PRIRODNO KRETAWE STANOVNI[TVA VOJVODINE PO TIPU NASEQA

Transcription

1 UDK 314.9( ) ORIGINALAN NAU^NI RAD Radoslav Stevanovi} Institut dru{tvenih nauka Kraqice Natalije br. 45, Beograd E mail: demeent@eunet.yu PRIRODNO KRETAWE STANOVNI[TVA VOJVODINE PO TIPU NASEQA SA@ETAK: U radu se po{lo od pretpostavke da se saznawa o prirodnom kretawu stanovni{tva mogu znatnije produbiti ako se koriste podaci za naseqa koja je mogu}e svrstati u razli~ite kategorije i grupe na osnovu odre enih kriterijuma. Po{to se u demografskim radovima koristi statisti~ka podela svih naseqa na gradska i ostala (seoska), u ovom saop{tewu u~iwen je poku{aj da se na toj podeli sagledaju: razlike, promene i tendencije u natalitetu, mortalitetu i prirodnom prira{taju stanovni{tva Vojvodine u razdobqu godine. Osim toga, na osnovu analize i dosada{wih demografskih znawa, poku{alo se odgovoriti na pitawe koje se samo po sebi nametnulo: kakvi se trendovi u osnovnim komponentama prirodnog kretawa o~ekuju do godine. KQU^NE RE^I: Vojvodina, natalitet, mortalitet, prirodni prira{taj, tip naseqa UVOD U periodu posle Drugog svetskog rata u populacionoj dinamici Vojvodine do punog su izra`aja do{la dva procesa: sna`an ruralni egzodus i koncentracija stanovni{tva u gradovima, kao i permanentno smawivawe prirodnog prira{taja. To su, mawe-vi{e, zakonite pojave u razvitku savremenog dru{tva, ali je posebnost i nepovoqnost u tome {to su se na prostoru Vojvodine one doga ale br`e i intenzivnije nego {to je to vojvo- ansko dru{tvo moglo pratiti bez ve}ih poreme}aja i trajnih posledica. Ova tvrdwa nalazi svoje upori{te posebno u prirodnom kretawu stanovni{tva. Prirodni prira{taj stanovni{tva Vojvodine bio je nizak gotovo u svim razdobqima za koje postoje statisti~ki podaci. I u periodima vrlo visokog nataliteta, prirodni prira{taj se u Vojvodini jedva po-

2 400 peo na 10 promila. U razdobqu , prirodni prira{taj je iznosio 10,5 promila, kao rezultanta tada visokog nataliteta (39,7 `ivoro enih na 1000 stanovnika) i visoke op{te stope mortaliteta (29,2 promila). U razdobqu izme u dva svetska rata prirodni prira{taj stanovni{tva Vojvodine bio je izrazito nizak (3,9 promila u periodu , odnosno 5,5 promila u periodu ), kao posledica ve} opadaju}eg nataliteta (26,5 promila u prvom i 21,8 promila u drugom periodu), ali i daqe visoke op{te stope mortaliteta (22,6 promila odnosno 16,3 promila). Samo u nekoliko godina posle Drugog svetskog rata prirodni prira{taj Vojvodine bio je na ne{to ve}em nivou (10 do 11 promila), da bi vrlo brzo posle takozvanog kompenzacionog perioda po~eo da opada, a od godine je negativan. U radu se po{lo od pretpostavke da se saznawa o prirodnom kretawu stanovni{tva Vojvodine mogu znatnije produbiti ako se koriste podaci za naseqa koja je mogu}e svrstati u razli~ite kategorije i grupe na osnovu odre enih kriterijuma. Po{to se u demografskim (ali i nekim drugim) radovima koristi statisti~ka podela svih naseqa na gradska i ostala (seoska), ovde je u~iwen poku{aj na se na toj podeli sagledaju razlike, promene i tendencije u natalitetu, mortalitetu i prirodnom prira{taju stanovni{tva Vojvodine u razdobqu godine. Osim toga, na osnovu analize i dosada{wih demografskih znawa, poku{alo se odgovoriti na pitawe koje se samo po sebi nametnulo: kakvi se trendovi o~ekuju u bli`oj budu}nosti? Realizaciji postavqenog ciqa nu`no je prethodilo razja{wewe nekih metodolo{kih dilema. Ovde su iznesene samo va`nije napomene radi boqeg razumevawa analizirane materije: 1) Razdobqe posmatrawa odre eno je po raspolo`ivim podacima za vremenske serije na nivou naseqa. Statistika podatke o natalitetu i mortalitetu na nivou naseqa obra uje od godine. 2) U ~etrdesetogodi{wem razdobqu dolazilo je ~esto do promena: bilo da su pojedina naseqa ili wihovi delovi pripajani nekom drugom nasequ, bilo da su se izdvajawem formirala neka nova naseqa ili su naseqa prelazila iz jedne u drugu kategoriju (tip) pri primeni ili promeni statisti~kog kriterijuma za diferencijaciju naseqa prema tipu. Zbog toga je bilo nu`no poni{titi uticaj promena, tj. utvrditi skup naseqa na jednu godinu u vremenskoj seriji. Uzeta je godina iz dva osnovna razloga: prvi, jer je te godine promewen statisti~ki kriterijum za diferencijaciju naseqa (napu{ta se demografsko-statisti~ki sa trihotomnom podelom naseqa na gradska, me{ovita i seoska i uvodi administrativno- -pravni kriterijum sa dihotomnom podelom naseqa na gradska i ostala) i drugi, jer je sistematski spisak gradskih naseqa Vojvodine utvr en godine, do danas nepromewen. 3) Tipizirawe naseqa kao i raspodela stanovni{tva i vitalnih doga aja odnosi se na naseqe boravka. Za vitalne doga aje ro ewa pod naseqem boravka smatra se mesto u kojem je stalno nastawena majka `ivoro-

3 enog deteta, a kod umirawa mesto u kojem je umrla osoba bila stalno nastawena. 4) Broj stanovnika sredinom godine korigovan je popisnim podacima za razdobqe To je bilo mogu}e zbog ~iwenice da se stope ra- ~unaju za pro{la me upopisna razdobqa ( ) za koja je poznato stvarno kretawe ukupnog stanovni{tva po naseqima. Procena broja stanovnika za godinu temeqi se na ekstrapolaciji trenda NATALITET Neposredno nakon Drugog svetskog rata u Vojvodini je nastupilo razdobqe naglog porasta nataliteta, {to je ina~e op{ta demografska pojava u podru~jima zahva}enim ratnim sukobima. Broj `ivoro ene dece iznosio je izme u 40 i 42 hiqade, a najvi{e ih je bilo 1950-e, i to (SZS, 2004). Delovawe tzv. kompenzacionog faktora u Vojvodini bilo je vrlo kratko, do , da bi posle toga nastupilo razdobqe br`eg smawivawa nataliteta, {to je nastavak tendencije uo~ene u predratnom razdobqu (Breznik, 1988). U bilo je svega `ivoro enih, {to je u odnosu na najplodniju godinu (1950) vi{e nego prepolovqen broj (smawewe za ili 52,5%). U analiziranom ~etrdesetogodi{wem razdobqu ( ) kretawe ukupnog broja `ivoro ene dece obele`eno je op{tim trendom smawivawa, ali i zna~ajnim godi{wim oscilacijama. Smawewe je bilo posebno izrazito u razdobqu To je razdobqe kada su pripadnici tzv. krwe generacije ro ene u Drugom svetskom ratu masovnije ulazile u brak i postajali roditeqi. Nakon toga broj `ivoro ewa se pove}ava, jer u fertilno doba ulaze ro eni u tzv. baby boom periodu, sve do godine, nakon kojeg natalitet ponovo opada sve do godine u kojoj je bilo `ivoro ewa, {to je najmawi broj ro enih u drugoj polovini pro{- log veka. U prvim godinama ovog veka do{lo je do izvesne rehabilitacije ra awa tako da se broj `ivoro ewa ustalio na ne{to preko 20 hiqada (Tabela 1). Mo`e se postaviti pitawe: kakve su promene nastale u podgrupama op{te populacije, tj. u stanovni{tvu gradskih i ostalih (seoskih) naseqa, koje su osnovne karakteristike i kakve su tendecije? Godina Tabela eni u gradskim i seoskim naseqima Vojvodine u razdobqu i prognoza do Broj `ivoro enih Op{ta stopa nataliteta ,7 15,1 16,1 16,1 15,2 14,2

4 ,5 14,1 13,8 14,4 13,5 12,0 10,9 9,6 9,6 9,5 9,7 9,4 7,6 16,7 15,1 14,6 15,5 14,0 12,1 11,2 9,9 10,1 10,3 10,2 9,4 7,4 14,5 13,2 12,9 13,2 13,0 11,9 10,6 9,3 9,1 8,6 8,9 9,3 7,9 Izvor: Dokumentacione tabele DEM 1 i DEM 2 Republi~kog zavoda za statistiku. Prva i osnovna konstatacija jeste da se populacije gradskih i seoskih naseqa razlikuju po ukupnom broju `ivoro ene dece. Samo po~etkom razdobqa (1963) seoska populacija imala je ve}i broj `ivoro ene dece. Potom su se odnosi promenili: gradska naseqa bele`e pove}awe sve do po~etka osamdesetih, a zatim je broj `ivoro ene dece po~eo da opada. U seoskim naseqima, uz mawe oscilacije, broj `ivoro ene dece opadao je sve vreme. Gledaju}i prvu i posledwu godinu u analiziranom periodu mo- `e se uo~iti da je godi{wi broj `ivoro enih u Vojvodini smawen za 9011 (sa na 20381) ili za 30,6%. Smawen je i u podgrupama op{te populacije. U gradskim naseqima za (sa na 12201) ili 12,7% dok je u seoskim taj broj gotovo prepolovqen, sa na 8180 ili za 7240 odnosno 46,9%. U vezi sa tim, krajem razdobqa (2003) do{lo je i do promene visine udela u ukupnoj masi `ivoro enih. Na podgrupu gradskih naseqa odnosi se 59,9% prema 47,5% u godini. U vremenskoj seriji isti~u se godina, jer je od tada broj `ivoro ene dece ve}i u gradskoj populaciji, i 2000-e godine u kojima je broj `ivoro ene dece u gradskoj populaciji ve}i za gotovo polovinu i vi{e (2002) u odnosu na broj `ivoro enih u seoskoj populaciji (Tabela 1). Op{ta stopa natalitata pokazuje da je za ~etiri decenije u Vojvodini osetno smawen nivo nataliteta: od 15,7 promila u na 9,7 promila u godini. Me u posmatranim podgrupama srazmerno su male razlike u nivou nataliteta, odnosno vrlo mala odstupawa od prose~nih vrednosti (Tabela 1). Najve}a razlika od 2,6 promilnih poena zabele`ena je godine. Krajem 1980-ih stope su gotovo (ili) izjedna~ene da bi tokom 1990-ih, naro~ito po~etkom 2000-ih razlika u nivou op{tih stopa nataliteta izme u posmatranih podgrupa bila zna~ajnija, ali i nadaqe sa tendencijom smawewa op{tih stopa nataliteta (Grafikon 1). U gradskim naseqima nivo nataliteta dosegao je najve}e vrednosti godine od

5 16,7 promila da bi od tada opadao, a krajem razdobqa se ustalio na oko 10 promila (najni`a vrednost zabele`ena je godine od 9,2 promila). populacija bele`i najve}u stopu nataliteta od 15,2 promila godine da bi od tada opadala i krajem posmatranog razdobqa iznosila 8,9 promila (najni`a vrednost zabele`ena godine od 8,4 promila). Dakle, najve}e stope nataliteta u obe podgrupe zabele`ene su po- ~etkom, a najmawe krajem posmatranog razdobqa, uz godi{we oscilacije nesumwivo prouzrokovane dru{tvenim i ekonomskim kretawima. Grafikon 1. Natalitet stanovni{tva Vojvodine u razdobqu prema tipu naseqa 403 U toku celog razdobqa posmatrawa stope nataliteta u gradskim naseqima ve}e su od prose~nih stopa za Vojvodinu, dok su kod seoske populacije mawe. Razloge ovako diferenciranog kretawa nivoa nataliteta, posmatranog s aspekta tipa naseqa, pre svega, treba tra`iti u sna`noj migraciji stanovni{tva na relaciji selo-grad i to znatno intenzivnijoj po~etkom posmatranog razdobqa. Pri tome treba imati u vidu da su u transferu u~estvovale prete`no mlade i reproduktivne grupe seoskog stanovni{tva. Na osnovu iznesenog mo`e se konstatovati da je u posmatranom razdobqu primat u natalitetu seoska populacija nepovratno prepustila gradskoj, koja godi{we bele`i za oko 50% ve}i broj `ivoro ewa. Podatak mora jo{ vi{e zabrinuti ako se ima u vidu struktura naseqenosti Vojvodine. Naime, u 414 seoskih naseqa prose~ne veli~ine 2209 stanovnika, godi{we u proseku, se rodi samo 19,5 dece (prosek za posledwe tri godine). Kako }e se ubudu}e kretati natalitet? Realno je o~ekivati nastavak dosada{wih tendencija. Naime, kada u fertilno doba u u malobrojne generacije ro ene tokom 1990-ih ukupan broj ro ewa osetno }e se smawiti,

6 404 jasno uz pretpostavku da se ne}e bitnije promeniti broj ro ewa po jednoj `eni (SUF u periodu iznosila je 1,42 deteta po `eni). Do godine nivo nataliteta op{te populacije smawiva}e se, ali ne{to slabijim intenzitetom nego u posmatranom razdobqu. Ve}e smawewe op- {te stope nataliteta o~ekuje se u gradskoj populaciji, ali }e pad biti ne{to bla`i nego u bazi~nom razdobqu. Smawewe se o~ekuje i u seoskoj populaciji (Tabela 1). Razli~it intenzitet promena, razume se, odrazi}e se i na udeo obeju podgrupa u ukupnom broju `ivoro enih. Na gradsku skupinu naseqa godine odnosi}e se 55,7%, a na seosku 44,3%. Dakle, mo`e se zakqu~iti da }e se, do godine zadr`ati opadaju}i trend nataliteta, ali i (ne tako intenzivna) diferencijacija prema tipu naseqa. MORTALITET U razdobqu nakon Drugog svetskog rata promene u broju umrlih osoba u Vojvodini imaju karakteristiku valovitog kretawa: porast pad porast. U razdobqu do godine umiralo je godi{we izme u 20 i 24 hiqade osoba. U narednom razdobqu od 15 godina (1968) smawuje se broj umrlih, u proseku na oko 18 hiqada (SZS, 2004). Od broj umrlih raste da bi posledwih godina dostigao najve}e iznose u celom posleratnom razdobqu (Tabela 2). Ovakvo kretawe mortaliteta uzrokovano je povezanim delovawem biolo{kih i socio-ekonomskih ~inilaca, ~iji je uticaj te{ko razgrani~iti i pojedina~no oceniti. Posmatraju}i prvu i posledwu godinu analiziranog razdobqa godi- {wi broj umrlih pove}ao se sa (1963) na (2003) ili za (ili 68,6%) osobe, dok je op{ta stopa smrtnosti porasla je sa 9,4 promila na 14,1 promil (porast od 50,0%). Prose~na godi{wa op{ta stopa za ~itavo razdobqe iznosi 11,8 promila, i to je vrednost karakteristi~na za razvijene evropske zemqe. Kakvo je kretawe mortaliteta u populaciji gradskih i seoskih naseqa? Broj umrlih osoba rastao je u obe skupine, ali razli~itim intezitetom. U gradskoj populaciji udvostru~en je broj umrlih (od 7862 u na u godini ili za 103,8%), dok je u seoskoj zabele`en porast od 39,7% (od 9818 u na u godini). U vremenskoj seriji isti~e se godina, jer je od tada broj umrlih ve}i u gradskoj nego u seoskoj populaciji. Diferenciranost mortaliteta izme u posmatranih grupa jasno oslikava op{ta stopa mortaliteta. U ~itavom analiziranom razdobqu populacija seoskih naseqa ima zna~ajno vi{i nivo mortaliteta nego op{ta populacija. Op{ta stopa smrtnosti ovih naseqa porasla je za vi{e od polovine (54,6%) postepeno se udaqavaju}i od prose~nih vrednosti (Tabela 2, Grafikon 2). U gradskoj populaciji porast nivoa mortaliteta je ne{to slabiji sve do sredine 1980-ih da bi se nakon toga godi{we stope smrtnosti pove}avale dosti`u}i najve}i nivo po~etkom 2000-te (14,4 promila).

7 Godina Tabela 2. Umrli u gradskim i seoskim naseqima Vojvodine u razdobqu i prognoza do Broj umrlih Op{ta stopa mortaliteta Izvor: isto kao Tabela ,4 9,7 9,6 9,8 10,5 10,7 11,9 12,3 13,5 14,1 13,6 14,0 14,1 14,9 14,7 9,0 9,1 9,2 9,2 9,7 9,9 10,8 11,3 12,6 13,3 12,9 13,5 13,4 14,2 14,5 Grafikon 2. Mortalitet stanovni{tva Vojvodine u razdobqu prema tipu naseqa 9,7 10,2 10,0 10,3 11,3 11,6 13,2 13,6 14,6 15,2 14,6 14,8 15,0 15,6 15,0 405 Razlika u stopi mortaliteta izme u gradske i seoske populacije koja je po~etkom posmatranog razdobqa iznosila mawe od jednog promila,

8 406 porasla je sredinom razdobqa na vi{e od dva poena. Grafikon (slika 2) pokazuje da se ovo pove}awe mo`e pripisati osetnom porastu nivoa smrtnosti seoske populacije. Razloge treba tra`iti u ~iwenici da su u tom periodu do{le do punog izra`aja negativne konsekvence nekih savremenih demografskih procesa (ruralni egzodus, starewe stanovni{tva, itd.). Kakvo }e kretawe mortaliteta biti ubudu}e? Mo`e se o~ekivati nastavak dosada{wih tendencija, tj. porast nivoa mortaliteta, pod uticajem nedovoqne biolo{ke obnove i starewa stanovni{tva i to do godine intenzivnije nego tokom 90-ih godina pro{log veka, posebno u gradskoj populaciji (Tabela 2). Nakon toga, do godine, ra~una se sa stabilizovanim kretawem op{te stope mortaliteta seoskog stanovni{tva, dok bi populacija gradskog stanovni{tva i nadaqe bele`ila porast, ali znatno bla`i nego u prethodnoj projekciranoj dekadi. PRIRODNI PRIRA[TAJ Divergentno kretawe osnovnih komponenti prorodnog kretawa, tj. smawewe nataliteta i porast mortaliteta, rezultiralo je krupnim promenama u prirodnom prira{taju stanovni{tva Vojvodine. Apsolutni broj godi{weg prirodnog prira{taja bio je najve}i u prvoj dekadi neposredno posle Drugog svetskog rata i kretao se izme u 15,4 i 20 hiqada. Nakon toga prirodni prira{taj se smawuje, a ve} od po~iwe da bele`i negativne vrednosti. Op{ta stopa prirodnog prira{taja od 11,6 promila spustila se na 4,4 promila godine. U posmatranom razdobqu ( ) apsolutni broj prirodnog prira{taja dvostruko se smawio i to od na 9360, kao i op{ta stopa prirodnog prira{taja (od 6,3 promoila na 4,4 promola u godini). O~igledno da se populacija Vojvodine nalazi u vremenu u kome se prirodnim putem ne}e mo}i osigurati ni stagnacija ukupnog broja stanovnika. Tabela 3. Prirodni prira{taj u gradskim i seoskim naseqima Vojvodine u razdobqu i prognoza do Prirodni prira{taj Stopa prirodnog prira{taja Godina ,3 5,4 5,9 4,3 3,3 3,7 1,6 0,3 7,1 6,9 7,5 5,7 4,9 5,6 3,1 0,9 5,5 4,0 4,5 2,9 1,6 1,6 0,1 1,8

9 Izvor: isto kao Tabela ,6 4,5 4,0 4,5 4,4 5,5 7,1 1,5 3,5 2,8 3,2 3,2 4,9 7,0 Mo`e se re}i da su na ovakvo kretawe prirodnog prira{taja gotovo podjednako uticale obe komponente. Od ukupnog smawewa prirodnog prira{taja od 10,7 promilnih poena na natalitet se odnosi 6,0 a na mortalitet 4,7 poena. Visina stopa prirodnog prira{taja odnosno nataliteta i mortaliteta ukazuje da prirodno kretawe stanovni{tva Vojvodine ima obele`ja tipi~na za razvijene evropske zemqe. Me utim specifi~nost vojvo anske populacije jeste u tome {to se uo~ene vrednosti (za natalitet ne{to ispod 10 promila, a mortalitet oko 14 promila) ne stabilizuju ve} nastavqaju dosada{we tendencije pada, a to }e pak, dovesti u pitawe biolo{ku reprodukciju, a time i demografski razvitak Vojvodine. U tako nepovoqnom kretawu prirodnog prira{taja stanovni{tva Vojvodine mo`e se postaviti pitawe: kakva su kretawa u podgrupama op- {te populacije, tj. u stanovni{tvu gradskih i stanovni{tvu seoskih naseqa, koje su osnovne karakteristike i kakve su tendencije? Grafikon 3. Prirodni prira{taj stanovni{tva Vojvodine u razdobqu prema tipu naseqa 4,0 5,4 5,5 6,2 6,0 6,3 7,1 407 Kretawe apsolutnog prirodnog prira{taja u obe skupine naseqa sli~no je prose~nom, {to zna~i da se broj smawuje (Tabela 3). U vremenskoj se-

10 408 riji kod populacije seoskih naseqa isti~e se 1983, a kod populacije gradskih naseqa godina, od kojih je prirodni prira{taj negativan (Grafikon 3). Op{ta stopa prirodnog prira{taja pokazuje da se za ~etiri decenije osetno smawio nivo prirodnog prira{taja u obe podgrupe naseqa, ali sa zna~ajnim razlikama u intenzitetu promena. Podgrupa gradskih naseqa bele`i smawewe od 7,1 promil na 3,2 promila. O~ito da pove}awe gradske populacije u posmatranom razdobqu (za 60%) nije rezultiralo adekvatnim pove}awem nivoa prirodnog prira{taja. Stopa prira{taja u podgrupi seoskih naseqa smawena je sa 5,5 promila na 6,0 promila. Kakvo }e kretawe biti ubudu}e? Na osnovu prognoze kretawa nataliteta i mortaliteta o~ito je da }e se nastaviti trend smawewa nivoa prirodnog prira{taja tako da se do godine mo`e o~ekivati pove}awe negativnih vrednosti stopa prirodnog prira{taja kako op{te populacije tako i populacija obe pogrupe vojvo anskog stanovni{tva, pri ~emu se o~ekuje intenzivnije smawewe op{te stope prirodnog prira{taja u gradskoj populaciji (Tabela 3). * * * Kretawe nataliteta obele`eno je tendencijom smawewa i zna~ajnim godi{wim oscilacijama. Takvo kretawe dovelo je jo{ pre pedesetak godina stanovni{tvo Vojvodine u grupu niskonatalitetnih podru~ja. Me u posmatranim podgrupama srazmerno su male razlike u nivou nataliteta, odnosno vrlo mala odstupawa od prose~nih vrednosti. Nasuprot natalitetu, u posmatranom razdobqu u Vojvodini se osetno pove}ao nivo mortaliteta, ali razli~ito me u posmatranim podgrupama naseqa. Populacija seoskih naseqa ima zna~ajno vi{i nivo mortaliteta. Op{ta stopa smrtnosti ovih naseqa porasla je za vi{e od polovine. U gradskoj populaciji porast nivoa mortaliteta je ne{to slabiji do sredine 1980-ih, da bi se nakon toga godi{we stope pove}ale dosti`u}i najvi- {i nivo po~etkom 2000-te. Divergentno kretawe nataliteta i mortaliteta rezultiralo je ubrzanim smawewem prirodnog prira{taja, na {ta su podjednako uticale obe komponente. Prirodni prira{taj negativan je u Vojvodini od i ima tendenciju pada. Tendenciju pada prirodnog prira{taja imaju obe pogrupe naseqa s tim {to je negativna vrednost u seoskoj pogrupi naseqa od 1983, a u gradskoj od godine. Ubudu}e se mo`e o~ekivati nastavak dosada{wih tendencija, tj. smawewe nataliteta, uz pretpostavku da se ne}e bitnije promeniti sada{wi nivo fertiliteta. Zbog nedovoqne biolo{ke obnove i starewa populacije, nastavi}e se tendencija porasta mortaliteta, ali ne{to sporije nego do sada. Diferencijacija }e i ubudu}e obele- `avati prirodno kretawe gledano prema tipu naseqa, ali ne}e biti tako izrazita kao u analiziranom razdobqu. podgrupa naseqa ima}e ne{to br`e godi{we smawewe prirodnog prira{taja nego seoska, tako da se do o~ekuje izjadna~avawe wihovih negativnih stopa.

11 409 Imaju}i u vidu da demografske procese odlikuje sporost i da je potrebno dosta vremena da se tendencije preusmere, mo`e se zakqu~iti da su uo~eni problemi te{ko re{ivi. Da bi se ubla`ili predvi eni tokovi prirodnog kretawa i ubla`ila depopulacija stanovni{tva (nerealno bi bilo o~ekivati zna~ajniji priliv stanovni{tva putem doseqavawa) dugoro~na populaciona politika mora imati za ciq podizawe nivoa fertiliteta. Zna~ajnije smawewe broja stanovnika i disproporcije u strukturi predstavqalo bi ograni~avawe budu}eg razvoja dru{tva i op{te vitalnosti vojvo anskog stanovni{tva. LITERATURA Breznik, D. (1988): Prirodni prira{taj u Vojvodini, u: Milosavqevi} N. (ur) Prirodni prira{taj u SAP Vojvodini i faktori koji na wega uti~u. Novi Sad, Medicinski fakultet SZS (2004): Demografska statistika Beograd, Zavod za statistiku SCG NATURAL TREND OF THE POPULATION OF VOJVODINA ACCORDING TO THE TYPE OF SETTLEMENT by Radoslav Stevanovi} Summary In the last 50 years, two processes gained full shape in the population dynamics of Vojvodina: a strong rural exodus and the concentration of population in the towns, as well as the permanent decline of natural increase. They are, more or less, regular events in the development of a society, but their specific and unfavourable side lies in the fact that they occur faster and more intensive than our society can follow without greater disturbances and lasting consequences. Thus, it is a particular characteristic of the natural trends of the population. The goal of this paper is to establish and qualify the differences, changes and tendencies of birthrate, mortality rate and natural increase of the population of urban and rural (other) settlements in Vojvodina in the period from 1963 to In addition, on the basis of the analysis and demographic trends so far, the paper tried to answer the question which had to be asked: which trends are expected in the near future?