procedurat standarde për zyrat e regjistrimit të gjendjes civile në tërë Kosovën. Kjo duhet të përfshijë përpjekjen ndërqeveritare për një periudhë prej një viti. b} Vlerësimi i realizueshmërisë ligjore dhe praktike për transferimin e përgjegjësive dhe kompetencave për regjistrimin e lindjeve nivelit më të ulët të zyrave komunale (Bashkësitë lokale) 31. Këto kompetenca do të mund të përfshinin lëshimin, nënshkrimin dhe vulosjen e certifikatave për regjistrimin e lindjes, të cilat do të mundësonin qasje më të lehtë në shërbimet e regjistrimit të lindjeve për popullatën e cila jeton në viset e largëta. - Përmirësimi i kushteve të punës sa i përket pajisjeve të zyrës dhe logjistikës për zyrtarët e gjendjes civile. - Trajnimi i punëtorëve të shëndetësisë në mbarë Kosovën për procedurat e regjistrimit të lindjeve në spital/ pavijon materniteti ku edhe lindin fëmijët, që është praktikë e tanishme e Klinikës Obstetrike Gjinekologjike në Prishtinë. 31 Analizë e përvojave më të mira të BE-së në shërbimet e regjistrimit të lindjeve 71

73 - Korniza e tanishme legjislative do të ndryshohet për të rregulluar ekipet mobile të cilat do të arrijnë deri tek popullsia e rrezikuar dhe/ose ata që jetojnë në viset e largëta. Në të njëjtin drejtim, Ministria e Punëve të Brendshme do të përpilojë procedurat dhe standardet. Ministria e Punëve të Brendshme do të jetë pala kryesore përgjegjëse për të zbatuar rekomandimet e lartpërmendura; sidoqoftë kjo duhet të bëhet në bashkëpunim të afërt me ministritë përkatëse sikurse janë Ministria e Shëndetësisë, Ministria e Shërbimeve Publike, Ministria për Qeverisje Lokale, Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Enti Statistikor i Kosovës. 72

74 73

75 Çdo Fëmijë Vlen Çdo fëmijë vlen Regjistrimi i faktit të lindjes në Kosovë unite for children