KLINICKO-EPIDEMIOLOSKE KARAKTERISTIKE LAJMSKE BOLESTI LECENIH NA KLINICI ZA INFEKTIVNE BOLESTI U NOVOM SADU U PERIODU

Transcription

1 470 Vukadinov J, i sar. Klinicko-epidemioloske karakteristike lajmske bolesti Klinicki centar, Novi Sad Klinika za infektivne bolesti' Institut za zdravstvenu zastitu, Sektor za epidemiologiju? Pasterov zavod, Novi Sad" Uzrocnik lajmske bolesti Borelia burgdorferi tipicna je Gram-negativna spiroheta, veoma osetljiva u spoljasnjoj sredini [1,2]. Spirohetu prenose krpelji iz vrste Ixodes ricinus koji su registrovani na svim podrucjima Jugoslavije od Deliblatske pescare do Crnogorskog primorja [3]. Covek je sarno slucajni domacin krpelja u svim stadijumima njegovog zivota. Rizik za pojavu lajmske bolesti u korelaciji je sa R,ostotkom zarazenih krpelja na odredenom terenu. Cak ni nakon uboda zarazenog krpelja ne mora obavezno doci do oboljenja, ukoliko regurgitacijom crevnog sadrzaja i pljuvacke ne dospe infektivna doza uzrocnika pod kozu. Ukoliko se krpelj odstrani unutar 24 h od pocetka sisanja krvi, rizik od zarazavanja je minimalan. Regurgitaciju, a time i rizik za infekciju potpomazu i nestrucni nacini odstranjivanja krpelja (gusenje, pritiskivanje, kidanje). Krpelji su najaktivniji tokom kasnog proleca i rane jeseni a ako je klima blaza onda i zimi, tako da bolest ima sezonski karakter. Covek se najcesce inficira boraveci u prirodi, jer se krpelji nalaze na zemlji i niskom rastinju do 1 m visine, i zakace se na otkrivene delove koze. Time se moze objasniti relativno cesea pojava uboda kod dece, narocito u predelu glave. Patogenetski, spiroheta se sa mesta uboda siri hematogeno, prolazeci endotel kapilara, te se na taj nacin diseminuje po citavom organizmu, mada kod pojedinih serotipova postoji odreden tropizam. Do Strucni clanak Professional article UDK : : (043.2) KLINICKO-EPIDEMIOLOSKE KARAKTERISTIKE LAJMSKE BOLESTI LECENIH NA KLINICI ZA INFEKTIVNE BOLESTI U NOVOM SADU U PERIODU GODINE CLINICO-EPIDEMIOLOGICAL CHARACTERISTICS OF LYME DISEASE IN PATIENTS TREATED AT THE CLINIC OFINFECTIOUS DISEASES IN NOV! SAD IN THE PERIOD Jovan VUKADINOV 1, Grozdana CANAK 1, Snezana BRKIC 1, Nadeida MADLE SAMARDZIJA 1, Mirjana ALEKSIC-DORDEVICt, Vesna TURKULOVt, Eva CIK-NAD 2 i Vesna LALOSEVIC 3 Sazetak - Cilj rada bio je da se prikazu neke epidemioloske i klinicke karakteristike lajmske bolesti u Vojvodini u pcriodu od godine. U tom periodu u Institutu za zastitu zdravlja registrovano je 1659 osoba sa ubodom krpelja, od kojih je 560 zbog pojave lajmskc bolesti leceno na Klinici za infektivne bolesti u Novom Sadu, Kod 511 (91,25%) pacijenata razvio se prvi stadijum bolesti, kod 42 (7,50%) drugi i kod 7 (1,25%) treci stadijum bolesti. Prosecna starost bolesnika sa erythema migrans bilaje 38,67 godina, inkubacija je iznosila 9,37 dana a krpelj je prosecno perzistirao na kozi 2,29 dana do ekstrakcije. Najveci broj uboda zabelezen "je na prigradskim zelenim povrsinama (50,29%), i to u maju i junu mesecu (63,01%) i najveci broj krpelja bio je nestrucno izvaden (57,67%). U drugom stadijumu bolesti od klinickih oblika dominirali su akutni meningitis (9,52%), Bannwarthov sindrom (9,52%), kozne promene (14,28%), kardioloski poremecaji (11,90%), artralgije sa artritisima (50%), blage lezije jetre (2,38%) i generalizovana limfadenopatija (2,38%). U trecem stadijumu dominirali su hronicna ncuroborelioza (42,85%), acrodermatitis chronica atrophicans (28,57%) i hronicni artritisi (28,57%). Cak 81,63% bolesnika sa kasnim fazama bolesti imalo je podatak 0 ubodu krpelja. Trecina bolesnika imala je asimptomatski prvi stadijum bolesti. Neadekvatno lecenje u prvoj fazi bolesti dovelo je do pojave kasnijih faza u cak 57,14% bolesnika, Kljucne reci: Lajmska bolest + epidemiologija; Karakteristike epidemioloskih istrazivanja Uvod ove diseminacije dolazi veoma brzo, jer je vee u prvom stadijumu bolesti rnoguce dokazati antigen B. burgdorferi iii je cak izolovati iz likvora 14,5]. Moguce je da postoji i ascendentno perineuralno sirenje buduci da se radikulopatije najcesee javljaju u dermatomima na kojima je i bio ubod krpelja [5,6]. U patogenetska zbivanja odmah se ukljucuje i kompleksan i veoma interesantan imunoloski odgovor domacina. U infekciji B. burgdorferi postoji smanjena reaktivnost fagocitnih mehanizama, kao i intracelulama prezivljavanje, sto omogucava sirenje bakterije u razne pa i najzasticenije delove organizma, kao npr. centralni nervni sistem (CNS). Ovaj mehanizam takode omogucava dugotrajnu perzistenciju bakterije. Humoralni imuni odgovor u smislu pojave antitela klase IgM pocinje petog dana infekcije da bi se nesto kasnije javila i antitela klase IgG. Medutim, ova antitela nisu u potpunosti sposobna da eliminisu bakteriju iz organizma, a ponekad mogu delovati i stetno u smislu reakcija sa mijelinom aksona iii putem stvaranja i talozenja imunokompleksa u razlicitirn delovima organizma, posebno CNS-u. Jos nisu u potpunosti razjasnjeni svi momenti patogeneze neuroborelioze, ali se zna da u hronicnim formama bolesti najvazniju ulogu imaju autoimuni mehanizmi. Pomalo vestacki lajmska bolest se deli na: rani 10 kalizovani iii prvi stadijum, rani diseminovani ili drugi stadijum, kasni diseminovani ili treci stadijum Bolest ne mora obavezno proci kroz sva tri stadijuma. Prvi stadijum bolesti, poznat kao erythema Adresa autora: Doc. dr.tovan Vukadinov, Klinika za infektivne bolesti, Novi Sad, Hajduk Veljkova 1-7

2 Med PregI200~;LIV (9-10): Novi Sad: septembar-oktobar. 471 Skracenice CNS PCR ELISA lift MIC EEG CT MR EM ACA LBC BS DNA - centralni nervni sistem - polimeraza lancana reakcija - imunoenzimski esej - indirektna imunofluorescencija - minimalna inhibitoma koncentracija - elektroencefalogram - kompjuterizovana tomografija - magnetna rezonanca - erythema migrans - acrodermatitis chronica atrophicans - lymphocitosis cutis benigna - Bannwarthov sindrom - dezoksiribonukleinska kiselina migrans jeste homogeno crvenilo koze tip'~ ~~ule, koje se javlja na mestu uboda krpelja J:.1Cl:Jcesce ~-3 nedelje kasnije. Eritem se cej:.1trifugalno.~m, regre~l~~ u centru, poprima prstenast izgled, Lezije mogu blti.l multiple iii se sekundarno javljaju oko prima~e lezije i najcesce spontano prolaze za nedelja [7,~]. Prvi stadijum moze biti pracen i z~aclma opsteg lllfektivnog sindroma i regionalnom limfadenopatijom. U drugom stadijumu iii fazi rane diseminacije, koji se javlja vise nedelja iii meseci od uboda, u oko 15% nelecenih bolesnika javljaju se simptomi rane neuroborelioze: bolni meningoradikulitis iii Garen-Bujadoux-Bannwarthov sindrom, pareze mimicne muskulature, pareze ekstremiteta, akutni meningitis i en~efalitis. Kod odraslih se najcesce javlja bolni merungoradikulitis, koji podrazumeva trijas: asepticni 1!1en~ ingitis, parezu VII kranijalnog nerya perifernog tip~ 1 veoma bolan i nepnjatan poliradikuloneuritis..osim simptoma rane neuroborelioze u.drugo,? stadijumu mogu se javiti i kardijalne manifestacije sa poremecajima sprovodenja u oko 10% slucajeva. Vrlo..su cesti i reumatoloski poremecaji u smislu artralgija, rede artritisa sa otokom i bolovima posebno na veiikim zglobovima, kao sto je zglob kolena. Rede moze doci do lezija jetre, bubrega, ociju. U drugom stadijumu moze doci do ponovne poj~v~.erythema migrans udaljene od mesta uboda krpelja III.lymp~ocitosis cutis benigna. Treci stadijum bolesti, koji se javlja vise meseci ili godina nakon uboda, najcesce se manifestuje simptomima od str~e <;:NS-a u smislu hronicne neuroboreiioze (progresivni encefalomijelitis, encefalopatije), zatim promenama.na.kozi a.c.rodermatitis chronica atrophicans, hronicnih artntisa, i hronicne kardiomiopatije. Za dijagnostiku lajmske bolesti koriste se mnoge seroloske metode, od kojih nijedna nije idealna jer sarno prisustvo bakterija u likvoru iii.tkivima ne mora obavezno znaciti i bolest, zbog vehkog broja latentnih infekcija. Isto tako, seronegativni sl,!.cajevi lajymske bolesti nisu retkost, jer jednostavnije seroloske metode nisu u stanju da otkriju sva slobodna antitela i antitela koja se nalaze u kompleksima [9]. O~ d! rektnih metoda koriste se izolacija spirohete, koja je veoma komplikovana i teska, imunohistohemijske metode iii hibridizacione tehnike i polimeraza lancana reakcija (PCR) koj~ nije u rutij:.1sk.?j upotrebi.?d indirektnih metoda najrasprostranjemje su seroloske metode: imunoenzimski esej (ELISA) i indirektna imunofluorescentna tehnika i nesto specificniji imunob lot testovi [10]. Indirektne metode daju rezultate koje treba dinamicki posmatrati i sarno y slucaju pojave antitela klase IgM ili serokonverzije III dinamike titra imaju znacaja, a mogu se raditi 1 u serumu I u likvoru. Seroloski nalazi kod lajmske bolesit vrlo su raznoliki i nekad potpuno nedovoljni, posebno kod kasnih faza bolesti [11,12]. Upravo Z?og tog~. se p~edlazu Nacionalne referens laboratorije u kojima bi se radili konfirmacioni imunoblot testovi [11]. Da bi se ujednacili dijagnosticki kriterijumi lajmske bolesti, Centar za kontrolu bolesti (CDC) [13] Atalanta, SAD, dao je preporuke po.~ojoj.sv~.osobekoje zadovoljavaju jedan od sledecih kriterijuma, imaju ovu bolest: tipicna klinicka slika (EM,. A~A; LB~, B~) nezavisno od seroloskih nalaza; visoki trtrovi speerficnih antitela (iznad 1: 128) u serumu iii i Iikvoru (odnos veci od 1: 4).... Medutim, novija dostignuca ~ smislu.~ljagn5'stl~~ i veliki broj tzv "non-iyme" slucajeva, kojih 1J:.1.oze biti i do 30%, doveo je do predloga da s.e dlj.a.!?~o.za postavlja na. os~o~ bod~~a~ja pojedllll~ klinickih, epidemioloskih I dijagnostickih pokazatelja [14]. Da bi se postavila dijagnoza lajmske bolesti, ukupan broj bodova mora biti Yeti. o~ 10. Tacna tabela bodovanja izgleda ovako: - ubod krpelja u endemskom regionu 1, - podatak 0 ranijem ubodu krpelja. 2, - sistemski znaci od strane jednog SIstema organa 1, - sistemski znaci od strane vise sistema organa 3, - erythema migrans... 7, - biopticki potvrden acrodermatitis chronica atrophicans 7, -lymphocitosis cutis benigna 7, - Bannwarth sindrom 7, - paraliza facijalisa 5, - artritis, karditis 5, - seropozitivnost ELISA 3, - Western blot 3, - serokonverzija 4, - histohemija 3, - imunohistohemija (monoklonska AT) 4, - pozitivna kultura.. 4, - pozitivni Borellia antigem 4, - detekcija DNA. y 4.. Svim ovim metodama koje sluze za etiolosku dijagnozu bolesti treba dodati i standardne citobiohemijske i imunoloske preglede l~kvora, magnet~u sezonancu, elektroencefalogram I ostale nespecificne pomocne preglede, koji pomazu u diferencijalnoj dijagnostici oboljenja.... Pri izboru antibiotika u lecenju lajmske bolesti treba imati u vidu da se radi 0 spororastucim bakte-

3 472 Vukadinov J, i sar. Klinicko-epidemioloske karakteristike lajmske bolesti rijama, te koncentracija slobodnog antibiotika u tkivu treba da bude duze vreme iznad MIC, a takode da ti antibiotici dobro pro1aze hematolikvomu i hematoencefalnu barijeru [15]. Zbog togaje posle dosta polemika prihvaceno da se erythema migrans i drugi stadijum bolesti bez simptomatologije od strane CNS-a leci minimalno 3 nedelje standardnim dozama amoksicilina ili tetraciklina, a svi oblici neuroborelioze sa ceftriaksonom ili penicilinom u visokim dnevnim dozama minimalno 3 nedelje, a neki oblici artritisa i hronicnog meningoencefa1itisa rnnogo duze [9, 16]. Preekspoziciona prevencija lajmske bolesti sastoji se pre svega u izbegavanju endemskih podrueja, lezanja na travi i boravka u prirodi posebno u sezoni prolece-jesen. U ispitivanju su i neki repelenti, npr. Deet preparat za individualnu zastitu od uboda [17]. Medutim, svakako najvaznije otkrice vezano za lajmsku bolest je pronalazak efikasne vakcine, koja se bazira na spoljasnjem proteinu OspA, koja se vee nalazi na trzistu. Vakcinacija se sprovodi u dye a jos bolje u tri doze i daje dobru zastitu, ali za sada ima ogranicenu primenu [18]. Postekspoziciona prevencija lajmske bolesti ukljucuje hitno i strucno vadenje krpelja sa koze i zdravsteni nadzor u periodu maksimalne inkubacije prve faze bolesti. Rano otkrivanje i lecenje lokalizovanih oblika oboljenja ujedno je i prevencija diseminovanih kasnih faza lajmske bolesti. Materijal i metode Cilj rada bio je da ukazemo na neke epidemioloske karakteristike lajmske bolesti u Vojvodini, kao i na klinicke oblike bolesti koji dominiraju u nasoj sredini. Studija je obuhvatila 560 bolesnika, koji su leceni hospitalno ili ambulantno na Klinici za infektivne bolesti Klinickog centru Novom Sadu. Dijagnoza Lajmske bo1esti postav1jena je na osnovu karakteristicne klinicke slike, epidemioloskog podatka 0 ubodu krpelja i/ili pozitivnog indirektnog imunofluorescentnog testa (11FT). U cilju eliminacije lazno pozitivnih rezultata, kod svih pacijenata radeni su i VORL i Wassermanov test i reumatski faktori, a u svrhu diferencijalne dijagnoze radene su po potrebi i ostale dijagnosticke metode (citobiohemijski pregled likvora, EEG, CT, MR). Rezultati U sestogodisnjem periodu godine u Sektoru za epidemiologiju Instituta za zastitu zdrav 1ja u Novom Sadu registrovano je 1659 osoba sa ubodom krpelja, sa najvecim brojem u godini 444 (grafikon 1). Registrovani morbiditet od lajmske bolesti u Vojvodini dat je u tabeli 1 [19]. Za to vreme na Klinici za infektivne bolesti u Novom Sadu leceno je 560 bo1esnika od lajmske bolesti. Medu bolesnicima kod kojih se razvio prvi stadijum lajmske bo- E J:> godil1a Gratikon 1. Ubodi krpelja registrovani u Vojvodini u periodu godine Graph. 1. Ixodes ricinus tick bites registered in Vojvodina in the period Tabela 1. Morbiditet od lajmske bolesti u Vojvodini u periodu godinc Table 1. Lyme disease morbidity in Vojvodina [rom Godina Broj obolelih Morbidi tet! \ , , III 5, , , ,8 lesti, a koji su leceni na Klinici za infektivne bolesti, najveci broj uboda registrovan je u maju i junu mesecu (322 odnosno 63,01%) (grafikon 2). Najveci broj bolesnika uboden je na podrucjima Fruske gore i okolnih vikend naselja (257 odnosno 50,29%). Struktura klinickih manifestacija lajmske bolesti data je na grafikonu 3. Prvi stadijum lajmske bolesti, erythema migrans dijagnostikovan je kod 511 osoba (91,25% svih obolelih), prosecne starosti 38,67 godina (6 meseci - 77 godina). Prosecno vreme perzistencije krpelja na kozi pre njegovog vadenja bilo je 2,29 dana (12 h - 15 dana). Najveci broj krpelja odstranjen je nestrucno, cup anjem, nata~anjem razlicitim rastvorima (323 odnosno 63,20 Yo). Prosecno vreme inkubacijc za pojavu prvog stadijuma bolesti bilo je 9,37 dana (1-21 dan). Drugi stadijum lajmske bolesti u toku ovog perioda dijagnostikovan je kod 42 pacijenata (7,5% od ukupno obolelih). ad klinickih oblika dominirali ~u: akutni meningitis (4 ili 9,52%), Bannwarthov smdrom (4 ili 9,52%), kozne promene (6 ili 14,28%), kardioloski poremecaji (5 ili 11,90%), artralgije sa artritisom ili bez njega (21 ili 50%), blaga lezija jetre

4 Med Preg12001; LIV (9-10): Novi Sad: septembar-oktobar ' 7(1,25%) ~--~-,. 00' 01 stadijum l1li11 stadijum III stadijum '" '" " "?" '" c- 0% 0; '"v.ok ~? 9,-?? > ~v?~ ~~ 9<!lt» ~ 1- Grafikon 2. Sezonska distribucija erythema migrans na Klinici za infektivile bolesti u Novom Sadu u periodu godine Graph. 2. Seasonal distribution oferythema migrans at the Clinic ofinfectious Diseases in Novi Sad in the period (l iii 2,38%) i generaiizovana Iimfadenopatija sa opstim infektivnim sindromom (l iii 2,38%) (tabela 2). Tabela 2. Klinicki oblici drugog stadijuma lajmske bolesti na Klinici za infektivne bolesti u Novom Sadu u periodu godine Table 2. Clinical features ofstage II Lyme disease at the Clinic o(lnfectious Diseases in Novi Sad from Klillicka slika Broj % Zgloblle promene 21 50,0 Kozne promene 6 14,28 Kardioloske promene 5 11,90 Akutni meningitis 4 9,52 Bannwarth sy 4 9,52 Generalizovana limfadenopatija I 2,38 Blaga lezijajetrc I 2,38 UkUpllO Treci stadijum bolesti dijagnostikovan je kod 7 pacijenata (1,25% svih oboleiih), ito: hronicna neuroborelioza (3 iii 42,85%), akrodermatitis chronica Tabela 3. Klinicki oblici treceg stadijuma lajmske bolesti na Klinici za infektivne bolesti u Novom Sadu u periodu godille Table 3. Clinical features of stage III Lyme disease at the Clinic ofin[ectious diseases in Novi Sad from Klillicka slika Bro; % Hronicna neuroborelioza 3 42,85 Hronicni atroficni akrodennatitis 2 28,57 Hronicni artritis 2 28,57 Ukupno '" Grafikon 3. Struktura klinickih manifestacija lajmske bolesti na Klinici za infektivne bolesti u Novom Sadu u periodu , godine Graph. 3. Clinical manifestations oflyme disease at the Clinic of Infectious Diseases in Novi Sad in the period atrophicans (2 iii 28,57%) i hronicni artritisi (2 iii 28,57%) (tabela 3). U drugom i trecem stadijumu bolesti svi bolesnici imali su antitela klase IgG na B. burgdorferi. Podatak 0 ubodu krpelja kod pacijenata sa drugim i trecim stadijumom dobijen kod cak 40, odnosno 81,63%. Medutim, kod trecine ovih pacijenata nije se javio prvi stadijum bolesti, tj. infekcija je u pocetku bila asimptomatska. Od preostalih pacijenata kod kojih se javila prva faza bolesti, njih 16 (57,14%) nije bilo adekvatno leceno, bilo da su primali neadekvatne antibiotike (co-trimoxasol, eritromicin, cefalosporini prve i druge generacije), bilo da su Ieceni prekratko (manje od 3 nedelje). U grupi pacijenata koji su leceni adekvatno u prvoj fazi bolesti, II i III stadijum bolestijavio se u svega 3 (7,14%) pacijenta. Diskusija Lajmska bolest se u Srbiji prijavljuje od au Jugoslaviji od godine [1]. Iako jos uvek ne postoje tacni podaci za celokupno podrucje Jugoslavije, godisnji morbiditet od lajmske bolesti u Vojvodini krece se od 1,98 do 9,8 slucajeva na stanovnika, sto je vrlo slicno sa podacima koji su dobijeni u sedmogodisnjem periodu ( ) na podrucju grada Beograda 2,3 na ukupne populacije [20]. Podaci 0 morbiditetu lajmske bolesti u Vojvodini kao regionu ne mogu se direktno uporedivati sa morbiditetom ostalih evropskih zemalja, kako zbog koriscenja razlicitih parametara za izrazavanje ucestalosti oboljenja, tako i zbog neujednacenih kriterijuma za dijagnostiku i svakako razlicitosti u prijavljivanju ove bolesti u pojedinim zdravstvenim sredinama. Medutim, ilustracije radi moze se napomenuti da Vojvodina kao i Beograd imaju nizu godisnju incidencu, slicno kao i Madarska i Bugarska [13,21]. U Rusiji morbiditet iznosi od 9,8 do 18,5 na 100 v OOO stanovnika, u Bugarskoj na , u Ceskoj od 22,9 do cak 173,8 na

5 474 Vukadinov J, i sar. Klinicko-epidemioloske karakteristike lajmske bolesti u nekim hiperendemskim podrucjima. [22,23]. Incidenca lajmske bolesti u Sevemoj Americi je takode veoma niska i iznosi 5-30 na stanovnika pretezno Zapadnog dela SAD [24]. Naravno i nase podatke treba prihvatiti sa rezervom buduci da se verovatno jos uvek veliki broj uboda krpelja ne registruje, niti se sve osobe kod kojih se jave simptomi bolesti javljaju lekaru. Ovi podaci jasno namecu potrebu koordinacije pracenja lajmske bolesti u nasoj zemlji kako bi se dobili verodostojniji podaci. Ostali podaci koji se odnose na pojavu prve faze bolesti, prosecne starosti pacijenata i sezonske distribucije gotovo su identicni sa podacima susednih zemalja, sto je i logicno buduci da se radi 0 zemljama sa umerenim klimatskim prilikama. Nasi podaci 0 perzistenciji krpelja na kozi i njegovom nestrucnom vadenju jasno ukazuju na povecan rizik od nastanka lajmske bolesti. Takode neadekvatno lecenje povecava rizik od nastanka druge i trece faze bolesti, mada se u malom broju slucajeva javlja hronicna bolest uprkos lecenju [7,18]. Struktura klinickih oblika drugog stadijuma bolesti vrlo je slicna sa podacima koji dolaze iz ostalih evropskih zemalja, mada je kod nas zebelezeno nesto vise bolesnika sa artikulamom simptomatologijom nego u drugim studijama. Medutim, ukoliko se posmatra struktura zglobnih manifestacija u udnosu na ukupan broj obolelih od lajmske bolesti (21 od 395 iii 5,3%) dobijaju se cak manji proccnti nego 11 drugim zernljama, npr. Madarskoj (18%) iii u Ceskoj (14%) [13,22]. Ucestalost neuroborelioze u odnosu na ukupno obolele od Lajmske bolesti (11 od 395 iii 2,82%) znatno je manja nego u ostalim studijama ali je priblizno ista ukoliko se posmatra u strukturi drugog i treceg stadijuma bolesti. Zakljucak Morbiditet od lajmske bolesti u Vojvodini krece se od 1,98-9,8 slucajeva na stanovnika, sto odgovara regionima sa nizom incidencom. Najveci broj uboda desava se tokom letnjih meseci i to u zelenim prigradskim podrucjima. Duza perzistencija krpelja na kozi i njegovo nestrucno vadenje doprinose cescoj pojavi klinicki manifestnc bolesti. Neleceni iii neadekvatno leceni bolesnici su pod daleko vecim rizikom od pojave diseminovanih formi bolesti. Najcesci klinicki oblici II stadijuma lajmske bolesti u nasoj sredini su zglobne manifestacije i oboljenja centralnog nervnog sistema, dok se u III stadijumu najcesce javljaju klasicna neuroborelioza, hronicni artritisi i kozne manifestacije. Okosnicu dijagnoze u nasoj sredini jos uvek cine klinicka slika bolesti i epidemioloski podatak 0 ubodu krpelja, medutim to nije dovoljno i mora se upotpuniti sa specificnijom i osctljivijom dijagnostikom, sto upravo nasoj studiji nedostaje. Literatura 1. Dordevic D, Dmitrovic R, Zerkovic V, Drndarevic D, Obradovic M, Stajkovic N, et al. Problem i znacaj Lajmske bo1esti u humanoj medicini. Glas CCCLXX Srpske akademijc nauka i umetnosti, Ode1jenje medicinskih nauka, knj.43, 1993: Pokomi D, Lako B. Etiologija i patogeneza Lajm borelioze. Glas CCCLXX Srpske akademije nauka i umetnosti, Ode1jenje medicinskih nauka, knj.43, 1993: Petrovic Z, Milutinovic M. Rasirenost krpclja Ixodes ricinus na teritoriji Jugoslavije. G1as CCCLXX Srpske akademije nauka i umetnosti, Odcljenje medicinskih nauka, knj.43, 1993: Pavlovic D, Levie Z. Lajmska neuroborelioza. Klinicka i eksperimentalna neurologija. 1996; 1: Coyle PK, Deng Z, Schutzer SE. Detection of Borrelia burgdoferi antigens in cerebrospinal t1uid. Neurology 1993;43: Habicht GS, Katona LI, Banach JL. Cytokines and the pathogenesis of neuroboreliosis: Borrelia burgdofcri induces glioma cells to secrete inter1eukin 6. J Infect Dis 199U 64: Dimic E, Jovanovic J. Akutne infektivne bo1esti. Medicinski fakultet Novi Sad Karadaglic Z, Veljkovic M, Lazovic M, Jankovic B, Grubusic S, Jurisin D, ct al. Kozne promene obo1elih od Lyme borreliosis. Glas CCCLXX Srpske akademije nauka i umctnosti, Odcljenje medicinskih nauka, knj : Leigner KB. Lyme disease: the sensible pursuit of answers. J Clinic Microb 1993;31: Lako B, Lalic R, Dovezenski N, Cicvicevic T, Dmitrovic R, Pokomi D, et al. Savremeni imunoloski testovi u dijagnostici Lajm borelioze. Glas CCCLXX Srpske akademijc nauka i umetnosti, Odeljenje medicinskih nauka, knj.43, 1993: Bojic 1. Kriticki pristup antibiotskoj terapiji lajmskc bolesti. Vojnosant Preg1 1994;51 (3): Gilbert DN, Moellering RC, Sande MA 28 'h cd. The Sanford Guide antimicrobial therapy, Antimicrobial therapy Inc, Vienna, Nidzovic Z, Stajkovic N, Bodiroga T. Primena rcpelenata u zastiti od vektora Lajm borelioze, Glas CCCLXX Srpske akademije nauka i umctnosti, Odc1jenjc medicinskih nauka, knj.43, 1993: Plotkin SA, Mays JP. Vaccination against Lyme disease. First Congress of the European Society for Emerging Infections. (abstract). Budapest, Hungary, 1998: Dmitrovic R. Lyme borrcliosis in Yugoslavia Report ofwho workshop on Lyme borreliosis diagnosis and surveillance. (abstract) Warsaw, Poland, 1995: Lakos Andras. Lyme borrcliosis in Hungary- epidemiological analysis of 1175 cases. Report ofwho workshop on 1yme borrcliosis diagnosis and surveillance. (abstract). Warsaw, Poland. 1995: Angelov L, Amaudov D, Rakadijeva T, Lipchev G, Kostova E. Lyme borreliosis in Bulgaria. report of WHO workshop on Lyme borreliosis diagnosis and surveillance. (abstract) Warsaw, Poland, 1995:41-5.

6 Med Pregl 2001; LIV (9-10): Novi Sad: septembar-oktobar Lesnyak: O. Clinical and diagnostic aspects of Lyme borreliosis in Russia. Epidemiologic features of Lyme borreliosis in the middle Urals. Report of WHO workshop on Iyme borreliosis diganosis and surveillance. (abstract). Warsaw, Poland,1995: Hulinska D, Janovska D, Basta J. Lyme borreliosis. Epidemiological Survey in Chech Republic in Report of WHO workshop on Lyme borreliosis diagnosis and surveillance. (abstract). Warsaw, Poland, 1995:53-9. Congress on Infectious Diseases, Boston, massachusetts, USA, (abstract) 1998: Report of WHO workshop on Lyme borreliosis diagnosis and surveillance. Standardization of serological tests. (abstract). Warsaw, Poland, 1993: Kelly P, Foster P, Browniee Y, Kaprell HP, Braun HB, Michel G. High precision fluorescence EIA for detection of Lyme disease as caused by Borrelia burgdoferi strains from european and endemic areas. 8th International Congress for Infectious 20. Dermis DT. Surveillance of Lyme disease in Unated Diseases. (abstract). Boston, Massachusets, USA, States: An overview on the national reporting system. Report of WHO workshop on Lyme borreliosis diagnosis and surveillance. (abstract). Warsaw, Poland, 1995: Struncova V, Subrt I, Pazdiora P, Barta R, Sedlacek D. 1998: Godisnji izvestaj 0 kretanju zaraznih bolesti Institut za zdravstvenu zastitu Novi Sad, Sektor za epidemiologiju. Diagnostic Criteria in Lyme borreliosis. 8th Internatonal Summary Introduction Borrelia burgdorferi, the etiological agent oflyme disease, is transmitted by the bite ofixodes ricinus, registrated in all parts of Yugoslavia. Vectors are very active in spring and early summer and the disease has a seasonal distribution. Generally speaking, there are three defined stages ofthe disease, but some ofthem can he misdiagnosed or really absent. Serological analysis oflyme disease is very difficult to interpret, especially in later stages, so confirmation by immunoblot assays is recommended. The aim of this study was to present some epidemiologic and clinical characteristics oflyme disease in Vojvodina in the period from Throughout this period, /.659 persons with tick bite were registered, whereas 560 with diagnosed Lyme disease have been treated at the Clinic for Infectious Diseases in Novi Sad. Results In 511 patients (91.25%) we registered the first stage of the disease, in 42 (7.50%) the second stage and in 7 (1.25%) the third stage of the disease. The mean age of patients with erythema migrans was years, mean incubation period was 9.37 days, and tick was removed from the skin after 2.29 days on average. Most ofthe identified tick bites originated from suburban areas (50.29%), they predominantly occurred in May and June (63.01%), ami most ofthe ticks were removed Key words: Lyme Disease + epidemiology; Epidemiologic Study Characteristics Radjeprimljen 19. X Prihvacen za stampu 12. XI BIBLID :(200 I):LIV:9-10: improperly (57.67%). Dominant clinical manifestations ofthe second stage were acute meningitis (9.52%), Bannwarth's syndrome (9.52%), arthralgia and arthritis (50%), skin lesions (14.28%), cardiac disorders (11.90%) and mild liver lesions (2.38%) and generalized lymphadenopathy (2.38%). Chronic neuroborreliosis (42.85%), acrodermatitis chronica atrophicans (28.57%) and chronic arthritis were dominant clinical manifestations of the third stage. Up to 81.63% ofpatients with late stage ofdisease had a history ofprevious tick bite. One third ofpatients were asymptomatic in the first stage of the disease. 1mproper treatment of the first stage resulted in development oflate stage disease in 57.14% ofpatients. Conclusions Morbidity of Lyme disease in Vojvodina is about 1,98-9,8 cases on inhabitants, and it belongs to regions with low incidence. Majority ofbites are registered during summer months arround cities. Longer persistenceofvector on the skin is a risk factor for manifested diseases. Inappropriately treated or completely untretated persons have higher risk for dissemniated infection. In our country, most common manifestations of the second stage are neurological and articular manifestations as in the third stage. Leading symptoms and epidemiology aren't enough for diagnosis oflyme disease, and more specific and sensitive serologic assays are necessary.