KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL

Transcription

1

2

3 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Skenderaj, 2012

4 Përgatitja e këtij dokumenti është bërë nga Prishtina REA në partneritet dhe financuar nga Komuna e Skenderajt Autoriteti Kontraktuess: Hartoi: Komuna e SKENDERAJT PRISHTINA REA Kontribuesit: Sami Lushtaku Fadil Nura Kryetari i Komunës së Skenderajt Nënkryetar i Komunës së Skenderajt Ismet Aliu Hasan Shala Halit Xhema Drejtoria për Financa, Ekonomi dhe Zhvillim Drejtoria për Urbanizëm dhe mbrojtje të ambientit Kordinator për Hartimin e Strategjisë nga Komuna e Skenderajt Ismet Salihu Musa Lushtaku Feriz Zeqiri Jashar Lushtaku Osman Veliu Lulzim Kadriu Shemsi Maksuti Halim Gecaj Kryesuesi i Kuvendit Komunal në Skenderaj Drejtoria për Bujqësi, Pylltari dhe Zhvillim Rural Drejtoria për Kulturë Rini e Sport Drejtoria për Arsim Drejtoria për Shëndetesi dhe Mireqenie Sociale Drejtoria për Administratë Drejtoria për Shërbime Publike Drejtoria për Gjeodozi Kadastër dhe Pronë Tush Berisha Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal Komuniteti i Biznesit Qendra e Biznesit Familjar në Skenderaj Prefektat e fshatrave Shoqëria Civile

5 Përmbajtja 1. Hyrje Synimi i Strategjisë Metodologjia e Hartimit të Strategjisë Profili i Komunës Shtrirja Veçoritë fizike dhe demografike të territorit të komunës Ambienti Konteksti politik dhe siguria Karakteristikat ekonomike të territorit të Skenderajt Çështjet e Punësimit dhe Papunësia Bujqësia dhe Zhvillimi Rural Industria Bizneset Tregtia Turizmi Ekonomia Informale Energjetika Infrastruktura dhe Shërbimet Publike Sistemi i furnizimit me ujë të pijshëm dhe kanalizimi Rrugët dhe urat Plani urbanistik, çështja e strehimit dhe çështjet e pronësisë Banimi dhe strehimi Shërbimet Publike Shërbimet Sociale (Shoqërore) Arsimi Shëndetësia dhe zhvillimi i shërbimeve në shëndetësi Mirëqenia Sociale Çështjet Gjinore Kultura, Rinia, Sporti dhe Mediat Çështja e bashkësive etnike Organizatat Jo-qeveritare Qeverisja Lokale STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL TË KOMUNËS SË SKENDERAJT Resurset e Zhvillimit Ekonomik në Komunën e Skenderajt Ri-modelimi qeverisës dhe zhvillimi ekonomik Resurset potenciale zhvillimore Zhvillimi i Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme (NVM-ve) Perspektiva strategjike për zhvillimin e sektorit të bujqësisë në Skenderaj Zhvillimi i sektorit të ndërtimit dhe shërbimeve të mdërtimit në Skenderaj Zhvillimi i Turizmit në Skenderaj Strategjia dhe Vizioni, Synimi dhe Objektivat e Zhvillimit Ekonomik Lokal Synimet e Strategjisë për ZHEL të Skenderajt Lista e projekteve për ZHEL - Skenderaj... 87

6 4 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT AKRONIMET DRC EULEX ESK KEK KPMM FBL MAPL MASHT MBPZHR MTI MMPH NATO PDK PPP PTK PZHK PZHU QPS RAE USAID UNMIK UNHCR ZKK ZHEL Këshilli Danez për Refugjat Misioni Evropian për Sundimin e Ligjit Enti i Statistikave të Kosovës Korporata Energjetike e Kosovës Komisioni i Pavarur i Minierave dhe Mineraleve Federata Botërore e Lutherit Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural Ministria e Tregtisë dhe Industrisë Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor Aleanca Veri Atlantike Partia Demokratike e Kosovës Partneriteti Publiko Privat Posta dhe Telekomi i Kosovës Plani Zhvillimor Komunal Plani Zhvillimor Urban Qendra për Punë Sociale Romë, Ashkali dhe Egjiptian Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar Misioni i i Kombeve të Bashkuara në Kosovë Agjencia e Kombeve të Bashkuara për Refugjatë Zyra për Komunite dhe Kthim Zhvillimi Ekonomik Lokal

7 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Fjala e Kryetarit Të nderuar lexues, Komuna e Skenderajt qëndron në krah të nevojave të qytetarëve të saj, e mandatuar të ofroj shërbime publike e administrative komunale për të ngritur dhe thelluar mirëqenien, kualitetin e jetës së qytetarëve tanë, për të fuqizuar qeverisjen e demokracinë, që nënkupton se sfida jonë qeverisëse ka pasur zhvillim dhe arritje. Zotimet tona në ofrimin e shërbimeve kualitative për qytetarë, biznese e bashkëpartnerë tanë, bazohet në Objektivën tonë Strategjike, si forcë që na drejton neve për t u ballafaquar me këto sfida zhvillimore. Konsolidimi i qeverisjes së mirë e të përgjegjëshme, administratës dhe transformimit vazhdon të jetë synim yni. Aplikimi i plotë i përspektivës së vetëqeverisjes lokale, administratës publike, menagjimit të mirë të financave publike etj, na bën të ndjehemi mirë si mandat vendor qeverisës. Komuna e Skenderajt dhe menagjmenti i saj, janë të përkushtuara për Zhvillim Ekonomik dhe Bashkëpartneritet, duke promovuar një frymë miqësore dhe bashkëpunimi biznesor. Vizioni dhe Misioni i komunës së Skenderajt janë të ndërtuara mbi përspektivën dhe vullnetin zhvillimor të çdo qytetari Skenderajas: Komuna e SKENDERAJT zotohet të ngrisë aftësinë dhe modelet zhvillimore të partneriteteve dhe të trasoj rrugë prosperuese drejt kapitalizimit të potencialeve të saja Ekonomike duke ndjekur trendet globale të një qeverisjeje avangarde qytetare. Si komunë, ne nuk kishim fatin të trashëgojmë ndonjë zhvillim të mëhershëm për t u mbajtur mend, sikurse edhe me një nevojë të madhë për ngritje dhe investim në kapacitete, në planifikim, menagjim, implementim, monitorim, rrjetëzim e promovim të investimeve. Prandaj, ne tashmë, dimë të vlerësojmë e çmojmë lart përkrahjen, bashkëpunimin, dhe përpjekjet për përmirësim efektiv të ofrimit të shërbimeve dhe projekte të përbashkëta në të mirë të qytetarëve tanë dhe tërë regjionit. Në këtë qasje, ne, bashkarisht, me përkrahjen e Agjencisë Prishtina REA, hartuam edhe Strategjinë e Zhvillim Ekonomik Lokal Afatmesme të Komunës së Skenderajt, për të qenë në gjendje të planifikojmë saktë Zhvillimin tonë Ekonomik, të ngrisim lart potencialet dhe kapacitetet tona zhvillimore dhe, njëkohësisht të bashkërendojmë këtë planifikim zhvillimor ekonomik me partnerët tanë, veçmas duke sjellë sektorin privat si bashkhartues dhe pastaj edhe bashkimplementues të kësaj Strategjie afatmesme për Zhvillim Ekonomik. Për më shumë, ne jemi përpjekur bashkërisht që të disejnojmë një Model komune, që vendosë synime Strategjike Zhvillimore dhe i merr përsipër edhe sfidat edhe zotimet, duke ruajtur vazhdimisht pronësinë e kësaj Strategjie dhe Modelin Zhvillimor Komunal.

8 6 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Poashtu, komuna e Skenderajt synon të përqëndroj Zhvillimin e saj Ekonomik duke qenë Qendër e rajonit veri-perendimor të Kosovës, përmes promovimit të potencialeve dhe kapaciteteve të saja zhvillimore. Në këtë rrafsh, ne, poashtu kemi vendosur edhe parimet qeverisëse përmes kësaj Strategjie aftamesme e të cilat bazohen në: - Vlerë, - Lidership, - Përgjegjësi, dhe - Zhvillim Me shumë përkushtim analitik dhe prosperues, Komuna e Skenderajt, poashtu ka vendosur edhe dy shtyllat e saj më përmbajtësore të Zhvillimit Ekonomik si në vijim: - Ri-modelimi Qeverisës i Administratës lokale- e që ka të bëj më Zhvillimin Ekonomik, duke mandatuar komponentin e ri për zhvillim ekonomik lokal, dhe - Partneriteti me Sektorin Privat dhe akterë tjerë relevant - duke ndërtuar politika sektoriale zhvillimore rreth tri koncepteve sektoriale: - Ndërtimin dhe Shërbimet në Ndërtimtari, - Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural, dhe - Turizmin Sektorial Biznesor Të dy këto shtylla zhvillimore dhe të tri këto sektore bartëse, do të jenë në partneritet të vazhdueshëm me rrjetet përkatëse të partnerëve për sendërtim e implementim të qëndrueshëm strategjik zhvillimor. Skenderaj, gjatë këtyre pesë viteve në vazhdim, deklaron të arrij vendin e një Qendre Zhvillimore Prosperuese e Rajonit Veri-Perendimor. Ne, do të ngadhënjejmë në këtë synim tonin të përbashkët ambicioz dhe ne, do të ndajmë bashkarisht rrugëtimin tonë të përbashkët, duke respektuar diversitetin, dedikimin dhe mundësinë e barabartë për të gjithë. Sinqerisht i juaji! Kryetari i Komunës së Skenderajt, Z. Sami LUSHTAKU

9 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Hyrje Pas luftës së vitit , Kosova rezultoi në shkatërrime të mëdha të ekonomisë vendore e cila gjeneroi nivele të larta të shkallës së papunësisë, shkatërrim në masë të fabrikave, ngritjen e niveleve të varfërisë. Me pakësimin e donatorëve të huaj dhe asistencës financiare gjatë viteve, Qeveria e Kosovës duhet të marrë masa urgjente për të ringjallur ekonominë vendore. Për këtë proces inkurajimi i zhvillimit ekonomik lokal është determinantë kryesore që mundëson një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik. Hartimi i Strategjive për zhvillim Ekonomik në Komunat e Kosovës ka për qëllim të nxis një aktivizim të fuqishëm të identifikimit të projekteve të orientuara në zhvillim ekonomik, dhe planifikimin e financimit të tyre. Komuna e Skenderajt gjatë muajit prill, 2012, përmes një procesi konkurrues prokurimi, me kritere e synime të qarta përzgjedhëse, kontraktoi Agjencinë Prishtina REA, si ofertën më përmbajtësore për hartimin e kësaj Strategjie, me një afat hartimi prej tre muajsh. Strategjia e zhvillimit ekonomik afatmesëm e Komunës së Skenderajt ka për qëllim ndërtimin e kapaciteteve ekonomike lokale për të përmirësuar të ardhmen ekonomike dhe kualitetin e jetës për të gjithë. Ky dokument është hartuar në konsultim me të gjitha grupet e shoqërisë, institucionet publike, bizneset, organizatat joqeveritare etjm aketërë këta të cilët do të punojnë bashkërisht për të krijuar kushte më të mira për rritje ekonomike dhe gjenerim të punësimit në Komunën e Skenderajt. Komuna e Skenderajt, gjatë viteve të fundit, ka pasur një zhvillim të hovshëm me investime përmbajtësore, me fokus të veçantë në sektorët infrastrukturorë, si në zonën rurale poashtu edhe në atë urbane. Për të mundësuar një trend zhvillimor ekonomik, dhe për të multiplifikuar investimet e deritanishme, sikurse edhe për të ndjekur edhe trendet zhvillimore rajonale e më gjerë, Komuna e Skenderajt, inicon dhe realizon edhe Hartimin e Strategjisë për Zhvillim Ekonomik Lokal. Kjo nismë e Komunës ka pasur për qëllim që të valorizoj maksimalisht potencialet ekonomike, të ngris në pah kapacitetet zhvillimore jo vetëm në Komunë por edhe në regjionin e saj dhe të ndërtoj një partneritet të qëndrueshëm prosperues me sektorin privat dhe investitorët potencial. Në këtë vazhdë, gjatë hartimit të strategjisaë analiza e thuktë dhe profesionale e sektorëve bartës zhvillimor për Skënderajn ka qenë prioritet i lartë i strukturave të nivelit komunal. Strategjia e Zhvillimit Ekonomik Lokal poashtu do të ketë një rol të rëndësishëm drejt përmirësimit të klimës së investimeve, ngritjes së produktivitetit dhe konkurentshmërisë së bizneseve lokale dhe nxitjen e zhvillimit të ndërmarrjeve të reja në komunë. Hartimi i strategjisë: Hartimi i këtij dokumenti të rëndësishëm zhvillimor ka kaluar nëpër një proces gjithëpërfshirës të pjesëmarrjes së shumë akterëve dhe ka kaluar nëpër disa faza sic janë grumbullimi dhe përpunimi i të dhënave mbi gjendjen ekzistuese në komunë, analiza e analiza SËOT dhe STEMP), definimi i Vizionit, Synimeve, Objektivave, Programeve dhe devinimi i mbi 260 Projekteve konkrete me indikatorët përkatës implementues. Komuna e Skënderajt e përcaktuar për një lidership demokratik dhe efektiv ka për qëllim që të ngris pjesëmarrjen e qytetarëve në ngjarjet publike si në Komunë, takimet e Asamblesë dhe dëgjimet për buxhetin, andaj ajo planifikon të avansoj njohuritë e zyrtarëve komunal për ngritjen e nivelit të komunikimit midis administratës komunale dhe qytetarëve, aplikimin e një çasje gjithpërfshirëse për të gjithë duke përfshirë gratë, rininë dhe komunitetet minoritare gjë e cila do të rezultoj në ofrimin e shërbimeve në kohë dhe në mënyrë efektive për të gjithë.

10 8 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Komuna gjithashtu do të angazhohet në organizimin e fushatave për përmirësimin e marëdhënjeve me publikun, hartimin e planeve për avansimin e mbledhjes së të hyrave komunale (p.sh. lejet e ndërtimit, tarifat e regjistrimit, tarifat e licencimit, marrjes me qira të pronës komunale etj) Qëllimi i përgjithshëm është avancimi i rolit të pushtetit lokal në aktivizimin e fuqishëm të komponenteve për krijimin e një ambienti prosperues për qytetarët me prioritet zhvillimin ekonomik të komunës për të gjitha grupet e shoqërisë. 2. Synimi i Strategjisë Strategjia për Zhvillim Ekonomik Lokal do të shërbej si hartë orientimi për Komunën e Skenderajt dhe ka për synim zhvillimin ekonomik lokal të Komunës nëpërmjet të promovimit të potencialeve të sajë zhvillimore, ngritjes së kapaciteteve të Administratës Lokale dhe modernizimit të sajë me qëllim të ofrimit të shërbimeve efikase dhe cilësore për qytetarët dhe bizneset, zhvillimit të sektorëve privat me një fokus të veçant në tërheqjen e investirorëve si të atyre vendorë poashtu edhe të atyre ndërkombëtarë, ruajtjen e tokave bujqësore, zhvillimin e mëtutjeshëm të infrastrukturës urbane dhe rurale, promovimin e turizmit dhe e potencialeve bujqësore, zhvillimin e kulturave bujqësore, zhvillimin e marketingut për agrobiznes, identifikimin e tregjeve të plasimit të produkteve dhe shitjen e tyre, zhvillimin dhe reformimin e mëtutjeshëm të sistemit të arsimit dhe shëndetësisë, zhvillimin dhe ofrimin e programeve sociale që promovojnë barazinë, integrimin dhe fuqizimin e të gjitha shtresave sociale dhe mbi të gjitha forcimin e demokracisë dhe partneritetin lokal. Synimi i kësaj strategjie zhvillimore është përmirësimi i jetës së qytetarëve të Komunës së Skenderajt, krijimi i një perspektive bashkëpunimi ndër-rajonal, dhe krijimi i një fqinjësie të mirë në rajon. Ky dokument do të lehtësojë punën e të gjitha drejtorive komunale të Komunës së Skenderajt si dhe të aktorëve të tjerë që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Komunën e Skenderajt, si dhe do të shërbejë si një dokument orientues për institucionet e pushtetit qendror dhe donatorët ndërkombëtarë që mbështesin zhvillimin e Kosovës. Duke qenë se Strategjia përcakton edhe treguesit e zhvillimit, ajo do të shërbejë si bazë për monitorimin dhe vlerësimin e progresit të zbatimit të saj. Ky progres do të jetë, njëkohësisht, një tregues i cilësisë së punës së të gjithë akterëve lokal dhe, në veçanti, të strukturave të pushtetit lokal. Strategjia paraqet planet, projektet dhe programet promovuese të një marketingu proaktiv për tërheqjen e investimeve vendore dhe të huaja. Këtu përfshihen angazhimet konkrete në ruajtjen e bizneseve gjeneruese dhe shtrirjes së programeve të cilat do të rrisnin kapacitetet e komunës për zhvillim ekonomik lokal. Të gjitha këto aktivitete do të arrihen të realizohen me zhvillimin e aktiviteteteve për ndërtimin e kapaciteteve të cilat do të avansojnë njohuritë, aftësitë dhe zotësitë e liderëve dhe menagjerëve të stafit komunal bazuar në ekpertizën dhe praktikat më të mira profesionale vendore dhe ndërkombëtare.

11 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Metodologjia e hartimit të Strategjisë Metodologjia e përshtatur e vendosur për hartimin e strategjisë për zhvillim ekonomik të Komunës së Skenderajt implementohet duke u: Prishtina REA në partneritet dhe në bashkëpunim me Drejtoritë përkatëse komunale, nën udhëheqjen e Kryetarit të Komunës Sami Lushtaku dhe duke qenë e përkrahur nga sektori i bizneseve dhe ai i shoqërisë civile, aplikuan formën e participimit dhe vendosjes demokratike gjatë këtij procesi të përbashkët, ku nga bashkëpjesëmarrësit janë dhënë kontribute të çmuara për idetë dhe projektet për zhvillimin ekonomik lokal në territorin e komunës. Gjithashtu, Prishtina REA ka bashkëpunuar ngushtë me zyrtarë të tjerë- ekspert të angazhuar nga Kryetari i Komunës, bashkpartnerë të grupeve nga sektorë të ndryshëm të cilët ndihmuan në krijimin e vizionit për zhvillimin ekonomik të Komunës së Skenderajt. Prishtina REA ka pasur një bashkëpunim shumë të ngushtë dhë të shkëlqyer edhe me zyrën e Drejtorisë për Ekonomi dhe Zhvillim në Komunë, ndërsa me rekomandim të Kryetarit dhe vet Drejtorit të kësaj Drejtorie, është mandatuar edhe Koordinatori komunal për menagjim të këtij projekti, dhe së bashku me ta është arritur sigurimi i shumë informacioneve për profilin e komunës, njëkohësisht edhe me anëtarët tjerë gjatë prezantimeve dhe punëtorive sektoriale, përmes grupeve punuese, nëpërmes SWOT analizës, duke analizuar mirë Përparësitë, Mundësitë, Dobësitë dhe Rreziqet si dhe së bashku janë krijuar dhe përcaktuar fushat strategjike për zhvillimin ekonomik lokal, lista e projekteve, kohën e realizimit si dhe partnerët apo donatorët e mundshëm. E tërë kjo, ka marrë pë bazë edhe Strategjitë e mëparshme të fushave të ndryshme si ajo për Zhvillim Lokal, pastaj Plani Urban Zhvillimor etj, si udhërrëfyes i punës sonë. Gjatë përpilimit të këtij dokumenti përveç takimeve të shumta me akterët kyç të lartëpërmendur janë mbajtur aktivitetet si vijojnë: - Takimi i parë Informues - menjëherë pas fillimit të projektit, Takimi është realizuar me qëllim të informimit të akterëve relevant rreth metodologjisë së Hartimit të Strategjisë Lokale të Zhvillimit Ekonomik Afatmesëm Pesëvjeçare të Komunës së Skenderajt. - Grupi i I-rë punues: Sektori Privat dhe Zhvillimi Ekonomik Grupi punues është përqendruar në diskutimin e përvojat e akterëve dhe mësimet e mësuara, kahjet zhvillimore dhe trendet, Shtyllat e Zhvillimit Ekonomik dhe Perspektivat, Partneritetet

12 10 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT publiko-private dhe Investimet, Prioritetet e Sektorit Privat, Projektet dhe bartësit zhvillimor strategjik dhe në fund janë nxjerrur rekomandimet dhe hapat që duhet ndërmarr në periudhën 5 vjeçare. - Grupi II punues: Plani Urban e Infrastruktura dhe Zhvillimi Ekonomik - Grupi III punues: Shërbimet Efikase të Administratës dhe Zhvillimi Ekonomik - Janë organizuar në vazhdimësi, individualisht takime të ndryshme me Drejtoritë e sektorëve përkatës në Komunën e Skenderajt - Takime me Institucione të ndryshme nga niveli qendror, - Takime me akterët e sektorit të Ndërtimit dhe shërbimeve ne Ndërtimari - Takimi me Prefektët e fshatrave - Takime me akterë nga shoqëria civile, Qendra e Biznesit Familjar, etj. Prishtina REA, hartimin e strategjisë për zhvillim ekonomik lokal e ka realizuar sipas këtyre fazave: Faza I: Organizimi i Hartimit të Strategjisë për Zhvillim Ekonomik Afatmesëm Prishtina REA, me një dinamikë mobilizuese dhe ambicie të lartë organizoi hartimin e strategjisë duke u aranzhuar me të gjitha institucionet dhe akterët tjerë në fillim të projektit. Ndërtimi i ekipit hartues përbëhet nga ekspertët e Prishtina REA-s, drejtorëve relevant të Komunës së Skenderajt, duke qenë të involvuar gjatë tërë procesit të këtij planifikimi strategjik. Prishtina REA në këtë fazë siguroi një bashkëpunim të ngushë në mes të sektorit publik (qeverisë qendrore dhe lokale), sektorit privat (bizneseve) dhe Institucioneve tjera (OJQ-të, shoqërisë civile, institucionet ndërkombëtare).

13 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Ky aktivitet ndërmerret që të gjitha grupet e lartëpërmendura të sjellin angazhimet, njohuritë, eksperiencat dhe resurset t i kontribuojnë procesit të planifikimit strategjik. Ky aktivitet poashtu siguron mbështetje të procesit të planifikimi strategjik që në staza afatgjata do të përfitojnë sektorët publik, privat dhe institucionet e tjera relevante. Faza 2. Analizimi dhe studimi i ekonomisë lokale Kjo fazë përfshinë analizimin dhe vlerësimin e ekonomisë lokale. Kjo arrihet përmes analizimit dhe studimit të të dhënave kuantitative dhe kualitative ekzistuese të sektorëve dhe resurseve të Komunës së Skenderajt, që më vonë përdoren për të studiuar edhe më thellë trendet e zhvillimit të sektorit privat, punësimin, dhe të dhëna të tjera që na ndihmuan në identifikimin e një qasje strategjike zhvillimore për një zhvillim të gjithëmbarshëm të Komunës së Skenderajt. Një hap më rëndësi në vlerësimin e ekonomisë lokale që poashtu na ndihmoi shumë në përcaktimin e planeve afatmesme zhvillimore ishin edhe përdorimi i disa analiza tjera si SWOT Analiza, STEAP Analiza dhe indikatorët e tjerë të zhvillimit ekonomik rajonal që kishin ndikim në zhvillimin e ekonomisë lokale të Komunës së Skenderajt. Vlerësimi i ekonomisë lokale poashtu përdoret edhe për: - Identifikimin e resurseve publike, private dhe të tjerat; - Mbledhjen dhe analizimin e të dhënave ekzistuese dhe nga të gjeturat nga ky vlerësim dhe; - Shfrytëzimi i këtyre indikatorëve mundësoi monitorim dhe vlerësim më të lehtë të implementimit të strategjisë. Gjithashtu, gjatë këtij vlerësimi janë përdorur edhe metoda krahasuese me komunat e tjera, regjionet në nivel vendor dhe ndërkombëtar. Nisur nga kjo qasje e analizimit në thellësi të ekonomisë së Komunës së Skenderajt, Prishtina REA në këtë fazë organizoi takime të shumta me të gjithë akterët relevant. Faza 3. Hartimi i strategjisë për zhvillim ekonomik lokal Në këtë fazë, intenca e Prishitna REA-s ka pasur qëllim që të hartoj një strategji që do t i shërbej Komunës së Skenderajt si qajse e integruar e Zhvillimit Ekonomik Lokal. Principet e Formulimit të Qasjes Strategjike: - Themelimi i relacioneve të partneritetit në mes të Qeverisjes lokale, sektorit privat dhe joqeveritar - Formulimi Realistik, Fizibël dhe i Qëndrueshëm i Strategjisë, që dmth i aplikueshëm në praktikë, pastaj duke formuluar edhe planin e veprimit - Vendosja e Prioriteteve, për një Zhvillim Komprehensivë afatmesëm, sikurse edhe në secilën fushë në veçanti, dhe implementimii i tyre në afate specifike kohore Modeli i propozuar i strategjisë Elementet kryesore të Strategjisë për Zhvillim Ekonomik Lokal të Komunës së Skenderajt janë si në vijm: - Vizioni: Përshkruan Vizionin e Komunës së Skenderajt për të ardhmen ekonomike sipas preferencave të grupeve të interesit - Qëllimet: Bazuar në vizionin e strategjisë dhe në rezultatet e pritshme nga ky panifikim ekonomik, - Objektivat: Krijimi i standardeve të performancës dhe të aktiviteteve të synuara për zhvillimin e çdo qëllimi, për një kohë të caktuar.

14 12 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT - Programet: Qasje për arritjen e qëllimeve reale të zhvillimit ekonomik për një kohë të caktuar. - Projektet dhe Planet Aksionale: Hartimi dhe përcaktimi i projekteve dhe planeve aksionale duke i përcaktuar edhe kostot e projektit, projektet me prioritet dhe kohën e implementimit të këtyre projekteve. Ekipi hartues është fokusuar, në mënyrë të veçantë në disa komponente esenciale si: - Profili ekonomik - social i Komunës së Skenderajt dhe biznesi privat - Infrastruktura dhe Plani Zhvillimor Komunal - Zhvillimi dhe Investimet, Bujqësia, Shërbimet, Resurset dhe Projektet për të ardhmen - Bugjeti, të hyrat vjetore, bugjeti per investimet kapitale - Prioritetet dhe projektet e planifikuara - Sektori Privat dhe Sfidat- në nivelin komunal dhe regjional - Angazhimet e komunës në projekte infrastrukturore për përkrahje e sektorit privat - Lehtësirat komunale legalo-infrastrukturore për biznese etj, dhe - Partneritetet e mundëshme zhvillimore publiko-private Aktivitetet e realizuara gjatë Hartimit të Strategjisë për Zhvillim Ekonomik Nr. Përshkrimi i aktivitetit 1. Hyrje dhe formimi i Ekipit Komunal për zhvillimin ekonomik lokal dhe grupeve punuese 2. Pezantimi i metodologjisë së formulimit të strategjisë 3. Takime me akterët kyç sipas grupeve punuese: - Grupi I: Sektori privat dhe Zhvillimi Ekonomik - Grupi II:Urbanizmi e Infrastruktura dhe Zhvillimi Ekonomik - Grupi I III: Shërbimet Administrative efikase dhe Zhvillimi Ekonomik, - Grupi IV: Qasja në Financa dhe Zhvillimi Ekonomik 4. Përpunimi i të dhënave dhe analiza e të dhënave kuantitative dhe kualitative 5. Organizimi dhe mbajtja e Punëtorive Workshopeve 6. Mbajtja e punëtorisë Lidershipi dhe Qeverisja 7. Prezantimet dhe diskutimet me ekipin komunal dhe grupet punuese lidhur me studimet sektoriale biznesore 8. Finalizimi i të dhënave rreth objektivave zhvillimore strategjike 9. Finalizimi i Objektivave-projekteve dhe bugjetit specifik, ndarja sektoriale dhe planifikimet vjetore 10. Prezantimi i versionit Final të Strategjisë në nivelin Lokal 11. Konferenca nacionale për Promovimin e Strategjisë së Zhvillimit Ekonomik Lokal të Skenderajt në Prishtinë

15 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Profili i Komunës 4.1 Shtrirja Në një sipërfaqe prej 378 km², e shtrirë në qendër të Drenicës, Komuna e Skenderajt kufizohet në veri me Komunën e Mitrovicës dhe Zubin Potokun, në lindje me Vushtrrinë, në juglindje me Drenasin (Gllogovcin), në jug me Malishevën, në jugperëndim me Klinën, ndërsa në perëndim me Burimin (Istogun). Kjo sipërfaqe prej 37, 439, 83 ha, ka mbi 40% tokë të punueshme. Territori i Komunës së Skenderajt ka një konfiguracion kodrinoro-malor me lartësi mbidetare mesatare prej m, kurse pikën më të lartë e paraqet maja e Qyqavicës me lartësi 1, 117 m. 1 Harta e Komunës së Skenderajt Kjo zonë dhe popullata e saj që nga lashtësia ka qenë më shumë një zonë mbijetuese se sa zhvilluese, pa pasur mundësi zhvillimi e rritjeje. Skenderaji, në bazë të burimeve arkivore, është një territor i cili daton që nga kohërat e lashta ilire dhe ka një histori të lashtë, duke u veçuar sidomos Runiku si lokalitet i neolitit të hershëm dhe të ri, Syrigana - kështjellë antike dhe mesjetare dhe Tushilla - monument mesjetar qytet 2. Komuna e Skenderajt nuk pati një fat të mirë për bashkëpunime, investime, nuk ishte një rajon me pasuri të shquara minerale apo edhe ndonjë urë lidhëse për tregti e prodhim, për më shumë, ishte një nga zonat e prapambetura nga të gjitha trevat shqiptare. Popullata e kësaj ane, kaloi shumë luftëra e beteja dhe pati trima e heronjë me nam, që kanë lënë gjurmë në histori, siç janë Hasan Prishtina, Ahmet Delia, Tahir Meha si dhe nga lufta e fundit për çlirim Adem e Hamëz Jashari etj. Si shenjë e kësaj historie të lavdishme, tani ndriçon Kompleksi Përkujtimor Adem Jashari. 1. Komuna e Skenderajt Strategjia e Zhvillimit Ekonomik të Komunës së Skenderajt Skenderaj 2. Berisha, Azem Guidë Arkeologjike e Kosovës. Prishtinë, Ministria e Kulturës 2012

16 14 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Kompleksi Memorial Adem Jashari Gjatë viteve të fundit, kanë qenë të dukshme investimet në projektet kapitale infrastrukturore, si në pjesën urbane ashtu edhe nëpër pjesët rurale. 4.2 Veçoritë fizike dhe demografike të territorit të komunës Komuna e Skenderajt, si territor, gjendet në pjesën qendrore të Kosovës, në një distancë ajrore prej 30 km në veriperëndim të kryeqytetit të Kosovës, Prishtinës. Shtrihet në luginën e Drenicës, ndërmjet Rrafshit të Kosovës dhe Rrafshit të Dukagjinit dhe është urë lidhëse ndërmjet këtyre dy rrafsheve të Kosovës. Lëvizjet demografike në Komunën e Skenderajt, nuk dallojnë shumë nga trendet mesatare në nivel të Kosovës. Indeksi i shtimit gjatë periudhës është i përafërt me atë të Kosovës. Sipas vlerësimeve të vitit 2005, në Komunën e Skenderajt kanë jetuar 72,600 banorë në 51 vendbanime. Dendësia e banimit ka pasur rritje të vazhdueshme dhe të ndryshueshme. Vlerësohet se rreth banorë të Komunës së Skenderajt jetojnë në diasporë. Në Komunën e Skenderajt dendësia Qyteti i Skenderajt, pamje-qershor, 2012 e banimit ndryshon nga njëri vendbanim në tjetrin. Vlera më të larta të kësaj dendësie arrihen në vendbanimet përgjatë rrugëve kryesore, sidomos në qytetin e Skenderajt. Në raportin e Entit të Statistikave të Kosovës të vitit 2011 mbi banesat, ekonomitë familjare dhe popullsitë sipas komunave, rezultatet paraprake tregojnë se në Komunën e Skenderajt jetojnë 51, 317 banorë, në 52 fshatra, 10, 311 banesa me 7,743 ekonomi familjare 3. Struktura e popullsisë sipas moshës: Në Komunën e Skenderajt, pjesëmarrja e popullsisë me grupmoshë prej 0-20 vjet është 47%, me grupmoshë vjet është 48%, dhe mbi 60 vjet është 5%. Karakteristikë 3. Burimi: REKOS, qershor, Banesat, Ekonomitë familjare dhe popullsia sipas komunave

17 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL e Komunës së Skenderajt është dominimi i moshës së re me 47%, dhe kjo paraqet një potencial të rëndësishëm për zhvillimin ekonomik të saj në të ardhmen. Srukrura gjinore: Në Komunën e Skenderajt, struktura gjinore është si vijon: meshkuj 25, 879, ose 50,4%; dhe femra 25,438 ose 49,6%. Struktura etnike: Në Komunën e Skenderajt jetojnë kryesisht banorë shqiptarë, por gjithashtu edhe pjesëtarë të komunitetit serb, romë dhe boshnjak. Sipas zyrtarëve komunal dhe SzhEK Skenderaj, , përmbajtja e strukturës kombëtare për banorët e Komunës së Skenderajt është si vijon: 99,33% Shqiptarë, 0.02% Boshnjak, 0.18 komunitete RAE dhe 0.47 Serb 4. Ndarja administrative dhe vendbanimet Sipaz Zyrës për Informim të Komunës së Skenderajt, administrimi territorial i Komunës së Skenderajt është i organizuar në këto njësi organizative të nivelit të Bashkësive Lokale me lagjet përkatëse urbane: - Likoc me vendbanimet Lokoc, Ticë, Plluzhinë, Acarevë, Murgë, Abri e Ulët, Likoci i ri; - Polac me vendbanimet Polac, Morinë, Kryshefc dhe Dashefc; - Prekaz i Epërm me vendbanimet Prekaz i Epërm, Prekaz i Ulët, Mikushnicë, Lubavec; - Qirez me vendbanimet Qirez, Baks, Krasmirofc, Kozhicë, Krasaliq dhe Prellovc; - Turiqevc me vendbanimet Turiqevc, Burojë, Vojnikë, Kopiliqi i Ulët dhe Kopiliq i Epërm; - Kllodernicë me vendbanimet Kllodernicë dhe Izbicë; - Runikë me vendbanimet Runikë, Suriganë, Padalishtë, Vitak, Kastriot, Leqinë, Radishevë dhe Bajë; - Rrezallë me vendbanimet Rezallë, Makermal, Rezallë e Re dhe Tushillë; - Skenderaj me vendbanimet Skenderaj, Klinë e Ulët dhe Llaushë; - Klinë e Epërme me vendbanimet Klinë e Epërme, Kuqicë, Kotorr, Tërnafc dhe Klinë e Mesme; - Qubrel me vendbanimet Qubrel, Rakinicë dhe Vitak Nr. Bashkësitë Lokale Nr. i banorëve 1. Bashkësia Lokale e Likocit Bashkësia Lokale e Qirezit Bashkësia Lokale e Runikut Bashkësia Lokale e Klinës së Epërme Bashkësia Lokale e Polacit Bashkësia Lokale e Turiqefcit Bashkësia Lokale e Rrezallës Bashkësia Lokale e Qubrelit Bashkësia Lokale e Prekazit Bashkësia Lokale e Kllodernicë Bashkësia Lokale e Llaushës Skenderaj 7200 Gjithsej Tabela 1 - Shpërndarja e popullsisë së bashkësive lokale sipas vlerësimeve të vitit Burimi: SZHEK Skenderaj, Burimi: Zyra për informim, Kuvendi Komunal, Skenderaj

18 16 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Vendbanimet Nr. Fshati Nr.i familjeve Nr. Fshati Nr.i familjeve 1 Abri e Poshtme Kuqica 58 2 Luboveci Rakinica Baja Leqina Baksi Lilofci Buroja Kotorri 50 6 Krasmirofci LLausha Qirezi Marina 97 8 Çitaku Makërmali Qubreli Mikushnica Kryshevci Murga Dashevci Pemishta Tërnafci Prekazi i Epërm Prellovci Prekazi i Posht Palaci Rezalla Kozhica Plluzhina Runiku Aqareva Klina e Epërme Radisheva Izbica Skënderaj Kastrioti Tushila Klina e Mesme Vitaku Klina e Poshtme Vajniku Rezalla e re Syrigana Kllodernica Tica Kopiliq i Poshtëm Turiçevci Kopiliq i Epërm Likovci i ri Krasaliqi 93 Tabela 2 - Vendbanimet dhe numri përkatës i familjeve 6 Pra, sipas vlerësimeve të vitit 2005, jeta e banorëve të Komunës së Skenderajt është e organizuar në 51 vendbanime rurale fshatra dhe në qytetin e Skenderajt ose në 11 bashkësi lokale dhe në qytetin e Skenderajt. Përshkrimi Nr. i popullsisë Struktura (%) Popullsi rurale ,07 Popullsi urbane ,93 Gjithsej Tabela 3 - Numri i popullasisë në zonat rurale dhe në ato urbane 6. Burimi: Zyra për informim, Kuvendi Komunal, Skenderaj

19 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Nga tabela e mësipërme shihet se 90.07% të banorëve jetojnë në zonat rurale, përkatësisht në fshatra ndërsa 9, 93 jetojnë në qytetin e Skenderajt. Veçoritë gjeologjike Sipas shënimeve të mëherëshme që janë shfrytëzuar për plane urbanistike dhe të shënimeve tjera hulumtuese, toka e Komunës nga aspekti gjeologjik është e ndryshueshme, mbizotrojnë argjilet laporike me thëngjill, me rërë dhe zhavor-pont, dhe në disa vendbanime toka është gëlqerore dhe humusore 7 Veçoritë klimatike Në Komunën e Skenderajt si makroklimë mbizotëron klima kontinentale me verëra të nxehta dhe me dimër shumë të ashpër dhe të ftohtë ashtu si në tërë Kosovën. Komuna e Skenderajt ka një teren kodrinoro- malor dhe në pjesë të caktuara të territorit të saj konsiderohet të ketë edhe makroklima. Erërat dominante në Skenderaj kanë drejtimin e veri-perëndimit. Erërat verore dhe pranverore fryejnë nga jugu. Në Komunën e Skenderajt gjatë vitit të reshurat mesatare janë 604,8 mm ku vjetorja mesatare është mm përderisa vjetorja minimale mm. Lagështija relative mesatare sipas stinëve në verë është 62.5%, në pranverë 68.5%, në vjeshtë 72.6 % dhe në dimër 81.6 %. Veçoritë hidrografike Terreni në të cilin është Komuna e Skenderajt i takojnë pellgut të Detit Adriatik. Në lindje të komunës rrjedh lumi Klina, rrjedha e majtë e Drinit të Bardhë. Në lindje dhe juglindje rrjedhin lumenjtë Sitnica dhe Drenica. Lumi Klina buron në fshatin Kuqicë, përshkon territorin në aksin veri- jug dhe kalon nëpër tërë territorin e Komunës, si dhe në qendrën e qytetit të Skenderajt me një rrjedhë të ngadalshme, me një thellësi mesatare dhe një gjatësi prej 40 km. Gjithashtu nëpër territorin e komunës ka edhe një numër të madh përrockash, të cilat në tërësi derdhen në lumin Klina. Rrjedhat e lumenjëve nuk i rrezikojnë vendbanimet sepse ato deri më tani nuk kanë dalë nga shtrati i tyre. Në territorin e Komunës së Skenderajt nuk ekziston asnjë liqen, as natyror, por as edhe artificial, përveç disa rezervateve të ujit, të cilët janë të paktë në numër. Lumi kryesor që kalon nëpër Komunën e Skenderajt është lumi Klina. Pellgu i lumit Klina përfshinë sipërfaqe prej 425,00 km² dhe rrjedhja e tij ka gjatësi L=60.0km. Përveç lumit Klina, ekziston Prroni i Keq, Lumi i Rezallës, Likocit, Runikut etj. Këto prroje nuk paraqesin ndonjë rrezik për vërshimin e tokave pasi që shtrati i tyre është i definuar. Erozioni Deri me tani në Komunën e Skenderajt nuk është marrë ndonjë aktivitet për luftën kundër erozionit. Gjithashtu kohëve të fundit është rritur rreziku i erodimit të tokave për shkak të prerjes së drunjëve dhe të shkurreve si me paraqitjen e zjarreve nëpër pyje të kësaj komune. Erozioni paraqitet sidomos tek luginat e prrojeve. Në këto pjesë erozioni është në thellësi të formës ekstensive që d.m.th. në këto lugina krijohen kanale të thella të cilat gjatë reshjeve grryejnë dheun, shkulin drunjët dhe rrisin gjerësinë e kanalit. Koeficienti i erozionit në këto pjesë shkon nga Z= Pasuritë natyrore të Komunës Sipas planit hapsinor të Kosovës së vitit 1984, territori i Komunës së Skenderajt në pikëpamje gjeologjike nuk është hulumtuar mjaft, kështu që janë të nevojshme hulumtimet e mëtutjeshme 7. Komuna e Skenderajt, A Design & Atelier4. Plani Zhvillimor Komunal Skenderaj (PZHK). Shkurt 2010

20 18 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT në këtë drejtim (me ndonjë plan të veçantë gjeologjik). Territori që përfshinë Komunën e Skenderajt nuk ka hulumtime të mjaftueshme nga aspekti gjeologjik, prandaj të dhënat që do t i japim me sa vijon nuk janë të gjitha të dhënat për pasuritë nëntokësore që mund t i këtë komuna. Komuna e Skenderajt ka pasuri natyrore minerare, por jo në nivel të lartë sa për t u konsideruar si një potencial për zhvillim ekonomik lokal. Hulumtimet gjeologjike janë realizuar para shumë viteve në bazë të të cilave është hartuar edhe Plani Guror i Kosovës[8 8 i cili identifikon këto pasuri minerare në Komunën e Skenderajt: argjilë, mermer, thëngjill, nikel, plumb dhe zink. Argjilë e kualitetit të lartë për punimin e Materialit Ndërtimor. Kjo është identifikuar në rajonin e fshatrave Kotorr, Runik dhe Polac. Për këtë janë bërë hulumtimet përmes shpimeve kërkimore. Shkëmbi (Guri) Gelqeror Është identifikuar në fshatin Dashevc, Polluzhë dhe Radishevë. Këto resurse janë resurse të pabllokuara dhe të cilat shfrytëzohen aktualisht. Mermeri Është identifikuar në pjesën veri-perindimore të Skenderajt Thëngjilli Është identifikuar në fshatin Polac. Për këtë janë bërë hulumtimet përmes shpimeve kërkimore. Sipas hulumtimeve të viteve 1983/84 nga Instituti INKOS në kuadër të KEK-ut, është bërë një hulumtim me të cilin është konstatuar se në fshatrat Polac dhe Prekaz të Komunës së Skenderajt ka rezerva të thëngjillit prej tonë në thellësi prej m. Xehet e Nikelit - Bazuar në faktin se Miniera e Nikelit nuk është larg nga Komuna e Skenderajt konsiderohet që nikeli shtrihet edhe në disa pjesë të Skenderajt, përkatësisht në rajon të fshatrave Qirez, Baks dhe Prellovc. Xehet e Plumbit dhe Zinkut- Janë identifikuar në rajonin që lidhë Skenderajin me Komunën e Zubin Potokut. Momentalisht, janë dy (2) kompani të licensuara për hulumtime dhe gjashtë (6) kompani të licensuara për shfrytëzim të pasurive minerare natyrore në Skenderaj. Këto kompani janë të licensuara nga Komisioni i Pavarur për Miniera dhe Minerale të Kosovës. Komisioni i Pavarur i Minierave dhemineraleve 8. Komisioni i Pavarur i Minierave dhe Mineraleve (KPMM). Plani Guror i Kosoves. ( kosovoweb/al/downloads/publications.html)

21 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Ambienti Koncepti i zhvillimit hapsinor të Skenderajt klasifikon territorin e Komunës së Skenderajt në tri zona tërësi hapsinore bazuar në vetitë e tyre gjeomorfologjike dhe resurset e ndryshme natyrore. Këto zona karakterizohen me disa veçori hapsinore specifike që kushtëzojnë zhvillimin e ardhshëm, ndërkaq në anën tjetër komplementojnë zhvillimin ndër zonal dhe të komunës në përgjithësi. Bazuar në veçoritë e tyre karakteristike ndahen edhe funksionet e planifikuara për zhvillim. Zona malore e ndarë në dy tërësi zona malore lindore dhe zona malore veriore ka një numër të vogël të popullsisë, me ekonomi kryesisht bujqësore e blegtorale. Ashtu si edhe në vendbanimet e tjera të Kosovës, edhe në Komunën e Skenderajt, ndotja e ambientit është një problem mjaft serioz. Ndotja më e madhe bëhet me lëshimin e ujërave të zeza nga kanalizimet e vendbanimeve, si dhe nga objektet industriale direkt në lumenj. Gjithashtu hedhja e mbeturinave të ngurta pranë rrugëve dhe lumenjëve përbën një problem të madh.[10 9 Ajri Aktualisht nuk ka ndonjë vlerësim të saktë të përbërësve të ajrit, në qendrën urbane në veçanti konsiderohet se ajri është i ndotur. Kjo ndotje shkaktohet nga pluhuri, si pasojë e djegies industriale, si dhe nga komunikacioni (gazrat e liruara nga makinat e vjetra dhe pa katalizator). Kjo është zgjidhur pjesërisht me devijimin/ndërprerjen e rrugës kryesore dhe krijimin e bulevardit/ sheshit Adem Jashari. Uji Në Komunën e Skenderajt, disa vendbanime kanë problem lidhur me ujin e pijshëm sepse nuk kanë qasje në sistemin e ujësjellësit dhe ujin e pijes e marrin nga puset individuale apo kolektive, të cilat shpesh nuk mirëmbahen si duhet. Këto puse nuk janë të ndërtuara si duhet dhe ndodh të ndoten nga ujërat sipërfaqësore (si ujëra të zeza apo të kulluara), gjë që përbën një rrezik të vazhdueshëm për shëndetin e popullatës. Lumi Klina: Njëri ndër prioritetet e K. Komunal të Skenderajt ishte edhe rregullimi i shtratit të lumit Klina. Gjatë vitit 2009 është punuar projekti për rregullimin e shtratit të lumit Klina, i cili e ndan qytetin nga ana lindore dhe perëndimore. Sipas të dhënave gojore nga banorët e Skenderajt, ky lum shkaktonte përmbytje një herë në vit duke sjellur dëme të konsiderueshme. Implementimi i këtij projekti është i një rëndësie të veçant andaj zyrtarët komunal aktualisht kanë filluar implementimin e tij, ndërsa ky projekt është në vazhdim e sipër. Parku i qytetit: Parku/pylli i qytetit shtrihet në të dy anët e rrugës tranzite/lokale, e cila shpien në Drenas dhe Prekaz të Ulët, gjegjësisht ky park shtrihet përgjatë rrugës Skënderbeu në drejtim të veriperëndimit. Në kuadër të tij është edhe Fabrika e Municionit. Ka një pozitë mjaft të mirë të vendndodhjes në qytet dhe konsiderohet të jetë i arritshëm nga shumë kënde.gjithashtu edhe në pjesën perëndimore ekziston edhe një park joformal, i ashtuquajtur Te pishat, parku është mjaft i begatshëm me drunj (pisha dhe drunj gjetherënës) dhe gjelbërim të ultë, i cili nuk mirëmbahet në mënyrën më të mirë. 4.4 Konteksti politik dhe siguria Komuna e Skenderajt ende mbetet një nga komunat më të pazhvilluara në Kosovë, edhe pse në vitet e fundit ka pasur investime të shumta në projekte infrastrukturore. Komuna e Skenderajt mban vendin e parë në Kosovë sa i përket numrit të të papunëve me 67,39% të papunë. 1,875 familje me 9,736 anëtarë jetojnë me ndihma sociale (12.63% e popullsisë së përgjithshme). 9. Komuna e Skenderajt Strategjia e Zhvillimit Ekonomik të Komunës së Skenderajt Skenderaj

22 20 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Pamje të qytetit të Skenderajt, qershor, 2012 Në katër palë zgjedhjet e deritanishme të pas luftës, me komunën e Skenderajt ka udhëhequr partia politike PDK, përmes dy kryetarëve të ndryshëm. Në mandatin e parë dhe të dytë qeverisës kryetar komune ishte z. Ramadan Gashi ndërsa në mandatin e tretë dhe të katërt me një shumicë absolute të votave të kësaj partie, Kryetar komune është z. Sami Lushtaku i cili konsiderohet se që nga emërimi i tij ka realizuar pothuajse të gjitha premtimet elektorale. Ndryshimet më madhore janë bërë në administratë, infrastrukturë, arsim dhe shëndetësi. Poashtu, ka angazhim të theksuar në ngritjen e cilësisë së shërbimeve në shëndetësi dhe qytetarët nuk presin më në radhë të gjata për marrjen e dokumenteve. Është bërë shumë në asfaltimin e rrugëve dhe është në ndërtim e sipër kompleksi banesor për vendosjen e familjeve të dëshmorëve; është ndërtuar shkolla profesionale dhe është duke u bërë ç është e mundur për ngritjen e kualitetit të mësimdhënjes. Janë legalizuar objektet që nuk prishin planin urbanistik përderisa janë rrënuar ato që e kanë dëmtuar funksionalizimin e këtij plani. Rezultate të mira janë arritur në integrimin e komuniteteve që jetojnë në fshatrat Bajë dhe Syriganë dhe vendbanime tjera të komunës. Niveli i sigurisë së përgjithshme në komunë vlerësohet të jetë shumë i mirë krahasuar me vitet e më hershme me theks të veçant në zonat ku jetojnë komunitetet dhe zonat ku pritet të ndodh kthimi. Ky vlerësim jepet nga organet kompetente për siguri si: KFOR-i, Polica e Kosovës dhe tash se fundi edhe nga EULEX-i. Një raport për vlerësimin e performancës komunale për vitin 2009, i Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal (MAPL), që është nxjerrë në bashkëpunim me USAID-in amerikan, në dhjetor, 2010, Skenderajn e radhitë në krye të komunave të Kosovës. Lidhur me rezultatet e këtij hulumtimi, Kryetari i Komunës z.sami Lushtaku, pati deklaruar se nuk është i kënaqur me shkallën prej 92 për qind të nivelit të kënaqshmërisë së qytetarëve në ofrimin e shërbimeve komunale, si në administratë, shërbime publike, mirëmbajtje të rrugëve, etj. Ai ka deklaruar se kjo përqindje do të duhej të ishte 100% USAID- Raporti i Kosovës për Indeksin e Konkurrencës, Programi për përmirësimin e mjedisit afarist

23 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Karakteristikat ekonomike të territorit të Skenderajt Kosova ka një zhvillim jo të balancuar ekonomik nëpër komuna si pasojë e zhvillimit jo proporcional infrastrukturor, potencial të ndryshueshëm të zhvillimit bujqësor, turistik, industrial, tregtar, zhvillimeve jo të mirë menagjuara të kapaciteteve e resurseve humane dhe cilësisë së jetës së qytetarëve etj. Ky reflektim i zhvillimit jo të balancuar në aspektin ekonomik, shpreh çështjen e papunësisë, shkallën e ulët të të ardhurave personale, mungesën e investimeve nëpër sektorë, si dhe investimet kapitale në lëmenj të ndryshëm. Të ardhurat për kokë banori dallimet në të ardhura ndërmjet komunave janë të mëdha, banorët e komunave më të zhvilluara fitojnë gati tri herë më shumë se ata në ato të pazhvilluarat. Përderisa, vlera mesatare e shkallës së papunësisë për Kosovën është 34.07%, Komuna e Skenderajt ka shkallën e papunësisë rreth 65-70%. Komuna e Skenderajt është komunë relativisht e varfër, e karakterizuar me mungesë të investimeve në të gjitha fushat zhvillimore që nga koha e Jugosllavisë. Bujqësia mbetet themeli i ekonomisë në këtë komunë, mirëpo toka e punueshme nuk është shfrytëzuar aq shumë. Për momentin, pavarësisht remitencave, burim i të ardhurave janë ndërmarrjet e vogla si dyqanet familjare dhe restaurantet. Dy fabrika që janë privatizuar prodhojnë tulla dhe miell dhe kanë të punësuar disa qindra persona. Burim kryesor i punësimit është Shërbimi Civil Komunal. Në të vërtetë, Skenderaj historikisht është komuna më e varfër e Kosovës. Komuna ka pasur përfitime nga investimet e alokuara gjatë viteve nga autoritetet qendrore. Fabrikat kryesore janë themeluar gjatë kësaj periudhe, si: Fabrika e tjegullave, Fabrika për prodhimin e plastikës, Fabrika e municionit të gjuetisë, Ndërmarrja për prodhime bujqësore Produkt. Të gjitha këto, në një sipërfaqe rreth 300 ha, kanë punësuar më shumë se 1000 persona. Gjithashtu, kishte edhe ndërmarrje të vogla publike e shërbyese. Si bazë e zhvillimit ekonomik të komunës konsiderohej përveç bujqësisë, industria e materialit ndërtimor, duke patur parasysh lëndën e parë shumë kualitative dhe rezervat e mëdha të saj, kapacitetet e instaluara punuese, kualitetin e prodhimit, përvojën në këtë lëmi etj. Në industrinë e materialit ndërtimor ishin 3 fabrika (njësi). Fabrika - F1, me dy vija të prodhimit, me kapacitet prej 30,000,000 NFN (njësi të formatit normal, tulla) apo 7,000,000 copë blloqe në një vijë (linjë) prodhuese, ndërsa vija tjetër me kapacitet prej 12,000,000 tjegulla. Kjo njësi para luftës është vjedhur e plaçkitur nga masat e dhunshme të aplikuara, ndërsa gjatë luftës është shkatërruar. Tani është jashtë funksionimit. Fabrika - F2, me kapacitet 30,000,000 NFN apo 7,000,000 blloqe, ka qenë më pak e shkatërruar dhe në saje të investimeve të qeverisë japoneze, kjo fabrikë punon dhe në të janë të punësuar 100 punëtorë. Fabrika F2 - është privatizuar në vitin Fabrika F3 është tjegullore e vjetër, klasike dhe është e shkatërruar. Ndërmarrjet e tjera, si fabrika për prodhimin e Municionit të gjuetisë apo ajo e Plastikës po ashtu janë jashtë funksionit. E para ka punuar në kuadër të gjigantit Trepça dhe gjatë luftës së fundit ka shërbyer si kazermë dhe kamp famëkeq i okupatorit serb. Është bombarduar nga NATO. Fabrika e Plastikes përkohësisht ka shërbyer si qendër e strehimit kolektiv. Më shumë se gjysma e pajisjeve të saj janë vjedhur dhe janë dërguar në Serbi, kurse objekti është në gjendje të mirë. Ndërmarrja prodhuese bujqësore Produkti është vjedhur (plaçkitur), ndërsa toka është ende djerrinë ose një pjesë e uzurpuar nga fshatarët. Bizneset: Aktualisht si bartës kryesor të zhvillimit ekonomik të Komunës së Skenderajt konsiderohet të jenë: Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme; Industria e materialit ndërtimor; Bujqësia dhe agro-biznesi K.K. Skenderaj, Plani zhvillimor Urban Skenderaj dhjetor 2010

24 22 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Çështjet e Punësimit dhe Papunësia Komuna e Skenderajt ende mbetet komuna më e pazhvilluar në Kosovë, edhe pse në vitet e fundit ka pasur investime të shumta në infrastrukturë. Aktualisht konsiderohet se ekziston një densitet i lartë i popullsisë dhe nivel i ulët i punësimit. Ekonomia lokale kryesisht bazohet në bujqësinë familjare, toka në dispozicion është kultivuar kryesisht me drithëra dhe foragjere. Sektori privat bazohet në bizneset e vogla si shërbimet dhe dy fabrikat lokale (fabrika e tullave dhe mulliri). Të hollat nga jasht kanë një ndikim të madh në ekonominë lokale më shumë se në çfarëdo vendi tjetër në Kosovë. Komuna e Skenderajt mban vendin e parë në Kosovë sa i përket numrit të të papunëve me rreth 60-75%. Mbi të papunë janë të regjistruar në Qendrën për Punësim, mbi 65% prej tyre femra. Brenda këtij viti janë regjistruar rreth 150 familje me varfëri ekstreme, çka nënkupton edhe mungesë të kushteve elementare për jetë si strehim, punë dhe ushqim. Shfrytëzuesit e shërbimeve sociale kategorizohen në dy grupe. Aktualisht janë 1,776 shfrytëzues të shërbimeve sociale prej tyre 1,167 shfrytëzues të shërbimeve sociale të kategorisë së parë dhe 609 shfrytëzues të shërbimeve sociale të kategorisë së dytë. Sipas Zyrës për Punësim, ekonomia e qytetit bazohet kryesisht në tri fusha themelore, që përfshijnë: bizneset familjare dhe të punësuarit në to, të punësuarit në institucione shtetërore dhe publike dhe të punësuarit në ekonominë e hirtë ose joformale: Fusha e parë e punësimit përfshinë aktivitetet në tregti dhe shërbime të ndryshme. Këto ndërmarrje komerciale përbëjnë bërthamën e tregut të brendshëm të komunës; Fusha e dytë e punësimit, përbëhet nga zyrtarët civilë të komunës (administrata komunale, shëndetësia, arsimi etj.) dhe në të janë të punësuar përafërsisht 1,500 persona; Fusha e tretë e punësimit paraqet aktivitete të ndryshme në ekonominë joformale. Sipas analizave të bëra në këtë komunë del se shkalla më e lartë e papunësisë është e shprehur në zonat malore kodrinore. Ndërsa, vendbanimet e tjera janë me nivel papunësie mesatare deri të ulët. Numri i familjeve që merr asistencë sociale gjithsejt është me anëtarë. Asistenca sociale ofrohet për të gjitha komunitetet si shqiptar, serb, rom, ashkali dhe boshnjak. Shihni tabelën në vijim: Nacionaliteti Numri i familjeve Numri i anëtarëve Shqiptar Serb Rom 2 11 Ashkali 3 7 Boshnjak 2 13 Gjithsej Tabela 4. Asistenca sociale për komunitete Bujqësia dhe Zhvillimi Rural Komuna e Skenderajt ka të regjistruar m2 tokë ndërtimore (urbane), 12, m2 tokë bujqësore (rurale) dhe të pakategorizuar m2 (pyje, lumenj etj.) (Burimi:Drejtoria e Kadastrës, KK Skenderaj. Nëpër Komunën e Skenderajt kalojnë rrugët regjionale që lidhin këtë komunë me Komunën e Mitrovicës, Pejës, Istogut, Klinës, dhe Drenasit.

25 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Pamje nga Polaci në hyrje të qytetit të Skenderajt Toka e Komunës së Skenderajt sipas shënimeve kadastrale dhe studimeve të mëhershme përbëhet nga toka e kategorisë së I-rë, II-të, e III-të, deri në kategorinë e VI-të si dhe tokën e pakategorizuar (tokë shterpë, jopjellore). Afërsisht, vetëm 10% e tokës bën pjesë në kategorinë e I-rë dhe të II-të, kurse pjesa më e madhe e tokës bën pjesë në kategorinë e V-të dhe të VI-të. Bujqësia ka qenë dhe është një nga aktivitetet më të rëndësishme të Skenderajt. Kushtet jo të favorshme kanë dëshmuar për një zhvillim të ulët në bujqësi, si: huadhënjet jo të favorshme përkundër prezencës së katër institucioneve bankare dhe tri institucioneve tjera mikrofinanciare, politika jo e favorshme fiskale, përqindja e madhe e importit, etj. Një fakt tjetër që tregon për kërcënimet në fushën e bujqësisë është humbja e tokës bujqësore e cila shkaktohet nga ndërtimet e pakontrolluara si rezultat i mungesës së planeve dhe nevojës së madhe për ndërtime të reja. Si masë preventive për ndërtimet e pakontrolluara në fushat bujqësore, Komuna e Skenderajt në Planin e saj të zhvillimit urban ka paraparë masa mbrojtëse për rivitalizimin e këtij sektori (bujqësisë). 12 Sipërfaqja e gjithmbarshme e Komunës së Skenderajt: Ha Përqindja Tokë jobujqësore 1, % Pyje 14, % Tokë e punueshme 17, % Kullosa 3, % Gjithsej 37, % Tabela 5. Shpërndarja e sipërfaqes së tokës Pronësia Sipërfaqe/ha Tokë në pronësi private 28,747 Tokë në pronësi shoqërore 8,694 Gjithsej 37,441 Tabela 6. Struktura pronësore e sipërfaqes së tokës së komunës 12. K.K. Skenderaj, Plani zhvillimor Urban Skenderaj dhjetor 2009

26 24 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Komuna e Skenderajt karakterizohet me shumëllojshmëri në pikëpamje të përmbajtjes morfologjike, të klimës, përmbajtjes pedologjike, konfiguracionit të terrenit dhe lartësisë mbidetare që kushtëzon llojllojshmërinë e botës bimore dhe shtazore. Prodhimi bujqësor bazohet në drithëra (78% e zonës së kultivuar) dhe foragjere (18% të zonës së kultivuar), që tregon për mungesë të ujitjes dhe cilësinë e tokës. Në Skenderaj kryesisht kultivohen drithërat si: gruri, tërshëra, elbi, misri, thekra, etj. Duhet theksuar se Komuna e Skenderajt zë vendin e parë në raport me komunat e Kosovës për nga sasia e sipërfaqeve të mbjellura me grurë për vitin 2010 me ha 13,ndërsa rendimenti mesatar kg/ha është 3.000kg për hektar të korrur. Në këtë komunë sipërfaqet më të mëdha bujqësore mbillen me kulturat e drithërave gjegjësisht 16, 112 ha ose 76, 2 % të tokës bujqësore. Në përgjithësi rendimentet vjetore (prodhimi vjetor) të kulturave bujqësore të shprehura në ton janë si vijon: Nr. rendor Kulturat bujqësore Prodhimi vjetor në tonelata 1 Grurë Misër Tërshërë Perime Patate Tabela 7. Prodhimet mesatare vjetore të kulturave bujqësore Në këtë komunë kultivohen edhe perimet siç janë: patatja, domatja, specat, trangujt, shalqiri, bizelja, qepa, hudhra etj. Vlenë të theksohet se dominojnë këto tipe të tokës: smonicë 22%, ngjyrë kafeje malore, rendzin 7%, tokë e kuqe 6%, tokë kafe 5% dhe tokë aluviale 5%. Kultivimi i dredhëzës ka krijuar tanimë një brand për Skenderajn dhe më gjerë. Dita Nacionale e Dredhëzës mbahet për çdo vit. Pamje nga kultivimi i dredhëzës 13. MBPZH, Raporti përfundimtar për fushatën e korrje-shirjeve 2010

27 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Prodhimtaria blegtoriale Sipërfaqja poseduese e livadheve, terreni i përshtatshëm për kullosa si dhe interesimi i vazhdueshëm i fermerëve për blegtorinë dhe shpendtarinë janë potenciale të rëndësishme për zhvillimin ekonomik dhe zbutjen e problemeve në fshat. Nga pasojat e luftës është dëmtuar 85% i fondit blegtorial të sektorit privat. Nr. Lloji Numri 1 Lopë Viqa Mëzetër Buallica 60 5 Dele - qengja Dhi dhe edha Pula Tabela 8 - Numri i kafshëve shtëpiake dhe shpezëve Në komunën e Skenderajt konsiderohen të jenë 7,700 ekonomi bujqësore të cilat ndajnë një sipërfaqe prej 18,000 ha. Si në tërë Kosovën edhe në komunën e Skenderajt madhësia e fermës është relativisht e vogël, 2.3 ha/fermë mesatarisht. Bagëtitë kryesisht rriten për majmëri dhe për prodhimin e produkteve të ndryshme blegtoriale. Në përgjithësi bagëtitë mbahen për prodhimin e produkteve të ndryshme blegtoriale. Momentalisht, Komuna e Skenderajt posedon 6 qendra grumbulluese të qumështit, 5 janë funksionale ndërsa njëra është në konstruktim e sipër. Në këto pika të grumbullimit të qumështit mesatarisht grumbullohen 10,000 litra/ditë 14. Tiparet karakteristike të bujqësisë në Komunën e Skenderajt janë: Bujqësia është veprimtari me rëndësi nga e cila sigurojnë të ardhura mbi 65% të banorëve të komunës; Ekzistojnë kushte specifike që favorizojnë kultura të vecanta bujqësore në Skenderaj dhe prodhimin e tyre me rendiment e kualitet të lartë; Prodhimtaria bujqësore është e orientuar në: prodhimtarinë bimore, prodhimtarinë blegtorale, shpendtari etj; Ka një trend rritje e sipërfaqeve punuese bujqësore, rendimenteve të kulturave bujqësore, dhe prodhimit vjetor të tyre; Mungojnë pikat grumbulluese dhe përpunuese të kulturave bujqësore; Mungon mekanizimi bujqësor dhe paisjet përcjellëse të tyre dhe teknologjia e re moderne; Në zonat bujqësore, infrastruktura është e nivelit të ulët, rrjeti rrugor dhe ai i ujitjes janë të shkatërruar; Ka rritje të numrit të kafshëve dhe shpezëve shtëpiake; Mungojnë fabrika për përpunimin e produkteve blektorale; Fermerët në shkallën më të madhe janë me arsim të mesëm dhe me kualifikime të ndryshme. Në komunën e Skenderajt ekzistojnë mundësi reale për shtim të prodhimtarisë bujqësore, jo vetëm për plotësimin e nevojave të popullsisë lokale por edhe për plasimin e tyre në treg. Në bashkëpunim me organizatat ndërkombëtare është bërë themelimi i shtatë Shoqatave të fermerëve dhe tri kooperativave bujqësore. 14. Drejtoria për Bujqësi, Pylltari dhe Zhvillim Rural, Skenderaj- raport- qershor, 2012

28 26 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT SHOQATAT E FARMERËVE KOOPERATIVAT 1. Agro Dreni 1. Gruri 2. Pemishtja 3. AgroRezalla 3. Kopshti i perimeve 4. Dremiqarja 4. K.B. Blegtoria K.B. Agronomia 6. K.B. Fryticoop 7. Agroqirezi Tabela 9. Shoqatat e farmerëve dhe kooperativat Agrikultura: Sipas Planit Hapësinor të Kosovës, Skenderaj bën pjesë në zonën e Thesari i Kosovës në pjesën veriore me qendër Mitrovicën. Skenderaj në këtë plan përcaktohet si qytet me potenciale në agrokulturë prodhimin e pemëve, perimeve dhe blegtorisë. Skenderaj ka një potencial të konsiderueshëm për prodhimtarinë bujqësore të llojeve të ndryshme të drithërave, perimeve dhe pemëve si dhe prodhimeve të qumështit. Apikultura(Bletaria): Në Komunën e Skenderajt zhvillimi i apikulturës (bletarisë) është ngushtë i lidhur me prodhimtarinë bujqësore dhe pemëtarinë. Shumëllojshmëria e prodhimeve bujqësore, veçanërisht pemëve, siguron kushte të mira për zhvillimin e bletarisë. Rritja e prodhimit të pemëve mund t a stimulojë bletarinë. Lulet dhe bimët mjekësore nga rrethina po ashtu mund të konsiderohen si mundësi për bletari Industria Komuna e Skenderajt ka qenë e njohur si komunë industriale në Kosovë, me këto objekte industriale: Fabrika e tjegullave dhe e prodhimeve të materialeve ndërtimore mbi bazë të argjilës, pastaj fabrika e municionit të gjuetisë, si dhe fabrika për prodhimin e plastikës. Fabrika për prodhimin e materialit ndërtimor funksionon me dy vija të prodhimit me kapacitet prej 30 milionë njësi të formatit normal tulla, apo 7 milionë copë blloqe dhe vija tjetër prodhuese me kapacitet prej 12 milionë tjegulla dhe ka të punësuar 100 punëtorë. Fabrika për prodhimin e municionit të gjuetisë dhe ajo e plastikës janë jashtë funksionit. Parku teknologjik: Industria dhe ndërmarrjet prodhuese ekzistuese nuk janë të përqëndruara në një zonë, edhepse zona industriale e vjetër ka një shtrirje pak a shumë kompakte. Kjo paraqet një vështirësi për transportin tranzit, qasjen në këtë zona dhe sigurimin e infrastrukturës së re. Komuna e Skenderajt ka marrë vendim për parkun e ri teknologjik, i cili do të krijojë hapësirë për industrinë e re. Kjo hapësirë mbulon 19.3 ha. Ky park nuk është larg ish zonës industriale. Ishzona industrial parashihet të transformohet në zonë të Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme, si dhe industrisë jondotëse. Pozita e Parkut Teknologjik në afërsi të ish Zonës industriale dhe pranë unazës së brendshme të qytetit mundëson të: Ketë qasje të mirë në të gjitha korridoret rrugore dhe dalje të lehtë jashtë vendbanimeve; Minimizojë ndikimet e dëmshme në vendbanim dhe natyrë; Ofroj potencialin për zgjerim Ofroj qasje të lehtë në infrastrukturë të duhur Komuna e Skenderajt, A Design & Atelier4. Plani Zhvillimor Komunal Skenderaj (PZHK). Shkurt 2010

29 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Bizneset Aktualisht si bartës kryesor të zhvillimit ekonomik të qytetit të Skenderajt konsiderohet të jenë: Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme Industria e materialit ndërtimor Bujqësia dhe agro-biznesi 16 Views of Milling in Skenderaj, july, 2012 Qendra e Bizneseve e cila funksionon brenda Komunës ka dhënë informacione lidhur me zhvillimin e veprimtarive të biznesit (përveç vitit 2010). Gjithsej ekzistojnë 1,785 biznese, 121 të regjistruara vetëm gjatë vitit të fundit. Qendra raporton rregullisht tek MTI- Agjensioni për Regjistrim të Bizneseve. Bizneset kryesisht janë ndërmarrje bujqësore, prodhuese, ndërtimore, hoteliere, transportuese, tregëtare dhe shërbyese. Sipas zyrtarëve në këtë qendër, bujqësia është biznes familjar dhe ekziston shumë pak si formë legale e regjistruar e biznesit. Në komunën e Skenderajt funksionojnë 5 filiale të institucioneve bankare si dhe 3 të atyre institucione mikrofinanciare: Nr. Bankat Komerciale në Skenderaj Adresa 1 Procredit Bank Sheshi Adem Jashari p.n. 2 Raiffeisen Bank Sheshi Adem Jashari p.n. 3 TEB Sheshi Adem Jashari p.n. 4 Banka Ekonomike Rr.Fehmi dhe Xhevë Ladrovci p.n. 5 NLB Prishtina Skenderaj Tabela 10. Lista e Bankave prezente në Skënderaj Nr. Institucionet Mikrofinanciare në Skenderaj Adresa 1 KEP (Kosovo Enterprise Program) Rr. 18Qershori, p.n 2 AFK (Agency for Finance in Kosovo) Skenderaj 3 FINCA Rr. 28 Nëntori, p.n Tabela 11. Lista e institucioneve Mikrofinanciare prezente në Skënderaj 16. K.K. Skenderaj, Plani zhvillimor Urban Skenderaj dhjetor 2009

30 28 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Gjithashtu, duhet theksuar se në Skenderaj aktivitetin e tyre e kanë të shtrirë edhe dy insititucione tjera mikrofinanciare siç janë: LESNA dhe START edhe pse si zyre nuk janë të vendosura në Skenderaj por në Drenas Tregtia Tregtia është një nënsektor tjetër ekonomik që ka pasur një zhvillim të hovshëm gjatë një kohe shumë të shkurtër. Menjëherë pas luftës, brenda një periudhe të shkurtër, në Skenderaj u themeluan shumë ndërmarrje tregtare private, të cilat e filluan aktivitetin e tyre. Rrjeti i objekteve tregtare është i përhapur mjaft mirë në të gjithë vendbanimin. Me vështirësitë financiare përballen sot edhe ndërmarrjet private, mirëpo ato në rrethanat aktuale janë treguar më të suksesshme. Konkurrenca në tregti ka bërë të dukshëm përmirësimin e shërbimit tregtar: ka furnizim të mirë dhe të shumëllojshëm me mallra të konsumit të gjerë (artikujt ushqimorë, veshmbathje, pajisje shtëpiake etj). Këta artikuj tregtohen me çmime relativisht të qëndrueshme. Gjithashtu shumë ndërmarrje tregtojnë artikuj industrial, si materiale ndërtimore, karburante, materiale elektrike dhe teknikë të bardhë Turizmi Komuna e Skenderajt njihet me vlera të turizmit historik dhe kulturor. Kompleksi i Jasharëve në Prekaz është potenciali kryesor i turizmit historik dhe vlerave të veçanta historike. Ky kompleks vizitohet nga vizitorë të të gjitha trojeve shqiptare, si dhe nga turistë të huaj, duke dëshmuar vlerën e madhe si potencial turistik. Llojet e aktiviteteve turistike të cilat mund të zhvillohen në zonën malore janë të bazuara në natyrë: Turizmi shëndetësor Turizmi malor - ecja dhe shëtitja, kampimi, kalërimi, skijimi Turizmi fshatar - duke ofruar qëndrim të shkurtër nëpër oda, bujtina, mullinjë me ujë, ferma etj. Natyra karakterizohet me llojllojshmërinë e peizazheve të ndryshme nga rrafshlarta të vogla deri të pjesët kodrinore dhe malore të mbuluar me pyje dhe kullosa. Llojllojshmëria e pamjeve pitoreske janë të rëndësisë vitale për zhvillimin e turizmit në këtë zonë Ekonomia Informale Në Kosovë mungojnë analizat që do të tregonin praninë e ekonomisë së hirtë për secilën veprimtari, llojin dhe sasinë e produkteve të përfshira, shërbimet joformale, çmimet, e shumë elemente tjera. Nuk dihet madhësia e saj, sado që mund të themi se pjesëmarrja e saj është po aq e madhe sa edhe e ekonomisë formale. Praninë e ekonomisë së hirtë në komunën e Skenderajt e lehtëson pozita gjeografike kufizuar në veri me Mitrovicën e cila njihet si vend tranzit dhe territori më i përshtatshëm për bartjen e mallrave të padeklaruara Energjetika Sipas Planit Zhvillimor Komunal të Skenderajt ( ), burime të mundshme potenciale janë biomasa (ashkla, mbeturina organike, sanë), energjia diellore, uji dhe ndoshta erërat. Uji: Penda që planifikohet të ngritet në fshatin Kuqicë dhe akumulimi i lumit Klina, duhet të shfrytëzohet për ndërtimin e ndonjë hidrocentrali të mundshëm. Janë të nevojshme studime të mëtutjeshme të fizibilitetit të cilat duhet të përqendrohen në potenciale natyrore të zonave përkatëse. 17. Komuna e Skenderajt Strategjia e Zhvillimit Ekonomik të Komunës së Skenderajt Skenderaj

31 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Pamje nga investimet e bëra në fshatin e Lumit Klina Energjia diellore: Duhet të shqyrtohet mundësia e shfrytëzimit të energjisë diellore për energji termike si dhe përfitimi i energjisë elektrike përmes paneleve fotovoltike. Në këtë kontekst, preferohet shfrytëzimi i sipërfaqeve të kulmeve apo të ngjashme, me qëllim të kursimit të sipërfaqeve të lira tokësore. Biomasa: Në zonat rurale të cilat kanë nivel të lartë të prodhimtarisë bujqësore dhe pyjore, duhet të nxitet përdorimi i biomasës në mënyrë që të rriten mundësitë për energji, sidomos në fshatrat e largëta. Prodhimi i mëtutjeshëm i energjisë nga biomasa nxitë rritjen e prodhimtarisë bujqësore dhe i ruan vlerat vendore. Biogasi nga prodhimi industrial, gjithashtu mund të merret në shqyrtim. Energjia e erës: Shpeshtësia dhe fuqia e erës mund të jenë potencial i energjisë së ripërtëritshme në zonat malore, mirëpo me kapacitete shumë të vogla. 18 Kursimi i energjisë: Duhet të stimulohet kursimi i energjisë në radhë të parë në kuadër të zonave urbane e sidomos në ndërtesat që menagjohen nga komuna, konceptet e energjisë të bazuara në shembujt e kontraktimit ofrojnë forma efikase që ju mundëson autoriteteve vendore të implementojnë masa bashkëkohore të kursimit të energjisë (p.sh. izolimi, sistemet efikase të ngrohjes etj). Planifikimi i sistemit telekomunikues në Komunën e Skenderajt: Duke u bazuar ne rregullat e IEC-s të përshkruara me lartë, linjat e telekomunikimit duhet të kalojnë nëpër të njëjtën trasë me kabllot energjetike. Meqenëse i tërë sistemi elektroenergjetik nëpër vende rurale është ajror atëherë rekomandohet që kabllot optike të shkojnë të vetme nëpër secilin vendbanim. Për të qenë më ekonomik, sugjerohet që nga ky vit e tutje gjatë ndërtimit të rrugëve të fshatrave, paralel me to në distancë 2 m nga qoshi i djathtë i tyre të hapet kanali dhe të futet kablli optik i tipit,,singel Mode me 12 fije. Kjo do ta rriste çmimin e ndërtimit të rrugës me përafërsisht (10-15) mijë euro për kilometër. Për këtë arsye ky mbetet vetëm propozim, ndërsa në këtë plan është parashikuar vetëm vendosja e lidhjes optike ndërmjet Skenderajt dhe Runikut si dy qendrat kryesore të komunës Plani Zhvillimore i Skenderajt ( ) 19. Plani Zhvillimore i Skenderajt ( )

32 30 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT 4.6 Infrastruktura dhe Shërbimet Publike Sistemi i furnizimit me ujë të pijshëm dhe kanalizimi Sipas drejtorisë për Urbanizëm të Komunës së Skenderajt, Sistemi i ujësjellësit të qytetit të Skenderajt nuk është në gjendje të mirë; në disa pjesë të qytetit ky sistem është ndërtuar që në vitin 1963, mirëpo falë ndihmës së donatorëve të ndryshëm është bërë rehabilitimi i disa pjesëve, si dhe rritja e kapacitetit të pompimit në rezervuarin kryesor në Shipol. Në periudhën e pasluftës, vitet , është bërë ndërtimi i rrjetit të ri të ujësjellësit në Skenderaj me një gjatësi prej afro 1,300 m me gypa tip DIN 200. Ndërsa, nga viti 2003 është bërë përgatitja për rehabilitimin e afro 900 m të sistemit të ujësjellësit. Gjatësia e tërësishme e rrjetit të ujësjellësit në qendër të qytetit është afro L = 7,500 m. Gjatësia e rrjetit prej Fabrikës së Ujit në Shipol deri të rezervuari është afro 22 km. Kapaciteti i mundshëm është 99 l / sec. ndërsa, faktikisht ujë nga fabrika e ujit në Shipol për Skënderaj vjen 75 l /sec. 20 Ujësjellësi në zonat rurale: Në bazë të përshkrimit gjeografik shihet se rajoni i Komunës nuk posedon sasi të mjaftueshme të ujërave nëntokësore. Komuna ka 51 fshatra dhe vetëm një pjesë e vogël e tyre posedon sistemin e ujësjellësit. Në periudhën nga donatorë të ndryshëm janë realizuar vetëm 22 km të ujësjellësit nga burimet e ujërave nëntokësore, ndërsa është tejet e nevojshme që të plotësohen edhe 100 km të ujësjellësit në ato fshatra të cilat gjatë stinëve të nxehta për shkak të thatësisë vuajnë për ujë të pijes. Kanalizimi fekal: Sipas shënimeve të unazës së Planit Urbanistik, Qyteti i Skenderajt përmban një sistem të kanalizimit primar me një gjatësi prej 7,258 m i cili sistem është realizuar nga donatorë të ndryshëm dhe me pjesëmarrje nga komuniteti dhe buxheti komunal, ndërsa sistemi i kanalizimit sekondar është në një pozitë tejet të vështirë, kështu që në bazë të kërkesave dhe nevojave duhet të arrihet realizimi i 5,912 m të domosdoshme. Pamje nga Impianti i ujërave të zeza, Llaushë, korrik, 2012 Kanalizimi atmosferik: Sa i përket kanalizimit atmosferik, qyteti ka një qasje të pamjaftueshme. Vetëm një numër i vogël i rrugëve posedon me këtë pjesë të infrastrukturës. Deri më tani, vetëm rruga 28 Nëntori posedon kanalizim atmosferik me gjatësi 1,300m, e është në realizim e sipër sistem i kanalizimit atmosferik në rrugën Ilaz Kodra me gjatësi 500 m. 20. Strategjia e Zhvillimit Ekonomik të Komunës së Skenderajt fq. 45

33 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Rrugët dhe urat Rruga regjionale: Në hyrje nga Drenasi gjendet rruga regjionale e cila është mjaft mirë e profilizuar me shiritin lëvizës dykahor prej 7-8 m, hapësirës për gjëlbërim dhe trotuarit për lëvizjen këmbësore në një sipërfaqe të mjaftueshme. Është karakteristike se profilin e rrugës nuk e përcjellin shiritat gjelbërues në të dy anët. Kjo është e vetmja rrugë regjionale që e lidhë qytetin e Skenderajt me Mitrovicën dhe Drenasin. Rruga kryesore në qytet e cila kalonte nëpërmes qytetit tani është ndërprerë për qarkullim për t u krijuar Sheshi Adem Jashari. Kjo rrugë lidhet me rrugën që del pas ndërtesës së Kuvendit Komunal ekzistues dhe e njëjta vazhdon të lidhet me rrugën që shpien në Drenas dhe Llaushë. Shiritat janë të pasur me drunjë dhe gjelbërim të ulët vende vende të rrethuar me barriera për mbrojtjen e tyre. Një tjetër karakteristikë është pjesa e lëvizjes për këmbësor trotuari mjaft i gjërë por që për fat të keq nuk është gjithnjë në shërbim të qytetarëve.në mungësë te vendeparkingjeve në këtë zonë qëndrore të qytetit e cila në të njëjtën kohë ofron pothuajse të gjitha shërbimet publike-administrative dhe komerciale për qytetin, veturat zënë vend pikërisht në zonat për lëvizje të këmbësorëve duke vështirësuar lëvizjen. Rrugët tjera janë rrugë përmbledhëse dhe furnizuese, ndërsa ekzistojnë edhe mjaft rrugë lokale. Të gjitha rrugët kryesore janë të asfaltuara dhe janë të ndriçuara. Trotuaret janë kryesisht të punuara me kubëza të betonit. Realizimi i projekteve gjatë vitiit Ndërtimi i zyrës së vendit në Turiqevc Ndërtimi i zyrës së vendit në Likovc Ndërtimi rrethojës së zyrës së vendit Turiqevc Renovimi i fasadës së Shtëpisë së Kulturës Renovimi i fasadës së Çerdhes së femijëve Rregullimi i parkut te pishat Instalimi i kontejnerëve në qytet Rregullimi i lokaleve në stadionin Bajram Aliu Kanalizimi fekal Kryshevc- lagja Jakupi Kanalizimi fekal Prekaz i Epërm Rehabilitimi i rrugës Mbreteresha Teutë Mirëmbajtja e rrugëve të qytetit Ndërrimi i dritareve të Shtëpisë së Kulturës Rehabilitimi i kullës Ilaz Kodra Asfaltimi i rrugës Kopiliq i Epërm-seg.1-faza I Asfaltimi i rrugës Kopiliq i Epërm-seg.2-faza I Asfaltimi i rrugës Aqarevë-faza I Asfaltimi i rrugës Vojnik-Lgj.Binakaj-faza I Asfaltimi i rrugës Vojnik-Lgj.Koshutanaj-faza I Asfaltimi i rrugës Klinë-Lgj.Ibishi-faza I Asfaltimi i rrugës Lubavec-Mikushnicë-faza I Asfaltimi i rrugës Mikushnicë-Lgj.Mangjolli faza I Asfaltimi i rrugës Mikushnicë-Lgj Shabanaj-faza I Asfaltimi i rrugës Rakinicë-Lgj.Durmishi-faza I Asfaltimi i rrugës Rakinicë-Lgj.Dajaku-faza I Asfaltimi i rrugës Leqinë-Lgj.Hoti-faza I 21. Raport i Drejtorisë së Urbanizmit Komuna e Skenderajt, 2012

34 32 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Asfaltimi i rrugës te pishat Skenderaj, Plani urbanistik, çështja e strehimit dhe çështjet e pronësisë Plani Zhvillimor Komunal dhe Urban i Skenderajt paraqet një kornizë të zhvillimit afatgjatë të Komunës dhe qytetit, e cila i përcakton qëllimet afatgjatë të zhvillimit dhe i identifikon prioritetet strategjike. Kjo kornizë është përqendruar në: Një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik dhe më shumë vende të reja të punës; Një zhvillim të përparuar social dhe mundësi të barabarta për të gjithë; Mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit, resurseve/burimeve natyrore dhe kulturore; Një infrastrukturë të integruar dhe shërbime efikase për qytetarët; Plani Zhvillimor i Komunës ka një karakter strategjik multi-sektorial (Ligji mbi Planifikimin Hapësinor). Ai tenton të minimizojë konfliktet midis sektorëve të ndryshëm në komunë dhe për të maksimizuar sinergjitë mes këtyre sektorëve. Ky plan pretendon të paraqes rolin e udhëzimeve për ndarjen e burimeve / resurseve financiare dhe njerëzore të komunës Banimi dhe strehimi Komuna e Skenderajt përbëhet prej 52 vendbanimeve. Qyteti i Skenderajt është qendër komunale, ndërsa Llausha, Polaci, Prekazi dhe Klina mund të konsiderohen vendbanime periferike të qytetit. Vendbanimi si Runiku, Qirezi, Turiqevci dhe Polaci, për nga karakteristikat e tyre bëjnë pjesë në vendbanime gjysmëurbane, ndërsa të gjitha vendbanimet e tjera të komunës karakterizohen si fshatra. Vendbanimet e komunës së Skenderajt edhe më tutje kanë ruajtur karakterin e tyre agrar, duke pasur parasysh se në të gjitha këto vendbanime veprimtari kryesore është bujqësia. Nga sipërfaqja totale në komunën e Skenderajt e cila është 374,385.3 ha, 69,40 ha e përbëjnë vendbanimet (hapësirat e ndërtuara). Klasifikimi i vendbanimeve sipas pozitës gjeografike, topografike dhe të komunikacionit është mjaft me rëndësi për vështrimin e vendeve të vendbanimeve të caktuara, rolit dhe rëndësisë së tyre në kuadër të sistemit dhe rrjetave të vendbanimit, e kjo posaçërisht për vendbanimet në rajonet malore, kodrinore, gjysmëkodrinore dhe rrafshinore. Vendbanimet e rrafshëta gjenden në pjesën fushore përgjatë lumenjve, buzë luginave ose rrugëve kryesore dhe janë të tipit të dendur, disa janë edhe në formë të zgjatur. Vendbanimet në terrenet kodrinore shtrihen kryesisht rreth kodrave, shpateve dhe nëpër qafa. Këto janë vendbanime të tipit të grumbulluar.

35 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Vendbanimet malore shtrihen në shpate të përshtatshme malore. Një pjesë shtrihet në rrafshnalta dhe rreth përrenjve malorë, dhe disa nga to janë të tipit të shpërndarë, të ndarë nëpër lagje. Sipas pozitës gjeografike në territorin e Komunës së Skenderajt 12 vendbanime gjenden në terrene kryesisht të rrafshëta, 18 vendbanime janë në terrene kodrinore dhe 21 vendbanime janë në terrene kryesisht malore. Lufta e fundit në Skënderaj la pasoja të mëdha edhe në fondin banesor. Në këtë komunë faza e rindërtimit emergjent ka përfunduar, mirëpo pasojat e luftës ende nuk janë eliminuar tërësisht. Nevojat për përmirësim të kushteve të banimit janë ende të pranishme, sidomos në zonat rurale dhe malore. Sipas raportit të UNHCR dhe IMG vlerësohet se në Komunën e Skenderajt para luftës kanë qenë gjithsej 11,305 shtëpi. Prej tyre plotësisht janë shkatërruar (kategoria V) 4,287 shtëpi ose 38% e shtëpive, kurse dëmtime të kategorisë III dhe IV kanë pësuar 4630 shtëpi ose 41%, gjegjësisht Komuna e Skenderajt ka dalë prej lufte me pasoja shumë të rënda në aspektin e banimit, me rreth 88,99 % të shtëpive të dëmtuara plotësisht ose pjesërisht. Ndryshimet dinamike sociale dhe ekonomike të pasluftës, e sidomos lëvizjet drejt zones urbane kanë ndikuar dukshëm edhe në zhvillimin jo të balancuar të banimit; rritja e dendësisë së banimit është e theksuar në qytetin e Skenderajt dhe në shumë fshatra të tij, sidomos në ato më të pazhvilluara, vazhdon një shpopullim. Kjo lëvizje e banorëve ndikon në uljen e cilësisë së banimit në qytet për shkak të rritjes së numrit të banorëve në raport me kapacitetet dhe shërbimet ekzistuese, në fshatra është i pranishëm mosshfrytëzimi i kapaciteteve të banimit dhe mosinvestimet në përmirësimin e kushteve të jetesës në to; ky zhvillim jo i balancuar shkakton pasoja edhe në zhvillimin e përgjithshëm social dhe ekonomik të komunës. Funksioni i banimit në komunën e Skenderajt ka nevojë për investime të mëtutjeshme, sidomos në shërbime të cilat ndikojnë drejtpërdrejt në cilësinë e banimit. Kualiteti i jetesës në këtë komunë është i lidhur me kualitetin e banimit dhe vlerësimet e çështjeve të banimit duhet të bëhen në aspekte të ndryshme, si: shkalla e varfërisë, punësimi, arsimimi, infrastruktura, shërbimet publike, shkalla e ndotjes, shërbimi shëndetësor, mundësitë për rekreacion etj Shërbimet Publike Institucionet e shërbimeve administrative dhe publike- Standardet për planifikim të shërbimeve administrative dhe publike: Qeveria dhe administrata komunale në kuadër të qytetit (1 lokacion / qytet); Qendra e Bashkësisë Lokale (administratës lokale) në kuadër të lagjes, përmban shërbimet e zyrës së vendit dhe standardet e qasshmërisë janë 1 Bashkësi Lokale / 4,000 6,000 banorë; Gjykata e komunale në kuadër të pjesës qendrore të qytetit (1 lokacion / qytet);shërbimi policor në kuadër të pjesës qendrore të qytetit (1 stacion i policisë / 25,000 banorë); Shërbimet komunale (PTK, KEK, menaxhimi i mbeturinave,etj) në kuadër të pjesës qendrore të qytetit apo në pjesë tjera të qytetit; Shërbimi bankar në kuadër të pjesës qendrore të qytetit (1 lokacion / 15,000 banorë); Shoqatat e ndryshme, asociacionet, agjencionet dhe shërbimet tjera mund të dislokohen në pjesën qendrore të qytetit apo në pjesët tjera të qytetit me numër të pacaktuar varësisht nga nevoja dhe kërkesa. Tregu i qytetit në pjesën qendrore të qytetit shërben për nevojat e përditshme të banorëve për furnizim (1 lokacion / qytet

36 34 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT 4.7 Shërbimet Sociale (Shoqërore) Arsimi E ardhmja e një kombi është, e lidhur ngushtë me arsimimin që merr rinia Albert Einshtein Organizimi i arsimit në komunën e Skenderajt realizohet në tri nivele: Edukimi Parashkollor/ parafillor, Arsimi Fillor dhe i Mesëm i Ulët, si dhe i Mesëm i Lartë. Arsimi parafillor organizohet në paralele parafillore (fëmijët e moshës 5-6 vjeç) në kuadër të objekteve të shkollave fillore, me qëllim të përgatitjes së fëmijëve për vazhdimin e shkollës fillore. Arsimi fillor dhe i mesëm i ulët paraqet arsimin e obliguar 9 vjeçar dhe përfshin nivelet 1, shkolla fillore (klasat 1-5) dhe nivelin 2, shkolla e mesme e ulët (klasat 6-9) duke i përfshirë grup-moshat 6 deri në 15 vjeç. Arsimi i Mesëm i lartë paraqet arsimin e obliguar 4 veçar dhe përfshinë shkollat e mesme nga për grupmoshat Komuna e Skenderajt numëron gjithësej 23 shkolla fillore dhe të mesme të ulta, 3 shkolla të mesme të larta, 1 çerdhe të fëmijëve me 85 fëmijë, 48 objekte shkollore, 750 fëmijë parashkollor, 10,206 nxënës me shkollim fillor dhe shkollim të mesëm të ulët, 2,014 nxënës në shkollën SHMT Anton Çeta, 1,120 nxënës në Gjimnaz, 335 nxënës në Qendrën e Kompetencës, gjithsej 13,675 nxënës, 480 paralele dhe 948 punëtorë. 22 Qerdhja e fëmijëve Skenderaj, qershor, 2012 Të arriturat e veçanta gjatë vitit 2011 Sipas Drejtorisë së Arsimit të Komunës së Skenderajt, gjatë vitit 2011 u përurua Qendra e Kompetencës (profilet e Ndërtimtarisë), e pajisur me të gjitha mjetet më bashkohore për mësimin teorik dhe praktik. Kjo shkollë është e vetmja e këtij lloji në Kosovë dhe më e mira në rajonin e Ballkanit. Aktualisht është në përfundim e sipër shkolla Abedin Rexha në Turiqevc, Shotë Galica në Runik dhe Idriz Berani në Klinë. Dy shkolla janë paisur me nga 20 kompjuterë; 11 shkolla janë 22. Raport i Drejtorisë së Arsimit, Komuna e Skenderajt

37 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL pajisur me kabinete me mjete mësimore për gjashtë lëndë. Është bërë ngritja e TAP (Trajnim dhe Aftësim Profesional) për 50%. Është bërë gjithashtu edhe pavarësimi i tri shkollave (në Krasali, Prekaz i Ulët dhe Tushilë. Pamje nga Shkolla fillore Shotë Galica në Runik, korrik, 2012 Gjatë kësaj periudhe kohore, janë hartuar Rregulloret per të Drejtat dhe Obligimet e nxënësve si dhe Rregullorja për të Drejtat dhe Obligimet e mësimdhënësve. Është organizuar mësimi shtesë për maturantët dhe se janë arritur rezultate të mira në krahasim me rezultatet e përgjithshme në nivel të Kosovës. Nxënësit/studentët e Komunës së Skenderajt që merrnin pjesë në gara regjionale dhe shtetërore të diturisë janë vlerësuar lartë. Në raste të tilla këta studentë u vlerësuan për: studenti më i dalluar, klasa më e dalluar e shkollës më të dalluar, drejtori më i dalluar, mësuesja më e mirë etj. dhe gjëra të tjera të ngjashme kanë ngritur kualitetin e të mësurit. Në shkollën Hamëz Jashari janë shtuar edhe paralelet e klasës së njëmbëdhjetë. Shkolla 9-te vjeqare Azem Bejta ne Prekaz te Eperm

38 36 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Projektet e realizuara gjatë verës 2011 SH.F. Halit Geci LLaushë renovim gjeneral; SH.F. Ahmet Delia - renovim gjeneral; SH.F. Skender Skenderi Izbicë renovim gjeneral; SH.F. Idriz Barani Tërrnavc - renovim gjeneral dhe rrethoja e oborrit; SH.F. Bashkim Sadiku Tushilë- ngjyrosje e brendshme; SH.F. Ilir Lushtaku Prekaz i Ulët- ndarja e dy klasëve SH.F. Abedin Rexha Burojë hapja e pusit për ujë dhe ndërtimi i kanalizimit; SH.F. Drenica Shtruarja e dyshemeve; SH.F. Dëshmorët e Qyqavicës Dashevc- ngjyrosje e pjesërishme; SH.F. Pavarësia Krasaliq- ndërrimi i kaldajës; SH.F. Halit Geci Rakinicë riparim i pjesshëm. Në proces të realizimit janë: SH.F. Ismet Rrahmani Aqarevë, nxemje qendrore dhe renovim; SH.F. Migjeni Kllodernicë- nxemje qendrore dhe renovim; SH.F. Ali Kelemendi Leqinë-nxemje qendrore dhe renovim; SH.F. Drenica Polac nxemje qendrore dhe renovim; SH.M.T. Anton Çeta Runikë- nxemje qendrore dhe renovim; Shëndetësia dhe zhvillimi i shërbimeve në shëndetësi Shërbimet shëndetësore në Skenderaj, me një përmirësim dhe përkrahje të dukshme mund të thuhet se do të kenë nevojë ende për mbështetje për të arritur në nivelin e duhur ose më mirë thënë për t i plotësuar kërkesat sipas standardeve. Kjo gjendje është si pasojë e mbulimit të pamjaftueshëm hapësinor të vendbanimeve, si dhe kapaciteteve të pamjaftueshme, në raport me përqëndrimin e numrit të banorëve në komunën e Skenderajt. Problemi më i madh i vlerësuar edhe nga strukturat udhëheqëse lokale qëndron në furnizimin nga lista esenciale me mjete elementare dhe barna medicinale. Megjithatë, duhet vlerësuar përkushtimin dhe punën e palodhshme të stafit mjekësor të cilët vazhdimisht janë dëshmuar për ofrimin e shërbimeve cilësore. Kujdesi Parësor (Primar) Shëndetësor Sipas rregullimit me ligj, puna në shërbimet mjekësore është e organizuar nëpërmes rrjetit të institucioneve shëndetësore të shtrira në tërë territorin e Komunës për ofrimin e Kujdesit Parësor/Primar Shëndetësor, i cili është kompetencë ekskluzive e Komunës. Komuna e Skenderajt mbanë përgjegjësinë e hartimit të një plani për zhvillimin e kujdesit shëndetësor parësor bazuar në planin kryesor të Republikës së Kosovës për sektorin e shëndetësisë. Kujdesi parësor shëndetësor ofrohet nga ekipet e mjekësisë familjare dhe përfshinë: Imunizimin; Edukimin shëndetësor; Promovimin, parandalimin, mjekimin, shërimin dhe rehabilitimin e sëmundjeve, çrregullimeve dhe lëndimeve; Përcaktimin e diagnozës fillestare dhe kujdesin elementar shëndetësor, përfshirë edhe ndërhyrjet e vogla kirurgjike; Promovimin e shëndetit oral dhe kujdesin themelor stomatologjik; Rehabilitimin e bazuar në bashkësi; Sigurimin e ujit dhe ushqimit cilësor;

39 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Institucionet kompetente shëndetësore të komunës duhet të vlerësojnë cilësinë e shërbimeve të kujdesit mjekësor parësor, emergjent duke marrë në konsideratë gjithmonë mendimin e popullatës, bazuar në nevoja, për të cilët ofrohet ky shërbim. Në QKMF (Qendra Klinike e Mjekësisë Familjare) në komunën e Skenderajt funksionojnë departamentet si në vijim: Mjekësia Familjare, Emergjenca, Laboratori, Stomatologjia, Farmacia, Shërbimi Teknik, Shërbimi Administrativ Financiar dhe transportit të pacientëve. 23 Poashtu funksionojnë edhe 5 Qendra të Mjekësisë Familjare në lokalitetet më të mëdha si dhe 14 Ambulanca të shpërndara nëpër lokalitet të ndryshme. Numri i punëtorëve aktualisht të punësuar në QKMF është 176. Prej tyre, 30 janë me përgatitje superiore profesionale në fushën e mjekësisë mjek të përgjithshëm, specialistë të mjekësisë së përgjithshme, specialist të mjekësisë familjare, pediatre, gjinekolog, pulmolog, stomatolog dhe radiolog. Pjesa tjetër janë infermier, laborant, punëtorë në administratë, vozitës dhe punëtor tjerë teknik. Në shërbimin emergjent, ofrohen shërbime 24 orësh, ngjashëm si dhe në shërbimin e maternitetit. Si shërbime mbështetëse ekzistojnë edhe: Shërbimi i maternitetit Shërbimi i radiologjisë me ultrazë Shërbimi i pediatrisë Shërbimi i laboratorit Shërbimi i imunizimit Logjistika Administrata Shërbimi informativ shëndetësor Përgjegjësitë dhe shërbimet e kujdesit parësor mjekësor të cilat ofrohen nga organet shërbyese të lartëcekura janë: Reagimi i shpejtë në thirrje, Trajtimi i pacientëve emergjent paraspitalor, Trajtimi i pacientëve në vendin e ngjarjes, Transporti i sigurt dhe trajtimi gjatë transportit, Stabilizimi i pacientit emergjent në emergjencë, Transporti pas stabilizimit deri në qendrën emergjente. Kujdesi Dytësor/Sekondar Shëndetësor Në kuadër të KDSh (Kujdesi Dytësor Shëndetësor) është i organizuar edhe Shërbimi Profesional i Shëndetit Mendor përmes institucioneve të Qendrave të Shëndetit Mendor në Bashkësi (QShMB) të organizuara në Qendrat me të mëdha të Kosovës. Në komunën e Skenderajt në kuadër të këtij 23. Komuna e Skenderajt, Raport i Drejtorisë së Shëndetësisisë dhe Mirëqenies Sociale, 2012

40 38 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT shërbimi funksionon Shtëpia për Integrim, që ofron shërbime te shëndetit mendor, shumë të kufizuara për shkak te mungesës se stafit. Këto shërbime janë kompetence e nivelit qendror pra Ministrisë së Shëndetësisë. Mungesa e ujit të pijes Mungesa e ujit të pijes dhe sistemeve të menaxhimit të ujërave të zeza, ku mbi 80 % të banorëve të viseve rurale nuk e kanë të rregulluar menaxhimin e ujërave të zeza dhe furnizimin e rregullt dhe të drejtë me ujë të pijes Mirëqenia Sociale Për çështjet sociale në Komunën e Skenderajt kryesisht përkujdeset Qendra për Punë Sociale (QPS), ndërsa në kuadër të Kuvendit Komunal rreth çështjeve sociale përkujdeset Drejtoria për Shëndetësi dhe Mirëqenje Sociale e cila në vazhdimësi zhvillon aktivitetet nga fushëveprimtaria e vet, sipas ligjeve dhe rregulloreve në fuqi. Drejtoria për Shëndetësi dhe Mirëqenje Sociale (DSHMS) ka për mision të saj sigurimin, përmirësimin dhe ofrimin e një qasje më të mirë dhe shërbime më kualitative sociale duke u bazuar në nevojat e popullatës në tërë territorin e Komunës dhe përkujdesjen sociale të të gjithë banorëve veçmas atyre me status të rëndë social. Qendra për punë sociale: Kjo qendër kryen këto shërbime: shërbimet e asistencës sociale, shërbimet sociale dhe shërbimet administrative financiare. Dhënia e asistencës sociale bëhet në bazë të ligjit 2003/15 përmes aplikimit që më vonë komisioni pas verifikimit të gjendjes në terren vendos për mbështetje. Qendra për punë sociale në Skenderaj, ka edhe zyrën e saj në Bajë ( që ofron shërbime për minoritetin serb). Numri i punëtoreve është gjithesejt 17 punëtor, prej tyre 5 në shërbimin social, 10 në shërbimin e asistencës sociale, 1 në shërbimin administrativo-financiar dhe drejtori. 24 Llogaritet që shkalla e papunësisë në Komunën e Skenderajt të jetë më e larta në Kosovë, me rreth 60-75% e popullatës aktive për punë të jetë e papunë. Mbi 20,000 të papunë janë të regjistruar në Qendrën për Punësim, mbi 65% prej tyre femra. Brenda këtij viti janë regjistruar rreth 150 familje me varfëri ekstreme, çka nënkupton edhe mungesë të kushteve elementare për jetë si: strehim, punë dhe ushqim. Kategoria I 1167 Kategoria II 609 Gjithsej: 1776 Table 14. Shfrytëzuesit e shërbimeve sociale sipas kategorive Nacionaliteti Nr. i familjeve Nr. i anëtarëve Shqiptar Serb Rom 2 11 Ashkali 3 7 Musliman 2 13 Gjithsej: Table 15. Asistenca sociale për familjet në bazë të nacionalitetit 24. Burimi: Komuna e Skenderajt: Drejtorija për Shëndetësi dhe Mirëqenje sociale /raport- qershor, 2012

41 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Çështjet Gjinore Srukrura gjinore: Në komunën e Skenderajt, sipas zyrtarëve komunal kanë një përbërje gjinore si vijon: meshkuj 37,485, ose 51,71%; femra 35,005 ose 48,29%. Në Kuadër të Komunës së Skenderajt përkatësisht Zyrës për barazi gjinore është e angazhuar zyrtarja për zarazi gjinore dhe në maj të vitit 2007 është hartuar Strategjia për barazi gjinore Kjo strategji synon promovimin e të drejtave të grave në jetën politike, sociale e ekonomike nëpërmjet medias, harmonizimit të rregulloreve me Ligjin për Barazi Gjinore, mbajtja e trajnimeve për barazi gjinore, ngritja e punësimit të grave nëpërmjet të programeve të kreditimeve, organizimin e fushatave për apelim tek prindërit, krijimin e strukturave institucionale për trajtimin e viktimave të dhunës dhe trafikimit, ngritja e shërbimit gjinekologjik ku ai mungon, promovimi i grave të suksesshme në politikë, administratë publike, biznes, në kulturë, art dhe sport, krijimi i hapsirave mediatike për gra të shquara. 4.8 Kultura, Rinia, Sporti dhe Mediat Mjetet e kufizuara financiare paraqesin pengesë për komunat që duan të investojnë më shumë në kulturë dhe sport. Për organizimin e aktiviteteve në këtë sferë, komunave u duhen mjete financiare adekuate, infrastrukturë e duhur dhe njohuri specifike. Bibliotekat publike Në kuadër të Komunës së Skenderajt janë Biblioteka komunale dhe bibliotekat e lokaliteteve fshatare. Këto biblioteka themelohen nga autoritetet publike dhe financohen kryesisht nga fondet publike. Ligji për Bibliotekat i autorizon komunat që t i menaxhojnë bibliotekat publike dhe ua jep edhe të drejtën për të hapur biblioteka të reja, me kusht që të përmbushen kriteret minimale. Organet komunale duhet ta mbështesin zhvillimin e shërbimeve bibliotekare dhe, së bashku me Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, të ndihmojnë në vlerësimin e tyre (Doracaku i Qeverisjes Lokale). Pamje nga Shtëpia e Kulturës në Skenderaj, korrik, 2012

42 40 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Aktualisht në komunën e Skenderajt funksionojnë: Ansambli i Qytetit i Këngëve dhe Valleve, Teatri i Qytetit, Klubi Letrar, Shoqata e Artistëve Figurativë dhe Aplikativë, Shoqata e Muzikantëve, Kori i Qytetit, Teatri për Fëmijë dhe të Rinj, Klubi Letrar. Objektet e kulturës në Komunën e Skenderajt: Shtëpia e Kulturës në Skenderaj, Shtëpitë e kulturës nëpër fshatra, Muzeu i Qytetit. Shtëpia e Kulturës në Skenderaj Sa i përket trashëgimisë fetare në Komunën e Skenderajt janë 14 xhami. Tetë (8) nga ato janë renovuar pas luftës dhe gjashtë (6) janë të reja. Poashtu, në fshatin Bajë ekziston dhe kryen shërbesa Kisha Ortodokse Serbe 25. Trashëgimia dhe Monumenetet Kulturore Historike; Edhepse në vet qytetin e Skenderajt pothuajse nuk ekziston asnëe objekt me vlerë kulturore përkundrazi, Komunën e Skenderajt e karakterizon edhe trashëgimia kulturore ku ekzistojnë dy vendbanime të lashta: në Tushillë dhe Syriganë. Në Tushillë është Gjyteti apo arkeologjia e një kalaje e cila sipas hulumtimeve të kryera vlerësohet të jetë më i vjetër se 3,000 vjet para Erës Sonë. Ky Gjytet siç e quan populli është i ngritur në një kodrinë mbi fshatin Tushillë. Objekti: Instrumenti Muzikor - OKARINA Gjetur në: Runik (Skenderaj). Daton rreth 5000 vite para Erës së Re 25. Municipal Profiles Organization for Security and Co-operation in Europe, Mission in Kosovo, November 2011

43 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Gjithashtu, vendbanim i lashtë konsiderohet edhe regjioni i Syriganës duke përfshirë fshatrat Bajë dhe Runikë. Këto vendbanime sipas hulumtimeve arkeologjike janë më të vjetra se 6,000 vjet dhe në to janë gjetur gurët e varrezave dhe veglat muzikore Okarina Në Komunën e Skenderajt, në një të kaluar të afërt nëpër fshatra kanë ekzistuar një numër i konsideruar i kullave, kurse tani nuk ekziston asnjë. Zhdukja e një begatie të tillë kulturore është një humbje e madhe për kulturën e Skenderajt dhe Kosovës. Rinia: Njëri ndër potencialet për zhvillim të Komunës së Skenderajt është edhe rinia, që përbën 60-70% të popullsisë në Skenderaj. Komuna ka arritur të ofroj një ambient të favorshëm për sa i përket arsimimit parauniversitar në komunën e tyre. Numër i konsiderueshëm por jo i mjaftueshëm i qendrave sportive dhe atyre kulturore ekziston për të rinjët e Skenderajt, që mirren me aktivitete të lëmive të ndryshme. Njëhere në vit organizohet manifestimi i vetëm Muaji i Rinisë me aktivitete të ndryshme kulturore i cili zgjatë një muaj dhe pjesa tjetër e vitit, për të rinjët e Skenderajt është e përcjellur me aktivitete më të pakta. Sektori i Kulturës i Kuvendit Komunal bashkë me Këshillin Rinor për Veprim Lokal, në kuadër të kompetencave të saja bashkëpunon me OJQ-të rinore dhe në bashkëpunim me ta përpilojnë politikat rinore të Kuvendit Komunal. Sporti: Në Komunën e Skenderajt zhvillohen shumë aktivitete sportive të nivelit komunal por edhe ndeshjet e ndryshme të niveleve të ndryshme të garave të Kosovës, e që janë ngjarje më vete. Ndër aktivitetet sportive tradicionale të cilat zhvillohen në Komunën e Skenderajt janë: Netët e Zjarrit të Komandant Adem Jasharit, turnir në futboll të vogël, krosi humanitar, turnire etj. Përkundër faktit se disa sporte janë mjaft të popullarizuara dhe të përhapura në të gjithë Republikën e Kosovës përfshirë edhe Komunën e Skenderajt, komunat ballafaqohen me disa vështirësi, siç është mungesa e objekteve dhe mbështetjes financiare për aktivitetet sportive. Një segment shumë i rëndësishëm, për funksionimin normal dhe të efektshëm të institucioneve demokratike legjitime, të dala nga vota e lirë e popullit, padyshim janë Zyrat Komunale për Komunikim dhe Informim, të cilat fatkeqësisht, deri sot nuk janë konsoliduar dhe funksionalizuar sa dhe si duhet, as në aspektin e pajisjes së tyre me mjete konkrete komplete dhe as në aspektin e kompletimit të tyre me kuadër të nevojshëm profesional. Shefi i Zyrës për Komunikim në Komunë i raporton drejtpërdrejt kryetarit të Komunës. Në Komunën e Skenderajt funksionojnë këto OJQ: OJQ- Vizioni Rinorë OJQ Prehja Skenderaj live e cila udheheq edhe me qendren Rinore Publike Ansambli Drenica me seksionin e valleve,instrumentisteve, këngëve dhe të rames. OJQ Mileniumi tre Këshilli për mbrojtjen e fëmijëve. Së bashku drejt Evropes. Handi- Kos Klubi i Artistëve AKEA Makbuleja Investimi në të ardhmen INTA OJQ Pengu i Lirisë

44 42 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT 4.9 Çështja e bashkësive etnike Struktura etnike: Në Komunën e Skenderajt jetojnë kryesisht banorë shqiptarë, mirëpo edhe pjesëtarë të komunitetit serb, romë dhe boshnjak. Numri i komuniteteve në komunën e Skenderajt vlerësohet të jetë si në vijim: N.r. Përbërja kombëtare e popullsisë Nr. i banorëve Struktura në % 1. Shqiptar % 2. Serbë % 3. R.A.E % 4. Boshnjakë % Gjithsej: % Tabela 16. Numri i banorëve sipas komuniteteve Në vitin 2010, Qeveria e Kosovës ka miratuar Rregulloren 2010/2 mbi formimin e Zyrave Komunale për Komunitete. Si rezulat i kësaj, Komuna e Skenderajt me vendim të Kryetarit ka themeluar zyren komunale për komunitete. Kjo zyrë kryesisht kryen punët qe kanë të bëjnë me kthimin, riintegrimin e të kthyerëve, promovimin e te drejtave të komuniteteve dhe ri-integrimin e personave të ri-atdhesuar. Këtë buxhet e menaxhon Shefi i ZKK-se që po ashtu është nga komuniteti Serb. Vlenë të theksohet se që nga viti 2009, Komuna ju ka ndihmuar komunitetit serb nga fshatrat Bajë dhe Syriganë që të regjistrohen në regjistrat civile dhe në dhënien e dokumenteve civile të ofiçarisë dhe të identifikimit sipas ligjeve te Republikës se Kosovës. Numri i lëndëve të kryera është rmbi 200 për pjestarë të komunitetit serb. Komuna ka të miratuar edhe rregulloren mbi përdorimin e gjuhëve zyrtare në komunë. Janë funksionale Komiteti për komunitete dhe Komiteti për ndërmjetsim, si organe të Asamblesë Komunale që mbajnë mbledhjet e rregullta në kuadër të kompetencave në bazë të ligjit mbi qeverisjen lokale ku edhe përbërja e tyre është në përputhje me ketë ligj. Përfaqësimi i komuniteteve në Komunën e Skenderajt është në nivel të mirë. Komitetet trajtojnë çëshjet e ndryshme nga sfera të ndryshme që kanë te bëjnë me jetën dhe kushtet e komuniteteve që jetojnë në Komunën e Skenderajt. 26 Rezultate të mira janë arritur në integrimin e komuniteteve që jetojnë në fshatrat Bajë dhe Syriganë dhe vendbanime tjera të komunës. Niveli i sigurisë së përgjithshme në komunë vlerësohet të jetë shumë i mirë krahasuar me vitet e mëherëshm, me theks të veçant në zonat ku jetojnë komunitetet dhe zonat ku pritet të ndodh kthimi. Ky vlerësim jepet nga organet Kompetente për siguri si: KFOR-i, Polica e Kosovës dhe tash se fundi edhe nga EULEX-i. Duhet theksuar se kohëve të fundit nuk ka ndodhur asnjë ekses ndëretnik. Komuna është angazhuar së bashku me përfaqësuesit e komuniteteve që të krijohen kushtet për kthimin e 30 familjeve në fshatin Runik. Janë bashkërenditur aktivitetet me të gjithë faktorët për të krijuar mundësi dhe klimë të përshtatshme për të ndodhë kthimi. Për kthimin e këtyre familjeve është hartuar dhe aprovuar Koncept Dokumenti për Kthim të qëndrueshëm në fshatin Runik, fillimisht në bashkëpunim me DRC (Këshillin Danez për Refugjat) në vitin 2003, pastaj nga LWF-ja (Lutheran World Federation) me Lidhur me këtë Koncept Dokument, Ministria për Kthim dhe 26. Strategjia komunale për barazi gjinore: / Zyra e kryeshefit - Zyrtarja për barazi gjinore, raport i dorëzuar për PR REA në qershor, 2012

45 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Komunitete ka rekomanduar se projekti duhet të reduktohet ose të ndahet në dy faza si pasoj e kostos së lartë që ka (afërsisht 2 milion euro). Ky rekomandim është shqyrtuar nga Grupi punues komunal për kthim dhe është miratuar sipas kërkesës së Ministrisë për Kthim dhe Komunitete. Të dhënat e fundit kanë treguar se kthimi i organizuar nuk po mundësohet nga Ministria për Kthim dhe Komunitete si rezultat që kthimi i organizuar ka dështuar në një pjesë të madhe të komunave të Kosovës. Komuna ka hapur ofertën për kthim individual për të gjithë të zhvendosurit që janë të interesuar ta bëjnë këtë. Punë serioze është realizuar edhe në kthimin e 19 familjeve serbë në fshatin Kuqicë, pamundësia e realizimit të kthimit të këtyre familje është si rezultat i mungesës së fondeve. Gjithashtu, Komuna është angazhuar në kthimin e 28 familjeve të komunitetit ashkali në fashtin Dashefc. Kjo nuk është realizuar si rezultat i mungesës së vullnetit të këtyre familjeve për t u kthyer. Një pjesë e tyre tashmë janë shprehur se janë të sistemuar në komunat ku kanë jetuar (Kastriot/Obiliq dhe Fushë Kosovë). Komuna gjithashtu ka realizuar vizita shko e shiko te familjet e komunitetit serb në qytetin e Skenderajt dhe në fshatin Leqinë me qëllim të krijimit të kushteve më të favorshme bazuar në kërkesat e të zhvendosurve. Komuna në bashkëpunim me Mercy Corps kanë ofruar projekte konkrete për fuqizimin dhe zhvillimin e aktiviteteve bujqësore në fushën e bujqësisë për pjestarët e komuniteteve. Është përmirësuar infrastruktura rrugore në këto fshatra si dhe u është ofruar përkrahje nga UNHCR dhe Komuna për transportin e udhtarëve. Që nga viti 2010 në Runik dhe Bajë paralelisht zhvillohen dy projekte (Prodhimi i karrikave të metalta dhe Prodhimi i Rakisë) të implementuara nga Partners Kosova se bashku me Fraktallin dhe financuar nga Qeveria e Holandës. Këto projekte kanë për qëllim gjenerimin e të ardhurave dhe punësimin e komuniteteve në këto zona. Sfera e Arsimit të komunitetit serb ende vijon të funksionoj sipas Planit të Insititucioneve paralele të Serbisë. Në fushën e Arsimit dhe Shëndetësisë, komuna u ka ofruar komuniteteve mundësinë që të shfrytëzojnë përkrahjen e institucioneve komunale por kjo mbetet ende e interferuar nga Sistemi Paralel. Komuniteti Ashkali është i kyçur në shkolla dhe vijojnë mësimin pa problem. Serbët ne Bajë dhe Syriganë gëzojnë asistencën sociale nga Qendra komunale për punë sociale për të gjithë ata që i përmbushin kriteret e kësaj qendre, bile për të ju ofruar shërbime në ketë sferë, Qendra ka punësuar dy zyrtare nga komuniteti serb të cilat punojnë në Zyrën Komunale të Komuniteteve. Në ketë Zyrë ka të punësuar edh 10 punëtor të cilët paguhen nga Buxheti i komunës. Komuna ndan diku rreth 30,000 euro për projekte. Kjo zyrë deri në vitin 2010 ka funksionuar si Zyrë Lokale e Komuniteteve e formuar me një vendim te UNMIK-ut në vitin Zyra për Komunitete dhe Kthim parasheh mbështetjen e Komunës, Organizatave të ndryshme, Institucioneve relevante qendrore dhe lokale të vazhdoj realizimin e projekteve që kanë të bëjnë me zhvillimin dhe integrimin e komuniteteve, infrastrukturv,projekte të zhvillimit individual që krijojnë të ardhura, promovimin e të drejtave të komuniteteve e tjera Zyra e kryeshefit - Zyrtarja për barazi Gjinore, raport i dorëzuar për PR REA në qershor, 2012 / Strategjia komunale për barazi gjinore:

46 44 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT 4.10 Organizatat Jo-qeveritare Sektori i organizatave të shoqërisë civile poashtu luan një rol shumë të rëndësishëm në qeverisjen lokale. Megjithatë, në Komunën e Skenderajit shoqëria civile nuk është mirë e organizuar dhe zhvilluar. Momentalisht ekziston një organizatë jo-qeveritare aktive e quajtur Prehja e cila angazhohet në promovimin e mbrojtjes së të drejtave të njeriut, avancimin e barazisë gjinore, edukim shëndetësor, monitorim të punës komunale, bashkëpunim ndëretnik etj. Dhe, në vitin 2012 pritet të funksionalizohet Qendra Rinore që do kontribuonte dukshëm në përfaqësimin e interesave të të rinjëve të cilët momentalisht nuk kanë një formë organizimi në nivel komunal Qeverisja Lokale Qeverisja Lokale në Skenderaj Bazuar në ligjin për qeverisje Nr. 03/L , pushteti lokal në Kosovë është organizuar në komuna. Momentalisht ekzistojnë 37 komuna ndër të cilat edhe komuna e Skenderajit. Qeverisja Lokale në Komunën e Skenderajt ndahet në pushtetin ekzekutiv dhe atë legjislativ. Ekzekutivi përbëhet nga Zyra e Kryetarit dhe Drejtoritë përkatëse, ndërsa Legjislativi përbëhet nga Kuvendi Komunal. Ndërtesa e Komunës së Skenderajt pamje-qershor, 2012 Kuvendi Komunal është organi më i lartë i Komunës që përbëhet prej anëtarëve të tij të zgjedhur. Ndërsa, ekzekutivi përkatësisht Kryetari i Komunës është organi më i lartë ekzekutiv i Komunës që zgjidhet përmes zgjedhjeve të drejtpërdrejta. Në kuadër të kompetencave të Kryetarit hyjnë edhe zgjedhja e Drejtorëve, ku në Skenderaj janë gjithsej 9 drejtori si: (i) Drejtoria për Administratë, (ii) Drejtoria për Bujqësi, Pylltari dhe Zhvillim Rural, (iii) Drejtoria për Arsim, (iv) Drejtoria për Gjeodezi, Kadastër dhe Pronë, (v) Drejtoria e Financave, Ekonomisë dhe Zhvillimit, (vi) Drejtoria për Kulturë, Rini dhe Sport, (vii) Drejtoria për Shëndetësi dhe Mirëqenie Sociale, (viii) Drejtoria për Shërbime Publike dhe (IX) Drejtoria për Urbanizëm dhe Mbrojtje të Ambientit. 28. Informacione të marra nga takimet me drejtoritë, shoqësinë civile, shoqata Prehja Kuvendi i Republikës së Kosovës-Ligji për Vetë-qeverisjen Lokale Nr. 03/L-040

47 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Qeverisja lokale në Skenderaj respekton parimet e subsidiaritetit dhe principet e qeverisjes së mirë përmes fuqizimit të pjesëmarrjes së qytetarëve në proceset e vendimmarrjes, ofrimin e shërbimeve efikase dhe transparente ndaj qytetarëve, respektimin e të drejtave të njeriut duke përfshirë edhe të drejtat e minoriteteve 30 etj. Sektori privat konsiderohet një forcë shumë e fuqishme për arritjen e zhvillimit ekonomik, andaj si i tillë duhet të angazhohet edhe si pjesë e qeverisjes lokale. Në Komunën e Skenderajit, sektori privat është zhvilluar dukshëm, por bashkëpunimi me shoqërinë civile dhe pushtetin lokal kryesisht mbetet në nivel individual. Krijimi i asociacioneve të bizneseve apo forma tjera të organizimit në sektorin privat do ngriste efikasitetin e përfaqësimit dhe bashkëpunimit në mes të akterëve të ndryshëm në Komunën e Skenderajit (në veçanti atë me pushtetin lokal) që do rezultonte në krijimin e partneriteteve të ndryshme me interes në zhvillimin ekonomik lokal. 31 Efikasiteti i Kuvendit dhe Administratës Komunale Kuvendi i Komunës përfaqëson degën legjislative të komunës dhe ka përgjegjësinë për të monitoruar organet ekzekutuese të komunës si Kryetarin dhe Administratën Komunale. Legjitimiteti dhe efikasiteti i Kuvendit Komunal si një instrument kontrolli detyron në respektimin e procedurave relevante dhe kornizat e detyrueshme ligjore që vijnë nga Ligji për Vetë-qeverisje Lokale në Kosovë. Kuvendi i Komunës së Skenderajt përmbëhet nga 31 deputetë që vijnë nga 4 parti të ndryshme të cilët janë zgjedhur me votën e qytetarëve për të përfaqësuar interesat e tyre në nivel lokal. Efikasiteti i punës së Kuvendit Komunale vlerësohet çdo vit nga Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal më qëllim të vlerësimit të zbatueshmërisë së Ligjit për Vetëqeverisje Lokale nga ana e Komunave në Kosovë. Andaj, Raporti i Monitorimit të Komunave të Kosovës vlerëson pozitivisht punën e Kuvendit Komunal të Skenderajt ku të gjitha detyrimet ligjore janë përmbushur. Administrata Komunale e Skenderajt Administrata Komunale përbëhet nga Kryetari dhe Drejtoritë përkatëse. Kryetari i Komunës e udhëheq punën e ekzekutivit (administratës komunale) duke menaxhuar drejtoritë përkatëse të cilat ofrojnë shërbime për qytetarët në lëmi të ndryshme. Megjithatë, nuk është vetëm ofrimi i shërbimeve për qytetarët roli primar i Administratës Komunale, por rëndësi të veçantë ka edhe plani i Administratës Komunale për Zhvillim në të ardhmen. Ky plan ndryshe njihet edhe si Strategjia Zhvillimore e Komunës e cila në fusha të ndryshme përcakton objektivat zhvillimore komunale për një afat të caktuar. Realizimi dhe implementimi i Strategjisë Zhvillimore Komunale ngërthen në vete resurse dhe përkushtim të Administratës Komunale. Me qëllim të rritjes së efikasitetit të administratës Komunale për t i shërbyer vizionit për Zhvillim Ekonomik në Komunën e Skenderajt, shihet e nevojshme ri-organizimi i Administratës Komunale duke: (i) themeluar Drejtorinë për Zhvillimin Ekonomik, (ii) zhvillimi i qeverisjes elektronike, (iii) funksionalizimi i one stop shop për shërbimet e administratës komunale dhe (iv) krijimi i mekanizmave komunal si rrjetet e biznesit, rrjetet e farmerëve me qëllim të komunikimit më të afërt në mes të administratës komunale dhe grupeve të ndryshme të shoqërisë në Skenderaj si komuniteti i biznesit, grupet e farmerëve, shoqëria civile etj (Draft) Strategjia për Qeverisje Lokale Republika e Kosovës 31. Kuvendi i Kosovës, Ligji për Vetë-Qeverisjen Lokale Nr: 03/L Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal- Raporti I Monitorimit të Komunave të Kosovës 2011 ( net/getattachment/f308799b-b1c2-405c-8b47-d82494fe96d2/raporti-i-monitorimit-te-komunave-te-republikes-se.aspx) 33. Kuvendi i Kosovës, Ligji për Vet-qeverisjen Lokale Nr: 03/L-040

48 46 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Zyra Komunale për Informim dhe Komunikim ZKIK Detyrat, obligimet dhe përgjegjësitë Jo vetëm në Komunën e Skenderajt por edhe në komunat e tjera nëpër tërë Kosovën, Zyrat e Informimit dhe të Komunikimit nuk janë plotësisht të funskionalizuara kryesisht për shkak të mungesës së paisjeve dhe stafit profesional i cili do të bënte planifikimin dhe krijimin e sistemit të brendshëm të komunikimit dhe informimit si dhe gjithashtu rrjetin e komunikimit me jasht si me shoqërinë civile, OJQ-të, komunitetin e biznesit, partnerët e tejarë si dhe palët ë interest në komunë në përgjithësi. Kolegjiumi i Zyrtarëve për Informim të komunave të Kosovës, ka për qëllim që të unifikojë rolin e kësaj kësaj zyreje dhe kjo përgjigjet drejtpërsëdrejti Kryetarit të Kuvendit të Komunës. ZKKI-ja do të ketë në të ardhmen edhe përgjegjësi të tjera siç janë: Kontakti dhe komunikimi me publikun, përkatësisht qytetarët, Pranimi i informacioneve të ndryshme nga ata dhe shpërndarja e tyre tek udhëheqësit apo zyrtarët komunal, apo Botimi i tyre në publikimet e ndryshme (fletëpalosjet, broshura, buletinet, gazetat, revistat, Ueb-faqen e komunës), mjeteve të informimit publik etj. Pjesë e obligimeve të ZKKI-së është edhe: Mbajtja e kontakteve të rregullta me përfaqësuesit e mjeteve të informimit publik, Njoftimi i tyre për të gjitha takimet, ngjarjet, zhvillimet dhe manifestimet që mbahen në komunë, Organizimi i konferencave të ndryshme për raste të ndryshme, në të cilat udhëheqja më e lartë e komunës, ajo e administratës komunale, apo vetë zyrtarët për informim kanë për të folur për të arritura apo probleme të caktuara në komunë, ose kanë për të përcjellur mesazhe me rëndësi për ngjarje ose procese të ndryshme në komunë, tek qytetarët. Mbajtja e kontakteve të përhershme dhe të rregullta me përfaqësuesit e shoqërisë civile dhe komuniteteve të ndryshme (komuniteti i biznesit, OJQ-të, klubi i sportistëve etj), Realizimin e Planit Komunal të Transparencës, dhe se ajo është e obligueshme që t i njoftojë mediat së paku dy javë më parë (dhe një ditë para mbajtjes) për të gjitha takimet publike me qytetarë, ndërkohë që njoftimet për takimet e Kuvendit të Komunës dhe të trupave e organeve tjera, do t i bëjë në ditën kur distribuohet materiali për këto mbledhje. ZKKI është e obliguar që me kohë t i njoftojë mediat për ditën dhe kohën e hapjes së ofertave të tenderëve, në mënyrë që të inkurajohen raportimet në media. Me qëllim të aplikimit të transparencës sa më të madhe, ZKKI-ja duhet të sigurojë të gjitha materialet dhe dokumentacionin e nevojshëm për përfaqësuesit e mediave, për të gjitha takimet që i organizon dhe mbanë Kuvendi i Komunës, që të bëjë njoftimet e nevojshme në vendet e parapara në hapësirat e nevojshme dhe që këto t i publikojë në UEB-faqen e komunës, me qëllim që të inkurajohet pjesëmarrja e qytetarëve dhe e mediave. Të bashkëpunoj ngushtë me të gjitha shërbimet e administratës komunale dhe me shërbimet e institucioneve tjera të pushtetit lokal, duke ofruar informata dhe materiale të ndryshme nga puna e tyre (informata ditore, javore mujore, raporte periodike etj), që janë për publikim dhe në interes të qytetarëve, sepse kjo është e vetmja zyrë përgjegjëse për komunikim me publikun dhe me media, si dhe ta njoftojnë paraprakisht për të gjitha takimet, mbledhjet apo tubimet e ndryshme që organizohen, me qëllim që përmes tyre të njoftojnë apo të bëjnë transparente punën e tyre.

49 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Udhëheqja komunale ka për obligim që të krijojë kushte të domosdoshme për punë normale të ZKKI-së dhe zyrtarëve të saj, ashtu që të sigurojë kompjuterët e nevojshëm, teknologjinë tjetër pa të cilën nuk mund të punohet (telefon, lidhje interneti, fotokopje, skaner, printer, fotoaparat, diktafon, kamerë) si dhe hapësirë të nevojshme pune. Për t i kryer të gjitha këto punë dhe obligime ashtu si duhet, në ZKKI të Komunës së Skenderajt punojnë dy zyrtarë, Varësisht nga vëllimi i punëve, mund të punësohen edhe zyrtarë tjerë, ku njëri prej tyre do të jetë përgjegjës i ZKKI-së, ndërkohë që punët mund ti ndajnë apo t i kryejnë sipas marrëveshjes. Meqë kryerja me sukses e këtyre punëve dhe obligimeve kërkon përgjegjësi të lartë (madje edhe politike), njohuri të përgjithshme, profesionalizëm dhe është një punë kreativeintelektuale, edhe shpërblimi duhet të jetë adekuat dhe koeficienti nuk duhet të jetë asesi nën nivelin e koeficientit të Zyrtarit të Lartë Komunal. Skema e Zyrave për Komunikim dhe Informim: Shef i Zyrës për komunikim dhe Informim; Zyrtarë i lartë për media Zyrtarë për komunikim të brendshëm Mirëmbajtësi i faqes zyrtare të Komunës Përkthyesi

50 48 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL TË KOMUNËS SË SKENDERAJT 5. Resurset e Zhvillimit Ekonomik në Komunën e Skenderajt Zhvillimi i Sektorit Privat në Skenderaj Komuna e Skenderajt ka bërë një progres mjaft të mirë sa i pëkret krijimit të një ambienti të përshtatshëm për biznese. Në kuadër të bashkëpunimit me Bankën Botërore, Komuna e Skënderajt ka zhvilluar qendrën për regjistrimin e bizneseve One Stop Shop duke ofruar shërbime shumë efikase në përgatitjen e dokumentacioneve të duhura për regjistrim të biznesit dhe realizimin e regjistrimit në një periudhë të shkurtë kohore. Në bazë të raportit për Indeksin e Konkurrencës në Komunat e Kosovës , Komuna e Skenderajt radhitet në mes të komunave me një performancë të mirë në ofrimin e kushteve të përshtatshme për biznes duke mundësuar regjistrimin e biznesit nga 5 deri në 10 ditë. Megjithatë, në Komunën e Skenderajt nuk janë krijuar mekanizma të cilët do nxisnin bashkëpunimin në mes të sektorit publik dhe atij privat si shoqata biznesi etj. Në anën tjetër, Komuna e Skenderajt në bashkëpunim me Zyrën e Bashkimit Evropian në Kosovë kanë bashkëfinancuar hapjen e Qendrës Rajonale të Biznesit Familjar, e cila ka për qëllim të rrisë kapacitetet e bizneseve familjare përmes trajnimeve të ndryshme dhe financimit të iniciativave të vogla por të nevojshme për bizneset 35. Ndërsa, sa i përket përfaqësimit të sektorit privat dhe përfshirjes në dialog dhe veprim apo partneritet, nuk ka mekanizma të krijuar dhe bashkëpunim në mes të sektorit publik dhe atij privat mbetet në nivel individual. Përfshirja e sektorit privat në dialog dhe veprime në nivel komunal do të ishte në interes të komunës për të fuqizuar zhvillimin ekonomik lokal dhë në këtë aspekt duhet të krijohen mekanizma dhe politika në nivel komunal. Ndërsa, iniciativa tjera si ofrimi i ndihmës financiare dhe lehtësirave administrative dhe krijimi i politikave për qasje në tregje të reja mbeten kompetenca të ministrive përkatëse dhe qeverisë për tu realizuar. Mundësitë e Zhvillimit të Sektorit Privat Pengesat në zhvillimin e sektorit privat janë mirë të njohura. Shumica prej tyre janë përtej mundësive të bizneseve për t i zgjidhur sepse ato bëjnë pjesë në sferën e politikave publike. Shtetet në tranzicion limitojnë mundësitë qeveritare për të krijuar klimë të favorshme biznesore dhe për t i sforcuar benefitet sociale për aktivitetet e sektorit privat. Në të njëjtën kohë, dështimet e tregut limitojnë mundësitë e ndërmarrjeve private për të arritur objektiva të dëshirueshme. Për të ndikuar në zhvillimin e sektorit privat, institutionet qeveritare duhet të ndihmojnë ndërmarrjet biznesore në këto sfera: Zhvillimin e një ambienti të përshtatshëm për biznese Ofroj ndihmë financiare ose lehtësira administrative Krijimi i politikave për qasje ne tregje të reja Përfshirja e sektorit privat në dialog dhe veprime të përbashkëta. 34. Indeksi I Konkurencës në Komunat e Kosovës Matja e Qeverisjes Ekonomike për Zhvillimin e Sektorit Privat, BEEP USAID ( ) 35. Qendra Rajonale e Biznesit Familjar RCFB

51 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Ri-modelimi qeverisës dhe zhvillimi ekonomik Përspektiva Strategjike për Sektorin Publik - Zhvillimi Ekonomik Lokal për Skënderaj Në letrat akademike, qeveria dhe qeverisja trajtohen si sinonime mirëpo në përdorimin aktual qeverisja nënkupton një ndryshim në kuptimin e qeverisë, duke iu referuar: një proces i ri i qeverisjes; ose një konditë e ndryshuar e një rregulloreje urdhëruese; ose një metodë e re përmes së cilës shoqëria qeveriset. Kjo i referohet, psh, shtetit minimal, qeverisjes korporative, menagjment i ri publik; dhe qeverisjes së mirë. Në rastin tonë, qeverisja i referohet vet-organizimit, rrjetit ndërorganizacional, me karakteristika si në vijim: 1. Ndërvarësi në mes të organizatave. Qeverisja është më e gjerë se qeveria, duke mbuluar akterët jo-shtetëror. Ndryshimi i kufijve komunal nënkupton që kufijt në mes sektorëve publik, privat dhe atij vullnetar bëhen lëvizës dhe të padukshëm. 2. Ndërlidhje të vazhdueshme në mes të akterëve të rrjetit, si pasojë e nevojës për të shkëmbyer resurset dhe negocimit të qëllimeve të përbashkëta, 3. Ndërlidhjet e parimit të marrëveshjes, të bazuara në mirëbesim dhe të rregulluara sipas rregullave të lojës të negociuara dhe në pajtueshmëri nga pjesëmarrësit e rrjetit, 4. Pa autoritet sovran, pra rrjetet kanë një shkallë të rëndësishme të autonomisë nga komuna dhe nuk i japin llogari asaj. Ato janë të vet-organizuara. Edhe pse komuna nuk e okupon pozitën e sovranit, ajo mundet në mënyrë indirekte dhe jo të përsosur të udhëheq rrjetet. Rrjetet e Politikave si një Perspektivë e Qeverisjes Koncepti i Rrjetit të Politikave lidh politikat publike me kontekstin e tyre strategjik dhe institucional, rrjetin e akterëve publik, gjysmë-publik, dhe privat duke bashkpjesëmarrë në fusha të caktuara të politikave. Disa nga rrjetet e politikave më të favorizuara tashmë në konktestin Zhvillimor Ekonomik në Skenderaj do të jenë Rrjetet e Bujqësisë, Ndërtim e shërbime në ndërtimtari dhe ato të Turizmit biznesor të qëndrueshëm. Ky koncept i Rrjetit të Politikave kapitalizon potencialet e perspektivës së rrjetëzimit në qeverisje dhe menagjim publik për menagjimin e rrjeteve të politikave. Politikat publike do të bëhen dhe implementohen në rrjetin e akterëve relevant sektorial. Kjo do të thotë se menagjmenti publik do të funksionoj si një menagjment rrjeti. Nga përvojat e deritanishme, realiteti administrativë dukej të kishte qenë ndryshe, duke hasur shumë vështirësi në përmbushjen e synimeve origjinale të tyre. Problemet si papunësia, ambienti, trafiku e transporti, krimi, kualiteti jo i knaqshëm i sektorëve të shëndetësisë e arsimit e ato sociale janë ende sfida të masave qeveritare. Normalisht, kjo duhet të kuptohet edhe si traditë e shkurtër shtetërore dhe legjimitet publik i kufizuar. Andaj, Komuna e Skenderajt, do të lancoj e para, konceptin e Rrjeteve të Politikave për t u përshtatur e përdorur duke nxitur modelet e relacioneve në mes akterëve relevant sektorial, të involvuar në proceset e bërjes së politikave publike. Relevanca Sektoriale është kuptimi esencial i qasjes në rrjet. Akterët në rrjete janë të pavarur sepse ata nuk kanë mundësi të arrijnë qëllimet e tyre vetëm individualisht, por kanë nevojë për resurse të akterëve tjerë për ato arritje të synuara. Ballafaqimi me probleme publike, involvon ndërveprime në mes të agjencive qeveritare, trupave quasi-qeveritare dhe organizatave private. Pra, kjo qasje strategjike zhvillimore komunale definon rrjetin e politikave si modele stabile e të qëndrueshme të relacioneve sociale në mes të akterëve relevant sektorial, të cilat marrin formë sipas problemeve publike ose programeve të politikave. Rrjetet e Politikave zhvillohen përreth

52 50 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT problemeve të politikave e resurseve të cilat janë të nevojshme ose janë gjeneruar për t u ballafaquar me problemet e politikave. Një model i tillë do të mund të ishte rrjeti i Agrokulturës dhe zingjirit të vlerave të saj apo edhe ai i Turizmit Biznesor të Qëndrueshëm. Nëse e modelojmë Rrjetin e Agrokulturës, burimi i saj mund të jetë i bazuar në: - mungesën e fermave apo bizneseve individuale a familjare, dhe - pafuqia e kapaciteteve zhvillimore sektoriale. Kjo do të mund të rezultonte, pra përmes rrjetit të politikave të Agrokulturës, në intervenimet të cilat mund të kenë të bëjnë me rregullimin e favorizimeve dhe kufizimeve biznesore sektoriale dhe gjenerimin e resurseve për të ndërtuar ferma të reja e relativisht të lira. Secili nga akterët bashkpjesëmarrës në këtë program pastaj, do të ketë normalisht agjendën e vet. Bizneset në rritje do të ishin të interesuara të vazhdojnë projektet e tyre, asociacionet e shoqatat bujqësore të fokusuara në zgjerim, rritje e vazhdimësi, dhe investitorët, do të kenë, si prioritet të tyre, projektet fitim-prurëse. Ngecja e zhvillimit të Agrokulturës, do t i ofronte/mundësonte secilit akter një mundësi për të realizuar qëllimet dhe interesat e tij. Institucionet Organizacionale do të zhvillohen dhe rregullat e modelimit dhe orientimet e politikave do të krijoheshin në ndërlidhje duke involvuar programe politikash. I njëjti rrjet i politikave do të mund të funksiononte edhe në sektorin e Ndërtimtarisë dhe shërbimeve në ndërtimtari respektivisht. Ndërsa, rrjeti i Turizmit Biznesor të Qëndrueshëm, normalisht, si shumë më kompleks e i ndërthurur, do të kishte nevojë shumë më të madhe edhe për një rrjet më të zgjeruar akterësh si institucional, publik, jo-publik e privat. Sipas këtij modeli politik-bërja publike dhe qeverisja do të mund të përmirësoheshin duke racionalizuar politikat, qartësimin e qëllimeve të politikave, reduktimin e numrit të pjesëmarrësëve në fazën implementuese, informim më i mirë sa i përket qëllimit të politikave, dhe rritje e monitorimit e kontrollit të aktiviteteve. Perspektiva e politikë-bërjes publike dhe qeverisjes: Perspektiva e Rrjetit Perspektiva Dimensionet Objektiva e Analizës Perspektiva Karakterizimi i relacioneve Karakterizimi i proceseve të politikave Kriteret e suksesit Shkaqet e dështimit Rekomandimet për qeverisje Rrjeti i akterëve Sektorial: -Agro -Ndërtim -Turizëm Ndërlidhje në mes akterëve sipas sektoreve përkatëse Ndërvashmëri mbrenda akterëve Sektorial Realizimi i Proces veprimeve ndërlidhës në të kolektive, ku cilën informatat, secili akter qëllimet arrinë edhe dhe resurset synimet e shkëmbehen veta Mungesë bonusesh për veprime kolektive ose bllokada eksistuese Menagjimi i rrjetit të politikave: përmirësimi i kushteve nën të cilat akterët ndërveprojnë Ndërsa, për të mundësuar një transformim më të menagjueshëm, më poshtë do të shtjellojmë edhe dy modelet e perspektivave rreth menaxhmentit: pra, asaj ekzistuese klasike dhe asaj të Rrjetit të synuar.

53 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Dy perspektivat rreth menaxhmentit: Perspektiva Dimensionet Vendosja Organizacionale Struktura e Qëllimeve Roli i menaxherit Detyrat e menaxhmentit Aktivitetet e Menaxhmentit Perspektiva Klasike Strukturë e vetme autoriteti Aktivitetet janë të trasuara përmes qëllimeve të qarta dhe problemeve të definuara mire Kontrollues Sistemi Planifikim e udhëzim për proceset organizacionale Planifikim, dizajn dhe udhëheqje Perspektiva e Rrjetit Ndarje të strukturës së autoritetit Definime të llojllojshme e të ndryshueshme të problemeve e qëllimeve Mediator, menaxher procesi, ndërtues rrjeti Udhëzues i ndërveprimeve dhe ofrim i mundësive Selektimi i akterëve e resurseve, influencimi i konditave të rrjetit, dhe ballafaqimi me kompleksitete strategjike Komuna e Skenderajt, do të karakterizohet si një menaxhment i ri publik, ndërsa me cilësi si më poshtë: - Përgjegjësi të qarta për top-menaxhmentin, - Indikatorë të performancës - Sjellje e orientuar kah-rezultatet dhe outputet - Disagregim i byrokracive të gjera në më të vogla, - Më shumë njësi autonome - Orientim tregu dhe konkurrueshmëri - Theks të veçantë mbi menaxhimin në qasje biznesore - Kursim dhe diciplinë etj. Tashmë, në komunën e Skenderajt shfaqet një kulturë ndërmarrëse që tregon një menaxhment publik të ri. Kjo është evidente bazuar në atë se përderisa taksat nuk mund të rriten e poashtu shpenzimet vështirë se mund të zvogëlohen, atëherë, do të jetë e domosdoshme që të punohet/ ofrohet më mirë e më shumë me sa më pak kosto. Kjo qasje e re e menaxhmentit të ri në Skenderaj si platformë zhvillimore thekson ngritjen e produktivitetit, efiçiencës, dhe fleksibilitetit, dukë kërkuar nga qeveria të performoj në një mënyrë më biznesore, për të punuar më mirë me më pak kosto dhë të ofroj rezultate e jo vija të kuqe. Organogrami i Skenderajt- Modeli për ri-adaptim Qeverisës Ligji për Vetëqeverisje Lokale, Ligji Nr. 03/L-040 e rregullon administratën komunale në drejtori. Themelimi i zyreve, njësive apo edhe drejtorive duhet të bëhet me Rregullore Komunale të iniciuara nga Ekzekutivi dhe aprovuara nga Legjislativi komunal.

54 52 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Andaj, me qëllim të funksionalizimit sa më të mirë të administratës komunale për implementimin e strategjisë së zhvillimit ekonomik lokal të komunës së Skenderajt, ekipi punues i Prishtina REA (sjell për vështrim) rekomandon dy opcione për ri-organizim të skemës komunale si vijon: Opsionet e propozuara: 1. Njësia për implementim të Strategjisë Zhvillimore Komunale (zhvillim ekonomik, promovim, zhvillim rural dhe turizëm) 2. Drejtoria për Zhvillim Ekonomik, Promovim dhe Turizëm Pas analizave dhe diskutimeve shumë profesionale dhe ekipore, duke filluar nga vet grupet punuese, drejtoritë, nënkryetari dhe vet kryetari, arrihet pajtueshmëri e plotë që Komuna e Skenderajt, përmes kësaj Strategjie, do të themeloj dhe konsolidoj:njësinë për implementim të Strategjisë Zhvillimore Komunale (Opsioni 1: ) Kjo njësi do jetë funksionale në kuadër të zyrës së Kryetarit (ekzekutivi) dhe do t i raportoj direkt Kryetarit ose Nënkryetarit. Si e tillë, kjo njësi do të përbëhet nga katër pozita kryesore: (a) Pozita për Zhvillim Ekonomik (b) Pozita për Bujqësi dhe Zhvillim Rural (c) Pozita për Promovimin e Turizmit (d) Pozita për Bashkëpunim, Ndërlidhje, Partneritet dhe Diasporë Kjo Njësi duhet të ketë më së paku 4 specialistë dhe një udhëheqës të njësisë. Poashtu, duhet të ketë buxhet për implementimin e detyrave dhe përgjegjësive, respektivisht. Detyrat dhe Përgjegjësitë: - Përgjegjës për implementimin e Strategjisë së Zhvillimit Ekonomik Komunal - Të promovoj projekte inovative për Zhvillim Ekonomik - Të promovoj projekte inovative për Zhvillim Rural - Të mbaj komunikim të vazhdueshëm me partner, projekte, e diasporën me qëllim të gjetjës së mundësive për bashkëpunim me interes të zhvillimit komunal - Të nxisë, pregatisë dhe promovoj Partneritete Publiko-Private (PPP) - Të promovoj Turizmin dhe menagjoj masterplanin për Turizëm Biznesor të qëndrueshëm - Të mbaj komunikim të vazhdueshëm me diasporën me qëllim të gjetjës së mundësive për bashkëpunim me interes të zhvillimit komunal - Të identifikoj donatorët potencial për investimeve dhe bashkëpunim në fushat e ndryshme - Të jetë njësi ndërlidhëse në mes të drejtorive të ndryshme për qështje me interes të zhvillimit ekonomik e promovimit strategjik komunal etj Arsyetimi për opcionin e propozuar: Vështrim pozitiv: - Kjo njësi ka rolin e një Këshilli ndërsektorial Zhvillimor ( task force) e cila mund të jetë më efikase për mobilizimin e resurseve komunale në kontest të arritjes së objektivave të strategjisë zhvillimore komunale - Këshilli (Task Forca) urëlidhëse në mes të Kryetarit të Komunës dhe Drejtorive (pozitive për informim, mobilizim etj) - Pikë referuese për investitorët, donatorët e projekte dhe qytetarët për lëmi të ndryshme sic janë paraparë në programin e punës së njësisë

55 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Vështrim negativ: - Bashkëpunimi me departamente mund të jetë i vështirësuar shkaku i pozitës jo të favorshme si këshill ( task force), (kompetenca më të limituara në krahasim me drejtoritë) - Roli vendimmarrës i dobët - Vështirësi për të ofruar informata të drejta shkaku i mungesës së kompetencave vendimmarrëse që u përkasin drejtorive respektive Kjo njësi do të përmbaj këto Pozita: Pozita për Zhvilim Ekonomik Lokal - Të Promovoj Zhvillimi e Sektorit privat dhe bashkpunimin regjional - Të kapitalizoj dhe valorizoj projektet zhvillimore sektoriale - Të modifikoj dhe avancoj nismat dhe mundësite përmes projekteve investive zhvillimore Pozita për Bujqësi dhe Zhvillim Rural - Të promovoj projekte inovative për Zhvillim Bujqësor/Hortikulturë - Të promovoj projekte inovative për Zhvillim Rural Pozita për Promovim të Investimeve dhe Partneritet dhe Turizëm - Promovimi i projekteve investuese dhe partneritete - Ofrimi i shërbimeve më të mira për diasporën - Promovim dhe identifikim të potencialeve turistike - Identifikim të donatorëve potencial për investime Pozita për Bashkëpunim, Ndërlidhje, Partneritet dhe Diasporë - Promovoj rrjetëzim e bashkëpunim, - Menagjoj ndërlidhje, partneritet - Koordinoj e promovoj aktivitetet që kanë të bëjnë me diasporë (projekte e investime) Me rëndësi të vecant, do të ishte se për një kohë të shkurtër, supozohet se kjo njësi dhe stafi i saj do të vet-financohej nga vet projektet që do të implementon dhe partneritetet me partnerë e projekte tjera. PROCEDURA E ZBATIMIT Meqë Komuna ka përzgjedhur implementimin e opcionit të parë, pra Themelimin e Njësisë, atëherë zbatimi i opcionit duhet të kalojë nëpër këto procedura: - Kryetari i komunës inicion rregullore lokale, psh rregullore për ri-organizim komunal - Formohet grupi punues - Dërgohet në Drejtorinë Për Financa (përmes komitetit për politikë e financa) për shqyrtim - Dërgohet për dëgjim publik në asamblenë komunale - Dërgohet për votim në asamblenë komunale OPSIONI I REKOMANDUAR Duke u bazuar në ligjin për vetëqeverisje lokale të Republikës së Kosovës dhe statutin Komunal të Skenderajt konkludojmë se për të realizuar me efikasitet zbatimin e Strategjisë të Zhvillimit Ekonomik Lokal të Komunës së Skenderajt, është e nevojshme themelimi i Njësisë për Zhvillim Ekonomik, Promovim dhe Turizëm.

56 54 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Poashtu, kjo përvojë e cila do të vlerësohet gjatë vitit të parë të implementimit të saj, do të kishte mundësi të gjeneronte edhe ndarjen e drejtorive përkatesisht ri-organizimin e drejtorisë për Financa, Ekonomi dhe Zhvillim, duke synuar rritjen e efikasitetit të punës në të dy drejtoritë. Kjo për arsye se Drejtoria për Financa e Buxhet do të ketë ekskluzivitetin për mbulimin e fushës së menaxhimit të financave publike komunale, mbledhjen e tatimeve etj; ndërsa Drejtoria për Zhvillim Ekonomik dhe Turizëm (trashigimtarë i Njësisë) do të marrë përsipër implementimin dhe zbatimin e programit për fuqizimin e Zhvillimit Ekonomik Lokal, implementimin e Strategjive përkatëse, favorizimin e investimeve etj. I. NJËSIA PËR ZHVILLIM EKONOMIK, PROMOVIM DHE TURIZËM Synimet dhe Objektivat e Njësisë: Pozita për Zhvillim Ekonomik Lokal (Objektivat) - Promovimi i sektorit privat dhe krijimi i kushteve të përshtatshme për funksionimin e NMV-ve - Zbatimi i planit për funksionalizimin e Zonës Ekonomike në Skënderaj - Promovimi dhe fuqizimi i shërbimeve në vecanti ato në sektorin e ndërtimtarisë e shërbimeve Pozita për Promovim të Investimeve, Ndërlidhje, Partneritet dhe Diaspores (Objektivat) - Krijimi i kushteve për tërheqjen e investitorëve privat dhe të huaj - Krijimi i kushteve për nxitjen e investimeve, partneritet dhe diasporë - Promovimi i potencialeve si mundësi investimi dhe explorimi i PPP-ve Pozita për Turizëm Biznesor Sektorial (Objektivat) - Ri-strukturimi i zonave me interes turistik - Krijimi i platrofmës turistike të qëndrueshme në kuadër të mastër planit zhvillimor të turizmit - Promovimi i turizmit kulturor, historik dhe sektorial brenda dhe jashtë vendit Pozita për Bujqësi dhe Zhvillim Rural (Objektivat) - Përgjegjës për implementimin e Shërbimit Këshillimor Rural, në varshmëri me përshkrimin nga Sektori gjegjës, që buron nga Strategjia për Zhvillim Ekonomik Lokal, dhe objektivat strategjike sektoriale komunale, - Të facilitoj ofrimin e shërb imeve Këshillimore specifike dhe ose platform sektoriale për farmerë, biznese, asociacione etj - Të promovoj projekte inovative për Zhvillim Bujqësor/Hortikulturë - Të promovoj projekte inovative për Zhvillim Rural - Të promovoj Turizmin rural - Të mbaj komunikim të vazhdueshëm me partner, projekte, e rrjete relevante (përpunues, grumbullues, exportues, tregtarë) me qëllim të gjetjës së mundësive për bashkëpunim me interes të zhvillimit komunal - Të identifikoj donatorët potencial për investimeve dhe bashkëpunim në fushat e ndryshme relevante bujqësorë - Të jetë njësi ndërlidhëse në mes të drejtorive të ndryshme për qështje me interes të zhvillimit rural e promovimit strategjik komunal etj. MENYRA E IMPLEMENTIMIT TE OBJEKTIVAVE Duke pasur parasysh pozitën gjeografike të komunës së Skenderajt, potencialin zhvillimor natyrore dhe atë human, shpesh nuk janë harmonizuar të gjithë akterët relevant për qështje të caktuara me interes për zhvillimin ekonomik të vendit. Bashkimi forcave të të gjitha sektorëve aktuale

57 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL padyshim se do të garantonte inovacion, bashkëpunim dhe vizion më të qartë për implementim, e keshtu në rastin e implementimit të Strategjisë për Zhvillim Ekonomik Komunal rekomandohet bashkëpunimi nga sektori publik, privat, shoqëria civile dhe grupe tjera interesi. Ky harmonizim do të bëhet duke themeluar rrjetin përkatës për sektorë të caktuar si: rrjetin për zhvillim rural, rrjetin për ndërtim dhe shërbime ndërtimore, rrjetin për turizëm biznesor të qëndrueshëm, rrjetin për promovim të investimeve, rrjetin për bashkëpunim me diasporën etj. Më detajisht, këto rrjete do të organizohen me iniciativën e sektorëve përkatëse në Njësinë e Zhvillimit Ekonomik, Promovimit dhe Turizmit bazuar në lëminë përkatëse të rrjetit. Sektori për Zhvillim Ekonomik Lokal - Në kuadër të Pozitës për Zhvillim Ekonomik Lokal, do të themelohen këto rrjete: - Rrjeti për zhvillim rural (drejtoria e bujqësisë, farmerët, OJQ bujqësore, Shoqatat dhe Associacionet Bujqësore, Biznese Private në lëminë e Bujqësisë, Prodhimtarisë, Përpunimit, Shërbime, Donatorë të Huaj etj) - Rrjeti për ndërtim dhe shërbime ndërtimore (drejtoria për urbanizëm, drejtoria për gjeodezi dhe kadastër, shoqëria civile, grupe interesi, biznese private në fushën e ndërtimeve dhe shërbimeve në ndërtimtari, shkollat profesionale etj). Sektori per Promovim të Investimeve, Partneritet, PPP dhe Diasporë - Rrjetin për promovim të investimeve (Zyrtari Komunal për Informim, bizneset private, donatorët, grupet e interesit, shoqeria civile etj) - Rrjetin për PPP dhe bashkëpunim me diasporën (përfaqësues nga diaspora, zyrtari për informim, biznese private nga diaspora dhe lokale, shoqëria civile, grupe tjera të interesit etj) Sektori për Turizëm - Rrjetin për turizëm biznesor të qëndrueshëm (Drejtoria për Kulturë Rini dhe Sport, Drejtoria për urbanizëm, Agjensionet Turistike, Zyrtari Komunal për Informim, shoqëria civile, donatorët, ekpert lokal të turizmit, promoterë etj) Sektori për për Bujqësi dhe Zhvillim Rural - Kjo pozitë në kuadër të Njësisë, ka rolin e një Këshilltari profesional ndërsektorial Zhvillimor (specialist professional) i cili mund të jetë më efikas për mobilizimin e resurseve komunale dhe të tjera (outsourcing) në kontest të arritjes së objektivave të strategjisë zhvillimore komunale rurale - Këshilltari (Specialisti) do të facilitoj dhe qëndroj si urëlidhës në mes të këtij Sektori, Drejtorisë Komunale dhe rrjetit të Partnerëve tjerë për Bujqësi (pozitive për informim, mobilizim, këshillim etj) - Pikë referuese për investitorët, donatorët e projekte dhe qytetarët për lëmi të ndryshme sic janë paraparë në programin e punës së njësisë, nga fusha e Bujqësisë. 5.2 Resurset potenciale zhvillimore Me qëllim të arritjes së një njohjeje dhe analize më të mirë të resurseve potenciale për zhvillim në Komunën e Skenderajt, janë aplikuar metoda të vlerësimit të cilat kanë mundësuar identifikimin e situatës reale me faktorët të cilët janë të rëndësishëm në zhvillimin ekonomik të Komunës.

58 56 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Analiza SWOT për Strategjinë e ZHEL Skenderaj ANALIZA SWOT Komponenti i Zhvillimit Ekonomik për Skenderaj FAKTORËT E BRENDSHËM PËRPARËSITË DOBËSITË Resurset njerëzore dhe moshë vitale për punë; Fuqi punëtore relativisht e lirë krahasuar me qytetet tjera; Potencial i resurseve njerëzore në sektorë të ndryshëm të ndërtimtarisë; Pozitë e favorshme strategjike në raport me regjionin, Aeroportin, rrugët regjionale dhe kryeqytetin; Infrastrukturë e rrugëve relativisht e mirë; Kushte të favorshme për bujqësi, me theks të veçant në sektorët e blegtorisë, frutave malore, bimëve të imta e mjeksore, bletarisë etj.; Resurse natyrore dhe minerare në dispozicion për shfrytëzim industrial (si guri gëlqeror, argjilë, etj.); Potancial i madh Valorizues Ndërmarrësie; Infrastrukturë shkollore e re; Potencial për zhvillimin e Aftësimit të Mesëm Profesional-sektorial. Trashëgimia e pasur historike dhe kulturore; Potencial për zhvillimin e turizmit kulturor dhe atij biznesor; Mungesë e burimeve financiare zhvillimore të mjaftueshme; Mungesë e profilizimit adekuate të profesioneve Papunësia e madhe sidomos e të rinjëve; Sistem cilësor arsimor jo në nivelin e dëshiruar; Mungesë e kapaciteteve profesionale për nxitje dhe zhvillim biznesor e ekonomik; Mosfunksionalizimi i zonës Ekonomike (parqeve, inkubatorëve të biznesit, etj); Mungesa e strategjisë promovuese për resurset përkatëse strategjike; Mungesë e qasjes në tregje më të gjera; Mungesa e profilizimit të sektorëve bujqësor; Mungesë e një Platforme Zhvillimore të Turizmit të Qëndrueshëm Biznesor dhe Sinkronizim me nivelin Qendror; Ndërtimet pa leje dhe mosfunksionalizimi i Planeve Urbane. Mungesa e sistemit të ujit për pije për shumicën e zonave rurale; Sistemi i kanalizimit i vjetruar; Mungesë e menagjimit të mirë të mbeturinave; Mungesë e menaxhimit efikas dhe produktiv i tokës bujqësore; Mungesa e sistemit të ujitjes së tokave bujqësore; FAKTORËT E JASHTËM MUNDËSITË RREZIQET Mundësia e tërheqjes së investitorëve përmes Promovimit të Programeve Zhvillimore; Mundësia e shfrytëzimit të P.P.P-ve.; Mbështetje financiare e nivelit qëndror; Shfrytëzimi i potencialit investues nga diaspora; Investimi në shtimin e vlerës së prodhimeve, përpunimit bujqësor dhe promovimin e tyre; Ngritja e vetëdijës dhe kulturës organizative për rëndësinë e bashkëpunimit të akterëve sipas fushave; Shfrytëzimi i shkollave të mesme profesionale, dizajnimi i programeve për arsimim profesional; Krijimi i një mekanizmi ndërlidhës në kuadër të shkollave profesionale dhe sektorit privat, me qëllim të adresimit të nevojave të tregut të punës (Ndër Arsimoro-Sektor Privat). Zhvillimet teknologjike dhe shfrytëzimi i tyre; Menaxhim më efikas i potencialit të tokës së punueshme; Potenciali Zhvillimor Investues në Kuçicë. Mungesa e investitorëve dhe programeve zhvillimore ekonomike; Kushtet e pafavorshme kreditore, norma të larta të interesit; Mungesë e aftësisë konkurruese sipas konditave të tregut; Kompetencat e kufizuara të nivelit lokal; Qështja e pronave të padefinuara dhe infrastruktura ligjore e pakompletuar; Sistemi energjetik i distribucionit i vjetruar.

59 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Analiza STEMP për Strategjinë e ZHEL të Komunës së Skenderajt Analiza STEMP e Skenderajt në relacion me Strategjinë ZHEL Sociale Teknologjike Ekonomike 1. Skenderaj, vazhdon të ketë ngecje në zhvillimin e saj, duke u ballafaquar edhe më me çështje sociale; 2. Skenderaj vazhdon të ngecë në drejtim të një programi social zhvillimor; 3. Skenderaj, vazhdon të stagnoj drejt ofrimit të zgjedhjes së përshtatshme drejt mirëqenjes sociale përballë ngecjes ekonomike; 4. Komuna e Skenderajt, vazhdon të mos jetë atraktive për investime të cilat do të zbutnin problemin e papunësisë, e që njëkohësisht do të ndikonte në mirëqenjen sociale; 5. Komuna e Skenderajt, vazhdon, të ketë probleme edhe të mbingarkesës buxhetore për njësinë buxhetore sociale, kur dihet se rreth 80% e familjeve kërkojnë asistencë sociale; 6. Skenderaj ballafaqohet me një varfëri të lartë si pasojë e shkallës së lartë të papunësisë. 7. Vazhdon edhe më tutje problemi i banimit për rastet sociale. 8. Mungesë e shërbimeve arsimore më cilësore 1. Komuna e Skenderajt ka trashëguar ngecje të mëdha nga e kaluara, gjë që aspekti tekonologjik si komponentë zhvillimor mbetet aktualisht i pa zhvilluar dhe i pa integruar; 2. Mungesa e zhvillimit lokal dhe regjional ka ndikuar në vazhdimësinë e një tregu jo-stabil, që do të nxiste investimet, konkurrencën dhe zhvillimin teknologjik; 3. Mungesa e rivitalizimit të ndërmarrjeve (Fabrika e municioneve, plastikës, e ushqimit) në mënyrë zingjirorë si konsekuencë ka lënë të varur edhe zhvillimet tjera; 4. Si vazhdimësi e mungesës së investimeve nga e kaluara, luftës, shkatrrimeve dhe plaçkitjeve, komuna e Skenderajt vazhdon të përballet me probleme të mëdha në fushën e avancimit teknologjik; 5. Zhvillimi ekonomik i komunës së Skenderajt kryesisht është i lidhur me sektorin e agrobiznesit, ku nevojitet investim në fushën e teknologjisë së prodhimit dhe përpunimit. 1. Në komunën e Skenderajt vërehet mungesë e promovimit adekuat të Zhvillimit të Sektorit privat; 2. Mungesa e zhvillimeve me fokus, mungesa e investimeve kapitale, ka kushtëzuar zhvilimin e nënsektorëve të ndryshëm (Agrobiznes, Turizëm, shërbime etj), që do të mund të ishin si baza të mira për zhvillim të mëtutjeshëm; 3. Edhe ato pak investime të bëra nga donatorët në disa sektor të ndryshëm, nuk kanë pasur efektin e nevojshëm për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik; 4. Mosfunksionimi i ndërmarrjeve si Fabrika e municioneve, plastikës dhe e përpunimit ushqimor në mënyrë zingjirorë ka ndikuar negativisht në zhvillimin ekonomik të komunës së Skenderajt; 5. Ekonomia aktuale kryesisht konsiderohet konsumuese dhe pa ndonjë iniciative të qëndrueshme prodhuese, përpunuese, shërbyese dhe ka mungesë nismash praktike për turizëm të qëndrueshëm biznesor, me theks të veçant në turizëm sektorial; 6. Funksionalizimi i sektorit të Agrobiznesit dhe turizmit sektorial do të ishte hapi më i mirë për kapitalizimin ekonomik dhe nxitjen e promovimit të mundësive të reja ndërmarrëse për zhvillim ekonomik; 7. Edhepse një pjesë e madhe e popullatës në Skënderaj sigurojnë të hyrat nga sektorët e agrobiznesit, mbetet shqetësuese mungesa e sistemit të ujitjes së tokave bujqësore. 8. Pozita strategjike e Skenderajt nuk është shfrytëzuar në nivelin e duhur për promovimin e investimeve kur dihet se ndodhet në pjesën qëndrore të vendit dhe kufizohet me 6 komuna. 9. Mos shfrytëzimi adekuat i potencialeve natyrore dhe kulturore me theks të veçantë për turizmin lokal sektorial 10. Përkundër përpjekjeve për funksionalizimin e një zone ekonomike, komuna e Skenderajt ende nuk ka arritur që të bëjë funksionale një zonë të tillë. 11. Komuna e Skenderajt nuk ka shfrytëzuar në mënyrë të duhur potencialin e resurseve njerëzore në fushën e ndërtimtarisë dhe shërbimeve në Ndërtimtari.

60 58 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Mjedisore 1. Mungesa e mbikëqyrjes institucionale dhe zbrazëtirës ligjore ka ndikuar negativisht në aspektin mjedisor; 2. Pasojat e luftës në Komunën e Skenderajt kanë sjellur me vete edhe pasojat mjedisore; 3. Komuna karakterizohet me mungesë të iniciativës si nga komuna dhe qytetarët qoftë në mbrojtje të ambienit apo në promovim të resurseve natyrore; 4. Shfrytëzimi jo racional i resurseve natyrore; 5. Mos shfrytëzimi i duhur i potencialeve natyrore për zhvillimin e turizmit lokal; 6. Degradimi i tokës bujqësore nga ndërtimet e reja 7. Edhe pse janë bërë investime në Rregullimin e një pjese të shtratit të lumit Klina, mbetet ende një pjesë e konsiderueshme e gjatësisë së lumit pa u rregulluar; 8. Komuna e Skenderajt vazhdon të ngecë në fushën e menaxhimit të mbeturinave 1. Efekti dominues njëpartiak i dukshëm (prezent); Politike 2. Politizim i disa aspekteve të karakterit ekonomik dhe zhvillimor; 3. Mungesë platforme stabile politikë për zgjidhje politike të qëndrueshme, 4. Jo-efektshmëri e lartë e gjyqësorit duke mundësuar edhe varshmëri politike pastaj, etj Duke u bazuar në analizat e sektorëve, analizës SWOT, STEMP dhe refleksioneve të dala në konsultim me zyrtarët komunal, arrijmë në konkludimin se bartës kryesor të zhvillimit ekonomik të Komunës së Skenderatj do të jenë: 1. Zhvillimi i sektorit të ndërtimtarisë dhe shërbimeve të ndërtimit në Skenderaj. 2. Zhvillimi i ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (NVM), vendosja dhe funksionalizimi i mekanizmave që ndihmojnë zhvillimin ekonomik siç është parku teknologjik. 3. Bujqësia, promovimi i resurseve natyrore në regjionin e caktuar, agrobizneset në zonat rurale të Skenderajt. 4. Zhvillimi i Turizmit në të gjitha llojet si turizmi historik, turizmi kulturor/arkeologjik, turizmi natyror, turizmi rekrativ, turizmi rural etj. Qëndrueshmëria e Zhvillimit Ekonomik Zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik është një model i rritjes ekonomike në të cilat përdorimi i burimeve synon të përmbush nevojat e qytetarëve, e në të njejtën kohë duke ruajtur mjedisin në mënyrë që këto nevoja të mund të plotësohen jo vetëm në të tashmen, por edhe për brezat që vijnë. Strategjia për Zhvillimin Ekonomik në komunën e Skenderajit ka identifikuar potencialet zhvillimore dhe ka përcaktuar synimet dhe objektivat stratëgjike për arritjen e qëndrueshmërisë për zhvillim ekonomik. Tabela më poshtë paraqet shtyllat kryesore për zhvillim ekonomik duke identifikuar edhe elementet e rëndësishme që ndërlidhen me këto synime dhe objektiva.

61 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Zhvillimi i Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme (NVM-ve) Strategjia e Zhvillimit Ekonomik Lokal parasheh që Komuna e Skenderajt të ketë pikërisht sektorin privat si motorrin shtytës drejt realizimit të objektivave të saj dhe arritjes së zhvillimit ekonomik. Duke u bazuar në rëndësinë e zhvillimit të këtij sektori, atëherë kërkohet një bashkëpunim dhe investim shumë më i madh si material, por edhe intelektual në krijimin e partneriteteve me komunitetin e Biznesit dhe njohjen e nevojave dhe adresimin e tyre në afat më të shpejtë kohor. Komuna e Skenderaj ka një numër të konsiderueshëm të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme të sektorit privat (NVM). Ato luajnë një rol të madh sa i përket zhvillimit ekonomik lokal dhe të punësimit. Sipas evidencës së zyrës rajonale të ATK-së në Skenderaj, ekzistojnë rreth 1, ndërmarrje të cilat veprojnë me leje pune dhe ndahen sipas veprimtarisë ekonomike: Ndërmarrjet tregtare me shumicë dhe pakicë, ndërmarrjet transportuese, Ndërmarrjet ndërtimore, ndërmarrjet hoteliere, ndërmarrjet prodhuese, ndërmarrjet shërbyese dhe ndërmarrjet bujqësore. MENAGJIMI DHE ZHVILLIMI I PARKUT TEKNOLOGJIK NË SKENDERAJ Parku Teknologjik si hapsirë për biznese në Skenderaj e ka të përfunduar fazën detaje të projektdizajnit. Lokacioni i parkut është tek ish fabrika e municionit në afërsi të kompleksit memorial Adem Jashari në një sipërfaqe prej 16 hektarësh. Sipas të dhënave parku teknologjik si projekt disponon me pëlqimet dhe lejet e nevojshme nga organet institucionet kompetente nga Ministritë përkatëse dhe ato komunale. Poashtu, licensimi i Parkut Teknologjik është realizuar me vendim të Qeverisë së Republikës së Kosovës më datë Implementimi i këtij projekti nuk është 36 Komuna e Skenderajt Qendra për regjistrimin e bizneseve / raport i vitit Legalizimi i Planit Teknologjik të Komunës së Skenderajt nga Qeveria e Republikës së Kosovës Vendim Nr. 07/140 Data

62 60 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT realizuar shkaku i pamundësisë për të arritur marrëveshje të implementueshme me investuesit potencial. Momentalisht, komuna e Skenderajt është duke hulumtuar mënyrat për realizimin e plotë të projektit të Parkut Teknologjik, si një nga objektivat në strategjinë komunale për Strategjinë e Zhvillimit Ekonomik Lokal. I. FUNKSIONALIZIMI I PARKUT TEKNOLOGJIK NË SKENDERAJ Për një funksionalizim më të suksesshëm të Parkut Teknologjik konsiderohet se është i nevojshëm një partneritet në mes të akterëve si Komuna e Skenderajit, Agjencia për Mbështetjen e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme, Qendra e Biznesit Familjar në Skenderaj dhe partnerë tjerë nga sektori privat në bazë të marrëveshjeve për bashkëpunimin publiko-privat. Grupi i Targetuar: Regjioni i Skenderajt Kompanitë potenciale shfrytëzuese të Parkut Teknologjik në Skenderaj dhe rrethinë nga sektorë të ndryshëm Ndërmarrësit e rinjë, të papunët, studentët, kompanitë e ndryshme nga regjioni i Mitrovicës, regjione tjera në Kosovë dhe Biznese Ndërkombëtare BENEFITET Promovimi Ndërkombëtar i Ndërmarrjeve Qëllimi i këtij projekti është përkrahja e NVM-ve në prezentimin dhe fuqizimin e pozicionit të tyre në tregjet e ndryshme, krijimi i partneriteteve strategjike dhe themelimi i lidhjeve biznesore me kompani të huaja. Ky Projekt mëton të inkurajoj NVM-të dhe të kooperoj me mundësitë tjera biznesore, si dhe të menagjoj e udhëheq me Parkun Teknologjik duke synuar ndërtimin dhe zhvillimin e tij, përmes një entiteti të ri menaxhues aksionerësh private-publik, duke përfituar tregje të reja dhe partner strategjik, duke konsoliduar pozicionet e tyre në tregjet aktuale dhe ato të reja. Benefitet për NVM-të përmes vendosjes në Parkun Teknologjik Ky projekt ka për objektivë promovimin dhe krijimin e ndërmarrjeve dinamike mbrenda Parkut Teknologjik për të përkrahur sektorin e NVM-ve. Parku Teknologjik do të jetë një Entitet legal që do të ofroj një ambient biznesor më kushte të favorshme për kompanitë në park, duke iu ofruar Infrastrukturë dhe shërbime të përbashkëta të konsulencës, administrative, facilituese dhe promovuese. PROBLEMET Disa nga probelemet që janë identifikuar gjatë hulumtimeve paraprake për zhvillimin e parkut teknologjik dhe mundësive për zhvillimin e NMV-ve në Skenderaj janë: Pamundësia për të Tërhequr Partner Implementues serioz dhe me mundësi kapitali Mos-përfundimi i plotë i Infrastrukturës së nevojshme në park, Konkurrenca jolojale (ekonomia joformale)

63 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Kushtet jo të favorshme kreditore (kamatat e larta dhe greis periudhat shumë të shkurtra), Infrastruktura ligjore jo e kompletuar II. Si mund të zhvillohet Parku Teknologjik Zhvillimi i Parqeve Biznesore si potencial për shtytjen e zhvillimit lokal është një sektor i ri jo shumë i zhvilluar në Kosovë. Andaj, si rezultat i kësaj, nuk ekziston një infrastrukturë ligjore e harmonizuar që do t u shërbente njësive komunale në lehtësimin e procesit të zhvillimit të parqeve të tilla. Megjithatë, Komuna e Skenderajt ka arritur të siguroj shumicën e pëlqimeve e nevojshme nga Ministritë përkatëse për zhvillimin e parkut teknologjik duke përfshirë edhe realizimin e pëlqimeve komunale si ndarja e pronës, aprovimi në asamblenë komunale etj. për realizimin e planit duke përfshirë edhe licensimin e parkut nga Ministria e Tregtisë dhe Industrisë përkatësisht me vendim të Qeverisë së Republikës së Kosovës. Për të inicuar funksionalizimin e parkut teknologjik në Skenderaj, është i nevojshëm identifikimi i modeleve të përshtatshme për realizimin e projektit te parkut (qoftë përmes partneritet publikoprivat apo investime tjera) Zhvillimi i Parkut Teknologjik në Skenderaj konsiderohet si projekt i kushtueshëm financiarisht, që për Komunën e Skenderajt paraqet një veshtirësi të madhe për realizimin e këtij projekti me investime vetanake. Andaj, gjetja e modeleve të përshtatshme për bashk-financim me investitorë potencialë është kruciale. Rekomandimi kryesor mbetet marrëveshja për bashkëpunim Publiko- Privat në mes të Komunës së Skenderajt dhe Ndërmarrjeve Biznesore Lokale në Skenderaj, rajon dhe më gjerë. III. Qasja Zhvillimore drejt Parkut Teknologjik në Skenderajt Përvoja e këtyre viteve të kaluara, ka treguar se komunave u mungojnë kapacitetet dhe aftësitë për të menaxhuar efektivisht parqet e biznesit, inkubatorët e biznesit, parqet industriale, zonat ekonomike etj. Për të shmangur ndërhyrjen e panevojshme politike dhe byrokratike, Parku Teknologjik do të mund të menaxhohej nga një entitet legal i pavarur jo-publik i biznesit, në partneritet me akterët relevant Zhvillimor, (Asociacioni i Sektorit Privat në Skenderaj, Agjencionin për mbështetje të NVM-ve, Prishtina REA, bizneset qiramarrëse si dhe Qendra e Bizneseve Familjare). Agjensioni për menaxhimin dhe Administrimin e Parkut Teknologjik- si një entitet i ri, do të sigurojë që Parku Teknologjik në Skenderaj të arrijë objektivat e përcaktuara më parë (numrin e kompanive të reja, klasterizimin e ndërmarrjeve sipas sektorëve, tërhjeqjen e investitorëve të huaj, caktimin e prioriteteve për bizneset e gjelbërta si dhe zhvillimit të turizmit rural ). Menaxhmenti i Parkut Teknologjik duhet gjithashtu të sigurojë që të krijohet një shërbim i pagesës si dhe strategji për qëndrueshmërinë financiare të bizneseve. Ky veprim i propozuar ka marrë në konsideratë të plotë objektivat dhe prioritetet e përcaktuara edhe në Strategjinë për Ndërmarrje të Vogla dhe të Mesme (MTI), Vizionin Ekonomik të Kosovës (ZKM), ligjin për Zonat Ekonomike, ligjin për Partneritet Publiko-Private, Kahjet Zhvillimore të Komunës së Skenderajt dizajnuar nga Prishtina REA në partneritet me Komunën e Skenderajt. Problemet me të cilat përballet Kosova përveç si pasojë e situatës politike janë të ndërlidhura ngushtë me zhvillimin e ulët ekonomik. Kështu, duke prezantuar qasje të reja mund të arrihet edhe rritja ekonomike. Relevanca në pajtim me zhvillimet globale dhe specifikat e objektivave rajonale është e siguruar plotësisht. Veprimet do të jenë në pajtim me aktivitetet që synojnë zhvillimin e potencialeve të biznesit bazuar në burimet njerëzore dhe të infrastrukturës së kapaciteteve në

64 62 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT nivelin lokal nëpërmjet të një qasjeje të legalizuar si Park Teknologjik në Skenderaj - Entitet Legal për Menaxhim dhe Administrim funksioni kryesor i të cilit do të jetë administrimi, menaxhimi, ristrukturimi i Parkut ekzistues Teknologjik dhe zgjerimi i ndikimit të tij në të gjithë zonën rajonale në veri-perëndim. Ky proces do të pasohet nga garantimi që qira-marrësit e ardhshëm, bizneset e interesuara potenciale, investitorët potencialë dhe shoqatat e biznesit, komunitetet në terren, pakicat, gratë dhe kryesisht të rinjtë të jenë të përfshirë nëpërmjet përfshirjes së shërbimeve të tyre të reja të sektorëve të ndryshëm të biznesit, iniciativave private si dhe zhvillimit të prodhimit. Në mënyrë të ngjashme komunat do të përfitojnë nga njëra-tjetra nga aktivitetet që zhvillohen dhe udhëhiqen nga Entiteti i Menaxhimit dhe Administrimit të Parkut Teknologjik. Në përputhje me Strategjinë e BE-së për Zhvillim Ekonomik Rajonal (RDA-veri) për Kosovën, me Strategjinë e Zhvillimit Ekonomik dhe Social për Veriun (hartuar nga AZHR e Veriut) dhe Planin Veprues të Implementimit, Strategjia e Zhvillimit Ekonomik Lokal e Komunës së Skenderajt, MTI / Agjencioni për Mbështetje të NVM-ve si dhe planet investive të EC-së në, plani i propozuar mbulon direkt dy prioritete: 1) Krijimin e kushteve të favorshme për zhvillimin e biznesit, dhe 2) infrastruktura rajonale e cila mirret me zhvillimin e produkteve, dizajnimin, inovacionin, marketingun, mbrojtjen e mjedisit dhe çështje të tjera të zhvillimit të sektorit privat; mbështetjen / krijimin e zingjirëve prodhuesi-furnizues, përmirësimi i mjedisit për zhvillimin e biznesit etj. Rrethina e Parkut Teknologjik Si për intervenimet e deritanishme ashtu edhe për planet në të ardhmen, ekzistojnë kombinime të shumta dhe të qarta të kritereve që do mund të mirren parasysh për zhvillimet e ardhshme, e ato janë kritere të natyrës: Ekonomike Sociale Të mjedisit Sektorët prioritarë dhe vazhdimësia e rrjeteve Integrimi rajonal, Zhvillimi dhe Lehtësimi i zhvillimit të Tregtisë (Strategjia Socio-Ekonomike për rajonin e veriut) dhe Strategjia e Zhvillimit të Skenderajt Nxitja e bashkëpunimit rajonal 1) Partneriteti Publiko Privat (PPP) Për afat më të gjatë, financimi i projekteve kapitale siç është Menaxhimi dhe Administrimi i hapsirës së Parkut Teknologjik apo projekte të ngjajshme infrastrukturore kanë gjasa të mbështeten në një kombinim të donatorëve me grante, financimit nga ana e sektorit publik dhe privat (me anë të projekte të PPP-së për projekte që janë fitim-prurëse). Në të gjitha rastet, projektet kapitale duhet të zbatohen vetëm nëse ato janë vlerësuar të jenë ekonomikisht të realizueshme. Nëse ato janë edhe financiarisht të qëndrueshme, atëherë PPP është një mundësi. Inovacionet e vazhdueshme, zhvillimi i një kapitali kompetent njërëzor, promovimin e shpirtit të ndërmarrësit, zhvillimin ekonomik rajonal, promovimi i investimeve dhe integrimi në BE janë veçanërisht të rëndësishme me qëllim që të arrihen objektivat e bilancit Evropian duke e bërë Ballkanin, më të qëndrueshëm, më dinamik dhe më konkurrues dhe duke e rritur gjithnjë e më shumë përfshirjen sociale.

65 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL ) Përfitimet dhe rezultatet që priten nga Parku Teknologjik Dhënia e Parkut Teknologjik (ndarja e lokacionit) do t ju mundësonte një numri biznesesh të kenë në shfrytëzim për një periudhe të gjatë kohore ndërtimin e objekteve dhe dhënien e shërbimeve duke u varur nga udhëheqja dhe struktura e tyre. Parku Teknologjik pritet që të jap rezultate dhe përfitime si në vazhdim: Përparësitë që ofron funksionalizimi i Parkut Teknologjik: Përfitimet për Komunitetin: - Ndërtimi i një hapësire (ndërtese) për administratën e cila do të menaxhoj dhe operoj me parkun teknologjik - Aftësimi i stafit Menaxherial me trajnime të nevojshme për të menaxhuar dhe administruar me Parkun Teknologjik - Aftësimi i përfituesve me shkathtësi dhe njohuri të reja për të bërë biznes në kushte të konkurrencës së tregut. - Ndërtimi i bashkëpunimit me asociacionet e biznesit si: mbrenda dhe jashtë vendi, etj. - Krijimi i rrjetit të komunikimit me organizatat simotra në vend dhe jashtë - Hapësirë lokacionin për kompanitë e përzgjedhura si përfitues ; - Shërbime të përbashkëta - marrja dhe organizimi i shfrytëzimit të shërbimeve publike (linjës telefonike, ujësjellësit, KEK-ut, dhe pastrimit) me mundësi të ndarjes së zyrave për Asociacion - apo ndonjë nga Shoqatat që do të ofronin shërbime të kontabilitetit, shërbime logjore, marketingut etj, varësisht nga nevoja dhe marrëveshjet me menaxhmentin e ri dhe kërkesat e bizneseve. - Përkrahja këshilldhënëse; ndërmarrjet do të marrin përkrahje nga Komuna dhe zyrtarët e zhvillimi ekonomik dhe të bizneseve. - Mundësia për t i shërbyer komunitetit të biznesit, ndërtim i kapaciteteve dhe përmirësim i komunikimit në mes Komunës dhe komunitetit te biznesit. - Ndihma për krijim të punësimit dhe rritje të veprimtarisë për këto biznese përfituese. - Rritja e të hyrave të komunës (nga të bërit biznes dhe qiradhënia) një burim me interes për një Komunë moderne. - Shfrytëzimi i tokës së pa shfrytëzuar në mënyrë racionale për qëllime të zhvillimit të biznesit në të mirë të bizneseve, që do të ndikoj në përmirësimin e imazhit të komunës dhe udhëheqjes së saj aktuale. - Rritja e të hyrave mesatare nga taksat e ardhshme të komunës nga numri i madh i bizneseve me kapacitet më të lartë. - Mundësia e bashkëpunimit në të ardhmen në veprimtari të ndryshme për qytetin si organizimi i panaireve për biznes dhe përmirësimi i infrastrukturës në atë pjesë të qytetit. - Shfrytëzimi i këtij projekti si model i suksesshëm për t i inkurajuar ndërmarrjet dhe për t i tërhequr investitorët. - Rritje e mundësisë së punësimit dhe të hyrat për të punësuarit dhe bizneset - Adresë ku mund të gjesh atë që kërkon në mënyrë të shpejt me eliminim të shpenzimeve tjera përcjellëse si (transporti, tarifa etj.) - Prodhime më të lira për konsumatorët nga shfrytëzimi i prodhimeve të vendit. - Duke bërë biznes ndërtohet edhe bashkëpunimi ndër komunitete dhe promovim investimesh. - Rritja e imazhit të Qytetit ndër qytetarë dhe inkurajimi i njerëzve për të bërë biznes. 3) Përgjegjësitë e Komunës; 1. Dhënia e pëlqimit te Komunës për vazhdimin e shfrytëzimit te tokës (Toka pronë e Komunës) për Parkun Teknologjik për përfituesit e ri përzgjedhur për një periudhe kohore edhe 49 vite për qiraxhinjtë e suksesshëm me çmimet e tij të tregut.

66 64 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT 2. Përkrahja e mekanizmave utilitues tjera si; Uji, Rryma, Rruga, Telefoni dhe tjerat qe kane te bëjnë me kompanitë ose institucionet e qeverisë lokale për sigurimin e një ambient të mirë në Park. 3. Sigurimi i te gjitha shërbimeve të përbashkëta si heqja e mbeturinave në përgjithësi etj. 4. Këshillimi dhe pjesëmarrja në proceset vendimmarrëse dhe përkrahja e vazhdimësive për të qenë pjesë e menaxhimit. 5. Inkurajimi i kompanive tjera prodhuese dhe potencialit të investitorëve për t iu bashkangjitur parkut dhe rritjen e kapacitetit dhe suksesit te punës. 4). Përzgjedhja e kompanive qiramarrëse; Përzgjedhja e përfituesve do ta bëj Agjencia e re e themeluar, gjithnjë duke marrë për kritere, vlerat e shtuara biznesore, stimulimin e prodhimit, përpunimit, shërbimit, investimeve, punësimit dhe eksportit. 5) Menaxhimi Bazuar në propozimin tone Menagjimi dhe Zhvillimi i Parkut Teknologjik në Skenderaj, si komponent i Strategjisë ë Zhvillimit Ekonomik Lokal të Skenderajt, hartuar nga Prishtina REA, pritet të ngrisë këto kapacitete, themeloj agjencinë për Menagjim dhe Administrim të Parkut Teknologjik. Statuti i entitetit do të jetë i përzgjedhur në varësi të pajtimit të Komunës me Agjencitë partnere, në pajtueshmëri të plote me ligjet në fuqi dhe kriteret e përcaktuara nga Ligji për Zona Ekonomike. Agjencia (Entiteti menaxhues), me themelimin e saj, do të nënshkruaj një Memorandum Bashkëpunimi, duke marrë nën menagjim e administrim Parkun Teknologjik për 49 vite. Agjencia ( Entiteti menaxhues) do të jetë përgjegjëse gjithashtu për të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me parkun teknologjik dhe sukseset e pritura. 6) Aspekti legal menagjerial dhe Zhvillimor i parkut të Teknologjik në Skenderaj Bazuar në Ligjin për Zona Ekonomike (Ligji Nr. 03/L-129), pikërisht Neni 13, ky komponent qartësohet si në vazhdim: Zhvilluesi, Operatorit Menaxhues dhe Shfrytëzuesi a) Në rast kur zhvilluesi i Zonës Ekonomike është institucion publik me këtë rast ne kemi KK e Skenderaj atëherë për menaxhimin e këtyre zonave ekonomike mund kontraktohet kompania menaxhuese-si operator menaxhues. b) Raportet mes zhvilluesit/operatorit menaxhues dhe shfrytëzuesit të Zonës ekonomike rregullohet me kontratë. Ne propozojmë që relacioni kontraktual në mes të KK Skenderaj dhe Agjencisë për Menagjim e Administrim të parkut në Skenderaj (pra relacioni në mes të zhvilluesit dhe Operatorit menagjues), të rregullohet përmes një MoU, me validitet 49 vjeçar). c) Operatori menaxhues dhe zhvilluesi i zonës ekonomike, me marrëveshje të përbashkët, i përcaktojnë kushtet organizative dhe teknike për ushtrimin e veprimtarisë në kuadër të zonës ekonomike. d) Akti i nxjerr sipas paragrafit 5. të këtij neni, duhet të i dorëzohet Ministrisë së Tregtisë për miratim.

67 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL ) Rezultatet e Pritura Rritja e zhvillimit ekonomik dhe rritja e punësimit, si dhe menaxhimi dhe administrimi me Parkun Teknologjik; Përkrahja e bizneseve ekzistuese ne Parkun Teknologjik; Zhvillimi i sektorit privat, prodhimit dhe eksportit, përkrahje për investimet e huaja; Shfrytëzim i tokës komunale dhe rregullim urban, rritja e imazhit të Qytetit ndër qytetarë dhe inkurajimi i njerëzve për të bërë biznes; Siguron ambient të shëndosh për biznese dhe vendbanime, udhëheq një lloj projekti, ndër të parat në Kosovë dhe bëhet shembull për Komunat tjera për zhvillimin ekonomik. I. SHËRBIMET & PËRKRAHJA Një nivel i lartë i ekspertizës komerciale është dëshmuar nga ana e Prishtina REA, përmes projekteve dhe shërbimeve të saja. Rrjeti i partnerëve si komuna e Skenderajt dhe Agjencia për Mbështetje të Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme ka një angazhim të gjatë në këtë fushë, në ndërmarrjen e ideve të reja për projekte nga koncepti deri te financimi dhe te tregu poashtu. Një paketë e plotë e shërbimeve përkrahëse komerciale për Bizneset në Park dhe të tjera do të jetë në dispozicion: Financa & Administratë Marketing Menaxhim të Pronës Private dhe Intelektuale Teknologji Informative Komercializimi/Transferet Teknologjike Mentorimi Biznesor / Trajnime Menaxhimi i Resurseve Njerëzore dhe Zhvillimi Përkrahje e jashtme do të jetë poashtu në dispozicion, me kushte mjaftë të favorshme, përmes rrjetit të pasur vendor dhe ndërkombëtarë kryesisht permes KATËR PAKETAVE: 1. PLATFORMA INSTITUCIONALE shërbime nga infrastruktura e butë, duke përfshirë: Takime të rregullta në mes të banorëve potencial të parkut dhe expertëve biznesor Seminare, konferenca dhe presentime Këshillime dhe mentorime profesionale Konsulencë biznesore dhe asistencë nga këshillat biznesor me përvojë Mundësi rrjetëzimi Lidhje me profesionistë me një përvojë biznesore të çmuar Zhvillimi i një bordi multi-antarëshe këshilldhënëse për të ndërtuar një strukturë korporative Zyre multilaterale të projektit 2. PLATFORMA E PROJEKTEVE: NGA PROJEKT IDEA DERI TE ZHVILLIMI EKONOMIK Parku Teknologjik në Skenderaj do të promovoj zhvillimin dhe rritjen e bizneseve dhe projekteve investive duke iu ndihmuar atyre të gjejnë burime financiare dhe përkrahje në:

68 66 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Transferimi i projekt idesë në realitet Përgatitjen e partneriteteve për projekte të mëdha në ekologji, ambient, ndërtimtari, përpunim, turizëm, zonë industrial etj. Krijimi i klimës së përshtatshme ndërmarrëse për zhvillim efektiv biznesor Identifikimi i qëllimeve dhe zhvillimi i strategjive të mirëfillta Analizimi i tregjeve të produkteve, dinamikat e industrive dhe ndikimet e jashtme Ndërtimi dhe zhvillimi i infrastrukturës logjike të qëndrueshme sa i përket resurseve humane, sistemeve dhe resurseve tjera Shembuj të fushave të projektit: Ndërmarrje Ndërtimore Ndërmarrje Shërbyese Agro-Biznese Infrastrukturë Ekonomike dhe teknologjike Zonë Biznesi Park teknologjik Inkubatorë biznesor Ekologji Ambient Energjetikë Turizëm Zhvillim Rural Zhvillim Regjional Resurse humane 3. PLATFORMA DEMOGRAFIKE Njohja me çka funksionon në fushën e zhvillimit të industrisë, shërbimeve, turizmit, zhvillimit regjional, infrastrukturës teknologjike, minierave dhe metalurgjisë Çfarë janë zhvillimet më efetkive për nga kostoja dhe modelet ekonomike Gjetja e partnerëve të cilët mund të ndihmojnë në adaptimin e këtyre modeleve sipas nevojave Shembuj: Organizimi i vizitave në teren Qendrat regjionale të trajtimit të ujërave të zeza Parqet teknologjike Strukturat Zhvillimore Regjionale Organizimi i Konferencave të Investimeve dhe atyre Biznesore Dokumentarë Promocional dhe mostra projektesh të modeleve të praktikave më të mira në dispozicion 4. PLATFORMA E HAPUR E TË MËSUARIT - Modelet e përshtatura sipas rrethanave fokusuar në projekte specifike - Module sipas kërkesave të BE-së

69 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Module për autoritetet nacionale, regjionale, lokale - Punëtori - Vizita studimore TRAJNIME TË MUNDSHME Menagjmenti Strategjik Sistemet Strategjike menagjeriale, bazuar në BSC - Balanced Scorecard and TPS - Total Performance Scorecard Përkrahje në dizajn, zhvillim dhe implementim të sistemeve të përmirësimeve të vazhdueshme Zhvillimi i Rrjetit të Organizatave Konsulencë në dizajn dhe zhvillim të klastereve të reja ( teknologji, ambient, shërbime) Konsulencë në fusha specifike të funksionimit dhe zhvillimit të klastereve Zhvillimi hulumtimeve, rrjeteve teknologjike e biznesore në një nivel nacional dhe ndërkombëtar Projektet e BE-së Konsulencë në një selektim të një Thirrje adekuate të BE për projekt propozime Konsulencë në formimin e një konsorciumi ndërkombëtar Konsulencë në përgatitjen e propozimeve Konsulencë në kërkimin ë financimit të projekteve nga an e BE dhe burimeve tjera Menagjimi i projekteve të BE-së Zhvillimi i Rrjetit të Organizatave klastere, rrjete teknologjike etj. Managjimi Strategjik Sistemet e përmirësimit të vazhdueshëm Perspektiva strategjike për zhvillimin e sektorit të bujqësisë në Skenderaj Komuna e Skënderajt ka një territor prej 37,440 km2. Tokë bujqësore konsiderohet të jetë rreth 21, 149 ha ose 57%, prej së cilës shumica është tokë e punueshme me një pjesë të vogël për kullosa. Poashtu, sipërfaqe pyjore janë rreth 14, 685 ja ose 39 % dhe 1, 606 ha ose 4 % djerrinë 38. Fig. 1 Sipërfaqja tokësore Kulturat bujqësore në këtë komunë janë kryesisht të orientuara nga mbjellja e drithërave, rritja e bagëtive të ndryshme, pemët dhe perimet, por që kryesisht prodhohen sa për nevojat e ekonomive familjare, me disa përjashtime që tentojnë te orientojnë prodhimin për profit. 38 Drejtoria për Bujqësi, Pylltari dhe Zhvillim Rural, Skenderaj

70 68 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Një nga sfidat kryesore me të cilat ballafaqohet sektori i bujqësisë në Komunën e Skenderajt është mungesa sistemit të ujitjes së tokave që e pamundëson kultivimin dhe rritjen e prodhimtarisë së kulturave të caktuara bujqësore si drithërave, perimeve etj. Në bazë të konsultimeve me Drejtorinë për Bujqësi në Komunën e Skenderajt, fermerët, prefektët e fshatrave, akterë nga shoqëria civile dhe rekomandime të ekspertëve të lëmisë së Bujqësisë nga Prishtina REA, konkludojmë se Zhvillimi i Sektorit të Bujqësisë në Komunën e Skenderajt mbetet me prioritet të lartë dhe konsiderohet si shtyllë kyçe për arritjen e Zhvillimit Ekonomik Lokal në këtë komunë. Mëtutje, sektorët e bujqësisë me potencial zhvillimor janë konsideruar: Objektivat për zhvillimin e bujqësisë: Krijimi i Asociacionit të Fermerëve Komercial në Skenderaj, dhe përmes tyre Rrjetit të Farmingut, që do të ishtë partneri kryesor në mes të farmerëve dhe komunës, MBPZHR, donatorëve, sektorit privat etj (e që do të iniconte krijimin i një Fondi Komunal të kursimeve për Zhvillimin e Bujqësisë në Komunën e Skenderajt në bashkëpunim me Ministrinë e Bujqësisë dhe Qeverinë e Republikës së Kosovës) Funksionalizimi i Rrjetit të Bujqësisë në nivel lokal me qëllim të përfaqësimit të interesave të akterëve të involvuar në sektorin e bujqësisë Përmirësimi i infrastrukturës për fuqizimin e zhvillimit të bujqësisë Zhvillimi i programeve për trajnimin e fermerëve në fusha specifike si ngritja e kapaciteteve për rritjen e prodhimit, marketing dhe shitje Promovimi i sektorit të bujqësisë me qëllim të vetëdijësimit të gjeneratave të reja duke e nxitur dëshirën e tyre për angazhim në ndërmarrësi bujqësore Krijimi dhe pastaj fuqizimi i pikave grumbulluese për produktet e caktuara, përmes së cilave do t u mundësohet fermerëve qasje më e lehtë në treg; 39 Objektivat strategjike mund të realizohen përmes: Fuqizimit të drejtorisë komunale të bujqësisë dhe shoqatave të sektorëve të ndryshëm në bujqësi për të qenë urëlidhëse ndërmjet farmerëve dhe sektorëve tjerë me potencial zhvillimor si atë të biznesit privat dhe turizmit Ngritjes së kapaciteteve të fermerëve dhe institucioneve lokale për promovimin e prodhimtarisë në mënyrë që fermerët të zhvillojnë produkte konkuruese në treg Ngritjes e efikasitetit të fermave në përbushjen e standardeve për cilësi dhe kualitet të prodhimit 39 Në harmoni me Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Plani për Bujqësi dhe Zhvillim Rural Prishtinë 2010

71 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Kujdesi për tokën bujqësore duke respektuar planin urban të ndërtimeve dhe mos lejimin e ndërtimeve ilegale në tokat bujqësore Përkrahja e partneriteve dhe formave tjera të bashkëpunimit për zhvillim të agrobiznesit Zhvillimi i tregut të gjelbërt për shitjen e produkteve bujqësore I. SEKTORET DHE PROJEKTET SPECIFIKE 5.1 BLEGTORIA Komuna e Skenderajt përbëhet nga 52 fshatra ku afër 90,07 % e popullsisë jetojnë ne zonat rurale, dhe vetëm 9,93 % ne qendra urbane. Blegtoria si sektor i rëndësishëm i bujqësisë është kultivuar kryesisht për nevoja të ekonomive familjare, me përjashtim të disa rasteve që kanë bërë ngritjen e fermave si aktivitet për afarizëm. Problemet: nevoja e ngritjes së kapaciteteve të fermerëve për shndërrimin e blegtorisë në biznese profitabile duke bërë ngritjen e mini fermave si për produktet e qumështit dhe mishit. Kapaciteti i ulët i prodhimit të ushqimit për kafshët dhe Procesimi i produketve të qumështit dhe mishit Standardet e ulëta në higjienën e fermave Komuna e Skenderajt potencial për zhvillimin e blegtorisë konsideron orientimin në kafshët e imëta, delet, dhitë si dhe lopët. Pozita gjeografike dhe kullosat janë shumë të përshtatshme për krijimin e tereneve të caktuara ose ngritjen e fermave. Andaj, projekte specifike me poencial zhvillimor në të ardhmen janë si vijojnë: Krijimi i skemave të granteve për subvencionimin e ndërtimit të fermave Ndërtimi i qendrave për grumbullimin e qumështit Hapja e thertoreve dhe Trajnime për standardet e fermave dhe certifikimi i fermave me standarde përkatëse 5.2 HORTIKULTURA Sektori i hortikulturës në Komunën e Skenderajt është i njohur në tregun e Kosovës me kultivimin e dredhëzave, duke përfshirë edhe kapacitetet për kultivimin e mollave dhe dardhave. Poashtu, kjo komunë është e pasur edhe me bimë mjeksore e aromatike të rëndësishme për industrinë farmaceutike por të cilat nuk ende nuk janë zhvilluar si sektorë shkaku i mungesës së përpunimit industrial. Deri më tani, konsiderohet që afër 7 ha tokë është e mbjellur me dredhëza, me kontribut nga subvencionet qeveritare në ngritjen e serave për farmeret. Mungesa e gjetjes së tregjeve, e formave të përpunimit të produkteve si dhe konkurenca jolojale në treg nga produket e importuara në Kosovë e vështirësojnë ngritjen e kapaciteteve të prodhimit të produketeve në hortikulturë. Me qëllim të fuqizimit të sektorit të hortikulturës, janë të nevojshme të krijohen këto kushte për fermerët: Në kuadër të promovimit, është e nevojshme të identifikohet dredhëza si produkt brand për Skënderajn.

72 70 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Pamje nga plantacionet e dredhëzave në Llaushë, Skenderaj, qershor, 2012 Poashtu, duhet të identifikohen edhe produkte tjera të ngjajshme që do zhvillohen si brand. Pamje nga Dita Nacionale e Dredhëzës fshati Llaushë, 8 qershor, Pemëtaria Potencialet në kultivimin e kulturave si: Mollave Dardhave dhe Kumbullës Perimtaria Komuna e Skenderajt në mungesë te sistemit të ujitjes së tokave nuk veçohet me potencial për kultivimin e përimeve përveç në zonat rreth lumit Klina. Andaj, rekomandohet ngritja e serave rreth lumit Klina për kultivimin e perimeve të paktën për mbulimin e nevojave të tregut lokal, me produkte si domate, qepë, speca, tranguj, lakër, lulelakër, sallatë të gjelbërt etj.

73 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Lavërtaria Në sektorin e lavërtarisë, komuna e Skenderajt i plotëson nevojat e komunës për drithëra. Prodhimet mesatare vjetore me grurë janë 11, 970 ton, misër 13, 120 ton dhe 1, 999 ton tërshërë. Potencial zhvillimor në lavërtari poashtu konsiderohet kultivimi i kulturave për përpunim industrial si luledielli dhe kolza. Kultivimi i lulediellit rritë potencialin për prodhimin e vajrave ushqimorë, ndërsa kultivimi i kolzës përveç që është një produkt shumë kalorik edhe për industri shfryëzohet si lëndë për prodhimin e vajrave të makinerisë. 5.4 Bletaria (Apikultura) Zhvillimi i apikulturës (bletarisë) është sektor potencial për komunën e Skenderajt. Shumëllojshmëria e prodhimeve bujqësore, veçanërisht pemëve, siguron kushte të mira për zhvillimin e bletarisë. Lulet dhe bimët mjekësore nga rrethina po ashtu mund të konsiderohen si mundësi për bletari. Krijimi i një brandi të mbrojtur dhe rritja e kapaciteteve për promovimin e produktit në tregjet lokale dhe rajonale të prodhimeve të mjaltit të Skenderajt, do të favorizonte afarizmin biznesor të prodhuesve. Projektet: - Subvencioni bletarëve për rritjen e numrit të bletëve - Ofrimi i trajnimeve për bletarët në lëmi të ndryshme si: o Rritja e njohurive për bletën, të ushqyerit efektiv o Sëmundjet e bletëve o Marketingu etj. 5.5 Shpeztaria Në Komunën e Skenderajt zhvillimi i sektorit të shpeztarisë është një sektor me potencial për afarizëm duke u orientuar nga ngritja e fermave. Megjithate, për të garantuar suksesin e këtyre fermave, është e nevojshme që fermat të zhvillohen në bazë të biznes planeve serioze dhe të realizohen projekte për ngritjen e kapaciteteve të fermerëve për zhvillimin e biznesit, zhvillimin produketve, promovimin dhe plasimin e tyre në treg. Për shkak të kushteve, do të rekomandoheshin fermat e hapura të shpendtarisë. Poashtu, projekte specifike zingjirore do krijoheshin si rezultat i funksionimit të fermave si: Ngritja e thertoreve Dizajnimi dhe paketimi i mishit Dizajnimi dhe paketimi i vezëve dhe Zhvillimi i marketingut përmes promovimit në tregje lokale dhe rajonale si dhe përmes mediave 5.6 Pylltaria Komuna e Skenderajt ka një territor pyjor prej 14, 685 ha, kryesisht e përbërë nga drunjtë gjetherënës dhe halor. Pyllëzimi Në kuadër të territorit të komunës janë sipërfaqe të cilat nuk shfrytëzohen dhe të kategorizuara si djerrina. Këto sipërfaqe duhet të shfrytëzohen për zhvillim të ardhshëm, natyrisht aty ku është e mundur, që nënkupton pjesët të cilat shtrihen pranë vendbanimeve, ndërsa pjesët tjera duhet të pyllëzohen.

74 72 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT II. Kapacitetet profesionale dhe këshillimet Nga konsultimet dhe punëtoritë e organizuara nga Prishtina REA gjatë kohës së diskutimeve dhe mbledhjes së informatave nga akterë relevant (zyrtarët komunal, përfaqësues të biznesit privat, prefektë të fshatrave, përfaqësues të shoqërisë civile etj) për Hartimin e Strategjisë së Zhvillimit Ekonomik Lokal është idenfikuar dukshëm problemi i deficiteve në profesionet e ndryshme dhe mungesa e kapaciteteve të fermerëve për zhvillimin e sektorit të bujqësisë si potencial prioritar zhvillimor në Skenderaj. Një përfundim tjetër evident është edhe mungesa e informatave në lidhje me mundësinë e qasjeve në grante ndihmëse financiare nga fermerët për zhvillimin e fermave të tyre ose zhvillimin e agrobizneseve në të ardhmen. Poashtu, farmerët nuk kanë kapacitete profesionale për të aplikuar për grante nga donator të huaj shkaku i procedurave dhe dokumenteve të shumta që duhen plotësuar. Të vetmen ndihmë financiare që fermerët kanë marrë deri më tani në Komunën e Skenderajt janë grantet dhe subvencionet Qeveritare, përkatësisht ato nga Ministria e Bujqësisë. Sfidë tjetër për farmerët paraqet edhe mungesa e njohurive të tyre për zhvillimin e fermave moderne, përdorimin e teknologjive moderne, për zhvillimin e marketingut të bizneseve të tyre dhe për hulumtimin e tregjeve për plasim të produketve të tyre. REKOMANDIMET I. Ngritja e kapaciteteve të fermerëve përmes trajnimeve profesionale si: - Ngritja dhe menaxhimi efikas i fermave - Shëndeti i kafshëve - Zhvillimi i produktit - Higjiena e fermave - Zhvillimi i cilësisë dhe kualitetit të prodhimit - Hulumtimi i tregut për shitjen e produkteve bujqësore II. Zhvillimi i aftësive profesionale dhe këshillimet - Krijimi i parneriteteve në mes të shkollës së mesme teknike përkatësisht drejtimi i bujqësisë dhe fermerëve/agrobizneseve. Ky parneritet do rezultonte me aftësimin e nxënësve për tregun e punës dhe poashtu me njohuritë që do merrnin fermerët për çështje të ndryshme në zhvillimin dhe menaxhimin e fermave dhe prodhimit; - Krijimi i programeve të ndryshme për farmerët, për ofrimin e konsultimeve, mbajtjen e takimeve javore me veterinarë, organizimin e emisioneve në radio lokale ose TV si veterinari në studio ku fermerët do mund të pyesnin për çështje të ndryshme rreth fermave etj, njejtë për pemëtari etj) Zhvillimi i sektorit të ndërtimit dhe shërbimeve të mdërtimit në Skenderaj Para së gjithash duhet të theksohet se ndërtimi dhe shërbimet ndërtimore në komunën e Skenderajt kanë qenë në nivel të lartë madje udhëheqës në vend, si një nga sektorët më të zhvilluara që me punimet e tyre i kanë paraprirë ndryshimeve pozitive në regjion. Mirëpo edhe në këtë sektor ka vend dhe hapësirë për përmirësim dhe zhvillim të mëtutjeshëm.

75 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Pamje nga Qyteti i Skenderajt, qershor, 2012 Sektori i ndërtimit, kompanitë ndërtimore e në veçanti shërbimet në ndërtimtari në Komunën e Skenderajt gjatë këtyre viteve kanë dëshmuar kapacitetet e tyre të larta jo vetëm në nivelin regjional por në nivel vendi, me tendenca ndërkombëtare përmes partneriteteve në të ardhmen, nga ana e kompanive të caktuara lidere të cilat vijnë nga Skënderaji. Mirëpo me një organizim, me një vizion më të qartë, me bashkëpunim më të madh publiko-privat dhe përkrahje të këtij sektori nga ana e komunës në të ardhmen, përmes fasciliteteve që do të mund të krijoheshin në veçanti do të arrihej një produktivitet edhe më i madh. E gjithë ideja në të ardhmen duhet të bazohet në atë që sektori i ndërtimit dhe i shërbimeve në ndërtimtari të vazhdojë të promovohet dhe të vendoset si sektor me përparësi të veçanta si nga ana e buxhetit por edhe nga lehtësirat dhe mundësitë tjera që mund t i krijohen, duke qenë kështu një nga tri shtyllat kryesore për zhvillimin e komunës së bashku me sektorin e agrikulturës dhe atë të turizmit. Projektet e identifikuara në fushën e ndërtimit dhe shërbimeve në ndërtimtari në Komunën e Skenderajt Vendi i zhvilluar ekonomikisht, konkurrues, me standarde të larta socio-ekonomike, i cili është ekologjikisht i ruajtur dhe me zhvillim të balansuar e të qëndrueshëm do të mund të arrihet me implementimin e projekteve të caktuara si në vijim: Projekti i ndërtimit dhe zhvilllimit të Parkut Teknologjik, Krijimi i kushteve përkatese për formimin e një Asociacioni në nivel komunal i cili do të ofrojë shërbimet në ndërtimtari, Zgjerimi i aksit rrugor Skenderaj-Drenas-Komoran me dy korsi, Ndërtimi i Pendës në Kuqicë, Rregullimi i shtratit të lumit Klina edhe më tutje, Projekti i Qendrës Rekrativo-Sportive në afërsi të Çiçavicës etj Takimi me akterët e sektorëve të ndërtimit, sekktorëve në ndërtimtari, përfaqësyesëve të Komunës së Skenderajt dhe Prishtina REA

76 74 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Përveç projektit të shërbimeve në ndërtim, projektit të shtratit të lumit Klina dhe projektit të parë, atij të parkut teknologjik i cili do të mund të zhvillohej në një të ardhme të afërt, projektet tjera të evidentuara pritet të realizohen për një kohë afatëgjate. Andaj fokusi i komunës në bashkëpunim me partnerët privat duhet të jetë parku teknologjik. Parku Teknologjik do të mund të zhvillohet me tërheqjen e investimeve, të cilave së pari duhet të ju paraprijnë ndërrmarrjet lokale të Komunës së Skenderajt, e më pas ato në nivel vendi dhe më gjerë. Këto ndërrmarrje komunale duhet të nxiten për investim përmes mekanizmave dhe ofertave speciale, qoftë edhe për partneritet të mundshëm për fitimet në të ardhmen. Njëra nga mundësitë përveç pozitës së parkut është edhe garantimi i kushteve në nivel komune ashtu që të mbrohen interesat e investuesve pjesmarrës në parkun teknologjik duke mos lejuar operimin e tregtisë në fusha të caktuara jashtë atij parku. Krijimi i kushteve për formimin e Asociacionit për ofrimin e shërbimeve në lëminë e ndërtimit është i domosdoshëm për një funksionim dhe bashkëpunim më të mirë të kompanive me nivelin komunal, si dhe ky Asociacion paraqet mundësinë për promovimin e Skenderajt në ofrimin e shërbimeve për ndërtim. Shkolla e Kompetencës në Skenderaj /pamje nga jasht- qershor, 2012 Në kuadër të kësaj do të duhej të bëhej gjetja e një modaliteti për avancimin e punëtorëve gjegjësisht çertifikimin e tyre në drejtime profesionale si shërbyes në ndërtimtari duke shfrytëzuar praninë e Qendrës së Kompetencës e cila mundëson një numër të madhë kualifikimesh me drejtimet e saj: a)ndërtimtaria e lartë dhe b) Ndërtimtaria e ulët

77 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Skenderaj Shkolla profesionale /e Kompetencës pamje nga brenda/qershor, 2012 Në kuadër të Ndërtimtarisë së lartë veprojnë këto profile: Beton punuesit, muratorët, pllakështruesit, zdrukthtarët me punë kulmi, kurse në kuadër të Ndërtimtarisë së ulët veprojnë këto profile: Ndërtues të rrugëve dhe kanalizimit, montues të gypave, instalues elektrik, instalues i nxehjes qëndrore dhe klimatizimit. Të gjitha këto kualifikime, kompetenca të mundshme mund të ndihmojnë në avancimin edhe më të madh të punonjësve të kompanive ndërtimore. Pasiqë kompanitë ndërtimore në Skenderaj janë konkurruese në projekte të mëdha të cilat kërkojnë kushte specifike në mesin e tyre edhe çertifikimin e puntorëve, ky kishte me qenë një veprim kyç për zhvillimin e mëtutjeshëm në sektorin e shërbimit në ndërtim. Projektimi dhe realizimi zgjerues i aksit Rrugor Skenderaj-Drenas-Komoran do të përafronte Skenderajn me Prishtinën, Aeroportin, pastaj do të lidhte direkt Zonën e Skenderajit me nyjet tjera regjionale rrugore dhe Autostradë. Me implementimin e këtij projekti në të ardhmen do të krijohen kushte më të mira për zhvillimin e komunikacionit si e mirë fillestare. Përveç kësaj do të arrihet një afërsi ashtu që do të mundësohej kyçje më e lehtë për të gjithë me Komunën e Skenderajt me pozitë qëndrore. Gjithashtu ky projekt do të shërbejë si një parakusht për një zhvillim të komunës në sektorin e turizmit. Diçka shumë me vlerë që do të dalë nga ky projekt është edhe kyçja, çasja edhe më e shpejtë e qytetarëve të Skenderajt me autostradën. Sa i përket ndërtimit të pendës në Kuqicë e cila në të ardhmen pritet të mënjanojë problemin për ujin e pijes dhe për ujitje për rrafshin e Kosovës, dimë që është bërë vetëm studimi i fizibilitetit andaj inkurajohet ngritja e kapaciteteve për punën në këtë drejtim të paktën promovimi i saj për zonën. Pasi që Penda është një projekt madhor, investuesve potencial dhe partnerëve të mundshëm duhet t i propozohet ndërtimi në faza, duke iu shmangur kostos së lartë për fillim (hap pas hapi) dhe njëkohësisht shfrytëzimi i saj në faza në mënyrë që të ketë përfitime të dyanshme, kështu që të rritet mundësia për investim. Nga shumë hulumtime dhe takime të ndryshme është konstatuar se për zhvillim edhe të fushave tjera, e në veçanti të kulturave bujqësore të cilat janë premtuese për Skenderajn në të ardhmen projekti i pendës ka një ndikim të madh. Ideja e qendrës rekrativo-sportive në afërsi të Çiçavicës në rast implementimi paraqet mundësinë për vendosjen e Skenderajt dhe regjionit si qendër frekuentimi në të ardhmen edhe nga pushuesit e kryeqytetit për shkak të pozitës që ka vendi maj, Takimi me akterët e sektorëve të ndërtimit, sekktorëve në ndërtimtari, përfaqësyesëve të Komunës së Skënderajt dhe Pr REA

78 76 KUVENDI KOMUNAL I SKENDERAJT Investuesit potencial edhe në këtë projekt të madh që në këtë fazë vetëm është i identifikuar, duhet të inkurajohen përmes Prezentimit të një Plani Final Projektues, nga ana e Komunës së Skenderajt, për investime në faza të caktuara dhe përmes partneriteteve të ndryshme. Ky projekt do të ofronte mundësinë për zhvillimin e turizmit që do të thotë se është kompatibil me Masterplanin Sektorial të zhvillimit të Turizmit në Skenderaj. Implementimi i këtyre projekteve përfshinë veprimtaritë e mëposhtme: Mbështetja e aktiviteteve të cilat promovojnë konsensusin mbi nevojat lokale, Sigurimi i mbështetjes për forcimin e kapaciteteve administrative të organizatave që kanë të bëjnë me zhvillimin e komunitetit, kështu që ata mund të menaxhojnë projektet, asetet dhe mbrojtjen e mjedisit, Mbështetje për krijimin formal të organizatave brenda komunitetit i cili do të përqendrohet në stimujt lokal e që lidhet direkt me avancimin/çertifikimin e puntorëve, Përgatitja e studimeve të fizibilitetit për projektet e caktuara për të cilat kjo fazë mungon. Orientimi i ndërrmarrësit të ndërtimtarisë në sektorin e Agrokulturës - Është shumë specifike çështja e ndërlidhjes së sektorit të ndërtimit me atë të Agrokulturës, me rrethana të veçanta në rajonin e Skenderajt dhe përreth. - Çmimi i ulët i fuqisë punëtore -udhëheqësit e kompanive të mëdha nga Skenderaj e shohin si më të sigurtë dhe më me perspektivë në të ardhmen ndoshta, sektorin e agrokulturës. Kjo edhe për faktin sepse puna në sektorin e ndërtimit është me karakter sezonal, ashtu që fuqia punëtore nuk arrinë të përmbush punimet dhe të sigurojë një punë permanente për të siguruar të ardhurat e veta brenda vitit që do të thotë se as udhëheqësi ndërtimor nuk është i kënaqur me shfrytëzushmërinë e fuqisë punëtore brenda vitit si kapital i saj. - Çmimi i ulët i tokës -Zgjerimi edhe në sektorin e agrokulturës nga ana e ndërrmarrësve ndërtimor të cilët paraqesin fuqinë blerëse-investuese në këtë rast bëhet edhe më i lehtë kur dihet kostoja e ulët e parcelës së tokës në regjionin e Skenderajt. - Agrokultura investim i qëndrueshëm -Sektori i agrokulturës sjell fitime më të vogla në krahasim me sektorin ndërtimor, mirëpo po shihet si më i qëndrueshëm dhe me fitime më të mëdha në afat-kohor më të gjatë. - Si potencial investues parashihen të jenë edhe kompanitë e ndërtimit të cilat kanë krijuar kapital dhe që investimet e tyre dëshirojnë t i orientojnë në zhvillimin e agrokulturës jo vetëm për komunën e Skenderajt por edhe në nivel vendi. - Përfitimet/Donacionet e mundshme -Kjo ndodhë për shkak të mbështetjes që po i bëhet këtij sektori. Qoftë nga qeverisja qëndrore apo nga ajo lokale ku rol kyç luajnë bashkëpunimet me organizatat e huaja të cilat implementojnë projektet e investuesve të huaj. - Mundësia për zgjerim -Ndërrmarrësit ndërtimor këtë orientim në sektorin e agrokulturës e bëjnë me qëllim të thjeshtë edhe të zgjerimit të aktivitetit të tyre edhe në fusha tjera përveç asaj të ndërtimit. - Krijimi i kushteve për inkubacionin agro-biznesor -Meqë po krijohet ky bashkëpunim i natyrshëm mes këtyre dy sektoreve, ndërtimtaria duhet të ofrojë kushte për zhvillimin e agrokulturës sikurse rasti përmes zhvillimit të ujësjellësit për ujitjen e të mirave në të ardhmen, zhvillimin e rrugëve më të thella rurale etj. - Krijimi i hallkës së bashkëpunimit -Ky orientim në të ardhmen përputhet dhe i përgjigjet planit për zhvillimin e komunës për krijimin e hallkës së bashkëpunimit në mes te AGRO-TURIZMIT- NDËRTIMIT si tre sektorët që sjellin produktivitet për qytetarët e Skenderajt.

79 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL BURIMET E FINANCIMIT - Mbështetje nga buxheti i vendit për investimet bazë kapitale në infrastrukturë. - Krijimi i zërave të veçantë dhe progresivë në Buxhetin e vendit (sipas Ministrive të linjave përkatëse, në bashkrendim me komunën dhe Masterplanit Zhvillimor të Turizmit për investime në Infrastrukturën turistike dhe Strategjisë Nacionale për Zhvillim Rural e Bujqësorë). - Zgjidhja e çështjes së kufinjëve të parkut teknologjik duke promovuar edhe mbështetjen me projekte dhe iniciative PPP. - Nxitja dhe garantimi i investimeve të huaja Zhvillimi i Turizmit në Skenderaj Hapi themelor që duhet marrë përpara çdo reforme apo ndryshimi të mundshëm në sektorin potencial të turizmit, duhet të jetë përcaktimi i zonës/ve dhe rolit që do të zërë turizmi sektorial në zhvillimin ekonomik lokal në aspektin afatgjatë (të paktën deri në vitin 2030). Pamje nga Sheshi Adem Jashari në Skenderaj, qershor, 2012 Vizioni i prezantuar në vazhdim, bazohet mbi dispozitat e vendosjes së turizmit sektorial në qendër të atrakcionit të qeverisë jo vetëm lokale por në bashkrënderim edhe me nivelin qendror dhe të zhvillimit ekonomik të vendit. Në Skenderaj tashmë janë identifikuar mundësi për zhvillimin e këtyre formave të turizmit: Turizmi historik Turizmi kulturor/arkeologjik, Turizmi natyror, Turizmi rekrativ, Turizmi rural etj. Turizmi historik - Me fokus të veçantë duhet trajtuar Turizmi historik/kulturor për shkak të prezencës dhe vet madhështisë së Kompleksit memorial ADEM JASHARI, i cili paraqet një mundësi të madhe për këtë llojë turizmi pasiqë sjellë një fluks të madhë vizituesish gjatë tërë vitit,