«Макарон өнімдерінің өндірісі» зерттеу нәтижелерінің ЕСЕБІ

Transcription

1 «DAMU RESEARCH GROUP» МАРКЕТИНГТІ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУЛЕР АГЕНТТІГІ «Макарон өнімдерінің өндірісі» зерттеу нәтижелерінің ЕСЕБІ («2020 БЖК» бағдарламасы негізінде жүзеге асырылған) Дайындалды: «Даму» кәсіпкерлікті дамыту Қоры» АҚ үшін г.алматы ЖЕЛТОҚСАН 2012г. Агентство Маркетинговых и Социологических исследований DAMU Research Group г. Алматы, КАЗАХСТАН, ул. Джамбула 12/111 (727) , факс (727) Web:

2 МАЗМҰНЫ МАЗМҰНЫ КЕСТЕЛЕР ТІЗІМІ СУРЕТТЕР ТІЗІМІ ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТТАРЫ МЕН ТАПСЫРМАЛАРЫ ӘДІСТЕМЕСІ ЗЕРТТЕУ ТҮЙІНДЕМЕСІ. НЕГІЗГІ ҚОРЫТЫНДЫЛАР САЛА ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАЛАРЫ САЛАНЫҢ СИПАТТАМАСЫ СЕЛЕЛЕР, ҚАРҚЫНДЫЛЫҚТАР МЕН МҮМКІНДІКТЕР САЛАДАҒЫ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР САЛАҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ МЕМЛЕКЕТТІК РЕСУРСТАРҒА ДӘНДЕР САТЫП АЛУ «БИЗНЕСТІҢ ЖОЛ КАРТАСЫ 2020» БАҒДАРЛАМАСЫ «ДАМУ-ҚОЛДАУ» БАҒДАРЛАМАСЫ ӨНДІРІС МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ӨНДІРІСІ МАКАРОН ӨНІМДЕРІН ӨНДІРУШІЛЕР ПІКІРЛЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУЛЕРІ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ДИСТРИБЬЮТОРЛАРЫНЫҢ КӨЗҚАРАСТАРЫН ЗЕРТТЕУ СЫРТҚЫ САУДА МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚ МӨЛГЕРІН АНЫҚТАУ (ІШКІ ҚОЛДАНЫЛУ) БАҒАЛЫҚ ШОЛУ ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ ТУРАЛЫ ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ МӘЛІМЕТТІЛІГІ МАКАРОН ӨНІМДЕРІН САТЫП АЛУ ӘДЕТТЕРІ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІ САУДАЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІНІҢ ӘТҮРЛІЛІГІНЕ ТҰРҒЫНДАРДЫҢ ҚАТЫНАСЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІН ДАЙЫНДАУ ТӘСІЛДЕРІ ТҰТЫНУШЫ ПРОФИЛІ МЕДИАТАҢДАУЛАРЫ ҚОСЫМША «Макарон өнімдерінің өндірісі» 2

3 Кестелер тізімі КЕСТЕЛЕР ТІЗІМІ КЕСТЕ 2.1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ӨНДІРІСІ ОБЛЫСТАР БОЙЫНША, ТОННАМЕН КЕСТЕ 3.1 АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН НЕСИЕЛЕНДІРУ БОЙЫНША ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРМЕН ЖӘНЕ «АГРАРНАЯ КРЕДИТНАЯ КОРПОРАЦИЯ» АҚ-НЫҢ МӘЛІМЕТТЕРІ КЕСТЕ 3.2 АУЫЛДЫҚ ЖЕРЛЕРДЕГІ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫМНЕН АЙНАЛЫСПАЙТЫН БИЗНЕС ТҮРІН НЕСИЕЛЕНДІРУ (АШЕБ) КЕСТЕ 3.3 ОБЛЫСТАР БОЙЫНША БӨЛІНГЕН ҚАРЖЫЛАНДЫРЫЛҒАН ЖОБАЛАР КЕСТЕ 3.4 САЛА БОЙЫНША ЖОБАЛАР ҚҰРЫЛЫМЫ КЕСТЕ 4.1 ҚЫЗМЕТТІҢ ЖЕКЕ ТҮРЛЕРІ БОЙЫНША ТІРКЕЛГЕН КӘСІПОРЫНДАР САНЫ 2011ЖЫЛЫ, ДАНА КЕСТЕ 4.2 ДИНАМИКАДАҒЫ ӨНЕРКӘСІП КӘСІПОРЫНДАРЫ МЕН ӨНДІРІСШІЛЕРДІҢ САНЫ КЕСТЕ 4.3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІ НАРЫҒЫНЫҢ СЫЙЫМДЫЛЫҒЫ, МЫҢ.ТОННА КЕСТЕ 4.4 ОБЛЫС БОЙЫНША МАКАРОН ӨНДІРІСІНЕ ДЕГЕН КЕСТЕ 4.5 САТУ КӨЛЕМІН ӨНДІРУЩІЛЕРМЕН БАҒАЛАУ, ТОННА КЕСТЕ 4.6 ӨНДІРІЛЕТІН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТОБЫ/СҰРЫПТАРЫ КЕСТЕ 4.7 ӨНДІРІЛЕТІН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ КЕСТЕ 4.8 ӨНДІРІСТІК ҚУАТТЫДЫҚТЫҢ ЖҮКТЕЛУІ КЕСТЕ 4.9 МАКАРОН БҰЙЫМДАРЫН САТУ ТҮРІ КЕСТЕ 4.10 МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ САҚТАЛУ ҰЗАҚТЫҒЫ КЕСТЕ 4.11 САТУ АРНАСЫ БОЙЫНША САТУ ПАЙЫЗЫ КЕСТЕ 4.12 ТАРАТУ АРНАЛАРЫ БОЙЫНША САТУ КӨЛЕМДЕРІ КЕСТЕ 4.13 ӨНДІРІЛЕТІН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТОБЫ/СҰРЫБЫ КЕСТЕ 4.14 ӨНДІРІЛЕТІН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ КЕСТЕ 4.15 МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ САТЫЛУ ТҮРІ КЕСТЕ 4.16 САТУ КӨЛЕМІН ДИСТРИБЬЮТОРЛАРМЕН БАҒАЛАУ, ТОННА КЕСТЕ 4.17 САТУ АРНАСЫ БОЙЫНША САТУ ПАЙЫЗЫ «Макарон өнімдерінің өндірісі» 3

4 КЕСТЕЛЕР ТІЗІМІ КЕСТЕ ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА МАКАРОН ӨНІМДЕРІ ИМПОРТЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ (КОД ТН ВЭД ) КЕСТЕ ЖЖ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА ЕНГІЗІЛГЕН КӨЛЕМ ИМПОРТЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ КЕСТЕ ЖЖ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА ЕНГІЗІЛГЕН КӨЛЕМ ИМПОРТЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ (МЫҢ АҚШ ДОЛЛ.) КЕСТЕ ЖЫЛЫ ҚАЗАҚСТАНҒА ИМПОРТТАЛҒАН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОБЛЫСТАРЫ БОЙЫНША ТАРАТЫЛУЫ КЕСТЕ ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА МАКАРОН ӨНІМДЕРІ ИМПОРТЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ (КОД ТН ВЭД ) КЕСТЕ ЖЫЛЫ ҚАЗАҚСТАНҒА ЭКСПОРТТАЛАТЫН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОБЛЫСТАРЫ БОЙЫНША ТАРАТЫЛУЫ КЕСТЕ ЖЖ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА ЕНГІЗІЛГЕН КӨЛЕМ ЭКСПОРТЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ (ТОННА) КЕСТЕ ЖЖ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА ЕНГІЗІЛГЕН КӨЛЕМ ЭКСПОРТЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ (АҚШ ДОЛЛ) КЕСТЕ ЖЖ. МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҒЫНЫҢ КӨЛЕМІ КЕСТЕ 6.2 МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ҚАЗАҚАТАНДЫҚ НАРЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ КЕСТЕ 7.1 АЙМАҚ БОЙЫНША БАРЛЫҚ ТАУАРЛАР МЕН ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУЛЕРГЕ ТҰТЫНУШЫЛЫҚ БАҒАЛАРДЫҢ ӨСІМІ ( % ӨТКЕН ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНА) КЕСТЕ 7.2 АЙМАҚ БОЙЫНША АЗЫҚ-ТҮЛІК ТАУАРЛАРЫНЫҢ ТҰТЫНУШЫЛЫҚ БАҒАЛАРДЫҢ ӨСІМІ ( % ӨТКЕН ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНА) КЕСТЕ ЖЫЛҒЫ АЛДЫНҒЫ АЙҒА ШАҚҚАНДАҒЫ ПАЙЫЗДЫҚ МӨЛШЕРДЕГІ ИНФЛЯЦИЯ КЕСТЕ 7.4 МЕРЗІМ СОҢЫНА АЛДЫНҒЫ ЖЫЛҒА ШАҚҚАНДАҒЫ ПАЙЫЗДЫҚ МӨЛШЕРДЕГІ НАН ӨНІМДЕРІНЕ БАҒА ИНДЕКСІ КЕСТЕ 7.5 МЕРЗІМ СОҢЫНА АЛДЫНҒЫ ЖЫЛҒА ШАҚҚАНДАҒЫ ПАЙЫЗДЫҚ МӨЛШЕРДЕГІ НАН ӨНІМДЕРІНЕ ЖӘНЕ БИДАЙ ӨНІМДЕРІНЕ БАҒА ИНДЕКСІ КЕСТЕ 7.6 МЕРЗІМ АЯҒЫНА АЗЫҚ-ТҮЛІК ӨНІМДЕРІ ТҮРЛЕРІ БОЙЫНША ӨНДІРУШІ- КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ БАҒАЛАРЫ, ТОННА/ТЕҢГЕ КЕСТЕ Ж. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЛАЛАРЫ МЕН ТОҚСАНДАРҒА ШАҚҚАНДАҒЫ МСАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ БАҒАЛАРЫ, КИЛОГРАММ/ТЕҢГЕ «Макарон өнімдерінің өндірісі» 4

5 КЕСТЕЛЕР ТІЗІМІ КЕСТЕ Ж. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЛАЛАРЫ МЕН ТОҚСАНДАРҒА ШАҚҚАНДАҒЫ МСАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ БАҒАЛАРЫ, КИЛОГРАММ/ТЕҢГЕ КЕСТЕ 7.9 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ БОЙЫНША БАҒАСЫ, 1 КИЛОГРАММ/ТЕҢГЕ КЕСТЕ 7.10 ӘРТҮРЛІ САТУ НҮКТЕЛЕРІНЕ ШАҚҚАНДА МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ АҒЫМДЫҚ БАҒАСЫ (ТЕНГЕ/КИЛОГРАММ) КЕСТЕ 7.11 ОБЛЫСТАРҒА ШАҚҚАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ ОРТАША БАҒАСЫ (ТЕНГЕ/КИЛОГРАММ) «Макарон өнімдерінің өндірісі» 5

6 Суреттер тізімі CYPETTЕР ТІЗІМІ СУРЕТ 2.1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНДІРІСІ МЕН ИМПОРТЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ СУРЕТ 2.2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНДІРІСІНДЕГІ ЭКСПОРТ ПЕН ИМПОРТТЫҢ БӨЛІГІ СУРЕТ 2.3 ҚР- НЫҢ МАКАРОН ӨНДІРІСІНІҢ ОБЛЫСТАР БОЙЫНША ҚҰРЫЛЫМЫ.2011 ЖЫЛЫ СУРЕТ 2.4 ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МАКАРОНДАРДЫҢ БАЛАНСЫ, МЫҢ ТОННА СУРЕТ 4.1 ҚЫЗМЕТТІҢ ЖЕКЕ ТҮРЛЕРІ БОЙЫНША ҚР-ДА ТІРКЕЛГЕН СУРЕТ 4.2 АБСОЛЮТТІК МАҒЫНАДАҒЫ КӨБІРЕК САТЫЛАТЫН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ СУРЕТ 4.3 НАРЫҚТА ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІЛЕРДІҢ ҮЛЕСІ, ОРТАША ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 4.4 АБСОЛЮТТІК МАҒЫНАДА ЕҢ ТАНЫМАЛ МАКАРОН ӨНІМДЕРІ ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІНЕ СҰРАНЫС СЕБЕПТЕРІ СУРЕТ 4.5 АБСОЛЮТТІ ШАМАДА МАРКАСЫ БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ КӨЗҚАРАСТАР СУРЕТ 4.6 МҮМКІН БОЛАТЫН ӨНДІРІСТІК ҚУАТТЫЛЫҚТЫҢ ӨСУІ, ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН СУРЕТ 4.7 ӨНДІРІСТЕ ДӘМДЕУІШ ҚОСПАЛАР МЕН КҮШЕЙТКІШТЕРДІ ҚОЛДАНУ, ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН СУРЕТ 4.8 МАКАРОН ӨНІМДЕРІН САТУ АЙМАҚТАРЫ, ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 4.9 МАКАРОН ӨНІМДЕРІН САТУ АРНАЛАРЫ, ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН СУРЕТ 4.10 ӨНДІРІСТЕ ДӘМДЕУІШ ҚОСПАЛАР МЕН КҮШЕЙТКІШТЕРДІ ҚОЛДАНУ, ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН СУРЕТ 4.11 АБСОЛЮТТІ ШАМАДАҒЫ АНАҒҰРЛЫМ ҮЛКЕН ӨТІМГЕ ИЕ МАКАРОН ӨНІМДЕРІ СУРЕТ 4.12 АБСОЛЮТТІ ШАМАДАҒЫ ЕҢ КӨП САТЫЛЫМҒА ИЕ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ КӨЛЕМІ СУРЕТ 4.13 ОРТАША ПАЙЫЗБЕН АЛҒАНДА НАРЫҚТАҒЫ МАРКА ҮЛЕСІ СУРЕТ 4.14 АБСОЛЮТТІ ШАМАСЫ БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ЕҢ ҮЛКЕН СҰРАНЫСҚА ИЕ МАРКАЛАРЫНЫҢ СЕБЕПТЕРІ «Макарон өнімдерінің өндірісі» 6

7 CYPETTЕР ТІЗІМІ СУРЕТ 4.15 АБСОЛЮТТІ ШАМАДА МАРКАСЫ БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ КӨЗҚАРАСТАР СУРЕТ 4.16 АБСОЛЮТТІ ШАМАДАҒЫ ДИСТРИБЬЮТОРЛАРМЕН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ӨНДІРУШІСІН ТАҢДАУҒА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР СУРЕТ 4.17 АБСОЛЮТТІ ШАМАДАҒЫ ДИСТРИБЬЮТОРЛАРМЕН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ӨНДІРУШІЛЕРІНІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫНА СӘЙКЕС ТАҢДАУ ФАКТОРЛАРЫ СУРЕТ 4.18 МАКАРОН БҰЙЫМДАРЫН САТУ КАНАЛДАРЫ, ПАЙЫЗБЕН % СУРЕТ ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА МАКАРОН ӨНІМДЕРІ ИМПОРТЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ (НАТУРАЛДЫ ӨЛШЕМДЕ) СУРЕТ ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА МАКАРОН ӨНІМДЕРІ ИМПОРТЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ (БАҒАЛЫҚ ӨЛШЕМДЕ) СУРЕТ 5.3 ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН 2011Ж ҚАЗАҚСТАНДА МАКАРОН ИМПОРТЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ СУРЕТ ЖЖ. ҚАЗАҚСТАНҒА ИМПОРТТАЛҒАН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ДАНАЛЫҚ ШАРТТЫ ҚҰНЫ, 1 ТОННАҒА СУРЕТ ЖЫЛЫ ҚАЗАҚСТАНҒА ИМПОРТТАЛҒАН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОБЛЫСТАРЫНА ҮЛЕСІ БОЙЫНША ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАДА ТАРАТЫЛУЫ СУРЕТ 5.6 ҚАЗАҚСТАНҒА МАКАРОН ӨНІМДЕРІ БОЙЫНША ЭКСПОРТ ИМПОРТ ДИНАМИКАСЫ, МЫҢ. ТОНН СУРЕТ ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА МАКАРОН ӨНІМДЕРІ ЭКСПОРТЫНЫҢ СУРЕТ ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА МАКАРОН ӨНІМДЕРІ ЭКСПОРТЫНЫҢ СУРЕТ ЖЫЛЫ ПАЙЫЗ ШАМАСЫНДА ҚАЗАҚСТАНҒА ЭКСПОРТТАЛАТЫН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОБЛЫСТАРЫ БОЙЫНША ТАРАТЫЛУЫ СУРЕТ 5.10 ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН 2011Ж ҚАЗАҚСТАНДА МАКАРОН ЭКСПОРТЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ СУРЕТ ЖЖ. ҚАЗАҚСТАНТАН ЭКСПОРТТАЛАТЫН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ШАРТТЫ ҚҰНЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ, ТОННА/ДОЛЛ «Макарон өнімдерінің өндірісі» 7

8 CYPETTЕР ТІЗІМІ СУРЕТ ЖЖ. МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҒЫНЫҢ КӨЛЕМІ СУРЕТ ЖЫЛДАРДАҒЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІ НАРЫҒЫ КӨЛЕМІНІҢ СУРЕТ ЖЖ. НАРЫҚ КӨЛЕМІНІҢ БОЛЖАМЫ, МЫҢ.ТОННА СУРЕТ 7.1 САУДА НҮКТЕЛЕРІНДЕ ҰСЫНЫЛАТЫН МАКАРН ӨНІМДЕРІНІҢ ОРТАША ҚҰНЫ, КИЛОГРАММ/ТЕНГЕ СУРЕТ ЖЖ. АЙЛАРҒА ШАҚҚАНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ БАҒАСЫ, КИЛОГРАММ/ТЕНГЕ СУРЕТ 7.3 ОБЛЫСТАРҒА ШАҚҚАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ ОРТАША БАҒАСЫ (ТЕНГЕ/КИЛОГРАММ) СУРЕТ 7.4 ОБЛЫСТАРҒА ШАҚҚАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ ОРТАША БАҒАСЫ (ТЕНГЕ/КИЛОГРАММ) СУРЕТ 7.5 ОБЛЫСТАРҒА ШАҚҚАНДАҒЫ МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ ОРТАША БАҒАСЫ (ТЕНГЕ/КИЛОГРАММ) СУРЕТ 8.1 «СУЛТАН МАРКЕТИНГ» ДИСТРИБЬЮТОРЛЫҚ ЖЕЛІСІ СУРЕТ 8.2 ДИСТРИБЬЮТОРЛЫҚ ЖЕЛІСІ СУРЕТ 8.3 «ЖЕЛАЕВСКИЙ НАН ӨНIМДЕРІНІҢ КОМБИНАТЫ» АҚ НЫҢ ДИСТРИБЬЮТОРЛЫҚ ЖЕЛІСІ СУРЕТ 8.4 «КОРОНА» МАКАРОН ФАБРИКАСЫ» ЖШС-НІҢ ДИСТРИБЬЮТОРЛЫҚ ЖЕЛІСІ СУРЕТ 8.5 «ВОСТОЧНО-КАЗАХСТАНСКИЙ МУКОМОЛЬНО-КОМБИКОРМОВЫЙ» АҚ- НЫҢ ДИСТРИБЬЮТОРЛЫҚ ЖЕЛІСІ СУРЕТ 8.6 «КЭММИ» КОМПАНИЯСЫНЫҢ ДИСТРИБЬЮТОРЛЫҚ ЖЕЛІСІ СУРЕТ 8.7 ӨНІМНІҢ ЖЫЛЖУЫНЫҢ ЖАПЫ СХЕМАСЫ СУРЕТ9.1 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ ТУРАЛЫ ТҰРҒЫНДАРДЫҢ МӘЛІМЕТТІЛІГІ (ЖОСПАРСЫЗ АЛҒАНДА) СУРЕТ 9.2 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ ТУРАЛЫ ТҰРҒЫНДАРДЫҢ МӘЛІМЕТТІЛІГІ (БІЛДІРТІП АЙТУ БОЙЫНША) СУРЕТ 9.3 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША СОҢҒЫ 12 АЙДА САТЫП АЛЫНҒАН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ СУРЕТ 9.4 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША, ЕҢ КӨП ЖИІ САТЫП АЛЫНАТЫН МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ «Макарон өнімдерінің өндірісі» 8

9 CYPETTЕР ТІЗІМІ СУРЕТ 9.5 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІСІН ТАҢДАУ БОЙЫНША КРИТЕРИИЛЕРІ СУРЕТ 9.6 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ СУРЕТ 9.7 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІН ОРАМЫМЕН НЕМЕСЕ САЛМАҚПЕН САТЫП АЛЫНАТЫНДАРЫ СУРЕТ 9.8 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІН САТЫП АЛУДЫҢ БАСТЫ ОРЫНДАРЫ СУРЕТ 9.9 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАНДА МАКАРОН ӨНІМДЕРІН САТЫП АЛУДЫҢ ЖИІЛІГІ СУРЕТ 9.10 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАНДА МАКАРОН ӨНІМДЕРІН САТЫП АЛУДЫҢ КӨЛЕМІ.. 98 СУРЕТ 9.11 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІН САТЫП АЛУ ПРОЦЕСІ СУРЕТ 9.12 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША, МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕ ДЕГЕН СУРЕТ 9.13 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІ ҚҰНЫНЫҢ ҚАНАҒАТТАНДЫРЫЛУЫН БАҒАЛАУ ДӘРЕЖЕСІ, ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 9.14 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ОРАМ САПАСЫНА ҚАНАҒАТТАНДЫРЫЛУ ДӘРЕЖЕСІ, ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 9.15 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ОРАМЫ ӘРЛЕНУІНІҢ ҚАНАҒАТТАНДЫРЫЛУ ДӘРЕЖЕСІ, ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 9.16 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ САПАСЫНА ҚАНАҒАТТАНДЫРЫЛУ ДӘРЕЖЕСІ, ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 9.17 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ӘР ТҮРЛІ АССОРТИМЕНТІ БАР БОЛУЫНЫҢ ҚАНАҒАТТАНДЫРЫЛУ ДӘРЕЖЕСІ, ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 9.18 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ДҮКЕНДЕРДЕГІ ҚОЛ ЖЕТІМДІЛІГІНЕ ҚАНАҒАТТАНДЫРЫЛУ ДӘРЕЖЕСІ, ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 9.19 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ӘЙГІЛІЛІГІНЕ ҚАНАҒАТТАНДЫРЫЛУ ДӘРЕЖЕСІ, ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 9.20 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ИМИДЖІНЕ ҚАНАҒАТТАНДЫРЫЛУ ДӘРЕЖЕСІ, ПАЙЫЗБЕН СУРЕТ 9.21 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША БИДАЙДЫҢ ҚАТТЫ СҰРЫПТАРЫНЫҢ ҚАТТЫ СҰРЫПТАРДЫҢ АЫРМАШЫЛЫҒЫ СУРЕТ 9.22 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША БИДАЙДЫҢ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ЖҰМСАҚ СҰРЫПТАРЫНЫҢ АЙЫРШАЛЫҒЫН БІЛУ «Макарон өнімдерінің өндірісі» 9

10 CYPETTЕР ТІЗІМІ СУРЕТ 9.23 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША БИДАЙДЫҢ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ЖҰМСАҚ СҰРЫПТАРЫНЫҢ СУРЕТ 9.24 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША БИДАЙДЫҢ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ЖҰМСАҚ СҰРЫПТАРЫНЫҢ СУРЕТ 9.25 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША МАКАРОН ӨНІМДЕРІН АЛМАСТЫРУША - ӨНІМДЕР СУРЕТ 9.26 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН ЖАСЫ БОЙЫНША РЕСПОНДЕНТТЕР ПРОФИЛІ СУРЕТ 9.27 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША ЖЫНЫСЫ БОЙЫНША РЕСПОНДЕНТТЕР ПРОФИЛІ СУРЕТ 9.28 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН ҰЛТЫ БОЙЫНША РЕСПОНДЕНТТЕР ПРОФИЛІ СУРЕТ 9.29 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН БІЛІМ АЛУ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША РЕСПОНДЕНТТЕР ПРОФИЛІ СУРЕТ 9.30 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН ҚЫЗМЕІ БОЙЫНША РЕСПОНДЕНТТЕР ПРОФИЛІ СУРЕТ 9.31 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН АЗЫҚ-ТҮЛІК ӨНІМДЕРІН САТЫП АЛУ БОЙЫНША РЕСПОНДЕНТТЕР ПРОФИЛІ СУРЕТ 9.32 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША ПАЙЫЗДЫҚ ШАМАМЕН БІР ДАНҰЯ МҮШЕСІНЕ ТАБЫС КӨЛЕМІ БОЙЫНША РЕСПОНДЕНТТЕР ПРОФИЛІ СУРЕТ 9.33 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША АЗЫҚ-ТҮЛІК ӨНІМДЕРІН САТЫП АЛУДА АҚПАРАТ КӨЗЕРІН ТАҢДАУ СУРЕТ 9.34 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША АНАҒҰРЛЫМ КӨБІРЕК КӨРІЛЕТІН ТЕЛЕВИЗИОНДЫ АРНАЛАРДЫҢ РЕЙТИНГІ СУРЕТ 9.35 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША АНАҒҰРЛЫМ ЖИІ ОҚЫЛАТЫН ГАЗЕТТЕР РЕЙТИНГІ СУРЕТ 9.36 ҚАЗАҚСТАН БОЙЫНША АНАҒҰРЛЫМ ЖИІ ОҚЫЛАТЫН ЖУРНАЛДАР РЕЙТИНГІ «Макарон өнімдерінің өндірісі» 10

11 ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТТАРЫ МЕН ТАПСЫРМАЛАРЫ Зерттеудің мақсаттары мен тапсырмалары Зерттеу мақсаты 1. Заңды және жеке тұлғалардың кәсіптік белсенділігін арттыру үшін «Макарон өнімдерін өндіру» экономикалық секторы бойынша ақпаратты жинақтау және жүйелеу. 2. Салалар бойынша объективті ақпарат алу үшін кәсіпкерлерге маркетингті зерттеулердің нәтижелерін ұсыну. Зерттеу тапсырмалары: 1. Саланың, оның қиыншылықтары мен қарқынының қысқаша сипаттамасы 2. Салаға көрсетілетін демеу 3. Ішкі өндіріс ҚР зерттелетін тауарлар өндірісі көлемінің динамикасы ( жж.) ҚР аймақтары мен көлемді қалалары бойынша өндіріс көлемі ( жж.) Қазақстанның негізгі аймақтары мен қалаларына қарай бөлу және динамикасы бойынша зерттелміш тауарды өндіруші компания саны ( жж.) 4. Өндірістік қуаттылық Өндірістік қуаттылықтың көлемі мен жүктелуін бағалау ( жж.) Аймақтар/ірі қалалар/өндірушілер бойынша өндірістік қуаттылықты бағалау. 5. Сыртқы сауда ТН ВЭД кодтарының қарастырылатын тізімі және олардың сипаттамасы (Сыртқыэкономикалық қызметтің тауарлық номенклатурасы) ТН ВЭД біріктірілген кодтарын біртекті топтары бойынша ары қарай мәліметтерін импорт/экспорт бойынша талдау мақсатында жинақтау. ҚР зерттелетін тауарлар импортының көлемі ( жж.) Өнімді импорттайтын-мемлекеттер ( жж.) Аймақтар бойынша импорт көлемі ( жж.) ҚР-нан зерттелетін тауарлардың экспортының көлемі ( жж.) ҚР-нан өнімді қабылдауыш-мемлекеттер ( жж.) 6. Нарық мөлшері ҚР нарығының мөлшерін есептеу РК ( жж.) - құндық белгіде; - физикалық белгіде. Аймақтар бойынша нарық мөлшері ( жж.) - құндық белгіде; - физикалық белгіде. Сипаттамасы бойынша нарық сегментациясы: «Макарон өнімдерінің өндірісі» 11

12 ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТТАРЫ МЕН ТАПСЫРМАЛАРЫ - баға деңгейі бойынша; - өнімнің/қызмет көрсетудің түрлері/типі/әртүрлілігі бойынша Өнімнің/қызметтің республика ішілік аймақаралық/облысаралық импорты және экспортының көлемі. Артықшылықты және тапшылықты аймақтарды/облыстарды анықтау. Алдағы 3 жылға нарықтың дамуын болжау және нарыққа әсер ететін факторлар мен қарқындар (жалпы мемлекеттегі және аймақтардағы экономикалық ахуалға байланысты, халықтың табыс динамикасы, инфляция, қарастырылып отырған нарыққа тиімді көрсеткіштер және т.с.) 7. Бағаны шолу ҚР инфляция деңгейі ( жж.) Өнімнің негізгі түрлеріне тоқсандық көтерме баға индексі ( жж.) Қазақстан аймақтары бойынша өнімнің орташа сатылу бағалары ( жж.) Бағаларды жазу барысында ағымдағы бағаларды талдау (тауарлардың өткізку арналары мен түрлеріне қарай бөлу бойынша) 8. Нарықтың негізгі ойыншыларының портфолиосы ҚР аймақтарында сала бойынша қызмет атқаратын компаниялар саны (сатушылар, дистрибьюторлар, өндірушілер және т.б.) Ірі өндірушілерді айқындау бойынша саланың ақпараттық картасы Өнімді ірі өндіруші компаниялар мен дистрибьютордар бойынша ақпарат. Нарықта өнімді соңғы тұтынушыға жеткізу бойынша дистрибуции-арналар сұлбасының кескіні. Дистрибуции-арналардың мықты және осал беттерінің жеке сұлбасы. Бәсекелестік деңгейінің бағасы. Аймақтар арасындағы салыстырмалы талдау. 9. Сатып алушы мінез-құлқы. Өнімді таңдау факторлары Брендтері/маркалары туралы ақпараттандырылуы. Брендтермен/маркалармен қанағаттану/қанағаттанбау деңгейі. Қанағаттану/қанағаттанбау себептері. Өнімді сатып алу жиілігі Өнімді сатып алу көлемі Өнімді сатып алу орны Өнімді сатып алуға кеткен орташа шығын Бағаны қабылдау Мақсатты аудироияның профилі. Мақсатты аудиторияны сегментациялау. 10. Негізгі қорытындылар мен нұсқаулықтар Мақсатты аудитория сегментінің дамуын бағалау. Нарықтың неғұрлым дамшы сегменттерін бағалау. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 12

13 ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТТАРЫ МЕН ТАПСЫРМАЛАРЫ - аймақтарға жіктеуде; - баға деңгейі бойынша; - өнімнің/қызмет көрсетудің түрлері/типі/әртүрлілігі бойынша «Өндірушіден тұтынушыға» жеткізу қозғалысы бойынша неғұрлым оптималды және тиімді дистрибуции/арналарының сұлбасын анықтау. Мақсатты аудиторияның Мақсатты аудирояның медиатаңдауы. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 13

14 ӘДІСТЕМЕСІ Әдістемесі Осы зерттеуді жүзеге асыруда алдыға қойылған тапсырмаларды орындау үшін және жалпы нарық бойынша қызығушылықты қолданылды: мәліметтер алу үшін келесі зерттеу әдістері Desk Research ( зерттеу кабинеті). Мәліметтер базасы мен жіктемелерді есепке алғандағы статистикалық қызметтерде, БАҚ, жинақталатын екінші сатылы ақпаратты жинау. Экспертті сұрақ. Өндіруші компаниялардың қызметкерлерінен сауалнама алу арқылы зерттеу. Сұрақ жауап барысында қызығушылық тудыратын сұрақтар зерттеублогы бойынша анкета құрастырылды. Сұрақ-жауапқа ТОП-менеджер сияқты деңгейдегі эксперттер тартылды (директорлар, басшылар, бөлім басшылары). Таңдау: 49 эксперттер, дәлірек айтқанда 23 өндірушілер және 26 дистрибьюторлар. Географиялық зерттеу: Дистрибьюторлармен Өндірушілермен Облыстар Қалалар р/н интервью саны интервью саны 1 Ақтөбе Актөбе Атырау Атырау Батыс Орал 2 2 Қазақстан 4 Қарағанды Қарағанды Қостанай Қостанай Қызылорда Қызылорда Оңтүстік Шымкент 2 2 Қазақстан 8 Павлодар Павлодар Солтүстік Петропавловск 7 2 Қазақстан 10 Алматы Алматы Шығыс Өскемен 2 2 Қазақстан 12 Акмола Астана - 2 Барлығы Мәліметтерді жинақтау периоды: 5-нен 29 қараша 2012жыл. Бағаларды қайта жазу. Әрбір аймақтан неғұрлым сұранысқа мол тауарға әртүрлі арналар бойынша бағалар қайта жазылды. Зерттеу географиясы. Осы зерттеу Қазақстанның барлық аймағында жүргізілді. Барлық көрсеткіштер негізінен облыстар мен қалалар бойынша қарастырылған. Мәліметтерді жинақтау периоды: 5-нен 29 қараша 2012жыл. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 14

15 ӘДІСТЕМЕСІ Сауалнама саны. Сауалнама репрезентативті таңжау қағидасы негізінде ҚР барлық аймақтары бойынша алдын ала құрастырылған анкета негізінде өнімді сатып алушылардың ішінен жүргізілді (зерттеудің мақсаттары мен тапсырмалары негізінде). Сауалнама алдын ала- дайындалған анкета негізінде жүзеге асырылды. Таңдау: 300 интервью. Географиялық зерттеу: р/н Облыстар Қалалар Халықтан алынған сауалнама саны 1 Ақтөбе Ақтөбе 15 2 Атырау Атырау 15 3 Батыс Қазақстан Орал 15 4 Қарағанды Қараганды 15 5 Қостанай Қостанай 15 6 Қызылорда Қызылорда 15 7 Оңтүстік Қазақстан Шымкент 20 8 Павлодар Павлодар 15 9 Солтүстік Қазақстан Петропавловск Алматы Алматы Шығыс Қазақстан Өскемен Ақмола Астана Ақмола Көкшетау Алматы Талдықорган Жамбыл Тараз Манғыстан Ақау 15 Барлығы 300 Мәліметтерді жинақтау периоды: 5-нен 29 қараша 2012жыл. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 15

16 ЗЕРТТЕУ ТҮЙІНДЕМЕСІ. НЕГІЗГІ ҚОРЫТЫНДЫЛАР 1. Зерттеу түйіндемесі. Негізгі қорытындылар. Макарон өнімдері республикадағы тамақ өнеркәсібінде жақсы дамып келе жатыр. Оған көптеген алғышарттар әсерін тигізуде, соның ішінде ең бастысы, макарон өнімдерінің әлеуметтік өнім ретінде маңыздылығы болып табылады. Өзінің қоректі және энергетикалық құндылықтарының арқасында макарон өнімдері тұтыну қоржынының құрамына кіреді. Қазақстандағы макарон өнімдерінің өндірісінің дәстүрлі түп тамыры бар және осы өнімнің нарығы саны жағынан да, сапасы жағынан да дамып келе жатыр. Сонымен, осы саланың тағы бір артықшылығы ол экономикалық пайдасы яғни, макарон өнімдері бидайдың екінші мәрте өңдеуінен өткен өнім болып табылатындықтан, шикізатпен салыстырғанда жоғары қосымша құнға ие. Макарон өнімдері жиі қолданылатын азық - түлік екендігі барлығына белгілі (барлық Қазақстан тұрғындарының 97%-ы тұтынушылары). Осы азық-түлік категориясы өнім қоржының міндетті өнім тізіміне қосылады. Импорт алмастыру, осыған ұқсас жобаларды іске асыру үшін себеп болып табылады. Бүгінгі күнге біздің республикамызда нарықтың дамуы макарон өнімдерін сырттан тасымалдаудың өсуімен қоса дамиды. Республикамыздағы жыл сайынғы макарон өнімдерінің өндірісінің өсімі ж.ж 17%-ды құрады. Макарон өнімдерін өндіру бойынша облыстық рейтингтен салыстырмалы түрде Солтүстік Қазақстанда өндіріс бойынша жоғары шоғырландыру көрсетіледі. Толықтай алғанда, солтүстік аймақ шикiзат базаның бар болуымен шартталған барлық өндіріс көлемінің 48,3%-на ие болып отыр. Ең айтарлықтай емес көлем 1,6 % ( орташа алғанда 2,5 мың тонна жылына) Қарағанды облысында өндіріледі. Өндіріс балансы көрсеткіштері бойынша өндірілген макарон өнімдерінің 86%-ы ішкі нарықта қолданылса, 14%-ы экспортка кетеді жылы агроөнеркәсіптік кешенге мемлекеттік қолдау бойынша республикалық бюджет есебінен - 226,3 млрд.тенге оның ішінде, субсидиялар 44,0 млрд.тенге, кредиттер 115,4 млрд.тенге (оның ішінде, УК-35,4 млрд.тенге, ВПР-ға 80 млрд.тенге). Осы сала бойынша қаржыландыру жүргізіліп отырады бірақ, зерттеу көрсеткіші бойынша, макарон өнімдерін өндірушілер және бизнес кәсіпкерлері жеке бизнесті қолдау және макарон өнімдерін өндіру саласын қаржыландыру бойынша бағдарламалар жайлы аз хабардар етілген. Алдында көрсетілген статистика Агенттігінің мәліметтері бойынша макарон өнімдерінің өндірісінің орташа жылдық өсімі республикамызда жылдары 17 %- «Макарон өнімдерінің өндірісі» 16

17 ЗЕРТТЕУ ТҮЙІНДЕМЕСІ. НЕГІЗГІ ҚОРЫТЫНДЫЛАР ды құрады. Макарондарды ішкі тұтыну жедел шапшандықпен өсуде, өсімі соңғы 3 жылда 33 %-ды құрап, 2011 жылдың аяғында 161,1 мың тоннаға жетті. Осының негізінде макарон өнімдерін ішкі тұтынуы бойынша өсімі соңғы жылдары өндіріс көлемінің өсімінен асып түседі. Негізі қазақстандық макарон өндірушілеріне: «Султан» (ГКО)өнеркәсіптік кешені, ЖШС "Концерн "Цесна-Астык" (Астана қ), ЖШС «Макаронная фабрика «Корона» (КЖО), АҚ «Желаевский комбинат хлебопродуктов» (БҚО), АҚ «Костанайский мелькомбинат» (Қостанай қ), Т(Х) «Макаронная фабрика» (Алматы қ), АҚ «Восточно-Казахстанский мукомольно-комбикормовый комбинат» (ШҚО), ЖШС "КЭММИ" (Павлодар қ) және басқалар. Сонымен бірге, ішкі нарықтағы үстем болатын «Султан Макароны» өндірістік кешені және оның құрамына кіретін кәсіпорындар «Зерновая Индустрия» (ЖШС «Макаронная фабрика «Корона» (КЖО), АҚ «Желаевский комбинат хлебопродуктов» (БҚО) и АҚ «Костанайский мелькомбинат». Соңғы жылғы ішкі нарықтың жылдық орташа абсолюттік өсімі 21,6 мың тоннаны немесе 14 %-ды құрады. Ішкі сыйымдылықтың өсуі анықталған деңгейде нарықтың сапалы дамуынын әсерінен жекелей айтқанда, кәсіпорынның ойлап табылған маркетингтік саясаты, өнім ассортиментінің көбеюі, дәм сапасының жақсаруы, орамының ыңғайлылығы, жарнамалық компаниялардың белсеңділігі және де басқа факторлардың арқасында жүзеге асырылып отыр. Сонымен қатар, сураныстың жоғарылауына әкелетін факторлардың бірі - тұрғындар санының өсуі. Талдау көрсеткіші бойынша, ең төменгi тұтынудың бiрыңғай нормаларлары бойынша саналған, қажеттілікті қамтамасыз ететін меншікті макарон өндірісі көлемінің тапшылығы үнемі республиканың 7 облысында белгіленеді, айтарлықтай Қарағанды, Алматы, Жамбыл, Ақмола, Атырау, Қызылорда және Маңғыстау областары, санмен алғанда, көлем тапшылығы 2011 жылы 21,8 мың.тоннаны құрады. Сала сарапшыларының сұрақ-жауаптары бойынша, өндірушілер мен дистрибьюторлардың арасында Қазақстан аумағындағы ең танымал маркалар Султан, Корона және Цесна маркалары болып шықты. Олардың өнімдері Қазақстан аумағында өндіріледі және жарқын бейнеленген сапалы тұтынушылық сипаттамаларға ие. Сарапшылырдың бағалау бойынша нарықтың көбірек бөлігі Султан маркасына тиесілі орташа 21 %-ды құрайды. Табысқа жету факторлары болып, макарон өнімдерінің сапасы, тауарлық белгісінің атақтылығы, қол жетімді бағасы табылады. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 17

18 ЗЕРТТЕУ ТҮЙІНДЕМЕСІ. НЕГІЗГІ ҚОРЫТЫНДЫЛАР Макарон өнімдерін өндірушілер өнімдердің жеткізілуін ораммен және салмақпен сатуды да ұсынып отыр. Жергілікті өндірістегі макарон өнімдерін Республиканың барлық сауда нүктелерінен табуға болады. Бірақ жергілікті макарон өнімдері өндірісінің орташа алғанда, 17 %-ын ғана шетелге экспорттауға мүмкіндік бар. Өндірісшілердің пікірлері мен макарон өнімдерінің дистрибьюторларымен сұхбаттасу нәтижесінде өнімнің бидайдың жоғарғы сортынан дайындалатынын дәлелдейді. Сатудың көшбасшысы ретінде тағы да Султан, Корона және Цесна маркалары танылды. Дистрибьюторлардың бағалауы бойынша, нарықтың көбірек бөлігін Султан маркасы алады орташа есеппен 16%-ды құрады.. Табысқа жету факторлары болып, макарон өнімдерінің сапасы, тауарлық белгісінің атақтылығы, қол жетімді бағасы табылады. Тұрғындардың сұрақ-жауаптары Қазақстан нарығында Султан, Корона тауарлық белгілерінің үстемдігін көрсетеді. Султан тауарлық белгісін жергілікті халықтың 80%-ы тұтынады. Султан тауарлық белгісін таңдаудың белгілері көбінесе жауап берушілердің (50,8%-дан) айтуынша сапасы мен бағасының жақсы болуы мен осы макарон өнімдерінің езілмей дайындалуы. Сұрақ-жауап алынған адамдардың 50%-ы осы макарон өнімдерін басты тағам ретінде және гарнир ретінде пайдаланады. Халықтың басым бөлігі (39%) макарон өнімдерін 400 грамм орамында сатып алады. Сонымен қатар, қорытынды көрсеткіштері бойынша, жауап берген адамдардың 80%- ы макарон өнімдерінен бас тартпайды. 70%-дан астамы макарон өнімдерінің бидайдың қатты сортынан жасалғанын аңғарған, яғни суға езілмей формасын сол күйінде сақтап қалады. Қазақстандық нарықтағы импортталған макарон өнімдері азғантай ғана көлемде берілген жылғы аралықта Қазақстанға макарон өнімдері тұрақсыз түрде импорталған жылы макарон өнімдерінің импортының көлемі түбегейлі қысқартылса, 2008 жылы макарон өнімдерін импорттау ең жоғарғы көрсеткішке ие болған. Ал 2011 жылы импорттың көлемі барлық кезеңнен анағұрлым жоғары болып тұр. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 18

19 ЗЕРТТЕУ ТҮЙІНДЕМЕСІ. НЕГІЗГІ ҚОРЫТЫНДЫЛАР Тәжірибе бойынша, барлық макарон өнімдерінің импорты (76%) 2011 жылға дейінгі уақытта ТМД елдерінен соның ішінде Ресейден алынған. Осы қарқындылық бірінші кезекте географиялық жақын болуымен сонымен қатар, сауда жүйесінің ұқсастылығымен байланысты. Ресейді басты және дәстүрлі жабдықтаушы ретінде атап өту керек себебі, біздің республикамыздағы макарон өнімдерінің импортының 80%-дан астамы Ресейден әкелінеді және ресейлік жабдықтаушылар отандық өндірісшілерге негізгі бәсекелес болып келеді. Егер макарон өнімдерін импорттау бойынша Қазақстан аумақтарын салыстыратын болсақ, 2011 жылғы өнімнің көп көлемі Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Солтүстік Қазақстан және Жамбыл облыстарына жіктеледі. Қазақстандық макарон өнімдері ТМД елдерінде өткізіледі бірақ Еуропа мен Азия нарықтарында белгісіз болғандықтан, таратылмаған. Динамикада көрсетілгендей, қазіргі уақытта, макарон өнімдерінің Қазақстаннан шығарылатын жылдық экспортының тұрақты орташа деңгейі 10,4 мың тоннаны құрайды. Макарон өнімдерінің жылдар аралығында шетел нарығындағы негізгі сатып алушылары Ресей, Қырғызстан, Тәжікстан, Афганистан, Грузия, Түркменстан болды. Олардың сандық сомасы экспорттың барлық көлемінің орташа 90% бөлігін құрайды. Осы қаралған кезеңде макарон өнімдерінің сыйымдылығы әрдайым қарқындылықпен өсіп, серпімді өсім көрсетті және 2011жылы 20%-ды құрады. Бұл сауда жүйесінің біліктілігімен, Ресейден алынатын импорттың өсуімен, сонымен қатар, жергілікті өнім өндірісінің жылдам өсуімен байланысты. Соңғы 2 жылда көрсетілген отандық өндірісшілер мен кәсіпорындардың макарон өнімдеріне бекіткен бағалары бірінші кезекте нарықтағы шикізаттың бағасымен байланысты болып отыр. Сонымен, 2011 жылы макарон өнімдерін өткізу бағасы килограммына орташа 167,5 теңгені құрады, яғни 2010 жылғы деңгейден 9,4%- ға артық жылы ішкі нарықтағы макарон өнімдеріне өткізу бағасы ай сайын маусымдық ауытқуларға душар болған жоқ. Тек 2011 жылы ғана жылдың әрбір айындағы бағалардың мерзімдік жоғарылауына душар болды. Бірақ макарон өнімдерінің құны бойынша ең биік көрсеткіш, 2011 жылдың шілде айы мен қыркүйек айларының аралығында килограммы 170 теңге болып тіркелді. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 19

20 ЗЕРТТЕУ ТҮЙІНДЕМЕСІ. НЕГІЗГІ ҚОРЫТЫНДЫЛАР Макарон өнімдеріне ең төменгі құн Оралда белгіленген орташа есеппен, 2010 жылы килограммы 131,6 тенге, 2011 жылы 142,8 теңге болды. Макарон өнімдеріне ең жоғарғы құн Ақтауда белгіленген оташа алғанда 2010 жылы килограммы 214,7 теңге, 2011 жылы 243,3 теңге болды. Жоғарыда айтылғандарға екпін жасау жергілікті өндірушілердің бәсекелесте артықшылықтары келесі пунктерде көрсетіледі: Отандық өндірушілердің сұрақ-жауаптары бойынша Қазақстан аумағында макарон өнімдері жоғарғы сұрып ұнының қатты сұрыпынан жасалатындығы айқындалып отыр. (69%) Осы дерек басқа елдің өндірушілерінің алдында жоғары бәсекелестік артықшылығын көрсетеді. Және де макарон өнімдерін өндіруде жергілікті шикізаттың болуы, шетелге экпортқа шығарылатын отандық өнімдердің бәсекелестік ұтымды құнын қоюға мүмкіндік береді. Осы өнімнің жергілікті өндірісі өте диверсификациялаған және тұтынушыларға макарон өнімдерінің әртүрлісін дәстүрлі кеспеден бастап пішіндес өнімдеріне дейін ұсынатын кеңейтілген өнім сызығы бар. Жергілікті өндірістің 78%-ы дәмдеуіш қоспалар мен байытқыштарды қоспай-ақ, табиғи қосындыларды қолданады, яғни бәсекелестік артықшылық болып табылады. Біздің республикамызда өндірілетін макарон өнімдерінің сақталу мерзімі 24 ай (65% өндірушілер). «Макарон өнімдерінің өндірісі» 20

21 САЛА ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАЛАРЫ 2. Сала және оның мәселелері, қарқындылығы мен мүмкіндіктерінің қысқаша сипаттамалары 2.1. Саланың сипаттамасы. Макарон өнімдері (кодытн ВЭД 1902) ұн өнімі (бидайұны мен судан дайындалған). Оларды әдеттегідей, құрғақ күйінде сақтап, қолданар алдында қайнатады. Макарон өнімдерін өндірген кезде және тауарлық номенклатурасын анықтағанда кәсіпорын Қазақстанда қолданылатын ГОСТ стандартына сәйкес жүргізеді. Макарон өнімдері әр түрлі формада ұннан жасалатын құрғақ өнім болып табылады. Олар қарапайым әрі жылдам дайындалумен ерекшеленеді. (20 мин-қа дейін) жоғарғы тағамдық құндылығы ( ақуыздар 9-13%, көмірсулар , майлар 1, минералдық элементтер 0,5-0,9, жасушалар 0,1-0,6%) сапасының және тұтынушылық құрамының бұзылмай ұзақ сақталу мүмкіндігі бар. Ұнның сапасы мен сұрыпына байланысты макарон өнімдері келесі топтарға бөлінеді А, Б, В топтары және 1-ші,2-ші класс. А тобының өнімдері қатты бидай ұнынан, Б тобы жұмсақ бидай ұнынан, В тобы нан пісіретін бидай ұнынан, 1-ші класс жоғарғы сұрып ұннан, 2-ші класс- 1 сұрып ұнынан жасалады. Дәмдеуіш қоспалар мен байытқыштарды қосқан кезде топтар мен класстар атауы осы дәмдеуіш қоспалар мен байытқыштардың атауларына байланысты қоса айтылады. Мысалы, А тобы 1-класс жұмыртқамен, А тобы 2-класс томатпен. Макарон өнімдерінің топтары мен класстары 4 түрге бөлінеді: түтiк тәрiздi бұйымдар - әр түрлi ұзындықтардың түтіктері және диаметр түрiнде; жiп тәрiздiсi - желiлердiң түрiнде әртүрлi ұзындықтардың желiлерiнiң түрiнде және қималар; таспа тәрiздi - әр түрлi ұзындықтардың ленталарының ұзындықтары және ендері; фигуралы - сығылған және дағдылы әртүрдегі форма және сурет түрінде. Түтік тәріздес макарон өнімдері 3 түрге бөлінеді: макарондар, рожкилар және қауырсындар. Макарондар тігінен кесілген түтік тәріздес болады ұзындығы см (қысқалары), 20 см-ден жоғары (ұзындары);жадағай және екі бүктелген түрлері бар. Рожки- тік кесілген және иілген түтікше ұзындығы 1,5-4,0см сыртқы қисығымен. Қауырсындар қисық кесілген түтік ұзындығы бұрыш өткірімен доғал аралығы 3 см-ден 10 см-ге дейін. Әрбір түрлері мөлшерлеріне байланысты кескіндерге бөлінеді. 4мм-ге дейін сабан, 4,1-5,5мм ерекше, 5,6мм-ден 7мм-ге дейін кәдімгі, 7мм-ден асатын - «Макарон өнімдерінің өндірісі» 21

22 САЛА ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАЛАРЫ әуесқойлылары. Макарондар мен рожкилар сабан (соломка), ерекше, кәдімгі және әуесқойлылар (любительские) болып бөлінеді. Ал қауырсындар (перья) тек ерекше, кәдімгі және әуесқойлылар (любительские) болып бөлінеді. Ұзындықтары 5-тен 13,5 см-ге дейінгі макарондарды сынықтар (лом), ал 5 см-ден кішілерін үгінділер (крошка) деп атайды. Жіп тәріздес макарон өнімдері (вермишель) көлденең қима мөлшеріне (мм) байланысты келесі түрлерге бөлінеді: өрмек 0,8 см-ден көп емес, жіңішке 1,2-ден көп емес, кәдімгі 1,5-тен көп емес, әуесқойлы 3-тен көп емес. Ұзындықтары бойынша вермишель: қысқа (1,5см-ден кем емес), ұзыны (20см-ден кем емес), жадағай немесе екі есе еңкейіңкі. Сонымен бірге, вермишельдің орамдар, ұялар және бантиктер тәріздестерін шығарады. Салмағы мен мөлшері шектеусіз. Ұзындығы 1,5 см-ден кіші вермишель үгінді (крошка) болып саналады. Таспа тәріздес макарон өнімдері (кеспе) ұзын екі бүктелген және жадағай түрде болады, ұзындығы 20 см-ден кем емес, ал қысқалары 1,5 см-ден кем болмайды. Кеспенің үстіңгі жағы тегіс және бұдыр болады, шеттері тік, ара тәріздес және толқын тәріздес. Кеспенің ені 3мм-ден 10 мм-ге дейін болса, қалыңдығы 2 мм-ден көп болмайды. Ұя тәріздес, орам, бантик тәріздес кеспелерді де шығарады. Ұзындығы 1,5 см кеспе үгінді деп саналады. Фигуралық өнімдерді әр түрлі формалар мен мөлшерлерден дайындайды. Ұлу қабыршақтар, спиральдар, бұрымшалар, ұлу қабыршақтар-қуыршақтар, лалагүлдер т.б түріндегі сығылған өнімдер; жұлдызша, алфавит әріптері, тегершік түріндегі штампталған өнімдер. Өнімнің қандай да бір бөлігіндегі сынықтың ең жоғарғы қалыңдығы: штампталғаны 1,5 мм-ден және сығылғаны 3 мм-ден аспауы тиіс. Өзіне тиесілі емес формадағы фигуралық өнімдер деформацияланған болып табылады. Ығалдылығы 12%-ды құрайтын макарон өнімдерінен басқа, ылғалдылығы 28%-ды құрайтын және жарамдылық мерзімі 24 сағат болатын шикі макарон өнімдері де әлемдік нарыққа түсіріледі. Макарон өнімдерінің ассортиметі тағамдық құндылықтардың жоғарылауы мен емдеу-профилактикалық негіздегі жаңа өнім түрлерінің шығарылуына байланысты кеңеюде. Ақуызсыз өнімдерді жүгері крахмалынан В топ дәрумендер мен глицерофосфат түріндегі байытқыштарды кіргізу арқылы өндіреді. Олар ақ түсті болады, қайнатқан соң мөлдір болып кетеді, ал олардың үсті ақ-тегіс, сынықтарында ұнтақты. Дәмі бейтарапты, иісі мүлдем болмайды. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 22

23 САЛА ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАЛАРЫ 2.2. СЕЛЕЛЕР, ҚАРҚЫНДЫЛЫҚТАР МЕН МҮМКІНДІКТЕР Барлығына мәлім макарон өнімдері жиі тұтынылатын азық-түлік болып табылады. Қазақстандағы Қазақдән мәліметтері бойынша, TNS Gallup Media Asia компаниясымен жүргізілген Media Marketing Index 1 зерттеу нәтижесінде макарон өнімдерін тұрғындардың 97 %-ы тұтынады. Агроөнеркәсіптік кешеннің өндірістік бағытын диверсификациялау және еліміздің аграрлықтары алдындағы жоғары қосылған құнмен меншікті өндірісті дамыту жолымен импорт алмастыру стратегиялық мәселелер ретінде көрсетілген. Осы мәселелер шегінде республикамыздың тамақ өнеркәсібінде макарондық саланың даму болашағы өте зор. Оған көптеген алғышарттар әсерін тигізуде, соның ішінде ең бастысы, макарон өнімдерінің әлеуметтік өнім ретінде маңыздылығы болып табылады. Өзінің қоректі және энергетикалық құндылықтарының арқасында макарон өнімдері тұтыну қоржынының құрамына кіреді. Қазақстандағы макарон өнімдерінің өндірісінің дәстүрлі түп тамыры бар және осы өнімнің нарығы саны жағынан да, сапасы жағынан да дамып келе жатыр. Сонымен, осы саланың тағы бір артықшылығы ол экономикалық пайдасы яғни, макарон өнімдері бидайдың екінші мәрте өңдеуінен өткен өнім болып табылатындықтан, шикізатпен салыстырғанда жоғары қосымша құнға ие. Импорт алмастыру, осыған ұқсас жобаларды іске асыру үшін себеп болып табылады. Бүгінгі күнге біздің республикамызда нарықтың дамуы макарон өнімдерін сырттан тасымалдаудың өсуімен қоса дамиды. Республикадағы макарон өнімі өндірісінің орташа жылдық өсімі жылдары 17%-ды құрады. Макарон өнімдерін ішкі тұтыну барынша тез жылдамдықпен өсуде, соңғы 3 жылдың ішінде 33 %-ды құраса 2011жылдың аяғында 161,1 мың тоннаны құрады. Осының негізінде, макарон өнімдерін ішкі тұтынуы соңғы жылдары өндірістің көлемінің өсімінен асып түсті (сурет 2.1). Бірақ, соңғы жылдары өндірістегі экспорттың саны өсіп, 2011 жылы 11,4%-ды құрады. Айтарлықтай, макарон өнімдерінің импорты біршама өсіп, 2011 жылы 30,3%-ды құрады (сурет 2.2). «Макарон өнімдерінің өндірісі» 23

24 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 САЛА ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАЛАРЫ 103,7 94,4 127,6 110,8 111,3 112,8 143,7 139,9 139,4 124,0 145,7 161,0 80,0 60,0 40,0 20,0 14,7 20,3 22,3 21,9 24,7 44,1 0, өндіріс, мың тонна тұтыну, мың тонна импорт, мың тонна Сурет 2.1 Қазақстандағы макарон өндірісі мен импортының динамикасы. Ақпарат көзі: ҚР статистика Агенттігі 2011 жылы елімізде 146 мың тонна макарон өнімдері өндірілді, 2010 жылдан қарағанда 17%-ға көп. Айтарлықтай емес көлемдердің көбеюі жылдары қоғамдағы экономикалық ортақ жағдайлардың орын алуымен яғни, қаржылық дағдарысының салдарымен түсіндіріледі. Мұндай жағдайлардың өзгеруі басқа да көп салаларға тән сипат болды. 35,0 30,0 30,3 25,0 20,0 15,6 18,3 20,0 19,4 19,9 15,0 10,0 8,1 9,8 9,5 8,1 10,4 11,4 5,0 0, өндірістен экспорт үлесі, % өндірістен импорт үлесі, % Сурет 2.2 Қазақстандағы макарон өндірісіндегі экспорт пен импорттың бөлігі. Ақпарат көзі: ҚР статистика Агенттігі «Макарон өнімдерінің өндірісі» 24

25 САЛА ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАЛАРЫ 2.3. САЛАДАҒЫ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР Макарон өнімдерінің өндірісінің облыстар рейтингі бойынша (кесте 2.1) салыстырмалы түрде жоғарғы концентрация өндірісі Солтүстік Қазақстанда көрсетіледі. Толықтай алғанда, солтүстік аймақ шикiзат базаның бар болуымен шартталған барлық өндіріс көлемінің 48,3%-на ие болып отыр. Оңтүстік аумақта 30,4% -дан асатын макарон өнімдері шығарылады, соның ішіндегі жоғары көрсеткіштер Оңтүстік Қазақстан мен Алматы қалаларында. Республиканың батысында макарон көлемінің барлығы Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарында өндіріледі. Аумақтың жалпы бөлігі 24%-ды құрайды. Шығыс аумақ республикалық көлемнің орташа 7,8%-н шығарады. Айтарлықтай емес 1,6% мөлшеріндегі көлем (орташа есеппен жылына 2,5 мың тонна) Қарағанды облысында өндіріледі жж. Ортажылдық көлем Көлемі, тонна Құрыл ымы, %% Қазақстан Республикасы Солтүстік Қазақстан ,3 Алматы қ ,3 Оңтүстік Қазақстан ,5 Шығыс Қазақстан ,8 Алматы ,1 Ақтөбе ,5 Қарағанды ,6 Павлодар ,0 Қостанай ,2 Батыс Қазақстан ,5 Астана қ ,6 Ақмола ,2 Жамбыл ,5 Қызылорда Атырау Маңғыстау Кесте 2.1 Қазақстандағы макарон өнімдерінің өндірісі облыстар бойынша, тоннамен Ақпарат көзі: ҚР статистика Агенттігі «Макарон өнімдерінің өндірісі» 25

26 САЛА ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАЛАРЫ Жамбыл г.астана; облысы; 9,4 2,6 Батыс Қазақстан облысы; 11,6 Солтүстік Қазақстан ; 19,4 Алматы қаласы; 4,3 Қостанай облысы; 14,4 Павлодар облысы; 4,8 Оңтүстік Қазақстан; 21,1 Қарағанды облысы; 1,7 Сурет 2.3 ҚР- ның макарон өндірісінің облыстар бойынша құрылымы.2011 жылы Ақпарат көзі: ҚР статистика Агенттігі Өндіріс балансы көрсеткіштері бойынша өндірілген макарон өнімдерінің 86%-ы ішкі нарықта қолданылады. Ақтобе облысы; 0,9 Алматы облысы; 2,9 Шығыс Қазақстан облысы; 6,9 Экспорт; 16,6 мың тонна; 14% Ішкі нарық; 103,7 мың тонна; 86% Сурет 2.4 Қазақстандық макарондардың балансы, мың тонна Ақпарат көзі: ҚР статистика Агенттігі «Макарон өнімдерінің өндірісі» 26

27 САЛАҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ 3. САЛАҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ 3.1. МЕМЛЕКЕТТІК РЕСУРСТАРҒА ДӘНДЕР САТЫП АЛУ 2010 жылы агроөнеркәсіптік кешенге мемлекеттік қолдау бойынша республикалық бюджет есебінен - 226,3 млрд.тенге оның ішінде, субсидиялар 44,0 млрд.тенге, кредиттер 115,4 млрд.тенге (оның ішінде, УК-35,4 млрд.тенге, ВПР-ға 80 млрд.тенге). Мемлекеттік бюджет есебінен, мемлекеттік резервтегі азық-түлік дәндерінің жаңаруы үшін, ішкі нарықты бақылау мен мемлекеттік ресурстардың сатып алынуын іске асыру үшін мемлекеттік ресурстарға дәндерді отандық өндірушілерден сатып алу көлемі 500 мың.тонна дейін жетеді. 11-5/010-71, ж. Қазақстан Республикасының экономикасын жаңғырту бойынша мемлекеттік комиссия отырысының протоколына сәйкес, ауыл шаруашылық өнім өндірушілеріне қолдау көрсету мақсатында ( ары қарай АШӨӨ) «Продкорпорация» АҚ АШӨӨ-нен 5,0 млн.тонна мөлшерінде (коммерциялық және мемлекеттік ресурстарды сатып алуларды қоса алғанда) 1 тоннаға теңге бағада сатып алуларын жүзеге асырады жылдың 6 қаңтарына 4,6 млн.тонна сатып алынған. Осыдан мемлекеттік комиссия отырысының 2011 жылдың 8 қарашасынан И-661 протоколдық шешімі бойынша, 3 млн.тонна есебінде 1 тоннасына теңге бағамен тағыда қосымша дән сатып алуды мақұлдады. Бірінші кезекте дән кіші және орташа АШӨӨ-нен сатып алынады. «КазАгроФинанс» АҚ-ның жалға беру мен несиелендіру бағдарламасының шеңберінде АӨК субъектілеріне 34,3 млрд.теңге несие берілді, 1363 б.ауылшаруашылық техникасы берілді; оның ішінде, тракторлар 375 б., тұқымсепкіш -111 б., комбайндар 690б., арнайы техника 59 б. және 8 б. қайта өңдейтін жабдықтар алынды. «Аграрная кредитная корпорация» АҚ-ның кредиттік серіктестерді несиелендіру бағдарламалары шеңберінде 2010 жылы ауыл шаруашылық өнім өндірушілеріне ауылшаруашылық техника, жабдықтар мен арнайы техниканың 190 бірлігін алу үшін 548,3 млн.теңге сомасында несие берілді жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша, Корпорациямен ауылшаруашылық шикізатын қайта өңдеу мен тамақ өнімдерін өндіру кәсіпорындарының 4 жобасы 5млрд.теңге сомасында негізгі және айналым құралдарын сатып алуы үшін несиелендірілді. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 27

28 САЛАҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ Қаржы ресурстарына қол жеткізу агроөнеркәсіптік кешеннің даму тұрақтылығының маңызды компоненті болып табылады, қазіргі уақытта аграрлық өндірістің барлық субъектілері азырақ қаржыландыруды қажетсінеді. Ауылшаруашылығында 2009 жылы ауылшаруашылық кешені жұмыс істеген, оның ішінде мемлекеттік кәсіпорындар 35 бірлік, мемлекеттік емес кәсіпорындар 5408 бірлік, шаруа (фермер) шаруашылығы бірлік жылдың аяғында тұрғындар қожалықтарының саны бірлікке жеткен жылдан бастап, Корпорация ауылшаруашылық өнім өндірушілеріне көктемдегі егу және жинақтау жұмыстарына ҚР-ның Ұлттық қорынан 15,5 млрд.теңге сомасында несие бере бастады, ал 2010 жылдан бастап, АӨК субъектілерінің айналым құралдарын толтыру мақсатында және өсімдік өсірушілік өнімдерді сатып алуға мемлекеттік займ есебінен 12,9 млрд.теңге сомасында несие берілді жылдың басына 1792,9 мың адам өз бетінше жұмыс істесе 236,1 мың адам ауыл тұрғындары жұмыссыз, табыстар деңгейімен шаруашылық тәжірибе бойынша олар басты мақсаттағы әлеуметтік топтар ретінде болады, микронесиелендіру және ауылдық жерлерде тұратын аулшаруашылығымен айналыспайтын кәсіпкерлік бағдарламасының дамуының іске асырылуы қарастырылады. Қазіргі уақытта Корпорацияның қызметтері тұтынушыларын қаржыландыруда жоғарғы тәуекелділігі, төменгі кепілдік базасы, заңды сауатсыздылық, алдыңғы технологиялардың қолдануында, ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң активтері және өндiрiс көлемдерiнiң өлшеміне ықпал ететiн ұсақ тауарлылығын инерциялылықтары сипатталады. Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерімен ж жағдай бойынша, ауыл шаруашылығына 289,8 млрд.теңге сомасында несиелер берілді. Соңғы жылдардағы ауыл шаруашылығы несиелерінің бөлігі өзгерістерінің жинақ несиелік банк портфеліне қатынасы кері қарқындылықты көрсетеді. ҚР Ұлттық Банктің мәліметтері бойынша, 2003 жылдан 2006 жылғы аралықтағы көрсеткіш 12 %-дан 4,4 %-ға қысқарған; 2010 жылы жалпы берілген несие сомасынан 3,8%-ға дейін қысқарған. Несиелердің 95%-ынан астамы ірі және орташа ауыл шаруашылық өнім өндірушілері заңды тұлғаларына беріледі, тек, несиенің 4%-ы ғана шаруа қожалықтарына беріледі. (кесте 3.1 және 3.2). «Макарон өнімдерінің өндірісі» 28

29 Берілген несиелердің географиясы Барлығы берілген несиелер ж, млрд. теңге Жалпы көлемге% САЛАҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ Оның ішінде шаруа (фермерлік) шаруалықтары на млрд. теңге Жалпы берілген несиелердің көлеміне % Екінші деңгейлі банктер (ары қарай ЕДБ) Алматы қ 145,9 50,3 0,6 0,2 Астана қ 70,4 24,3 0,3 0,1 Облыстар 73,5 25,4 9,9 3,4 ЕДБ бойынша барлығы 289, ,8 3,7 «Аграрная кредитная корпорация» АҚ ҚР-ның облыстарындағы ауылшаруашылық 7, ,2 1,1 субъектілері. Барлығы 297,3 * 14,0 4,8 соның ішінде аулдық жерлерге арналған 27,2 несиелер Кесте 3.1 Ауыл шаруашылығын несиелендіру бойынша екінші деңгейлі банктермен және «Аграрная кредитная корпорация» АҚ-ның мәліметтері Ақпарат көзі: «Аграрная кредитная корпорация» АҚ Атауы БАРЛЫҒЫ 1 Қаржыландырылған жобалардың саны,бірлікпен. (жылына) (өсу жиыньтығымен) Олардың ішінде: - Тағам өнімдерінің өндірісі Қаржыландыру көзі: 707, ,7 366,7* 324,1* 2 458,4 - Бюджеттік құралдар 700, ,0 366,7* 324,1* 2 390,8 - Меншік құралдары 7,9 59, ,6 Кесте 3.2 Ауылдық жерлердегі ауылшаруашылығымнен айналыспайтын бизнес түрін несиелендіру (АШЕБ) Ақпарат көзі: «Аграрная кредитная корпорация» АҚ Ауылдық жерлердегі ауылшаруашылығымнен айналыспайтын бизнес түрін несиелендіруге бюджеттен барлық сома 2700 млн.теңге бөлінді, оның ішіндегі жылдар бойынша : ж. 700 млн.теңге; ж млн.теңге; ж. 500 млн.теңге; ж. 500 млн.теңге. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 29

30 САЛАҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ ЕДБ-мен несиелендірудің орташа ставкасы 15-22%, кепілдік базасына деген қатаң талаптар АӨК субъектілерінің көбіне орындалмайтын болып табылады. Корпорация мемлекеттік бюджет есебінен ауылшаруашылық өндірушілерін кредиттік серіктестіктер арқылы орташа есеппен 8-9%-ға дейін несиелендіреді түпкі қарызшыларға (4 % корпорация маржасы, 4-5% - КТ). Ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер бірлестігі жылына 5% пайыздық ставкасымен несиеленеді, ауылдық жерлердегі ауыл шаруашылық айналыспайтын бизнеске жылына 10%, ауылшаруашылықшикізатты қайта өңдеу мен тамақ өнімдерінің өндірісі бойынша кәсіпорынадар жылына 5-7 %, мал шаруашылығың дамына шаруа (фермерлк) шаруашылықтарға жылына 6% ставакалармен несиелендіріледі. Осыдан басқа, Корпорация бюджет займы есебінен АӨК субъектілеріне қолдау жасау шаралары үшін, олардың ішіне көктем-егу, жинау жұмыстарына жылына 8-12% пайыздық ставкалармен, Ұлттық қор есебінен инвестициялық жобалар да жылына 6 % пайыздық ставкамен несиелендіріледі. Кепілділік базасына деген талаптар ЕДБ-ден қарағанда аяушылық жасайды және ауылшаруашылық өнім өндірушілерінің және ауыл тұрғындарының мүлігіннің өтімділігінің ерекшеліктерін есепке алады «БИЗНЕСТІҢ ЖОЛ КАРТАСЫ 2020» БАҒДАРЛАМАСЫ Мақсатты топ кіші және орта кәсіпкерлік субъектілері(кокс) Қазақстан Республикасының заңдылығынга сәйкес облыс аймақтарындағы экономика салсында қызмет ететін субъектілер. Бағдарламаның іске асырылуы келесі 3 бағытта жүргізіледі: 1 бағыт - жаңа банк займын алу жаңа және инвестициялық жобаларды іске асыратын мүмкіндігін қарастырып, жаңа бизнес әрекеттеріне қолдау көрсету. 2 бағыт қызмет етіп отырған займ бойынша белгілі бір ставка бойынша субсидиялаудың арқасында кәсіпкерлік секторларды қалпына келтіру. 3 бағыт кәсіпкерлердің валюталық тәуекелділігін төмендету. Осы бағытта валюталық табыс алатын кәсіпкерлерге алынған банк несиесі бойынша субсидия түрінде қолдау көрсетіледі. Атауы «БИЗНЕСТІҢ ЖОЛ КАРТАСЫ 2020» БАҒДАРЛАМАСЫ Бағдарламалар Өңдеуші Қазақстан Республикасының экономика және сауда дамуының Министрлігі Іске асырылу мерзімі жылдар «Макарон өнімдерінің өндірісі» 30

31 САЛАҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ Басым бағыт Қатысушылармен шығарылған жоспарланған өнімдер тізбесі Қаржыландыру көлемдері Тамақ өнімдерінің өндірісі (ОКЭД 10 коды) Жылы өңдеуден өткен және өтпеген, салмасымен (ет және басқа өнімдерден) макарон өнімдері Немесе салымсыз, басқа әдіспен дайындалған спагетти, макарондар,кеспе, рожки, клецкилер, равиолилер, каннеллонилер; кускустар түріндегі Тағамға қолдануға дайын болатын және қолдануға болмайтын өнімдері (ТН ВЭД ТС 1902 коды) «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасын іске асыру бойынша республикалық бюджеттен: ж. - 15,4 млрд.теңге; ж. - 63,1 млрд.теңге; ж. - 70,3 млрд.теңге; ж. - 70,3 млрд.теңге қарастырылды «ДАМУ-ҚОЛДАУ» БАҒДАРЛАМАСЫ ҚР-ның экономикасын модернизациялау сұрақтары бойынша Мемлекеттік комиссияның 17-5/И ж. шешімі кіші және орта кәсіпкерлікті (КОКС) қаржыландырудың іске асырылуы мақсатында және жылғы ҚР-ның Үкіметі қаулысымен «кәсіпкерлікті дамыту қоры «Даму» (ары қарай Қор) «Даму-қолдау» бағдарламасы негізінде КОКС-н қаржыландыру үшін 3 млрд.теңге мөлшерінде ақша бөлінген. «Даму -қолдау» бағдарламасының мақсаты кіші және орта кәсіпкерліктің сапалы дамуына, Қазақстан экономикасында диферсификациялануындағы рөлінің күшеюіне барынша жағдай жасау болып табылады. Әкімшіліктермен қоғамдық ұйымдармен (Қазақстан қаржыгерлері Ассоциациясы, Қазақстанның Ұлттық экономикалық палата «Союз Атамекен», ЗТҰ «Қазақстан кәсіпкерлері Форумы», франчайзинг Агенттігі) және екінші деңгейлі банктермен өзара әрекеттесулер, БАҚ-пен қамтамасыз етілу, қордың интернет-сайттарындағы бағдарламалар шарттары нәтижесінде ж.бастап, қорға ақыл кеңес алу үшін 300 кіші және орта кәсіпкерлік субъектілері көмек сұраған соның ішінде 40 млрд.теңге сомасындағы 143 жоба қарасытырылды, займ келісім-шарттары тек 10 жоба бойынша жасалған, олар келесі негізгі критерияларға жауап берді: Қайта өңдеу өндірісін жасау және оны модернизациялау; Кластер жолымен және жаңа технологияны қолдану арқасында дамыту; «Макарон өнімдерінің өндірісі» 31

32 САЛАҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ Бәсекеге қабілетті, импорт алмастырушы және экспорттық тауарлар мен қызметтерін өндіру; Табысты отандық және шетел модельдерін қайталау (франчайзинг). Жаңа жұмыс орнын қамтамасыз ететін маңызды әлеуметтік бағыттар құру жылға «Даму-Қолдау»бағдарламасы шеңберінде қаржыландыруы жалпы мың.теңгені құрайтын 10 займ келісім-шарты жасалған, оның ішінде 9 жоба мың.теңгеге қаржыландырылса, қалғаны макарон өнімдері өндірісінің саласындағы келесі Қарызшыларға: - «Тагам-Регион» ЖШС- ұн және ұн өнімдерінің өндірісі; - "Raimbek - Vostok - Agro" ЖШС ұзақ мерзімге сақталатын сүт өндіру; - «Компания «Аманат ЛТД» ЖШС- дәнді дақылдар өңдеуі; - «Мулен» ЖШС ұн және ұн өнімдерінің өндірісі; - «Злак плюс М» ЖШС макарон өнімдерінің өндірісі. Жобаларды қаржыландыру қарызшылардың «Даму» қорының игілігіне банктің кепілдік міндеттемелерін бере отырып, және белгіленген мерзім шеңберінде әрбір жоба бойынша жүргізіледі. Бағдарлама шеңберінде жобалар қаржыландырылады Қазақстанның 7 облысынан, соның ішінде: Аумақтар Жобалар саны Жобалардың жалпы құны Қордың қарыз сомасы мың.теңге % мың.теңге % 1 ШҚО % % 2 Алматы қ % % 3 Қостанай облысы % % 4 Қарағанды облысы % % 5 Атырау облысы % % 6 СҚО % % 7 Ақтөбе облысы % % Барлығы Кесте 3.3 Облыстар бойынша бөлінген қаржыландырылған жобалар Ақпарат көзі: «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры Ауылшаруашылық тауарларын қайта өңдеу мен тамақ өнімдерінің өндірісі саласындағы жобалар құрылымы келесідей көрсетіледі: «Макарон өнімдерінің өндірісі» 32

33 Сала атауы Ауылшаруашылық тауарларын қайта өңдеу мен тамақ өнімдерінің өндірісі Жобалар саны Жобалардың жалпы құны САЛАҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ Қордың жалпы қарыз сомасы мың.теңге % мың.теңге % % % Кесте 3.4 Сала бойынша жобалар құрылымы Ақпарат көзі: «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры Мәліметтер үшін: Мемлекеттік комиссияның 17-5/И ж. шешімі кіші және орта кәсіпкерлікті (КОКС) қаржыландырудың іске асырылуы мақсатында және жылғы ҚР-ның Үкіметі қаулысымен «кәсіпкерлікті дамыту қоры «Даму» (ары қарай Қор) «Даму-қолдау» бағдарламасы негізінде КОКС-н қаржыландыру үшін директорлар кеңесінің шешімімен, «Самрұқ-Қ азына» Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ ж. «кәсіпкерлікті дамыту қоры «Даму» Қорына 3 млрд теңге мөлшерінде несие берген, бағдарлама шарттарына сәйкес, қордың директорлар кеңесімен бекітілген КОКС-н несие құралдарымен қамтамыз ету мақсатты түрде тағайындалған. Қор бойынша «Кіші және орта кәсіпкерлік субъектілерін, ауылшаруашылығын қайта өндеу мен тамақ өнімдерін өндіру ұйымдарының субъектілерін тікелей несиелендіру бойынша «Даму- Қолдау»бағдарламасы жылдарға арналып жасалынған. Қарыз қайтарып беру алу, төлеу қабілеттілігі, дереу және мақсатты жұмсалынуын қамтамасыз ететіндей шарттар негізінде беріледі. Екінші деңгейлі банктер (ЕДБ) Қордың Кредит комитетімен бекітілген лимитпен ЕДБ тізімімен сәйкес барлық сомаға, міндеттемелердің барлық мерзімінде сөзсіз және қайтарып алынбайтын кепілдік беруді қамтамыз етеді. Қаржыландыру мерзімі : 2016 жылдың қаңтарына дейін инвестициялық мақсаттарға 78 айға дейінгі мерзімде, айналым капиталын толтыруға 36 ай мерзімі беріледі. 1 қарызшыға лимит сомасы : теңгеге дейін болады. Негізі қарызды қайтару мен есептелген сыйлық берулердi кейiнге қалдыруға жеңілдік мерзімі 12 айға дейінгі мерзім. Қарыз бойынша сыйлық беру ставкасы келесі түрде құрылады: сыйлық беру ставкасы жылына 12,5% болуы үшін ЕДБ мен белгіленген кепілдікпен қоса алғанда міндеттемелерді орындау шартын орындау қажет. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 33

34 4. Өндіріс 4.1. МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ӨНДІРІСІ ӨНДІРІС Алдыңғы көрсетілген статистика Агенттігінің мәліметтері бойынша макарон өнімдерінің өндірісінің орташа жылдық өсімі 17%-ды құрады.. Макарондарды ішкі тұтыну жедел шапшандықпен өсуде, өсімі соңғы 3 жылда 33 %-ды құрап, 2011 жылдың аяғында 161,1 мың тоннаға жетті. Осының негізінде макарон өнімдерін ішкі тұтынуы бойынша өсімі соңғы жылдары өндіріс көлемінің өсімінен асып түседі. Республикамыздағы макарон өндірісінің құрылымы соңғы 3 жылдарда келесі түрде көрсетіледі: макарондар - 60%, фигуралық өнімдер, рожкилер - 28%, вермишель (жіп тәріздес макарондар) - 10%, кеспе - 2%. Статистка Агенттігінің мәліметтері бойынша макарон өнімдерінің өндірісінің кәсіпорындары өзінің мөлшерлеріне сәйкес алуан түрлілігімен сипатталады. Төмендегі кестеден (кесте 4.1) макарон өнімдерін өндіретін кәсіпорындардың ішінде кіші кәсіпорындар басым болып отырғанын көруге болады. Макрон өнімдерінің өндірісі Барлығы Оның ішінде мөлшер бойынша кішілер орташалар ірілер Қазақстан Республикасы Ақмола 6 6 Ақтөбе 2 2 Алматы 8 8 Атырау 2 2 Батыс-Қазақстан 4 4 Жамбыл Қарағанды Қостанай Қызылорда 6 6 Маңғыстау 1 1 Оңтүстік Қазақстан Павлодар Солтүстік Қазақстан Шығыс Қазақстан Астана қ Алматы қ Кесте 4.1 Қызметтің жеке түрлері бойынша тіркелген кәсіпорындар саны 2011жылы, дана Ақпарат көзі: ҚР статистика Агенттігі «Макарон өнімдерінің өндірісі» 34

35 ӨНДІРІС Шағын Орта Ірі Сурет 4.1 Қызметтің жеке түрлері бойынша ҚР-да тіркелген Ақпарат көзі: ҚР статистика Агенттігі Макарон өнімдерін өндіруші кәсіпорындарының көбі Алматы қаласында орналасқан. Олардың саны 26-ға жуық болып отыр және олар негізінен кіші кәсіпорындар. Сонымен, статистика Агенттігімен кәсіпорындар саны мен қызмет түрлеріне жылдарға бөлінген қайта өңдеу өндірісі саласындағы мәліметтері алынды. Кесте 4.2 Динамикадағы өнеркәсіп кәсіпорындары мен өндірісшілердің саны Ақпарат көзі: ҚР статистика Агенттігі Негізі қазақстандық макарон өндірушілеріне: «Султан» (ГКО)өнеркәсіптік кешені, ЖШС "Концерн "Цесна-Астык" (Астана қ), ЖШС «Макаронная фабрика «Корона» (КЖО), АҚ «Желаевский комбинат хлебопродуктов» (БҚО), АҚ «Костанайский мелькомбинат» «Макарон өнімдерінің өндірісі» 35

36 ӨНДІРІС (Қостанай қ), Т(Х) «Макаронная фабрика» (Алматы қ), АҚ «Восточно-Казахстанский мукомольно-комбикормовый комбинат» (ШҚО), ЖШС "КЭММИ" (Павлодар қ) және басқалар. Сонымен бірге, ішкі нарықтағы үстем болатын «Султан Макароны» өндірістік кешені және оның құрамына кіретін кәсіпорындар «Зерновая Индустрия» (ЖШС «Макаронная фабрика «Корона» (КЖО), АҚ «Желаевский комбинат хлебопродуктов» (БҚО) и АҚ «Костанайский мелькомбинат». Қазіргі уақытта қазақстандық макарон өнімдерінің ішкі нарығының сыйымдылығы жылына 161 мың.тоннаға асып отыр және оған жылдарды алмағандағы жылдық динамикалық өсім әсер етті. Ішкі нарықтың соңғы жылғы жылдық орташа абсолюттік өсім 21,6 мың.тоннаға жетті немесе 14%-ды құрады. Ішкі сыйымдылықтың өсуі анықталған деңгейде нарықтың сапалы дамуынын әсерінен жекелей айтқанда, кәсіпорынның ойлап табылған маркетингтік саясаты, өнім ассортиментінің көбеюі, дәм сапасының жақсаруы, орамының ыңғайлылығы, жарнамалық компаниялардың белсеңділігі және де басқа факторлардың арқасында жүзеге асырылып отыр. Сонымен қатар, сураныстың жоғарылауына әкелетін факторлардың бірі - тұрғындар санының өсуі. Статистикалық мәліметтер бойынша, республиканың тұрғындар саны шамамен 1,1%-ға немесе 165,3 мың.адамға өсіп отыр ж. 2007ж. 2008ж. 2009ж. 2010ж. 2011ж. өндіріс 94,4 110,8 111,3 112, ,7 импорт 14,7 20,3 22,3 21,9 24,7 44,1 экспорт 7,6 10,9 10,6 9,1 12,9 16,7 Ішкі нарықтағы өткізулер 103,7 127,6 143,8 140,0 139,5 161,1 өндірістегі импорттың бөлігі % 15,6 18,3 20,0 19,4 19,9 30,3 өндірістегі экспорттың бөлігі % 8,1 9,8 9,5 8,1 10,4 16,7 Кесте 4.3 Қазақстандағы макарон өнімдері нарығының сыйымдылығы, мың.тонна Ақпарат көзі: ҚР статистика Агенттігі Осыдан басқа, макарон өнімдерінің ішкі нарығының сыйымдылық өсімі сырттан келетін өнімдердің келуімен байланысты өсуде, мысалы, жылдар аралығындағы ішкі нарықтағы импорт бөлігі 18,3%-дан 30,3%-ға дейін тербеліп отырды. Сонымен қатар осы деңгей кризистік белгіге максимальды түрде жақын болып отыр: бағалаулар бойынша азық-түлік импортның қауіпсіз деңгейі 17%-дан аспауы тиіс. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 36

37 ӨНДІРІС Талдау көрсеткіші бойынша (кесте 4.4) ең төменгi тұтынудың бiрыңғай нормаларлары бойынша саналған, қажеттілікті қамтамасыз ететін меншікті макарон өндірісі көлемінің тапшылығы үнемі республиканың 7 облысында белгіленеді, айтарлықтай Қарағанды, Алматы, Жамбыл, Ақмола, Атырау, Қызылорда және Маңғыстау областары, санмен алғанда, көлем тапшылығы 2011 жылы 21,8 мың.тоннаны құрады. Осының негізінде ескере кететін жайт, ең кіші нормада есептелген есептеулерден қарағанда іс жүзіндегі тұтынушылық одан да көбірек шығуы ықтимал. Біздің есептеулер бойынша шын мәніндегі ішкі нарықтың сыйымдылығы Қазақстан бойынша орташа есеппен 2 есеге көп, ең кіші нормадағы тұтынушылық көлем болса соған сәйкес, келтірілген көлем жетіспеушілігі екі еселенеді Қазақстан Республикасы 21078, , , , , ,3 Ақмола -2974,8-2151,8-3116,8-3077,8-3158,8-3193,8 Ақтөбе -1517,9-1416,9-1768,9-1909,9-1818,9-2081,9 Алматы -4930,2-4872,2-7872,2-7405,2-6369,2-4218,2 Атырау -2330,1-2265,1-2389,1-2357,1-2352,1-2368,1 Батыс-Қазақстан 3617, ,8 9240, ,8 7727, ,8 Жамбыл -2090,3-1620,3-1584,3-2687,3-1882,3-852,3 Қарағанды -5064,5-4865,5-4204,5-3683,5-3627,5-3468,5 Қостанай 1660,9 5883,9 6050,9 7058, , ,9 Қызылорда -3136,2-3137,2-3137,2-3125,2-3130,2-3129,2 Маңғыстау -2391,2-2388,2-2383,2-2384,2-2388,2-2386,2 Оңтүстік Қазақстан 1318,3 5300,3 5956,3 9161, , ,3 Павлодар 2195,0 1271,0 681,0 3280,0 3893,0 3668,0 Солтүстік Қазақстан 29888, , , , , ,2 Шығыс Қазақстан 2458,7 3023,7 3255,7 2321,7 2713,7 3882,7 Астана қ -2299,8 1709,2 6792,2 8324,2 8597, ,2 Алматы қ 6674,6 2914,6 3349,6 526,6-707,4-169,4 Жетіспеушілік көлемі , , , , , ,7 Кесте 4.4 Облыс бойынша макарон өндірісіне деген *ең кіші нормада есептеулер бойынша анықталған қажеттілік Ақпарат көзі: ҚР-ның статистика Агенттігі және DAMU Research Group 4.2. МАКАРОН ӨНІМДЕРІН ӨНДІРУШІЛЕР ПІКІРЛЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУЛЕРІ Осы бөлім тікелей макарон өнімдерін өндірушілерден алынатын өңделген және бекітілген сауалнама негізінде сұрақ-жауап алу мәліметтерін көрсетеді. Өндірушілерге қойылған сұрақтардың біріншісі осылай болды «Сіздің ойыңызша, сіздің қалаңызда макарон өнімдерінің қандай тауарлық белгілері көп сатылады?» 4.2 суретінен Қазақстандағы макарон өнімдерін өндірушілердің пікірінше, Султан макароны ең көп сатылатын болып шықты, оны 23 сауалнамаға жауап берушілер атап «Макарон өнімдерінің өндірісі» 37

38 ӨНДІРІС өтті. Екінші орында Корона макароны аталды (21 сауалнамаға жауап берушілер). Ал үшінші орында Цесна (17 сауалнамаға жауап берушілер). Респондент саны Султан 23 Корона 21 Цесна 17 Кемми Смак Макфа 12 Мадина 8 Virron 7 Гранора Царь 6 6 Ардагер 1 Сурет 4.2 Абсолюттік мағынадағы көбірек сатылатын макарон өнімдерінің тауарлық белгілері Ақпарат көзі: DAMU Research Group Ары қарай келесі сұрақ қойылды: «Сіздің ойыңызша, көрсетілген тауарлық белгілердің әрбіреуінің макарон өнімдерін сатуда шамамен қандай үлесі бар?, Әрбір тауарлық белгі нарықтың қанша бөлігін алады және пайыздық мөлшері қанша?» Сурет 4.3 те көрсетілгендей, сарапшылардың пікірлерінше, Корона тауарлық белгісіне нарықтың 23%, Султан тауарлық белгісіне 21% және Цеснаға - 11% тиесілі. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 38

39 ӨНДІРІС Virron 4% Кемми 8% Смак 6% Макфа 7% Корона 23% Царь 7% Гранора 3% Султан 21% Мадина 10% Сурет 4.3 Нарықта тауарлық белгілердің үлесі, орташа пайызбен Ақпарат көзі: DAMU Research Group Сауалнамадағы «Әрбір тауарлық белгі бойынша олар неліктен осындай үлесте сатылады? түсіндіріп өтіңізші, өтінемін» деген сұраққа келесі жауаптар алынды (сурет 4.4). Султан макароны тауарлық белгісі (11 сауалнамаға жауап беруші), Корона (9 сауалнамаға жауап беруші) және Цесна (сауалнамаға жауап беруші) жоғарғы сапалы тағам ретінде нарықта маңызды рөл атқарады. Цесна 11% Респондент саны жоғары сапа танымал марка қол жетімді баға баға-сапа ара-қатынасы кең сұрыптама Султан Корона Цесна жаңа технология қолданады 1 қымбат марка үлкен өлшеп бөлу жауап беру қиындық туғызады Сурет 4.4 Абсолюттік мағынада ең танымал макарон өнімдері тауарлық белгілеріне сұраныс себептері Ақпарат көзі: DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 39

40 ӨНДІРІС Ары қарай интервьюерлер сұрақ қойды: «Өзіңіздің макарон өнімдеріне деген қөзқарасыңызды 5-балдық жүйе юойынша бағалауыңызды сұраймыз, мұндағы 1- мүлдем қанағаттанбағандық, 5-толығымен қанағаттану» (сур. 4.5). Суретт макарон өнімдерінің неғұрлым әйгілі маркалары келтірілген. Соынмен, Султан маркасын ең танымал және дүкендерде қол жетерлік марка ретінде ерекшеледі. (20 респонденттер бойынша). Корона маркасы сапалық тұрғыдан жақсы деп танылды (18 респондент) және танымал марка деп танылды (17 респондент). Цесна маркасына әйгілі марка атауы және сапалық атақ берілді (16 респондент) Танымал таңба Дүкендерде қол жетімді Сапалы өнім Орамның сәнді әрленуі Танымал марка Сапалы орам Кең сұрыпталымы Қол жетімді баға Султан Корона Цесна Сурет 4.5 Абсолютті шамада маркасы бойынша макарон өнімдеріне көзқарастар Қайнаркөзі: DAMU Research Group Ары қарай өндірушілер қалалар бойынша сатылу көлемдерін, натуралды көрсеткіште(тонна) макарон өнімдерінің сату түріне байланысты бағалауды, және айына орташа сатылу көлемін, орташа 2011 жылы сатылу көлемін бағалауды сұрады (кесте.4.5). Макарон өнімдері өндірісінің түрі Сату көлемін бағалау, тонна Айына орташа 2011 жылы 1 Орамда 2125, ,3 2 Салмақтай 15163, ,5 Кесте 4.5 Сату көлемін өндірущілермен бағалау, тонна Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Келесі сұрақтар бойынша 4,6 кестесінде біріктірілген «Сіздің компанияңызбен өндірілетін макарон өнімдері ұнның қандай түрінен/сұрыбын дайындалатынын «Макарон өнімдерінің өндірісі» 40

41 ӨНДІРІС көрсетіңіз? Және Сіздердің айына орташа сату көлемін және соңғы 2011 жылы шамамен сату көлемін айтсаңыз (кг./тонна)?» сұрағына келесі жауаптар алынды. Сауалнама алынғанм ұнынан дайындайтындығы анықталды. Макарон өнімдерінің тобы/сұрыбы өндірушілердің 65% өздерінің макаронөнімдерін қатты бидай Өндірісі, % Сату көлемі, кг./тонна Айына орташа Соңғы 2011 жылға 1 А тобы қатты бидайдың ұны (дурум): жоғары сұрыпты 65% 87,3 110,3 2 А тобы қатты бидайдың ұны (дурум): 1-ші сұрыпты 39% 28,5 136,5 3 А тобы қатты бидайдың ұны (дурум): 2-ші сұрыпты 26% 151,0 170,2 4 Б тобы жұмсақ бидайдың ұны (дурум): жоғары сұрыпты 13% 9,7 65,0 5 Б тобы жұмсақ бидайдың ұны (дурум): 1-ші сұрыпты 9% 21,0 800,0 6 В тобы- нан пісіретін бидай ұны: жоары сұрыпты 17% 46,8 114,5 7 В тобы нан пісіретін бидай ұны: 1-ші сұрыпты 9% 13,0 21,5 Кесте 4.6 Өндірілетін макарон өнімдерінің тобы/сұрыптары Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Сонымен қатар ары қарай 4.7-кестесінде біріктірілген сұрақтар қойылды және олар былайша болды «Сіздің компанияңыз қандай макарон өнімдерінің түрін өндіреді? және сіздің компанияңыз аз мөлшерде өндіретін макарон өнімдерінің түрін көрсетіңіз? Және олардың үлесін шартты пайызда көрсетіңіз». Өндірушілердің 90% астам бөлігі вермишельдер мен рожкиларды өндіруге маманданған, бірақ сатылудың көп бөлігі дәстүрлі кеспеге көбірек болып келеді (50%). Макарон өнімдернің түрлері Өндіреді Атақты (таңдау бойынша орташа пайыз) 1 Түрі: Түтік тәріздес МАКАРОНДАР 87% 19% 2 Түрі: Түтік тәріздес РОЖКИ 91% 18% 3 Түрі: Түтік тәріздкс ҚАУЫРСЫНДАР 57% 20% 4 Түрі: Жіптәріздес ВЕРМИШЕЛЬ 91% 12% 5 Түрі: Көлденең қима КЕСПЕ 57% 50% 6 Түрі: Фигуралы: Престелген өнімдер РАКУШКАЛАР 61% 32% Түрі: Фигуралы: Престелген өнімдері РАКУШКА- 7 КУКОЛКАЛАР 22% 30% 8 Түрі: Фигуралы: Престелген өнімдер БҰРАНДАЛЫЛАР 61% 9% 9 Түрі: Фигуралы: Пресстелген өнімдер ӨРІНДІЛЕР 17% 19% 10 Түрі: Фигуралы: Престелген өнімдер ЛИЛИЯЛАР 13% 18% 11 Түрі: Фигуралы: Штаммтелген өнімдер ЖҰЛДЫЗШАЛАР 13% 20% 12 Түрі : Фигуралы: Штамптелген өнімдер АЛФАВИТ ӘРІПТЕРІ 4% 12% Кесте 4.7 Өндірілетін макарон өнімдерінің түрлері Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Ары қарай сұрақтар қойылды «Айтыңызшы, қазіргі таңда Сіздің компанияңызда -макарон өнімдерін өндіру бойынша өндіріс қуаттылығы неше пайызға жүзеге «Макарон өнімдерінің өндірісі» 41

42 асырылуда?» (кесте 4.8). Сауалнама жүргізілген өндірушілердің ӨНДІРІС 35% макарон өнімдерін өндурі бойынша кәсіпорынның өндіріс қауаттылығының % мөлшері жүзеге асыратындығын аитты. Өндірістің қауаттылықты жүктеу Жүктеу пайызы (таңдау бойынша орташасы) 1 20% төмен 0% % 0% % 4% % 4% % 4% % 9% % 22% % 22% % 35% Кесте 4.8 Өндірістік қуаттыдықтың жүктелуі Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Сондай-ақ интервьюерлер анықтады «Айтыңызшы, Сіздің компанияңыз қолайлы жағдай туындаған болса өзінің өндірістік қауаттылығын арттыра алады ма?» және мәліметтер 4.6-суретінде келтірілген. Макарон өнімдерін өндірушілерден жүргізілген сауалнамаға қатысушылардың 60% артығы қолайлы жағдай туындаған болса олардың компаниялары өзінің өндірістік қауаттылығын арттыра алатындығын және тіпті 17 % осыны жоспарлап отырғандығын айтты. Жоқ, бізді қазіргі жағдай қанағаттандыр ады; 22% Иә, біз өндіріс күштерімізді өсіруді жоспарлаймыз; 17% Иә, біз өндіріс күштерімізді өсіруіміз мүмкін; 61% Сурет 4.6 Мүмкін болатын өндірістік қуаттылықтың өсуі, пайыздық шамамен Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Өндірушілерден сұралды «Сіздер макарон өнімдерін дайындауда дәмдеуіш қоспаларды және күшейткіштерді қолданасыз ба?» (сурет. 4.7) және «Макарон өнімдерінің өндірісі» 42

43 ӨНДІРІС респонденттердің 22% бұларды қосатындығын айтты. Бірақ, негізінен өндірушілердің 78% қандай-да дәмдеуіштерді қоспайтындығын айтты. Ары қарай, макарон өнімдерін өндіруде дәмдеуіш құралдарды қолданатын өндірушілердің 22% өздерінің жұмыртқа және жұмысртқа ұнтағын қолданатындығын айтты, ал олардың тағы 40% меланж (қауызды-сары жұмыртқалы қосынды) және 20% В тобының витаминдерін қолданатындығын айтты. Иә, қолданамыз; 22% Жоқ, қолданбаймыз; 78% Сурет 4.7 Өндірісте дәмдеуіш қоспалар мен күшейткіштерді қолдану, пайыздық шамамен Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Кеін 2 біріккен сұрақ қойылды: «Сіздің серіктестігіңіз шығаратын макарон бұйымдарын қай түрде шығарасыз?» және де «Қала бойынша жүзеге асырылатын макарон бұйымдарының ораушысы мен барлық маркалардың өнiм түрлерiнің сату пайызын атаңыз». Макарон бұйымдарын шығаратын өндірушілер тауарды салмаққа қарағанда ораушыларда шығаратыны 4.9 кестеде көрініп тұр. Макарон бұйымдарын шығару түрі Компания сатады, орташа % Қала бойынша сатады, орташа % 1 Орауышпен 59% 61% 2 Салмақпен 41% 39% Барлығы 100% 100% Кесте 4.9 Макарон бұйымдарын сату түрі Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Содан кейін қойылған сұрақ «Сіздің компанияңызбен өндірілетін макарон өнімдерінің сақталу мерзімі қандай?» кестесінде көрсетілгендей, макарон өнімдерінің 65% сақталу мерзімі 24 айға дейін болса, ал 35% - 12айға дейін. Сақталу ұзақтығы Пайыздар (%) 24 ай (қоспасыз) 65% 12 ай (томатөнімдері және жұмыртқа қоспаларымен) 35% «Макарон өнімдерінің өндірісі» 43

44 ӨНДІРІС Кесте 4.10 Макарон өнімдерінің сақталу ұзақтығы Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Өндірущ\шілерден сұралды «Айтыңызшы, Сіздер қай аймақтарда жұмыс істейсыздер және өз өнімдеріңізді қай аймақтарға өткізесіздер?». Сурет 4.8 көрініп отырғандай, өндірушілердің 43% өз өнімдерін өз қалаларында өткізетіндігі кқрінді, ал тағы 39% өз өнімдерін көрші қалаларға өткізетіндігін айтты. 39% өз макарон өнімдерін барлық республика бойынша таратса, ал 17% шетелдерге жіберетіндігін айтты. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 43% 39% 39% 30% 26% 17% 17% Мына сұраққа Сурет 4.8 Макарон өнімдерін сату аймақтары, пайызбен Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» «Айтыңызшы, макарон өнімдерін сату бойынша Сіздің компанияңыз қандай арналарды қолданады?» келесі жауап түрлері алынды суретінде көрсетілгендей, өндірушілердің көп бөлігі өзінің өнімін базарға (87%) шығаратындығын және уйлердің жанындағы дүкендерде (мини-маркеттерде) (78%) тарататындығын айтты. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 44

45 ӨНДІРІС 0% 20% 40% 60% 80% 100% Нарықтар, базарлар (жеке тұлғалар, дистрибьюторлар) Жеке тұрған шағын маркеттер (үй ішіндегі дүкендер) 78% 87% Әмбебап дүкендердегі кішігірім азық-түлік бөлімдері Ірі азық-түлік супермаркеттер 61% 57% Киоскілер 22% Сурет 4.9 Макарон өнімдерін сату арналары, пайыздық шамамен Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Ары қарай, «Сіздің өніміңіздің қандай пайызы қай арнада өтетіндігі?» анықталды және «Сіздің қалаңыз бойынша макарон өнімдерінің сатылуы әрбір сату арнасы қаншадан келетіндігі?» анықталды кстесінен көрініп тұрғандай, орташа алғанда сату көлемі супермаркеттерде 28% болса, ал 23% базарда өтетіндігі анықталды. Орташа қалаға шаққанда сатылу көлемінің келеді. Макарон өнімдерінің сатылу арналары 34% супермаркеттерде, 23% базарларға Компаниялар бойынша, орташа % Қала бойынша орташа % Ірі азық-түлік супермаркеттері ( Рамстор, Гросс, Магнум, Арзан, Small типті) Универсамах/Универмагтардағы шағын азық-түлік бөлімдері Жеке тұрған мини-маркеты (үй ауласындағы, уй маңындағы дүкендер) Нарық, базарлар (жеке тұлғалар, дистрибьюторлар) Дүңгіршектер 19 8 Кесте 4.11 сату арнасы бойынша сату пайызы Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Өндірушілерге қорытындылаушы сұрақ келесідей болды, «Сіздің компанияңыздың өндіретін макарон өнімдерінің айына орташа өнімды сату көлемі қандай? Айтыңызшы, кәсіпорынна берілетін бағасы мен кг./тоннасын?» (кесте. 4.12). Өткізу арналары 1 Ірі азық-түлік супермаркеттері ( Рамстор, Гросс, Магнум, Арзан, Small типті) Сату көлемін бағалау KZT (орта Кг./тоннада шамамен) (орта шамада) ,0 494,7 «Макарон өнімдерінің өндірісі» 45

46 2 Универсамах/Универмагтардағы шағын азық-түлік ,8 395,8 бөлімдері 3 Жеке тұрған мини-маркеты (үй ауласындағы, уй ,9 1096,3 маңындағы дүкендер) 4 Нарық, базарлар (жеке тұлғалар, дистрибьюторлар) ,3 790,3 5 Дүңгіршектер ,5 434,3 Кесте 4.12 Тарату арналары бойынша сату көлемдері Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» ӨНДІРІС 4.3. МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ДИСТРИБЬЮТОРЛАРЫНЫҢ КӨЗҚАРАСТАРЫН ЗЕРТТЕУ Берілген бөлімде макарон өнімдерінің дистрибьюторларынан сауалнама алу алдынала дайындалған және бекітілген анкета негізінде жинақталған ақпаратты жинақтайды. Сауалнама кезінде дистрибьюторларға қойылған сұрақтардың бірінші блогы былайша болды: «Айтыңызшы, сіздің ұйымыңыз макарон өнімдерінінің қандай тобын, сұрыбын және түрін өндірумен айналысады? сондай-ақ «Сіздің айтып отырған топтарыңыз бойынша макарон өнімедерінің тобы/сұрыбының позицияларының санын айтыңыз? Және Сіздің қадлаңыз бойынша макарон өнімдерінің әртүрлә тобы/сұрыбының жалпы сатылу көлемінен алатын үлесін пайыздық шамада бағалаңыз» кестесінде көрініп тұрғандай, өндірілетін макарон өнімдерінің 85% жоғары сұрыпты қатты бидай ұнынан дайндалады және осы топ бойынша орташа позиция саны 9 болып келеді. Макарон өнімдерінің тобы/сүрыбы Атқарады Позиция саны (орташа) Сатылудағ ы үлесі, орташа % 1 А тобы қатты бидай ұнынан (дурум): жоғарғы сұрып 85% А тобы қатты бидай ұнынан (дурум): 1-ші сұрып 48% А тобы қатты бидай ұнынан (дурум): 2-ші сұрып 26% Б тобы жұмсақ бидай ұнынан : жоғарғы сұрып 11% Б тобы жұмсақ бидай ұнынан : 1-ші сұрып 11% В тобы нан пісіретін бидай ұнынан: жоғары сұрып 19% В тобы нан пісіретін бидай ұнынан: 1-ші сұрып 11% Қарақұмық ұнынан 4% Күріш ұнынан 4% 9 10 Кесте 4.13 Өндірілетін макарон өнімдерінің тобы/сұрыбы Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Сонымен қатар ары қарай 4.14-кестесінде біріктірілген сұрақтар қойылды және олар былайша болды «Сіздің компанияңыз қандай макарон өнімдерінің түрін өндіреді? және сіздің компанияңыз көп мөлшерде өндіретін макарон өнімдерінің түрін көрсетіңіз? Және олардың үлесін шартты пайызда көрсетіңіз». Өндірушілердің көп бөлігі рожкиларды, дәлірек айтқанда рожкилер мен вермишельдер (11%-дан). «Макарон өнімдерінің өндірісі» 46

47 Макарон өнімдернің түрлері Өндіреді Атақты (таңдау бойынша орташа пайыз) 1 Түрі: Түтік тәріздес МАКАРОНДАР 89% 9% 2 Түрі: Түтік тәріздес РОЖКИ 100% 11% 3 Түрі: Түтік тәріздкс ҚАУЫРСЫНДАР 78% 4% 4 Түрі: Жіптәріздес ВЕРМИШЕЛЬ 93% 11% 5 Түрі: Көлденең қима КЕСПЕ 63% 8% 6 Түрі: Фигуралы: Престелген өнімдер РАКУШКАЛАР 89% 5% Түрі: Фигуралы: Престелген өнімдері РАКУШКА- 7 КУКОЛКАЛАР 30% 8% 8 Түрі: Фигуралы: Престелген өнімдер БҰРАНДАЛЫЛАР 81% 9% 9 Түрі: Фигуралы: Пресстелген өнімдер ӨРІНДІЛЕР 11% - 10 Түрі: Фигуралы: Престелген өнімдер ЛИЛИЯЛАР Түрі: Фигуралы: Штаммтелген өнімдер ЖҰЛДЫЗШАЛАР Түрі : Фигуралы: Штамптелген өнімдер АЛФАВИТ ӘРІПТЕРІ 15% 2% 13 Түрі: Фигуралы: Штапмты өнімдер-алтылықтар 19% 17% 14 Спагетти 11% 1% 15 Жайма 4% 9% Кесте 4.14 Өндірілетін макарон өнімдерінің түрлері Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» ӨНДІРІС Содан кейін, сондай-ақ екі біріктірілген сұрақ қойылды, «Сіз өз компанияңызбен шығарылатын макарон өнімдерін қандай түрде сатасыз?» және «Жалпы қала бойынша маркалары бөлу арқылы қандай түрде қанша сатылатындығын пайыз түрінде көрсетіңіз?» кестеде көріп отырғанымыздай, макарон өнімдерін өндірушілер-компаниялардың көп бөлігі салмақтан сатудан гөрі ораммен сатуды көьірек қолданатындығын көре аламыз. Өндірілетін макарон өнімдерінің түрі Компания өндіреді, орташа % Қала бойынша сатылады, орташа % 1 Орамда 37% 63% 2 Салмақпен 63% 37% Барлығы 100% 100% Кесте 4.15 Макарон өнімдерінің сатылу түрі Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Дистрибьюторлардан сұралды «Сіздер макарон өнімдерін дайындауда дәмдеуіш қоспаларды және күшейткіштерді қолданасыз ба?» (сурет. 4.10) және респонденттердің 15% бұларды қосатындығын айтты. Бірақ, негізінен өндірушілердің 85% қандай-да дәмдеуіштерді қоспайтындығын айтты. Ары қарай, макарон өнімдерін өндіруде дәмдеуіш құралдарды қолданатын өндірушілердің 15% иодты қосу арқылы дайындайтындығын айтты (75%), жұмыртқа және жұмыртқа ұнтағы (50%), кальцимен (50%) және дәмдеуіш қоспалармен (25%). «Макарон өнімдерінің өндірісі» 47

48 ӨНДІРІС Ия, сатамыз; 15% Сурет 4.10 Өндірісте дәмдеуіш қоспалар мен күшейткіштерді қолдану, пайыздық шамамен Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Ары қарай сауалнамада дистрибьюторларға келесідей сұрақ қойылды: «Сіздің компанияңыз макарон өнімдерінің қай маркасын/брендын ұсынады» және «сіздің компанияңыздың брендірінің-маркасының анағұрлым көбірек сатылатын түрін айтсаңыз» Жоқ, сатпаймыз; 85% 4.11-суретінен көрініп тұрғандай, Қазақстанда ең көп сатылымға ие Султан маркасы екендігі анықталды, мұны 16 респондент ерекшеледі. Ал екінші орынды Корона маркасы аталды (9 респондент) Султан Корона Цесна Кемми Царь Мадина Смак Гранора Virron Макфа Союз пищепром ВК Злак Ролтон "Макс" "Жанар тур" Сатылымда Ең көп сатылатын Сурет 4.11 Абсолютті шамадағы анағұрлым үлкен өтімге ие макарон өнімдері Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» «Макарон өнімдерінің өндірісі» 48

49 ӨНДІРІС Ары қарай сауалнама барысында дистрибьюторларға сұрақ қойылды «Сіздің ойынызшы сіздің қалаңызда макарон өнімдерінің қай маркасына/брендіне үлкен таңдау беріледі» 4.12 суретінде көрініп тұрғандай дистрибьюторлардың ойынша Қазақстанда ең көп сатылымға ие Султан маркасы екендігі анықталды, мұны 26 респондент ерекшеледі. Ал екінші орынды Корона маркасы аталды (9 респондент) Үшінші орында Цесна (15 респондент). Респондент саны Султан Корона Цесна Кемми Царь Макфа Мадина Смак Гранора Virron Союз пищепром ВК Злак Ролтон "Жанар тур" Сурет 4.12 Абсолютті шамадағы ең көп сатылымға ие макарон өнімдерінің көлемі Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Ары қарай келесідей сұрақ қойылды «Сіздің ойыңызша аталған маркалардың әрбіреуі пайыздық тұрғыдан алғанда макарон өнімдерінің сатылуынада қандай орын алады» Марка пайыздық мөлшерде нарықтың қандай көлемін алады?» Сурет4.13 көрсетіп отырғандай, дистрибьюторлардың ойынша Султан маркасына нарықтың 16% тиесілі, Корона маркасына 14%, Макфа 13% және Цесна 7%. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 49

50 ӨНДІРІС Смак 9% Макфа 13% Корона 14% Цесна 7% Virron 11% Султан 16% Сурет 4.13 Орташа пайызбен алғанда нарықтағы марка үлесі Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Анкетаның сұрағына «Айтыңызшы қай маркаға тиесілі және неліктен олар осындай үлесте сатуға ие?» келесі жауаптар алынды (сур. 4.14). Султан маркасының макарондары (14 респондент), Корона (8 респондент), Цесна (3 респондент) және Макфа (2 респондент) өзінің сапалық қасиеттеріне қарай өнімнің сұранысының нарықтағы көлеміне тең. Кемми 9% Царь 7% Гранора 4% Мадина 10% «Макарон өнімдерінің өндірісі» 50

51 ӨНДІРІС жоғары сапа баға-сапа ара-қатынасы танымал марка қол жетімді баға кең сұрыпталым дәмді қымбат таңба бір-біріне жабыспайды үлкен бөліп өлшенуі жаңа технологиялар төмен сапа Респондент саны Корона Султан Цесна Макфа белгісіз марка жауап беру қиындық туғызады Сурет 4.14 Абсолютті шамасы бойынша макарон өнімдерінің ең үлкен сұранысқа ие маркаларының себептері Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Ары қарай интервьюерлер сұрақ қойды: «Өзіңіздің макарон өнімдеріне деген қөзқарасыңызды 5-балдық жүйе бойынша бағалауыңызды сұраймыз, мұндағы 1- мүлдем қанағаттанбағандық, 5-толығымен қанағаттану» (сур. 4.15). Суретте макарон өнімдерінің неғұрлым әйгілі маркалары келтірілген.сонымен, төменде келтірілген барлық маркаларда ең алдымен өнім сапасы бойынша бағаланған, сондай-ақ басқа да көрсеткіштері жоғары бағаланған. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 51

52 Респондент саны ӨНДІРІС Корона Султан Цесна Макфа 0 Сурет 4.15 Абсолютті шамада маркасы бойынша макарон өнімдеріне көзқарастар Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Ары қарай өндірушілер қалалар бойынша сатылу көлемдерін, натуралды көрсеткіште(тонна) макарон өнімдерінің сату түріне байланысты бағалауды, және айына орташа сатылу көлемін, орташа 2011 жылы сатылу көлемін бағалауды сұрады (кесте.4.16) Макарон өнімдері Сату көлемін бағалау, тонна өндірісінің түрі Айына орташа 2011 жылы 1 Орамда 38,4 268,4 2 Салмақтай 409,8 4533,5 Кесте 4.16 Сату көлемін дистрибьюторлармен бағалау, тонна Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Содан кейін интервьюлерлер сұрады «Айтыңызшы макарон өнімдерін өндірушілерін таңдауда Сіздің таңдауыңызға қандай факторлар әсер етеді? Орындары бойынша біріншіден үшіншіге дейін анағұрлым әсер ететін факторларды көрсетсеңіз». Сурет 4.16 көрініп тұрғандай, ең алдымен макарон өндірушілерінің ішінен таңдау жасағанда өнімнің сапасына назар аударылатындығы (13 респондент), екіншіденмарканың әйгілілігі (8 респондент), үшіншіден кең ассортимент (7 респондент) әсер ететіндігі айқындалды. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 52

53 Респондент саны ӨНДІРІС Өнім сапасы 13 6 Танымал таңба Төмен сатып алар бағасы Кең сұрыпталым Әр түрлі көлемге тапсырыс бере алу мүмкіндігі Сапа-баға ара-қатынасы Өндірушінің маркетингтік қолдауы орын 2 орын 3 орын Құжаттарды жедел рәсімдеу 1 1 Қоймада өнімдердің бар болуы 1 Өнімдерді қайтару мүмкіндігі 2 Жедел логистика 1 Сурет 4.16 Абсолютті шамадағы дистрибьюторлармен макарон өнімдерінің өндірушісін таңдауға әсер ететін факторлар Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Ары қарай толықтыратын сұрақ қойылды «Өзіңіздің макарон өнімдерінің өндірушісін таңдауда Сіздің таңдауыңызға әсер ететін факторларды олардың маңыздылары байланысты 5-балдық шкала бойынша бағалаңыз, мұндағы-1 төмен маңызды, 5-өте маңызды болғанда» суретте көрініп тұрғандай дистрибьюторлар үшін ең алдымен жоғарыда айтылғандай өнімнің сапасы маңызды орын алады, және олардың қоймалардағы бар болу көлемі де жатады (26 респондент). «Макарон өнімдерінің өндірісі» 53

54 ӨНДІРІС Өнім сапасы Өнімнің қоймада бар болуы Кең сұрыпталым Баға-сапа ара-қатынасы Өндірушінің маркетингтік қолдауы Танымал марка Төмен сатып алар бағасы Төлемнің қолайлы шарттары Әр түрлі көлемге тапсырыс бере алу мүмкіндігі Құжаттарды жедел рәсімдеу Өнімдерді қайтару мүмкіндігі Жедел логистика Сурет 4.17 Абсолютті шамадағы дистрибьюторлармен макарон өнімдерінің өндірушілерінің маңыздылығына сәйкес таңдау факторлары Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» «Айтыңызшы, Сіздің компанияңыз өз өнімдерін өткізуде қандай тарату арналарын жиі қолданады» деген сұраққа келесідей жауаптара алынды суретте көрініп тұрғандай, дистрибьюторлардың көпшілігі өзінің өнімін уйлердің маңындағы дүкендерде (мини маркеттерде) таратады (85%). 0% 20% 40% 60% 80% 100% Жеке тұрған шағын маркеттер (үй ішіндегі дүкендер) 85% Әмбебап дүкендердегі кішігірім азық-түлік бөлімдері Нарықтар, базарлар (жеке тұлғалар, дистрибьюторлар) 70% 70% Ірі азық-түлік супермаркеттер 52% Киоскілер 22% Сурет 4.18 Макарон бұйымдарын сату каналдары, пайызбен % Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» Ары қарай, «Сіздің өніміңіздің қандай пайызы қай арнада өтетіндігі?» анықталды және «Сіздің қалаңыз бойынша макарон өнімдерінің сатылуы әрбір сату арнасы қаншадан келетіндігі?» анықталды кестесінен көрініп тұрғандай, орташа «Макарон өнімдерінің өндірісі» 54

55 ӨНДІРІС алғанда сату көлемі минимаркеттерде 18% және супемаркеттерге 17% келеді. Орташа қалаға шаққанда сатылу көлемінің 12% -минимаркеттер мен базарларға келеді. Макарон өнімдерінің сатылу арналары Компаниялар бойынша, орташа % Қала бойынша орташа % Ірі азық-түлік супермаркеттері ( Рамстор, Гросс, Магнум, Арзан, Small типті) Универсамах/Универмагтардағы шағын азық-түлік бөлімдері Жеке тұрған мини-маркеты (үй ауласындағы, уй маңындағы дүкендер) Нарық, базарлар (жеке тұлғалар, дистрибьюторлар) Дүңгіршектер 8 6 Кесте 4.17 Сату арнасы бойынша сату пайызы Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» «Макарон өнімдерінің өндірісі» 55

56 СЫРТҚЫ САУДА 5. Сыртқы сауда Макарон өнімдері (код ТН ВЭД 1902) бұл ұннан дайындалатын тағам (су мен бидай ұнын қосу арқылы). Әдетте оны құрғақ жер сақтайды, және қолданар алдына пісіреді жылумен немесе жылусыз дайындаудан өткен, ішінде қосындысы бар (еттен және юасқа да өнімдерден) немесе қоспасыз немесе басқа әдіспен дайындалған макарон өнімдері: 1902 Жылумен немесе жылусыз дайындаудан өткен, ішінде қосындысы бар (еттен және юасқа да өнімдерден) немесе қоспасыз немесе басқа әдіспен дайындалған макарон өнімдері: - жылусыз дайындаудан өткен, қоспасыз немесе басқа әдіспен дайындалған макарон өнімдері: құрамында жұмыртқасы бар басқалар: құрамында жұмсақ бидайдың жуан немесе жіңішке иірілген ұнынсыз басқалар Қазақстандық нарықта макарон өнімдерінің импорты аз мөлшерде орын алады жылдар аралығында Қазақстандағы макарон өнімдерінің импорты тұрақты емес динамикаға ие жылы макарон өнімдері импортының импорты көлемінің азаюы байқалады, 2008 жылы макарон өнімдерінің импортының жоғарылауы байқалады (кесте 5.1). Ал 2011 жылы қарастырылып отырған мерзіммен салыстырғанда ең жоғары импорты байқалады жылы 2008 жылмен салыстырған макарон өнімдері импортының біраз қысқарғандығы- натуралды көрсеткіштермен есептегенде 2,1% және бағалық тұрғыда 15,6% өскен. Бұл кезде, 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда макарон өнімдерінің импортында одан да үлкен азаюлар байқалады: натуралды өлшемде 37,4% және құндық өлшемде 39,3%. Ал 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда макарон өнімдерінің импортының күрт өскендігі байқалады натуралды өлшемде 82,6% және құндық шамада 148,8% (сурет. 5.1 және 5.2) Макарон өнімдерінің импорты, натуралды өлшемде, тонна , , , , , ,5 «Макарон өнімдерінің өндірісі» 56

57 мың тонна % СЫРТҚЫ САУДА Макарон өнімдерінің импорты құндық өлшемде, мың АҚШ долл , , , , , ,5 Кесте жылдары Қазақстан Республикасына макарон өнімдері импортының динамикасы (код ТН ВЭД ) Ақпарат көзі: «DAMU Research Group» ,0 100,0 82, , ,5 80, , , ,2 60, ,0 38,0 40, , , ,7 20,0 10, ,0-2,1 0,0-20, ,0-37,4-40,0 0, Натуралды көріністегі макарон өнімдерінің импорты, тонна Өзгеріс (+/-), % -60,0 Сурет жылдары Қазақстан Республикасына макарон өнімдері импортының динамикасы (натуралды өлшемде) Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 57

58 мың АҚШ доллар % СЫРТҚЫ САУДА ,0 200, , , , , , , , ,5 67,2% 31,5% , ,5 148,8% 150,0 100,0 50, ,0 0,0-15,6% -39,3% Макарон өнімдерінің бағалық көріністегі импорты, мың АҚШ доллар Өзгеріс (+/-), % Сурет жылдары Қазақстан Республикасына макарон өнімдері импортының динамикасы (бағалық өлшемде) Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group 0,0-50, жылы макарон өнімдерінің импортының географиясы негізгі 12 мемлекет бойынша көрсетілген (кест.5.2 және 5.3) РЕСЕЙ , , , , , ,5 ҚЫТАЙ 2 081, , , , , ,1 ВЬЕТНАМ 591, , , ,8 152,0 28,2 ҚЫРГЫЗСТАН 457,5 316,0 694,6 878,8 861,6 941,6 ИТАЛИЯ 350,7 646,9 479,7 435,8 669,9 706,2 ПОЛЬША 111,5 185,5 239,8 398,1 454,3 459,9 КОРЕЯ 68,1 67,2 107,6 107,7 158,7 222,5 ТУРЦИЯ 49,9 134,9 80,4 79,1 53,1 50,7 ГЕРМАНИЯ 36,0 78,9 72,1 76,9 72,7 66,4 АҚШ 9,6 15,2 10,9 5,2 5,2 7,1 УКРАИНА 9,1-32,6 150,3 301,5 194,7 ИСПАНИЯ 7,2 6,7 16,4 3,7 32,7 74,0 БАСҚА МЕМЛЕКЕТТЕР 1,8 21,2 25,7 14,1 77,0 4,5 Кесте жж. Қазақстан Республикасына енгізілген көлем импортының құрылымы Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі Іс-жүзінде 2011 жылға дейін макарон өнімдерінің импорты мемлкетке ТМД елдерінен жүзеге асырылатын Бұл қарқын ең алдымен географиялық жақындылықпен, сондай-ақ сауда жүйесінің ұқсастығымен түсіндіріледі РЕСЕЙ , , , , , ,6 ҚЫТАЙ 1 534, , , , , ,8 «Макарон өнімдерінің өндірісі» 58

59 СЫРТҚЫ САУДА ВЬЕТНАМ 725, , , ,9 238,2 55,2 ҚЫРГЫЗСТАН 396,2 340,9 849,1 715,5 674,9 791,0 ИТАЛИЯ 380,3 711,7 885,0 736, , ,0 ПОЛЬША 80,8 170,9 292,1 347,0 482,2 594,5 КОРЕЯ 70,4 81,4 224,2 187,4 267,7 425,8 ТУРЦИЯ 18,6 78,1 84,5 113,0 54,5 54,1 ГЕРМАНИЯ 106,8 240,0 296,7 276,3 236,2 211,0 АҚШ 11,6 31,3 9,6 7,2 8,2 10,6 УКРАИНА 11,3-44,6 146,4 422,7 299,5 ИСПАНИЯ 6,9 6,0 30,2 6,2 38,9 91,6 БАСҚА МЕМЛЕКЕТТЕР 10,0 55,0 24,6 30,7 81,6 17,2 Кесте жж. Қазақстан Республикасына енгізілген көлем импортының құрылымы (мың АҚШ долл.) Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі Макарон өнімдерінің импорты құрылымының динамикасы жеткізуші-мемелкеттері бойынша жж. Келесі қарқын байқалуда: 2006 жылы ресей өнімінің қазақстандық нарықтағы үлесі 81%-дан 2011 жылы 89% дейін өскен, ал 2010 жылы ресей өнімінің үлесі 73% төмендеген. Жалпы алғанда, қарастырылып отырған аралықта макарон өнімдерін жеткізуші мемлкеттерге Ресей, Германия, Италия және Польша кіреді. Олардың Қазақстандағы макарон өнімдерінің импорты көлемінде алатын үлесі орташа алғанда 80% құрайды жылы Қазақстанда макарон импортының Ресейге 89%, Қытайға - 4%, Италияға 2% (сур.5.3). Басқа мемлкеттердің қатысуы білінбейді (0,1-2%) және олар бәсекелесьік пен бағақалыптастыруда үлкен орын алмайды. Ресейді негізгі дәстүрлі жеткізуші ретінде ерекшелеуге болады, өйткені ол біздің мемлкетеіміздің макарон өнімдері импортының 80% артығын құрайды. Және ресейлік жеткізушілер отандық өндірушілердің негізгі бәсекелестері болып табылады. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 59

60 СЫРТҚЫ САУДА ИТАЛИЯ 2% ҚЫРГЫЗСТАН 2% ҚЫТАЙ 4% ПОЛЬША 1% КОРЕЯ 1% УКРАИНА 1% Сурет 5.3 Пайыздық шамамен 2011ж Қазақстанда макарон импортының құрылымы Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group 5.4 суретінен көрініп тұрғандай импортталатын макарон өнімдерінің данасының шартты құны жеткізушілерге ю\бөлгенде әртүрлі деңгейде болып келеді. айырмашылықтардың себептері әртүрлі факторлар болуы мүмкін. жеткізу шарттары, әртүрлі болуы да болуы мүмкін. Мұндай Олардың біреуіне қазақстандық нарықтың алыстығы және тасымал шығындарының Импортталған макарондық өнімдерінің данасының шартты құны ең жоғары Германияда екендігі байқалған, ол 1 тоннаға 2,9 мың.ақш долларынан 4,1 мың.ақш долларына дейін қарқындылығымен айқындалады. Италиядан келетін макарон өнімдері де нарық сегментіне кіреді, оның 1 тоннасының долларынан асып, 1,8 мың долларға дейін жеткен. Польшалық нарық сегментіне кіреді, оның 1 тоннасының долларынан асып, 1,2 мың долларға дейін жеткен. Ресейлік данасының шартты құны 1084 АҚШ макарон өнімдері де данасының шартты құны 724 АҚШ макарон өнімдері де нарық сегментіне кіреді, оның 1 тоннасының данасының шартты құны 1325 АҚШ долларынан асып, 2324 АҚШ долларға дейін жеткен. РЕСЕЙ 89% «Макарон өнімдерінің өндірісі» 60

61 тонна үшін АҚШ доллар. СЫРТҚЫ САУДА Сурет жж. Қазақстанға импортталған макарон өнімдерінің даналық шартты құны, 1 тоннаға Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group Біздің мемелкетеімізге импортталатын акарон өнімдерінің 2011 жылы таратылуы бойынша талдау жасайтын болсақ, онда өнімнің көп бөлігінің Алматы облысына, Оңтүстік Қазақстан және Жамбыл облыстарына бөлінетіндігін байқауға болады (кесте 5.4 және сурет 5.5.). 4500,0 4000,0 3500,0 3000,0 2500,0 2000,0 1500,0 1000,0 500,0 0, РЕСЕЙ 1325,3 1556,1 1835,9 1668,9 1904,7 2324,5 ҚЫТАЙ 737,1 1338,2 1238,4 793,7 586,4 613,5 ҚЫРҒЫЗСТАН 866,1 1078,6 1222,4 814,2 783,3 840,0 ИТАЛИЯ 1084,4 1100,1 1845,1 1690,2 1613,9 1625,6 ПОЛЬША 724,7 921,0 1218,1 871,5 1061,3 1292,7 ГЕРМАНИЯ 2966,3 3043,7 4115,0 3591,9 3248,5 3177,3 Мөлшері, тонн Құны, мың АҚШ долл. Қазақстан Республикасы 5 933, ,2 Акқмола облысы 58,8 51,8 Актөбе облысы 12,6 18,0 Алматы облысы 1 097,5 681,2 Атырау облысы 59,6 100,0 Батыс-Қазақстан облысы 0,3 1,5 Жамбыл облысы 116,9 128,1 Қараганды облысы 79,3 110,8 Қостанай облысы 49,9 14,1 Қызылорда облысы - - Маңғыстау облысы 40,2 67,6 Оңтүстік Қазақстан облысы 588,5 438,8 Павлодар облысы - - Солтүстік Қазақстан облысы 343,3 256,2 Шығыс Қазақстан облысы 16,1 11,0 Астана қаласы 17,8 8,5 Алматы қаласы 3 453, ,7 «Макарон өнімдерінің өндірісі» 61

62 СЫРТҚЫ САУДА Кесте жылы Қазақстанға импортталған макарон өнімдерінің Қазақстан Республикасының облыстары бойынша таратылуы Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі Алматы қаласы; 58,2 Ақмола облысы; 1,0 Ақтөбе облысы; 0,2 Алматы облысы; 18,5 Атырау облысы 1,0 Жамбыл облысы; 2,0 Карағанды облысы; 1,3 Қостанай облысы; 0,8 Манғыстау облысы; 0,7 Астана қаласы; 0,3 ШКО; 0,3 СҚО; 5,8 ОҚО; 9,9 Сурет жылы Қазақстанға импортталған макарон өнімдерінің Қазақстан Республикасының облыстарына үлесі бойынша пайыздық шамада таратылуы Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 7,7 14,7 20,3 22,4 21,9 11,0 10,6 9,2 13,7 11,3 12,6 25,1 5,0 0, экспорт импорт Сурет 5.6 Қазақстанға макарон өнімдері бойынша экспорт импорт динамикасы, мың. тонн Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі Қазақстандық макарон өнімдер көбінесе ТМД елдерінде өткізіледі, сондай-ақ Европа және Азия елдерінде танымал емесе және жеткізілмейді. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 62

63 СЫРТҚЫ САУДА Қазіргі таңда динамика көрсетіп отырғандай Қазақстаннан шығарылатын макарон өнімдерінің экспортының жыл сайынғы деңгейі тұрақты болып келеді және ол 10,4 мың тоннаны құрайды. Жалпы алғанда жылдар аралығында Қазақстандық макарон өнімдерінің экспорты тұрақты емес динамикаға ие болған (кесте 5.5) Макарон өнімдері импортының динамикасының төмендеуі жылдарда байқалады, ал соңғы екі жылда керісінше макарон өнімдерінің экпортының динамикасының өсуі байқалады жылғы Қазақстандық макарон өнімдерінің көлемінің өзгерісі Қырғызстан және Монғолиядан макарон өнімдерінің әкелінуі және ресейлік нарықтарда олардың үлкен орын алуымен түсіндіріледі, ал 009 жылы кризис салдарынан. Макарон өнімдерінің импорты, натуралды өлшемде, тонна , , , , , ,8 Макарон өнімдерінің импорты құндық өлшемде, мың АҚШ долл , , , , , ,0 Кесте жылдары Қазақстан Республикасына макарон өнімдері импортының динамикасы (код ТН ВЭД ) Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі 2009 жылы 2008 жылмен салыстырған макарон өнімдері импортының біраз қысқарғандығы- натуралды көрсеткіштермен есептегенде 2,1% және бағалық тұрғыда 22,5% өскен. Бұл кезде, 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда макарон өнімдерінің импортында одан да үлкен азаюлар байқалады: натуралды өлшемде 37,4% және құндық өлшемде 10,4%. Ал 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда макарон өнімдерінің импортының күрт өскендігі байқалады натуралды өлшемде 11,1% және құндық шамада 39,7% (сурет. 5.7 және 5.8) «Макарон өнімдерінің өндірісі» 63

64 тыс. тонн % % тонн СЫРТҚЫ САУДА , ,0 42,5% , , % ,0 11,1% ,0-3,2% ,0 0,0-13,4% Натуралды көріністегі макарон өнімдерінің экспорты, тонна Өзгеріс (+/-), % Сурет жылдары Қазақстан Республикасына макарон өнімдері экспортының динамикасы (натуралды көрсеткіште) Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group ,0 70, ,0 62, ,5 51, ,0 60,0 50, , ,6 39,7 40, , , ,2 30,0 20, , ,9 10, ,0 0, ,0 0,0 10,4 22, Макарон өнімдерінің бағалық көріністегі экспорты, мың АҚШ доллар Өзгеріс (+/-), % -10,0-20,0-30,0 Сурет жылдары Қазақстан Республикасына макарон өнімдері экспортының динамикасы (құндық көрсеткіште) Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 64

65 СЫРТҚЫ САУДА Біздің мемлекетімізге экспортталатын макарон өнімдерінің 2011 жылы таратылуы бойынша талдау жасайтын болсақ, онда өнімнің көп бөлігінің Қостанай облысы, Оңтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан облысы және Шығыс Қазақстан облыстарының арта түсетіндігін н байқауға болады (кесте 5.6 және сурет 5.9) Мөлшері, тонн Құны, мың АҚШ долл. Қазақстан Республикасы 8 088, ,5 Акмола облысы 40,0 27,3 Актобе облысы - - Алматы облысы - - Атырау облысы - - Батыс-Қазақстан облысы 662,5 293,9 Жамбыл облысы 0,7 0,4 Қарағанды облысы - - Қостанай облысы 2 778, ,7 Кызылорда облысы - - Маңғыстау облысы - - Оңтүстік Қазақстан облысы 2 388, ,8 Павлодар облысы 20,7 51,6 Солтүстік Қазақстан облысы 1 007,3 919,5 Шығыс Қазақстан облысы 505,0 279,4 Астана қаласы 604,5 526,5 Алматы қаласы 81,9 43,4 Кесте жылы Қазақстанға экспортталатын макарон өнімдерінің Қазақстан Республикасының облыстары бойынша таратылуы Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі СҚО; 12,5 Астана қаласы; 7,5 ШҚО; 6,2 Алматы қаласы; 1,0 Ақмола облысы; 0,5 БҚО; 8,2 Павлодар облысы; 0,3 Қостанай облысы; 34,3 Сурет жылы пайыз шамасында Қазақстанға экспортталатын макарон өнімдерінің Қазақстан Республикасының облыстары бойынша таратылуы Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group 2011 жылы макарон өнімдерінің экспортының географиясы негізгі 12 мемлкетте (кест.5.7 және 5.8). ОҚО; 29,5 «Макарон өнімдерінің өндірісі» 65

66 СЫРТҚЫ САУДА ТУРКМЕНИЯ 602, , , ,0 ГРУЗИЯ 2 531, ,7 701, , ,6 ҚЫРГЫЗСТАН 1 651, , , , , ,3 ТӘЖІКІСТАН 568, , ,5 600, , ,9 ӨЗБЕКСТАН 136,7 76,2 138,5 391,0 466,5 879,2 АФГАНИСТАН 51,0 209,6 451,6 993, ,4 737,7 МОНҒОЛИЯ 57,4 71,4 75,4 УКРАИНА 355,4 356,0 548,1 282,7 180,9 43,8 ГЕРМАНИЯ 122,9 67,0 47,1 15,7 20,7 РЕСЕЙ 4 924, , , , ,2 4467,1 ӘЗЕРБАЙДЖАН 59,3 БЕЛАРУСИЯ 45,5 Кесте жж. Қазақстан Республикасына енгізілген көлем экспортының географиялық құрылымы (тонна) Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі ТУРКМЕНИЯ 507,8 720, , ,0 ГРУЗИЯ 1 308,9 862,2 414, ,4 785,8 ҚЫРГЫЗСТАН 984, , , , ,3 871,9 ТАДЖИКИСТАН 347,3 767, ,8 550,3 832,4 772,9 УЗБЕКИСТАН 63,2 30,9 71,0 173,6 211,9 427,3 АФГАНИСТАН 31,6 103,8 302,5 491,3 552,2 397,4 МОНГОЛИЯ 64,4 71,0 121,6 УКРАИНА 202,2 212,0 589,3 331,7 199,0 48,2 ГЕРМАНИЯ 152,5 133,9 89,1 37,6 51,6 РЕСЕЙ 3 102, , , , ,7 5899,5 АЗЕРБАЙДЖАН 33,9 БЕЛАРУСЬ 30,0 Кесте жж. Қазақстан Республикасына енгізілген көлем экспортының географиялық құрылымы (АҚШ долл) Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі 2011 жылы 2006 жылмен салыстырғанда макарон өнімдерінің өндірісі 2,3 есеге өскен және 11 млн ақш долларын құрады. Ресейге жеткізу себебінен. Туркменичтан мен Грузияға макарон өнімдері 2008 жылы эуспорттала бастады жылы осы мемлкеттерге экспорт 1,9 және сәйкесінше 0,8 млн. АҚШ долларын құрады жж. Макарон өнімдерін сатып алушы-мемлкеттерге экспорттаау динамикасын келесі өзгерістер байқалады: 2006 жылы ресей нарығындағы қазақстандық өнім үлесі 64% -дан 2011 жылы 35% дейін төмендеген. Ал 2010 жылы казақстандық өнім үлесі 11% дейін төменлеген. Жалпы алғанда, қарастырылып отырған мерзімде макарон өнімдерін шетел нарықтарына шығаруда негізгі сатып алушылар болып Ресей, «Макарон өнімдерінің өндірісі» 66

67 СЫРТҚЫ САУДА Қырғыстан, Тәджікістан, Афганистан, Грузия, Туркмения болды. Олардың қазақстандық макарон өнімдерін шығару экспортының жалпы үдесінің орташа алғанда 90% құрады.. ТМД елдерінің ішінен 2011 жылы макарон өнімдерінің экспортының негізгі үлесі Ресейге - 36%, Туркменияға 24%, Қырғыстан және Грузияға 9% дан келеді, Тәжікістан 8%, Өзбекстан 7% (сурет.5.10). Басқа мемлкеттердің қатысуы білінбейді (0,1-2%) және олар бәсекелестік пен бағақалыптастыруда үлкен орын алмайды. РЕСЕЙ 36% ТУРКМЕНИЯ 24% ГЕРМАНИЯ 0% УКРАИНА 0% МОНГОЛИЯ 1% АФГАНИСТАН 6% УЗБЕКИСТАН 7% ТАДЖИКИСТАН 8% ГРУЗИЯ 9% ҚЫРГЫЗСТАН 9% Сурет 5.10 Пайыздық шамамен 2011ж Қазақстанда макарон экспортының құрылымы Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group 5.11 суретінен көрініп тұрғандай экспортталатын макарон өнімдерінің данасының шартты құны жеткізушілерге бөлгенде әртүрлі деңгейде болып келеді. айырмашылықтардың себептері әртүрлі факторлар болуы мүмкін. жеткізу шарттары, әртүрлі болуы да болуы мүмкін. Экспортталған Мұндай Олардың біреуіне қазақстандық нарықтың алыстығы және тасымал шығындарының макарондық өнімдерінің данасының шартты құны ең жоғары Германияда екендігі байқалған, ол 1 тоннаға 1,2 мың.ақш долларынан 2,4 мың.ақш долларына дейін қарқындылығымен айқындалады. Украина н келетін макарон өнімдері де нарық сегментіне кіреді, оның 1 тоннасының долларынан асып, 1,1 мың долларға дейін жеткен. Ресейлік данасының шартты құны 568 АҚШ макарон өнімдері де нарық сегментіне кіреді, оның 1 тоннасының данасының шартты құны 629 АҚШ долларынан асып, 1,4 АҚШ долларға дейін жеткен. Басқа мемлекеттердің макарон өнімдерінің экспортталу шартты құны іс-жүзінде бірдей деңгейде қалған. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 67

68 тонна үшін доллар СЫРТҚЫ САУДА ТҮРКМЕНСТАН 842,2 644,7 596,0 630,7 ГРУЗИЯ 517,1 770,0 591,0 600,0 666,7 ҚЫРҒЫЗСТАН 595,9 700,5 1030,1 917,9 756,6 746,9 ТӘЖІКСТАН 610,9 647,6 953,0 916,3 707,2 759,2 ӨЗБЕКИСТАН 462,0 405,9 512,6 444,0 454,3 486,0 АФГАНИСТАН 618,9 495,2 669,9 494,5 442,0 538,7 МОНҒОЛИЯ 1122,3 994,6 1611,8 УКРАИНА 568,9 595,5 1075,2 1173,3 1100,0 1100,0 ГЕРМАНИЯ 1240,8 1997,1 1889,3 2398,1 2492,6 РЕСЕЙ 629,9 843,7 1374,6 1447,0 1372,1 1320,7 ӘЗІРБАЙЖАН 572,9 БЕЛАРУСЬ 659,6 Сурет жж. Қазақстантан экспортталатын макарон өнімдерінің шартты құнының динамикасы, тонна/долл. Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 68

69 МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚ МӨЛГЕРІН АНЫҚТАУ 6. Макарон өнімдерінің нарық мөлгерін анықтау (ішкі қолданылу) Дайын азы-түлік өнімдері мен жартылай фабрикаттардың нарығының көлемінің бағалануы көрінетін тұтынумен шектелген, яғни Нарық көлемі = Ішкі өндіріс Импорт- Экспорт». Берілген формула тек көрінетін түтынуларды ғана көрсетеді және нақты нарық көлемін көрсете алмайды, бірақ мүмкін болатын қателіктерге қарамастан, ол нарықтың негізгі динамикасы мен контурын көрсетеді импорт, мың. Тонна 14,7 20,3 22,3 21,9 24,7 44,1 экспорт, мың. Тонн 7,6 10,9 10,6 9,1 12,9 16,6 өндіріс, мың. Тонна 94,4 110,8 111,3 112, ,7 нарық көлемі, мың. тонн 101,5 120,2 123,0 125,6 135,8 173,2 Нарықтың белгілі мерзімдегі өсімі 18,4 2,3 2,1 8,1 27,5 Кесте жж. Макарон өнімдерінің нарығының көлемі Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 101,5 120,2 123,0 125,6 135,8 20,3 22,3 21,9 24,7 14,7 7,6 10,9 10,6 12,9 9,1 173,2 44,1 16, импорт, мың тонна нарық сыйымдылығы, мың тонна экспорт, мың тонна Сурет жж. Макарон өнімдерінің нарығының көлемі Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі Қарастырылып отырған мерзім аумағында макарон өнімдерінің нарық көлемі біркелкі өсу қарқынымен сипатталады жылдары аралығында нарық өсімі оң нәтижелі болды және өткен мерзіммен шаққанда 18% болды. Бірақ жылдары нарық көлемінің біраз мөлшердегі көбеюі байқалды, ол өсуімен және экспорт көлемінің өсуімен түсндіруге болады. 1-2,3% болды, мұны өндіріс көлемінің Бірақ, 2010 жылы нарық көлемі 8,1% өсті, ал 2011 жылы ең жоғарғы өсімі байқалды, ол 27,5% құрады, мұны өндіріс көлемінің өсімі мен өнім импортының жоғары көлемімен түсіндіруге болады. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 69

70 тыс. тонн % МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚ МӨЛГЕРІН АНЫҚТАУ Нарықтың мұндай қисық сызығы динамикасы халықтың дайын өнім мен жартылай фабрикаттарды тұтыну құрылымын өзгеруін көрсетеді ,5 173, ,5 120,2 18, ,6 135, , ,3 2, нарық сыйымдылығы, мың тонна кезең ішіндегі нарық өсімі 0 Сурет жылдардағы макарон өнімдері нарығы көлемінің динамикасы, мың.тонна Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group өндірістегі импорт үлесі 15,6% 18,3% 20,0% 19,4% 19,9% 30,3% меншік өндіріс үшін 84,4% 81,7% 80,0% 80,6% 80,1% 69,7% Кесте 6.2 Макарон өнімдерінің қазақатандық нарығының құрылымы Қайнар көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group 6.2-кестесінде көрініп тұрғандай, макарон өнімдерінің қазақстандық нарығындағы сұраныс меншік өндіріспен қаматамасыз етіледі. Қаралып отырған мерзім ішінде нарық құрылымында отандық өндірістің үлкен көлемін алатындығы тұрақты түрде айқындалған: қазақстандық макарон өнімдері нарығындағы сұраныс отандық сұраныспен жабылып отырады: жеке өндіріс үшін макарон өнімдерінің нарық көлемі отандық өндірісте 80% деңгейінде болса, 2011 жылы деңгей қарқынының 70% төмендегенін айта кету қажет. Ары қарай 6.3-суретінде 3 жылғы нарық көлемінің болжамы келтірілген. Болжам Қазақстан Республикасының статистика бойынша Агенттігінің мәліметтері негізінде ресми түрде құрастылылған және детерминациялаушы факторары ретінде «Макарон өнімдерінің өндірісі» 70

71 мың тонна МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚ МӨЛГЕРІН АНЫҚТАУ импорт, экспорт, ЖІК өсімі динамикасы, нарық қарқынының өсімі және Кеден Одағының ашылуымен ашылған мүмкіндіктер болып отыр Сурет жж. Нарық көлемінің болжамы, мың.тонна Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group Макарон өнімдерінің нарық көлемі динамикалық өсімді көрсетеді, 2011 жылы ол 20% құрады. Ол ТС, Ресей жағынан импорттың өсуімен, және жергілікті өндіріс көлемінің ұлғаюымен айқындалады. DAMU Research Group алдағы 3 жылда сақталады деп болжайды және орташа алғанда өсім динамикасы 10% тең болады. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 71

72 БАҒАЛЫҚ ШОЛУ 7. Бағалық шолу ҚР инфляция деңгейі ( жж.) Қазақстан Республикасы Барлық тауарлар мен қызмет көрсетулер ,4% 18,8% 9,5% 6,2% 7,8% 7,4% Акмола облысы 8,1% 16,1% 8,4% 7,8% 7,4% 7,0% Актобе облысы Алматы облысы Атырау облысы 7,0% 14,5% 8,2% 5,8% 7,4% 6,8% 7,3% 18,6% 8,8% 5,5% 7,5% 7,1% 8,1% 15,2% 10,2% 6,0% 7,9% 7,1% Батыс-Қазақстан облысы 7,8% 16,4% 9,0% 7,4% 7,2% 7,1% Жамбыл облысы 7,8% 18,4% 9,3% 6,2% 7,9% 8,6% Қарағанды облысы Қостанай облысы Кызылорда облысы Маңғыстау облысы Оңтүстік Қазақстан облысы Павлодар облысы Солтүстік Қазақстан облысы 7,3% 14,2% 8,2% 5,9% 7,5% 8,2% 8,3% 17,0% 9,4% 5,3% 7,4% 6,8% 6,8% 16,8% 8,8% 5,9% 7,8% 7,4% 6,4% 21,2% 7,8% 4,6% 6,9% 6,9% 8,8% 23,6% 9,1% 6,0% 8,0% 6,8% 7,8% 17,4% 9,8% 5,5% 7,6% 7,3% 8,1% 18,7% 9,1% 5,9% 7,5% 8,0% Шығыс Қазақстан облысы 8,0% 16,1% 10,5% 5,7% 8,1% 7,1% Астана қаласы 10,0% 19,8% 10,7% 6,5% 8,2% 8,9% Алматы қаласы 12,0% 27,1% 10,7% 7,5% 8,0% 6,8% Кесте 7.1 Аймақ бойынша барлық тауарлар мен қызмет көрсетулерге тұтынушылық бағалардың өсімі ( % өткен жылдың желтоқсанына) Ақпарат-көзі: ҚР статистикалық агенттігі Азық-түлік тағамдары Қазақстан Республикасы 7,3% 26,6% 10,8% 3,0% 10,1% 9,1% Акмола облысы 6,1% 20,4% 10,3% 2,3% 9,8% 9,4% Актобе облысы 6,5% 22,1% 10,8% 3,8% 8,9% 8,7% Алматы облысы 7,2% 25,1% 9,9% 2,7% 9,3% 9,1% Атырау облысы 7,7% 24,2% 9,4% 2,8% 9,0% 7,3% Батыс-Қазақстан облысы 5,3% 24,2% 10,0% 3,0% 10,1% 8,0% Жамбыл облысы 6,9% 27,2% 10,5% 3,8% 10,2% 8,3% Қарағанды облысы 7,1% 20,6% 9,9% 2,4% 9,7% 8,5% Қостанай облысы 5,7% 26,3% 9,1% 2,8% 10,0% 8,5% Кызылорда облысы 8,2% 24,5% 10,7% 3,7% 10,4% 8,9% Маңғыстау облысы 5,9% 35,9% 10,9% 3,2% 10,2% 7,3% Оңтүстік Қазақстан облысы 6,9% 28,0% 10,7% 4,9% 10,3% 9,7% Павлодар облысы 7,0% 23,9% 11,2% 3,6% 8,8% 9,4% Солтүстік Қазақстан облысы 5,5% 29,6% 10,8% 2,7% 10,3% 7,7% «Макарон өнімдерінің өндірісі» 72

73 БАҒАЛЫҚ ШОЛУ Шығыс Қазақстан облысы 7,2% 22,3% 12,6% 3,1% 9,8% 9,5% Астана қаласы 9,7% 30,1% 13,2% 1,1% 12,7% 11,7% Алматы қаласы 10,2% 38,5% 10,7% 2,4% 10,3% 9,2% Кесте 7.2 Аймақ бойынша азық-түлік тауарларының тұтынушылық бағалардың өсімі ( % өткен жылдың желтоқсанына) Ақпарат-көзі: ҚР статистикалық агенттігі қаңтар Ақпан Наурыз Сәуір Мамыр Маусым Шілде Тамыз Қыркүйек Қазан Қараша Желтоқсан Қазақстан Республикасы Акмола облысы Актобе облысы Алматы облысы Атырау облысы Батыс- Қазақстан облысы Жамбыл облысы Қарағанды облысы Қостанай облысы Кызылорда облысы Маңғыстау облысы Оңтүстік Қазақстан облысы Павлодар облысы Солтүстік Қазақстан облысы Шығыс Қазақстан облысы Астана қаласы Алматы қаласы 1,7% 1,5% 0,5% 0,5% 0,5% 0,3% 0,5% 0,3% 0,3% 0,2% 0,6% 0,3% 1,4% 1,6% 0,4% 0,0% 0,7% 0,5% 0,9% 0,4% 0,0% 0,3% 0,3% 0,5% 1,6% 1,3% 0,2% 0,5% 0,6% 0,3% 0,9% 0,1% 0,3% 0,2% 0,4% 0,3% 1,4% 2,3% 0,0% 0,4% 0,4% 0,3% 0,6% 0,3% 0,1% 0,2% 1,2% -0,4% 1,6% 1,4% 0,5% 0,4% 1,2% 0,3% 0,9% 0,0% 0,1% 0,2% 0,1% 0,2% 1,4% 1,3% 0,4% 0,3% 0,4% 0,8% 0,5% 0,4% 0,4% 0,1% 0,4% 0,4% 1,8% 1,2% 0,9% 0,1% 0,4% 0,4% 0,4% 1,2% 1,4% 0,1% 0,3% 0,2% 2,0% 2,0% 0,3% 0,7% 0,4% 0,3% 0,4% 0,2% 0,0% 0,5% 0,7% 0,4% 1,7% 1,7% 0,2% 0,3% 0,3% 0,3% 0,4% 0,2% 0,3% 0,3% 0,5% 0,5% 1,9% 1,7% 0,5% 0,3% 0,5% 0,5% 0,1% 0,2% 0,3% 0,1% 0,4% 0,6% 2,4% 0,9% 0,6% 0,4% 0,4% 0,2% 0,6% 0,4% 0,5% 0,0% 0,1% 0,3% 1,5% 1,3% 1,0% 0,2% 0,4% 0,4% 0,3% 0,5% 0,4% 0,1% 0,5% 0,1% 2,0% 1,1% 0,6% 0,5% 0,4% 0,4% 0,5% 0,2% 0,3% 0,6% 0,1% 0,6% 1,7% 1,4% 0,7% 0,3% 0,5% 0,6% 1,7% 0,3% 0,2% 0,1% 0,4% 0,0% 1,5% 1,3% 0,7% 1,1% 0,3% 0,5% - 0,1% 0,0% 0,2% 0,4% 0,4% 0,6% 2,2% 1,2% 0,3% 0,6% 1,0% 0,0% 0,6% 0,3% 0,5% 0,2% 1,3% 0,4% 1,6% 1,6% 0,2% 0,6% 0,7% 0,3% 0,4% 0,0% 0,2% 0,2% 0,5% 0,4% Кесте жылғы алдынғы айға шаққандағы пайыздық мөлшердегі инфляция Ақпарат-көзі: ҚР статистикалық агенттігі «Макарон өнімдерінің өндірісі» 73

74 БАҒАЛЫҚ ШОЛУ Кесте 7.4 Мерзім соңына алдынғы жылға шаққандағы пайыздық мөлшердегі нан өнімдеріне баға индексі Ақпарат-көзі: ҚР статистикалық агенттігі Кесте 7.5 Мерзім соңына алдынғы жылға шаққандағы пайыздық мөлшердегі нан өнімдеріне және бидай өнімдеріне баға индексі Ақапарат-көзі: ҚР статистикалық агенттігі Динамика көрсетіп отырғандай (сурет 7.1) соңғы 2 жылда отандық макарон өнімдерін өндіруші-кәсіпорындармен бекітілген бағалар өсу тенденциясы ие болған, ол ең алдымен нарықтағы шикізат бағасы жағдаймен айқындалады. Осылайша, 2011 жылы макарон өнімдерінің орташа сатылым бағасы килограмына 167,5 теңгені құрады. Ол 2010 жылмен салыстырғанда 9,4% жоғары. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 74

75 килограмм үшін теңге килограммүшін теңге БАҒАЛЫҚ ШОЛУ , , жыл 2011 жыл Сурет 7.1 Сауда нүктелерінде ұсынылатын макарн өнімдерінің орташа құны, килограмм/тенге Ақпарат-көзі: ҚР статистикалық агенттігі және DAMU Research Group 2010 жылы ішкі нарықтағы макарон өнімдерінің бағасы мүлдем ай сайынғы баға толқынына ұшырамаған. Тек 2011 жылы ай сайынғы тұрақты баға деңгейінің өсімі байқалған.2011 жылы макарон өнімдері бағасының күрт өсуі шілде айынан қыркүйек айында байқалған (сурет 7.2) ,6 161, ,6 153,3 153,1 169,9 170,9 170,8 170,7 170,3 169,7 167,9 168,5 166,4 154,1 154,7 151,3 152,1 150,7 149,8 149,4 149,5 149, жыл 2011 жыл Сурет жж. Айларға шаққандағы Қазақстандағы макарон өнімдерінің бағасы, килограмм/тенге Ақпарат-көзі: ҚР статистикалық агенттігі және DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 75

76 БАҒАЛЫҚ ШОЛУ Кесте 7.6 Мерзім аяғына азық-түлік өнімдері түрлері бойынша өндіруші-кәсіпорындардың бағалары, тонна/теңге Ақпарат-көзі: ҚР статистикалық агенттігі 7.7 және 7.8- кестелерін салыстыру арқылы Астана қаласында макарон өнімдерін сатып алу бағасы 2011 жылдың 1 тоқснында 2010 жылдың осы тоқсанымен, төртінші тоқсанда былтырғы жылмен салыстырғанда бағасы тағы 7% өскен. Ал 2011 жылдың төртінші тоқсанының аяғында макарон өнімдерінің бағасы 2010 жылдың 1 тоқсанындағы бағаларға қайта түскен. Алматы қаласында макарон өнімдерінің бағасы 2011 жылдың 1 тоқсанында 2010 жылдың осы тоқсанымен салыстырғанда 6,7% өскен. Бірақ, 2010 жыл мен 2011 жылдың екінші тоқсанымен салыстырғанда бағасы 12,2% өскен, ал үшінші тоқсанда тағы 10,6% өскен, төртінші тоқсанда былтырғы жылмен салыстырғанда тағы тағы 2,3% өскен. Макарон өнімдерінің ең аз құны Орал қаласында болған, мұнда 2010 жылы макарон өнімдерінің бағасы орташа алғанда килограмына 131,6 теңгені құраған, ал 2011 жылык килограмына 142,8 теңгені құраған. Макарон өнімдерінің ең жоғары құны Актау қаласында болған, мұнда 2010 жылы макарон өнімдерінің бағасы орташа алғанда килограмына 214,7 теңгені құраған, ал 2011 жылык килограмына 243,3 теңгені құраған. Егер барлық қалалар бойынша макарон өнімдерінің өсу қарқынын салыстыратын болсақ, онда ең үлкен өсім Шымкент қаласында тіркелген, мұнда 2011 жылдың 1 «Макарон өнімдерінің өндірісі» 76

77 БАҒАЛЫҚ ШОЛУ тоқсанында 2010 жылдың осы тоқсанымен салыстырғанда құны 27,7% өскен. Бірақ 2010 жыл мен 2011 жылдың екінші тоқсанымен салыстырғанда тағы 33,6%, ал үшінші тоқсанда тағы 36,2%, ал төртінші тоқсанда былтырғы жылмен салыстырғанда бағасы 34,1% өскен. Килограмм/теңге 2010 жыл 1 тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан Қазақстан бойынша 153,3 150,6 149,6 153,7 Астана 207,0 191,0 185,0 195,0 Алматы 168,3 166,0 166,0 171,7 Ақтау 213,0 213,0 213,7 219,0 Актөбе 143,0 139,0 139,0 140,7 Атырау 169,0 169,0 169,0 169,0 Жезқазган 146,0 146,0 139,0 139,0 Кокшетау 146,0 144,7 144,0 146,0 Қараганда 128,0 122,7 122,0 128,0 Қостанай 140,0 140,0 140,0 140,0 Қызылорда 135,0 135,0 135,0 137,0 Орал 131,0 131,0 131,3 133,0 Өскемен 159,0 159,0 159,0 166,0 Павлодар 144,0 144,0 144,0 147,7 Петропавловск 145,0 144,3 142,0 142,0 Семей 147,0 147,0 147,0 155,0 Талдықорған 162,0 156,7 154,0 158,7 Тараз 130,0 130,0 129,0 132,0 Шымкент 130,0 130,0 130,0 132,0 Кесте ж. Қазақстанның қалалары мен тоқсандарға шаққандағы мсакарон өнімдеріне бағалары, килограмм/теңге Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group Килограмм/теңге 2011 жыл 1 тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан Казахстан в целом 161,7 168,0 170,8 169,5 Астана 193,7 199,0 210,7 208,7 Алматы 179,7 186,3 183,7 175,7 Ақтау 222,7 240,3 253,0 257,0 Актөбе 152,0 158,3 161,7 159,7 Атырау 169,7 174,0 172,7 172,0 Жезқазган 142,0 160,0 160,0 160,0 Кокшетау 147,0 147,0 147,0 155,7 Қараганда 134,7 142,0 145,3 147,0 Қостанай 144,7 154,0 164,0 157,3 Қызылорда 139,7 141,3 145,0 145,0 Орал 135,0 141,3 145,0 150,0 Өскемен 169,7 175,0 175,0 175,0 Павлодар 154,0 164,7 169,3 165,0 «Макарон өнімдерінің өндірісі» 77

78 Петропавловск 142,0 144,0 145,0 145,0 Семей 160,0 170,0 169,7 169,0 Талдықорған 167,7 169,0 169,0 167,7 Тараз 136,0 142,0 143,0 143,0 БАҒАЛЫҚ ШОЛУ Шымкент 166,0 173,7 177,0 177,0 Кесте ж. Қазақстанның қалалары мен тоқсандарға шаққандағы мсакарон өнімдеріне бағалары, килограмм/теңге Ақпарат көзі: ҚР статистика агенттігі және DAMU Research Group DAMU Research Group ұсынған берілген сенсуста (бағаларына қараңыз) макарон өнімдеріне бағалар сегментте макарон өнімдерін өндірушіге байланысты 70 теңгеден 725 теңгеге дейін ауытқып отырады. Макарон өнімдерінің түрлері Минималды баға, тенге Жоғары баға, тенге Орташа баға, тенге макарондар рожкилер қауырсындар вермишель Кеспе Ракушалар бұрандалар Кесте 7.9 Қазақстандағы макарон өнімдерінің түрлері бойынша бағасы, 1 килограмм/теңге Ақпарат көзі: DAMU Research Group Макарон өнімдерін сатушылар арасында 400 гр, 1 1 килограмм, 2 килограмма, 5 килограмм және 10 килограмм салмақтағы орамдар кең тараған. Точка Құны МАКАРОНДАР РОЖКИЛЕР ҚАУЫРСЫНДАР ВЕРМИШЕЛЬ КЕСПЕ РАКУШКАЛАР БҰРАНДАЛАР 1. Ірі азық-түлік супермаркеті 2. Универсам /Универмагтағы шағын азық-түлік бөлімі 3. Жеке тұрған мини-маркет (уй маңындағ ауласындағы дүкендер) 4. Дүңгіршек минималды баға жоғары баға орташа баға минималды баға жоғары баға орташа баға ,5 258,5 минималды баға жоғары баға орташа баға ,5 минималды баға жоғары баға «Макарон өнімдерінің өндірісі» 78

79 5. Нарық БАҒАЛЫҚ ШОЛУ орташа баға ,5 250 минималды баға жоғары баға орташа баға Кесте 7.10 Әртүрлі сату нүктелеріне шаққанда макарон өнімдеріне ағымдық бағасы (тенге/килограмм) Ақпарат көзі: DAMU Research Group Облыс МАКАРОНДАР РОЖКИЛЕР ҚАУЫРСЫНДАР ВЕРМИШЕЛЬ КЕСПЕ РАКУШКАЛАР БҰРАНДАЛАР Батыс Қазақстан Қостанай Жамбыл Оңтүстік Қазақстан Шығыс Қазақстан Алматы қ Қараганды Маңғыстау Актөбе Павлодар Астана қ Кызылорда Атырау Акмола Солтүстік Қазақстан Алматы Кесте 7.11 Облыстарға шаққандағы макарон өнімдеріне орташа бағасы (тенге/килограмм) Ақпарат көзі: DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 79

80 БАҒАЛЫҚ ШОЛУ 500 МАКАРОН 400 МҮЙІЗШЕ Сурет 7.3 Облыстарға шаққандағы макарон өнімдеріне орташа бағасы (тенге/килограмм) Ақпарат көзі: DAMU Research Group 500 ҚАНАТШАЛАР ЖІҢІШКЕ ЖҰМЫР КЕСПЕ Сурет 7.4 Облыстарға шаққандағы макарон өнімдеріне орташа бағасы (тенге/килограмм) Ақпарат көзі: DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 80

81 БАҒАЛЫҚ ШОЛУ КЕСПЕ БАҚАЛШЫҚ ТӘРІЗДЕС СПИРАЛЬДАР Сурет 7.5 Облыстарға шаққандағы макарон өнімдеріне орташа бағасы (тенге/килограмм) Ақпарат көзі: DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 81

82 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ 8. Ойыншылар портфолиосы КазНИИ дің ауылшаруашылық өнімдерін қайта өңдеу мәліметтері бойынша, кіші кәсіпорындардың жалпы өндірістік қуаттылығы республика бойынша 5939,6 мың.теңгені құрайды, оның ішінде ірі бойынша- 5724,3 мың.теңге, орташа бойынша 215,3 мың.теңге кэффициенттер қолданылған кезде 59,7%,59,0% және 77,8%. Аумақтар бойынша өндіріс қуаттылығы:оңтүстік аумақ бойынша 2471,9 мың.теңге, коэффициент бойынша 45,3%, Солтүстік аумақта 1727,0 мың.теңге(69,5%), Орталық- Шығыста 1411,2 мың.теңге (72,4%), Батыс бойынша 329,5 мың.теңге (қолданылу коэффициенті 56,5% ) көрсетіледі. Облыс бойынша қуаттылықтың қолданылу коэффициенті 39% мөлшерінде (Алматы облысында) 76,4% (Қостанайда). Республикамыздағы кәсіпорындарды аумақтар бойынша орналастырудың технологиялық картасының талдауы бойынша кіші кәсіпорындардың орналасуы макарон өнімдерінің және жарма өнімдерінің өндірісіне тең келіп ұтымды болмайды не шығарылған өнiмнiң түбегейлi тасымалдаулар көлемдерiнiң қажеттiлiгiне себепшi болады. Ал жоғарғы өндірістегі көп кәсіпорындардың орналасуы нақты аумақтағы өндіріс қуаттылығының төмендеуіне әкеп соқтырады. Сонымен, Алматы қаласының кіші кәсіпорнының біршама қуаттылығы жылына 1849,5 мың.т құрайды, бірақ 39%-ға ғана қолданылады, жалпы оңтүстік аумақтағы 2471,9 мың.т-ні құрайтын қуаттылық 45,3%-ға ғана қолданылады. Кейбір ірі отандық макарон өнімдерін өндірушілер турады анықтама мәліметтері: 1. «Султан Макароны» өнеркәсіптік кешені Ұн, ұнтақ жарма, «Султан» макарондарын өндіретін өнеркәсіпті кешен 1996 жылы ақпан айында Солтүстік Қазақстандағы Петропавловск қаласында құрылған. Бүгінгі күні «Султан Макароны» фабрикасы нарыққа бидайдың қатты сұрпынан дайындалатын «Султан» тауарлық белгісімен ұнтақ жарма, кебек, екінші сұрыпты ұн және 27 түрлі жіңішке және қалың макарон өнімдерін ұсынып отыр. Фабрикада макарон өндірісінің «Бюхлер» (Швейцария) жабдығы және Ричарелли» (Италия) және «Boschw/Голландия тауарлық белгілерімен буып-түйетін жабдықтар қолданылады. Фабрика ай сайын 3400 тонна макарон өнімдерін, 600 тонна ұн, 1100 тонна ұнтақ жарма өнімдерін өндіреді және айына 100 тонна өнімді сақтауға мүмкіндігі бар. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 82

83 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ «Султан Макароны» кешенінің құрамына элеватор, өнiмнiң сапасын бақылауы үшiн диірмен макарон фабрикасы және лаборатория кіреді. Диірменнің жұмыс істеуі мен сапаның бақылануы компьютерлік техника көмегімен басқарылады. Макарон өнімдерін өндіретін кешенде үш сызықты макарон өнімдерінің жіңішке және қалың түрін өндіретін жабдық бар. Өндірістік сызықтары тот баспайтын силикон қоспасы бар материалдан жасалады. «Султан» саудалық белгісін тарату мен өнімдерін өткізу бойынша 1996 жылы «Султан Маркетинг» Компаниясы құрылды оның бас кеңсесі Алматы қаласында орналасты. Бүгінгі күнде «Султан Маркетинг» өзінің қызметін Қазақстанның 11 аумағы мен 7 елдерде жүргізіп отыр. Компанияның қойма бөлмелерімен, көлікпен қамтамасыз етілген және көтерме желі мен дистрибьютерлік компаниялары бар филиалдары бар, олар ірі штаттан тұратын таратушыларға ие. «Султан Маркетингінің» өткізу қуаттылығы жұмасына клиентті (тауар өткізу нүктелеріне байланысты) құрайды. Фирма ауданы м2 болатын жабық қойма бөлмелерін қолданады және құрылған күнінен бастап, 14 елмен экспорттық қарым-қатынастары бар, оның ішінде Ресеймен, Украинамен, Қырғызстанмен, Тәжікстанмен, Өзбекстанмен, Афганистанмен, Монғолиямен, Түркменстанмен, Литвамен, Белорусиямен, Германия мен Қытаймен қарым-қатынаста. Сурет 8.1 «Султан Маркетинг» дистрибьюторлық желісі Ақпарат көзі: «Султан Маркетинг» Байланыс мәліметтері: Алматы қ, Толебаева көш.38, (Макатаева көш.б) Тел.: +7 (727) , , Факс: +7 (727) Сайты: info@sultanmarketing.kz «Макарон өнімдерінің өндірісі» 83

84 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ 2. «Цесна-Астык» концерні «Цесна-Астык» концерні Қазақстандағы азық-түлiк индустрияның төңiрегiдегi бастаушы серiктестiктерiнiң бiрi болып табылады. Өндірістік қуаттылығы Астана қаласында орналасқан. Қызметінің басты бағыты азық-түлік өндірісі және де дистрибуционды девелоперкойлы қызметтерді жүргізеді. Өндірілген өнім номенклатурасы: - сұрыпталған бидай ұны; - қара бидай ұны; - макарон әжігі; - макарон өнімдері; - нан, нан-тоқаш және кондитерлік өнімдер; - «денсаулық өнімдері» сериясы; - құрама жем. Макарон өнімдері макаронның әжігінен бидайдың таңдаулы сұрыпынан BUHLER AG швейцария фирмасының технологиясымен жабдықпен дайындалады, кең ауқымды ассортименттері бар: қауырсындар (перья), өрмекшiнiң торы, орам, спираль, түзу рожоктар, ұлу қабыршықтары, рожки және т.б. Бағалау өндіріс қуаттылығы жылына 13 мың тоннадан жоғары. Макарон өнімдері 5 кг және 2 кг-дық орамдармен шығарылады. Топтық орамы:полипропиленді қаптар 5 кг-нан 5 пакеттен және 2 кг-дық 10 пакеттен. Сурет 8.2 дистрибьюторлық желісі Ақпарат көзі: «Цесна-Астык» концерні Байланыс мәліметтері: Астана қ, Ақжол көш. 24 Тел.: +7 (7172) , +7 (7172) Сайты: «Макарон өнімдерінің өндірісі» 84

85 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ 3. «Желаевский нан өнiмдерінің комбинаты» АҚ Кәсіпорын 1988 жылы 28 желтоқсанда Желаевский базасының элеваторында құрылған жылдан бастап, «Дәнді дақылдар индустриясы» Қазақ дәнді дақылдар компаниясының құрамына кірді. Компания Батыс Қазақстан облысының Орал қаласындағы Желаева станциясының аумағында орналасқан. Комбинат қызмет түрлері болып ұн, макарон өнімдері өндірісі, сақтау, кептіру, қызметтері, қара ұнтақтармен жұмыс істеу, қара өнімдерін өндіру сапасының сынау сертификаттық қызметтері, қара бұршақ және майлы дақылдарды өңдеу, автомобиль, теміржол көлігімен дәндідақылдар мен дайын өнімді тасымалдау қызметтері табылады. «Желаевский нан өнiмдерінің комбинаты» АҚ дербес кәсiпорындар және қосалқы объекттердiң бiртұтас кешенi болып табылады: Жоғары өнімді ұн тартатын зауыты; Жинау және өнеркәсіп элеваторлары; Макарон фабрикасы; Сыдырылған қара бидай наубай ұн өндірісінің диірмені. Комбинаттың «Дәнді дақылдар индустриясы» Қазақ данді дақылдар компаниясының құрамына кіруіне байланысты өңделген дайын өнімдер бірыңғай «Корона» саудалық белгісімен шығарыла бастады. Өндірілетін өнім номенклатурасы : - Бидай және қара бидай ұны; - Ұнтақ жарма; г, 500 г, 900 г, 2 және 5 кг-дық пакеттердегі макарон өнімдері; - кебек. Макарон өнімдерін шығару бойынша бағалау өндіріс қуаттылығы жылына 12 мың.тоннаны құрайды. Өндірілген өнімдер ішкі нарықпен қатар экспортқа да өткізіледі, мәселен Ресей, Украина, Грузия, Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Афганистан сияқты елдерге жіберіледі. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 85

86 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ Сурет 8.3 «Желаевский нан өнiмдерінің комбинаты» АҚ ның дистрибьюторлық желісі Ақпарат көзі: Желаевский нан өнiмдерінің комбинаты» АҚ Байланыс мәліметтері: Батыс-Қазақстан облысы, Орал қ, Желаево станциясы Тел.: +7 (7112) (7112)23-01 Факс: (7112) «Корона» макарон фабрикасы» ЖШС «Корона» макарон фабрикасы» ЖШС Оңтүстік Қазақстан облысында орналасқан. «Дәнді дақылдар индустриясы» компаниясының құрамына кіреді. «Корона» макарон фабрикасы қазақстандық нарықта 1983 жылдан бастап жұмыс істейді және Қазақстандағы ірі макарон өндірісшілерінің бірі болып табылады. «Корона» макарон фабрикасы ассортиментінде макарон өнімдерінің 25 тен аса түрлері бар, оның ішіндегі 5 түрі ұзын қиылған және 21 түрі қысқа қиылған макарон өнімдері түрлері. Олар заман талабына сай, «BRAIBANTI» және «PAVAN».итальяндық фирмаларының жабдықтарында өндіріледі. Макарондар сызығының барлық ассортиметтері бойынша қуаттылығы айына 1700 тоннаға жетеді, оның ішінде «Pavan» сызығымен жалпы өнім айына 1050 тонна, «Braibanti» сызығында айына 650 тонна өнім өндіріледі. Ұн ҚР-ның солтүстік аймақтарынан әкелінеді. («Корона» ұны). Өнім ішкі және сыртқы нарықта да өткізіледі. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 86

87 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ Сурет 8.4 «Корона» макарон фабрикасы» ЖШС-нің дистрибьюторлық желісі Ақпарат көзі: «Корона» макарон фабрикасы» ЖШС Байланыс мәліметтері: Оңтүстік-Қазақстан облысы, Шымкет қ, Жібек Жолы көш. Тел./факс +7 (7252) , Сайты: 5. АО «Восточно-Казахстанский мукомольно-комбикормовый комбинат» АО «Восточно-Казахстанский мукомольно-комбикормовый комбинат» более 70 лет работает на рынке Казахстана и стран СНГ и является одним из крупнейших товаропроизводителей мукомольной продукции в Республике Казахстан. «ВК МКК» АҚ-ның барлық өнімдері «Ардагер» қоғамға әйгілі брендімен шығарылады. Макарон өнімдерінің 13 түрі жоғарғы сұрыптан өндіріледі. Макарон өнімдерінің өндірісі цехы итальяндық және ресейлік жабдықтармен жабдықталған. Макарон сызығының өндірісі тәулігіне 20 тоннаны құрайды. Макарон өнімдері 10,5,2 кг-дық полиэтиленді белгілер және 400 гр-дық полипропиленді пакеттерде өлшеніп буып-түйіледі. "ItalPak"' итальяндық фирмасының буып-түйетін сызығы орнатылған. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 87

88 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ Сурет 8.5 «Восточно-Казахстанский мукомольно-комбикормовый» АҚ-ның дистрибьюторлық желісі Ақпарат көзі: «Восточно-Казахстанский мукомольно-комбикормовый» АҚ Байланыс мәліметтері: Шығыс-Қазақстан облысы, Семей қ, Мелькомбинат ал,1 Восточно-Казахстанская область, г.семей, пл.мелькомбината, 1 Телефон: , , факс market@mukomol.kz 6. «КЭММИ» компаниясы «КЭММИ» компаниясы Павлодар қаласында орналасқан, бастаушы өндірушілер мен бесбармақ, лағман, сорпа кеспесі және макарон өнімдерін өндірушілер қатарына кіреді және өзінің сауда белгісі бар. Оның өнімдері барлық Қазақстан мен Қырғызстан, Германия Ресейдің көп аймақтарында өткізіледі. Нарықта 1997 жылдан бастап жұмыс істейді. «КЭММИ» кеспесінің технологиялық өңдеуі «КЭММИ» компаниясының индивидуалды меншігі болып табылады және осы өнімге арналған жеке мемлекеттік стандарт бар СТ 001. Бүгінгі күнде компанияда «Бюллер» неміс компаниясы сызығында макарон өнімдерінің 20-ға жуық түрі шығарылады. «КЭММИ» макарон өнімдері компанияның меншігіндегі ұннан дайындалады және 400г, 2 кг, 5кг,10кг-дық пакеттерде шығарылады. Өнім Қазақстан мен ТМД елдерінде өткізіледі. Ірі кәсіпорындармен шығарылған макарон өнімдерінің тауарлық номенклатурасын зерттеу нәтижесі өнімнің ассортиментін кеңейту керектігін дәлелдейді. Соның негізінде ірі кәсіпорындардағы тауарлық ассортименттердің макарон түрлері бар. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 88

89 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ Сурет 8.6 «КЭММИ» компаниясының дистрибьюторлық желісі Ақпарат көзі: «КЭММИ» компаниясы Байланыс мәліметтері: Павлодар қ, Циолковского көш. 120 А Телефон: 8 (7182) , , тел/факс: 8 (718-2) Сайты: kemmipvl@mail.ru Солтүстік Қазақстан облыстарындағы бастаушы кәсіпорындар болып макарон өнімдерін өндіретін «Султан-элеватор-мельнично-макаронный комплекс» АҚ («Султан» сауда белгісі) табылады. Батыс -Қазақстан облысында «Желаевский нан өнiмдерінің комбинаты» АҚ («Корона» сауда белгісі) макарон өнімдерінің ең ірі өндірушілері. Оңтүстік-Қазақстан облысындағы макарон өнімдерін өндірушілердің көшбасшысы «Корона» макарон фабрикасы» ЖШС («Корона» сауда белгісі). «Желаевский нан өнiмдерінің комбинаты» АҚ пен «Корона» макарон фабрикасы» ЖШС «Дәнді дақылдар индустриясы» компаниясының тобына кіреді. Нарықта дистрибуцияның қазiргi схемалары және өнiмнiң алға басуының каналдарының шолуы Бәріне белгілі нарықта табысты қызмет ету үшін кез келген кәсіпорын өз өткiзу саясатын құрастыруда екі өзара байланысты есептерге ықыласын акценттеуi керек: «Макарон өнімдерінің өндірісі» 89

90 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ тұтынушылардың алуан түрлi сұрау салуларын қанағаттандыруға экономикалық пайданы алуы және максимал бағыттары. Әрине, нарықтағы өнімнің табысты алға жылжуының кепілі болып, ең бірінші орында сапаның параметрлерiнiң ұтымды байланысы, яғни, «сапа-баға» басқаша айтқанда төмен бағалы көрсеткіштердегі жоғары сапа,өндiрiс факторларды жиынмен және алдынғы технологиялардың қолдануымен шүбәсiз байланған. Сондықтан ең біріншіден тауарлыөндіріс саясатын қатесіз анықтап алу қажет. Макарон өнімдерінің нарығында табысты бәсекелесу үшін, өте иілгіш өткізу саясаты қолданылады, ол көптеген факторларды ескертеді: - Нарықта сыртқы жабдықтаушылар және отандық өндiрушiлер арасында мықты бәсекелестік орнатылған; - Нарық көп деңгейде ұсыныстар нарығы ретінде көрінеді; - Өнім параметірлерінің сапасының жақсару қарқындылығы бақыланады; - Ойлап табылған маркетингтік стратегияның қолданылғаны белгіленеді (трансферт); - шикізат нарығы конъюнктурасында тербелістің жоғарғы деңгейі (бидай нарығында айрықша); - Өткізу сегменттерінің бытыраңқылығы; - тұтынушылық талаптардың күшеюі; - көрші нарықтың секторларының дәуірлеуі; («fast food»нарығы және басқа да аспаздық өнімдер) және басқалар. Өткізу саясатының табыстылығы келесі шаралардың іске асырылуымен байланыста болады: Тауар ассортиментін дұрыс таңдау; Қозғалыс бойынша белсеңді шаралар; Баға жасау саясаты; Дамыған көлік инфроқұрылымымен дистрибъюторлық желілердің болуы; Көрмеге қатысу; Презентациялар; Семинарлар ұйымдастыру; БАҚ-тағы жарнама; Интернеттегі жарнама; Жеке байланыстар; Имиджді материалдардың таратылуы. Отандық консалтингтік компаниялармен жүргізілген зерттеулер ең тиімді байланыс коммуникациясы ел ішінде БАҚ-ғы жарнама мен көрмеге шығару екендігін көрсетті. Ал шетелде Интернеттегі көрмелер. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 90

91 ОЙЫНШЫЛАР ПОРТФОЛИОСЫ Баға жасауда өнімнің өзіндік құнынан басқа бәсекелестердің ортанарықтық бағасы есепке алынады және мақсатты сегменттерге қатысты дифференциалды ұстаным қажет. Республиканың макарондық саласында басты бәсекелестік ірі отандық компаниялар арасында жүруде бірақ, ірі ресейлік жабдықтаушылар анықталған деңгейде ситуацияға әсер етеді. Жоғары технологиялық жабдықтарда өндірілетін макарон өнімдерінің өндірісі бола тұра, олар ұсақ қатысушыларды нарыққан ығыстырады. Бәсекелестік шарттарының табысты кепілділігі нарықтағы дамыған көлік инфрақұрылымымен дистрибьюторлық желілердің бар болу табылады. Ең жақсы нұсқа ретінде меншікті дистрибьюторлық желінің бар болуы. Және тағы да басқа дистрибьюторлық желілермен жұмыс істеуге болады; Өнімнің канал бойынша жылжуы жалпы схемада (сурет 8.7) бойынша көрсетілген. Дистрибьюторлық желіліер көмегімен таратылған өнімдер түпкі тұтынушыларға гипер және супермаркеттер, бөлшек сауда, ортақ тамақтандыру орындары, және де басқа каналдар арқылы жетеді. Сурет 8.7 Өнімнің жылжуының жапы схемасы Ақпарат көзі: «Damu Research group» «Макарон өнімдерінің өндірісі» 91

92 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ 9. Тұтынушылық мінез-құлық 9.1. МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАУАРЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ ТУРАЛЫ ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ МӘЛІМЕТТІЛІГІ Берілген жоба шеңберінде Қазақстан тұрғындарынан өңделген және бекітілген сауалнамалар негізінде сұхбаттар алынды. Сұрақ-жауап кезінде бірінші сұрақ осындай болды: «Макарон өнімдерінің қандай тауарлық белгілерін білесіздер?» % 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 Султан Корона Цесна Макфа Кемми Мадина Смак Царь Барон Гранора Virron Добродея Ардагер Ак Кайнар Ак Бидай Роллтон Рамазан Ролла Уральские Желаевские Салем Барилла Злак З/О 3,3 3,0 2,0 1,7 1,0 1,0 1,0 0,7 0,7 0,7 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 16,7 14,7 10,4 10,0 9,4 9,0 37,1 70,9 79,9 Сурет9.1 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің тауарлық белгілері туралы тұрғындардың мәліметтілігі (жоспарсыз алғанда) Ақпарат көзі: «Damu Research group» 9.1 суретінде көрсетілгендей, Қазақстандағы ең әйгілі макарон өнімдерінің тауарлық белгісі Султан екені белгілі оны жауап берушілердің 80%-ы белгіледі. Екінші орында Корона макарон өнімдері тұр. Оны жауап берушілердің 71%-ы белгілеген. Ал үшінші орында Цесна макарондары (37,1%). Мәліметтердің көптігінен құтылу үшін мәліметтерді салыстыру кестелері көрсетілген. қосымшаларда облыс бойынша бөлінген «Макарон өнімдерінің өндірісі» 92

93 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Ары қарай тағы да сол сұрақ қойылды, бірақ карточка көрсету арқылы карточкада жауаптардың нұсқалары болды. Берілген сұрақ жауап берушілерге қосымша макарон тауарлық белгілерін естеріне түсіруіне мүмкіндік берді, өйткені бірінші рет сұраған кезде ол тауарлық белгілер көрсетілмеген болатын. Алғашқы аталған 3 тауарлық белгісінің көшбасшылығын 9.2 суреті дәлелдейді. Султан макарон өнімдерін 87,3% жауап берушілер белгілеген, Корона - 84%, және Цесна 68,9% 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 87,3 84,0 68,9 36,5 33,4 28,8 27,4 27,4 11,0 7,7 Сурет 9.2 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің тауарлық белгілері туралы тұрғындардың мәліметтілігі (білдіртіп айту бойынша) Ақпарат көзі: «Damu Research group» Сауалнамадағы «Сіз ақырғы 12 айда (1 жылда) макарон өнімдерінің қандай тауарлық белгісін алдыңыз?» сұрағына келесі жауаптар қабылданды (сур.9.3). Жауап берушілердің көбі Султан макарон өнімдерін сатып алады оны 79,6% белгілеген. Сонымен қатар 3 әйгілі макарон тауарлық белгілері қатарына Корона (58,2%) және Цесна (36,5%). «Макарон өнімдерінің өндірісі» 93

94 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ % 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 Султан Корона Цесна Макфа Кемми Смак Мадина Царь Барон Гранора Virron Добродея Роллтон Ардагер Рамазан Ак Кайнар Уральские Желаевские Салем Барилла Ак Бидай Злак 16,7 12,4 10,4 7,4 7,0 3,0 2,3 1,3 1,3 0,7 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 36,5 58,2 79,6 Сурет 9.3 Жалпы Қазақстан бойынша соңғы 12 айда сатып алынған макарон өнімдерінің тауарлық белгілері Ақпарат көзі: «Damu Research group» Ары қарай, жауап берушілерден «Сіз макарон өнімдерінің қандай тауарлық белгісін жиі сатып аласыз?» деп сұрағанда, 51,8 % жауап берушілер (сур.9,4) негізгі жиі таңдалатын Султан макаронын, тағы 21,4%- Корона және 12%- Цесна тауарлық белгілерін сатып алатындығын айтты. Макарон өнімдерінің басқа түрлері аз танымал. 60,0 50,0 51,8 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 21,4 12,0 1,3 1,3 1,0 0,7 0,7 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 1,0 % «Макарон өнімдерінің өндірісі» 94

95 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Сурет 9.4 Жалпы Қазақстан бойынша, ең көп жиі сатып алынатын макарон өнімдерінің тауарлық белгілері Ақпарат көзі: «Damu Research group» Содан интервью алушылар: «Неліктен сіз осы макарон өнімдерінің тауарлық белгісін алатыныңызды түсіндіріңізші?» деп сұрақ қойды. Осы сұраққа (сур.9.5) бойынша бірнеше нұсқалар ұйғарылды. Ол суретте ең жиі сатылып алынатын макарон өнімдерінің тауарлық белгілері көрсетілді. Сонымен, Султан тауарлық белгісін (жауап берушілердің 50,8%) таңдаудың келесі критериялары белгілі болды: сапасы мен бағасының жақсы байланысы, және де жауап берушілердің пікірінше,езілмей дайындалуы. Корона макарон тауарлық белгісінің таңдаудың басты факторлары ол тауарлық белгі-өндірушілерінің (38,1%) әйгілі болуы және олар езілмейді (32,1%). Цесна макарон тауарлық белгісін тұтынушылар кең ассортименті болғандықтан таңдайды (14,7%), және олар әрқашан сатуда бар (14,4%) % 0,0 20,0 40,0 60,0 езіліп кетпеуі баға-сапа ара-қатынасы макарон түрлерінің кең сұрыпталымы саудада әрдайым бар танымал марка бір-біріне жабыспайды дәмі ұнайды қолайлы баға бидайдың қатты сорттарынан жасалған әдет орамның қолайлы өлшемі үй тағамындай тез дайындалады жергілікті өндіруші консервант қосылмаған 13,0 14,4 14,7 14,4 32,1 28,8 30,1 29,8 50,8 50,8 48,8 47,2 12,0 38,1 46,8 12,4 11,4 11,0 29,1 28,1 26,8 44,2 44,2 39,1 10,0 21,7 37,1 11,0 18,7 33,8 10,7 24,1 33,1 6,4 18,4 28,4 6,7 6,4 7,4 22,1 27,8 18,1 26,4 17,7 25,1 Султан Корона Цесна Сурет 9.5 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің тауарлық белгісін таңдау бойынша критериилері Ақпарат көзі: «Damu Research group» Суретте (сур.9.6) біріктірілген келесі сұрақтарға «Әдетте сіз қандай макарон өнімдерінің типтерін аласыз? Және макарон өнімдерінің қандай типтерін жиі сатып аласыз?» келесі жауаптар алынды. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 95

96 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Жауап берушілердің көбі (62,9%) әдетте фигуралық макарон өнімдерін алады, мысалы, спиральдар. Бірақ ең көп және жиі алынатыны рожки (27,1%). % 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 Фигурлі макарон өнімдері Мүйізшелер Жіңішке жжұмыр кеспе Макарон Кеспе Қанатшалар Спагетти Тез дайындалатын макарон Өрнекше 22,1 27,1 8,7 14,7 34,5 6,4 20,4 2,7 19,4 10,0 3,3 1,3 2,3 0,3 62,9 59,2 52,5 51,5 одан бұрын ең жиі Сурет 9.6 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің түрлері бойынша сатып алынатындары Ақпарат көзі: «Damu Research group» Ары қарай жауап берушілерден : «Сіз макарон өнімдерін қай күйінде аласыз?» деген сұрақ қойылды. (Сур.9.7) жауап берушілердің 75%-ы, яғни басым бөлігі макарондарды орамымен сатып алады. салмаққа 9% орауышта және салмаққа 16% орауышта 75% Сурет 9.7 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерін орамымен немесе салмақпен сатып алынатындары Ақпарат көзі: «Damu Research group» «Макарон өнімдерінің өндірісі» 96

97 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ 9.2. МАКАРОН ӨНІМДЕРІН САТЫП АЛУ ӘДЕТТЕРІ Берілген блоктың басында мына құрақ қойылған болатын «Сіз макарон өнімдерін қай жерден алуды ұйғарасыз айтыңызшы, өтінемін?» 9.8 суретінде көрсетілгендей, макарон өнімдері көбінесе мини-маркеттерден немесе үйдің дүкендерінен алынады. Мұны жауап берушілердің 36%-ы құптады. Сонымен қатар жауап берушілер макарон өнімдерін үлкен супермаркеттерден жиі сатып алады (28%). Базарларда 15% Киоскте 1% Үлкен азықтүлік әмбебап дүкендерінде, мысалы Рамстор, Грос,Магнум, Арзан 28% Жеке тұрған минимаркеттер(аул а ішіндегі дүкендер, ауланың қасында) 36% Универсамның шағын азықтүлік бөлімдерінде, Универмагта 20% Сурет 9.8 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерін сатып алудың басты орындары Ақпарат көзі: «Damu Research group» Келесі сұрақтың мақсаты болып, макарон өнімдерінің жиі сатып алуын анықтау болды «Сіз макарон өнімдерін әдетте жиі аласыз ба?» 9.9 суреті көрсеткендей, жауап берушілердің басым бөлігі (45%) макарон өнімдерін айына 2-3 рет сатып алады. Тағы 25% жауап берушілер макарон өнімдерін айына 1 рет алады, 19% - жұмасына 1 рет, 7% - жұмасына бірнеше рет және 4%- 1,5-2 айда 1 рет. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 97

98 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Айына 1 рет 25% 1,5 айда 1 рет 3% 2 айда 1 рет 1% Аптасына бірнеше рет 7% Аптасын 1 рет 19% Айына 2-3 рет 45% Сурет 9.9 Жалпы Қазақстанда макарон өнімдерін сатып алудың жиілігі Ақпарат көзі: «Damu Research group» Интервью алушылар «Сіз макарон өнімдерін әдетте қандай көлемде сатып аласыз?» деп сұрады суретінде көрсетілгендей, тұрғындардың басым бөлігі (39%) макарондарды 400 гр орамда сатып алады. 2 кг көлемінде 26%, 1кг -21% жауап берушілер сатып алады. 3 кгнан артық көлемде 12% жауап берушілер сатып алады, 250гр-нан 2%-ы ғана ол тез дайындалатын макарон өнімдері 3 кг. 5% 5 кг. 7% 250 гр. 2% 400 гр. 39% 2 кг. 26% 1 кг. 21% Сурет 9.10 Жалпы Қазақстанда макарон өнімдерін сатып алудың көлемі Ақпарат көзі: «Damu Research group» «Макарон өнімдерінің өндірісі» 98

99 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Макарон өнімдерін таңдаудың процессi және жауап берушілердің сегментiнiң анықтаулары мақсатында келесі сүрақ қойылды «Сіз әдетте макарон өнімдерінің қай түрін алатыныңызды және не үшін сол шешімге тоқталғандығыңызды ойлаңыныз. Сізге бірнеше бекітулер оқытылады, ал сіз өзіңіздің келісіміңізді сол немесе басқа бекітулерге 5-балдық шкаламен бағалайсыз суретте көрсетілгендей, тұрғындардың 88%-ы, бірінші кезекте өзі сенімді макарон сапасына көңіл аударады. Және жауап берушілердің 83,6%-ы олардың сүйікті тауарлық белгісін болғандықтан ең сапалы болып санайды.69,2% жауап берушілер әдеттегідей алып жүрген макарондарды сатып алуға бейім болып келеді. 50,2 % жауап берушілер адал ниеттілерге жатпайды, өйткені, олар макарон өнімдерін сауда нүктелерінде оңай тауып алатындай сатып алады, 27, %-ы жаңашыл болып шықты, олар макарон өнімдерінің жарнамаларына жоғары көңіл аударады. 14,4% сұралғандар таңдаудың тек қана бағалы факторларының жолын ұстаушыларымен болып табылады. % 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 Мен әрдайым сапасына өзім сенімді макарон өнімдерін таңдаймын Мен бұл марканы ең сапалы болғандықтан сатып аламын 88,0 83,6 Мен бұл маркаға берік болғандықтан, әрдайым бірдей макарон маркасын сатып аламын Мен қатты сорттан жасалған макарон сатып алуға тырысамын Мен өзімнің сүйікті макарон маркасы үшін біршама артық ақша төлеуге дайынмын 60,9 58,5 69,2 Мен әдетте дүкенде ең оңай табылатын макарон маркасын сатып аламын Мен қандай тағам жасауыма байланысты макаронның әр тұрлі түрін сатып алуға әуеспін 50,2 48,5 Мен түрі мен әрлемесі көз тартымдылығы жоғары макарон өнімдерін сатып алуға әуеспін 27,8 Мен әрдайым жарнамасы көп макарон өнімдер маркасын сатып аламын Мен әрдайым бағасы ең төмен макарон өнімдерінің маркасын сатып аламын Мен бағалы сыйлықтар мен арнайы науқан жүргізетін макарон маркасын таңдауға әуеспін 9,4 15,7 14,4 Сурет 9.11 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерін сатып алу процесі Ақпарат көзі: «Damu Research group» «Макарон өнімдерінің өндірісі» 99

100 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ 9.3. МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІ САУДАЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІНІҢ ӘТҮРЛІЛІГІНЕ ТҰРҒЫНДАРДЫҢ ҚАТЫНАСЫ Осы блоктың бірінші сұрағы: «Осы көрсетілген макарон өнімдерінің тауарлық белгілерінің әрбіреуіне сіздің қатынасыңыз қалай екендігін бағалаңызшы, өтінемін» суретінде тауарлық белгі мен пайыздары бейнеленген, жауап берушілер оң бағалады. Мәліметтер көрсеткендей, 76% жауап берушілер Султан тауарлық белгісін оң бағалаған, Корона -54% және Цесна 32,1%. 80,0 75,9 70,0 60,0 53,8 % 50,0 40,0 30,0 32,1 20,0 10,0 0,0 11,4 9,0 7,4 5,7 5,7 3,3 2,0 Сурет 9.12 Жалпы Қазақстан бойынша, макарон өнімдеріне деген Ақпарат көзі: «Damu Research group» Келесі сұрақта жауап берушілерден макарон өнімдерінің әр түрлі тауарлық белгілерінің кейбір сипаттамаларының қанағаттандыру (кесте 9.1) дәрежесін бағалауды өтінді. Егер тауарлық белгілер бойынша сипаттамаларды салыстыратын болса, онда барлық көрсеткіштерімен Султан макарон өнімдері көшбасшылық етіп отыр. тауарлық белгінің ішіндегі ең жоғары бағаланғандығы ол ассортиментінің кеңдігі. Корона және Цесна тауарлық белгілерінің критерясы тауарлық белгілерінің әйгілі болуы, Макфа үшін - өнімнің сапасы, Кемми үшін бірнеше көрсеткішткр бағасы орам сапасы және дүкендердегі қол жетімділік, Смак өнім мен орамының сапасын көрсетсе, Мадина бұл баға мен ассортимент кеңдігі. Осы «Макарон өнімдерінің өндірісі» 100

101 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Макарон өнімдерінің тауарлық белгілері Бағасы Орам сапасы Орамның әрленуі % Өнім сапасы Ассортимент саны Дүкендердегі қол жетімділік Тауарлық белгінің әйгілілігі Тауарлық белгінің мәртебесі мен имиджі Султан 72,9 72,2 72,2 75,9 76,3 75,9 75,9 74,3 Корона 47,2 50,5 51,2 52,2 51,8 52,5 53,9 51,2 Цесна 25,8 31,1 30,8 31,1 31,1 30,8 31,4 31,4 Макфа 11,7 12,4 12,4 13,4 11,4 12,4 12,7 12,4 Кемми 10,0 10,0 9,4 9,4 9,4 10,0 9,4 9,4 Смак 7,0 8,7 7,7 8,7 8,0 8,0 8,4 6,7 Мадина 6,0 5,0 4,7 4,7 6,0 5,4 5,0 5,0 Кесте 9.1 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің әр түрлі тауарлық белгілерінің кейбір сипаттамаларының қанағаттандыру дәрежесін бағалау, пайызбен Ақпарат көзі: «Damu Research group» Ары қарай макарон өнімдерінің әр түрлі тауарлық белгілері бойынша жеке сипаттамаларын салыстырамыз суретінде жауап берушілер макарон өнімдері құнының қанағаттандырылуын бағалады. Тауарлық белгілер арасында Султан көшбасшы болып отыр. Осы өнімнің құнына 74% жауап берушілер қанағаттанады , , , ,4 9,4 6,7 5 0 Султан Корона Цесна Макфа Кемми Смак Мадина Сурет 9.13 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдері құнының қанағаттандырылуын бағалау дәрежесі, пайызбен Ақпарат көзі: «Damu Research group» 9.14 суретінде жауап берушілер макарон өнімдерінің орам сапасына қанағаттандырылуды бағалады. Тауарлық белгілер арасында Султан тағы да көшбасшы болып отыр. Осы тауарлық белгінің орамы сапасына жауап берушілердің 72%-ы қанағаттандырылады. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 101

102 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ , , , ,4 10 8,7 5 0 Султан Корона Цесна Макфа Кемми Смак Мадина Сурет 9.14 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің орам сапасына қанағаттандырылу дәрежесі, пайызбен Ақпарат көзі: «Damu Research group» 9.15 суретінде жауап берушілер макарон өнімдерінің орамының әрленуіне қанағаттандырылу бағасын берді. Тауарлық белгілер арасында Султан тағы да көшбасшы болып отыр. Осы тауарлық белгінің орам әрленуіне 72% жауап берушілер қанағаттандырылады , , , ,4 9,4 7,7 4,7 0 Султан Корона Цесна Макфа Кемми Смак Мадина Сурет 9.15 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің орамы әрленуінің қанағаттандырылу дәрежесі, пайызбен Ақпарат көзі: «Damu Research group» 9.16 суретінде макарон өнімдерінің сапасына қанағаттандырылу ын бағалады. Тауарлық белгілер арасында Султан тағы да көшбасшы болып отыр. Осы тауарлық белгінің сапасына жауап берушілердің 76% қанағаттандырылады. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 102

103 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ 80 75, , , ,4 9,4 8,7 4,7 0 Султан Корона Цесна Макфа Кемми Смак Мадина Сурет 9.16 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің сапасына қанағаттандырылу дәрежесі, пайызбен Ақпарат көзі: «Damu Research group» 9.17 суретінде жауап берушілер макарон өнімдерінің әр түрлі ассортименті бар болуының қанағаттандырылу дәрежесін бағалады. Тауарлық белгілер арасында Султан тағы да көшбасшы болып отыр. Осы тауарлық белгі ассортиментіне жауап берушілердің 76% -ы қанағаттандырылады , , , ,4 9, Султан Корона Цесна Макфа Кемми Смак Мадина Сурет 9.17 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің әр түрлі ассортименті бар болуының қанағаттандырылу дәрежесі, пайызбен Ақпарат көзі: «Damu Research group» 9.18 суретінде жауап берушілер макарон өнімдерінің дүкендердегі қол жетімділігіне қанағаттандырылуын бағалады. Тауарлық белгілер арасында Султан тағы да көшбасшы болып отыр онымен 76% жауап берушілер қанағаттанады. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 103

104 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ 80 75, , , , ,4 0 Султан Корона Цесна Макфа Кемми Смак Мадина Сурет 9.18 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің дүкендердегі қол жетімділігіне қанағаттандырылу дәрежесі, пайызбен Ақпарат көзі: «Damu Research group» 9.19 суретінде жауап берушілер макарон өнімдері тауарлық белгілерінің әйгілілігіне қанағаттандырылуын бағалады. Тауарлық белгілер арасында Султан тағы да көшбасшы болып отыр онымен 76% жауап берушілер қанағаттанады , , , ,7 9,4 8,4 5 0 Султан Корона Цесна Макфа Кемми Смак Мадина Сурет 9.19 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің әйгілілігіне қанағаттандырылу дәрежесі, пайызбен Ақпарат көзі: «Damu Research group» 9.20 суретінде жауап берушілер макарон өнімдерінің тауарлық белгісінің имджіне қанағаттандырылуын бағалады. Тауарлық белгілер арасында Султан тағы да көшбасшы болып отыр онымен 74% жауап берушілер қанағаттанады. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 104

105 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ 80 74, , , ,4 9,4 6,7 5 0 Султан Корона Цесна Макфа Кемми Смак Мадина Сурет 9.20 Жалпы Қазақстан бойынша макарон өнімдерінің имиджіне қанағаттандырылу дәрежесі, пайызбен Ақпарат көзі: «Damu Research group» 9.4. МАКАРОН ӨНІМДЕРІН ДАЙЫНДАУ ТӘСІЛДЕРІ Интервьюермен сұрақ қойылды «Макарон өнімдерін әдетті сіз қандай тағам түрін қолдануда пайдаланасыз?» суретінде көрініп тұрғандай, сауалнама жүргізілгендердің 49% макарон өнімдерін негізгі тағам ретінде қолданады, және гарнир ретінде қолданады, 42% - көбінесе гарнир ретінде, ал 9% - негізгі тағам ретінде , яғни гарнир немесе басты тағам ретінде 49% Көбінесе гарнир ретінде 42% Көбінесе басты тағам ретінде 9% Сурет 9.21 Қазақстан бойынша бидайдың қатты сұрыптарының қатты сұрыптардың аырмашылығы Қайнар-көзі: DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 105

106 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Келесі сқрақтар респонденттердің бидайдың қатты және жұмсақ сұрыптарының арасындағы айырмашылықтарын білетіндігін анықтау үшін қойылды. Бірінші сұрақ келесідей болды: «Сіздің ойыңызша бидайдың қатты және жұмсақ сұрыптары арасында айырмашылық бар ма?» суретінде көрініп тұрғандай сауалнама жүргізілгендердің 42% ғана бидай ұнының қатты жұмсақ сұрыптарының айырмашылығы болатындығын біледі, ал тағы 38% жауап беруде қиналды. Жауап берге қиналамын 38% ИА 42% ЖОҚ 20% Сурет 9.22 Қазақстан бойынша бидайдың қатты және жұмсақ сұрыптарының айыршалығын білу Қайнар-көзі: DAMU Research Group Екінші сұрақ келесідей болды: «Сіздің ойыңызша бидайдың қатты сұрыптары несімен ерекшеленеді?». Бұл сұраққа тек алдынғы сұрақта «иә» деп жауап берген респонденттер ғана жауап бере алды. Сауалнама жауап бергендердің 72% (сурет 9.23) ойынша бидайдың қатты сұрыбынан жұмсақ сұрыбының айырмашылығы бидайдың қатты сұрыбынан өндірілген макарон өнімдерінің дайындауда езілмей және өзінің формасын сақтайтындығымен еркшеленетіндігін айтты. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 106

107 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Сапалы және пайдалы 17% Төменкалория лы 6% Дәмі тәтті 5% Былбырап кетпейді, пішіні өзгермейді 72% Сурет 9.23 Қазақстан бойынша бидайдың қатты және жұмсақ сұрыптарының айыршалығын білу Қайнар-көзі: DAMU Research Group Үшінші сұрақ келесідей болды: «Сіздің ойыңызша бидайдың жұмсақ сұрыптары несімен еркшеленеді?». Бұл сұраққа да, тек алдынғы екі сұрақтарға «иә» деп жауап берген респонденттер ғана жауап бере алды. Сауалнама жауап бергендердің 72% (сурет 9.24) ойынша бидайдың қатты сұрыбынан жұмсақ сұрыбының айырмашылығы бидайдың жұмсақ сұрыбынан өндірілген макарон өнімдерінің дайындауда. Сапасы кемдеу 17% Төмен сапалы ұннан 4% Жоғарыкалори ялы 2% Нан-тоқаш өнімдеріне көбірек жарасады 5% Былпырап кетеді 72% Сурет 9.24 Қазақстан бойынша бидайдың қатты және жұмсақ сұрыптарының айыршалығын білу Қайнар-көзі: DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 107

108 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Халықтың макарон өнімдерінен бас тартып басқа алмастыруша өнімдердің қабылдауына дайын екендігін білу үшін келесі сұраұ қойылды «Келесі жағдайды көзалдарыңызға елестетіңіздер. Сіз макарон өнімдерін сатып алу үшін дүкенге келесіз, бірақ ол дүкенде жоқ болып шықты. Онда сіз қандай тағаммен (мысалы, күріш, қарақұмық) немесе жидек (картоп және т.б.) әдетте сіз алмастырасыз?». Бірақ мәліметтер көрсетіп отырғандай (сурет 9.25) респонденттердің 80% макарон өнімдерінен бас тарта алмайды және басқа дүкендерден іздеуге кіріседі. күріш 6% ақтүйнек 8% көкөніс 1% қарақұмық 5% Макарон өнімдері үшін басқа азықтүлікке барамын 80% Сурет 9.25 Қазақстан бойынша макарон өнімдерін алмастыруша - өнімдер Қайнар-көзі: DAMU Research Group 9.5. ТҰТЫНУШЫ ПРОФИЛІ Зертттеу барысында халықты репрезентивтілік ақпараттарын алу мақсатында квоталар кіргізілді: жынысы, жасы және ұлты. Жасы боынша респонденттер 9.26 суретінде келтірілген. Одн көріп тұрғанымыздай, олардың 20% -дайы жас аралығынан сауалнама жүргізілді, тағы 15% жас,15% жас, басқа жастық интервалдары 10% пропорцияда берілген. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 108

109 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ жас; 10% жас; 10% жас; 10% жас; 20% жас; 15% жас; 10% жас; 10% жас; 15% Сурет 9.26 Қазақстан бойынша пайыздық шамамен жасы бойынша респонденттер профилі Қайнар-көзі: DAMU Research Group Статистика Агенттігінің мәліметтері бойынша 52% әйел адам және адамдардан сауалнама жүргізілген (сур. 9.27). 48% ер Әйел адамдар; 52% Ер адамдар; 48% Сурет 9.27 Қазақстан бойынша жынысы бойынша респонденттер профилі Қайнар-көзі: DAMU Research Group Репонденттердің ұлты бойынша профилі келесідей: қазақтар 63%, орыстар 26% және басқа ұлттар 11% (сур. 9.28). «Макарон өнімдерінің өндірісі» 109

110 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Басқа ұлт; 11% Орыс; 26% Қазақ; 63% Сурет 9.28 Қазақстан бойынша пайыздық шамамен ұлты бойынша респонденттер профилі Қайнар-көзі: DAMU Research Group Білім деңгейі бойынша респонденттер келесідей берілген: көбі орта және арнайы орта білімді (60%), 35% - жоғары білімді, 3% - толық емес орта және 2% сауалнама жүргізу кезінде оқып жүргендер (сур. 9.29). Жоғары білім; 35% Сұхбаткер әлі оқып жатыр; 2% Аттамалы орта білім; 3% Орта, орта арнаулы блм; 60% Сурет 9.29 Қазақстан бойынша пайыздық шамамен білім алу деңгейі бойынша респонденттер профилі Қайнар-көзі: DAMU Research Group Қызметі бойынша респонденнетрдің көбі (сурет 9.30) (25,4%) квалифицирленген жұмысшыларға жатады. Сондай-ақ біраз төмен бөлігін қызметкерлер (21,1%) және үй шаруашылығымен айналысатындар (18,1%) құрайды. «Макарон өнімдерінің өндірісі» 110

111 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Басшы, басшыныңор ынбасары 3,0% Әскери қызметкер; 1,0% Басқа; 10,4% Студент; 6,0% Үй шаруасындағ ы әйел; 18,1% Служащий; 21,1% Жұмыссыз; 5,7% Білікті маман; 25,4% Біліксіз маман; 9,4% Сурет 9.30 Қазақстан бойынша пайыздық шамамен қызмеі бойынша респонденттер профилі Қайнар-көзі: DAMU Research Group Азық-түлік тағамдарына шығындарының деңгейі бойынша (сур 9.31) респонденттердің көпшілігі (37%) шамамен 30-35% шығарады. Төмен топты кіріс көлемі 50% (28%) респонденттер құрайды. Үй бюджетінің үштен екісі яғни шамамен 60-65%; 12% Үй бюджетінің Жауаптан бас басым бөлігі тарту; 80% аса; 7% 3% Үй кірісінің ширегі яғни шамамен 25%; 12% Үй кірісінің шамамен жартысы яғни шамамен 50%.; 28% Сурет 9.31 Қазақстан бойынша пайыздық шамамен азық-түлік өнімдерін сатып алу бойынша респонденттер профилі Қайнар-көзі: DAMU Research Group 9.32 суретінен көрініп тұрғандай респонденттердің 62% орташа алғанда жанұяның бір мүшесіне 500 АҚШ долл кем емес табыс табады ( тенге дейін). Үй кірісінің үштен бір бөлігі яғни шамамен 30%- 35%; 37% «Макарон өнімдерінің өндірісі» 111

112 ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ АҚШ доллары; 5% Жауаптан бас АҚШ тартты; доллары; 13% 4% АҚШ доллары; 17% Сурет 9.32 Қазақстан бойынша пайыздық шамамен бір данұя мүшесіне табыс көлемі бойынша респонденттер профилі Қайнар-көзі: DAMU Research Group 9.6. МЕДИАТАҢДАУЛАРЫ 9.33 Суретінде көрініп тұрғандай респонденттер азық-түлік өнімдерін таңдауда көбінесе достарынан, таныстарынан және туыстарынан алған ақпаратқа(87%), сондай-ақ телеарнаданан алынған(82%) ақпаратқа байланысты сатып алады. Алайда көбінесе тұтынушылар достарының және таныстарының пікіріне сенеді (59%). 500 АҚШ долларынан кем; 62% Достар, таныстар, туысқандар Телевизия Сыртқы жарнама Интернет Баспадағы жарнама Радио Сенемін Ең сенімді Интернет пен БАҚ-ғы рецензиялар мен пікірлер Көліктегі жарнама Жеке тәжірбие Сауда нүктесіндегі сатушы-кеңес беруші кеңесі Сурет 9.33 Қазақстан бойынша азық-түлік өнімдерін сатып алуда ақпарат көзерін таңдау Қайнар-көзі: DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 112

113 Караван Информационная Информ-вест Ак жайык Крот Инфо-цес Добрый вечер Аргументы и Факты Колеса Вечерний Талдыкорган Кому? Что? Павлодарская неделя Казахстанская правда Жизнь Антенна Магнолия Уральская неделя Квартал Моя семья оқымаймын ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Ең танымал телеарналардың ішінен тұтынушылар 1-ресейлік арнаны ерекшеледі (25,1%), ары қарай жергілікті қазақстандық телеарна КТК (24,4%) және 1-ші арна Евразия (20,7%). % 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 25,1 24,4 20,7 16,4 13,7 11,0 10,7 9,4 8,0 6,4 4,7 4,4 3,7 3,4 3,3 3,0 2,7 2,0 Сурет 9.34 Қазақстан бойынша анағұрлым көбірек көрілетін телевизионды арналардың рейтингі Қайнар-көзі: DAMU Research Group Бірақ, сурет 9.35 көрсетіп тұрғандай сауаонама жүргізілген респонденттердің 32,4% газеттер оқымайтындығын айтты. Ал газет оқитындардың ішінде ең бірінші Караван газетін оқушылар көп болды (13,4%). 35,0 32,4 30,0 25,0 % 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 13,4 6,7 4,3 4,0 3,7 3,4 3,0 3,0 2,7 2,7 2,7 2,7 2,3 2,3 2,3 2,3 2,0 2,0 2,0 Сурет 9.35 Қазақстан бойынша анағұрлым жиі оқылатын газеттер рейтингі Қайнар-көзі: DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 113

114 Лиза Отдохни За рулем Автомир Космополитен Добрые советы Люблю готовить 1000 советов Домашний очаг Бурда Мой ребенок Упс Стиль Гламур Кроха Цветок Сад Вальс цветов Вязание Гол Моя семья Оқымаймын ТҰТЫНУШЫЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ Бірақ, сурет 9.36 көрсетіп тұрғандай сауалнама жүргізілген респонденттердің 58% журналдар оқымайтындығын айтты. Ал журнал оқитындардың ішінде ең бірінші Лизан журналын оқушылар көп болды (12,7%). 60,0 57,9 50,0 40,0 % 30,0 20,0 10,0 0,0 12,7 7,4 4,0 3,7 2,7 2,7 1,7 1,3 1,0 0,7 0,7 0,7 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 Сурет 9.36 Қазақстан бойынша анағұрлым жиі оқылатын журналдар рейтингі Қайнар-көзі: DAMU Research Group «Макарон өнімдерінің өндірісі» 114