412 Neko je rekao feminizam? DODATAK 8. Kratki istorijski pregled važnih datuma za feminizam u Srbiji i svetu

Transcription

1 412 Neko je rekao feminizam? DODATAK 8. Kratki istorijski pregled važnih datuma za feminizam u Srbiji i svetu 1696 Meri Astel: Ozbiljni predlog damama o unapređenju njihovog istinskog i najvećeg interesa (A Serious Proposal to the Ladies for the Advancement of Their True and Greatest Interest) U Berlinu osnovana Prva ženska realka U Srbiji ženama prvi put dozvoljeno da uđu u crkvu. Zabrana koja je do tada važila, pravdala se nečistošću žene U Rusiji se osnivaju osnovne i srednje škole za žensku decu. Dositej Obradović piše: Nek se ne uzda jedan narod do veka k prosvešteniju razuma doći u kojemu žene u prostoti i varvarstvu ostaju Meri Vulstonkraft: Odbrana prava žene (A Vindication of the Rights of Woman). Na srpski jezik prevedena tek godine U Srbiji spaljena poslednja veštica U Francuskoj donet Građanski zakon (Napoleonov zakonik po čijem je uzoru pisano mnoštvo evropskih zakonika, među ostalima i srpski iz godine) u kojem stoji: Žena, deca, maloletnici i sluge nemaju svojine, jer oni su sami svojina: žena zato što je deo muškarca, deca zato što su njihov proizvod, sluge jer su prosto oruđe Džon Stjuart Mil utamničen pošto je delio pamflete o kontroli rađanja Ana Viler/Vilijem Tompson Obraćanje jedne polovine ljudskog roda (Appeal of One Half of the Human Race).

2 413 VII poglavlje: preseci, pačvork 1826 Otvaraju se prve javne srednje škole u Njujorku i Bostonu Ukinuta obaveza po kojoj su srpske žene maramom morale da kriju lice, a feredžom telo i odeću Oberlin Koledž postaje prvi fakultet u Sjedinjenim Američkim Državama na kojem studiraju i muškarci i žene. Godine 1841, Oberlin dodeljuje prve diplome trima ženama Anđelina Grimke, borkinja za ukidanje ropstva i za pravo glasa: Pisma o jednakosti polova i stanju u kojem se nalaze žene (Letters on the Equality of the Sexes and the Condition of Women). Dekret o starateljstvu nad decom u Engleskoj (od sada postaje moguće da i majka bude starateljka nad detetom koje ima manje od sedam godina) Prvi akt Popečiteljstva prosveštenija (Ministarstva prosvete) izriče da mu je cilj da osniva dobro uređene više i niže škole, radi obučavanja mladeži srpske obojega pola Svetska konvencija protiv ropstva u Londonu; ženama pristup zabranjen na temelju pola. U Zemunu osnovana Prva srpska ženska osnovna škola. Katarina Jovanović i Sofija Anastasijević prve su glumice koje se pojavljuju u ženskim ulogama u pozorišnim komadima u Srbiji Dekret o rudnicima u Engleskoj (ženama i deci je zabranjen rad u rudnicima) Ustanovljena britanska Asocijacija za pomoć krojačicama i šeširdžijkama. U delu Radnička unija, Flora Tristan tvrdi da najugnjeteniji muškarac ugnjetava svoju ženu. Ona je proleter proletera.

3 414 Neko je rekao feminizam? 1844 Donet srpski Građanski zakonik (koji će važiti do godine). Čl. 920: Mladoletnima upodobljavaju se svi oni koji ne mogu ili im je zabranjeno sopstvenim imanjem rukovati; takvi su svi uma lišeni, raspikuće sudom proglašene, propalice, prezaduženici kojih je imanje pod stecište potpalo, udate žene za života muževljeva Osniva se prva javna ženska osnovna škola u Paraćinu Otvorena je prva ženska osnovna škola u Beogradu sa učiteljicom Natalijom Petrović Hloroform se prvi put koristi tokom porođaja da bi se ublažili porođajni bolovi. Dekreti o fabrikama u Engleskoj (radni dan za žene i decu ograničen je na 10 ½ sati). Pokrenut prvi ženski časopis u Srbiji, Vospitatel ženskii Prva konvencija o ženskim pravima u Seneka Folsu, gde je po uzoru na Deklaraciju o nezavisnosti doneta prva Deklaracija o ženskim pravima. Astronomka, Marija Mičel, postaje prva članica Američke akademije umetnosti i nauka; čitav vek je trebalo da prođe do sledeće žene na Američkoj akademiji. U Londonu otvoren Kraljičin koledž (Queen s College) za podučavanje učiteljica Amelija Dženks Blumer objavljuje i uređuje Lily, prvi istaknuti časopis o pravima žena u Americi Kvekeri ustanovljavaju prvi Ženski medicinski koledž u Filadelfiji. Usled pretnji, prve žene su diplomirale pod pratnjom policije. Milica Stojadinović-Srbkinja, jedna od prvih žena koja stupa u javni život Srbije, objavljuje svoju prvu knjigu stihova.

4 415 VII poglavlje: preseci, pačvork 1851 Herijeta Tejlor Mil: Žensko pravo glasa (The Enfranchisement of Women). Peticija za žensko pravo glasa prvi put predočena Gornjem domu engleskog parlamenta Lusi Stoun je prva žena u Americi koja zadržava sopstveno prezime po stupanju u brak. U slučaju Missouri v. Celia, robinja, crnkinja se proglašava svojinom bez prava na odbranu u slučaju da je gospodar siluje Ustanovljena Asocijacija za unapređenje zaposlenosti žena u Engleskoj. Veliki protest tekstilnih radnica u Njujorku koje su zahtevale bolje radne uslove, održan 8. marta Pouzdana kontracepcija se prvi put nudi ženama. Broj rođene dece se u narednih pedeset godina smanjuje s prosečnih 5-6 s početka XIX veka, na U Sjedinjenim Američkim Državama od crnkinja njih su ropkinje Ciriški univerzitet je prvi evropski univerzitet koji omogućuje ženama da studiraju. U Srbiji se osniva trorazredna Viša ženska škola, u kojoj se predavala hrišćanska nauka, srpski jezik sa literaturom, opšta i srpska istorija, zemljopis, računica, prirodopis, pedagogika s metodikom, lepo pisanje, ženski rad, igranje, gotovljenje jela s dijetetikom Luize Oto (učiteljica Klare Cetkin) osniva Opštenemački ženski savez Barbara (Li Smit) Bodišon: Razlozi za žensko pravo glasa (Reasons for the Enfranchisement of Women).

5 416 Neko je rekao feminizam? U Nemačkoj osnovan Savez za unapređenje ženskog pola (na čijem će čelu od osnivanja uvek biti muškarac). Prema popisu zanimanja iz godine, u zanimanjima van poljoprivrede u Srbiji radi žena, a samo žena radi van svoje kuće U Italiji počinje da izlazi prvi feministički časopis, La Donna. Na Univerzitetu u Cirihu diplomirala Nadežda Suslova, koja je prva žena proglašena doktorkom medicine, hirurgije i babičluka. U Vojvodini uvedeno obavezno školovanje dece oba pola od šest do dvanaest godina posebnim propisom ugarskih vlasti Osnovan prvi ženski koledž u Kembridžu (Girton College). U Engleskoj odobreno pravo glasa na opštinskom nivou za žene, pod uslovom da su poreske obveznice. Džon Stjuart Mil: O potčinjenosti žena (On the Subjection of Women). Ustanovljena Američka asocijacija za žensko pravo glasa. U državi Vajoming, SAD, žene stiču pravo glasa. U državi Ajova, SAD, otvorena prva advokatska kancelarija koju vodi žena. Draga Dejanović, prva srpska feministkinja, objavljuje knjigu Emancipacija ženskinja U Engleskoj žene stiču status pravnog lica. Do tada su supruzi bili odgovorni za zločine koje počine žene Upisana prva studentkinja na srpsku Veliku školu, Draga Ljočić, koja je na predavanja dolazila u pratnji profesora (prva sledeća upisana je tek godine).

6 417 VII poglavlje: preseci, pačvork Postignuto je konačno izjednačenje nastavnih planova muških i ženskih osnovnih škola u Srbiji. U Srbiji se pojavljuje Milova knjiga, Potčinjenost ženskinja u prevodu Svetozara Markovića, velikog borca za ženska prava Osnovano prvo žensko društvo u Beogradu Jevrejsko žensko društvo Osnovano srpsko Žensko društvo Srpsko učeno društvo, preteča Srpske akademije nauka, prima Katarinu Ivanović, prvu slikarku u Vojvodini, za svoju vanrednu članicu Helen Magil je prva doktorantkinja u Americi Draga Ljočić završava studije medicine u Cirihu i postaje prva žena lekarka iz Srbije August Babel: Žena i socijalizam (Frau und Socializmus). Prema statističkim podacima o nastavi u školskoj 1879/80. u Srbiji postoji 558 muških i 17 ženskih osnovnih škola. Žensko društvo otvara prvu Radeničku žensku školu (u kojoj se učilo krojenje, šivenje i vez). Katarina Milovuk, osnivačica Ženskog društva i prva upraviteljka Više ženske škole, osniva i list Domaćica koji je do godine bio vodeći ženski časopis u Srbiji U statutu novoosnovane Narodne radikalne stranke tvrdi se da član može biti svaki srpski građanin i građanka koji usvoje program stranke Ilka Marković pokušava atentat na kralja Milana zato da bi muža osvetila, tiranina ubila i zemlju spasila.

7 418 Neko je rekao feminizam? 1887 Žensko društvo osniva sopstvenu biblioteku koja je brojala oko 400 knjiga Prve međunarodne demonstracije pacifistkinja u organizaciji Berte fon Sutner, održane u Hagu Ove školske godine u Srbiji je radilo škola, sa učitelja / i đaka, od čega su samo 165 bile ženske škole, učiteljica 1900 je bilo svega 296, na učenica (valja ipak uočiti napredak u odnosu na školsku 1869/70, kada je ženskih škola bilo samo 39, od ukupno 342 škole; u njima su radile 63 učiteljice, a pohađalo ih je svega učenica) Žensko društvo osniva Dom starica u Beogradu. Katarina Milovuk prevodi prvi pacifistički roman, Dole oružje Berte fon Sutner, na srpski jezik Jelisaveta Načić, prva arhitektkinja u Srbiji, zaposlena je u Beogradskoj opštini Na inicijativu Nadežde Petrović osniva se Kolo srpskih sestara Nadežda Petrović jedna je od organizatora prve Jugoslovenske izložbe Otvorena je Prva ženska gimnazija u Beogradu na predlog tadašnjeg ministra prosvete. Iste godine otvorena je i privatna ženska gimnazija Kleopatre Bajić. Objavljujući članak pod naslovom Obrazovanje ženskinja u Srbiji u Politici, Maga Magazinović postaje prva novinarka u Srbiji Berta fon Sutner je prva žena koja dobija Nobelovu nagradu za mir.

8 419 VII poglavlje: preseci, pačvork žena protestuje u Njujorku, zahtevajući pravo glasa, kraći radni dan i bolju platu Socijalistička partija Amerike prvi put predlaže da se ustanovi Međunarodni dan žena. Na Kongresu Međunarodne Alijanse za žensko pravo glasa u Londonu, Ana Hristić govori o srpskim ženama i njihovim pravima Klara Cetkin predlaže da 8. mart bude Međunarodni dan žena u sećanje na protest tekstilnih radnica u Njujorku godine za ravnopravnije uslove rada. Maga Magazinović otvara avangardnu školu plesa u Beogradu U SAD se osniva Nacionalna asocijacija koja se protivi ženskom pravu glasa U SAD se ustanovljuje Dan majki kao deo pronatalističke predratne politike Antiratne demonstracije žena širom zapadnog sveta. Jelica Belović-Bernadžikovska priređuje publikaciju pod nazivom Srpkinja, koja sadrži oko 50 biografija istaknutijih žena iz Vojvodine i Srbije Manifest žena protiv Prvog svetskog rata koji je potpisalo 12 miliona žena u Evropi. Smilja Jovanović je prva žena koja završava Pravni fakultet u Beogradu Šarlota Perkins Gilman objavljuje Herland (Njena zemlja), utopijski roman o svetu bez muškaraca Štrajk za hleb i mir žena Rusije, kojom počinje prva faza Ruske revolucije.

9 420 Neko je rekao feminizam? Sovjetska vlast zakonima reguliše sklapanje i razvod braka, izjednačava status bračne i vanbračne dece, materinstvo proglašava društvenom funkcijom žene i stavlja ga pod zaštitu države, donosi propise o porodiljskom odsustvu i o zaštiti zdravlja žene, i dozvoljava prekid trudnoće u zdravstvenim ustanovama U Srbiji osnovano feminističko, nestranačko Društvo za prosvećivanje žena i zaštitu njenih prava čiji je cilj bilo ostvarivanje građanskih i političkih prava žena U Francuskoj ustanovljena Porodična medalja koja je dodeljivana majkama sa petoro ili više dece Osnovano Udruženje studentkinja Beogradskog univerziteta, koje je promovisalo emancipaciju žene, uzajamno usavršavanje i solidarnost, i socijalna pitanja koja su od interesa za žene. Osnovan Narodni ženski savez Srpkinja, Hrvatica i Slovenki, koji okuplja oko 200 ženskih društava. Dve godine kasnije on postaje deo Međunarodnog ženskog saveza Ksenija Atanasijević postaje prva docentkinja na Beogradskom Univerzitetu, na katedri za filozofiju Osnovana Liga žena za mir i slobodu, protopacifistička feministička organizacija te Period poznat kao Povratak kuhinji, u kojem se žene, emancipovane tokom Prvog svetskog rata, pozivaju da se vrate svojoj društvenoj ulozi majke i supruge Amelija Irhart je prva žena koja preleće Atlantski okean Nemačka proglašava ovu godinu Godinom domaćice, čime počinje organizovana natalistička i patrijarhalna politika nacionalsocijalista.

10 421 VII poglavlje: preseci, pačvork U Beogradu održan veliki zemaljski zbor žena, gde su govornice branile pravo žene na rad i na jednakost s muškarcima u državnoj službi U Beogradu pokrenut levičarski i profeministički časopis Žena danas. Udruženje univerzitetski obrazovanih žena objavljuje Bibliografiju knjiga ženskih pisaca u Jugoslaviji U Jugoslaviji, na 27 postojećih fakulteta, studira studentkinja (22,5% od ukupnog broja studenata) Na Kongresu Međunarodne Alijanse za pravo glasa u Kopenhagenu usvojena je Deklaracija načela kojom se izriče da se borba za pravo glasa mora dovesti u vezu sa demokratskim pokretima naroda Plakat Zakivačica Rozi (Rosie the Riveter) pojavljuje se širom SAD kao poziv ženama da zamene muškarce u fabrikama. Ovaj će poster kasnije postati simbol feminizma i slogana Žene to mogu (We can do it!) U Bosanskom Petrovcu održana Prva zemaljska konferencija AFŽ na kojoj je učestvovalo 166 delegatkinja iz cele zemlje Prvi međunarodni kongres žena u Parizu kojem prisustvuje 850 delegatkinja iz četrdeset zemalja, od toga 6 žena iz FNRJ Ujedinjene nacije osnivaju Komisiju o statusu žena da bi zaštitile ženska prava i pratile njihov status širom sveta. Ustavom FNRJ ustanovljeno je načelo ravnopravnosti polova ( Žene su ravnopravne sa muškarcima u svim područjima državnog, privrednog i društveno-političkog života ).

11 422 Neko je rekao feminizam? Savezna skupština FNRJ donosi Osnovni zakon o braku, kojim se ustanovljava građanski brak, ženama i muškarcima se dodeljuju jednaka prava i obaveze (puna poslovna sposobnost, ekonomska nezavisnost, pravo na izbor prezimena i jednaka prava i obaveze prema deci). Donet Zakon o socijalnom osiguranju radnika, nameštenika i službenika, kojim se ženama dodeljuje pravo na pomoć za novorođenče, pravo na plaćeno porodiljsko odsustvo i pravo na odsustvovanje sa posla zbog nege obolelog deteta. Ova prava od početka mogu koristiti oba supružnika. Žene u Srbiji su izjednačene u naslednom pravu sa muškarcima Doneta Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima Objavljen Drugi pol (Le Deuxième Sexe) Simon de Bovoar te Period poznat kao Baby boom u SAD, u kojem je značajno skočila stopa nataliteta zahvaljujući poratnoj pronatalističkoj politici U Srbiji abortus postaje legalan uz određene restrikcije. Završena višegodišnja akcija skidanja zara i feredže koju je godine pokrenuo AFŽ Doneta Konvencija o političkim pravima žena. U Srbiji je zaposleno žena (taj broj progresivno raste: godine 1962, on iznosi ) Okončava se inicijativa prosvećivanja žena na području Kosova i Metohije, u kojoj su na inicijativu Centralnog odbora AFŽ-a Jugoslavije učestvovale žene iz cele zemlje. Održano je tečajeva koje je pohađalo omladinki. Ukida se AFŽ i istovremeno se osniva Savez ženskih društava.

12 423 VII poglavlje: preseci, pačvork 1955 Roza Parks odbija da ustupi mesto belcu u autobusu, čime započinje proces okončavanja rasne segregacije u Americi. Osniva se prva lezbejska organizacija, Daughters of Bilitis (Kćeri Bilitisa) u San Francisku. Donet je Zakon o nasleđivanju SFRJ kojim se etablira jednakost muškarca i žene u pravima na nasleđivanje, a u tim pravima izjednačava i bračnu i vanbračnu decu Prezbiterijanska crkva u SAD prva odobrava instituciju sveštenice U Programu SKJ izriče se da ravnopravnost žena više nije ni politički ni pravni problem, već je problem ekonomske nerazvijenosti, primitivizma, religioznih shvatanja i drugih konzervativnih predrasuda...koji još dejstvuju na život u porodici. Posledica ovog stava je postepeno ukidanje Saveza ženskih društava (1961) i prenošenje ženskih pitanja na državne organe U Jugoslaviji postoji preko 1000 ženskih udruženja (samo u Srbiji 472) Objavljena knjiga Mistika ženskog (The Feminine Mystique) Beti Fridan. Američki Kongres usvaja Dekret o jednakim platama (Equal Pay Act) Osnovana Nacionalna organizacija za žene (NOW), kojom predsedava Beti Fridan. To je i danas najveća ženska organizacija u Americi Osnovana Čikaška grupa za oslobađanje žena, gde se reč oslobađanje (liberation) prvi put koristi u kontekstu ženske emancipacije.

13 424 Neko je rekao feminizam? Neuwirth zakon dozvoljava prodaju kontraceptiva u Francuskoj. Osnivaju se feminističke grupe Féminin-Masculin-Futur i Féminisme-Marxisme u Francuskoj Nastaju prve grupe za podizanje svesti. U Americi nastaje Nacionalna liga za prava na abortus. Masovni studentski protesti i radnički štrajkovi, koji su veoma uticali na feministički pokret. Feministkinje prvi put koriste slogan Sestrinstvo je moćno (Sisterhood is powerful) Bostonski ženski kolektiv objavljuje slavnu knjigu Our Bodies, Our Selves: A Book by and for Women (kod nas prevedena kao Naša tela, mi) Ujedinjene nacije proglašavaju sedamdesete Decenijom žena. Objavljena knjiga Seksualna politika (Sexual Politics) Kejt Milet koja udara temelje radikalnom feminizmu Prvi put objavljen časopis Ms. Francuski Manifest 343: Milion žena abortira u Francuskoj svake godine... Izjavljujem da sam jedna od njih, imala sam abortus. Kao što zahtevamo slobodan pristup metodama za kontrolu rađanja, zahtevamo i slobodu na abortus (Manifest su potpisale Simon de Bovoar i Margaret Diras, među drugima). Otvorena prva sigurna kuća u Urbani, država Ilinois Objavljena knjiga Spekulum druge žene (Speculum. De l autre femme) Lis Irigaraj. Osnivanje Ligue du droit des femmes kojom predsedava Simon de Bovoar.

14 425 VII poglavlje: preseci, pačvork Doneta Deklaracija o zaštiti žena i dece u slučaju opasnosti i u oružanom sukobu Ujedinjene nacije organizuju Prvu međunarodnu konferenciju o ženama u Meksiko Sitiju. Ujedinjene nacije proglašavaju godinu Međunarodnom godinom žena, a 8. mart postaje Međunarodni dan žena U državi Nebraska usvaja se prvi zakon o silovanju u braku U SFRJ prestaju da važe pravna ograničenja za pobačaj do deset nedelja starosti ploda Međunarodni skup Drug-ca žena žensko pitanje ženski pristup održan u Beogradu; to je prvi feministički skup u Istočnoj Evropi Doneta Konvencija o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena (CEDAW), koja stupa na snagu godine Ujedinjene nacije organizuju Drugu međunarodnu konferenciju o ženama u Kopenhagenu. Počinje da izlazi časopis Signs, posvećen disciplini ženskih studija Katrin Salivan, astronautkinja, i Silvija Irl, roniteljka, prve su žene koje su primljene u prestižni, do tada isključivo muški Explorers Club (Klub istraživača) Na XII Kongresu SKJ zahteva se da se feministička shvatanja, koja se uvoze sa područja kapitalističkih zemalja, eliminišu organizovanom borbom Ujedinjene nacije organizuju Treću međunarodnu konferenciju o ženama u Najrobiju.

15 426 Neko je rekao feminizam? Američka psihijatrijska asocijacija uklanja homoseksualnost sa liste kategorija mentalnih oboljenja. Trejsi Turman iz Konektikata prva je žena u Sjedinjenim Američkim Državama koja je dobila slučaj na osnovu tužbe da je zlostavljana u porodici. U Zagrebu osnovana prva feministička grupa Trešnjevka. Istovremeno u Ljubljani nastaje feministička grupa Lilit Uređivački odbor New York Times-a odlučuje da koristi neutralni naziv MS. umesto Mrs. i Miss. Beogradske feministkinje definišu svoju organizaciju Žena i društvo kao feminističku Prvi put u istoriji feminističkog političkog okupljanja, politička partija Ženska alijansa Islanda osvaja 10% glasova. Prvi jugoslovenski susret feministkinja u Ljubljani. Prvi SOS telefon na prostorima SFRJ, otvoren u Zagrebu Drugi jugoslovenski susret feministkinja u Zagrebu. Žene u crnom u Izraelu počele sa nenasilnim protestima protiv okupacije Palestine i militarističke politike izraelske vlade Demonstracije u Vašingtonu za ženska reproduktivna prava okupljaju više od žena i muškaraca Formiranje globalne Organizacije ženskih studija. Prva ženska politička stranka u Srbiji, ŽEST. Prvi SOS telefon u Srbiji, Beograd. Objavljena knjiga Nevolje s rodom (Gender Trouble) Džudit Batler. Od do godine zvanje doktora nauka na prostorima bivše Jugoslavije steklo je žena.

16 427 VII poglavlje: preseci, pačvork 1991 Žene u crnom iz Beograda započele permanentni nenasilni protest protiv rata U Beogradu počinje sa radom Centar za ženske studije i komunikaciju Osnovan Autonomni ženski centar za žene žrtve nasilja. Ženske studije se prvi put uvode kao izborni predmet na osnovnim studijama na Beogradskom univerzitetu (Filozofski fakultet) Ujedinjene nacije organizuju četvrtu Međunarodnu konferenciju o Ženama u Pekingu. Doneta Pekinška akciona platforma Održan svetski marš žena protiv rata, siromaštva i nasilja. Savet bezbednosti OUN usvojio Rezoluciju o ženama, miru i bezbednosti. U Tokiju održan Ženski međunarodni tribunal za ratne zločine Žene u crnom dobijaju prvu milenijumsku nagradu za mir koju dodeljuje OUN (UNIFEM) Studije roda postaju deo magistarskog programa na Univerzitetu u Novom Sadu, godinu dana kasnije i doktorskog programa Studije roda i kulture postaju deo specijalističkog programa na Fakultetu političkih nauka u Beogradu Realizuje se prvi magistarski program ženskih studija pod nazivom Rod i politika na Fakultetu političkih nauka u Beogradu. RTV B92 formalno usvaja upotrebu ženskog roda za zanimanja koja obavljaju žene. Priredila Adriana Zaharijević